헬라어 문장 검색 - ΑριστίΟρατιον́48́

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Αἰγύπτιος)

ἃ πρώην ἤρου με περὶ τοῦ Νείλου, ἐπειδή σοι διὰ βραχέων καὶ ἐπιπολῆσ ἀπεκρινάμην καὶ ἅμα οἱ ἐπεισελθόντεσ ἀφείλοντο, ἐβουλήθην ἀναλαβὼν διελθεῖν σοι καὶ ὥσπερ ἄλλο τι χρέοσ ἀποδοῦναι πάντα τὸν λόγον· εἰρήσεται δὲ καὶ ταῦτα ὡσ δυνατὸν ἐν βραχυτάτοισ. ἐπειδὴ γὰρ καὶ μέχρι τῆσ Αἰθιοπικῆσ χώρασ προελθὼν καὶ αὐτὴν διερευνησάμενοσ Αἴγυπτον τετράκισ τὸ σύμπαν, καὶ παρεὶσ οὐδὲν ἀνεξέταστον, οὐ πυραμίδασ, οὐ λαβύρινθον, οὐχ ἱερὸν, οὐχὶ διώρυχασ, ἀλλ’ ὧν μὲν ἐν ταῖσ βίβλοισ τὰ μέτρα ὑπῆρχεν ἐκεῖθεν πορισάμενοσ, ὧν δὲ μὴ ἐξ ἑτοίμου λαβεῖν ἦν ἐκμετρήσασ αὐτὸσ μετὰ τῶν παρ’ ἑκάστοισ ἱερέων καὶ προφητῶν, εἶτ’ οὐκ ἠδυνήθην αὐτά σοι διασώσασθαι, τῶν ὑπομνημάτων διαφθαρέντων ἃ τοῖσ παισὶ προσέταξα ποιεῖσθαι, τοῦτό γ’ ἂν ἔχοιμι τὸ ἕν τε καὶ μικρὸν ἐρώτημα ἀπολῦσαι, τὸ πῶσ ὁ Νεῖλοσ ἀνέρχεται καὶ τίσ ἡ πρόφασισ τὸ τἀναντία αὐτὸν πεπονθέναι τοῖσ ἄλλοισ ποταμοῖσ περὶ τὰσ ὡρ́ασ τοῦ ἔτουσ. μέμνησαι μὲν οὖν ὅτι καὶ τότ’ εὐθὺσ ἀπεκρινάμην ὅτι κινδυνεύει περὶ Νείλου σαφὲσ οὐδεὶσ οὐδὲν ἔχειν λέγειν, ἀλλὰ ληροῦσιν εἰκῆ, οἱ μὲν πρὸσ τὸ δοκοῦν αὑτοῖσ ἰσχυριζόμενοι, οἱ δ’ οὐδ’ αὐτοὶ πάνυ τι πεπεισμένοι, προσποιούμενοι σχήματοσ ἕνεκα τοῦ πρὸσ τοὺσ πολλοὺσ, ὅπωσ τι δοκοῖεν περὶ τῶν ἀδήλων ἐπίστασθαι· δίειμι δέ σοι καὶ νῦν οὕτωσ οὐ τὴν αἰτίαν ὑφ’ ἧσ τοῦτο συμβαίνει, ἀλλ’ ὅτι οὐ διὰ ταῦτα ἃ ἕκαστοι λέγουσιν. ἀνάγκη δ’ ἐνίων μνησθῆναι καὶ ὧν Ἡρόδοτοσ ἀντιλέγων ἐλέγχει, πρῶτον μὲν ὅτι οὐχ οἱ ἐτησίαι τὸ ῥεῦμα ἀνακόπτοντεσ ποιοῦσι τὴν ἐπίκλυσιν. εἰ γὰρ ἦν παρὰ τοῖσ ἐτησίαισ τὸ αἴτιον, εὔδηλον δή που τοῦθ’ ὅτι μὴ πνευσάντων γε οὐκ ἂν ἐγίγνετο· ὃ πολλοῦ δεῖ συμβαίνειν οὕτωσ.

ἔτι δ’ εἰ οἱ ἐτησίαι πρὸσ μεσημβρίαν πνέοντεσ ἀνέστελλον τὸν τοῦ Νείλου ῥοῦν, χρῆν δή που καὶ τοὺσ πρὸσ ἄρκτον πνέοντασ ἀνέμουσ τὸ αὐτὸ τοῦτο ποιεῖν περὶ τοὺσ ἐπέκεινα ποταμοὺσ, Τάναϊν λέγω καὶ Φᾶσιν καὶ ὅσοι τούτοισ ἑξῆσ εἰσι. πολλοὶ δὲ πολλάκισ ἤδη καὶ νότοι καὶ οἱ παρ’ αὐτοὺσ ἀπὸ Λιβύησ ἐκπνέοντεσ παρέτειναν, καὶ θέρουσ ὡρ́ᾳ καὶ χειμῶνοσ, καὶ οὐδεὶσ τούτων τῶν ποταμῶν τοῦτο ἔπαθεν, οὐκοῦν οὐ τῶν γε ἐπιφανῶν. εἰ γὰρ αὖ φήσουσιν ὅτι ἡ συνέχεια τῶν ἐτησίων ἀπωθεῖ τὸν Νεῖλον, ὅτι μὲν καὶ οὓσ εἶπον ἄνεμοι μυριάκισ διήρκεσαν οὐκ εἰσ ἔλαττον χρόνου παραλείπω, ἀλλ’ ὅ γε Νεῖλοσ οὐ μεσούντων ἐτησίων οὐδ’ ἡνίκ’ ἂν ὦσι πρὸσ τῷ λήγειν, τότε πληροῦται, ἵνα τῷ χρόνῳ δῶμεν τὴν ὑπερβολὴν, ἀλλὰ καὶ ἀρχομένων καὶ πρὶν ἄρξασθαι πολλάκισ. ὥστ’ οὐκ ἂν τὸ συνεχὲσ τῶν πνευμάτων αἴτιον εἰή, ἃ πρὶν εἶναι κεκίνηται. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ οἱ ἐτησίαι κατὰ στόμα παντάπασιν ἐκφυσῶσι τοῦ Νείλου, ἀλλ’ εἰσ τὴν ὄχθην τὴν ἑῴαν· οἱ γοῦν πλείουσ αὐτῶν εἰσι δή που ζέφυροι. οὗτοι δ’ ἀπὸ ἑσπέρασ πρὸσ ἥλιον ἀνίσχοντα ἀποτείνουσιν. οὔτ’ οὖν διὰ τοὺσ ἐτησίασ ἀνακόπτεσθαι δυνατὸσ, εἴ τε διὰ τούτουσ, τί δή ποτ’ οὐ καὶ πάντεσ αὐτὸ πάσχουσιν ὅσοι τῷ Νείλῳ τὴν αὐτὴν ῥέουσι; πρὸσ δὲ καὶ γέλωσ ἤδη γίγνεται τὸ τῶν ἐτησίων παντελῶσ. εἰ γὰρ παραδεξόμεθα τοῦτον τὸν λόγον, κἀκεῖνο ἤδη χρὴ προσπιστεύειν, ὅτι ἀπηλιῶται μὲν πνέοντεσ τὸν Ἠριδανὸν ἱστᾶσι καὶ ὅσοι τῷ Ιὀνίῳ κατὰ ταὐτὸ ὁμιλοῦσι· ζεφύρων δὲ πνεόντων ὁ Ῥῆνοσ εἴσω ῥεῖ καὶ οὐ διεξέρχεται πρὸσ τὴν ἔξω θάλατταν· τῶν δὲ περὶ βορέαν οἱ πρὸσ μεσημβρίαν πληθύουσι, νότων δὲ οἱ πρὸσ ἄρκτῳ κατὰ τὰ αὐτά· καὶ οὕτωσ οὗ τὴν αἰτίαν ζητοῦμεν, τί δή ποτε ἐφ’ ἑνὸσ μόνου συμβαίνει, τοῦθ’ ἅπασι προσθήσομεν ἐν κύκλῳ. καὶ πῶσ οὐχ ὑπερφυὲσ, μᾶλλον δ’ ὅλωσ ἐπιλῆσμον, ζητεῖν μὲν διὰ τί ὁ Νεῖλοσ ἐκ πάντων, πάντασ δ’ ἀποφαίνειν τὸ αὐτὸ πάσχοντασ ἐκ τῶν αὐτῶν; καὶ μὴν εἰ μὲν οὐδεὶσ ἄλλοσ τοῖσ αὐτοῖσ ἐνέχεται, ψευδὴσ ὁ λόγοσ, εἰ δ’ ἅπαντεσ, τί δεῖ λέγειν ὡσ ὁ Νεῖλοσ μόνοσ; ἢ γὰρ οὐ χρὴ ζητεῖν, ἢ τὸ αἴτιον οὐ τοῦτο.

ἀλλὰ μὴν κἀκεῖνό γε δῆλον ὅτι οὐδ’ ἐν τοῖσ φαυλοτάτοισ τῶν ποταμῶν ἐστιν ὁ Νεῖλοσ, οὐδ’ οὕτω παρὰ πάντασ εὐμεταχείριστοσ ὥστε μόνου τούτου τὰ στόματα ὑπὸ τῶν πνευμάτων ἀνακόπτεσθαι καὶ μεταπίπτειν. ὁπότε γὰρ μηδὲ τὰ βραχύτατα ἀποκλείεται τό γε παντελὲσ, ἀλλ’ ἐκροὴν ἴσχει, πῶσ τόν γε Νεῖλον, ὃσ ἅπασαν Αἴγυπτον οἱο͂́σ τ’ ἐστὶν ἐπικλύζειν, ἡττώμενον τῶν ἀνέμων εἰκόσ ἐστι τοῦτο ποιεῖν; ὁρῶμεν δ’ ὅτι οὐδ’ αἱ τῆσ θαλάττησ ἠιόνεσ οὐδ’ ὅσα τενάγη καὶ λίμναι, μὴ ὅτι τοσοῦτον ἐπέχεται ὑπ’ ἀνέμων τῶν γε δὴ πολλῶν καὶ συνήθων, ἀλλ’ οὐ πόσον φῶ τῆσ αὐτῶν ἐκβαίνει χώρασ· ἀλλὰ κύματα μὲν προσκλύσαντα ἐπαναχωρεῖ, τενάγη δὲ ἀτρεμῆ μένει· καίτοι τά γ’ ἐν τῷ ἰσοπέδῳ ῥᾴω κλιθῆναί ἐστιν ἢ τὰ πρὸσ τὸ κάταντεσ ῥέοντα μεταστραφῆναι. οὐ μὴν οὐδὲ τοῦτ’ ἔστιν εἰπεῖν, ὡσ ἰσχυρότατοι τούτοισ τοῖσ τόποισ οἱ ἐτησίαι προσβάλλουσιν· ἀλλ’ εἴτε ζεφύρουσ εἴτε βορέασ εἴθ’ οὕστινασ αὐτοὺσ εἶναι δοῦναι δεῖ, τοῖσ ἐγγυτέρω δή που καὶ πρὸσ αὐτῶν σφοδρότεροι καὶ βιαιότεροι προσπίπτουσιν· ὧν οὐδενὸσ ταὐτὸ πάσχοντοσ πῶσ εἰκόσ ἐστι μόνον τὸν Νεῖλον, ὃσ πρὸσ τῷ πλεῖστον τῆσ ἐκδρομῆσ τῶν ἐτησίων ἀπέχειν, τοσοῦτον καὶ τῷ ῥεύματι; ἔτι τοίνυν καὶ ὅλωσ ἀναιδέσ ἐστιν. οὐ γὰρ ὅτι ἀξιοῦσι τοὺσ ἐτησίασ αἰτίαν παρέχειν, διὰ τοῦθ’ ὁ Νεῖλοσ οὐκ ἐξίησιν εἰσ θάλατταν, ἀλλ’ ἐπ’ αὐτὰ τὰ στόματα ἐλθόντι πανταχοῦ φανεῖται ῥέων λαμπρὸσ ἐν λαμπροῖσ ἐτησίαισ. οὐ λεκτέοσ ἦν ἔτι οὗτοσ ὁ λόγοσ τοῖσ τι καὶ μικρὸν εἰδόσι περὶ Νείλου. ὥστε τῶν ἀτόπων τὰ ἐν ποσὶν οὐκ ἰδόντασ περὶ τῶν ἔξω διαφέρεσθαι καὶ τὰ δῆλα τοῖσ ἀδήλοισ ὑπάγειν, ἀλλὰ μὴ τούτοισ ἐκεῖνα πιστοῦσθαι, ἐάν περ ἐγχωρῇ. τὰ τοίνυν στόματα ἅπαντα, ἐάν τε φῶσιν ἐάν τε μὴ φῶσιν οἱ σοφισταὶ, ἐξίησι ‐ καὶ τοῦτ’ ὀφθαλμοῖσ, οὐχὶ λόγῳ κρίνεται ‐ καὶ οὐκ ἐπὶ βραχύ γε οὑτωσὶ οὐδ’ ἐφ’ ὅσον τὰ τῶν ἄλλων καὶ πολλῶν ποταμῶν, ἀλλ’ εἰσ ὅσον εἰκὸσ τοῦ μεγίστου τῶν ποταμῶν ἐξικνεῖσθαι, καὶ ἐπὶ πολύ γ’ αὖ πλέον τοῦ θέρουσ ἢ τοῦ χειμῶνοσ. ἔγωγ’ οὖν ἤκουσα τοῦτο δὴ τὸ τοῦ Δημοσθένουσ, ἀνδρὸσ οὐδαμῶσ οἱού τε ψεύδεσθαι, Δίωνοσ ἑταίρου ἡμετέρου καὶ πραγμάτων καὶ λόγων ἐμπείρου, ὃσ ἔφη πλεῖν ἐπ’ Αἰγύπτου θέρουσ ὡρ́ᾳ, καὶ γῆν οὔπω φαίνεσθαι, ἀλλ’ ἀπέχειν ὅσον μηδὲ τεκμήρασθαι, τοὺσ δὲ ναύτασ ἀρύσασθαι, εἴτ’ οὖν ἐπεῖξαν εἴτε καὶ ἄλλωσ βουλομένουσ ἐπιδεῖξαι τοῖσ ἐμπλέουσιν ὕδωρ καθαρὸν καὶ πότιμον ἐκ πολλοῦ κάτωθεν· ἐπὶ τοσοῦτον ἐπιρρεῖν τὸν Νεῖλον τῆσ τε γῆσ ἔξω καὶ αὐτῆσ θαλάττησ ἄνω.

καίτοι εἰ τὰ στόματα ἵστατο ὑπὸ τῶν ἐτησίων αὐτοῦ, πῶσ εἰκὸσ ἦν τοὺσ τοῖσ ἐτησίαισ μέσοισ καταίροντασ ἐν μέσῃ θαλάττῃ τὸ τοῦ Νείλου ὕδωρ λαμβάνειν; καὶ μὴν καὶ αἱ λίμναι γε, ὅταν ἀρκούντωσ ἡ γῆ βρεχθῇ, μεθίενται πάλιν εἰσ τὴν θάλατταν ὑπὸ τῶν Αἰγυπτίων. πῶσ οὖν ἂν ἐξέρρεον, εἴπερ ἐκώλυον οἱ ἐτησίαι; ὡσ ἐκεῖνό γε ἀμήχανον, κατὰ μὲν στόμα καὶ ᾗ πέφυκε ῥεῖν ὁ ποταμὸσ καὶ βιαιότατόσ ἐστιν αὐτὸσ αὑτοῦ τοὺσ ἀνέμουσ ἀνθισταμένουσ εἴργειν, οὗ δ’ εἰσ τὰσ λίμνασ χυθεὶσ ἡσυχάζει, μηδαμοῦ τὰ πνεύματα ἀποκωλύειν, ὅταν δεήσῃ τῆσ ἐκροῆσ. ἀλλὰ τοῦτον μὲν τὸν λόγον ὥσπερ ἐν ταῖσ παραγραφαῖσ καὶ ἀνίσχυρον ἐκκρούει τὸ παντὶ ὁρᾶν εἶναι ῥέοντα τὸν ποταμὸν καὶ ὃ λέγω πολὺ ἐρρωμενέστερον τοῦ θέρουσ ὡσ ἂν ἐκ πλήθουσ ἢ τοῦ χειμῶνοσ. εἰ γὰρ ἐξεπίτηδεσ ἔδει τοὐναντίον τοῦ συμβαίνοντοσ εἰπεῖν, οὐκ ἦν ἄμεινον εὑρεῖν. ἕτερον δ’ ἐξεταστέον ἄνδρα τε καὶ λόγον, ὅσ φησι Νείλου μὲν αἳδε καλλιπάρθενοι ῥοαὶ, ὃσ ἀντὶ δίασ ψακάδοσ Αἰγύπτου πέδον λευκῆσ τακείσησ χιόνοσ ἀρδεύει γύασ. πῶσ οὖν, ὦ σοφώτατε Εὐριπίδη, λευκῆσ τακείσησ χιόνοσ ἀρδεύει Νεῖλοσ Αἰγύπτου γύασ; τῆσ ποῦ τακείσησ; πότερον τῆσ ἐν Σκυθίᾳ; καὶ τί τοῦτο πρὸσ τὸν Νεῖλον; ἀλλὰ τῆσ ἐν Αἰθιοπίᾳ, ἢ ἔτι προσωτέρω; ἀλλὰ τοῦτ’ ἐκείνου γελοιότερον. ὁρμᾶται μὲν γὰρ ἐκ τῶν θερμοτάτων τῆσ οἰκουμένησ ὁ Νεῖλοσ δή που καὶ προϊὼν εἰσ ἧττον ἀεὶ θερμὴν ὧν γοῦν ἴσμεν ὡσ εἰπεῖν ἔτι θερμοτάτην Αἴγυπτον, ἐν δὴ ταύτῃ γνώριμοσ ἡμῖν ἤδη γίγνεται. πῶσ οὖν δυνατὴ πίπτειν χιών ἐστιν ἐν τοιαύτῃ φύσει χώρασ, ἄλλωσ τε καὶ τοσαύτη, ὅση τὸν Νεῖλον ἐγεῖραι; ὅπου γὰρ οὐδ’ οἰκεῖν ἔτι φασὶν εἶναι διὰ καῦμα, ποίαν εἰκὸσ εἶναι χιόνα, ὑφ’ ἧσ γίγνεσθαι ῥεῦμα τοσοῦτον; ὅμοιον γάρ ἐστι τοῦτό γε ὥσπερ ἂν εἴ τισ τοὺσ ἐν τῇ Αἴτνῃ κρατῆρασ ἀπορροὴν εἶναι κρυστάλλου βιάζοιτο, ἢ εἴ τισ τὴν μὲν χιόνα θερμαίνειν, τὸ δὲ πῦρ ψύχειν ἐπιχειροίη λέγειν.

ὅταν γὰρ ἐν αὐτῇ τῇ χώρᾳ τῆσ θέρμησ τιθῇ τισ εἶναι χιόνα, πῶσ οὐ τοιοῦτον γίγνεται, ὥσπερ ἐξ Ὀδρύσων ἢ Βισαλτῶν τὸν Νεῖλον ὁρμώμενον, ἀλλ’ οὐχ ὅθεν οὐδ’ εἰπεῖν ἔχομεν πλήν γε δὴ ὅτι ἀεὶ ἀνὰ πλέον εἰσ θερμότερα ἀφικνεῖ, ἑώσ οὐκ ἔστιν ἀντισχεῖν. καὶ ὡσ ἐοίκεν, Αἰγυπτίων μὲν οἱ μὴ ἀποδημήσαντεσ οὐδὲ εἶδον χιόνα, ἀλλ’ οὐδ’ ἑτέρου λέγοντοσ δύνανται μαθεῖν, ‐ ἡμεῖσ γοῦν ὥσπερ ἄλλο τι τῶν ἀτόπων ἀφηγούμενοι διδάσκειν οὐκ εἴχομεν, ἀλλ’ ὥσπερ ὅσα ἑρμηνέωσ ἐδεῖτο ὅλωσ πρὸσ τοὺσ βαρβαρίζοντασ αὐτῶν, οὕτω τοῦτο ἄγνωστον ἦν ‐ οἱ δ’ ἐπὶ τῇ τῆσ μεσημβρίασ ἀρχῇ χιόνοσ πλέον ἢ θέρμησ ἔχουσι; καὶ τί γένοιτ’ ἂν τούτου τραγικώτερον ψεῦσμα, ἄν τ’ Εὐριπίδησ ἄν τ’ Αἰσχύλοσ αὐτὸ συνθῇ; αὐτῆσ γοῦν Αἰγύπτου τὰ πρῶτα πρὸσ τὰ τελευταῖα πλέον ὡσ εἰπεῖν διαλλάττει ἢ ἄλλο ἔθνοσ πρὸσ αὐτὴν Αἴγυπτον· τοσοῦτον τὰ ἄνω προφέρει καύματι. ἃ τοίνυν περὶ τὰσ ἐσχατιὰσ τῆσ Αἰγύπτου τὰσ πρὸσ ἡμῶν καὶ τῆσ θαλάττησ τὸ πρὸσ Αἰγύπτου οὔτε συμβαίνει οὔτε τισ ἤκουσε πώποτε, πῶσ ταῦτ’ εἰκὸσ ἐπ’ ἀρχῇ τῆσ μεσημβρίασ εἶναί ποτε φῆσαι; κρύοσ καὶ πλῆθοσ χιόνοσ τοσοῦτον ὥστε τὸ ἐκείνησ ὕδωρ πλέον ἢ τὸ κύριον εἶναι τοῦ ποταμοῦ· καὶ πνεύματα μεσημβρινὰ πνευμάτων πάντων σύνισμεν ὄντα θερμότατα, καὶ αὐτὸν τὸν ἥλιον μεσημβρίζοντα τὰ εἴσω φλέγοντα· ὃ δὲ τῶν ἐσχάτων ἐστὶ κρυμῶν καὶ χειμώνων καὶ τῆσ παρ’ ἡμῖν ὡρ́ασ, ἡνίκ’ ἂν ᾖ χειμεριωτάτη, τοῦθ’ οὕτωσ ἄφθονον εἶναι τοῖσ ἐκεῖ τιθέντεσ οὐκ αἰσχυνούμεθα, ἐὰν μὲν αὐτοὶ λέγωμεν τὸν λόγον, ὡσ ἀναιδῆ ψευδόμενοι, ἐὰν δ’ ἑτέροισ λέγουσι πιστεύωμεν, ὡσ ῥᾳδίωσ ἐξαπατώμενοι; μικροῦ δ’ ἔγωγε δέω λέγειν μόνον τοῦτο μηδ’ ἐπείσακτον εἶναι τῇ χώρᾳ, καθάπερ φύσιν πολέμιον. καὶ μὴν ὅτι γε σπουδάζεται τὴν θερινὴν ὡρ́αν ἅπαντεσ σύνισμεν, ἀλλ’ ὅμωσ πάντ’ ἂν εὑρ́οισ ἐν τῇ μεγάλῃ πόλει τῇ Ἀλεξάνδρου πλὴν τούτου· καίτοι κράσπεδον Εὐριπίδου φωνῇ μάλιστ’ ἄν τισ αὐτὴν Αἰγύπτου προσείποι.

εἶθ’ ὃ μηδ’ ἐπείσακτον αὐτοῖσ ἐστι θέρουσ νόμῳ, τοῦτ’ ἄγειν τὸν Νεῖλον θέρουσ ὡρ́ᾳ τοσοῦτον πλήθει; πάντων γε ἥκιστά μοι δοκεῖν. καὶ πρὸσ μὲν Εὐριπίδην τε καὶ Αἰσχύλον καὶ ταῦτα ἴσωσ οὐχ ἱκανὰ, ἀλλὰ πέρα τῶν ἱκανῶν, οὕτωσ γε σαφοῦσ καὶ πρὸ ποδῶν ὄντοσ τοῦ ἐλέγχου, καὶ δεικνύντοσ ὅλωσ τὸ ἀδύνατον, ὥσπερ ἐν τοῖσ ἄνω τῆσ ἐκροῆσ. ἰώμεν δὲ ἐπὶ τὴν τῶν πολλῶν δόξαν ἤδη καὶ τοὺσ χαρίεντασ τοὺσ πεποιηκότασ αὐτήν· οἳ φασὶν ὑείν περὶ τοὺσ ἄνω τόπουσ, ὅταν ὦσιν ἐτησίαι, καὶ τὰ νέφη παρ’ ἡμῶν ἐλαυνόμενα ἐκεῖ καταρρήγνυσθαι, ἐκ δὲ τῶν ὄμβρων τὸν Νεῖλον πληρούμενον εἰκότωσ μείζω τοῦ θέρουσ ἢ τοῦ χειμῶνοσ εἶναι. δεῖ τοίνυν σε μαθεῖν τὸ συμβαῖνον ἅπαν περὶ τὴν ἀνάβασιν. ὁ γὰρ Νεῖλοσ, ἡνίκ’ ἂν αὐτῷ ὡραῖον ᾖ, κατέρχεται τὰ ὑψηλὰ, κατέρχεται δὲ οὐ φανερᾷ τῇ προσθήκῃ οὐδ’ ὥστε ὀφθαλμῷ γνῶναι τὸ ὕδωρ ἐπιφερόμενον, ἀλλ’ ἀρξάμενοσ ἀπὸ δακτύλων ὀλίγων ἐπιδίδωσι τοσοῦτον ὥστ’ ἐν μησὶ μικροῦ τέτταρσι τοὺσ τέτταρασ ἢ πεντεκαίδεκα τούτουσ πήχεισ πληροῦν περὶ Μέμφιν, κἀν τούτῳ τὴν προσθήκην ἄδηλον ἀεὶ παρεχόμενοσ καὶ ἑνὶ τούτῳ σημαίνων, τῷ καταλαμβάνειν ἑξῆσ τὴν γῆν. πρὸσ δὴ τί τοῦτο λέγω; ὅτι φασὶν ὥσπερ τοὺσ παρ’ ἡμῖν ποταμοὺσ ἐκ τῶν ὄμβρων τοῦ χειμῶνοσ αὔξεσθαι, οὕτω τὸν Νεῖλον τοῦ θέρουσ ἐκ τῶν ὄμβρων. εἰ τοίνυν τοῦτ’ ἀληθὲσ ἦν, πρῶτον μὲν κατιόντ’ αὐτὸν ἐξαίφνησ ἔδει φαίνεσθαι μετέωρον. ὥσπερ γὰρ ὅταν κατὰ γῆσ ἢ στερεοῦ φέρηται ῥεῦμα, οὕτωσ ἐπὶ τοῦ ἀρχαίου τὸ ἐκ τῶν ὄμβρων ἐπιθεῖ κεκυρτωκόσ. διὰ τί οὖν οὐ καὶ περὶ τὸν Νεῖλον ταυτὸν τοῦτο γίγνεται; οὐ γὰρ δή που ἅμα μὲν εἰσ τοὺσ ἄλλουσ ποταμοὺσ ἀναφέρειν δεῖ καὶ τοῖσ αὐτοῖσ τεκμαίρεσθαι, ἅμα δ’ οὐ τοῖσ αὐτοῖσ ἐπ’ ἀμφοῖν χρῆσθαι σημείοισ. καὶ γὰρ εἰ μὲν ἅπαξ ποτὲ οὕτω συνέβη, λόγοσ ἦν, εἰ δ’ ἀεὶ τοῦτον τὸν τρόπον αἴρεται, τί ἂν εἴποιεν; πρῶτον μὲν τοίνυν καὶ μέγιστον ὅπερ λέγω τοῦτο σημεῖον ὡσ οὐκ ἐξ ὄμβρων αὔξεται, ὅτι οὐκ ἐμπλήκτωσ οὐδ’ ὀξέωσ οὐδ’ ὡσ ἂν τύχῃ φέρεται, ἀλλ’ ὃ δὴ λέγουσιν Αἰγύπτιοι, ἐργάζεται ὥσπερ ἄλλο τι· καὶ ἀεὶ τὸ ἔργον αὐτῷ κατὰ λόγον χωρεῖ.

ἔπειθ’ ὁπόταν λήξωσιν οἱ ὑετοὶ καὶ ὁ πολὺσ δή που τῶν ποταμῶν ὄγκοσ πέφυκεν ὑπορρεῖν οὐκ εἰσ μακράν. πῶσ οὖν ἐπὶ τοσοῦτον τοῦτον ἀνταρκεῖν φήσομεν ἐκ τοιαύτησ αἰτίασ; ἀφομοιοῦντεσ γὰρ αὐτὸν κατ’ ἄλλον τρόπον ποιοῦμεν ἀνόμοιον καὶ δύο τὰ ἀτοπώτατα μίγνυμεν, θέντεσ μὲν οὐχ ὁμοίωσ ἔχειν τοῖσ ἄλλοισ, εἶθ’ ὅμοιον ἀποφαίνειν πειρώμεθα, ὅμοιον δ’ αὖ τιθέντεσ δείκνυμεν οὐχ ὁμοίωσ διακείμενον. εἰ μὲν γὰρ τρισὶν ἢ τέτταρσιν ἢ καὶ διπλασίαισ που τούτων ἡμέραισ ἐπληροῦτο αὐτῷ τὸ κεφάλαιον, ἢ μὴ πολλοστόν γ’ ἦν τὸ τοσοῦτον τοῦ παντὸσ χρόνου τῆσ ἀναβάσεωσ, τάχ’ ἄν τι κομψὸν εὑρ́ητο· εἰσ τέταρτον δὲ μῆνα μάλιστα ἐξικνεῖσθαι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν ὑψούμενον τίσ λόγοσ ἐστὶν ἐξ ὑετῶν; καὶ μὴν οὐδ’ οἱ παρ’ ἡμῖν ποταμοὶ συνεχῶσ τοῦ χειμῶνοσ τέτανται· ἀλλ’ ὗσεν, ἐπῆλθον· ἐπαύσατο, ὑφεῖσαν· μείζουσ καὶ ἐλάττουσ διατελοῦσι γιγνόμενοι παρὰ τοὺσ ὄμβρουσ αὐτοῦ τοῦ χειμῶνοσ ἐκ μεταβολῆσ. χρῆν τοίνυν καὶ τὸν Νεῖλον εἴπερ ἐξ ὑετῶν ᾔρετο, μὴ διηνεκῆ τὴν αὔξησιν ἴσχειν μηδ’ ἐπὶ προσθήκην ἀεὶ χωρεῖν ἐπὶ τὸ πλεῖστον καὶ μέγιστον ἐκ τοῦ βραχυτάτου καὶ πρώτου, μέχρι ἐξεπλήρωσεν, ἀλλ’ ἀνώμαλον καὶ μεταπίπτουσαν καὶ τὴν ἐπίδοσιν καὶ τὴν ἀναχώρησιν ἔχειν ἐν μέρει. ὥστ’ οὐκ ἂν ἦν τὸ λεγόμενον αὐτὸ τοῦτο ἀνάβασισ τοῦ Νείλου, ἀλλ’ ἀναβάσεισ ἂν ἦσαν πολλαὶ, καὶ πάλιν γε ἀπόρροιαι τοῦ θέρουσ ἑκάστου, καθότι κἀκ τῶν ὄμβρων συνέβη. ἔτι τοίνυν ὥσπερ τοῦ χειμῶνοσ οὐ συνεχεῖσ τοὺσ ὄγκουσ ἔχουσιν οἱ ποταμοὶ, οὕτω καὶ τοῦ θέρουσ ἐνίοτε ἐπιδιδόασι παρὰ τὴν σχέσιν τὴν οὖσαν ἡνίκ’ ἂν ὕσῃ. ἔτι τοίνυν ἃ τούτοισ συμβαίνει, συνέβαινε καὶ τῷ Νείλῳ κατὰ θάτερα, καὶ ὁ Νεῖλοσ ἂν ηὔξετο τοῦ χειμῶνοσ ἐνίοτε ὥσπερ οὗτοι τοῦ θέρουσ. ὥστε ὁμοίωσ μὲν οὗτοι μείζουσ ἐγίγνοντ’ ἂν, τοτὲ μὲν τοῦ θέρουσ, τοτὲ δὲ τοῦ χειμῶνοσ ἑαυτῶν, ὁμοίωσ δὲ ὁ Νεῖλοσ ὅτι μὴ πλέον ἢ ἑκάτεροι μείζουσ καὶ ἐλάττουσ παρὰ τὴν ὡρ́αν ἑκατέραν. ἀλλὰ μὴν εἰ μηδεπώποτ’ αὐξηθεὶσ χειμῶνοσ ὁ Νεῖλοσ ἀκούεται, τοὺσ δὲ παρ’ ἡμῖν ἔστιν ἰδεῖν μείζουσ ἑαυτῶν γιγνομένουσ τοῦ θέρουσ, ἐὰν ὄμβροι κατάσχωσιν, ἄλλο τι χρὴ ζητεῖν τὸ τῆσ ἀναβάσεωσ αἴτιον, εἴπερ δὴ, ὡσ τό γ’ ἐξ ὄμβρων οὐδαμῆ συμβαίνει.

οὐ τοίνυν μόνον αὔξεται τακτὰ ὁ Νεῖλοσ, ἀλλὰ καὶ ἀπολήγει τεταγμένωσ ὀπίσω καὶ σχεδὸν οὐκ ἐν ἐλάττονι χρόνῳ καθίσταται εἰσ τὸ ἐξ ἀρχῆσ ἢ ἐν ὅσῳ προϊὼν ἐξεπλήρωσε. καίτοι οἵ γ’ ἐκ τῶν ὄμβρων αὐξανόμενοι ποταμοὶ οὐδαμοῦ τοῦτο πάσχουσιν, οὐδ’ ἔπεστιν αὐτῶν τάξισ οὐδετέρῳ τῷ παθήματι· εἰκότωσ, ὅτε γε μηδ’ αὐτοῖσ τοῖσ ὄμβροισ. οὐκοῦν καὶ τὸ ἅπαξ τοῦ ἔτουσ ἀναβαίνειν, τοὺσ δ’ ἄλλουσ ὡσ τύχοιεν ἑκάστοτε, καὶ τὸ μὴ ἀπολείπειν πρὶν ἐκπληρῶσαι καὶ τὸ πληρώσαντα αὖθισ ἀπορρεῖν, καὶ ἡ μετὰ τοῦτο ἡσυχία τοῦ ῥεύματοσ οὐκ ἐᾷ παρὰ τοῖσ ὑετοῖσ εἶναι τὴν πρόφασιν δοκεῖν. εἰ δὲ δεῖ καὶ τοῦτο εἰπεῖν, ὑπερβαλόντι καταρράκτασ ψάμμοσ ἔνθεν καὶ ἔνθεν ἐστὶ τοῦ Νείλου, τὸ μὲν δὴ κατὰ Λιβύην καὶ παντάπασιν ἔρημοι θῖνεσ. ὥστ’ εἴπερ ὑε͂ν, οὐκ εἰκόσ γε ἦν γίγνεσθαι ῥεύματα, ὑποδεχομένησ τῆσ ψάμμου τοὺσ ὄμβρουσ εἰσ αὑτήν. ἃσ γοῦν ἴσμεν ψάμμουσ ἄλλασ εὐμεγέθεισ, ἴσμεν τοῦτο πασχούσασ, ἐπεὶ καὶ αἱ περὶ τὰσ εἰσβολὰσ τὰσ ἐξ Ἀράβων εἰσ Αἴγυπτον ψάμμοι οὐ τοσοῦτον ὕσει ὡσ παρήσουσι ῥεῦμα ὕδατι. αἱ δὲ δὴ πρὸσ Λιβύησ καὶ κατάντεισ ἐπὶ θάτερά εἰσιν ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ περιφανῶσ, ἄνευ τοῦ κατ’ ἄμφω παραλλάττοντοσ, καὶ τοῦ τῆσ ψάμμου ταύτησ παρ’ ἃσ ἴσμεν ἄλλασ πλήθουσ καὶ τοῦ κατὰ τὸν ποταμὸν ῥεύματοσ τοσοῦτον ὑψουμένου, ὅσον εἰ καὶ ὑπὲρ ἀντιτύπου θαυμαστὸν ἦν. καὶ περὶ Μερόην γέ φασιν ὑείν, καὶ εἰ τοῦτ’ ἦν αἴτιον τῆσ ἀναβάσεωσ, οὐκ ἂν ἐλάνθανε δή που τοὺσ αὐτοὺσ ὁρῶντασ καὶ προσοικοῦντασ, οὐδ’ ἂν ἐζητεῖτο ὑπ’ αὐτῶν ἐκείνων ὁπόθεν κατέρχεται, ἀλλ’ ἦν ἂν φανερὸσ αὐτόθεν αὐξανόμενοσ. οὐ τοίνυν ἐστὶν οὐδ’ ἔχουσι λέγειν Αἰθίοπεσ, οὐδὲν ἔχοντεσ λέγειν ὡσ ὑεί παρ’ αὐτοῖσ. ἄμφω γοῦν ἤκουσα παρ’ αὐτῶν. πῶσ οὖν ἐξ ὑετῶν αἴρεται; ἔτι τοίνυν καὶ τὰ κάτω τῆσ Αἰγύπτου λαμπρῶσ πολλάκισ ὑέται, ‐ ψακάδι μὲν γὰρ καὶ ἄνω πολλάκισ ὡσ ἐν χρόνοισ, ἀλλὰ τά γε πρὸσ θαλάττησ καὶ κατὰ συνήθειαν πολλῷ ‐ καὶ οὐδ’ ὁπωστιοῦν ἐπίδηλον τῷ Νείλῳ γίγνεται. καίτοι πῶσ εἰκὸσ τοὺσ μὲν ἐν Αἰγύπτῳ γιγνομένουσ ὄμβρουσ μὴ κινεῖν αὐτὸν ὅσοι ποτ’ ἂν ὦσιν, ἀλλὰ πάσχειν τὸ ὕδωρ ταυτὸν ὅπερ τὸ εἰσ τὴν θάλατταν εἰσχεόμενον ἀδήλωσ ἀναλοῦσθαι, ἐκ δὲ τῶν ἀπορρήτων τόπων, ὡσ ἐοίκε, τῆσ οἰκουμένησ ὑπάρχειν αὐτῷ τὴν ἐπίδοσιν, ὥσπερ σοφιζόμενον τὸν Νεῖλον ἢ δεδοικότα μὴ φανῇ διὰ τοῦτο αὐξανόμενοσ;

εἰ δὲ ταῦτ’ ἐστὶ γέλωσ, τοιαῦτ’ ἐστὶν ἃ λέγουσιν οἱ προστιθέντεσ τὴν αἰτίαν τοῖσ ὄμβροισ. βούλομαι δέ σοί τι καὶ περὶ τῶν νεφῶν μικρὸν διηγήσασθαι. ὅτε γὰρ τὸ δεύτερον εἰσ Αἴγυπτον ἀνέπλεον τὸν εἰσ κορυφὴν ἀνάπλουν, ἐνέτυχεν ἡμῖν περὶ τὸν Θηβαϊκὸν τόπον ἐν νομῷ ὄνομα Ἑρμουνθὶ ἄνθρωποσ φυγὰσ ἐκ τῆσ κάτω πόλεωσ, Δραῦκοσ ὄνομα, φίλου καὶ ἑταίρου συμπλέοντοσ ἡμῖν συστήσαντοσ αὐτὸν, ὡσ εἶδεν ἐκεῖ. ὡσ δὲ συνέβη λυθῆναι τὴν φυγὴν αὐτῷ καὶ ἧκεν ἐπὶ θάλατταν, προσῄει πολλάκισ ἡμῖν καὶ ἐχρώμεθα ὥσπερ εἰκὸσ οἰκείωσ αὐτῷ. καί ποτε οὑτωσὶ περιεπατοῦμεν περὶ δείλην ὀψίαν ἐν τῷ μεγάλῳ δρόμῳ τῷ κατὰ τὰσ στοὰσ καὶ ἦσαν ἐτησίαι λαμπροί· ἀπεβλέψαμεν οὖν εἰσ τὰ νέφη, καί τισ ἔφη τῶν παρόντων, ταῦτα δὴ τὰ τοῦ Νείλου πνεύματα· οὕτω γάρ πωσ ὠνόμασε. καὶ ὃσ ἐγέλασεν. ἐρομένου δέ μου ὅ τι αὐτῷ τοῦτο βούλοιτο, οὐκ οἶσθα, ἔφη, ὅτι ἐγὼ τρία ἑξῆσ ἔτη κατετρίβην ἐπ’ ἄκροισ Αἰγύπτου; οἶδα, ἔφην, ἀλλὰ τί τοῦτο; ὅτι ἐγὼ ἐν τοσούτῳ χρόνῳ τριφθέντι μοι πανταχῆ σκοπῶν οὐκ ἠδυνήθην ἰδεῖν νέφοσ αὐτόθι τοῦ θέρουσ, ἀλλὰ ἑστηκότα ἀκλινῆ τὸν ἀέρα ὥσπερ τὰ γεγραμμένα. καίτοι νομίζω, ἔφη, ὁρᾶν τά γε ἐγχωροῦντα, ἀλλ’ ἐγὼ οὐκ εἶδον νέφοσ, ἃ ὑμεῖσ, ἔφη, οἰέσθε ἐνθένδε ἐλαυνόμενα ἄνω καταρρηγνύντα πληροῦν τὸν Νεῖλον. τοῦτο δὴ καὶ τότε ἀκούσασ ἐθαύμασα καὶ ἥσθην, καὶ σοὶ νῦν ἀπομνημονεύσασ ἐξήγγειλα, ὅπωσ εἰδείησ πόρρω τοῦ ἀληθοῦσ ὄντασ καὶ τοὺσ τούτῳ τῷ λόγῳ καταχρωμένουσ τε καὶ πεπιστευκότασ καὶ ὅλωσ ἐπίστῃ τὸ τοῦ Νείλου πρᾶγμα ὅτι κινδυνεύει μόνοσ ποταμῶν οὐδέποτε ὁ αὐτὸσ εἶναι, ἀλλ’ ἐν αὔξῃ καὶ φθίσει ῥέων ὁμαλῶσ, εἰ δὲ βούλει ἀνωμάλωσ διατελεῖ, ταῖσ ἡμέραισ τε καὶ νυξὶ τὰ μάλιστά πωσ παραπλησίωσ καὶ τῷ περὶ τὴν σελήνην. ἀρχόμενόσ τε γὰρ εἰσ ὕψοσ ἰέναι, ἐπάγων ἀεὶ ἕτερον ἐφ’ ἑτέρῳ, οὕτωσ προβαίνει τῇ προσθήκῃ προστιθεὶσ, ἄχρι ἂν τὸ μήκιστον αὐξηθῇ, καὶ συναγερθεὶσ ἅπασ, ὥσπερ ὁ τῆσ σελήνησ κύκλοσ, ἄρχεται λήγειν αὖθισ ὑποστρέψασ, ὥσπερ στροφήν τινα δευτέραν ἀποδιδοὺσ ἐπὶ θάτερα·

καὶ καταλαμβάνει πάλιν ἡ ἑτέρα περίοδοσ τῆσ ἐπιρροῆσ, πολλάκισ δὲ καὶ ἐνέμεινε τῆσ προτέρασ ὅσον μὴ λαθεῖν. οὔτ’ οὖν παρὰ τὴν ἀνάβασιν ὁ αὐτόσ ἐστιν, ἀεὶ γὰρ αὔξεται, μέχρι ἂν τὰ τέλεια ὑψωθῇ, οὔτ’ αὖ παρὰ τὴν ἀπορροὴν, ἀεὶ γὰρ λήγει, μέχρι ἂν ἀποδῷ. οὕτω δή τοι τό γε τοῦ Νείλου θειότερόν τι καὶ ἰδιώτερον ἐοίκεν εἶναι ἢ κατὰ τοὺσ ἄλλουσ ποταμούσ τε καὶ ῥεύματα, καὶ εἰ τούτου ζητοῦμεν αἰτίασ, ζητῶμεν καὶ ὧν εἶπον, τί δή ποτε ἡμέρα μὲν ἡμέρασ μικρὸν προφέρειν ἐτάχθη, μέχρι ἂν κορυφωθῇ τὸ μήκιστον, ἔπειτα ὑπολείπειν, ἄχρι ἂν εἰσ τοὐλάχιστον ἀφίκηται, τὸ μὲν ἐξ ἀρχῆσ ἑαυτῆσ, εἶτα καὶ τῆσ νυκτὸσ ἐλάττων μετ’ ἰσημερίαν γιγνομένη, νὺξ δὲ ἀντιλαβοῦσα αὔξην ταὐτὰ ταῦτα πάσχει, ἐκ προσθήκησ καὶ ἀφαιρέσεωσ προϊοῦσα καὶ ἐπανιοῦσα, μέχρι ἂν ὥσπερ οἱ γεωμέτραι καλοῦσιν εἰσ ἐκεῖνο καταστῇ ὅθεν ἤρξατο φέρεσθαι, ταὐτά τε καὶ τἀναντία τῇ ἡμέρᾳ πάσχουσα ἀεί. καὶ γὰρ εἰ τὰ μάλιστά τισ εἶναι ταῦτά γε φήσει φανερὰ, τῇ τοῦ ἡλίου πορείᾳ προστιθεὶσ τὴν αἰτίαν, ἀλλ’ οὐκ αὐτῆσ αὖ τῆσ περὶ τὴν πορείαν τάξεωσ οὐδὲ τοῦ ταῦθ’ οὕτωσ ἀνάγκαισ τὸ ἐξ ἀρχῆσ κατακλεισθῆναι, οἱο͂ν εἰ βούλει τριμήνοισ μὲν χρόνοισ ὡρίσθαι τὰσ μεταβολὰσ, νυκτὶ δὲ καὶ ἡμέρᾳ τοσοῦτον τὸν σύμπαντα ἀποδοθῆναι χρόνον, εἶναι δὲ ὁρ́ουσ τακτοὺσ τῷ θεῷ πρὸσ ἄρκτουσ καὶ μεσημβρίασ, οὓσ οὐχ οἱο͂́ν τε ὑπερβῆναι, τούτων οὐδενὸσ δή που τὸ αἴτιον δείξει, πλὴν εἰ προσποιήσεται. καίτοι τοσοῦτόν γ’ ἐστὶ προὔργου τοῦ παραδείγματοσ, τοῦ μὲν γὰρ ἡλίου διττὴν οὖσαν τὴν κίνησιν ὁρῶμεν ὡσ περὶ τῶν ὅλων περάτων εἰπεῖν, ἀφ’ ὧν καὶ τὰ μήκη καὶ τὰσ βραχύτητασ ἑκάστων τῶν χρόνων ἔξεστι συλλογίζεσθαι· ὅτε δ’ αὐτὸ τοῦτο ὁμολογεῖται περὶ Νείλου, μηδέπω καὶ νῦν εὑρῆσθαι πόθεν ὁρμᾶται καὶ τί τὸ νότιον πέρασ αὐτοῦ, πῶσ οἱο͂́ν τε τὴν αἰτίαν ζητεῖν, ἢ πῶσ εἰπεῖν πόθεν αὔξεται;

ἄνευ δὲ τούτων, εἰ μὲν τοσοῦτον ἦν τὸ διαφέρον παρὰ τὴν χειμερινὴν τοῦ ἡλίου πορείαν, ὥστε ποιεῖν θέροσ περὶ τὴν ἐκεῖ γῆν, ὅταν ἐνταῦθα χειμὼν ἵστηται, καὶ πάλιν αὖ χειμῶνα, ὁπόταν θέροσ ἵστηται παρ’ ἡμῖν, ἴσωσ ἂν ἦν παραδέξασθαι. ἀλλ’ ἴσωσ οὐκ ἐπὶ τούτου μόνον, ὥσπερ ἔφην, ἀλλὰ καὶ ἐπ’ ἄλλων χαλεπὸν τὰσ αἰτίασ ἐξευρεῖν. τέτταρα δὲ ἐπὶ πᾶσι σημεῖα ποιησάμενοσ τοῦ μὴ τὰ νέφη μηδὲ τοὺσ ἐτησίασ ἀνάγειν τὸ ῥεῦμα, καὶ δὴ καταλύσω τὸν περὶ τούτου λόγον. ὧν ἓν μέν ἐστι τὸ καὶ πρὶν ἐτησίασ συμβῆναι πολλάκισ αἴρεσθαι τὸν ποταμὸν, δεύτερον δὲ τὸ μὴ καὶ συμβάντων ὅλωσ, τρίτον δὲ καὶ τέταρτον τούτοισ ἀκόλουθα τὸ μὲν ὡσ οὐ τηνικαῦτα μέγιστοσ ἐπέρχεται, ἡνίκ’ ἂν μέγιστοι καταίρωσιν ἐτησίαι καὶ νέφη πλεῖστα κινήσωσι, τὸ δ’ ἐναλλὰξ ὡσ οὐ τηνικαῦτα αὖ βραχύτατοσ, ἡνίκ’ ἂν τὰ πνεύματα κοῦφα συμβῇ, πάντα ταῦτα εἰκὸσ ὂν οὐχ ὡσ νῦν ἔχειν, εἴπερ ἢ οἱ ἐτησίαι κύριοι τοῦ ῥεύματοσ ἦσαν, ἢ κατὰ στόμα εἴργοντεσ, ἢ πληροῦντεσ ἐξ οὐρανοῦ. ἵνα δὲ καὶ τὴν Ἡροδότου γνώμην μὴ παντάπασιν ἀτιμάσωμεν ὡσ δὴ τὸ παράπαν οὐδ’ ἀντειπεῖν ἄξιον, φέρε σκεψώμεθα ἃ κἀκείνῳ περὶ τούτων δοκεῖ. φησὶ δ’, εἴ τι μεμνήμεθα, ἀπελαυνόμενον τὸν ἥλιον ὑπὸ τῶν ἐνταυθοῖ χειμώνων ἔρχεσθαι τῆσ Λιβύησ τὰ ἄνω καὶ τήκειν τὸ ὕδωρ, τήκοντα δὲ ἐλάττω ποιεῖν τὸν Νεῖλον τοῦ χειμῶνοσ ἢ τοῦ θέρουσ. ἔστι δὲ τοῦτο οὐκ εἰπεῖν πῶσ ὁ Νεῖλοσ αὔξεται, ἀλλὰ πῶσ μειοῦται συμπλάσαι. ὅτι μὲν γὰρ τοῦ χειμῶνοσ καθαρώτατόσ ἐστιν ὁμολογεῖται παρὰ πάντων, τούτου δὲ οὕτωσ ἔχοντοσ αὔξοιτ’ ἂν τοῦ θέρουσ, ὅτ’ ἐστὶ μείζων ἅμα καὶ θολερώτεροσ. ἔτι οὖν μένει τὸ ζητούμενον, ἑώσ ἄν τισ μὴ δείξῃ τοῦτο, πῶσ ὁ ῥοῦσ ὑψοῦται, τὸ γὰρ κύριον καὶ πρῶτον αὐτοῦ ῥεῦμα τὸ χειμερινὸν φαίνεται. νῦν δ’ ὅτι μὲν οὐκ ὀλίγον θέρμῃ προφέρει τἀκεῖ τῶν παρ’ ἡμῖν τοῦ χειμῶνοσ οὐδεὶσ ἀντιλέγει, οὐδὲν μὴν κωλύει καὶ κατ’ αὐτοὺσ ἐκείνουσ ἐλάττω τὸν ἥλιον τοῦ χειμῶνοσ ἢ τοῦ θέρουσ ἔχειν τὴν ἰσχύν.

οὐδὲ γὰρ τοῦ θέρουσ δή που περὶ μὲν τὴν ἄρκτον καὶ τὴν ταύτῃ γῆν ἰσχύειν αὐτὸν φήσομεν, Αἰγύπτου δὲ καὶ Λιβύησ ἀποχωρεῖν, ἀλλ’ ἐκεῖ καὶ μᾶλλον κάει, μάλιστα μὲν, οἶμαι, ἐν Αἰθιοπίᾳ, ἔπειθ’, ὥσπερ εἰκὸσ, ἐν Αἰγύπτῳ, μάλιστα μὲν ἐν τοῖσ ἀνωτάτω, ἔπειτα ἑξῆσ κατὰ λόγον, ἐπεὶ καὶ περὶ τὴν Σκυθικὴν γῆν καὶ τὸν Πόντον οὐδὲν κωλύει τὸ θέροσ ψυχρότερον τοῦ θέρουσ τοῦ παρ’ ἡμῖν εἶναι πολλῷ γε, καίτοι τοῦ ἡλίου τὰ βόρεια ἐλαύνοντοσ τοῦ παντὸσ οὐρανοῦ. καίτοι εἰ ἀντεστρέφοντο αἱ ὡρ͂αι τοῦ ἔτουσ ἐν τοῖσ τόποισ τούτοισ, ὁμοίωσ μὲν ἂν πρὸσ μεσημβρίαν ἀπιόντοσ τοῦ ἡλίου καὶ χειμῶνα ποιοῦντοσ ταύτῃ θέροσ ἦν κατ’ Αἴγυπτον καὶ τὴν τοῦ Νείλου λῆξιν, ὁμοίωσ δ’ ἂν πρὸσ ἄρκτον ἐπανιόντοσ ἐπλεονέκτει θέρμῃ τὰ πρόσβορρα, ὃ πολλοῦ δεῖν οὕτωσ ἔχειν φαίνεται. εἰκότωσ· κινεῖται μὲν γὰρ, οἶμαι, τὰ πρὸσ ἄρκτον, οὐ μὴν πληροῖ γε εἰσ αὐτήν. οὐκοῦν ὅτε τοῦ θέρουσ αὐξανόμενοσ φανερόσ ἐστιν ὁ Νεῖλοσ, δῆλον ὅτι τοῦ γε χειμῶνοσ ἀδυνάτωσ ἔχει τήκεσθαι. εἰ γὰρ ἦν ὁ ἥλιοσ αἴτιοσ, εἶργεν ἂν τοῦ θέρουσ ἔτι μᾶλλον τὴν ἀνάβασιν, ἰσχυρότατόσ γ’ ὢν αὐτὸσ αὑτοῦ τότε κἀκεῖ πολλῷ, ὥστ’ αὐτὸ ἐν αὑτῷ λύεται. εἰ μέν γε τηνικαῦτα ἐξέτηκεν, ἔθ’ ἧττον ἂν εἰά πληροῦσθαι νῦν· εἰ δὲ μὴ τήκει τοῦ χειμῶνοσ, οὐ διὰ τοῦτο ὁ Νεῖλοσ μείζων τοῦ θέρουσ. ὅμοιον δ’ εἶναί μοι δοκεῖ τό τε ἀπελαύνεσθαι φάσκειν τὸν ἥλιον ὑπὸ τῶν χειμώνων καὶ τὸ τὸν Νεῖλον τῷ ἡλίῳ τήκεσθαι. ἀλλ’ οὔθ’ οἱ χειμῶνεσ τὸν ἥλιον ἀπελαύνουσιν, ὦ κάλλιστε λογοποιῶν, οὐδὲ γὰρ ἐφικνοῦνται τῆσ τοῦ ἡλίου χώρασ, ἀλλ’ ὁ ἥλιοσ ἀποχωρῶν κατὰ τὴν αὑτοῦ πορείαν καὶ φύσιν τοῖσ ἀνέμοισ παρέχει ψυχροῖσ καὶ βιαίοισ ἔτι μᾶλλον γίγνεσθαι· οὔτε ὁ Νεῖλοσ τηκόμενοσ ὥσπερ ὁ Ξάνθοσ ὑπὸ τοῦ Ἡφαίστου τοῦ ἡλίου συστέλλει τὸ ῥεῦμα. ἀλλὰ γὰρ εὐφημότατα καὶ κάλλιστα εἰρηκὼσ Ἡρόδοτοσ περὶ Αἰγύπτου καὶ Νείλου ὀλίγα τῶν ἀληθῶν εἰρηκέναι κινδυνεύει, οὐχ ὡσ ἐπὶ τὸ μεῖζον αἴροντοσ αὐτοῦ λέγω πάντα, ἐπεί τοι τινά γ’ ἔσθ’ ἃ καὶ μείζω παρέλιπεν· ὧν εἰπεῖν αὖ νῦν οὐδὲν ἐπείγει λέγειν, ἀλλ’ ἅ γε τῶν ὄντων ἑτέρωσ εἴρηκεν, οἱο͂ν ὡσ ὑπὲρ Ἡλιούπολιν τεττάρων ἡμερῶν πορείαν αὖθισ εὐρεῖα Αἴγυπτοσ, ἥ γε οὕτωσ εἰσ στενὸν ἀεὶ κλείεται καὶ πρὸσ γωνίαν ὥστε ὁ Νεῖλοσ εἰσ αὐτὴν ὑπερβάλλει δι’ ἀμφοῖν τῶν ὀρῶν ἤδη συμπεπτωκότων·

καὶ τοῦτ’ εἰσὶν οἱ καταρράκται ἡ διὰ τῶν ὀρῶν τοῦ ποταμοῦ κατάβασισ, Αἰγύπτου πάσησ ὡσπερεὶ κορυφή. ὥστ’ ἔτι προσπλέων τῷ κατ’ Ἐλεφαντίνην ὁρ́μῳ εἰκάσεισ κεκλεῖσθαι τὸ ῥεῦμα· μὴ γὰρ ὅτι Αἴγυπτοσ εὐρεῖα ἔτι, ἀλλὰ καὶ τὸ ῥεῦμα τοῦ Νείλου στενὸν ἤδη φαίησ ἂν ὑπορρεῖν ὑπὸ τῆσ πέτρασ αὐτόν. ἴδοισ δ’ ἂν καὶ πρὶν εἰσ Ἐλεφαντίνην τελέσαι πρὸ οὐκ οἶδ’ ὁπόσων τινῶν σχοίνων συνιόντα οὕτω τὰ ὄρη ὡσ μέσον εἶναι μηδὲν πλὴν τοῦ ῥεύματοσ αὐτοῦ, καὶ τοῦτο ἐνταῦθα εὖροσ Αἰγύπτου ὅπερ τοῦ ποταμοῦ. ἢ τἄλλα ἄν τισ ἐλέγχοι τῶν ἐκείνου πόσον ἔργον ἐπεξελθεῖν, ὅσ γέ φησι καὶ περὶ τῶν πηγῶν δή που τοῦ Νείλου πυθέσθαι παρὰ τοῦ γραμματιστοῦ τοῦ Σαί̈του ὡσ ἄρ’ εἰή ὄρη δύο μεταξὺ Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ, τούτων δὲ τῶν ὀρῶν ἐκ τοῦ μέσου ῥέοιεν αἱ πηγαὶ, καὶ τὸ μὲν ἥμισυ τοῦ ῥεύματοσ ἐπ’ Αἰθιοπίασ καὶ νότου ἀνέμου ῥέοι, τὸ δ’ ἕτερον ἥμισυ ἐπ’ Αἰγύπτου τὰ βόρεια. καίτοι ἥ γ’ Ἐλεφαντίνη, μέχρι ἧσ ἀναπλεῦσαί φησιν, ὑπ’ αὐτοῖσ σχεδὸν τοῦ Νείλου τοῖσ καταρράκταισ ἐστὶν, ἀπέχουσα μάλιστα ἑπτὰ σταδίουσ. ἀνέπλευσα γὰρ οὖν ἔγωγε καὶ αὐτὸσ καὶ εἶδον ἀκριβέστερον ἢ ἔδει φασίν. εἰ δὲ δεῖ κατ’ αὐτὸν Ἡρόδοτον καὶ παρεξελθεῖν ψυχαγωγίασ ἕνεκα καὶ μηδὲν ἔξω τοῦ προκειμένου τὸν λόγον ἐξάγοντα, οὕτωσ συνέβη. ὡσ ἀνῄειν ἐπὶ τοὺσ βωμοὺσ οὗ τοῖσ Αἰθίοψίν ἐστιν ἡ φρουρὰ, πολὺ τῆσ ὄχθησ ἀποσπάσασ τοῦ ποταμοῦ, ὑπερβὰσ ἐπὶ τὸν ὁρ́μον, ὅσ ἐστι πρῶτοσ ὑπὲρ Καταδούπων, εἰσ Φίλασ διέβαλον· ἔστι δ’ αὕτη νῆσοσ μεθόριον Αἰγύπτου καὶ Αἰθιοπίασ, τοσαύτη τὸ μέγεθοσ ὅσηπερ ἡ ἐν αὐτῇ πόλισ· περιρρεῖ δ’ αὐτὴν ὁ Νεῖλοσ ἀκριβῶσ μέσην ἑαυτοῦ ποιῶν. ἐπεὶ δ’ ἐπανῄειν, ἐχώρουν μὲν πάλιν τὴν αὐτὴν ἀπὸ τῶν Φίλων, καὶ προσεδόκων νῦν γέ που τοὺσ καταρράκτασ ὄψεσθαι. καὶ τοὺσ ἄγοντασ ἀνηρώτων, οἱ δ’ ἠγνόουν.

οὕτω δὴ γενόμενοσ πάλιν ἐν τῇ Συήνῃ, ἣν ἀπὸ τῆσ Ἐλεφαντίνησ ὁ Νεῖλοσ διαιρεῖ, δέομαι τοῦ φρουράρχου, καίτοι φαύλωσ ὑπ’ ἀρρωστίασ διακείμενοσ, πέμψαι με ὀπίσω πλοῖόν τι κοῦφον δόντα, τῆσ θέασ ἕνεκα τῶν καταρρακτῶν, συμπέμψαι δὲ καὶ τοὺσ ἀναγκάσοντασ τοὺσ ἐν τῇ νήσῳ τῶν καταρρακτῶν, εἰσὶ δ’ οὗτοι ναῦται συνήθεισ τοῦ ῥεύματοσ, ἐπιδεῖξαι ἡμῖν αὐτούσ τε καὶ τὸ θέαμα δὴ τὸ ναυτικὸν ὅ τι εἰή, ἐπυνθανόμην γὰρ τῶν αὐτόθι· ὁ δὲ μάλα μὲν ἐργῶδεσ ἔφη εἶναι καὶ ἐθαύμαζε τὴν γνώμην, οὔκουν αὐτόσ γε μέχρι τούτου θαρρῆσαι, ἠρνήθη δὲ οὐ τό γε παντελὲσ, ἀλλ’ ἐπειδὴ πειρώμενοσ ἀποτρέπειν οὐκ ἔπειθεν, οὕτω πέμπει, καὶ τἄλλα ἔχων οἰκείωσ καὶ βουλόμενοσ χαρίζεσθαι. ἀνέπλευσα δὴ κἀκείνουσ τε ἱέντασ ὑπὲρ τῶν σκοπέλων, ὥσπερ εἰώθεσαν, εἶδον ἀπ’ ἄκρασ τῆσ νήσου, ἣ ἀνέχουσα ἐκ μέσου περιφανεῖσ πανταχῆ ποιεῖ τοὺσ καταρράκτασ, καὶ προσέτι αὐτὸσ ἐπεθύμησα εἰσ τὸν λέμβον ἐμβὰσ πειραθῆναι τοῦ πλοῦ, οὐ μόνον διὰ τῶν αὐτῶν δι’ ὧνπερ ἐκείνουσ εἶδον κατενηνεγμένουσ, ταῦτα δ’ ἦν τὰ πρὸσ ἑώ τῆσ νήσου, ἀλλ’ ἀρξάμενοσ αὐτόθεν περιπλεῦσαι κύκλῳ πᾶν τὸ ὁρώμενον, καὶ κατὰ τὴν ἑτέραν τῆσ νήσου πλευρὰν ἀφεῖναι κατὰ ῥοῦν ἐπὶ τὰσ πόλεισ. ὅπερ οὖν λέγω οὐκ ἀκούσασ, ἀλλ’ ἰδὼν ἀκριβῶσ οἶδα, ὅτι ἥ τ’ Ἐλεφαντίνη ὑπ’ αὐτοῖσ ἐστι τοῖσ καταρράκταισ, μεταξύ τε Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ οὐδέν ἐστιν ἀλλ’ ἢ τὸ ῥεῖθρον τοῦ ποταμοῦ, καὶ προσοικεῖ τὴν ὄχθην ἑκατέρα τῶν πόλεων τούτων. εἰ τοίνυν Ἡρόδοτοσ εἰσ Ἐλεφαντίνην ποθ’ ἧκεν, ὥσπερ εἴρηκεν, ἔσθ’ ὅπωσ πρῶτον μὲν ἀκοὴν διηγεῖτο περὶ ὧν εἶδεν, ἔπειθ’ οὕτω ψευδῆ ὥστε περὶ τῶν ἀρχαίων πηγῶν τοῦ Νείλου ζητῶν καὶ φήσασ οὐδενόσ πω τἀληθὲσ ἀκοῦσαι, ἀλλὰ τόδε μὲν ἤκουσα τοῦ γραμματιστοῦ γράψαι, καὶ ταῦτα τοῦ ἐν τῷ Σαϊτικῷ νομῷ περὶ τῶν ἐν Ἐλεφαντίνῃ, ἢ μνησθεὶσ, εἰ μηδὲν ὧν ἤκουσεν εἶχε σιωπῆσαι, ἄλλοισ ἂν ἢ τούτοισ οἷσ ἐγὼ νῦν εἶπον ἐλέγχοισ ἐπὶ τὸν λόγον χρήσασθαι. νῦν δέ φησι μὲν ὡσ παίζειν αὐτῷ δοκοίη ὁ γραμματιστὴσ, δι’ ὧν δ’ εἰκὸσ ἦν ἐλέγχειν, ἀπέλιπεν, ὅτι πρῶτον μὲν ἀπὸ πολλοστοῦ μέρουσ ἤρξατο φράζειν αὐτῷ τὰσ πηγάσ· πολλῶν γὰρ μηνῶν ἀνάπλουν ὑπὲρ τὸν τόπον τοῦτον ἔτι ὁ Νεῖλοσ γιγνώσκεται·

ἔπειθ’ ὅτι ἀμήχανον οὗ μὴ ἔστι ῥεῖν τῷ ποταμῷ κατὰ συνήθειαν, ἀλλὰ ὑπὲρ τῶν πετρῶν καταρρήγνυσι βιαζόμενοσ τὴν κατάβασιν, ἐνταῦθα ἄνω φέρεσθαι τὸ ἥμισυ τοῦ ῥεύματοσ, ὥσπερ οἱ πρὸσ τὰ ὑψηλὰ ὄρνιθεσ. τὸ γὰρ δὴ λεγόμενον οὐχὶ ἄνω ποταμῶν τοῦτ’ ἂν εἰή χωρεῖν, ἀλλ’ ὀρῶν ἄνω χωρεῖν τὰσ τῶν ποταμῶν ἀκούειν πηγάσ; ἀλλ’ οὔτ’ ἐλθὼν εἰσ Ἐλεφαντίνην οὔτε σαφὲσ περὶ τούτων εἰδὼσ οὐδὲν κέχρηται λόγῳ πειθομένοισ μὲν κεχαρισμένῳ, ἀπιστοῦσι δ’ ἔχοντι ἀναφοράν. ἔπειτα ἐπὶ τούτοισ προειρημένοισ φησὶν, εἰ ἄρα ταῦτ’ ἀληθῆ, δοκεῖν αὐτῷ δίνασ ἐνταῦθα εἶναι καὶ παλιρροίασ τοῦ ποταμοῦ. καὶ τί δεῖ παλιρροίασ καὶ δίνασ λέγειν, ἀμελήσαντα ὅτι οὔτ’ αὐτόθεν ὁ Νεῖλοσ ὁρμᾶται, ἀλλὰ πολὺ πλείων ὁ ἄνω τόποσ αὐτόθεν ἤπερ ὁ πρὸσ θάλατταν, οὔθ’ ὑπὲρ τοὺσ καταρράκτασ δυνατὸν τὸ ὕδωρ ὑπερβαλεῖν, εἰ μὴ κατ’ Αἰσχύλον ὡσ ἀληθῶσ ἐξ αἰθέροσ τισ αὐτὸ κατάπαλτον φέρεσθαι θείη, οὔτ’ ὄροσ οὐδέν ἐστι μεταξὺ Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ, ἀλλὰ μᾶλλον ἐν τῷ μεταξὺ τῶν ὀρῶν ἥ τε Συήνη καὶ ἡ Ἐλεφαντίνη. οὐ μὴν ἅπαν ψεῦδοσ τὸ εἰρημένον, ἀλλ’ εἰσὶ μὲν αἱ πηγαὶ ἐν τῷ μεταξὺ Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ ὡσ ἀληθῶσ, πέτραι μεγάλαι δύο ἐν μέσῳ τῷ πόρῳ ἀνέχουσαι καὶ τὸ μέσον αὐτῶν Αἰγύπτιοί φασιν εἶναι πηγάσ. εἰσὶ δ’ οὐ παντὸσ αὗται τοῦ ποταμοῦ, ἀλλὰ τῷ πρὸσ Αἰγύπτου κάτω συντελεῖσ, οὐκ ἀρχαῖαι. καὶ μὴν καὶ τὸ βάθοσ γε οὐκ ἐφικτὸν ἔφασκον εἶναι πειρωμένῳ, πειρᾶσθαι δὲ οὐ συμφέρειν· τοῦτό με καὶ ἀπέτρεψεν ὄντα πρὸσ αὐτῷ καὶ δὴ, οὐ γὰρ ἦν τοσοῦτον τὸ διάφορον. αὗται οὖν αἱ πηγαὶ κατὰ φύσιν που ῥέουσι, καὶ οὐ μόνον τῷ λόγῳ πείθομαι ὅτι εἰσὶν αὐτόθι πηγαὶ, ἀλλὰ καὶ αὐτῷ τῷ πράγματι· πολὺ πλείων ἀπὸ τούτων ὁ ποταμόσ ἐστι καὶ τὸ εὖροσ καὶ ἅπασ ὡσ ἔποσ εἰπεῖν, καὶ πλοῖα μείζω δέχεται προϊὼν καὶ οὐ μείζω μόνον, ἀλλὰ καὶ πολλῷ. καίτοι τοὐναντίον οἱ ποταμοὶ πάσχουσι, προϊόντεσ ἐλάττουσ γίγνονται, ὅταν μὴ ἄλλο ὕδωρ ἐπιβοηθῇ. εἰ δὲ δεῖ καὶ περαιτέρω διαβῆναι, ἐρῶ σοι δι’ ὀλίγων ἃ ἤκουσα ἀνδρὸσ Αἰθίοποσ τῶν ἐκεῖ δυνατῶν. ὁ μὲν γὰρ ὕπαρχοσ ἀπὼν ἐτύγχανεν, ἡνίκα ἡμεῖσ ἐπέβημεν τοῦ χωρίου, ἐπιτροπὴν δέ τισ ἔχων ἦν, ὃσ ἐμοὶ δι’ ἑρμηνέων εἰσ λόγουσ ἧκε. καὶ ὅσα μὲν ἔξω τοῦ παρόντοσ ἐστὶ λόγου παραλείψω, ἔφη δ’ εἰσ Μερόην, ἥπερ ἐστὶ πόλισ μεγίστη τῶν ἐν Αἰθιοπίᾳ καὶ οὗ τὰ βασίλεια τῶν Αἰθιόπων, τεττάρων, οἶμαι δὲ καὶ ἓξ εἶπε μηνῶν, αὐτόθεν εἶναι πλοῦν, καταρράκτασ δὲ ἐκδέχεσθαι πολλοὺσ ἄλλουσ ἐπ’ ἄλλοισ, σχεδὸν εἰσ ἓξ καὶ τριάκοντα τοὺσ σύμπαντασ ὑπὲρ Ψέλχιν μέχρι Μερόησ, καὶ τοῦτο πᾶν εἶναι τὸ γιγνωσκόμενον δὴ ῥεῦμα τοῦ ποταμοῦ.

Μερόησ δὲ ἐπέκεινα οὐ μέμνημαι μεθ’ ὁπόσον τι ἔφη οὐκ εἶναι τὸ ῥεῦμα καθ’ ἓν, ἀλλὰ δύ’ εἶναι ῥεύματα, ὧν τὸ μὲν ἕτερον γήινον τὴν χρόαν, τὸ δ’ ἕτερον ἀέροσ ἐγγύσ. ταῦτα δὲ συνιόντα καὶ μιγνύμενα γίγνεσθαι τὸν Νεῖλον τοῦτον, τὰ δὲ ἄνω οὔτ’ αὐτὸσ ἔφη ἔτι γιγνώσκειν οὔτ’ ἄλλον Αἰθιόπων οὐδένα εἴσ γε τὸ παντελὲσ, ἀλλ’ εἶναι μὲν ἀνθρώπουσ μέλανασ, μελαντέρουσ ἑαυτῶν τε καὶ τῶν ὁμόρων τοὺσ ὑπὲρ αὐτῶν ἀεί· εἰσ ἄκρον δὲ οὐκ ἔχειν ἀνενεγκεῖν ὅθεν καὶ δι’ ὧν φέρεται τὰ πρὸσ πηγῶν ὁ ποταμόσ. καίτοι πῶσ οὐκ ἄτοπον καὶ ὑπερφυὲσ Αἰθίοπασ μὲν ὁμολογεῖν μὴ ἔχειν εἰπεῖν τοῦ Νείλου τὰσ πηγὰσ, ἡμᾶσ δὲ ἀεὶ τούτου μὲν ζητουμένου, εὑρημένου δὲ οὐδέπω καὶ νῦν, τίσ ἡ τῆσ ἀναβάσεωσ αἰτία φροντίζειν καὶ τὸ πρῶτον, φασὶν, οὐκ εἰδότασ τὸ δεύτερον ζητεῖν; καὶ ταῦτ’ οὐχ ἵν’ Ἡροδότῳ πρὸσ ἀηδίαν ἐπιτιμήσω διεξῆλθον ‐ οὔτε γὰρ ἄλλωσ τῶν ἠσκηκότων ἔγωγε τὸ τοιοῦτον, ἀλλ’ οὐδὲ τοῖσ ποιοῦσι συγχαίρω, Ἡροδότῳ τε καὶ αὐτοῦ τοῦ ἔρωτοσ χάρισ, ὃν ἡμῖν πρῶτοσ ἐνέβαλεν Αἰγύπτου, καὶ τἄλλα, φασὶν οἱ παρρησιαζόμενοι, φίλοσ ἁνὴρ ‐ ἀλλ’ οὔπω περὶ τούτων τἀληθὲσ εἴρηται. πρόειμι δὲ πορρωτέρω τῶν ἐλέγχων, ἵνα ὥσπερ κεφαλαίῳ κατακλεισθεὶσ ὁ λόγοσ βεβαιωθῇ. ἄρχεται μὲν γὰρ ἡ ἀνάβασισ τροπαῖσ θεριναῖσ ἢ ὀλίγῳ βραδύτερον· τότε δ’ Αἰγύπτου τῶν πρὸσ Αἰθιοπίαν καὶ Λιβύησ τῶν πρὸσ Αἴγυπτον ὑπὲρ κεφαλῆσ ὁ ἥλιοσ ἵσταται. ὃ δῆλον ἐκ δυοῖν τῶν μεγίστων σημείων, ὧν οὐδέτερον περὶ τὴν ἄλλην συμβαίνει γῆν, ὅσην ἡμεῖσ οἰκοῦμεν.

δυοῖν γὰρ ὄντοιν πολισμάτοιν, οἷν ἀρτίωσ ἐμνήσθην ἐπ’ ἄκροισ τῆσ Αἰγύπτου ‐ φίλασ γὰρ τὰσ ὑπὲρ τῶν καταρρακτῶν μεθόριον Αἰγύπτου λέγω καὶ Αἰθιοπίασ ‐ ἐν μὲν Ἐλεφαντίνῃ λάμπεται πάντα, καὶ νεῲ καὶ ἄνθρωποι καὶ στῆλαι, καὶ οὐδὲν ἔχει σκιὰν τῆσ μεσημβρίασ, ἐπειδὰν τὴν μεγίστην ὁ ἥλιοσ πληροῖ· ἐν δὲ Συήνῃ τῆσ αὐτῆσ ἡμέρασ τε καὶ ὡρ́ασ μέσοσ ἐν μέσῳ τῷ ἱερῷ φρέατι ὁ κύκλοσ τοῦ ἡλίου φαίνεται, ὥσπερ ἐπίθημα ἴσον πανταχόθεν πρὸσ τὸ χεῖλοσ ἐλλάμπων. καίτοι τοῦτ’ ἀμφοτέρων ἐστὶ σημεῖον, τοῦ τε μὴ τοῦ χειμῶνοσ ἐγγυτέρω τῆσ Λιβύησ γίγνεσθαι τὸν ἥλιον ἢ τοῦ θέρουσ, εἴ γε δὴ δυοῖν ὄντοιν τῆσ Αἰγύπτου μερῶν ἐπὶ τῆσ Λιβύησ ἡ Ἐλεφαντίνη πεπόλισται· πάντα γὰρ ἐνταῦθα ἤδη συμπέπτωκεν, Αἴγυπτοσ, Ἀραβία, Λιβύη, Αἰθιοπία, τὰ μὲν ἔνθεν, τὰ δὲ ἔνθεν εἰσ ταυτὸν ἥκοντα· ἔπειτα εἰ τὰ μάλιστά τισ αὐτῷ δοίη τὸ τὸν ἥλιον τῇ Λιβύῃ πλησιάζοντα τήκειν τὸ ὕδωρ, αὐτὸ τοῦτο κατ’ αὐτοῦ γίγνεται. εἰ γὰρ ἐξέτηκε τοῦ χειμῶνοσ τὸν ποταμὸν διὰ τὸ προσχωρεῖν, δῆλον ὅτι τοῦ γε θέρουσ, ὁπηνίκα ἔστη κατ’ αὐτοῦ, παντελῶσ ἀναρπάσασ ᾤχετ’ ἄν. οὐ γὰρ ἄλλον γέ που τρόπον ἐγγυτέρω τῆσ γῆσ ἔνι γίγνεσθαι φῆσαι τὸν ἥλιον ἢ ὅταν εἰσ κάθετον ὑψωθῇ, ἐπεὶ ὅτι γε οὔτε τῇ Λιβύῃ πλησιάζει ποτὲ ὁ ἥλιοσ οὔτ’ ἄλλῳ μέρει τῆσ γῆσ οὐδενὶ ῥᾳδίωσ ἄν τισ ἔχοι μαθεῖν. οὐ γὰρ μέρη τῆσ γῆσ ἐπέρχεται δή που τὰ μὲν θέρουσ, τὰ δὲ χειμῶνοσ, ἀλλ’ ἡ γῆ μᾶλλον ἐν μέρει τῆσ ἐκείνου περιφορᾶσ ἐστιν. ἀλλ’ ἀπέχει μὲν τὸ ἴσον πάσησ ἀεὶ τῆσ γῆσ, οἷσ δ’ ἂν ὑπὲρ κορυφῆσ ἵστηται τὰ μεσημβρινὰ, τούτοισ πλείστην φέρει τὴν φλόγα. φαίνεται τοίνυν οὐκ ἐπέχων οὐδὲ ἱστὰσ, οὐδ’ ἀναρπάζων τὸν ποταμὸν τότε, οὐδ’ ἐλάττω ποιῶν ἐκ μείζονοσ, ἀλλ’ αὐξανόμενον καὶ προσθήκην ἀεὶ τῷ ῥεύματι λαμβάνοντα ἐφορῶν. ὃ σὺ θαυμάζεισ· καίτοι πότε λοιπὸν τήκεσθαι φήσομεν τῇ θέρμῃ τὸν Νεῖλον, εἰ ὑπό γε τὴν τοιαύτην ἀκμὴν ἀνιὼν ὁρᾶται; ὑποστρέψασ τοίνυν ὁ ἥλιοσ ἐκ τροπῶν ἐπ’ Αἰθίοπασ χωρεῖ·

λέγω δέ πωσ καθ’ Ἡρόδοτον τῷ ῥήματι. ὥστ’ ἀεὶ τοῖσ ἀνωτέρω ταυτὸν τοῦτ’ ἔχων σχῆμα πορεύεται. ταῦτα δ’ ἐστὶν ἡ τοῦ ποταμοῦ πορεία, ὥστ’ ἀεὶ παρῃρεῖτ’ ἂν οὐκ ὀλίγην μοῖραν τοῦ ὕδατοσ καὶ κατὰ μικρὸν ἐξήραινεν ἂν, οὗ τοὐναντίον φαίνεται ποιῶν· εἰ τοῦτ’ ἄρα εἰπεῖν δεῖ, μᾶλλον δ’ οὐχ ὁ ἥλιοσ, οἶμαι, φαίνεται ποιῶν, ἀλλ’ ὁ Νεῖλοσ τοὐναντίον, εἴτ’ οὖν ποιῶν εἴτε πάσχων δεῖ λέγειν. δέον γὰρ αὐτὸν λήγειν κατὰ μικρὸν πρὸσ τὴν τοῦ ἡλίου κίνησιν, ἀρξάμενοσ αὐξάνεσθαι αὔξει κατὰ μικρὸν αὐτὴν τὴν ἐπίδοσιν καὶ τὴν αὐτὴν ἀρχὴν καὶ τὴν αὐτὴν ἀκμὴν ὁ μὲν τοῦ καύματοσ, ὁ δὲ τῆσ ἐπιρροῆσ παρέχεται. ἀλλ’ ἄγε δὴ μετάβηθι, Ἐφόρου δὲ τοῦ φιλοσόφου καὶ σοφοῦ κόσμον ἀείσον, ᾧ κεκόσμηκεν ἁνὴρ αὑτόν τε καὶ τὴν συγγραφήν. καίτοι δέδοικα μὴ γελοιότεροσ ὁ πειρώμενοσ ἐλέγχειν ὦ τοῦ φάσκοντοσ εὑρεῖν· εἰ μὲν γὰρ μὴ πολὺ μὲν Καταδούπων ἄνω, πολὺ δ’ ὧν ἴσμεν τόπων ἔτι τὴν ἐπίδοσιν κατῆγεν ὁ Νεῖλοσ, τάχ’ ἄν τισ προσεῖτο τὴν ὑπόνοιαν ὡσ ἄρα ἐκ τοῦ Λιβυκοῦ ὄρουσ καὶ τοῦ Ἀραβίου τὸ ὕδωρ ὑποχωροῦν εἰσ τὸ κάτω πληροῖ τὴν Αἴγυπτον μέσην τε καὶ κοίλην οὖσαν, ἅ φησιν ἐκεῖνοσ τὴν θέρμην αἰτιώμενοσ. νῦν δ’ αὖ καὶ οἱ μηδεπώποτε ὄνομα ἀκούσαντεσ Ἐφόρου τοῦτ’ ἴσασιν ἐκ πολλῶν ἡμερῶν πλοῦ κατιόντ’ αὐτὸν ἄνωθεν ὑψηλὸν καὶ περί τε αὐτοὺσ Καταδούπουσ θαυμαστὸν αἰρόμενον καὶ τὸ μεταξὺ Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ, ὅθεν περ τῶν Αἰγύπτου μερῶν ὁ κληθεὶσ ἂν ὑφ’ Ἑλλήνων Ἑρμῆσ ἄρχεται, θαυμαστῷ κτύπῳ διεξιόντα καὶ πληροῦντα τριάκοντα πήχεισ ἄγοντα ὡσ μέσωσ εἰρῆσθαι. πῶσ οὖν τὸ ἐκ τῶν ὀρῶν τῶν ἔνθεν καὶ ἔνθεν κλειόντων τὴν Αἴγυπτον ὕδωρ τοσοῦτον κάτω τῆσ ἀναβάσεωσ τοῦτ’ ἐστὶ τὸ ποιοῦν τὴν ἀνάβασιν, καὶ τὸ αὐτὸ ἅμα μὲν πληροῖ τὴν Αἴγυπτον ὑπορρέον, ἅμα δὲ ὑπὲρ κορυφῆσ Αἰγύπτου τοσοῦτον φαίνεται κατὰ νώτου τοῦ ἀρχαίου ὕδατοσ φερόμενον, εἰ μὴ καὶ Ἔφοροσ τοῦτ’ ἐρεῖ καὶ προσθήσει τῷ σοφῷ ὅτι ὥσπερ ἐκ τῶν ὑψηλοτέρων εἰσ τὸ κοῖλον καταρρεῖ τὸ ὕδωρ, οὕτωσ πάλιν ἐκ τῶν κοίλων ἀναστρέφει πρὸσ τὰ ὑψηλὰ, καὶ ἀρξάμενοσ ἐκ θαλάττησ ὁ ποταμὸσ αὖθισ ὑποστρέψασ ἐπὶ καταρράκτασ καὶ Μερόην ἄνω φέρεται, ὥσπερ τισ ἐν προσάντει δολιχὸν τρέχων. ταῦτα δὲ οὐδ’ ἂν τοὺσ αὑτοῦ πολίτασ οἶμαι πείθοι λέγων.

καὶ δὴ τοῦτο τὸ ἰσχυρὸν ἐῶ, καίτοι φασὶ καὶ τὰσ κλοπὰσ ἄχρι τούτου δεῖν ἐλέγχειν, ἑώσ ἄν τισ τὰ φώρια ἐν τοῖν χεροῖν ἔχοντα ἀποδείξῃ. ἀλλ’ ἕτερον εὐήθεσ· αὐτὸ γὰρ τοῦτο πρῶτον τὸ νομίζειν ἢ τὴν Ἀράβιον ταύτην τὴν ὀρεινὴν ἢ τὴν Λιβυκὴν ὕδατοσ μεστὴν εἶναι τίσ λόγοσ; ποῖαι γὰρ ἢ ἐνταῦθα ἢ ἐκεῖ πηγαί; τίσ δ’ ὅσον ἔννοια ὕδατοσ ἐν τοῖσ χωρίοισ τούτοισ; ἅ γ’ ἐστὶ ξηρότερα καὶ ψεδνότερα παντὸσ οὗ τισ ἂν εἰκάζων εὑρ́οι, ὥστ’ ἔν γε τῇ Ἀραβικῇ καὶ ἡ περιβόητοσ αὕτη λιθοτομία ἡ πορφυρῖτίσ ἐστιν· ἐργάζονται δ’ αὐτὴν ὥσπερ καὶ τὰσ ἄλλασ δή που κατάδικοι· ἀλλὰ τούτουσ γε, ὥσ φασιν, οὐδεὶσ φρουρεῖ, οὕτω σφόδρα ὕδατόσ ἐστιν ἄποροσ, ὑφ’ οὗπερ καὶ ἠρήμωται, ἀλλὰ φόβῳ τοῦ καυθήσεσθαι ζῶντεσ, ὃ δεῖ παθεῖν ἄν τισ φεύγων ἁλῷ, μένουσιν οἱ μένοντεσ τῶν μεταλλέων. καὶ ὅμωσ εἰσὶν οἳ καὶ τοῦθ’ αἱροῦνται μᾶλλον ἢ διὰ παντὸσ τοῦ χρόνου κάεσθαι. τῷ γὰρ ὄντι τοῦτ’ εἶναι τὸ κάεσθαι ζῶντα. οὕτωσ διὰ παντὸσ ὁ χῶροσ ἀμμώδησ ἐστὶ καὶ διψῇ. ὅλωσ δὲ τί δή ποτε οὐ καὶ πάντεσ οἱ ποταμοὶ μείζουσ ἑαυτῶν τοῦ θέρουσ γίγνονται τῷ λόγῳ τούτῳ; εἰ γὰρ ὁ ἥλιοσ εἰσ τὰ κοῖλα τῆσ γῆσ τὸ ὕδωρ ἀπωθεῖ, ἡ δὲ γῆ μεστὴ γιγνομένη τελευτῶσα ἐπικλύζεται αὐτὴ δι’ αὑτῆσ, τί δή ποτ’ οὐκ εἰσὶν ἐν ἀκμῇ τοῦ καύματοσ οἱ ποταμοὶ μέγιστοι, πάντεσ ἐν τοῖσ κοίλοισ ὄντεσ τῆσ καθ’ αὑτοὺσ ἕκαστοι γῆσ; ἀλλ’ ἀντὶ τοῦ μέγιστοι τότ’ εἶναι τότ’ εἰσὶν ἐλάχιστοι. καὶ μὴν καὶ περὶ ἄλλουσ δή που ποταμοὺσ ἕτερά ἐστιν ὄρη καὶ οὐ μόνον οὐκ ἐλάττω τούτων, ἀλλὰ πρὸσ τῷ μείζω σαφῶσ ἔτι καὶ ὑγρότερα καὶ πολλῷ, ὡσ δῆλον τοῖσ τε δένδρεσι τοῖσ ἐπιπεφυκόσι καὶ ταῖσ εἰσ τὸ φανερὸν ἀπορρεούσαισ νοτίσι. πῶσ οὖν οὐ τὰ ἄμικτα μίγνυται, εἴ γε ἀπελαθήσεται μὲν εἰσ βάθοσ τῆσ γῆσ τὸ ὕδωρ, τηνικαῦτα δ’ ὑψωθήσεται διὰ τὸ αὐτὸ τοῦτο; καὶ ὡσ ἐοίκεν, ὁ αὐτὸσ ἥλιοσ τὸ μὲν Ἀράβιον καὶ Λιβυκὸν ὄροσ ἐξιποῖ καὶ τὸ ὕδωρ ὠθεῖ κάτω, ἐν Αἰγύπτῳ δὲ τὸ αὐτὸ τοῦτο ὕδωρ ὑψούμενον περιορᾷ. ποῦ δὲ καὶ ἡ χώρα μεστὴ γίγνεται κάτωθεν, ὦ σοφίασ κεφάλαιον; ἥ γε οὕτωσ ἔρρωγε καὶ διέστηκεν εὐθὺσ ἐκ τροπῶν τῶν ἠρινῶν ὥστ’ εἶναι μονονοὺ χάσματα καὶ χαράδρασ ἅπασαν καὶ μηδὲ τοῖσ ὑποζυγίοισ ἀκίνδυνον τὴν πορείαν εἶναι.

πῶσ οὖν αἱ πόρρω τοῦ Νείλου, φησὶ, λίμναι πληροῦνται, εἴπερ ἐξ ὄμβρων ἢ χιόνοσ λυθείσησ αἴρεται; τοῦτο δ’ εἰ τὰ μάλιστα δυνατόν ἐστιν, οὐδὲν μᾶλλον τῷ γε Ἐφόρου λόγῳ συνθεῖ. ἔστι γὰρ καὶ μήτε ἐξ ὄμβρων μήτ’ ἐκ χιόνοσ αἴρεσθαι τὸν ποταμὸν καὶ μὴ τοῦτ’ αἴτιον εἶναι, τὸ τὴν ἰκμάδα εἰσ αὐτὸν ὑπορρεῖν. οὐ μὴν ἀλλ’ ἔμοιγε καὶ πᾶν τοὐναντίον ἤπερ ἐκείνῳ δοκεῖ, τὴν μὲν ἄνωθεν ἐπιρροὴν μηδὲν μᾶλλον κωλύειν οὗτοσ ὁ λόγοσ, τὴν δ’ αὐτόθεν πλήρωσιν παντελῶσ ἐξελέγχειν ὡσ ἔστι γέλωσ. τὸν μὲν γὰρ ποταμὸν, ἑώσ ἂν ἀπῇ τἄλλα ἃ κωλύει, εἰκόσ ἐστι καὶ ὑπὸ τῆσ χιόνοσ καὶ ἐξ ὄμβρων αὐξανόμενον κατιέναι, κατιόντοσ δ’ αὐτοῦ τὴν γῆν πληρουμένην καὶ διοιδοῦσαν ἀφιέναι κάτω νοτίδασ εἰσ τὰ πλάγια, οὐ διὰ τὴν θέρμην οὐδ’ ὑπὸ τοῦ ξηραίνεσθαι ‐ γελοῖον γὰρ τὴν αὐτὴν οὐκ ἔχουσαν τὸ ἀναγκαῖον ὕδωρ ἀποστέλλειν τὸ περιττὸν ἑτέρωσε ‐ ἀλλὰ τοὐναντίον τῷ πλεονάζοντι παρέχουσαν τοὺσ ἐγχωροῦντασ ἀδήλουσ ὀχετούσ. εἰ δ’ ἡ κοιλότησ ἡ τῆσ συγκεκλεισμένησ ὑπὸ τῶν ὀρῶν χώρασ παρεῖχε τὴν αἰτίαν, οὐκ ἂν ἐπληροῦντο αἱ πόρρω δή που λίμναι τοῦ ποταμοῦ· καὶ τούτου μάρτυσ αὐτὸσ Ἔφοροσ. φησὶ γὰρ φεύγων τὸν ἔλεγχον ὡσ ἄρα οὐ δυνατὸν τοῦτο συμβαίνειν περὶ τὴν ἄλλην γῆν, διὰ τὸ μήτε κοίλην εἶναι μήτ’ ἐπίκτητον ὥσπερ τὴν Αἴγυπτον, ἀλλ’ ἀρχαίαν τε καὶ ὡσ ἐκεῖνοσ κέκληκεν αὐτοπαγῆ. τοῦτο δὴ δῶμεν ἀληθὲσ εἶναι μέχρι γοῦν τινόσ· ἔστι δ’ οὐδὲν μᾶλλον· οὐκοῦν αἱ μὲν ἐγγὺσ τοῦ ποταμοῦ καὶ κατ’ αὐτὴν Αἴγυπτον λίμναι οὐκ ἀφ’ αὑτῶν ἄρχονται δήπουθεν, ἀλλ’ ἐκ τοῦ ποταμοῦ πᾶσαι, καὶ διώρυχεσ εἰσ αὐτὰσ φέρουσιν, ἐάν τ’ Ἔφοροσ φῇ ἐάν τε μή. ὥστε ταύτασ μὲν οὐδὲν ἀπεικὸσ μετέχειν τῆσ αἰτίασ, ἥτισ ἂν ᾖ τῷ ποταμῷ τῆσ ἀναβάσεωσ· ἥ τε γὰρ Μοίριδοσ λίμνη καὶ αἱ πρὸσ τοῖσ ἕλεσι κάτω καὶ ἡ πρότερον μὲν ὑπὲρ Φάρου, νῦν δ’ ἐξόπισθεν τῆσ Ἀλεξάνδρου πόλεωσ Μάρεια, ἐξ ἀρχῆσ τέ εἰσι τοῦ Νείλου κόλποι καὶ τῆσ ἀναβάσεωσ μετέχουσιν, ὅταν κατὰ τὰσ διώρυχασ εἰσπέσῃ τὸ μέροσ τοῦ ῥεύματοσ· ἡ δ’ αὖ Σερβωνὶσ λίμνη περιφανῶσ ἔξω τῶν ὀρῶν τούτων ἐστίν.

ὑπερελθόντι γὰρ Πηλούσιον καὶ τῶν ὀρῶν τῶν συγκλειόντων τὴν Αἴγυπτον θάτερόν ἐστι πρὸσ Ὀστρακίνην βαδίζοντι, ἥπερ ἐστὶ μέση μάλιστα τῆσ ἀσπόρου τῆσ Ἀραβικῆσ. εἰ μὲν οὖν καὶ εἰσ ταύτην ἐκ τῶν ἄνωθεν τόπων ἔρχεται τοῦ Νείλου τισ ἀπόρρουσ, οὐδὲν δέομαι λέγειν· ὅτι δ’ ἐκφεύγει τοὺσ ὁρ́ουσ τοὺσ Ἐφόρου δῆλον ἐξ ὧν εἶπον. ὥστε δυοῖν θατέρῳ περιπίπτει· εἰ μὲν γὰρ οὐ δέχεται τοῦτον τὸν λόγον οὐδ’ εἰσ ἔλεγχον τίθησιν, ὃσ δείκνυσιν αὐτὴν ἔξω τῆσ κοίλησ χώρασ οὖσαν, τί οὐ καὶ κατὰ πᾶσαν τὴν γῆν ταυτὸν τοῦτ’ ἔδειξε γιγνόμενον, εἴπερ παρὰ τῇ θέρμῃ μόνῃ τὸ αἴτιόν ἐστιν; εἰ δ’ οὐκ ἀξιοῖ ζητεῖ ἑτέρωθι ταυτὸν τοῦτο τῷ μὴ τὴν αὐτὴν εἶναι φύσιν τῆσ χώρασ, ἔξω τῶν ὀρῶν τούτων ἐστὶν ἡ λίμνη. ὥστε πῶσ αὔξεται; οὐκοῦν πρὶν ὃ τὸ πρῶτον προὔκειτο σκέψασθαι, πῶσ ὁ Νεῖλοσ αὐξάνεται, δεύτερον δεῖ ζητεῖν πῶσ ἡ λίμνη κατὰ τούτουσ τοὺσ λόγουσ. καὶ μὴν ὅτι γ’ οὐδ’ ἄλλωσ ἀληθῆ λέγει ταύτῃ τῇ προφάσει καταχρώμενοσ ῥᾴδιον γνῶναι. πολλαὶ γὰρ δή που καὶ ἄλλαι χῶραι γεγόνασιν ἐκ ποταμῶν ἐν τῷ παντὶ, ἃσ ἀνάγκη πολλὴ καὶ κοίλασ εἶναι καὶ ἀραιὰσ τοῖσ αὐτοῖσ λόγοισ τούτοισ. καὶ τὰσ μὲν ἄλλασ παραλείπω, μία δ’ ὦ Ζεῦ πρὸ πυλῶν εὐθὺσ ἦν αὐτῷ τῆσ πατρίδοσ καὶ ἐν ὀφθαλμοῖσ. τὸ γὰρ περὶ Λάρισσαν πεδίον θάλατταν εἶναι τὸ παλαιὸν πολλὰ τεκμηριοῖ. καὶ ὅτι μὲν πολλοστὸν ὁ Ἕρμοσ τοῦ Νείλου μέροσ εἰσ ἕτερον λόγον τίθει τοῦτο, ὅτι δ’ ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ τούτῳ τοῦ θέρουσ αὔξεσθαι προσῆκε καθ’ αὑτὸν ἐλέγχεται. ὁρᾶται μὲν γὰρ τὰ κύκλῳ περιέχοντα ὄρη τὴν χώραν, ὁ δὲ ῥεῖ δι’ αὐτῆσ ἀραιᾶσ οὔσησ καὶ πεποιηκὼσ αὐτὸσ ἐξ ἀρχῆσ. τίνοσ οὖν ἕνεκα οὐ μόνον οὐκ αὔξεται τοῦ θέρουσ, ἀλλὰ καὶ πολλῶν ἀπολείπεται τῶν οὐδ’ ἐγγὺσ ἐκείνῳ τοῦ χειμῶνοσ ὄντων; πολλάκισ δὲ οὐδ’ ὅσον ῥεῖν ἐστιν αὐτῷ. καὶ ἕτερ’ ἄν τισ ἔχοι λέγειν μυρία τοιαῦτα. καίτοι πρόσ γε οὓσ αὐτὸσ ἀντιλέγει, καὶ ἓν ποιησάμενοσ παράδειγμα ἀπαλλάττεται·

ἔστι δ’ οὗ μηδ’ ὄνομα ἐπενεγκὼν, ὥστε γνῶναι ἢ τὸν ποταμὸν ἢ τὴν γῆν, ὅμωσ ἀξιοῖ νικᾶν. ἀραιὰ γὰρ ἡ Αἴγυπτοσ καὶ ῥᾳδία λιβάδασ διαδοῦναι. ἀλλ’ ὅτι μὲν οὐδ’ ἄλλη πίων οὕτω καὶ μόνον ἀρκοῦν εἰπεῖν ἐῶ· ἀλλὰ τί φήσομεν περὶ τῆσ ἔξω τοῦ Κασίου ταύτησ ἧσ ἐμνήσθην ἀρτίωσ; οὐ γὰρ δή που καὶ ταύτην ἔργον εἶναι τοῦ ποταμοῦ, ἀλλ’ ὅμωσ μετέχει τοῦ πράγματοσ· οὐ μὴν οὐδ’ ὑπ’ ἄλλου φαίησ ἂν αὐτὴν κεχῶσθαι ποταμοῦ, ἄνυδροσ γάρ ἐστι παρὰ τὴν λίμνην ἅπασα. καὶ μὴν οὐδ’ οἱ τοῦτο πείθοντεσ περὶ πάσησ Αἰγύπτου πειρῶνται πείθειν, ἀλλ’ ὑπεξαιροῦνται τήν γε ὑπὲρ κορυφῆσ τοῦ Δέλτα τοσαύτην οὖσαν ἀρχαίαν εἶναι, καὶ οὐχ ἁπλῶσ οὐδ’ ὡσ κοινὸν εἰπεῖν, ἀλλ’ οὕτω διαφερόντωσ ἀρχαίαν ὥστε καὶ πρώτην ἀνθρώπουσ ἐνεγκεῖν τῶν κατὰ τὴν Ἀσίαν, ἵνα μή τι λέγω πλέον. οὐκοῦν εἰ μὲν ἐν τῷ Δέλτα μόνῳ συνέβαινε γίγνεσθαι τὴν ἀνάβασιν, εἰκὸσ ἦν καθ’ ἕν γέ τι τοῦτο πιστεῦσαι, εἰ δ’ ἐν ἁπάσῃ γίγνεται καὶ τοσοῦτον περὶ τὰ ἄνω πρότερον ὅσον τὸ ῥεῦμα κατέρχεται, τί πρὸσ λόγον ἐστὶ τὸ τὸν Νεῖλον ἄγειν γῆν καινὴν ἢ ποιεῖν; ἔτι τοίνυν οὐδὲ τῆσ Αἰθιοπίασ τε καὶ Αἰγύπτου ἡ αὐτὴ φύσισ, ἀλλ’ ἡ μὲν ὑπόψαμμόσ τε καὶ ξηρὰ καὶ κατὰ λεπτόν ἐστι συνεστηκυῖα, ἡ δ’ οὕτω βαθεῖα καὶ πεπηγυῖα ὡσ οὐ ῥᾴδιον εὑρεῖν ἑτέραν· ἀλλὰ μὴν ἀμφοτέρωθι ταὐτὸν γίγνεται. πῶσ οὖν ταὐτὰ αἴτια περὶ ἀμφοῖν ἐγχωρεῖ λέγειν, τῶν τοσοῦτον διαφόρων; εἰ μὲν γὰρ ἡ τῆσ Αἰγύπτου φύσισ αἰτία, οὐχ ἥ γε τῆσ Αἰθιοπίασ, ὡσ ἐοίκεν, ὅθεν πρόπαλαι κεκίνηται· εἰ δ’ ἡ τῆσ Αἰθιοπίασ φύσισ αἰτία, τί δεῖ λέγειν ὡσ ἡ Αἴγυπτοσ κοίλη καὶ ὑπὸ τῶν ὀρῶν συγκέκλειται; οὔτε γὰρ ἐν ταύτῃ τὸ αἴτιον οὔθ’, ὡσ ἐοίκε, τοῦτο. καὶ μὴν κἀν τοῖσ ἄνω καταρρακτῶν τοῖσ περὶ Ψέλχιν κέκλιται τὸ πρὸσ ἑσπέραν τοσοῦτον ὥστε μηδ’ ἐγγὺσ εἶναι τὸ βάθοσ τῆσ χώρασ τῷ ῥείθρῳ. ἔστι μὲν γὰρ ὀφρὺσ ἀμμώδησ, ἀπείργουσα τὸν ποταμὸν πρὸσ τὴν κάτω πᾶσαν χώραν, τελευτᾷ δ’ εἰσ πολλῷ βαθύτερον τὸ πρὸσ ἑσπέραν. ὥστ’ εἰ τῆσ γῆσ νοτὶσ ἦν τὸ ὕδωρ, οὐκ ἂν εἰσ τὸν ποταμὸν εἶχε συρρεῖν, ἀλλ’ ἐξεχεῖτ’ ἂν ἐπὶ θάτερα τοῦ ποταμοῦ.

ἤκουσα δὲ ἔγωγε καὶ τῆσ Παλαιστίνησ Συρίασ ἐν Σκυθῶν πόλει περὶ τὸν τόπον, ὃσ τάσ τε δὴ βαλάνουσ τῶν φοινίκων τὰσ ὀνομαστὰσ καὶ τὸν ὀπὸν φέρει, λίμνην εἶναι, ἣν ἐπειδὰν ὁ Νεῖλοσ ἀνέλθῃ, σημαίνειν· καὶ γὰρ τὸ ῥῆμα τοῦτ’ ἦν τῶν ξένων, ἔλεγον δὲ ὡσ αὐξανομένησ. εἰ μὲν οὖν καὶ αὕτη μεταξὺ Λιβύησ καὶ Ἀραβίασ ἐστὶν ἡ γῆ ἢ κοιλοτέρα τῆσ ἄλλησ ἁπάσησ, δῶμεν ἀληθῆ λέγειν Ἔφορον, καίτοι τοσοῦτόν γε ψεύδεται, εἰπὼν μὴ δεῖν ἄλλοθι ζητεῖν, μὴ γὰρ εἶναι ταυτόν. εἰ δὲ πολλαὶ ταύτησ οὖσαι κοιλότεραι, εἰ καὶ μὴ ἐπὶ μακρὸν, ἀλλ’ οὖν ἔστ’ ἐφ’ ὅσον γε, ὅμωσ δὲ τοῦτ’ οὐχὶ πάσχουσιν, ἄλλο τί σοι σκεπτέον τὸ αἴτιον τῆσ ἀναβάσεωσ, ὡσ οὔτε τὴν ἀραιότητα τῆσ γῆσ οὔτε τὴν κοιλότητα λέγειν ἐνὸν φαίνεται, ἀλλὰ ταῦτα καὶ πάντων ἥκιστα. εἰ γὰρ ἐγίγνετο αὐτόθεν ἡ πλήρωσισ, οὐκ ἂν οὔτε τὰσ λίμνασ τὰσ ἔξω τοῦ ποταμοῦ συνέβαινεν αὔξεσθαι οὔτ’ αὐτὸν ὑψοῦσθαι τοσοῦτον ὥστ’ ἐπικλύζειν ἅπασαν τὴν εἴσω τῶν ὀρῶν τούτων γῆν οὕτω λαμπρῶσ ὥστε τοὺσ πλέοντασ νύκτωρ τοῖσ ἄστροισ ἐστὶν ᾗ τεκμαίρεσθαι. ὅμοιον γάρ ἐστι τοῦτό γε ὥσπερ ἂν εἴ τισ ἐκ τῆσ κοτύλησ τὸν ἀμφορέα πληροῦσθαι πείθοι, ψιλὸν ἐκ ψιλῆσ, αὐτὸν ἐξ αὐτῆσ. ἀλλ’, οἶμαι, κατιόντοσ τοῦ ποταμοῦ μεγάλῳ τῷ μέτρῳ καὶ τῆσ γῆσ οὐχ ἱκανῆσ οὔσησ τὸ ὕδωρ χωρεῖ μέχρι τοῦ δεχομένου, τὴν διέξοδον αὐτὸ αὑτῷ ποιοῦν. διὰ τοῦθ’ αἵ τ’ ἔξω πηγαὶ προσλαμβάνουσι πίδακασ ἐκ τοῦ ποταμοῦ καὶ εἰσ τὰ ἔθνη τὰ πλησίον αἴσθησισ τῆσ ἀναβάσεωσ ἔρχεται, καὶ συνδιαδέχεται τὰ σχολάζοντα, ὥσπερ ὅταν οἴκημα πληρωθῇ. τοσαῦτα δὴ ἡμῖν καὶ πρὸσ τὴν Ἐφόρου σοφίαν καὶ γνώμην καινὴν εἰρήσθω, ὅτι καὶ μόνοσ ἧφθαί φησι τῆσ ἀληθείασ. ἥσθην δὲ θαλάττῃ γλυκείᾳ Λιβύησ ἐπέκεινα εἴσω ῥεούσῃ διὰ τοὺσ ἐτησίασ καὶ ταύτῃ καὶ κροκοδείλοισ καὶ μύθοισ Μασσαλιωτικοῖσ ἀντὶ τῶν Συβαριτικῶν. εἰ γὰρ μὴ συνίησ, ὦ χαριέστατε Εὐθύμενεσ, εἰ ταῦτ’ ἀληθῆ Ἔφοροσ λέγει σοὶ φάσκων δοκεῖν, ὅτι οὐ λύεισ ἀπορίαν, ἀλλὰ κινεῖσ μείζω καὶ ἀτοπωτέραν τῆσ ἐξ ἀρχῆσ, πῶσ οὐκ ἀληθῶσ ἔξω στηλῶν καὶ Γαδείρων φήσει τισ ἐπισκώπτων εἶναί σοι τὸν νοῦν, ὥσπερ τὴν Θρᾶττάν φασί ποτ’ ἐκεῖνο εἰσ Θαλῆν εἰπεῖν, εἰ ποταμὸν φεύγων ἀγνοεῖσ εἰσ τὴν θάλατταν ἐμπίπτων, ἀνὴρ ὁ σκώπτων ἐρεῖ; τί γὰρ δή ποτ’ εἰ μέν τισ ποταμὸσ τοῦ θέρουσ αὔξεται μόνοσ τῶν ἄλλων θαυμασόμεθα καὶ τὰσ αἰτίασ ζητήσομεν, θάλατταν δ’ οὐ πολλῷ μᾶλλον θαυμασόμεθα εἴ τίσ ἐστι γλυκεῖα μόνη τῶν πασῶν;

καὶ μὴν οἱ ποταμοὶ μὲν εἰ καὶ τὴν αὐτὴν ἔχουσι φύσιν τὴν τοῦ ῥεῖν, ἀλλ’ οὖν χωρίσ γε καὶ καθ’ αὑτοὺσ ἕκαστοι ῥέουσιν ὅσοι μὴ προϊόντεσ εἰσ ταὐτὸ συμβάλλουσιν, ἡ δὲ θάλαττα ἅπασα ἀνακέκραται δή που καὶ συνεχήσ ἐστιν ἡ φύσισ αὐτῆσ, ἣν εἴ τισ διαιρήσει τῷ λόγῳ, τί χρήσεται θαυμάσαι λοιπόν; δεῖ δ’, ὡσ ἐοίκε, καὶ περὶ τούτων εἰπεῖν διελόμενον. εἰσὶ γὰρ δή που τέτταρέσ που τῆσ ἔξω θαλάττησ ἀπόρροι. ὧν ὁ μὲν ἐξ ἑσπέρασ εἰσ Φᾶσιν διὰ Γαδείρων εἰσέχει καὶ τῆσ πλησίον Λιβύησ, καὶ ἔστιν ὁ κόλποσ οὗτοσ ἡ καθ’ ἡμᾶσ αὕτη θάλαττα, ἣ σχίζει δίχα τὴν γῆν, προσλαβοῦσα τὴν Μαιῶτιν λίμνην καὶ τὸν ὑπὲρ αὐτῆσ ποταμὸν Τάναϊν, καὶ ποιεῖ νῆσον τὸ τμῆμα ἑκάτερον τῇ κύκλῳ θαλάττῃ, πλὴν εἰ βούλει Φᾶσιν καὶ δὴ Τάναϊν φάσκειν εἶναι τῶν ἠπείρων ὁρ́ον. ἀλλ’ ὅ γε τῆσ θαλάττησ κόλποσ οὗτοσ οὕτωσ ἔχει. ἕτεροσ δ’ ἐστὶν ἀπόρρουσ ἐκ μεσημβρίασ πληρούμενοσ, ἡ ἐρυθρὰ θάλαττα καλουμένη, ἣ Λιβύην καὶ Αἴγυπτον καὶ τὸ πρὸσ τούτων Ἀραβίασ χερρόνησον ποιεῖ, πρὸσ τὴν εἴσω τε καὶ ἔξω θάλατταν τριῶν ἡμερῶν ὁδὸν Ἰσθμῷ. τρίτοσ δ’ ἄνω τούτων ἐστὶ κόλποσ ὁ Περσικὸσ, ᾧ μετὰ τὴν ἐρυθρὰν θάλατταν ἐπιστρέφοντι χερρόνησόσ ἐστιν, ἡ εὐδαίμων Ἀραβία καὶ ὁ τῆσ Περσικῆσ ὅσον ἐντόσ. τετάρτη δ’ ἐκ Βορέου καὶ Κασπίασ πύλησ εἰσ τοὺσ παρ’ ἡμῖν τόπουσ εἰσέχει θάλαττα, ἣ καλεῖται Κασπία, εἰ δὲ βούλει, Ὑρκανία. τί οὖν πρὸσ λόγον ταῦτα; οὐ γὰρ ἄλλωσ γε ἀπόλογον Ἀλκίνου διηγοῦμαι. ὅτι πρῶτον μὲν αὗται καὶ τοσαῦται τὸ πλῆθόσ εἰσι θαλάττησ χῶραι καὶ παρὰ ταύτασ οὐδεμίαν ἑτέραν θάλατταν ἴσασιν οὔτε Ἑλλήνων οὔτε βαρβάρων οὐδένεσ, οὔκουν ὡσ ἀληθῶσ τῶν γ’ ἐντὸσ τούτων καὶ τῆσ περιεχούσησ, ἀλλ’ ὅσον ἄλλο ὕδωρ κέχυται κόλπουσ ἔχον, λίμναι καὶ ἕλη καὶ τενάγη καὶ τοιαῦτα ὀνομάζεται. ἣν γὰρ ἐν τῇ κατὰ Φοινίκην Συρίᾳ θάλατταν καλοῦσί τινεσ νῦν, τὴν ἄγονον ταύτην, αὐτίκα ἐροῦμεν πόθεν εἴληφε τοὔνομα.

ἔπειτα ταύτασ πάσασ, οἶμαι, συμβέβηκε τὴν αὐτὴν ταύτην ἔχειν φύσιν ἀλλήλαισ τε καὶ τῇ πηγῇ, καὶ οὐδείσ ἐστιν ὅστισ ὑπεξείλετο εἶναί τιν’ αὐτῶν γλυκεῖαν, ἀλλ’ ὁμοῦ θάλατταν εἰρήκασι. καὶ δήλη ἐστὶν ἡ τοῦ ὕδατοσ φύσισ ἰδία τε καὶ μόνησ τῆσ θαλάττησ οὖσα, ὥστε καὶ τῶν φρεάτων ὅσα πρὸσ τὸ ἁλμυρὸν κέκλικε θάλατταν καλοῦσιν οἱ πολλοὶ, καὶ ἧσ ἀρτίωσ ἐμνήσθην λίμνησ τῆσ ἐν τῇ Συρίᾳ τὸ ὕδωρ ἅλμην ἔχον τῆσ γῆσ θαλάττησ ἐπωνυμίαν παρὰ τοῖσ πολλοῖσ πεποίηκε. καὶ οὐχ ἡ μὲν Λιβύην περιρρέουσα θάλαττα γλυκεῖα καὶ πότιμόσ ἐστιν, ἡ δὲ πρὸσ αὐτοῖσ Γαδείροισ ὁμοία τῇ παρ’ ἡμῖν διὰ τὸ μίγνυσθαι. πρῶτον μὲν γὰρ οὐδὲν μᾶλλον ἁλμυρᾷ προσῆκεν αὐτῇ διὰ ταύτην ἢ καὶ γλυκείᾳ δι’ ἐκείνην εἶναι, εἴπερ κἀκείνῃ μίγνυται, καὶ ταῦτα χύδην, οὐ διὰ πορθμοῦ. ἔπειτα καὶ ἐκ τῆσ μαρτυρίασ δῆλον τῶν ἔτι νῦν ἐκπλεόντων ὡσ ὁ λόγοσ πέπλασται. εἰσὶ γὰρ δή που καὶ νῦν οἱ πλέοντεσ ἔξω στηλῶν οὐκ ἐλάττουσ ἢ κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ· καὶ οὐκ ἐν μακροῖσ γε χρόνοισ ἅπαξ ἢ δὶσ, ἀλλ’ ὁσημέραι συνεχῶσ καὶ ὁλκάδεσ καὶ ἔμποροι κομίζονται δι’ ἀμφοτέρασ τῆσ θαλάττησ, ὡσ συνεχοῦσ καὶ μιᾶσ, ἀνοιχθέντοσ τοῦ κάτω τόπου παντὸσ καὶ δοθείσησ ἀδείασ πλεῖν ὑπὸ τῆσ νῦν ἡγεμονίασ. ἡμᾶσ δ’ ὡρμημένουσ ἡ νόσοσ ἔφθη καταλαβοῦσα. καὶ οὔτε τῶν ἁλιέων τῶν πρὸσ τοῖσ Γαδείροισ ἔστιν ἀκοῦσαι λεγόντων γλυκεῖαν εἶναι τὴν ἔξω θάλατταν οὔτε τῶν εἰσ τὴν μεγάλην νῆσον περαιουμένων τὴν ἀντιπέρασ Ἰβήρων· καίτοι στρατεύματά τε εἰσ αὐτὴν ἑκάστοτε παντοῖα διαβαίνει καὶ ἀναχωρεῖ τοῖσ καθήκουσι χρόνοισ, καὶ ἄρχοντεσ καὶ ἰδιῶται μυρίοι διαβαίνουσιν ἑκάστοτε. οὐ γὰρ τῷ μέρει τὸ ὅλον λόγον ἐστὶν ἔχον ἀκολουθεῖν, ἀλλ’ εἶναι τὸ μέροσ τοιοῦτον οἱο͂́ν περ ἂν ᾖ τὸ ὅλον τὴν φύσιν. ἀπορρεῖ δ’ οὐκ ἀπὸ τῆσ ἡμετέρασ ἡ ἔξω θάλαττα καὶ πᾶσα καὶ ἧσ μηδ’ ὁτιοῦν εὑρ́ηται πέρασ πρὸσ θάτερα, ἀλλ’ ὁ καθ’ ἡμᾶσ οὗτοσ κόλποσ ἀπὸ τῆσ ἔξω θαλάττησ εἰσρεῖ, πόρρωθεν κομίζων τὴν φύσιν. καὶ μὴν οὐδὲ Καρχηδονίων οἱ ἐκπλεύσαντεσ ἔξω Γαδείρων καὶ τὰσ ἐν τοῖσ ἐρήμοισ τῆσ Λιβύησ πόλεισ οἰκίσαντεσ τοῦτον ἤνεγκαν οἴκαδε τὸν λόγον οὐδ’ ἀνέγραψαν οὐδ’ ἀνέθηκαν ἐν τῷ ἱερῷ, ἕτερα πολλὰ καὶ ἄτοπα γράψαντεσ·

οὓσ οὔτ’ ἀγνοῆσαι δήπουθεν οὔτε γνόντασ εἰκὸσ ἦν ἀποκρύψασθαι. καὶ ταῦτ’ ἐξεπίτηδεσ οἷσ εἶδον ὥσπερ φιλοτιμουμένουσ, ἅπαντ’ ἦν ἐλάττω τοῦ γλυκεῖαν θάλατταν ἔχειν εἰπεῖν ὡσ εἶδον. ἔτι τοίνυν ἔγωγε θαυμάζω πῶσ ποτ’ ἀπῆρεν ἁνὴρ οὗτοσ τοσοῦτον ἀπὸ τοῦ γνωρίμου καὶ τίσ ἡ δύναμισ αὐτοῦ καὶ τίσ ἡ πρόφασισ τῆσ ἀποδημίασ. μόνον μέν γε οὐκ εἰκὸσ ἐκπλεῦσαι, μετὰ πολλῶν δ’ ἀφικόμενον μόνον οὐκ εἰκὸσ ἦν κοσμῆσαι τὸν λόγον, οὐ μὴν οὐδ’ εἰσ βιβλίον ἐγγράφειν ὡσ ἀποχρῶν, οὐδ’ ὅσον πρὸσ τοὺσ ἐπιτηδείουσ διηγήσασθαι, ἀλλὰ δημοσίᾳ φράσαι καὶ ἀναγγεῖλαι, ἀναθέντα λέγω καὶ τοῦτον, ὥσπερ οἱ τῶν Καρχηδονίων ἡγεμόνεσ γράμματα ὑπὲρ τούτων εἴσ τι τῶν κοινῶν ἱερῶν. καὶ μὴν εἴ γ’ ἦν ταῦτ’ ἀληθῆ, τίν’ ἂν Ἑλλήνων ἐλάνθανε λοιπόν; ἅπασι γὰρ ἂν ἐξῆν εἰσ Μασσαλίαν πλεύσασι μαθεῖν, καὶ μιᾶσ γε ταύτησ ἀπορίασ ἀπηλλάχθαι διὰ Μασσαλιωτῶν. ἀλλ’ οὔτε Μασσαλιῶται ταῦτα λέγουσιν οὔθ’ ὁ Μασσαλιώτησ ὁμοίωσ ἡδὺσ εἰπεῖν καὶ πιστὸσ, ἀλλά τισ ἀρχαῖοσ μᾶλλον καὶ ποιητικόσ. καὶ μὴν οὐχ ὅτι κροκοδείλουσ καὶ ἵππουσ ποταμίουσ εἰσ τὸν λόγον ἐντέθεικε, τούτου χάριν ἄξιον πιστεῦσαί τι, ἀλλ’ ἐνταῦθα καὶ κάλλιστα τὸ πλάσμα φωρᾶται καὶ ὅτι κομψεύεται. οὐ γὰρ ἰδὼν τοὺσ κροκοδείλουσ οὐδὲ τοὺσ ἵππουσ, εἶτ’ ἐξήγγειλεν, ἀλλ’ ἵνα τὰ ἄλλ’ ὡσ ἀληθῆ δόξειε λέγειν, τοὺσ κροκοδείλουσ καὶ τοὺσ ἵππουσ προσέθηκε, καταφεύγων ἐπὶ τὰ γνώριμα καὶ πίστιν ἐφελκόμενοσ τῷ πλάσματι προσθήκῃ πλάσματοσ ἑτέρου πρὸσ τἀληθὲσ πεποιημένου. ἀλλ’ οἶμαι τοὺσ μὲν τοιούτουσ λόγουσ καὶ μύθουσ ταῖσ τιτθαῖσ ἄμεινον παριέναι τοῖσ παιδαρίοισ, ἐπειδὰν ὕπνου δέηται, διηγεῖσθαι, θάλαττάν τινα γλυκεῖαν καὶ ἵππουσ ποταμίουσ καὶ ῥέουσαν τὴν θάλατταν εἰσ τὸν ποταμὸν καὶ τὰ τοιαῦτα ὕπνου φάρμακα. ἑτέρων δ’ εἴρηται λόγοσ μικτόσ.

τὸ μὲν γὰρ οὐ μάντεωσ δεῖται, τὸ δ’ οὐδ’ ἂν μάντισ οὐδεὶσ πείσαι. ὅτι μὲν γὰρ ἐν τοῖσ θερμοτάτοισ εἰσὶν αἱ πηγαὶ τοῦ Νείλου δῆλον, εἴπερ ἐκ τῆσ μεσημβρίασ ὁρμᾶται. φησὶ δὲ ταύτασ καομένασ τοῦ θέρουσ ἕλκειν ἐφ’ αὑτὰσ τὸ πλησίον ὑγρὸν καὶ συνιόντοσ ὕδατοσ πολλοῦ πληροῦσθαι, καὶ τοῦτ’ εἶναι τοῦ ποταμοῦ τὴν ἀνάβασιν. ἐγὼ δ’ ὅτι μὲν καὶ πάντασ εἰκὸσ ἦν τοὺσ ἐν τοῖσ θερμοῖσ τόποισ ταὐτὸ τοῦτο πάσχειν ποταμοὺσ οὐ λέγω, ἀλλὰ πῶσ οὐκ ἄτοπον τὰσ μὲν πηγὰσ ἐν τοῖσ θερμοτάτοισ φάσκειν εἶναι, τὰ δὲ πλησίον ὕδατα αὐτῶν μὴ ἐν τοιούτοισ ἑτέροισ ἀξιοῦν εἶναι; οὐκοῦν ὁπότ’ ἐν τοῖσ ὁμοίοισ ἐστὶ τόποισ, ταυτὸν πάσχειν ἀνάγκη. τί οὖν μᾶλλον τὰσ τοῦ Νείλου πηγὰσ ἕλκειν ἐφ’ αὑτὰσ τὰ ἄλλα ὕδατα ἢ τἄλλα ὕδατα αὐτὰ δεῖσθαι τῆσ ἐκεῖθεν ἐπιρροῆσ εἰκόσ ἐστιν; ἀλλὰ μὴν εἴ γε ἅπαντα ἐνδεέστερα αὐτῶν ἔσται, πρῶτον μὲν ἅπαντα ἐλάττω τοῦ θέρουσ ἢ τοῦ χειμῶνοσ ἔσται, ἔπειτα ἀλλήλοισ ἐπαρκεῖν οὐχ ἕξει, χωριζόμενα ὑπὸ τῆσ θέρμησ καὶ καθ’ αὑτὰ ἕκαστα γιγνόμενα. ὥστ’ ἐπὶ τοὔλαττον καὶ κάτω χωρεῖν αὐτοῖσ, οὐχ ὑψοῦσθαι προσῆκε. καὶ μὴν τὸ μὲν ἕλκειν τὰσ πηγὰσ ἐφ’ αὑτὰσ τὸ πλησίον ὑγρὸν τῇ ξηρότητι δότω τισ ἀληθὲσ εἶναι καὶ μὴ φιλονεικείτω· τὸ δὲ μὴ μόνον τοσοῦτον λαμβάνειν ὥστε τὸ ἀρχαῖον ἐκπληροῦν, ἀλλὰ καὶ τοσούτῳ πλεονάζειν ὡσ παραπέμπειν τὸν Νεῖλον μέχρι θαλάττησ, τοσοῦτον ὑπὲρ τοὺσ ἄλλουσ τε καὶ ὃ τούτου μεῖζόν ἐστιν ἔχει λόγον ταῦτα συγχωρεῖν; ποῦ γὰρ ἔτι καὶ ἐκτήκεσθαι φήσομεν αὐτὰσ, εἴπερ τοσοῦτόν τε καὶ εἰσ τοσοῦτον χρόνου καθ’ ἡμέραν ἑκάστην ἐπιδιδόασιν; οὐκοῦν ἢ ἅμα τ’ ἐξαναλοῦνται καὶ τὸ ῥεῦμα οὐκ ἂν ἔχοιεν ἀφιέναι, ἢ τοσοῦτον εἰ περίεστιν αὐταῖσ, πῶσ ἕλκουσι διὰ ξηρότητα; εἰ γὰρ καὶ τὸ ἐξ ἀρχῆσ ἐφειλκύσαντο, πληρωθείσασ γε εἰκὸσ ἀνιέναι· εἰ δ’ αὖθισ ὁ ἥλιοσ ἐξέτηκεν, οὐκ ἂν εἶχον εἰσ ὕψοσ ὑπερβαλεῖν διὰ τὸ αὐτὸ τοῦτο ὑποδιδόντοσ ἀεὶ τοῦ πληρουμένου κατὰ τὸν τῶν ποιητῶν πίθον. ὥστ’ ἐλάττοσιν αὐταῖσ προσῆκεν εἶναι τὸ πλέον τοῦ χρόνου ἢ συνεχῶσ μείζοσιν. ἄλλοσ δὲ ἄλλο τι ληρεῖ, ἐμοὶ δὲ δοκοῦσιν ἅπαντεσ οὗτοι λόγον εἰπεῖν ἕκαστοσ ἐζητηκέναι καὶ τοσοῦτον ἀπέχειν τοῦ τἀληθῆ λέγειν ὥστε καὶ συνειδότεσ αὐτῶν οἱ πλείουσ ὅτι ψεύδονται φιλονεικεῖν πρὸσ ἃ ὑπέθεντο, εἶθ’ ὥσπερ ἐν σκότῳ τοξεύοντεσ ἄλλοσ ἄλλοθεν διαμαρτάνειν.

ἐγὼ δ’ οὐχ οὕτω σοφὸν εἶναι νομίζω περὶ τῶν ἀδήλων φροντίζειν, οὐδὲ σκαιότητα ἔχειν εἴ τισ ἀφίσταται, ὡσ τὸ τοῖσ ὑπὲρ τῶν ἀδήλων ἰσχυριζομένοισ μὴ ῥᾳδίωσ πιστεύειν νοῦν ἔχοντοσ εἶναι τίθεμαι. εἰ δὲ δεῖ κοινὸν ἐπὶ πᾶσιν εἰπεῖν, λέγω πρὸσ μὲν τοὺσ διὰ τῶν ἐτησίων ψευδομένουσ ὅτι τοῦ χειμῶνοσ πολλῷ μείζουσ καὶ βιαιότεροι βορέαι συνείρουσι καὶ νέφη πάντα κινοῦσι, κινοῦντεσ δ’ ἐλαύνουσι κατὰ φύσιν πρὸσ μεσημβρίαν. καὶ τότε καὶ πρότερον πᾶν ἔστ’ εἰπεῖν ἢ ὅτι χειμῶνοσ ποτὲ ὁ Νεῖλοσ ηὐξήθη. καίτοι τί μᾶλλον τοῦ θέρουσ ηὔξετ’ ἂν ἢ τοῦ χειμῶνοσ, εἴπερ ἐκ τῶν ἀνέμων εἶχε τὴν ἀρχήν; πρὸσ δὲ δὴ πάντασ ἐφεξῆσ ἐκεῖνο λέγω ὅτι πάντεσ ὑπ’ ἀλλήλων ἐλέγχονται νέοι ὄντεσ ἐν τοῖσ λόγοισ. ὅταν γὰρ οἱ μὲν ἐκ τῶν πνευμάτων, οἱ δ’ ἐξ ὑετῶν, οἱ δ’ ἐκ χιόνοσ, οἱ δὲ τὸν ἥλιον τοῦ χειμῶνοσ εἶναι τὸν τήκοντα, οἱ δὲ τὸν ἥλιον τοῦ θέρουσ τὸν ἀπελαύνοντα τὸ ὕδωρ, οἱ δ’ ὅθεν ἄν τισ βούληται φάσκειν γίγνεσθαι τὴν ἀνάβασιν, πάντεσ δὲ εἰκάζωσιν, εἰδῇ δὲ μηδεὶσ, οὐ μόνον ἐκ τῶν καθ’ ἕκαστον ἐλέγχονται δήπουθεν, ἀλλὰ καὶ πάντεσ κοινῇ περὶ ἀλλήλουσ ὅτι οὐ τἀληθὲσ εὑρήκασιν, ἀλλ’ ἕκαστοσ λόγον εἰπεῖν βεβούληται. καὶ νῦν ἐγὼ κινδυνεύω δοκῶν ἅπασιν ἀντιλέγειν ἅπαντασ ἔχειν τούτου μάρτυρασ. οἷσ γὰρ ἕκαστοι τοὺσ ἑτέρουσ ἐλέγχουσι, ταῦτ’ ἐμοὶ πρὸσ ἅπαντάσ ἐστιν. ὥσθ’ ὅσον εὖ φρονοῦσι βεβαιῶν αὐτοῖσ, ὅσον ὥσπερ ἐν μάχῃ προεισφέρουσιν ἀγνωμοσύνησ, τοῦτ’ ἀφαιρῶ. ὥστ’ οὐ μόνον ἐκ τοῦ βελτίονοσ, ἀλλὰ καὶ τοῦ πολλαπλασίου, σύμψηφόσ εἰμι καὶ καθ’ ἕνα ἑκάστῳ καὶ πᾶσι κοινῇ· ἕκαστοσ γὰρ αὐτῶν ἅμα τ’ αὐτὸσ τὴν αὑτοῦ φέρει καὶ πᾶσι τοῖσ ἄλλοισ ἀνταγωνίζεται. εἰ δὲ μὴ ἐλάττω προσεξεύρομεν ἡμεῖσ ἢ ’κεῖνοι προκατεχρήσαντο, οὐκ ἴσωσ ἄξιοι μέμψεωσ. καὶ μὴν οὐδ’ Ὅμηροσ ἀξιόπιστοσ, λέγων ἂψ εἰσ Αἰγύπτοιο, διιπετέοσ ποταμοῖο. ἐγὼ γὰρ ὡσ μὲν ἅπαντά τισ ἂν προσθείη τε καὶ χρὴ Διὶ, καὶ Νεῖλον ἂν δοίην εἶναι διιπετῆ καὶ ἔργον ἐκείνου, ἐπεὶ καὶ πατέρα αὐτὸν ἀνδρῶν τε θεῶν τε καλοῦμεν Ὁμήρου καὶ τοῦτο τὸ ῥῆμα φθεγγομένου, καίτοι τῶν θεῶν, ἀλλ’ οὐ πάντων πατὴρ αὐτῶν τῶν θεῶν ἐστι κατ’ αὐτοὺσ τοὺσ ποιητὰσ, καὶ οὐ δή που βιάσαιτ’ ἄν τισ καὶ τὸν Ποσειδῶ τούτου χάριν υἱὸν εἶναι Διὸσ καὶ τὴν Ἥραν θυγατέρα, καὶ ταῦτα Ὁμήρῳ δοκεῖν· αὐτὸσ γὰρ Ὅμηροσ οὐχ οὕτω νομίζων δείκνυσιν.

καὶ μὴν εἴ γε πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τέ ἐστιν ὁ Ζεὺσ, καὶ ποταμῶν ἂν εἰή καὶ τῶν γιγνομένων ἐν τῷδε τῷ παντὶ, πρέπων γ’ ἐστὶ καὶ Νείλου κεκλῆσθαι πατὴρ οὐχ ἧττον ἢ Ξάνθου τοῦ Τρωικοῦ. οὕτω μὲν δὴ καὶ Νεῖλον φήσαιμ’ ἂν ὅπερ εἶπον, εἶναι Διὸσ ἔργον τε καὶ παῖδα. εἰ δ’ ὡσ περὶ Σκαμάνδρου καὶ τούτου ἢ Ὅμηροσ ἤ τισ ἄλλοσ ποιήσεται τοὺσ λόγουσ, ἢ Σιμοῦντοσ, ἢ Γρανίκου, συγγνώμην ἂν ἡμῖν ἔχοι, εἰ μᾶλλον ἂν αὐτὸν φαῖμεν τῶν ἐν Τροίᾳ γιγνώσκειν ἢ τῶν κατ’ Αἴγυπτον· ἐπεὶ καὶ Φάρον ἐν τοῖσ ἔπεσιν εἴρηκεν Ὅμηροσ διαρρήδην ἡμερήσιον πλοῦν ἀπέχειν Αἰγύπτου, καὶ ὥσπερ οὐκ ἀρκοῦν, ἀλλὰ προσεπισφραγιζόμενοσ τὸ τῆσ ἐξουσίασ προσέθηκεν, Ηἷ λιγὺσ οὖροσ ἐπιπνείῃσιν ὄπισθεν, τῇ νηὶ δὴ λέγων τῇ πλεούσῃ. καίτοι τῆσ μὲν ἠπείρου ἀπέχει Φάροσ ἑπτὰ μάλιστα σταδίουσ, αὐτὴ δ’ ἐστὶν ὡσπερεὶ μεθόριον Λιβύων καὶ Αἰγυπτίων. εἰ δὲ τοσοῦτον ναῦσ πανημερία θεῖ, καὶ εἰ λιγὺσ οὖροσ ἐπιπνείῃσιν ὄπισθεν, ἐγὼ μὲν οὐκ ἔχω πιστεῦσαι· καίτοι φασί τινεσ τῶν ὑπὲρ τῶν ἄλλων ῥᾳδίωσ ἀπολογουμένων ὅτι ἀπεῖχεν, ὡσ ἐοίκεν, ἡ Φάροσ τότε τῆσ Αἰγύπτου πολὺ, νῦν δ’ ὁ ποταμὸσ συντέτμηκε προσχῶν ἀεί. καὶ τοῦτ’ οὖν ἔχει νῦν οὕτω κἀκεῖνα, φασὶν, ὀρθῶσ Ὅμηροσ εἴρηκε. τούτοισ δὲ ἤδη σαφῶσ Ὅμηροσ αὐτὸσ ἀντιλέγει. πῶσ; ὅτι οἶδε καὶ αὐτόσ που τὸν Μενελάου σὺν Ἑλένῃ πλοῦν εἰσ Αἴγυπτον. ὁ τοίνυν Κάνωβοσ ὄνομά ἐστι Μενελάου κυβερνήτου, ὡσ Ἑκαταῖόσ τε δή φησιν ὁ λογοποιὸσ καὶ τὸ κοινὸν τῆσ φήμησ, οὗ τελευτήσαντοσ περὶ τὸν τόπον τοῦτον λείπεται τοὔνομα, ταυτὶ φημὶ, ὡσ Ἕλληνεσ λέγουσιν, ἐπεὶ ἔγωγε ἤκουσα ἐν αὐτῷ Κανώβῳ τῶν ἱερέων οὐ τοῦ φαυλοτάτου ὅτι μυρίοισ ἔτεσι πρότερον ἢ Μενέλαον ἐκεῖσε προσχεῖν τὸ χωρίον οὕτωσ ὠνομάζετο. καὶ οὐκ ἄντικρυσ μὲν ἔλεγε τοὔνομα τοῦτ’ αὐτὸ ὡσ ἀπογράψαι γράμμασιν Ἑλληνικοῖσ, ἀλλ’ ἦν μὲν ὥσπερ ἐμφερόμενον καὶ περιτρέχον, Αἰγύπτιον δὲ καὶ δυσγράμματον μᾶλλον.

τόδ’ οὖν ἡμετέρᾳ φωνῇ δηλοῦν ἔφη χρυσοῦν ἔδαφοσ, εἰωθόσ τι τοῦτο τοῖσ Αἰγυπτίοισ ἐπιφημίζειν τοιαῦτα τοῖσ παρ’ αὑτοῖσ χωρίοισ, οἱο͂ν Ἐλεφαντίνη καὶ πάλιν Διὸσ πόλισ καὶ Ἡλίου δὲ πόλισ· οὕτω καὶ τοῦτ’ ἔφη τοὔνομα χρυσοῦν ἔδαφοσ εἶναι εἰπεῖν ἀνδρὶ Ἕλληνι. ἀλλ’ ἐῶ τοῦτο· καίτοι Αἰγυπτίουσ γε ἀκριβέστερον εἰκὸσ εἰδέναι τὰ σφέτερα αὐτῶν ἤπερ Ὅμηρον τὸν ἐν Σμύρνῃ καὶ Ἑκαταῖον τὸν ἐν Μιλήτῳ, οὐ μόνον κατὰ τοῦθ’ ὅ τισ ἂν φήσειεν ἁπλῶσ εἰκὸσ καὶ κοινὸν, ἀλλ’ ὅ γε καὶ ἴδιον κατὰ τούτων ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι διὰ παλαιότητα χρόνου καὶ τὸ μηδὲν αὐτοῖσ τῶν ἐξ οὐρανοῦ πεπονθέναι τὴν χώραν, καὶ τῶν παρὰ τοῖσ ἄλλοισ ἐπιφανῶν μάρτυρέσ εἰσιν αὐτοὶ καὶ ἵστορεσ ἀξιόχρεῳ, καὶ πάντα φυλάττουσιν ἐν στήλαισ ἐν τοῖσ ἱεροῖσ ἀντ’ ἄλλων κτημάτων. ἀλλ’ ὅμωσ καὶ τοῦτο τὸ ἰσχυρὸν παρίημι. ἀλλ’ ἔστω κατὰ τοὺσ παρ’ ἡμῖν λογοποιοὺσ ὁ τοῦ Μενέλεω κυβερνήτησ ὁ τὴν ἐπωνυμίαν, ὡσ ἐτελεύτησε, πεποιηκὼσ τῷ τόπῳ. εἰ τοίνυν δεῖ τούτῳ τῷ λόγῳ πιστεύειν, Κάνωβοσ Φάρου σταδίουσ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ἀπέχει. καίτοι ναῦσ πανημερία θέουσα ὑπ’ ἀνέμου κατὰ πρύμναν πνέοντοσ, προσθήσω δὲ καὶ λιγέοσ, οὐκ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν σταδίουσ ἀνύσει μάλιστα, ἀλλ’ ἴσωσ μᾶλλον διακοσίουσ καὶ χιλίουσ. καὶ ἡμεῖσ τοσούτουσ ἐν εὐπλοίᾳ πολλάκισ ἠνύσαμεν, τὸ πᾶν διελόμενοι πρὸσ τὰσ ἡμέρασ ὕστερον. ἀλλ’ οἱ ποιηταὶ μύθουσ μὲν οἶμαι συνθεῖναι καὶ ποταμῶν καὶ πόλεων ὀνόματα ἀπαριθμῆσαι καὶ τοιαῦτα ποικίλλειν παντὸσ μᾶλλον ἴσασί τε καὶ διώκουσι, μάρτυρεσ δ’ οὐχ ἱκανοὶ περὶ τῶν οὕτωσ ἐλέγχου δεομένων. αὐτίκα Πινδάρῳ πεποίηται, ὅσπερ μάλιστ’ ἀληθείασ ἀντέχεσθαι δοκεῖ τῶν ποιητῶν περὶ τὰσ ἱστορίασ, καὶ οὐ πόρρωθεν, ἀλλ’ ἐξ αὐτῶν τῶν τόπων καὶ οὗτοσ ὁ ἔλεγχοσ. "Αἰγυπτίαν Μένδητα παρὰ κρημνὸν θαλάσσασ. καίτοι οὔτε κρημνόσ ἐστιν οὐδεὶσ ἐκεῖ οὔτε θάλαττα προσηχεῖ, ἀλλ’ ἐν πεδίῳ πολλῷ καὶ κεχυμένῳ, οὗπερ ὁ Μενδήσιοσ ἅπασ νομὸσ οἰκεῖται, καὶ ἡ πόλισ αὐτῶν, ἣν ὀνομάζουσι Θμοῦιν· ὥστε μηδ’ ὀφθαλμῷ καταλαβεῖν εἶναι μήτ’ ἀπ’ ἄκρων ἐπὶ θάτερα μήτ’ ἐκ μέσου, μηδ’ ἑτέρωσε.

ὁ δ’ ἄρα Κιθαιρῶνοσ καὶ Ἑλικῶνοσ πλέωσ ὢν καὶ Φικίου ἄκρου πρὸσ τὰ παρ’ αὑτῷ καὶ συνήθη κἀκεῖνα τεκμαιρόμενοσ μάλα ἐλευθέρωσ εἶπεν οὔτ’ ἰδὼν οὔτ’ ἀκούσασ σαφῶσ, ποιήσασ δὲ πρὸσ τὸ δόξαν αὑτῷ κατὰ τὴν ἀρχαίαν τε καὶ ἐκ πατέρων τοῖσ ποιηταῖσ ὑπάρχουσαν περὶ ταῦτα ἐξουσίαν. καὶ τί δὴ θαυμαστὸν, εἰ περὶ ὧν μηδ’ αὐτοὶ οἱ ἐπιχώριοι καὶ ταῦτα ὄντεσ Αἰγύπτιοι γιγνώσκουσι, περὶ τούτων οἱ τοσοῦτον ἀπέχοντεσ ποιηταὶ μηδὲν ἰσχυρὸν ἔχουσι λέγειν; ἀλλὰ γὰρ κινδυνεύει παντελῶσ, ὅπερ καὶ μικρῷ πρόσθεν εἶπον, ἴδιον τὸ τοῦ Νείλου πρᾶγμα καὶ τελέωσ ἀποκεχωρηκὸσ εἶναι τῶν ἄλλων ποταμῶν. τί γὰρ δή ποτ’, εἰ βούλει, μόνοσ ποταμῶν αὔρασ οὐκ ἀφίησι; καίτοι εἴ γε ἀπὸ χιόνοσ ἢ ὑετῶν ᾔρετο, οὐκ ἂν μόνοσ ποταμῶν αὔρασ οὐ παρείχετο, ἀλλὰ καὶ πλείστασ ἂν καὶ μεγίστασ, ὅσῳ καὶ μέγιστόσ ἐστιν. ὅπου γὰρ καὶ γῆ ψιλὴ βρεχθεῖσα ἀφίησιν αὔρασ, τί τόν γε δὴ Νεῖλον πάσχειν ἂν φήσομεν, εἴπερ ἐξ ὄμβρων τοσοῦτοσ ἀνήρχετο, ἢ νὴ Δί’ ἐκ χιόνοσ τακείσησ, ὡσ ὁ τῶν ἑτέρων λόγοσ; τί δ’ ἂν εἴποισ τὴν περὶ τὴν ἀνάβασιν αὐτοῦ τάξιν καὶ μουσικήν; τὸ ἐν Συήνῃ μὲν καὶ Ἐλεφαντίνῃ ὀκτὼ καὶ εἴκοσιν αἴρεσθαι πήχεισ, περὶ δ’ αὖ τὸ Ἰνδικὸν καὶ Ἀράβιον ἐμπόριον τὴν Κόπτον ἕνα καὶ εἴκοσι, καὶ πάλιν τούτων ἀφαιρεῖν ἑπτὰ καὶ τέτταρασ καὶ δέκα ἄγειν τοὺσ κατὰ Μέμφιν γνωρίμουσ καὶ πρὸσ οὓσ Ἕλληνεσ ἤδη λογίζονται, κάτω δ’ ἐν τοῖσ ἕλεσιν εἰσ ἑπτὰ καταβαίνειν, εἶτα δύ’ ἤκουον. ἆρά γε Ἴστροσ ἢ Φᾶσισ ἢ Στρυμὼν ταῦτα σοφίζεται, ἀλλ’ οὐ τοῦ Νείλου μόνου ταῦτ’ ἐστὶ σοφίσματα; χῶν μὲν οὐ τῇ φύσει τῆσ χώρασ ποῖοσ δ’ ὧν ἴσμεν ποταμὸσ χρόνου κρεῖττον ὕδωρ παρέχεται σὺν τοσούτῳ ῥεύματι; οὔτε γὰρ αὐτόθι σήπεται φυλάττοντι οὔτ’ εἰσ τὴν ὑπερορίαν ἐκκομισθέν. ἀλλ’ αἱ ὁλκάδεσ αἱ εἰσ Ἰταλίαν ἀπ’ Αἰγύπτου πλέουσαι, ἐπειδὰν ἀναπλεύσωσιν ἐκεῖθεν, σῶν ἔχουσι τὸ λοιπὸν οὗ παρεσκευάσαντο, καὶ φθάνει τὸ δεύτερον ὃ ἂν προσαρύσωνται, οἱᾶ ἐν μήκει πλοῦ προδιαφθαρὲν, ἢ τὸ ἀρχαῖον καὶ συναναχθέν. καὶ μόνοι δὴ ὧν ἴσμεν Αἰγύπτιοι κεράμια ὕδατοσ ὥσπερ ἄλλοι οἴνου πιμπλᾶσι, καὶ ἔχουσι τριῶν καὶ τεττάρων ἐτῶν ἔνδον καὶ ἔτι πλειόνων, καὶ τῷ χρόνῳ σεμνύνουσιν, ὥσπερ ἡμεῖσ τὸν οἶνον. ἢ καὶ τούτου φήσει τισ αἴτιον εἶναι ὅτι ἐξ ὄμβρων αὔξεται;

καὶ τί δή ποτε οὐ πᾶσι ποταμοῖσ τὸ αὐτὸ συμβέβηκε; πάντεσ γὰρ ὑόνται. καὶ οὐκ εἰκάσαι γε ἡμᾶσ ὅτι ὑόνται δεῖ, ἀλλὰ πάρεσμεν αὐτοὶ τοῖσ ὄμβροισ καὶ προσοικοῦμεν ὡσ ἔποσ εἰπεῖν τὰσ ὄχθασ. καὶ ἔνιοί γε αὐτῶν ἐπ’ ἐλαχίστῳ τῷ ἀρχαίῳ τὸ ἐκ τῶν ὄμβρων προσλαβόντεσ καὶ αὐξηθέντεσ ὅμωσ οὐδ’ ἐκ τοῦ νικῆσαι παρέχονται τὴν αὐτὴν χρείαν. ὁ δὲ καὶ τοῦ θέρουσ αὔξεται, τοῦ δὲ χειμῶνοσ ἔσθ’ αὑτοῦ καὶ τότ’ ἐστὶ βέλτιστοσ. γλυκύτητι τοίνυν πόσον οἰεί νικᾶν τοῦτο τὸ ὕδωρ; ὅσον οὐδ’ ἂν εἴποισ. καίτοι τούτου τί τὸ αἴτιον; ἐκείνου δ’ αὖ τί τισ ἂν φαίη, ὅτι κινδυνεύει τρόπον τινὰ ἀεὶ τὸ ἀποσχιζόμενον αὐτοῦ ῥεῦμα ἴσον εἶναι τῷ κυρίῳ καὶ παντί; τί δ’ οὐ τῶν ἐκείνου θαῦμα; ἢ πῶσ οὐκ ἐκ παραδόξων ἅπασ συνείλεκται; ᾧ γε ἐπικουρεῖ μὲν ὕδωρ οὐδὲν, ἀλλὰ καὶ πέτραι ῥήγνυνται τῇ ξηρότητι καὶ τὰ ὄρη μονονοὺ φλόγα ἀφίησιν, ὁ δ’ ἐν μέσῳ τῶν ἀποριῶν τούτων ῥέων πάσασ μὲν λίμνασ, πάντασ δὲ κόλπουσ καθείργει πλήθει τοῦ ὕδατοσ, οὐ μόνον τὸν τῆσ ἀναβάσεωσ χρόνον, ἀλλὰ καὶ τὸν ἄλλον ἅπαντα. καθέστηκε δ’ ἀντὶ μιᾶσ πηγῆσ ἁπάσῃ τῇ γῇ καὶ οὔτε πόλισ οὔτ’ οἶκοσ οὔτε χωρίον οὐδὲν ἐκφεύγει τὴν ἐκείνου χρείαν καὶ δύναμιν, ἀλλὰ ταυτὸν δύναται ταῖσ ἐν μεσογείᾳ τῶν πόλεων καὶ τοῖσ ἐν ταῖσ ἐσχατιαῖσ ὅπερ τοῖσ ἐπὶ ταῖσ ὄχθαισ κατῳκημένοισ, μᾶλλον δ’ αὐτοῖσ τοῖσ πλέουσι μέσον πόρον. ἐπειδὰν δὲ ὁ θερισμὸσ ἥκῃ καὶ δέῃ πρὸσ ὕψοσ ἰέναι, τὰ μὲν ἄλλ’ ἀμύθητα, ἄμμοι δ’ ἐκεῖναι καὶ γῆσ χάσματα ἀντὶ τεμπῶν καὶ ἑλῶν ἔστιν αὐτῷ τὸ μηδαμῆ κωλύειν, ἀλλ’ ἀτεχνῶσ ὥσπερ οἱ τὴν ἐναντίαν τῷ παντὶ βαδίζοντεσ τῶν ἀστέρων ἐναντία καὶ τοῖσ καιροῖσ καὶ τῇ φύσει τῆσ χώρασ αἴρεται.

τὸ δὲ δὴ καὶ μόνην ταύτην ἁπασῶν χωρῶν ὥσπερ τι ζῶον καθεστάναι πρὸσ ἀμφότερα ὑπὸ τοῦ ποταμοῦ, τοτὲ μὲν χερσαίαν εἶναι καὶ ἐφ’ αὑτῆσ ἐπὶ τοῦ ξηροῦ, αὖθισ δ’ ἐν τῷ ὕδατι διαιτᾶσθαι, τῷ χρὴ ταῦτα προσθεῖναι πλὴν ἢ τῇ μεγάλῃ σοφίᾳ καὶ προνοίᾳ τοῦ θεοῦ, ὅστισ ἐν ᾗ ἥκιστα ὑείν ἔμελλε, τὸν Νεῖλον ἐπήγαγε μιμητήν τινα ἑαυτοῦ καὶ ἀντὶ ὄμβρων εἶναι τοῖσ ταύτησ τῆσ δωρεᾶσ αὖ τηνικαῦτα ἐπήγαγεν, ἡνίκα τοῖσ τε ἀνθρώποισ ἔμελλε μάλιστα ἐν καιρῷ ἔσεσθαι καὶ τῇ χώρᾳ τὴν φορὰν οὐ μόνον οὐκ ἐλάττω τῆσ ἱκανῆσ, ἀλλὰ καὶ θαυμαστὴν πλήθει παρέξεσθαι; καίτοι τίσ οὐκ ἂν ἰδὼν καὶ τοῦθ’ ἕν τι τῶν ἀπίστων ἔκρινεν, ἐξαρκέσαι τοῖσ χάσμασι καὶ πληρῶσαι τὰ διεστηκότα, μᾶλλον δ’ ἔτι τούτου πρότερον διὰ τῆσ ἄμμου τῆσ ἄνω διεξῆλθεν; ὁ δ’ ὥσπερ φιλονεικῶν πρὸσ τὰ ἐναντία αὐτῷ τὸν πόρον ἐργάζεται. καὶ πρῶτον μὲν τὰ κοῖλα καὶ τὰσ χαράδρασ ἐπλήρωσεν ὑπελθὼν ὑποβρύχιοσ, ὥσπερ οἱ ὕφαλοι κολυμβηταὶ, τρέψασ εἰσ τὸ κάτω τὰ πρῶτα τῆσ ἀναβάσεωσ· ἔπειθ’ ὑπὲρ αὐτῶν τε καὶ τῆσ χώρασ ἵσταται, προϊὼν ἀεὶ πρὸσ τὸ μήκιστον μετρητὸσ ἤδη. εἰ δέ τισ ᾔδει τὸ ἀφανὲσ τοῦ ἔργου, μειζόνωσ ἂν ἐθαύμασε τοῦ ὁρωμένου. πολλοὺσ γὰρ οἶμαι ποταμοὺσ τῶν νῦν εἰσ πρώτουσ τελούντων οὐκ ἂν ἀρκέσαι τοῖσ κάτω τῆσ χώρασ, ἀλλ’ ἐμπεσόντασ ἂν αὐτόθι κρυφθῆναι, ὥσπερ τὸν Εὐφράτην προϊόντα ἀφανίζεσθαι λόγοσ. νῦν δ’ ὥσπερ τῶν πυραμίδων τὰσ μὲν κορυφὰσ ὁρῶντεσ ἐκπληττόμεθα, τὸ δ’ ἀντίπαλον καὶ ὑπὸ γῆσ ἕτερον τοσοῦτον ὂν ἠγνόηται, λέγω δὲ ἃ τῶν ἱερέων ἤκουον, καὶ δὴ καὶ τὸν Νεῖλον κορυφωθέντα μὲν Αἴγυπτοσ ἡ πᾶσα ὁρίζεται, καὶ πρὸσ τὸ προκείμενον κρίνομεν τὸ Αἰγύπτιον πέλαγοσ, τοσοῦτοσ ἐπέρχεται· ὅπωσ δ’ εἰσ τοῦτο ἥκει καὶ ὅθεν ἤρξατο τῆσ ἀναβάσεωσ ἐκπέφευγε τὴν ἱστορίαν. ταύτην ἐγὼ μόνην αἰτίαν ἐπινοῶ δι’ ἣν ὁ Νεῖλοσ δι’ Αἰγύπτου καὶ τῶν ἐκείνῃ ῥεῖ καὶ μέγιστοσ δὴ τοῦ θέρουσ.

ὁρῶ δ’ ὅτι καὶ τῶν ἰαμάτων ἀπὸ τῶν σωτήρων θεῶν ἀπολαύομεν, ὧν εἷσ ἐστιν ὁ τῷ Νείλῳ συνώνυμοσ· καὶ τὸ μὲν κεφάλαιον καὶ τὴν καθάπαξ αἰτίαν ἅπαντεσ σύνισμεν, ὅτι ἡμᾶσ βούλονται σώζειν καὶ ὑγιεῖσ ποιεῖν, τὴν δ’ ἐπίνοιαν αὐτὴν καὶ τὸ αἴτιον ὧν φράζουσιν ἑκάστοτε τίσ πώποτ’ ἐξευρεῖν οἱο͂́σ τε; οἵ γε καὶ δι’ αὐτῶν τῶν ἐναντιωτάτων εἶναι δοκούντων καὶ ἃ μάλιστ’ ἄν τισ φυλάξαιτο ἰάσαντο. καὶ ταῦτα μὲν εἰσ τοσοῦτον παρεφθέγχθω, οὐκ ἐκ προνοίασ εἰρημένα οὐδὲ βουλευθέντα ἐξ ἀρχῆσ, ἀλλὰ τοῦ λόγου ταύτῃ προενεγκόντοσ ὥσπερ ῥεύματοσ. Νεῖλοσ δὲ ποταμῶν οὐχ ἧττον κάλλιστοσ ἢ μέγιστοσ, καὶ χρείᾳ καὶ θέασ ἡδονῇ καὶ τοῖσ πᾶσι πολὺ νικῶν· καὶ διὰ γῆσ ἀρίστησ καὶ καλλίστησ διεξέρχεται, καὶ ἀὴρ ὁ περὶ αὐτὸν ἀέρων κάλλιστοσ καὶ τοῖσ ὀφθαλμοῖσ λαβεῖν καθαρώτατοσ· μεστὴ δὲ ὕδατοσ οὖσα ἡ γῆ πᾶσα ξηρότατον τὸ ἄνω πασῶν χωρῶν παρέχεται. ὡσ δὲ καὶ σεισμοῖσ καὶ λοιμοῖσ καὶ τοῖσ ἐξ οὐρανοῦ κατακλυσμοῖσ ἀνάλωτοσ ἡ χώρα δι’ αὐτόν ἐστιν οὐδὲ τοὺσ πρὸ ἡμῶν Ἕλληνασ ἔλαθεν. ἃ δὴ καὶ Αἰγύπτιοι συνεορακότεσ, οἶμαι, μειζόνωσ ἄγουσι τὰ κατ’ αὐτόν. ὥστ’ ἔγωγέ ποτε ἤκουσα καὶ ἄλλου τῶν τι δοκούντων εἰδέναι περὶ ταῦτα ὅτι καὶ τῶν νομίμων τῶν περὶ τὰσ ἑορτὰσ καὶ θυσίασ εἰσ τὸν Νεῖλον αὐτοῖσ ἀνήκει τὰ πλεῖστα.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Aristides, Aelius, Orationes, Αἰγύπτιος

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Αἰγύπτιος)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION