헬라어 문장 검색 - ΑριστίΟρατιον́45́

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Πρὸσ Πλάτωνα περὶ ῥητορικῆς)

οἶμαι δεῖν ὅστισ μέλλει τὰ δέοντα ἐρεῖν, ἢ ψήφου κύριοσ ὀρθῶσ ἔσεσθαι, μὴ τοῦτο σκοπεῖν μηδὲ βασκαίνειν εἴ τινι τῶν πρότερον καὶ δόξαν ἐχόντων ἑτέρωσ εἰρῆσθαι περὶ τῶν αὐτῶν συμβέβηκεν, ἀλλ’ οὗ πανταχοῦ πλεῖστον εἰκόσ ἐστι λόγον εἶναι, τοῦτο κἀν τῷ παρόντι ζητεῖν, ὁποτέρωθι τἀληθὲσ, καὶ τοῦτο συμβούλεσθαι νικᾶν. ἄτοπον γὰρ ἐν μὲν ταῖσ ἐκκλησίαισ μὴ τὸν πρῶτον εἰπόντα πιστεύεσθαι μηδ’ ἐν τοῖσ δικαστηρίοισ, ἀλλὰ τοῦτό γ’ εὖ εἰδέναι πάντασ, ὅτι εἰ ταύτῃ ταῦτα κριθήσεται, τῶν φευγόντων οὐδεὶσ ἀποφεύξεται· πάντεσ γὰρ ὕστεροι δή που τοῦ διώκοντοσ λέγουσιν· ἐν δὲ τοῖσ λόγοισ αὐτοῖσ καὶ τῇ περὶ τούτων κρίσει τοὺσ τῷ χρόνῳ προλαβόντασ κρατεῖν, ἀλλὰ μὴ τοὺσ ἀποδείξοντασ περὶ ὧν ἀγωνίζονται, καὶ τραγῳδοὺσ μὲν καὶ κιθαριστὰσ καὶ τοὺσ ἄλλουσ τοὺσ ἐπὶ τῆσ μουσικῆσ μὴ ταυτὸν φέρεσθαι τῆσ τε ἀξίασ ὄνομα καὶ τῆσ τάξεωσ, ἢ κληροῦν γε ἂν ἤρκει μόνον, ἀλλ’ ὅστισ ἂν κάλλιστ’ ἀγωνίσηται, τοῦτον στεφανοῦν καὶ πρῶτον ἀναγορεύειν, κἂν ὕστατοσ εἰσελθὼν τύχῃ, τοὺσ δὲ τῶν ἀστειοτέρων ἀγωνισμάτων ἀξιοῦντασ ἀγωνιστὰσ ἢ κριτὰσ εἶναι οὕτω σφόδρα τὸν χρόνον σεμνύνειν ὥστε μὴ μόνον τοῖσ ὅλοισ χείρουσ τοὺσ ὑστέρουσ ἡγεῖσθαι, ἀλλὰ μηδ’ ἂν τυχεῖν εὑρόντασ βέλτιον τῶν εἰρημένων μηδέν. ὁρῶ δὲ ὅτι κἀν τοῖσ γυμνικοῖσ ἀγῶσιν οὐχ ὅστισ πρῶτοσ τὴν ἀπογραφὴν ἐποιήσατο, οὗτοσ ἀπέρχεται νικῶν, ἀλλ’ ὅστισ οὗ τὴν ἀπογραφὴν πεποίηται, τοῦτο ἐπὶ τῆσ πείρασ ἄριστα δείκνυσι. καὶ τοῦθ’ οὕτωσ ἰσχύει διὰ τέλουσ ὥστε καὶ ἐν αὐτοῖσ τοῖσ ἄθλοισ, προσθήσω δ’ ὅτι καὶ τοῖσ αὐτοῦ τοῦ τάχουσ, οὐ τοῖσ ἐπὶ τῆσ ἀρχῆσ ἐξενεγκοῦσιν ἀποδίδοται τὸ σύμβολον, ἀλλὰ τοῖσ παρελθοῦσι.

καίτοι πῶσ οὐκ ἀλογία πολλὴ τοὺσ μὲν ἃ τῆσ τοῦ σώματοσ τύχησ ἔχεται μελετῶντασ ἢ τιμῶντασ οὕτω σφόδρα καὶ νῦν καὶ πρότερον τὸ τοῦ λόγου καλὸν καὶ δίκαιον τετιμηκέναι, τοὺσ δ’ ἐπὶ τῶν λόγων ἀνέχοντασ καὶ χωρὶσ τῆσ ἐν τούτοισ διατριβῆσ οὐδ’ ἂν ζῆν δεξαμένουσ οὕτωσ ἀργῶσ, μᾶλλον δ’ ἀδίκωσ ἔχειν, ὥσθ’ ἑνὶ πιστῷ χρῆσθαι περὶ ἁπάντων, ἄν τισ φθάσῃ γενόμενοσ, καὶ τὰ ὀνόματα ἀντὶ τῆσ ἀληθείασ θαυμάζειν αἱρεῖσθαι, ὥσπερ νομίσαι δέον, οὐχ εὑρεῖν τὸ βέλτιον· καὶ τοὺσ μὲν νόμουσ αὐτοὺσ, ἂν συμφέρῃ, κινεῖν, τοὺσ δὲ περὶ τῶν ἀεὶ μενόντων τῇ φύσει λόγουσ ἐπὶ τοῖσ πρώτοισ μὴ δέχεσθαι, ἀλλ’ ὥσπερ ὁρ́ουσ ἢ στήλασ τοὺσ προκατεσχηκότασ πρεσβεύειν, καὶ ταῦτα οὐ λύειν ὥσπερ ἐν τοῖσ νόμοισ τοὺσ προτέρουσ διὰ τῶν ἐναντίων δέον, ἀλλὰ τῆσ αὐτῆσ χώρασ καὶ ἑτέρουσ ἀξιοῦν αὐτοῖσ· καὶ τοῖσ μὲν ὁρ́κοισ τοῖσ κοινοῖσ προσπαραγράφειν ἐξεῖναι ἀνελεῖν καὶ προσθεῖναι ὅ τι ἂν σκοπουμένοισ ὕστερον συνδοκῇ, οὓσ δὲ ἀπὸ τῆσ αὐτῆσ ἐξουσίασ ἀεὶ καὶ διὰ παντὸσ ἐξετάζειν δεῖ λόγουσ, τῷ παρελθόντι χρόνῳ μόνῳ προσθεῖναι, ὥσπερ ἂν εἴ τισ καὶ ὑγιαίνειν χρῆναι φάσκοι μόνουσ τοὺσ πρώτουσ γενομένουσ, καὶ μηδ’ ἐκεῖνο ὁρᾷ ὅτι ἡ τοιαύτη κρίσισ καὶ ὁ τοιοῦτοσ λογισμὸσ αὐτοῖσ πρώτοισ οὓσ τιμῶσιν οὐ λυσιτελεῖ. εἰ γὰρ τῷ χρόνῳ δεῖ συγχωρεῖν καὶ τὴν ἀξίαν ἀπὸ τούτου μετρεῖν, οὐκέτ’ ἔχει τόπον ἡ νῦν παρὰ πάντων εἰσ ἐκείνουσ αἰδώσ. Ιἄσοσ γὰρ ἂν οὕτω γε νικῴη περὶ λόγουσ καὶ Κρίασοσ καὶ Κρότωποσ καὶ Φορωνεὺσ καὶ εἴ τισ Ἀργεῖοσ ἐκ μύθου καὶ Δευκαλίων ἢ εἴ τισ ἔκ τε ἄλλων ἄλλοσ καὶ Λυκάων ἐξ Ἀρκαδίασ καὶ Κέκροψ Ἀθήνηθεν ἀντὶ τῶν νῦν βεβοημένων· ἐν δὲ τοῖσ ἔθνεσι Φρύγεσ διὰ τὴν παρὰ τοῦ βέκουσ, οἶμαι, μαρτυρίαν.

καὶ παρῆκα Καλλαίθυιαν ἀρίστην γυναικῶν ἅμα καὶ ἀνδρῶν γενομένην. ἐὰν οὕτω κρίνωμεν, ὡσ οὐ Κόδρῳ γε μετέσται τῆσ φιλοτιμίασ, ἀλλὰ καὶ οὗτοσ παῖσ οἷσ εἶπον συμβάλλειν καὶ οὐκ ἀρχαῖοσ, καὶ κατὰ μικρὸν οὕτω ζητήσομεν εἴ τισ ἦν πρὶν σελήνην εἶναι. Ὁμήρου δὲ καὶ Ἡσιόδου καὶ τῶν εἰσ ἡμᾶσ νενικηκότων, Πλάτωνοσ, εἰ βούλει, καὶ Δημοσθένουσ καὶ τῶν ὀλίγον πρὸ τούτων, οὐδ’ εἰσ πολλοστὸν χρόνον ἐλπὶσ ὁμοίαν ἐγγενέσθαι δόξαν, συμπροϊόντοσ ἴσου τοῦ πρὸ αὐτῶν ἐκείνοισ ἀεί. εἰ δὲ τοῦτ’ εὔδηλον ἅπασιν ὅτι καὶ οὗτοι φύσει καὶ δυνάμει διενεγκόντεσ τοὺσ πρὸ αὐτῶν ἀπέκρυψαν, οὐδὲ τοὺσ ὕστερον παντάπασιν ἅπαντασ ἀπείργειν εἰκὸσ, οὐδ’ ἀπιστεῖν εἴ τισ καὶ τοῦ νυνὶ χρόνου μετεσχηκὼσ ἔχει συμβαλέσθαι γνώμην περὶ ὧν πρόκειται λόγοσ, ἀλλὰ παρ’ αὐτῶν, ὡσ ἐοίκεν, ὧν τιμῶμεν ὑπάρχειν εἰδότασ τὸ προσίεσθαι καὶ προσέχειν ὁπόσον διαφέρει. ἅπαντασ μὲν οὖν ἴσωσ τοὺσ παλαιοὺσ αἰδεῖσθαι μὲν δίκαιον, φρίττειν δὲ οὐκ ἄξιον, εἴπερ μὴ τοὺσ ἐπὶ τοῖσ λόγοισ ὀνομασθέντασ μᾶλλον ἢ τοὺσ λόγουσ αὐτοὺσ δεῖ δοκεῖν τιμᾶν·

ὅτι δ’ εἰ πρὸσ ἄλλον τινὰ χρὴ γνώμησ οὕτωσ ἔχειν, καὶ πρὸσ Πλάτωνα, οὐκ ἄλλου δέομαι μάρτυροσ, ἀλλ’ αὐτὸσ ἐξαρκεῖ οὐ μόνον οἷσ ἁπανταχοῦ βοᾷ καὶ παρακελεύεται μηδὲν πρότερον ποιεῖσθαι τῆσ ἀληθείασ, ἀλλὰ καὶ ὀλίγῳ τῷ παραδείγματι. εἰ γὰρ ἐκεῖνοσ Ὁμήρῳ τῷ τοσοῦτον πρὸ αὐτοῦ περὶ πολλῶν ἐπιτιμῶν οὐκ ἀπεστέρηται λόγου, ἀλλ’ ἔχει πρὸσ τοὺσ ἀγανακτοῦντασ ὅ τι εἴπῃ, κατ’ αὐτὸν, ὡσ ἐοίκε, Πλάτωνα καὶ τοὺσ ἐκεῖνον ἐπαινοῦντασ καὶ πάσησ αἰτίασ ἀφιέντασ ἔστι, κἂν ἄλλοσ τισ ἐκείνῳ δοκῇ τι λέγειν ὑπεναντίον, τολμᾶν ἀκροάσασθαι, μή που τοῦτ’ ἔγκλημα ποιουμένουσ, ἀλλ’ ἐὰν τοῖσ περὶ τῶν πραγμάτων λόγοισ ἀπολειφθῇ. ἃ τοίνυν εἴρηκε περὶ ῥητορικῆσ φιλονεικότερον τοῦ δέοντοσ Γοργίου καὶ Σωκράτουσ ὑποθέμενοσ συνουσίαν Ἀθήνησι φέρε ἐπισκεψώμεθα καὶ δείξωμεν ὅπωσ ἔχει. καὶ γὰρ ἂν εἰή δεινὸν, εἰ ἐκεῖνοσ μὲν ὑποστὰσ κατηγορεῖν ἐκ προφανοῦσ οὐκ ἀπεστέρησε τρόπον γέ τιν’ αὐτὴν τῶν ὑπὲρ αὑτῆσ λόγων. ἀλλ’ ἀπέδωκε δυσὶ καὶ τρισὶν ἀντειπεῖν, ὡσ γοῦν ἐν σχήματι διαλόγων, ἡμεῖσ δὲ οἱ τὸ ὅλον βοηθεῖν ἔχοντεσ καὶ προῃρημένοι μὴ τολμήσομεν, ὥσπερ τοσαῦτ’ ἀντιλέγειν Πλάτωνι δέον, ὁπόσα ἂν αὐτὸσ πρὸσ αὑτὸν βουληθείη. ἄλογον δέ μοι φαίνεται, εἰ Πλάτων μὲν οὐκ ᾐδέσθη ψέγων ῥητορικὴν, ἧσ ἴσωσ τι καὶ αὐτῷ μετῆν, ἡμεῖσ δ’ αἰσχυνούμεθα ὑπὲρ ῥητορικῆσ λέγοντεσ μή τισ δι’ ἐκεῖνον ἀχθεσθείη. χωρὶσ δὲ τούτων εἰ μὲν μηδὲν ἀντειπεῖν δεῖ, ἀλλ’ ἐρήμην ἑαλωκέναι καθάπερ ἐν δικαστηρίῳ, καὶ ταῦτα λόγων τέχνην οὖσαν, ἄλλο τι τοῦτ’ ἂν εἰή τοὐπίταγμα· εἰ δ’ ἔσθ’ ὅντινα δεῖ, σχεδὸν ἡμῖν ἂν πρέποι, ἵνα καὶ τὸ δίκαιον εὐθὺσ ἐν αὐτῷ τούτῳ πρώτῳ δείξωμεν οὗ προεστήκαμεν·

ὡσ ἔστιν οὐ λόγον σῶζον παρ’ ἧσ τὸ τοῖσ ἄλλοισ συναγορεύειν ἐστὶ, ταύτῃ τῶν παρ’ αὐτῆσ μὴ μεταδοῦναι, ἀλλὰ δυοῖν θάτερον, ἢ τοιοῦτον εἶναι δοκεῖν αὐτὴν οἱο͂ν Πλάτων βεβούληται, ἢ τοιοῦτόν γ’ εἶναι δοκεῖν ποιῆσαι. οὐ γάρ ἐστιν ἓν τοῦτο ὃ πανταχοῦ, ὅτι τὰσ αἰτίασ ἡ σιωπὴ βεβαιοῖ, ἀλλ’ ἅμα τῶν τε δικαίων οὐ τεύξεται καὶ τὸ σεμνὸν αὐτῆσ ἐπ’ αὐτῆσ ἐξελήλεγκται. δόξει γὰρ οὐχ οἱᾶ τ’ εἶναι σώζειν τὰ δίκαια. ἐγὼ δὲ μάλιστα μὲν καὶ πρῶτον αἰδοῖ τῶν λόγων αὐτῶν καὶ τῷ νομίζειν χρῆναι καθάπερ γονεῦσι βοηθεῖν, ὡσ ἕκαστοσ ἔχει τῆσ ἐν αὐτοῖσ δυνάμεωσ, εἶτα καὶ τῶν ἄλλων ἕνεκ’ ἀνθρώπων, ὅπωσ μὴ περὶ τῶν μεγίστων φαύλωσ ὑπαχθεῖεν μηδ’ ἀγνοήσαιεν ὅσῳ λαμπρότεροσ καὶ μείζων ἀνὴρ, τοσούτῳ προχειρότερον πιστεύσαντεσ αὐτῷ, μηδὲ ἣν οὐ θέμισ οὐδὲν φλαῦρον ἀκοῦσαι, ταύτην οἰόμενοι κακίζειν αὑτοὺσ τῶν καλλίστων ἀποστερήσαιεν ἑκόντεσ, ἐν ἴσῳ δὲ ἄκοντεσ εἰπεῖν, ὑπέστην τὸν λόγον τοῦ τε δικαίου χάριν καὶ τῆσ χρείασ. τὸ μὲν οὖν ἀξίωμα τοσοῦτον τοῦ παρόντοσ ἀγῶνοσ. καλῶ δ’ ἐπὶ τούτῳ τῷ τολμήματι καὶ Ἑρμῆν λόγιον καὶ Ἀπόλλωνα μουσηγέτην καὶ Μούσασ ἁπάσασ ἡγεμόνασ γενέσθαι, μάλιστα μὲν καὶ δι’ αὐτὸ τὸ ἴδιον τῆσ νῦν κλήσεωσ, ὅτι τούτων ἡ δωρεὰ ὑπὲρ ἧσ ἅμα καὶ δι’ ἧσ ἀγωνιζόμεθα, ἔπειθ’ ὅτι καὶ δύο συμπέπτωκεν. οὔτε γὰρ πρὸσ τὸν φαυλότατον τῶν Ἑλλήνων οὔθ’ ὑπὲρ τῶν φαυλοτάτων οἱ λόγοι. εἰσὶ δὲ οἳ καὶ τῶν ἐκείνου λόγων τῶν εἰσ μνήμην ἡκόντων τούτουσ μάλιστα θαυμάζουσιν οἷσ ἐνταῦθα καὶ περὶ τούτων κέχρηται.

ὥστε πανταχῆ θείασ δεῖν τῆσ βοηθείασ ὡσ ἀληθῶσ. ὥσπερ οὖν οἱ τὰσ τῶν παρανόμων γραφὰσ εἰσιόντεσ ἀπ’ αὐτῶν ὧν εἴρηκε τὴν ἀρχὴν ποιησόμεθα. "δοκεῖ τοίνυν μοι, ὦ Γοργία, εἶναι ἐπιτήδευμα τεχνικὸν μὲν οὒ, ψυχῆσ δὲ στοχαστικῆσ καὶ ἀνδρείασ καὶ φύσει δεινῆσ προσομιλεῖν τοῖσ ἀνθρώποισ. "καλῶ δὲ αὐτοῦ ἐγὼ τὸ κεφάλαιον κολακείαν. "ταύτησ μοι δοκεῖ τῆσ ἐπιτηδεύσεωσ πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα μόρια εἶναι, ἓν δὲ καὶ ὀψοποιικὴ, ὃ δοκεῖ μὲν εἶναι τέχνη, ὡσ δ’ ὁ ἐμὸσ λόγοσ, οὐκ ἔστι τέχνη, ἀλλ’ ἐμπειρία καὶ τριβή· "ταύτησ μόριον καὶ τὴν ῥητορικὴν ἐγὼ καλῶ καὶ τήν γε κομμωτικὴν καὶ τὴν σοφιστικὴν, τέτταρα ταῦτα μόρια ἐπὶ τέτταρσι πράγμασιν. "εἰ οὖν βούλεται Πῶλοσ πυνθάνεσθαι, πυνθανέσθω, οὐ γάρ πω πέπυσται ὁποῖόν φημ’ ἐγὼ τῆσ κολακείασ μόριον εἶναι τὴν ῥητορικὴν, ἀλλ’ αὐτὸν λέληθα οὔπω ἀποκεκριμένοσ. "ὁ δὲ ἐπανερωτᾷ εἰ οὐ καλὸν ἡγοῦμαι εἶναι· "ἐγὼ δ’ αὐτῷ οὐκ ἀποκρινοῦμαι πρότερον εἴτε αἰσχρὸν εἴτε καλὸν ἡγοῦμαι τὴν ῥητορικὴν πρὶν ἂν πρῶτον ἀποκρίνωμαι ὅ ἐστιν. "οὐ γὰρ δίκαιον, ὦ Πῶλε. "ἀλλ’ εἴπερ βούλει πυνθάνεσθαι, ἐρώτα ὁποῖον μόριον τῆσ κολακείασ φημὶ εἶναι τὴν ῥητορικήν. ἐρωτῶ δὴ, καὶ ἀπόκριναί μοι ὁποῖον μόριον. "ἆρ’ οὖν ἂν μάθοισ ἀποκριναμένου; "ἔστι γὰρ ἡ ῥητορικὴ κατὰ τὸν ἐμὸν λόγον πολιτικῆσ μορίου εἴδωλον. "τί οὖν; "καλὸν ἢ αἰσχρὸν λέγεισ αὐτὴν εἶναι; "αἰσχρὸν ἔγωγε. "τὰ γὰρ κακὰ αἰσχρὰ καλῶ, ἐπειδὴ δεῖ σοι ἀποκρίνασθαι ὡσ ἤδη εἰδότι ὃ λέγω. "μὰ τὸν Δία, ὦ Σώκρατεσ, ἀλλ’ ἔγωγε οὐδὲ αὐτὸσ συνίημι ὅ τι λέγεισ. "εἰκότωσ γε, ὦ Γοργία. οὐδὲν γάρ πω σαφὲσ λέγω. "Πῶλοσ δὲ ὅδε νέοσ ἐστὶ καὶ ὀξύσ. ἀλλὰ τοῦτον μὲν ἐά, ἐμοὶ δὲ εἰπὲ πῶσ λέγεισ πολιτικῆσ μορίου εἴδωλον εἶναι τὴν ῥητορικήν. ἀλλ’ ἐγὼ πειράσομαι φράσαι ὅ γέ μοι φαίνεται εἶναι ἡ ῥητορική· "εἰ δὲ μὴ τυγχάνει ὂν τοῦτο, Πῶλοσ ὅδε ἐλέγξει. "σῶμά που καλεῖσ τι καὶ ψυχήν; "πῶσ γὰρ οὔ; "οὐκοῦν καὶ τούτων οἰεί τινὰ εἶναι ἑκατέρου εὐεξίαν; "ἔγωγε. "τί δέ; "δοκοῦσαν μὲν εὐεξίαν, οὖσαν δ’ οὔ; "οἱο͂ν τοιόνδε λέγω· "πολλοὶ δοκοῦσιν εὖ ἔχειν τὰ σώματα, οὓσ οὐκ ἂν ῥᾳδίωσ αἴσθοιτό τισ ὡσ οὐκ εὖ ἔχουσιν ἀλλ’ ἢ ἰατρόσ τε καὶ τῶν γυμναστικῶν τισ. "ἀληθῆ λέγεισ. "τὸ τοιοῦτον λέγω καὶ ἐν σώματι εἶναι καὶ ἐν ψυχῇ, ὃ ποιεῖ μὲν δοκεῖν εὖ ἔχειν τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν, ἔχει δὲ οὐδὲν μᾶλλον. "ἔστι ταῦτα. "φέρε δή σοι ἐὰν δύνωμαι σαφέστερον ἐπιδείξω ὃ λέγω. "δυοῖν ὄντων τῶν πραγμάτων δύο λέγω τέχνασ. "τὴν μὲν οὖν ἐπὶ τῇ ψυχῇ πολιτικὴν καλῶ, τὴν δ’ ἐπὶ τῷ σώματι μίαν μὲν οὕτωσ ἀνομάσαι οὐκ ἔχω σοι, μιᾶσ δὲ οὔσησ τῆσ τοῦ σώματοσ θεραπείασ δύο μόρια λέγω, τὴν μὲν γυμναστικὴν, τὴν δὲ ἰατρικήν. τῆσ δὲ πολιτικῆσ ἀντίστροφον μὲν τῇ γυμναστικῇ τὴν νομοθετικὴν, ἀντίστροφον δὲ τῇ ἰατρικῇ τὴν δικαιοσύνην. "ἐπικοινωνοῦσι μὲν δὴ ἀλλήλαισ ἅτε περὶ τὸ αὐτὸ οὖσαι ἑκατέρα τούτων, ἥ τε ἰατρικὴ τῇ γυμναστικῇ καὶ ἡ δικαιοσύνη τῇ νομοθετικῇ. ὅμωσ δὲ διαφέρουσί τι ἀλλήλων. "τεττάρων δὲ τούτων οὐσῶν καὶ ἀεὶ πρὸσ τὸ βέλτιστον θεραπευουσῶν, τῶν μὲν τὸ σῶμα, τῶν δὲ τὴν ψυχὴν, ἡ κολακευτικὴ αἰσθομένη, οὐ γνοῦσα λέγω, ἀλλὰ στοχασαμένη, τέτραχα ἑαυτὴν διανείμασα, ὑποδῦσα ἕκαστον τῶν μορίων προσποιεῖται εἶναι τοῦτο ὅπερ ὑπέδυ, καὶ τοῦ μὲν βελτίστου οὐδὲν φροντίζει, τῷ δὲ ἡδίστῳ θηρεύει τὴν ἄνοιαν καὶ ἐξαπατᾷ, ὥστε δοκεῖν πλείστου ἀξίαν εἶναι. "ὑπὸ μὲν οὖν τὴν ἰατρικὴν ἡ ὀψοποιικὴ ὑποδέδυκε καὶ προσποιεῖται τὰ βέλτιστα σιτία τῷ σώματι εἰδέναι, ὥστ’ εἰ δέοι ἐν παισὶ διαγωνίζεσθαι ὀψοποιόν τε καὶ ἰατρὸν ἢ ἐν ἀνδράσιν οὕτωσ ἀνοήτοισ ὥσπερ οἱ παῖδεσ, πότεροσ ἐπαί̈ει περὶ τῶν χρηστῶν σιτίων καὶ πονηρῶν, ὁ ἰατρὸσ ἢ ὁ ὀψοποιὸσ, λιμῷ ἂν ἀποθανεῖν τὸν ἰατρόν. κολακείαν μὲν οὖν αὐτὸ καλῶ καὶ αἰσχρόν φημι εἶναι τὸ τοιοῦτον, ὦ Πῶλε, τοῦτο γὰρ πρὸσ σὲ λέγω, ὅτι τοῦ ἡδέοσ στοχάζεται ἄνευ τοῦ βελτίστου. "τέχνην δὲ αὐτὴν οὔ φημι εἶναι, ἀλλ’ ἐμπειρίαν, ὅτι οὐκ ἔχει λόγον οὐδένα ᾧ προσφέρει, ὁποῖ’ ἄττα τὴν φύσιν ἐστὶν, ὥστε τὴν αἰτίαν ἑκάστου μὴ ἔχειν εἰπεῖν· "ἐγὼ δὲ τέχνην οὐ καλῶ ὃ ἂν ᾖ ἄλογον πρᾶγμα. "τούτων δὲ πέρι εἰ ἀμφισβητεῖσ, ἐθέλω ὑποσχεῖν λόγον. "τῇ μὲν οὖν ἰατρικῇ, ὥσπερ λέγω, ἡ ὀψοποιικὴ κολακεία ὑπόκειται, τῇ δὲ γυμναστικῇ κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἡ κομμωτικὴ, κακοῦργοσ καὶ ἀπατηλὴ καὶ ἀγεννὴσ καὶ ἀνελεύθεροσ, σχήμασι καὶ χρώμασι καὶ λειότητι καὶ ἐσθῆτι ἀπατῶσα, ὥστε ποιεῖν ἀλλότριον κάλλοσ ἐφελκομένη τοῦ οἰκείου διὰ τῆσ γυμναστικῆσ ἀμελεῖν. ἵνα οὖν μὴ μακρολογῶ, ἐθέλω σοι εἰπεῖν, ὥσπερ οἱ γεωμέτραι, ἤδη γὰρ ἂν ἴσωσ ἀκολουθήσαισ, ὅτι ὃ κομμωτικὴ πρὸσ γυμναστικὴν, τοῦτο σοφιστικὴ πρὸσ νομοθετικὴν, καὶ ὃ ὀψοποιικὴ πρὸσ ἰατρικὴν, τοῦτο ῥητορικὴ πρὸσ δικαιοσύνην. ἐνταῦθα ἀπόδειξισ μὲν οὐδ’ ἡτισοῦν ἔνεστιν οὐδ’ ἔλεγχοσ ἀνάγκῃ προεληλυθὼσ, ὑπόκειται δ’ ἁπλῶσ ὥσπερ ἐξὸν, οὗ πολὺσ ἦν ἱδρὼσ πρότερον·

οὐδὲν διαφερόντωσ ἢ εἰ χάριν ᾔτει τοὺσ ἀκούοντασ ταῦτα συγχωρῆσαι. καίτοι εἰ τὰ ζητούμενα ὡσ ὁμολογούμενα ὑποτίθεσθαι γέλωσ, πῶσ εἰκὸσ ἅ γε ζητεῖν γέλωσ, ταῦτ’ ἐξ ἀρχῆσ ὑποτίθεσθαι; πῶσ γὰρ οὐ γέλωσ εἰ τῆσ αὐτῆσ φύσεωσ ῥητορικὴ καὶ ὀψοποιικὴ ζητεῖν; ὁ δ’ ὥσπερ ὁμολογούμενον εἴληφεν αὐτό. γνοίη δ’ ἄν τισ ἐκείνωσ, εἰ τὸ τῆσ ῥητορικῆσ ὄνομα ἐξελὼν τὸ τῆσ φιλοσοφίασ ἀντ’ ἐκείνου μεταλάβοι καὶ ἐπὶ τούτῳ πᾶσι τοῖσ αὐτοῖσ χρήσαιτο.

καὶ μηδεὶσ μήτε ἀγροικίαν μήτε ψυχρότητα καταγνῷ τοῦ λόγου. μάλιστα μὲν γὰρ οὐ δή που δυοῖν ἐπιστήμαιν ἢ δυνάμεοιν τοῖσ μὲν τὴν ἑτέραν προϊσταμένοισ, οὐδ’ ἂν ὁτιοῦν βλασφημῶσιν εἰσ τοὺσ ἑτέρουσ, οὐδὲν ἄγροικον ὑπεῖναι φήσομεν, τοῖσ δ’ οὐδὲ τοῖσ αὐτοῖσ ἀμύνεσθαι δώσομεν· ἔπειτ’ οὐ τοῦ φορτικοῦ χάριν εἰρήσεται, ἀλλὰ τῆσ ἀποδείξεωσ, ἣν οὐδαμοῦ τούτοισ εἶναι φαμέν. "δοκεῖ τοίνυν μοι, ὦ Γοργία, εἶναι ἐπιτήδευμα τεχνικὸν μὲν οὒ, ψυχῆσ δὲ στοχαστικῆσ καὶ ἀνδρείασ, καὶ φύσει δεινῆσ προσομιλεῖν τοῖσ ἀνθρώποισ. "καλῶ δὲ αὐτοῦ ἐγὼ τὸ κεφάλαιον κολακείαν. "ταύτησ μοι δοκεῖ τῆσ ἐπιτηδεύσεωσ πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα μόρια εἶναι, ἓν δὲ καὶ ἡ ὀψοποιικὴ, ὃ δοκεῖ μὲν εἶναι τέχνη, ὡσ δ’ ὁ ἐμὸσ λόγοσ, οὐκ ἔστι τέχνη, ἀλλ’ ἐμπειρία καὶ τριβή· "ταύτησ μόριον καὶ τὴν ῥητορικὴν ἐγὼ καλῶ καὶ τήν γε κομμωτικὴν καὶ τὴν σοφιστικὴν, τέτταρα ταῦτα μόρια ἐπὶ τέτταρσι πράγμασι. καὶ διὰ πάντων δὴ τῶν εἰρημένων, εἴ τισ οὕτωσ ἅπαντα τἄλλα κατὰ χώραν ἐῶν τὴν ῥητορικὴν εἰσ τὴν φιλοσοφίαν μεταλαμβάνοι, συμβαίνει δή που μηδὲν ἐμποδίζεσθαι τά γε ῥήματα. ἀλλ’ οὔτε τοῦτο ὑγιαίνοντοσ, οἶμαι, οὔτ’ ἐκεῖνο ἀποδεικνύντοσ. οὔτε γὰρ φιλοσοφίασ τῶν ὀψοποιίασ ὀνειδῶν οὐδὲν ἅψεται δήπουθεν, ἑώσ ἂν ἄλλο τι τὴν φύσιν ᾖ, οὔθ’ οἷσ ὀψοποιικὴν κακίζει τισ ἐξελέγχει ῥητορικὴν, ἑώσ ἂν μὴ δείξῃ τὴν ἀνάγκην, ὑφ’ ἧσ ταῦτα ὁμοίωσ ἔχει, πλὴν εἰ τοῦτ’ αὐτὸ ἱκανὸν ἡγήσατο εἰσ ἀνάγκην περιστῆσαί τινα τοῦ πῶσ ὀψοποιικὴ ῥητορικῆσ κεχώρισται λέγειν. καίτοι τοῦτο ὀκνῶ μὲν εἰπεῖν, οὐκ ἔχω δὲ μαθεῖν ὡσ οὐχ ὑβρίζοντόσ ἐστιν. ὅμωσ δ’ ἔγωγε ὑποστήσομαι τοῦτο τὸ ἄτοπον.

καὶ γὰρ ὡσ ἀληθῶσ ἐστι δεινότερον καὶ ἀτοπώτερον, εἰ μᾶλλον ὁ πειρώμενοσ ὡσ οὐκ αἰσχρὸν ῥητορικὴ διδάσκειν αἰσχύνεται ἢ ὁ τολμήσασ πρῶτον ἐν αἰσχροῦ μοίρᾳ ψέγειν. πρῶτον μὲν οὖν εἰ τὰ μάλιστα μὴ τέχνην εἶναι δοίημεν αὐτὴν, ὅπερ ὡσ ἑρ́μαιον στρέφει παρ’ ὅλον τὸν λόγον, τί μᾶλλον αἰσχρόν γ’ εἶναι συγχωρησόμεθα; εἰ μὲν γὰρ ἦν ἀναγκαίωσ ἅπαν τὸ μὴ τέχνῃ γιγνόμενον κακὸν, ἢ τοῦ μηδενὸσ ἄξιον, ἦν τι προὔργου· νῦν δ’ οὐδείσ ἐστιν ὅστισ οὐκ ἂν συμφήσαι τὸ μὴ οὐ τὰ μέγιστ’ ἀνθρώποισ καὶ κάλλιστ’ ἐκ θεῶν ἅμα τε ἔξω τέχνησ εἶναι καὶ τέχνησ κρείττω, καὶ τοῦθ’ οὕτω παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποισ καὶ δεξιοῖσ καὶ πολλοῖσ κεκράτηκεν ὥσθ’ ὅσα μὲν τῶν ἑπτὰ σοφῶν κληθέντων οὕτωσ ἐν τοῖσ πᾶσιν ὄντων εὐαριθμήτων εἶπέ τισ ἢ συνεβούλευσεν, ἢ τῶν ἄλλων οὓσ ἐπὶ παιδείᾳ θαυμάζομεν ὡσ πρώτουσ, οὐδεὶσ προστίθησι θεῷ, ἀλλὰ τὸ τοῦ ἀνδρὸσ ὄνομα ἑκάστοισ ἐπιφημίζεται ἃ δ’ ἂν αἱ Πυθοῖ προμάντεισ φῶσιν, ἐπειδὰν ἐκστῶσιν ἑαυτῶν, ταῦθ’ ὡσ ὁ Πύθιοσ εἶπε καὶ Πλάτων καὶ ἅπαντεσ λέγουσι καίτοι τίνα ἐπίστανται δή που τέχνην τότε, αἵ γε οὐχ οἱαῖ́ τέ εἰσι φυλάττειν οὐδὲ μεμνῆσθαι; καίτοι μικρὰ μὲν ἡ πάντασ εἰδυῖα λόγουσ ἀνθρωπίνουσ ἰατρικὴ καὶ κρείττων ὀψοποιικῆσ πρὸσ τὰσ ἐκ Δελφῶν, οἶμαι, δύναται λύσεισ, ὅσαι καὶ ἰδίᾳ καὶ κοινῇ καὶ νόσων καὶ παθημάτων ἁπάντων ἀνθρώποισ ἐφάνθησαν, μικρὰ δ’ ἡ κατ’ αὐτὴν ἑστηκυῖα δικαιοσύνη, κρίσεωσ ἕνεκα πραγμάτων καὶ συμβουλῆσ. τί δὲ ἐροῦσι σύμπαντεσ οἱ γυμνασταὶ, δυοῖν καὶ τριῶν λογίων οὐχ ἡττᾶσθαι σφῶν πᾶσαν τὴν ἐπιστήμην, εἴπερ ἕν γε τοῦτ’ ἐπίστανται βραχὺ σωφρονεῖν; τί δὲ ἡ σεμνή σοι νομοθετικὴ καὶ τὰ μεγάλα ἀνθρώποισ εὑρίσκουσα; οἶμαι μὲν παραχωρήσεται, μᾶλλον δὲ πάλαι παρεχώρησε ταῖσ ἀπὸ τοῦ τρίποδοσ γυναιξί. βαδίζουσί γε εἰσ Δελφοὺσ καὶ πυνθάνονται περὶ τῶν πολιτειῶν. καὶ τότε τοὺσ νόμουσ τίθενται πρὸσ τὴν ἐλθοῦσαν παρὰ τῆσ Πυθίασ φωνὴν ἀπὸ Λυκούργου πρώτου, τὸν μετὰ πολλοὺσ εἰ δεῖ πρῶτον εἰπεῖν χάριν τοῦ λόγου. οὔκουν φασί γ’ ἐκεῖνον οὐδὲν θεῖναι Λακεδαιμονίοισ ἄνευ τῆσ παρὰ τοῦ θεοῦ φωνῆσ, ἀλλ’ ὅμωσ οὐκ ἐπειδὴ Λυκοῦργοσ ὁ τῶν Ἑλλήνων ἄριστοσ ἔθηκεν, οὐ διὰ τοῦθ’ ὁ θεὸσ δόξαν εἴληφε τεθεικέναι τοὺσ νόμουσ, ἀλλ’ ὁ μὲν Λυκοῦργοσ ἄριστοσ ὢν τῶν Ἑλλήνων ἐμαρτύρει τὰ τῆσ οὐδὲν ἰδίᾳ γιγνωσκούσησ Πυθίασ νικᾶν, ἡ δὲ ἀπεκρίνατο ὡσ ἐδόκει τῷ θεῷ, ὁ δὲ τῷ παρὰ τὴν Πυθίαν μέρει τὴν δόξαν εἴληφε τὴν ἐπὶ τοῖσ νόμοισ.

καίτοι οὔτε πρότερόν τινα τοιαύτην εἶχον ἐπιστήμην, πρὶν εἰσελθεῖν ἐπὶ τὴν τοῦ θεοῦ συνουσίαν, οὔθ’ ὕστερον οὐδὲν ὧν εἶπον ἴσασιν, ἀλλὰ πάντεσ μᾶλλον ἢ ’κεῖναι. καίτοι οὔτ’ ἐπιστήμην τιν’ ἔχουσι περιττοτέραν παρὰ τοὺσ ἄλλουσ ἀνθρώπουσ αὗται αἱ γυναῖκεσ οὔτ’ εἴ τι καὶ γιγνώσκουσιν, ἀφ’ ὧν πεπαίδευνται καὶ προί̈σασι λέγουσιν, ἀλλ’ ὡσ ἂν κινηθῶσιν ἑκάστοτε ὑπὸ τοῦ κρείττονοσ, πέμπουσι πανταχοῖ γῆσ, εἰσ Ιὠνίαν, εἰσ Πόντον, εἰσ Κυρήνην, ἐπ’ ἔσχατα τῆσ γῆσ· οὐδ’ εἴ τισ εἴσεισιν ὡσ αὐτὰσ ἢ πεύσεται προί̈σασι πρὸ τῆσ ἑσπέρασ καὶ τῆσ ἐπὶ τοῦ τρίποδοσ καθέδρασ, ὡσ ἔποσ εἰπεῖν. ἀλλ’ ἀρτίωσ ἀγνοοῦσαι καὶ τὰ τῶν γειτόνων ἐξαίφνησ τὰ πάντων ἀνθρώπων ἴσασι καὶ δημηγοροῦσι παρὰ τῷ θεῷ καὶ πολιτεύονται τὰ κοινὰ τῆσ γῆσ καὶ πάσαισ ταῖσ ἐπιστήμαισ καὶ τέχναισ ἡγεμόνεσ τοῦ τί δεῖ ποιεῖν ἢ λέγειν καθίστανται. καὶ οὐδὲ Πλάτων αὐτὰσ παρέρχεται. ἀλλὰ καὶ οὗτοσ ἀξιοῖ τὴν Πυθίαν ἐρωτᾶν ὁπόταν πολιτεύηται καὶ νομοθετῇ, καὶ τότε φησὶ δεῖν ποιεῖν, ἐὰν καὶ ἡ Πυθία συναναιρῇ, πρότερον δὲ οὐ θαρρεῖ. εἰε͂ν· αὕτη μὲν ἐκ Δελφῶν ἡ μαρτυρία τῷ λόγῳ καὶ παρὰ Ἀπόλλωνοσ τοῦ Πυθίου· τὰσ δ’ ἐν Δωδώνῃ τί φήσεισ ἱερείασ, αἳ τοσαῦτα ἴσασιν ὅσ’ ἂν τῷ θεῷ δοκῇ καὶ μέχρι τοσούτου μέχρι ἂν δοκῇ; ὥσθ’ οἱ μὲν ἀγνοοῦντεσ καὶ πυθόμενοι παρ’ αὐτῶν μεμαθήκασιν, αἱ δὲ εἰποῦσαι τί χρὴ ποιεῖν οὐκ ἴσασιν οὐδ’ αὐτὸ τοῦτο ὅτι εἰρήκασιν.

οὐκοῦν ἐκ Διὸσ ἂν ταύτην τὴν μαρτυρίαν τιθεὶσ οὐκ ἂν ἁμαρτάνοισ. ταὐτὰ δὲ ταῦτα λέγω καὶ περὶ τῶν ἐν Κλάρῳ καὶ περὶ τῶν ἐν Ἄμμωνοσ καὶ πάντων ὅσοι περὶ χρηστήρια ὁμοίωσ ἄνδρεσ καὶ γυναῖκεσ. καίτοι πότερον τούτουσ ἅπαντασ καὶ ταύτασ πάσασ ἐρωτήσομεν τὸν λόγον, ᾧ χρώμενοι ταῦτα συμβουλεύουσι; καὶ πῶσ σωφρονεῖν δόξομεν; ἢ τοῦ μηδενὸσ ἄξια καὶ κολακείαν ταῦτ’ εἶναι φήσομεν, ἐπειδήπερ οὐκ ἔχομεν τοὺσ εἰπόντασ ἀπαιτῆσαι τὸν λόγον, πολλῷ μέντἂν πλέον ἐλλείποιμεν τοῦ σωφρονεῖν. οὐκοῦν παρὰ πάντων ὡσ εἰπεῖν τῶν θεῶν μαρτυρία καὶ ψῆφοσ ἐπῆκται τοῦ μηδενὸσ ἄξιον εἶναι τὸν τοιοῦτον λόγον, ὅστισ ἢ τὴν τέχνην ζητεῖ, ἢ φαυλίζει τὸ μὴ σὺν ταύτῃ πανταχοῦ. ὅσοι δ’ αὖ καὶ καθάπαξ ὑποδύντεσ θεῷ καὶ τέχνησ οὐδὲ μικρὸν μετασχόντεσ οὐ μόνον τοῖσ ἐφ’ αὑτῶν, ἀλλὰ καὶ τοῖσ ὕστερον πολλὰ δὴ καὶ θαυμάσια προεῖπον, οἱο͂ν εἰ βούλει, Βάκισ, Σίβυλλα, ἕτεροι μετὰ τούτων, εἰ δὲ μὴ πολλοὶ, καὶ τοῦτ’ ἐστὶν ὑπὲρ τοῦ λόγου· τὰ γὰρ μέγιστα ἐκπέφευγε τοὺσ πολλούσ· τίσ οὕτω τεχνίτησ τοῦ κακῶσ λέγειν ἐστὶν ὅστισ καὶ τούτουσ κακίσειεν ἄν; ὅταν δ’ εἰσ ποιητὰσ ἴδω τοὺσ κοινοὺσ τῶν Ἑλλήνων τροφέασ καὶ διδασκάλουσ, οἳ διαρρήδην ὁμολογοῦσι περὶ αὑτῶν· μηδ’ ὁτιοῦν ἐπίστασθαι, μηδὲ νεῶν ἀριθμὸν, ἀλλ’ ἀεὶ καὶ περὶ παντὸσ τὰσ Μούσασ ἐνοχλοῦσι δεόμενοι φράσαι σφίσιν, ὡσ αὐτοὶ μὲν προφητῶν σχῆμα καὶ τάξιν ἔχοντεσ, ἐκείνασ δὲ μάντεισ ἀληθεῖσ οὔσασ περὶ ἁπάντων, μᾶλλόν μοι δοκεῖ προσήκειν τὸ μὴ σὺν τέχνῃ κοσμεῖν ἐνίοτε ἢ δυοῖν θάτερον, ἢ τοὺσ ποιητὰσ ἐπιστήμῃ φάσκειν ἀποχρώντωσ ποιεῖν, ὃ μηδ’ αὐτοὶ δέχονται, ἢ τοῦ μηδενὸσ ἀξίαν τὴν τῶν Μουσῶν ἡγεῖσθαι δωρεάν. εἶτ’ οὖν, ὦ πρὸσ Διὸσ, ἐν μέτρῳ μὲν εἰπεῖν ἄνευ τέχνησ οὐ δεινὸν, ἀλλὰ καὶ θεῖον πολλάκισ, οὑτωσὶ δ’ εἰπεῖν τὰ βέλτιστα δεινὸν ἐὰν μὴ σὺν τέχνῃ; ἐγὼ μὲν οὐχ ὁρῶ τὴν ἀνάγκην.

πῶσ γὰρ οὐκ ἄτοπον, εἰ ὁ μὲν ποιητὴσ ἄνευ τέχνησ ποιῶν ὀρθῶσ τὸν ῥήτορα μιμήσεται καὶ τὰ βέλτιστ’ ἐρεῖ, ὁ ῥήτωρ δ’ αὐτὸσ οὐκ ἐρεῖ τὰ βέλτιστα, ἐὰν μὴ σὺν τέχνῃ; καὶ μὴν οἵ γε ποιηταὶ φιλόδωρον τὸν Ἑρμῆν οὐδενὸσ ἧττον θεῶν, οἶμαι δὲ καὶ διαφερόντωσ, κεκλήκασιν. οὐκοῦν εἰ δι’ Ἀπόλλωνοσ μαντικὴ καὶ διὰ Μουσῶν ποιητικὴ χωρεῖ, καὶ τούτων ἄνευ ψυχρὰ τὰ τῆσ τέχνησ, τί κωλύει καὶ ῥητορικὴν τῆσ Ἑρμοῦ τιθέναι δωρεᾶσ, ἥν γε τῷ ὄντι χρὴ θείαν καλεῖν καὶ τέχνησ κρείττω; μέχρι μέντοι τῶν νῦν τούτων ὑπ’ αὐτῶν τῶν λόγων ἐξελέγχεσθαι Πλάτωνα φαίη τισ ἄν· βούλομαι δ’ αὐτὸν καὶ ὑπὸ τῶν αὑτοῦ λόγων ἐξελεγχόμενον φανῆναι. τρόπον μὲν οὖν τινα καὶ τοῦτ’ ἤδη γέγονεν. ἐν οἷσ γὰρ αὐτὸν ἐδείκνυμεν καταφεύγοντα ἐπὶ τὴν Πυθίαν πολλαχοῦ τῶν Νόμων οὐ διέφυγε τοῦτον τὸν ἔλεγχον. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ παντελῶσ διὰ πάντων ἑξῆσ ὧν εἴρηκα βούλομαι δεῖξαι ταὐτὰ φθεγγόμενον. φανήσεται γὰρ ἃ νῦν ἡμεῖσ λέγομεν αὐτὸσ πρόσθεν εἰρηκὼσ, εἰ καὶ μὴ τούτοισ τοῖσ ῥήμασι μηδ’ εἰσ τοσοῦτον τῆσ ἀναγκαίασ ἀποδείξεωσ, ἀλλ’ οὖν τῷ γε ὅλῳ λόγῳ. ὑπομνήσω δ’ αὐτὸν Φαίδρου τοῦ καλοῦ. ὃ γὰρ αὐτὸσ ἐκεῖ ποιεῖ τὰ Λυσίου τιθεὶσ μεταξὺ τῶν αὑτοῦ, τοῦτο κἀγὼ νῦν ποιήσω, αὐτὰ τἀκείνου παρέξομαι καθάπερ νόμον. ποῦ δή μοι, φησὶν, ὁ παῖσ; ποῦ δή μοι καὶ ὁ λόγοσ ὁ πρὸσ τὸν παῖδα; οὑτοσὶ μάλα πλησίον. φέρε δὴ τί λέγει; εἰ μὲν γὰρ ἦν ἁπλοῦν τὸ μανίαν κακὸν εἶναι, καλῶσ ἂν ἐλέγετο· νῦν δὲ τὰ μέγιστα τῶν ἀγαθῶν ἡμῖν γίγνεται διὰ μανίασ, θείᾳ μέντοι δόσει διδομένησ. ἥ τε γὰρ ἐν Δελφοῖσ προφῆτισ αἵ τ’ ἐν Δωδώνῃ ἱέρειαι μανεῖσαι μὲν πολλὰ δὴ καὶ καλὰ ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ τὴν Ἑλλάδα εἰργάσαντο, σωφρονοῦσαι δὲ βραχέα ἢ οὐδέν.

καὶ ἐὰν δὴ λέγωμεν Σίβυλλάν τε καὶ ἄλλουσ ὅσοι δὴ μαντικῇ χρώμενοι ἐνθέῳ πολλὰ δὴ πολλοῖσ προλέγοντεσ εἰσ τὸ μέλλον ὤρθωσαν, μηκύνοιμεν ἂν δῆλα παντὶ λέγοντεσ. τόδε μὴν ἄξιον ἐπιμαρτύρασθαι, ὅτι καὶ τῶν παλαιῶν οἱ τὰ ὀνόματα τεθειμένοι οὐκ αἰσχρὸν ἡγοῦντο οὐδ’ ὄνειδοσ μανίαν. οὐ γὰρ ἂν τῇ καλλίστῃ τέχνῃ, ᾗ τὸ μέλλον κρίνεται, αὐτὸ τοῦτο τοὔνομα ἐμπλέκοντεσ μανικὴν ἐκάλεσαν, ἀλλ’ ὡσ καλοῦ ὄντοσ ὅταν θείᾳ μοίρᾳ γίγνηται, οὕτω νομίσαντεσ ἔθεντο. οἱ δὲ νῦν ἀπειροκάλωσ τὸ ταῦ ἐπεμβαλόντεσ μαντικὴν ἐκάλεσαν. ἐπεὶ τήν γε τῶν ἐμφρόνων ζήτησιν τοῦ μέλλοντοσ διά τε ὀρνίθων ποιουμένων καὶ τῶν ἄλλων σημείων, ἅτε ἐκ διανοίασ ποριζομένων ἀνθρωπίνῃ οἰήσει, οἰονοϊστικὴν ἐπωνόμασαν, ἣν νῦν οἰωνιστικὴν τὸ ω σεμνύνοντεσ οἱ νέοι καλοῦσιν. ὅσῳ δὴ οὖν τελεώτερον καὶ ἐντιμότερον μαντικὴ οἰωνιστικῆσ, τό τε ὄνομα τοῦ ὀνόματοσ τό τε ἔργον τοῦ ἔργου, τόσῳ κάλλιον μαρτυροῦσιν οἱ παλαιοὶ μανίαν σωφροσύνησ τὴν ἐκ θεοῦ τῆσ παρὰ ἀνθρώπων γινομένησ. ἀλλὰ μὴν νόσων τε καὶ πόνων τῶν μεγίστων, ἃ δὴ παλαιῶν ἐκ μηνιμάτων ποθὲν ἔν τισι τῶν γενῶν, ἡ μανία ἐγγενομένη καὶ προφητεύσασα, οἷσ ἔδει, ἀπαλλαγὴν εὑρ́ετο, καταφυγοῦσα πρὸσ θεῶν εὐχάσ τε καὶ λατρείασ. ὅθεν καὶ καθαρμῶν τε καὶ τελετῶν τυχοῦσα ἐξάντη ἐποίησε τὸν αὐτὴν ἔχοντα πρόσ τε τὸν παρόντα καὶ τὸν ἔπειτα χρόνον λύσιν τῷ ὀρθῶσ μανέντι τε καὶ κατασχομένῳ τῶν παρόντων κακῶν εὑρομένη. τρίτη δὲ ἀπὸ Μουσῶν κατοχή τε καὶ μανία λαβοῦσα ἁπαλὴν καὶ ἄβατον ψυχὴν ἐγείρουσα κἀναβακχεύουσα κατά τε ᾠδὰσ καὶ κατὰ τὴν ἄλλην ποίησιν μυρία τῶν παλαιῶν ἔργα κοσμοῦσα, τοὺσ ἐπιγιγνομένουσ παιδεύει.

ὃσ δ’ ἂν ἄνευ μανίασ Μουσῶν ἐπὶ ποιητικὰσ θύρασ ἀφίκηται, πεισθεὶσ ὡσ ἄρα ἐκ τέχνησ ἱκανὸσ ποιητὴσ ἐσόμενοσ, ἀτελὴσ αὐτόσ τε καὶ ἡ ποίησισ ὑπὸ τῆσ τῶν μαινομένων ἡ τοῦ σωφρονοῦντοσ ἠφανίσθη. τοσαῦτα μέν σοι καὶ ἔτι πλείω ἔχω μανίασ γιγνομένησ ἀπὸ θεῶν λέγειν καλὰ ἔργα. εἰ τοίνυν, ὦ Ζεῦ καὶ θεοὶ, μανία τίσ ἐστιν ἀμείνων σωφροσύνησ καὶ παρὰ θεῶν ἀνθρώποισ γιγνομένη, πῶσ ἄξιον πᾶν γε τὸ μὴ τέχνῃ γιγνόμενον ψέγειν, ἢ πῶσ ῥητορικὴν ἁπλῶσ αἰσχρὸν ἡγεῖσθαι καὶ μὴ συγχωρεῖν δύναμίν γέ τιν’ εἶναι τέχνησ κρείττονα; εἰ δὲ δὴ τὴν μὲν καλλίστην τῶν τεχνῶν προσείρηκε τῷ μανικὴν εἶναι, τὴν δ’ ἁπλῶσ οὐδ’ εἶναι τέχνην, τὴν ποιητικὴν, ἀλλ’ ἐπίπνοιαν ἐκ Μουσῶν, ὃσ δ’ ἂν ἄνευ μανίασ Μουσῶν ἐπὶ ποιητικὰσ θύρασ ἀφίκηται, πεισθεὶσ ὡσ ἄρα ἐκ τέχνησ ἱκανὸσ ποιητὴσ ἐσόμενοσ, ἀτελὴσ αὐτόσ τε καὶ ἡ ποίησισ ὑπὸ τῆσ τῶν μαινομένων ἡ τοῦ σωφρονοῦντοσ ἠφανίσθη, πῶσ οὐκ ἐξ ἀμφοῖν δείκνυται τὸ μὴ τὴν τέχνην νικᾶν, ἀλλ’ ἔστιν οὗ καὶ λαμπρότερον καὶ θεοφιλέστερον εἶναι τὸ μὴ δουλεῦον τέχνῃ; σαφῶσ γὰρ οὑτωσὶ Πλάτων ἤδη διορίζεται τὸ μὴ δεῖν ἐπὶ τῶν μεγίστων τέχνην ζητεῖν. ὥστ’ εἰ μὲν βούλει, τὸ τοῦ Εὐριπίδου καὶ τῶν αὐτοῦ νὴ Δία συμβαίνει, σοῦ τάδ’, οὐκ ἐμοῦ κλύεισ, ὦ τοσοῦτον ἐνθυμηθείσ· εἰ δ’ αὖ βούλει, τὸ τοῦ Αἰσχύλου, τάδ’ οὐχ ὑπ’ ἄλλων, ἀλλὰ τοῖσ αὑτοῦ πτεροῖσ, ἃ θρυλεῖσ ἐν ἐκείνοισ τοῖσ λόγοισ, ἁλίσκει. καὶ μὴν εἰ μαντικὴν μὲν ἐξ Ἀπόλλωνοσ ἢ καὶ Διὸσ, τελετὰσ δὲ ἐξ ἄλλου του θεῶν τίθησ, ποιητικὴν δ’ ἐκ Μουσῶν, οὐδ’ ὁ τῶν μὲν ἀδελφὸσ, τοῦ δὲ παῖσ Ἑρμῆσ ἀπορήσει λόγων περὶ τῆσ αὑτοῦ δωρεᾶσ, ἀλλ’ αὑτῷ τε καὶ τῷ πατρὶ προστιθεὶσ τοὺσ λόγουσ ἀληθῆ τε καὶ δίκαια ἐρεῖ. οἶμαι δὲ καὶ οἱ λογίουσ τούτουσ προσειπόντεσ τοὺσ θεοὺσ, καὶ παλαιοὶ καὶ νέοι, καὶ οὐδὲ περὶ ἓν γράμμα διενεχθέντεσ, πολλῷ σαφέστερον ἢ περὶ μανίασ μαρτυροῦσιν ὅτι εἰσ ἀξιόχρεωσ ἀνοίσομεν, ἄν τι μετῇ λόγων ἡμῖν, εἰ καὶ μηδεμιᾷ προσφύγοιμεν τέχνῃ. εἰε͂ν. τίνα δὴ τὰ ἐφεξῆσ ἦν; "ὥστε τοῦτό γε αὐτὸ μὴ φοβώμεθα;

καὶ μὴν εἰ μὲν ἀξιόπιστοσ Πλάτων, οὗτοσ αὐτόσ ἐστιν ὁ μὴ διδοὺσ τῇ τέχνῃ τὰ πρεσβεῖα· "μηδέ τισ ἡμᾶσ λόγοσ θορυβείτω δεδιττόμενοσ, ὡσ πρὸ τοῦ κεκινημένου τὸν σώφρονα δεῖ προαιρεῖσθαι φίλον. ὁρ́α δὴ καὶ τάδε. ὥστε τοῦτό γε αὐτὸ μὴ φοβώμεθα, μηδέ τισ ἡμᾶσ λόγοσ θορυβείτω δεδιττόμενοσ, ὡσ οὐ τὸν φύσει καὶ θείᾳ μοίρᾳ κατορθοῦντα δεῖ νικᾶν, ἀλλ’ ὅστισ τεχνικὸσ μικρῶσ ἐστίν. "πρὸσ ἐκείνῳ δείξασ φερέσθω τὰ νικητήρια, ὡσ οὐκ ἐπ’ ὠφελείᾳ ὁ ἔρωσ τῷ ποθοῦντι καὶ τῷ ἐρωμένῳ ἐκ θεῶν ἐπιπέμπεται. καὶ τόδε τοίνυν πρὸσ ἐκείνῳ δείξασ φερέσθω τὰ νικητήρια, ὡσ οὐκ ἐπ’ ὠφελείᾳ τῇ πάσῃ καὶ μεγίστῃ λόγοι παρὰ θεῶν ἀνθρώποισ γίγνονται. ἡμῖν δὲ ἀποδεικτέον αὖ τοὐναντίον φησὶν, ὡσ ἐπ’ εὐτυχίᾳ τῇ μεγίστῃ παρὰ θεῶν ἡ τοιαύτη μανία δίδοται. τὸν δὲ Τήλεφον οὐκ οἰεί τὰ αὐτὰ ταῦτα; εἰ δ’ ἄρα μηδὲν ἐκεῖνοσ προτιμᾷ, ἀλλ’ ἡμῖν γε ἀποδεικτέον ὡσ ἐπ’ εὐτυχίᾳ τῇ μεγίστῃ καὶ τὸ ἐξ ἀρχῆσ ἡ τῶν λόγων δύναμισ παρὰ θεῶν ἧκεν εἰσ ἀνθρώπουσ, καὶ νῦν ἐν καλοῦ μοίρᾳ τῇ πρώτῃ καὶ εἰσ τὸν ἔπειτα χρόνον καὶ δίδονται καὶ δοθήσονται. εἰ δ’ οὐδὲ τοῦτό τισ συγχωρεῖ, πῶσ ῥητορικὴ διὰ τοὺσ ἐκείνου λόγουσ αἰσχρόν;

ἐγὼ δ’ ἀξιόπιστον μὲν τοῖσ ὅλοισ οὐδενὸσ ἧττον Ἑλλήνων ἡγοῦμαι, ἡδέωσ δ’ ἂν ἐροίμην τοὺσ πρὸσ ἐκείνου πότερ’ αὐτῷ μᾶλλον πιστεύειν ἄξιον, ταῦτα ἢ ’κεῖνα. καὶ μὴν εἰ τὰ μάλιστα σεμνόσ ἐστι, φαίνεται μαρτυρῶν ἡμῖν, ὥστε ὑπὲρ ἡμῶν σεμνόσ ἐστιν. ὅταν γὰρ ἡμεῖσ μὲν καὶ ἡμῖν αὐτοῖσ ταὐτὰ λέγωμεν κἀκείνῳ, ἐκεῖνοσ δὲ μήθ’ αὑτῷ μήθ’ ἡμῖν, οὐκ ἀντιλέγει μᾶλλον ἢ μαρτυρεῖ κατ’ αὐτὸ τοῦτο τὸ μὴ τἀληθῆ λέγειν. φέρε δὴ καὶ ἑτέραν ἐκ τοῦ αὐτοῦ γυμνασίου, ἔφη Πλάτων, μαρτυρίαν ἀντ’ εἰκόνοσ παράσχωμαι. "ἐγὼ δ’ εἰ μέν τινι τέχνῃ ᾤμην δύνασθαι ὠφελῆσαι, πάνυ ἂν πολλὴν ἐμαυτοῦ μωρίαν κατεγίγνωσκον· "νῦν δὲ θείᾳ μοίρᾳ ᾤμην μοι τοῦτο δεδόσθαι ἐπ’ Ἀλκιβιάδην. "καὶ οὐδέν γε τούτων ἄξιον θαυμάσαι. ἀκούεισ ἀνδρὸσ ἑταίρου καὶ τὸν αὐτόν σοι σοφώτατον νομίζοντοσ, προσθήσω δ’ ὅτι καὶ τῷ αὐτῷ τοὺσ λόγουσ ἀνατιθέντοσ, ᾧπερ καὶ σὺ τούτουσ. οὐ χρὴ, φησὶ, θαυμάζειν, ὦ Πλάτων, εἴ τισ καὶ τέχνην μὴ κτησάμενοσ οἱο͂́σ τ’ ἐστὶν ὠφελεῖν ἀνθρώπουσ. πολλοὶ γὰρ καὶ τῶν καμνόντων ὑγιεῖσ γίγνονται οἱ μὲν ἀνθρωπίνῃ τέχνῃ, οἱ δὲ θείᾳ μοίρᾳ. ὅσοι μὲν οὖν ἀνθρωπίνῃ τέχνῃ, ὑπὸ ἰατρῶν θεραπευόμενοι, ὅσοι δὲ θείᾳ μοίρᾳ, ἐπιθυμία αὐτοὺσ ἄγει ἐπὶ τὸ ὀνῆσον· καὶ τότε ἐπεθύμησαν ἐμέσαι, ὁπότε αὐτοῖσ ἔμελλε συνοίσειν, καὶ τότε κυνηγετῆσαι, ὁπότε συνοίσειν ἔμελλε πονῆσαι. Ἡράκλεισ, ὡσ διαρρήδην καὶ περιφανῶσ Αἰσχίνησ ὁ τοῦ Πλάτωνοσ συμφοιτητὴσ μαρτυρεῖ Πλάτωνι ταῦθ’ ἃ μικρῷ πρόσθεν παρεσχόμεθα αὐτοῦ πολλῷ καὶ ἀνθρωπινώτερα καὶ πρὸσ θεῶν εἶναι καλλίονα ὧν ἕνεκα τοῦ παραδόξου συνεσκεύακεν.

οὐκοῦν αὐτόσ τε μαρτυρῶν ἡμῖν ὥσπερ ὑπὸ κήρυκοσ ἁνὴρ φαίνεται καὶ τὴν τοῦδε μαρτυρίαν ὥσπερ ἐπισφραγίζεται· τοὺσ γὰρ πρὸσ ἡμῶν αὐτοῦ λόγουσ κυροῖ. καὶ μὴν εἰ πολλοὶ τῶν καμνόντων ὑγιεῖσ γίγνονται χωρὶσ ἰατρῶν καὶ τέχνησ, καὶ ταῦτ’ οὐδ’ ἐφ’ ἑνὶ ἄλλῳ τῆσ τῶν ἰατρῶν τέχνησ οὔσησ ἢ τῷ ποιεῖν ὑγιεῖσ, οὐδὲν ἀπεικὸσ οὐδ’ ἔξω τῆσ ἀνθρωπίνησ τέχνησ χρὴ εἰπεῖν εἴτε θείασ μοίρασ κἀν τοῖσ λόγοισ τοῦ βελτίστου τυγχάνειν μηδεμιᾷ τέχνῃ χρωμένουσ, εἰ καὶ ὅτι μάλιστα τῆσ τέχνησ ἦν τὸ τοῦ βελτίστου τυγχάνειν περὶ αὐτοὺσ τοὺσ λόγουσ. περί γε μὴν τούτου τοῦ μέρουσ οὐκέτ’ ἐκ λόγου πρὸσ Πλάτωνα ἀγωνιοῦμαι, ὡσ ἄρα πολλοὶ διὰ θείασ μοίρασ ἐσώθησαν, οὐδέ μοι νεμεσήσει δήπουθεν οὔτ’ Αἰσχίνησ ὁ Λυσανίου οὔτ’ ἄλλοσ οὐδεὶσ, εἰ φαίην αὐτὸσ ἔχειν μαρτυρῆσαι μᾶλλον τοῖσ ῥήμασιν ἢ τῆσ παρ’ ἐκείνου πρὸσ δὴ ταῦτα προσδεῖσθαι μαρτυρίασ. ἀλλ’ ὡσ ἀληθῶσ ὥσπερ οἱ θεομάντεισ οἱ τοῖσ τῶν πραγμάτων ἐπωνύμοισ τετελεσμένοι παρ’ αὐτῶν τῶν θεῶν ἔχω τὸ μάθημα, ὑφ’ ὧν ἃ μηδεὶσ ἰατρῶν μήτε οἶδεν ὅ τι χρὴ προσειπεῖν, οὐχ ὅπωσ ἰάσασθαι, μήτ’ εἶδεν ἐν ἀνθρώπου φύσει συμβάντα, ἄλλοτ’ ἄλλαισ παραμυθίαισ τε καὶ συμβουλαῖσ ἐκ τοῦ θεοῦ διαφεύγων ζῶ παρὰ πᾶν τὸ ἐκ τῶν παρόντων εἰκόσ. πολλοὶ δ’ ἔμοιγε καὶ ἄλλοι κοινωνοί τε καὶ μάρτυρέσ εἰσι τῶν λόγων, οὐ μόνον τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ καὶ βαρβάρων, αἵ τ’ ἐν Ἀσκληπιοῦ τῶν ἀεὶ διατριβόντων ἀγέλαι καὶ ὅσοι τῷ κατ’ Αἴγυπτον θεῷ συνεγένοντο. καίτοι τέχνησ μὲν ἡμῶν οὐδ’ ὁτιοῦν εἰσ ταῦτα μέτεστιν οὐδενὶ δήπουθεν, ἀλλὰ καὶ τοῦ καταφυγεῖν ἐπὶ τοὺσ θεοὺσ σχεδὸν ἀρχὴ τὸ τῆσ τέχνησ ὑπεριδεῖν ἐστίν·

ὅμωσ δὲ σὺν αὐτοῖσ εἰπεῖν οὔθ’ οἱ θεοὶ τὸν τοιοῦτον ἡμῶν λογισμὸν ἀτιμάζουσιν οὔτε πολλοὶ μετέγνωσαν τῶν πρὸ τῆσ τέχνησ τὴν παρὰ τοῦ θεοῦ τύχην ἑλομένων. ἀλλὰ καὶ ὀνείρασι χρώμεθα οὐ προειδότεσ, οἶμαι, τῆσ ἑσπέρασ ὅ τι μέλλομεν ὄψεσθαι, καὶ τί χρὴ ποιήσαντασ σωθῆναι γιγνώσκομεν, ἀγνοοῦντεσ μέχρι ἐκείνου τοῦ μέρουσ τῆσ ὡρ́ασ, ἐν ᾧ παρὰ τῶν θεῶν ἧκε τἀγαθὸν, καὶ πάλιν γὰρ ὥσπερ ἐπᾴδων ἐν μέλει ταυτὸν ἐρῶ, τέχνησ οὐδ’ ὁτιοῦν ἐπαί̈οντεσ οὐ μόνον περὶ τῶν ἡμῖν αὐτοῖσ συμφερόντων, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν ἑτέροισ ἔχομεν εἰπεῖν πολλάκισ, ἂν δοκῇ τῷ θεῷ, ὥστε καὶ τοὺσ ἰατροὺσ οὐδὲν κωλύει φρίττειν, ἐπειδὰν ἀκούωσι πολλὰ τῶν ἔργων. πότερ’ οὖν τὰ ὀνείρατα ποιεῖ θεοῖσ ἀνακεῖσθαι τἀνθρώπεια, ἢ τὸ θεοὺσ ἀνθρώπων κήδεσθαι ποιεῖ καὶ δι’ ὀνειράτων ἀνθρώπουσ σώζεσθαι; ἐγὼ μὲν οἶμαι τοῦτο. τί οὖν, ὦ μεγίστη σὺ γλῶττα τῶν Ἑλληνίδων, ἔφη Κρατῖνοσ, ποιῶν ἔσθ’ ὅ τι κωλύει καὶ ὕπαρ γιγνώσκειν τὰ βέλτιστα ἄνευ τέχνησ καὶ συμβουλεύειν ἑτέροισ ἔχειν, εἴπερ γε καὶ τὰ ὀνείρατα ποιεῖ καὶ ἑτέροισ ἔχειν συμβουλεύειν; ἢ σωθῆναι μὲν ἔστιν ἄνευ τέχνησ καὶ ἕτερον σῶσαι δι’ ὧν τισ οὐκ οἶδε, συμβουλεῦσαι δ’ οὐκ ἔστιν ἄνευ τέχνησ οὐδὲν, οὔτ’ ἀπὸ τῆσ αὐτοῦ τύχησ οὔτ’ ἀπὸ τῆσ θείασ οὔτε, τὸ τοῦ Δημοσθένουσ, τῆσ τῶν ἀκροωμένων; καὶ ταυτὶ μὲν ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ λόγου κινηθεὶσ καὶ τοῦ τοῖσ θεοῖσ ὡσπερεὶ τετελεσμένου ἐπὶ πλεῖον ἴσωσ ἐξήγαγον·

καί μοι συγγνώμη καὶ παρ’ αὐτοῦ τοῦ Πλάτωνοσ ἔστω καὶ παρ’ ἄλλου παντὸσ τοῦτ’ αὐτὸ παθόντι ὅπερ ἐν τοῖσ λόγοισ ἐνῆν· οὐ γὰρ ἦν κατασχεῖν αὐτὸν, ἐπειδὴ θεία μοῖρα καὶ σωτηρία παρέπεσε. "ἐγὼ δὲ διὰ τὸν ἔρωτα ὃν ἐτύγχανον ἐρῶν Ἀλκιβιάδου οὐδὲν διάφορον τῶν Βακχῶν ἐπεπόνθειν. "καὶ γὰρ αἱ Βάκχαι ἐπειδὰν ἔνθεοι γένωνται, ὅθεν οἱ ἄλλοι ἐκ τῶν φρεάτων οὐδὲ ὕδωρ δύνανται ὑδρεύεσθαι, ἐκεῖναι μέλι καὶ γάλα ἀρύονται. "καὶ δὴ καὶ ἐγὼ οὐδὲν μάθημα ἐπιστάμενοσ ὃ διδάξασ ἄνθρωπον ὠφελήσαιμ’ ἂν, ὅμωσ ᾤμην ξυνὼν ἂν ἐκείνῳ διὰ τὸ ἐρᾶν βελτίω ποιῆσαι. ἐνταῦθα τελευτᾷ τῶν διαλόγων οὐ δι’ αἰνιγμάτων, οὐδὲ ὑπονοίασ, οὐδὲ τρόπον τινὰ ταὐτὰ λέγων ἡμῖν, ἀλλ’ ὥσπερ ἐξεπίτηδεσ εἰσ τὴν χρείαν πεποιηκώσ. εἰ τοίνυν ὄνειροι μὲν τὰσ Ἀσκληπιοῦ συμμορίασ τῆσ τῶν ἰατρῶν τέχνησ ἀπαλλάττουσι, Βάκχαι δὲ αἱ Διονύσου καὶ τὰ τῶν Νυμφῶν δῶρα μεταβάλλουσιν ἡνίκ’ ἂν ἔνθεοι γένωνται, τί τῶν αἰσχρῶν ἢ τί τῶν ἔξω τῆσ φύσεωσ καὶ τοὺσ ἐν τοῖσ λόγοισ ἐνθέουσ παραδέχεσθαι καὶ νομίζειν εἰσ προστάτασ ἔχειν ἀνενεγκεῖν τούσ γέ που κρείττονασ; καὶ μὴν οὐδὲ τοῦτ’ ἔστ’ εἰπεῖν ὡσ ἄρ’ ὁ μάρτυσ οὐδενὸσ ἄξιοσ, ἢ πόρρω τῶν πραγμάτων, ἢ καταφεύγομεν εἰσ ὄνομα αὐτὸ δὴ τοῦτο. ἀλλ’ εἴ γέ τινασ ὥσπερ παῖδασ οὕτωσ καὶ ἑταίρουσ χρὴ λέγειν γνησίουσ, γνήσιον Αἰσχίνην Σωκράτουσ παρειλήφαμεν. μαρτυρεῖ δὲ καὶ ἡ ψευδὴσ ἐνίων δόξα τῶν αὐτοῦ Σωκράτουσ εἶναι τὰ γράμματα ταῦτα ὑπειληφότων· οἷσ εἰ μὴ τὸ ὅλον πιστεύειν ἄξιον, ὥσπερ ἐγὼ πρῶτοσ οὐκ ἂν φαίην, ἀλλ’ οὖν οὐκ ἐπὶ πάσησ γε τῆσ ἀλογίασ ἡ πλάνη συμβέβηκεν, ἀλλ’ οὕτω σφόδρα ταῦτ’ οἰκεῖα τῷ Σωκράτουσ ἤθει καὶ προσήκοντα ἐκρίθη, ὥστε καὶ ταύτῃ τῇ δόξῃ γενέσθαι χώραν. δοκεῖ δέ μοι καὶ Σωκράτησ αὐτὸσ εἰ καὶ μηδεὶσ λόγοσ αὐτοῦ γραφῇ σώζεται, οὐχ ἧττον οὔτε Πλάτωνοσ τοῦ σεμνοῦ οὔτ’ Αἰσχίνου τοῦ κομψοῦ μαρτυρεῖν, ἀλλ’ ἔτι κάλλιον καὶ ὡσ ἀληθῶσ εἰσ τὸ μέσον.

ὁμολογεῖται μέν γε λέγειν αὐτὸν ὡσ ἄρα οὐδὲν ἐπίσταιτο, καὶ πάντεσ τοῦτό φασιν οἱ συγγενόμενοι. ὁμολογεῖται δ’ αὖ καὶ τοῦτο, σοφώτατον εἶναι Σωκράτη τὴν Πυθίαν εἰρηκέναι. πῶσ οὖν ταῦτ’ ἔχει; οὐ γὰρ τόν γε τοῦ παντὸσ ἐσφαλμένον ὡσ ἀνέλοι σοφώτατον ἀνδρῶν πιστεῦσαι θεμιτὸν περὶ τοῦ θεοῦ. τέχνην δὲ, ὡσ ἐοίκεν, ἔφασκεν οὐκ ἀσκεῖν, ἀληθῆ λέγων. ᾧ γοῦν συνεγένετο Ἀναξαγόρᾳ, οὐ τἀκείνου τιμήσασ φαίνεται. ἓν μὲν δὴ τοῦτο μαρτυρεῖ Σωκράτησ, οὐκ αἰσχρὸν εἶναι τὸ μὴ τέχνην κεκτῆσθαι, εἴπερ περὶ αὑτοῦ λέγων οὐκ ᾐσχύνετο. ἕτερον δὲ ἀκόλουθον. οὐ γάρ ἐστιν ὅστισ οὐ λέγει περὶ Σωκράτουσ ὅτι φάσκοι τὸ δαιμόνιον αὐτῷ σημαίνειν. οὐκοῦν μηδὲν μὲν ἐπίστασθαι τῶν δεόντων ἀμήχανον ᾧ γε παρηκολούθει τὸ δαιμόνιον. ὅτι δ’ οὐδὲν ἐπίσταιτο αὐτὸσ ἔλεγε, λέγων δ’ οὐκ ἐψεύδετο, εἴπερ γε μηδὲ ὁ θεὸσ σοφώτατον αὐτὸν εἰρηκώσ. λοιπὸν οὖν τί ποτ’ ἐστὶ τὸ φάσκειν οὐκ εἰδέναι; οἶμαί γε τὸ μὴ τέχνῃ. ἀλλὰ μὴν εἰ μηδετέρωσ γ’ ἂν σοφώτατοσ ἦν ἔτι, μήτε ψευδόμενοσ περὶ αὑτοῦ, εἴπερ ἕν τι τῶν αἰσχρῶν τὸ ψεύδεσθαι, μήτ’ ἀληθῆ λέγων, εἰ τὸ μὴ χρῆσθαι τέχνῃ τῶν ἁπλῶσ αἰσχρῶν ἦν, ἅμα Σωκράτησ τε δι’ ἀμφοτέρων μαρτυρεῖ τῷ λόγῳ, καὶ ὧν ἔξαρνοσ ἦν καὶ ὧν ὡμολόγει, καὶ διὰ τοῦ Σωκράτουσ ὁ θεὸσ μεμαρτύρηκε περὶ ἀμφοῖν, χρήσασ ἐκεῖνον σοφώτατον εἶναι, ὥστε διπλῆν οὖσαν τὴν τοῦ Σωκράτουσ μαρτυρίαν ἑτέρᾳ κυρίᾳ τῇ παρ’ αὑτοῦ βεβαιοῖ. μάθοι δ’ ἄν τισ καὶ παρ’ αὐτοῦ τοῦ πράγματοσ συμβαίνοντα τῷ Σωκράτουσ λόγῳ καὶ βίῳ τὰ ἀπὸ τῆσ μαντείασ. τὸν γὰρ ζῶντα ὑπὸ θεῷ καὶ τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων ἠμεληκότα πῶσ οὐκ εὔλογον ἐκ προχείρου παρὰ θεῷ κριτῇ σοφώτατον ἀνθρώπων ἀνῃρῆσθαι;

ἡ μὲν οὖν παρὰ τοῦ Πλάτωνοσ ἡμῖν μαρτυρία τοσαύτη, δι’ αὐτοῦ καὶ διὰ τῶν ἑταίρων ἀμφοτέρων τελευτῶσα εἰσ τὸν θεὸν τὸν ἐν Δελφοῖσ, ὃσ ἐπιψηφίζει Πλάτωνι ἃ μικρῷ πρόσθεν ἔφην Αἰσχίνην. εἰ δὲ δεῖ καὶ ποιητῶν παρασχέσθαι μαρτυρίασ, ἔστι μὲν ἔργον ἢ τὰσ ἁπάντων ἢ τὰσ τῶν προκριθέντων διὰ πάντων παρασχέσθαι, ὅμωσ δ’ ὡσ ἄν τισ ἔχοι τῶν γνωριμωτάτων ἐκλέξασ εἰπεῖν ῥᾳθυμία παραλιπεῖν. κοινῇ μὲν οὖν πάντεσ ποιηταὶ μαρτυροῦσι τὴν ἔργῳ μαρτυρίαν, εἴπερ εἰσὶ ποιηταὶ τῷ κρατοῦντι λόγῳ τῆσ τέχνησ. ἀλλ’ οὐ ταύτησ δέομαι τὰ νῦν, ἔστι γὰρ ἐν τοῖσ εἰρημένοισ, ἀλλὰ τῆσ κατὰ ῥῆμα. λέγει. τὸν δὲ τῶν Φαιάκων βασιλέα ποιήσασ εἰσ ὑπερβολὴν φιλάνθρωπον καὶ θεοφιλῆ τῷ ῥήματι τούτῳ τετίμηκεν Ἀλκίνοοσ δὲ τότ’ ἦρχε θεῶν ἄπο μήδεα εἰδώσ. μή μου πύθῃ, φησὶ, ποίαν τέχνην ἐκέκτητο, ἢ τίσ διδάσκαλοσ αὐτοῦ· θεῶν γὰρ ἄπο μήδεα ᾔδει. τὸν δ’ αὖ Δημόδοκον ὡσαύτωσ τὸν κιθαρῳδὸν ἐπαινῶν ὡσ ἄκρον τὴν μουσικὴν οὕτωσ ποιεῖ τὸν πέρι Μοῦσ’ ἐφίλησε, δίδου δ’ ἀγαθόν τε κακόν τε· ὀφθαλμῶν μὲν ἄμερσε, δίδου δ’ ἡδεῖαν ἀοιδήν· καὶ πάλιν Μοῦσ’ ἄρ’ ἀοιδὸν ἀνῆκεν ἀειδέμεναι κλέα ἀνδρῶν. ὁ δέ γε Ἀλκίνουσ αὐτὸσ συνιστὰσ αὐτὸν καὶ καλῶν εὐθὺσ ἐν ἀρχῇ φησι τῷ γάρ ῥα θεὸσ πέρι δῶκεν ἀοιδὴν, τέρπειν ὅππη θυμὸσ ἐποτρύνῃσιν ἀείδειν.

ταυτί φησιν ὁ Ἀλκίνουσ αὐτὸσ, ᾧ φιλοτιμίαν εἶχε δήπουθεν, εἴ τι καὶ διδασκάλοισ ἀνήλωσεν ὑπὲρ αὐτοῦ, καὶ ταῦτ’ ὄντι λαμπρῷ καὶ μεγαλοψύχῳ καὶ δόξησ ἐραστῇ. ἀλλ’ ὅμωσ ἐγώ σοι, φησὶν, αὐτὸσ λέγω καὶ διορίζομαι, τοῦτον οὐκ ἐδιδαξάμην. καὶ οὐχ ὁ μὲν Ἀλκίνουσ οὕτωσ ὁ τῶν Φαιάκων βασιλεὺσ, ὁ δὲ τῶν Ἑλλήνων σοφώτατοσ οὐχ ὁμοίωσ περὶ τῶν αὐτῶν, ἀλλ’ ἔτι μᾶλλον ἀγασθεὶσ τοῦ Δημοδόκου τῆσ ἐπιδείξεωσ καὶ ὥσπερ ἐπίτηδεσ ζητῶν ὅ τι εἴποι μέγιστον, ὦ Δημόδοκε, φησὶν, ἔξοχα δή σε βροτῶν αἰνίζομ’ ἁπάντων· ἢ σέ γε Μοῦσ’ ἐδίδαξε Διὸσ παῖσ, ἢ σέ γ’ Ἀπόλλων ὡσ τοῦ πράγματοσ κρείττονοσ ἢ τέχνῃ λαβεῖν. λίην γὰρ κατὰ κόσμον Ἀχαιῶν οἶτον ἀείδεισ. οὐδὲ τοῦτο πάρεργον, οὐδ’ εἰκῆ προσθεὶσ, οὐδ’ ἐφόλκιον ἄλλωσ ἐπὶ τοῖσ ἄνω, ἀλλ’ ἐνδεικνύμενοσ καὶ πρὸσ ἓν σημαινόμενοσ ὅτι τοῦτο τὸ ἐν κόσμῳ καὶ λαμπρῶσ οὐκ ἐκ τέχνησ, ἀλλ’ ἐπιπνοίᾳ θεῶν παραγίγνεται. κομψὸν μὲν γάρ τι, φαυλότερον δὲ ἡ τέχνη πολλῷ· πάλιν δ’ ὥσπερ ἐπισφραγιζόμενοσ τὴν μαρτυρίαν, προβαλὼν αὐτῷ τὸν τοῦ ἵππου κόσμον ἀεῖσαι, τοσοῦτον ὑπισχνεῖται, αἴ κεν δή μοι ταῦτα φησὶ κατὰ μοῖραν καταλέξῃσ, αὐτίκα καὶ πᾶσιν μυθήσομαι ἀνθρώποισιν ὡσ ἄρα τοι πρόφρων θεὸσ ὤπασε θέσπιν ἀοιδήν. ὡσ οὐκ ἔχων τί τούτου μεῖζον ὑπόσχοιτο αὐτῷ. οὕτω τοίνυν ὁ ποιητὴσ πεπεικὼσ αὑτὸν ἐποίει περὶ τούτων, ὥστε ὥσπερ δεδοικὼσ μή τισ αὐτὸν περὶ Δημοδόκου μόνου λέγειν ταῦτα δόξειεν, ἀπὸ τοῦ κοινοῦ τῶν ἀοιδῶν ἐποίησεν ἀρχόμενον τὸν Ὀδυσσέα καὶ λέγονθ’ οὕτω πᾶσι γὰρ ἀνθρώποισιν ἐπιχθονίοισιν ἀοιδοὶ τιμῆσ ἔμμοροί εἰσι καὶ αἰδοῦσ, οὕνεκ’ ἄρα σφᾶσ οἴμασ Μοῦσ’ ἐδίδαξε· φίλησε δὲ φῦλον ἀοιδῶν. ὥσπερ δεδοικὼσ Ὅμηροσ ὑπὲρ ἑαυτοῦ μή τισ αὐτὸν φῇ παρ’ ἑτέρου τι μεμαθηκέναι, ἀλλὰ μὴ παρ’ αὐτῶν τῶν Μουσῶν.

πῶσ οὖν αἱ Μοῦσαι διδάσκουσιν; ἆρά γε ὥσπερ οἱ γραμματισταὶ διδασκαλεῖον ἀνοιξάμεναι; οὐκ ἔστιν. ἀλλ’ οἶμαι ἐπὶ νοῦν ἄγουσι καὶ τὴν εὑρ́εσιν κινοῦσιν, ὡσ καὶ ἐν αὐτοῖσ τούτοισ ἐμφαίνεται τοῖσ ἔπεσι· φησὶ γοῦν ἐπὶ πᾶσιν ὣσ φάθ’· ὁ δ’ ὁρμηθεὶσ θεοῦ ἤρχετο, φαῖνε δ’ ἀοιδήν· ταυτὸν διὰ πάντων ἐμφανίζων, ὅτι ληρεῖ τέχνη πρὸσ θεὸν κινοῦντα. τὸν τοίνυν Φήμιον ἐν τῇ τῶν μνηστήρων σφαγῇ πεποίηκε τὸ ὑπὲρ ἑαυτοῦ παραιτούμενον καὶ λέγοντα αὐτοδίδακτοσ δ’ εἰμί· θεὸσ δέ μοι ἐν φρεσὶν οἴμασ παντοίασ ἐνέφυσεν, ἐοίκα δέ τοι παραείδειν ὥστε θεῷ· τῷ μή με λιλαίεο δειροτομῆσαι. τοῦτο μὲν ὡσ ταυτὸν ὅ τε αὐτοδίδακτοσ καὶ ὁ τῶν θεῶν μαθητὴσ ἐγγύθεν οὑτωσὶ δηλῶν, τοῦτο δὲ ὡσ οὐδὲν ἄλλο εἰπόντοσ εἰσ σωτηρίαν τοῦ Φημίου μεῖζον ἢ ὅτι οὐδενὸσ ἀνθρώπων ἐστὶ μαθητήσ. εἰκότωσ· τὸν γὰρ ὑπὸ τῶν ἠδικῆσθαι δοκούντων μέλλοντα σωθήσεσθαι εἰσ τὴν παρὰ τῶν θεῶν τιμὴν καταφεύγειν εἰκὸσ ἦν. δι’ ἃ τούτοισ αὐτὸν σώζει τοῖσ λόγοισ. ἔτι τοίνυν, ἀναλήψομαι γὰρ, τὸν Τηλέμαχον ἀποδημοῦντα πεποίηκε δή που κατὰ πύστιν τοῦ πατρὸσ ἐν τοῖσ πρώτοισ, ὡσ δὲ προσέσχε τῇ Πύλῳ καὶ συντυγχάνειν ἔδει τῷ Νέστορι ἀγωνιῶντα καὶ ἀποροῦντα ὅ τι χρὴ λέγειν πρὸσ αὐτὸν διὰ τὸ συνειδέναι μὴ ὅπωσ τέχνην αὐτῷ τινα ἐπισταμένῳ περὶ λόγουσ, ἀλλ’ οὐδ’ αὐτὸ, ὅ φησι Πλάτων, ἐμπειρίαν ἔχοντί πω μέχρι τούτου. κατακέκλεικε γοῦν αὐτὸ τοῦτ’ εἰσ ἔποσ ἐξ ἀρχῆσ εἰσ τέλοσ οὐδέ τί πω μύθοισι πεπείρημαι πυκινοῖσιν. ὁ δ’ αὐτὸν παραμυθεῖται καὶ λέγει, μηδείσ σε τῶν σοφιστῶν ἐξαπατάτω, μηδ’ ἀθυμήσῃσ ἐπὶ σαυτῷ. εἰ γὰρ καὶ τῆσ τέχνησ ἀπολέλειψαι καὶ τῆσ ἐμπειρίασ, ἄλλα μὲν αὐτὸσ ἐνὶ φρεσὶ σῇσι νοήσεισ, ἄλλα δὲ καὶ δαίμων ὑποθήσεται· οὐ γὰρ ὀί̈ω οὔ σε θεῶν ἀέκητι γενέσθαι τε τραφέμεν τε, συνάπτων κἀνταῦθα τρόπον τινὰ καὶ συντιθεὶσ ἐφεξῆσ τό τε αὐτὸν συνεῖναι καὶ τὸ ὑπειπεῖν τὸν θεὸν, καὶ πάλιν αὖ τὴν φύσιν καὶ τροφὴν τῇ θείᾳ μοίρᾳ προστιθείσ. καὶ ταῦτα οὐ Μέντωρ, οὐδ’ Ἁλιθέρσησ αὐτῷ λέγει, ἀλλὰ θεῶν ἡ σοφωτάτη καὶ ᾗ τά τε τῆσ φρονήσεωσ καὶ τὸ περὶ τὰσ τέχνασ ἀνάκειται. καὶ ὁ Τηλέμαχοσ πρῶτον τότε ῥητορεύων εὔποροσ γίγνεται καὶ λόγουσ ἀποχρῶντασ εὑρίσκει τῇ χρείᾳ ‐ ἃ γὰρ ἐν μνηστῆρσιν ἐδημηγόρησεν ἐῶ λέγειν ‐ τῆσ Ἀθηνᾶσ, καὶ τυγχάνει τοῦ σκοποῦ οὕτωσ ὥσθ’ ὅ γε Νέστωρ ἀκούσασ, τοῦτο γάρ ἐστι τὸ ἥδιστον, ἐπαινεῖ τε καὶ φησὶν ἤτοι γὰρ μῦθοί γε ἐοικότεσ, οὐδέ κε φαίησ ἄνδρα νεώτερον ὧδε ἐοικότα μυθήσασθαι·

καίτοι τῶν ἄκρων ῥητορικὴν καὶ λόγουσ εὑρεῖν καὶ κρῖναι ὁ Νέστωρ αὐτῷ πεποίηται καὶ ἐν Ἰλιάδι καὶ ἐν Ὀδυσσείᾳ· ἀλλ’ ὅμωσ ἐπαινεῖ καὶ λαμπρῶσ. ὡσ δ’ ἧκεν ἐκ τῆσ Πύλου πρὸσ τὸν ἕτερον ῥήτορα καὶ βασιλέα τὸν Μενέλαον, ὁ μὲν Τηλέμαχοσ ὡσ θεοῦ φησιν ἀκούων τέρπεσθαι τοῦ Μενελάου, ὁ δὲ τὴν αὐτὴν αὖ περὶ ἐκείνου φέρει τῷ Νέστορι δόξαν, καὶ φησὶν ἅτε καὶ αὐτὸσ ἤδη πρεσβύτησ ὢν αἵματοσ εἶσ ἀγαθοῖο φίλον τέκοσ οἷ’ ἀγορεύεισ· οὐδὲν ἀλλ’ ἢ τοῦτο λέγων ὅτι πέφυκασ πρὸσ λόγουσ, διὰ τοῦτο λέγεισ τὰ βέλτιστα, καὶ παρ’ ἑτέροισ τοιούτοισ εὐδοκιμεῖσ· ὥστε εἰ καὶ μὴ τέχνην τιν’ ἔχεισ περὶ τοὺσ λόγουσ, ἔμοιγε, φησὶν, ἐξαρκεῖ. οὕτω δι’ ὅλου τοῦ δράματοσ ὥσπερ ἐξεπίτηδεσ καὶ διὰ πάντων τῶν ἀξιόχρεων Ὅμηροσ μαρτυρεῖ μὴ τὴν τέχνην εἶναι κυρίαν ἐν τοῖσ λόγοισ, ἀλλὰ τὸ τῆσ φύσεωσ κράτοσ καὶ τὸ δοκοῦν τῷ θεῷ. αὐτὸσ τοίνυν ὁ τοῦ Τηλεμάχου πατὴρ, ὃν τῆσ εἰσ τοὺσ λόγουσ παρασκευῆσ ἐπὶ πλεῖστον ἐποίησεν ἥκοντα, παροξυνθείσ τι πρὸσ τὸν Φαίακα καὶ σωφρονίζων αὐτὸν, πῶσ λέγει καὶ παρρησιάζεται, ἄλλοσ μὲν γάρ τ’ εἶδοσ ἀκιδνότεροσ πέλει ἀνὴρ, ἀλλὰ θεὸσ μορφὴν ἔπεσι στέφει· ὁμοῦ μὲν τὸ ἀξίωμα τῆσ ῥητορικῆσ ἐμφανίζων καὶ τὴν δύναμιν αὐτῆσ ὁπόση τισ καὶ ἡλίκη, ὁμοῦ δ’ αὐτὰ ταῦτα τῷ θεῷ προστιθεὶσ ὡσ ἐκεῖθεν ἥκοντα, ὥσπερ Πλάτωνι ἀποκρινάμενοσ, οὐκ Εὐρυάλῳ.

δοκεῖ δέ μοι καὶ Ἡσίοδοσ τῆσ αὐτῆσ ἔχεσθαι γνώμησ Ὁμήρῳ καὶ τοῖσ ῥήμασι μόνοισ διαλλάττειν ἐν τοῖσδε τοῖσ ἔπεσι κεῖνοσ μὲν πανάριστοσ ὃσ αὑτῷ πάντα νοήσῃ· ἐσθλὸσ δ’ αὖ κἀκεῖνοσ ὃσ εὖ εἰπόντι πίθηται· ὃσ δέ γε μήτ’ αὐτὸσ νοέῃ μήτ’ ἄλλου ἀκούων ἐν θυμῷ βάλληται, ὁ δ’ αὖτ’ ἀχρήιοσ ἀνήρ. πρῶτον μὲν ἔθετο τὸν αὐτὸν εὑρόντα τὰ βέλτιστα, ἔσχατον δὲ ἀμαθίᾳ τὸν οὔτε συνιέντα οὔτε πειθόμενον, μέσον δὲ ἀμφοτέρων, ὥσπερ ἐν ἀριθμῶν ὁρ́οισ, τὸν τῷ συνιέντι πεισθέντα, τοσούτῳ χείρω τοῦ νοήσαντοσ, ὅσῳ βελτίω τοῦ μήθ’ εὑρόντοσ μήτε πεισθέντοσ. οὐκοῦν ὁ μὲν αὐτὸσ πάντα νοήσασ ἐστὶν ὁ εὖ εἰπών· εἰ δὲ βούλει ἐκείνωσ, ὁ μὲν εὖ εἰπών ἐστιν ὁ νοήσασ αὐτὸσ ἅπαντα. δῆλον δέ· μετείληφεν ἐν τῷ δευτέρῳ ἐπὶ τοῦ εὖ εἰπόντοσ τὸν αὐτὸν τοῦτον λέγων, ἀντὶ τοῦ νοήσαντοσ τὸν εὖ εἰπόντα θεὶσ, ὡσ αὐτὸν τοῦτον ὄντα τὸν βέλτιστον ῥήτορα. οὕτω δὲ τούτων κειμένων ὁ μὲν, οἶμαι, νοήσασ παντὶ συμβαλεῖν ῥᾴδιοσ, ὅτι ὁ τῇ φύσει κρατῶν ἐστὶν, ὃν ἄριστον ὡρίσατο, ὃν καὶ εὖ εἰπόντα προσεῖπεν· ὁ δ’ αὖ πεισθεὶσ ἐν τῇ τοῦ μαθόντοσ γίγνεται μερίδι. ἀκούσασ γὰρ τοῦ τὰ βέλτιστα λέγοντοσ οὕτω χρῆται παρ’ ἐκείνου λαβών. εὑρεῖν οὖν φησιν, ὦ Πλάτων, κρεῖττον ἢ μαθεῖν, καὶ τέχνη φύσεωσ δεύτερον, εἰκότωσ Ἡσίοδοσ καὶ φρονῶν οὕτω καὶ λέγων, καὶ τῆσ δάφνησ οὐκ ἀμνημονῶν, ἣν ἅμα τῷ λαβεῖν ποιητὴσ ἦν γεγονὼσ ἐκ ποιμένοσ. ἐπεὶ καὶ τὰσ τέχνασ αὐτὰσ καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα φύσει δή που διενεγκόντεσ ἄνθρωποι καὶ νικήσαντεσ ἀνεῦρον τὸ ἐξ ἀρχῆσ.

οὐ γὰρ αἱ τέχναι τὰσ φύσεισ ἐποίησαν, ἀλλ’ αἱ κράτισται φύσεισ τὰσ βελτίστασ τῶν τεχνῶν εὑρ͂ον, ὥστε καὶ τῇ τάξει καὶ τῇ δυνάμει παρὰ τῇ φύσει τὰ πρεσβεῖα εἶναι. εἰ δὲ δὴ μηδ’ ἁπλῶσ ἀνθρώποισ τὴν εὑρ́εσιν προστίθεμεν τῶν τεχνῶν, ἀλλὰ θεοὺσ ἡγήσασθαι φαμὲν αὐτοῖσ καὶ καταδεῖξαι, πῶσ οὐκ εὔδηλον ὅτι πολλῷ τινοσ εἶναι νικῶντοσ δεῖ προσθήκην τὴν τέχνην; καὶ μὴν εἰ τοῦτο δῆλον ἅπασι καὶ πάντεσ ἂν συμφαῖεν μὴ θεοὺσ παρ’ ἀνθρώπων λαβεῖν τὰσ ἐπιστήμασ, ἀλλ’ ἀνθρώπουσ παρὰ θεῶν, καὶ διδασκάλων μὲν ἐκείνουσ, μαθητῶν δὲ ἡμᾶσ ἔχειν τάξιν, τοσούτῳ κρεῖττον, ὡσ ἐοίκεν, εὑρεῖν ἢ μαθεῖν, ὅσῳ κρείττων ἀνθρώπου θεόσ. οἱ μὲν γὰρ εὑρήκασιν ἅπαντα, ἡμεῖσ δ’, οἶμαι, λαβόντεσ χρώμεθα. ὀρθῶσ ἄρα καὶ δικαίωσ ὁ τοῦ Ἑλικῶνοσ πρόσοικοσ καὶ ὡσ εἰκὸσ ἦν τὸν αὐτὸν ἐκ θεῶν ἐπιπνοίασ ταῦτα λέγειν εἰληφότα τὸν μὲν τοιοῦτον ἄνδρα ὡσ θεὸν καὶ θεῶν ἐγγὺσ πρῶτον καὶ κράτιστον ἔθετο ὃσ αὐτὸσ πάντα νοήσῃ, τὸν δ’ ἀκούσαντα καὶ μαθόντα δεύτερον. ποῦ γὰρ ἄν τισ καὶ κράτιστον θείη τὸν μαθόντα καὶ πῶσ; οὐκ ἔστιν οὐδὲ βουλομένῳ, ἀλλὰ φύσει κεκώλυται, δικαίωσ, ὅτι καὶ νικᾶν πανταχοῦ φαμὲν τὴν φύσιν. εἰ γὰρ ἦν τὸ μαθεῖν ἄριστον καὶ πρῶτον, οὐδ’ ἂν αὐτὸ πρῶτον τὸ μαθεῖν ἦν. ἐχρῆν γὰρ δή που μαθεῖν παρ’ ἑτέρου. ὥστε οὐκ ἂν ἦν ὁ διδάσκων πρῶτοσ, εἰ τὸ μαθεῖν κρεῖττον καὶ πρῶτον ἦν. παρὰ τοῦ γὰρ, ὦ καὶ σὺ τὴν ποικίλην κοσμήσασ, ἀκούσῃ, τίσι πεισθῇ, εἰ κρείττων ὁ μαθών ἐστι τοῦ τὸ πρῶτον εὑρόντοσ, καὶ μὴ ἀνάγκῃ δεύτεροσ, εἴπερ τι μέλλει μαθήσεσθαι. πᾶσ γὰρ ὁ μανθάνων ὡμολόγηκε δήπουθεν εἶναι χείρων αὐτῷ γε τῷ δεῖσθαι μαθεῖν· ὡσ εἴ γε μὴ πείσειεν αὑτὸν δεῖσθαι πρότερον, πῶσ ἂν μάθοι, ἢ πῶσ ἄλλῳ γ’ ἂν εἰπόντι πεισθείη; οὐκοῦν ἄτοπον τόν γε αὐτὸν ὡμολογηκότα εἶναι χείρω, τοῦτον ἀμείνω καλεῖν, καὶ ταῦτα δι’ αὐτὸ τοῦτ’ ἐπαινούμενον, ὅτι ὡμολόγηκε χείρων εἶναι.

ἢ κατὰ μὲν τὰσ δωρεὰσ οὐδαμοῦ κρείττων ὁ λαβὼν τοῦ δόντοσ αὐτῷ τῷ λαβεῖν, ἀλλὰ τὸ δοῦναι τοῦ κρείττονοσ εἶναι δοκεῖ, ἐν δὲ τοῖσ μαθήμασι κρείττων ὁ προσέχων τὸν νοῦν τοῦ νοήσαντοσ αὐτοῦ καὶ παρασχόντοσ; καὶ μὴν ἐφ’ οἷσ ὁ λαβὼν ἄριστοσ πῶσ οὐ πρῶτοσ ὁ ταῦτ’ ἔχων ἐξ ἀρχῆσ, καὶ διὰ τὸν χρόνον γέ που καὶ παρὰ τὴν αἰτίαν; ἔτι τοίνυν ἑνὸσ ποιητοῦ τῶν ἀπὸ Βοιωτίασ καὶ Ἑλικῶνοσ παρασχήσομαι μαρτυρίαν, ᾧ καὶ Πλάτων αὐτὸσ τὰ πλείστου, φασὶν, ἄξια χρῆται. οὗτοσ δὲ, ὦ θεοὶ, καὶ μάλ’ ἀποκαλύψασ καὶ τῆσ αὑτοῦ φύσεωσ καὶ Μούσησ ὡσ ἀληθῶσ βοᾷ Στεντόρειον εἰσ τοὺσ ἀνθρώπουσ ὥσπερ σιωπὴν κηρύξασ σοφὸσ ὁ πολλὰ εἰδὼσ φυᾷ· μαθόντεσ δὲ λάβροι παγγλωσσίᾳ κόρακεσ ὣσ ἄκραντα γαρύετον Διὸσ πρὸσ ὄρνιχα θεῖον. κοράκων φησὶν εἶναι φωνὰσ τὰσ τῶν μαθόντων καὶ παρ’ ἄλλων εἰληφότων πρὸσ ἀετὸν γιγνομένασ τὸν φύσει νικῶντα καὶ ἐκ θεοῦ ῥήτορα καὶ σοφόν. ἑτέρωθι δ’ αὖ βραχύτερον μὲν, γνωρίμωσ δ’ οὐχ ἧττον διαμαρτύρεται τὸ δὲ φυᾷ κράτιστον ἅπαν. πολλοὶ δὲ διδακταῖσ ἀνθρώπων ἀρεταῖσ κλέοσ ὤρουσαν αἱρεῖσθαι, σφόδρ’ ἀκολούθωσ ἀμφότερα εἰπών. ἐπειδὴ γὰρ τὸ μὲν κράτιστον ἐν τοῖσ ὀλίγοισ, τὰ δὲ φαυλότερα ἐν τοῖσ πολλοῖσ, ἀντιτέθεικε τῷ κρατίστῳ τὸ [πολλῷ] χεῖρον διὰ τοῦ τῶν πολλῶν ὀνόματοσ, ὡσ ἐκεῖνο μὲν παντάπασι τινῶν ὀλίγων ὂν, τοῦτο δὲ εἰσ τοὺσ πολλοὺσ ἀφικνούμενον. ὅμοιον καὶ τοῦτο τῷ ἑτέρῳ ῥήματι καὶ ταυτὸν λέγων. οὗ μὲν γὰρ διδακταῖσ εἶπεν ἀρεταῖσ, προσέθηκεν ἀνθρώπων, οὗ δὲ τὴν φύσιν πρεσβεύει, κατὰ δαίμονα, τούτουσ εἶναι τοὺσ τῷ ὄντι ἀγαθοὺσ καὶ σοφούσ· εἰκότωσ·

εἰ γὰρ ἐν αὐτοῖσ τοῖσ λόγοισ τοὺσ τὰ ὑφ’ ἑτέρου εἰρημένα καὶ προκατειλημμένα κλέπτοντασ καὶ διεξιόντασ ὡσ αὑτῶν οὐδεὶσ οὕτω μαίνεται ὥστε βελτίουσ ἡγεῖσθαι τῶν οἴκοθεν εὐπόρων καὶ γονίμων εἰσ τοὺσ λόγουσ, ἀλλ’ οὗτοσ κράτιστοσ παρ’ ὅτῳ πλεῖστον ἔστιν εὑρεῖν τὰ δέοντα, πῶσ οὐ γελοῖον καὶ πάσησ ἀλογίασ μεστὸν τὸν ἐξ ἀρχῆσ παρ’ ἄλλων ἀκούσαντα καὶ μαθόντα ὅ τι χρὴ λέγειν θεῖναί ποτ’ ἔμπροσθεν τοῦ φύσει κρείττονοσ. "ἐν ἔργμασι δὲ νικᾷ τύχα, οὐ σθένοσ· τὸ μὲν σθένοσ πρὸσ τῆσ τύχησ τῆσ ἀνθρωπίνησ, τὴν δὲ τύχην πρὸσ τῆσ θείασ μοίρασ εἰ λάβοισ. καίτοι εἰ ποιηταὶ μὲν οὐ τέχνῃ ποιοῦντεσ, ὥσ φησιν ὁ Πλάτων, ἀλλ’ ἐκ θεοῦ τυγχάνοντεσ κάτοχοι παιδεύουσι τοὺσ ἐπιγιγνομένουσ, οὐ μόνον τοὺσ καθ’ ἑαυτοὺσ, παιδεύοντεσ δὲ μαρτύρονται καὶ διορίζονται τοῦ μηδενὸσ ἀξίαν εἶναι τὴν τέχνην πρὸσ τὸ τῆσ φύσεωσ κράτοσ καὶ τὰ ἀπὸ τῶν θεῶν· καὶ ἐν ἔργοισ καὶ ἐν λόγοισ διὰ τῶν ποιητῶν μαρτυρεῖ Πλάτων, προσθήσω δ’ ὅτι καὶ δι’ ἀμφοτέρων οἱ θεοὶ, καὶ Πλάτωνοσ καὶ τῶν ποιητῶν, ὅτι ῥητορικὴ καλὸν καὶ θεῖον, εἰ καὶ τέχνῃ μὲν ἀνθρώποισ μὴ παραγίγνεται, φύσεωσ δ’ ἐστὶν ἔργον ἀνδρείασ καὶ βλεπούσησ νικᾶν. εἰ τοίνυν μήτε ποιητῶν μηδένα μηδὲν εἰρηκέναι τοιοῦτον μήτ’ αὐτὸν Πλάτωνα μαρτυρεῖν ἡμῖν θείη τισ μήτε δι’ αὑτοῦ μήτε διὰ τῶν ποιητῶν, ὃ σαφῶσ οὑτωσὶ φαίνεται ποιῶν, εἰσ αὐτόν γ’ ἄν τισ βλέψασ τὸν τοῦ πράγματοσ λόγον οὐ χαλεπῶσ ἴδοι συκοφαντίαν, ἀλλ’ οὐκ ἔλεγχον οὐδὲ πίστιν ἐνοῦσαν τῇ παρ’ αὐτοῦ βλασφημίᾳ. τίσ γὰρ οὐκ οἶδεν ὅτι κἀν τοῖσ σώμασιν οὔτε τὸ κάλλοσ οὔτε τὸ μέγεθοσ οὔτε ἡ χάρισ τέχνησ ἔργον ἢ ποίημά ἐστιν, οὐδ’ ἀπὸ χειρῶν ἢ λόγου τινὸσ, ὡσ ἂν εἴποιμεν, ἀπαντᾷ; ἀλλ’ ἐπαλεῖψαι μὲν ταῦτα καὶ θεραπεῦσαι τῆσ τέχνησ εἶναι δοκεῖ, συστήσασθαι δ’ ἐξ ἀρχῆσ οὐδεμία οὕτω τέχνη ἂν εἰή δεινή. οὐκοῦν διακόνου καὶ θεραπαίνησ τάξιν ἔχειν προσήκει τῇ τέχνῃ, τὴν φύσιν δ’ ἐν σχήματι δεσποίνησ τετάχθαι, εἰ μὴ καὶ τοὺσ σκευοφόρουσ πρὸ τῶν ὁπλιτῶν τάττοιμεν ἄν. ἀλλ’ οὐκ ἄξιον. πῶσ γὰρ οὐκ ἄτοπον τοὺσ μὲν γονέασ τιμᾶν καὶ τοῖσ πρεσβυτέροισ ὑπανίστασθαι νομίζειν, τὴν δὲ φύσιν τὴν τοσοῦτον προτέραν φαύλου λόγου νομίσαι παρὰ τὴν τέχνην, ὥσπερ ἂν εἴ τισ τὰ ὑποδήματα κρείττω τῶν ποδῶν, τὴν δ’ ἐσθῆτα τοῦ σώματοσ κρίνοι τιμιωτέραν;

καὶ ὡσ ἐοίκε τὰ μὲν χρήματα τῶν ποριζόντων αὐτὰ καὶ κτωμένων ἀτιμότερα ἡγούμεθα, ἡ δὲ τέχνη κρείττων τῆσ εὑρούσησ φύσεωσ καὶ ἧσ ἔργον ἐστὶ νομισθήσεται. ἄλογον μέντἂν εἰή κατ’ αὐτὸ τὸ παράδειγμα ἐπὶ μὲν τῶν κτημάτων καὶ τῶν οὐσιῶν βελτίω νομίζειν χρηματιστὴν τὸν αὐτὸν πορίσαντα καὶ συλλέξαντα τοῦ κληρονομήσαντοσ ἕτερον, ἐν δὲ τοῖσ λόγοισ καὶ τοῖσ πράγμασι μὴ τὸν φύσει προέχοντα πρεσβεύειν, ἀλλ’ ὅστισ παρ’ ἄλλου φαίνεται μετειληφὼσ, καὶ μηδ’ ἐκεῖν’ ὁρᾶν, ὅτι οὐ μόνον ἐξ ἀρχῆσ αἱ φύσεισ τὰσ τέχνασ συνεστήσαντο, ἀλλὰ καὶ περὶ αὐτὰσ τὰσ τέχνασ οἱ τῇ φύσει νικήσαντεσ διενηνόχασιν. ἕνεκα μὲν γὰρ τῆσ τέχνησ πάντασ ἔδει παραπλησίουσ εἶναι τοὺσ ταὐτὰ μαθόντασ, οἶμαι δὲ καὶ χείρουσ τοὺσ δευτέρουσ ἀεὶ τῶν προτέρων, ἑώσ εἰσ τὸ λυθῆναι τὴν τέχνην ἀφίκετο· οὐ γὰρ ἂν ἦν πάντα λαβεῖν ἀκριβῶσ παρ’ ἑτέρου λαμβάνοντα, ἀλλ’ ἔδει διαφυγεῖν ἀεί τι· ῥώμῃ δὲ, οἶμαι, φύσεωσ καὶ περιουσίᾳ τὴν δόξαν οἱ κρατήσαντεσ εἰλήφασι· καὶ οὐδεὶσ τὸν Δαίδαλον οὐδὲ τοὺσ ἄνω θαυμάζει παρὰ τὸν Φειδίαν, ἀλλὰ τοὐναντίον ἐκ μικρῶν καὶ φαύλων τὸ κατ’ ἀρχὰσ εἰσ μεῖζον καὶ τελεώτερον αἱ τέχναι κατέστησαν. αὐταῖσ τοίνυν, ὡσ ἐοίκε, ταῖσ τέχναισ οὐ λυσιτελοῦν φαίνεται τὴν τέχνην πρὸ τῆσ φύσεωσ τετιμῆσθαι. οὔκουν προελθεῖν γ’ ἂν αὐταῖσ ἦν; οὐδὲ τυχεῖν τοῦ νῦν σχήματοσ οὐδὲ σεμνύνεσθαι. ἀλλ’ οἶμαι, οὐχ αἱ τέχναι τοὺσ ἄνδρασ ἦραν μεγάλουσ, ἀλλ’ οἱ τῇ δυνάμει πρωτεύσαντεσ ἐντίμουσ τὰσ τέχνασ ἐποίησαν, οὐ μείναντεσ ἐφ’ ὧν παρέλαβον. εἰ δὲ τοῦθ’ ἅπασιν εὔδηλον, εἰ καὶ μὴ πρότερον, ἀλλὰ νῦν γε εἰρημένον, οἱ μέγιστοι τῶν ἐν ταῖσ τέχναισ οὐχ ᾧ μετεσχήκασι τῆσ τέχνησ μέγιστοι γεγόνασιν, ἀλλ’ ᾧ τὴν τέχνην παρεληλύθασι. διὰ ταῦτα καὶ συμφοιτητῶν οἱ μὲν χείρουσ, ἀλλὰ καὶ κρείττουσ, ὁ Φειδίασ, ὁ Ζεῦξισ, ὁ Ἱπποκράτησ, ὁ Δημοσθένησ, ὅντινα βούλεται θαυμάζειν τισ.

οὐ γὰρ ὥσπερ ὁρ́οισ τακτοῖσ ἐνέμειναν, οὐδ’ ἐν μικρῷ τὰ σφέτερ’ αὐτῶν ἤγαγον, οὐδ’ ὡμολόγησαν ὑπὸ τῆσ τέχνησ ἄρχεσθαι, ἀλλ’ ἐνιδόντεσ τῇ φύσει τῶν λόγων, οἱ δὲ τῶν πραγμάτων, παῖδασ τοὺσ πρὸ αὑτῶν ἀπέδειξαν, καὶ μάλ’ ἀναγκαίωσ καὶ κατ’ αὐτὴν τὴν φύσιν. ἐπειδήπερ καὶ λόγων καὶ πραγμάτων ἁπάντων καὶ θεῶν καὶ ἀνθρώπων ἡγεμών ἐστι φύσισ, οὐ τέχνη, καὶ τὰ πράγματα οὕτωσ ἔχει, ὡσ ἡ φύσισ αὐτῶν ἔχει, οὐχ ὡσ ἡ τέχνη. ἀλλὰ καὶ ἡ τέχνη τῆσ φύσεώσ ἐστιν, οὐχ ὡσ ἡ φύσισ τῆσ τέχνησ ἔργον· νὴ Δί’ ἔγωγ’ ἂν εἴποιμι καὶ εὑρ́ημα καὶ κτῆμα τὴν τέχνην εἶναι τῆσ φύσεωσ. ἅ τισ εἰ μὴ παραδέξεται, τοὺσ πρώτουσ εὑρόντασ αὐτὰσ τὰσ τέχνασ τοῦ μηδενὸσ ἀξίουσ εἶναι κρινεῖ. καὶ πρεσβεύων τὴν τέχνην ἀτιμάσει τοὺσ πατέρασ τῶν τεχνῶν. διὰ τί; ὅτι οὐ χαλκευτικὴ χαλκευτικὴν εὑρ͂εν οὐδ’ ἰατρικὴ ἰατρικὴν, οὐδὲ ἁπλῶσ εἰπεῖν οὐδεμί’ εὑρ͂ε τέχνη τέχνην, ἀλλὰ πάσασ τὰσ τέχνασ, ὅπερ εἶπον, ἡ φύσισ εὑρ͂εν. εἰ γὰρ αἱ τέχναι τὰσ τέχνασ ἔμελλον εὑρήσειν, οὐκ ἂν ἦν λαβεῖν τὴν ἀρχήν. οὐ γάρ πω τεχνῶν οὐσῶν οὐκ ἂν ἦν τέχνην εὑρεῖν· τῇ γὰρ μὴ οὔσῃ πῶσ ἐνῆν εὑρεῖν; εἰ δ’ αὖ τὸ φύσει γιγνόμενον φαυλότερον τῆσ τέχνησ, πάντεσ ἂν οἱ πρῶτοι τὰσ τέχνασ εὑρόντεσ ἦσαν φαυλότατοι· πάντεσ γὰρ φύσει τὰσ τέχνασ εὑρ͂ον τὸ ἐξ ἀρχῆσ. οὐκοῦν καὶ κατὰ τοὺσ εὑρόντασ ἐξ ἀρχῆσ καὶ κατὰ τοὺσ ὑπερέχοντασ ἡ φύσισ νικᾷ. καὶ μὴν εἴ τισ ἐξετάζοι τί ποτ’ ἐστὶν ᾧ στρατηγὸσ στρατιώτου διαφέρει, καὶ ὅλωσ ἄρχων ἰδιώτου, τοῦτ’ ἂν εὑρ́οι προφαινόμενον, ὅτι ἄρχοντοσ μέν ἐστι προστάξαι, ἀρχομένου δ’ ἀκούσαντα ποιῆσαι. οὐκοῦν προστάττει μὲν ὁ εὑρὼν, ὁ δ’ ἀκούσασ μανθάνει. εἰ γάρ τισ μὴ εὑρ́οι ὅ τι χρὴ ποιεῖν, πῶσ ἂν ἄλλῳ προστάξειεν ἃ χρὴ ποιεῖν;

εἰ γὰρ αὐτὸσ ἀκούσασ ἄλλου προστάξειεν ἃ χρὴ ποιεῖν, πείσεται πρότερον ἢ προστάξει. τοῦτο δ’, ἑώσ ἂν ἄρχων ᾖ, τῶν ἀδυνάτων. προστάττειν μὲν γὰρ ἦν τοῦ γε ἄρχοντοσ, οὐ πείθεσθαι, οὐδέν γε μᾶλλον ἢ καὶ διδασκάλου πείθεσθαι τοῖσ μαθηταῖσ ἐστί. φαίνεται τοίνυν καὶ κατὰ τοῦτον τὸν λόγον ἡ μὲν φύσισ ἄρχοντοσ χώραν ἔχουσα, ἡ δ’ ἐκ τοῦ μαθεῖν τέχνη διακόνου καὶ πειθομένου τῷ κρείττονι. καὶ μὴν κἀκεῖνό γε ἐν τοῖσ ἄνω λόγοισ ἦν, ὡσ θεοὶ μὲν εὑρ͂ον καὶ κατέδειξαν ἕκαστα, ἄνθρωποι δὲ λαβόντεσ παρὰ θεῶν χρώμεθα, ἄλλοισ ἄλλων ἑρμηνεῦσι χρησάμενοι. τίσ ἂν οὖν λόγοσ μᾶλλον σώσειε τὸ γιγνόμενον ἢ τῷ πιστεῦσαι δικαιότερον ἢ ᾧ θεοὺσ μὲν εὑρεῖν ἕκαστα τίθεμεν καὶ νῦν ἔτι σημαίνειν, πάλιν δ’ ἀρχῆσ ἴδιον φαμὲν εἶναι τὸ εὑρεῖν καὶ προστάξαι, τὸ δ’ ἀκοῦσαι καὶ μαθεῖν τοῦ χείρονοσ, οὔτε γὰρ δή που θεῶν ἅπανθ’ εὑρόντων αἰσχρὸν ἄρχοντοσ θεῖναι τὸ εὑρεῖν, εἴπερ ἄρχουσιν οἱ θεοὶ πάντων, οὔτ’ ἀρχῇ τοῦ προστάξαι προσήκοντοσ αἰσχρὸν εἰσ θεοὺσ ἀνενεγκεῖν τὴν εὑρ́εσιν, εἴπερ εὑρόντοσ μέν ἐστι σημῆναι, εὑρίσκει δὲ ὁ κρείττων ἀεί. εἰε͂ν. δεσπότησ δ’ οἰκέτου τῷ διαφέρει πρὸσ θεῶν; οὐ δεσπότου μὲν προστάξαι, δούλου δ’ ὑπακοῦσαι πᾶσ τισ ἂν φήσειεν εἶναι; οὐκοῦν ὁ μὲν οἶδεν ἐφ’ ἑαυτοῦ τί χρὴ ποιεῖν, ὁ δὲ ἀκούσασ μανθάνει. τί δὲ ὁ τῶν παρθένων ἐπαινέτησ τε καὶ σύμβουλοσ λέγει ὁ Λακεδαιμόνιοσ ποιητήσ; πολλὰ λέγων ὄνυμ’ ἀνδρὶ, γυναικὶ δὲ Πασιχάρηα. πολλὰ, φησὶν, ὁ ἀνὴρ λεγέτω, γυνὴ δὲ οἷσ ἂν ἀκούσῃ χαιρέτω. ἆρ’ οὖν οὐκ εὔδηλον ὡσ ὁ μὲν αὐτὸσ εὑρηκὼσ καὶ προειδὼσ ἐρεῖ πολλὰ, ᾗ δ’ ἄρχεσθαι προσήκει, στέρξει τοῖσ λεγομένοισ; οὐ γὰρ δή που τῆσ γε γυναικὸσ ἀκοῦσαι περιμένων, εἶτ’ ἐρεῖ πρὸσ τὴν γυναῖκα αὐτὸσ τί δεῖ ποιεῖν·

οὐδ’ ὡσ ἐκέλευεν Ἡσίοδοσ, ἵνα ἤθεα κεδνὰ διδάξῃ, τοῖσ ἐκείνησ λόγοισ ἀκολουθῶν. ἀλλ’ εἴπερ διδάξει, προστάξει· εἰ δὲ προστάξει, τῆσ ἑαυτοῦ φύσεωσ ἐγγύτατα ἄξει τὴν γυναῖκα, ὡσ ἀμείνων χείρονα. ὅσῳ τοίνυν θεὸσ μὲν ἀνθρώπου, ἄρχων δ’ ἰδιώτου, δεσπότησ δ’ οἰκέτου, γυναικὸσ δ’ ἀνὴρ κρείττων καὶ τελεώτεροσ, τοσούτῳ κρεῖττον καὶ ἱκανώτερον φύσισ ἢ τέχνη, ἢ κομιδῆ πάντ’ ἄνω καὶ κάτω γένοιτ’ ἄν. ἔτι τοίνυν κἂν ἀπὸ τῶν ἐναντίων τισ αὐτὸ λόγων ἴδοι. εἰ μὲν γὰρ ἅπαντασ τοὺσ ἐπὶ τῶν τεχνῶν ὡμολογεῖτο εἶναι σπουδαίουσ, ἢ πᾶσαν πάντωσ τέχνην ἀγαθὸν, τάχ’ ἄν τισ ὥσπερ ἔλεγχον εἶναι ταῦτα ᾠήθη. νῦν δὲ τίσ οὐκ οἶδε πολλοῖσ ὄνειδοσ τὴν τέχνην οὖσαν; οἱο͂ν τοὺσ σκυτοδέψασ καὶ σκυτοτόμουσ καὶ γναφεῖσ καὶ νευρορράφουσ τίσ ἂν εὐδαιμονίσειε τῆσ τέχνησ; καὶ μὴν οὐκ ἐμὸσ ὁ μῦθοσ, ἔφη ὁ Πλάτων, τὸ τοῦ Εὐριπίδου προσπαίζων, ἀλλ’ ὑμέτεροσ, ὦ Πλάτων, καὶ τοῦ σοῦ νὴ Δί’ ἐργαστηρίου, καὶ τὰσ τέχνασ ταύτασ βαναύσουσ καὶ τοὺσ ἐπ’ αὐτῶν ἀνδραποδώδεισ εἶναι. οὐκοῦν ἄτοπον καὶ περιφανὴσ συκοφαντία τοῖσ μὲν ἃσ εἶπον τέχνασ εἰδόσι καὶ τοῖσ ἄλλασ μυρίασ μηδενὸσ ἀξιοῦν μετεῖναι χρηστοῦ παρὰ τὴν τέχνην, εἰ δέ τισ μὴ τέχνῃ τι μετέρχεται, διὰ τοῦτ’ αὐτὸν ψέγειν ὡσ ἑνὸσ τῶν βεβαίωσ καλῶν στερόμενον, καὶ τοὺσ αὐτοὺσ ὑμᾶσ ἅμα μὲν μηδένα ποιεῖσθαι τῆσ τέχνησ λόγον, ἀλλὰ καὶ προφέρειν αὐτὸ τοῖσ πολλοῖσ, ἅμα δὲ ὡσ καθαρῶσ ἀγαθὸν τὸ αὐτὸ τοῦτο σεμνύνειν, ὅ τι ἂν μὴ τέχνῃ γίγνηται κακίζοντασ. καὶ μὴν ἑλοῦ γε δυοῖν θάτερον, εἴποι δικαίωσ ἂν ἡ ῥητορικὴ, ἢ καὶ τοὺσ χειροτέχνασ ὡσ καλοὺσ κἀγαθοὺσ τιμᾶν, ἢ τούσ γε ῥήτορασ μὴ ψέγειν, εἰ μὴ τέχνην κέκτηνται περὶ ὧν λέγουσιν. ἆρ’ ἔχει τινὰ καὶ ἡ ῥητορικὴ τὸν ἐροῦνθ’ ὑπὲρ αὐτῆσ παρασχέσθαι, ἢ ταῦτα ἴσα ἀντ’ ἴσων;

οὐκ ἂν, οἶμαι, φήσειεν ὁ Ὁμηρικὸσ Ἰδομενεύσ. ἃ μὲν οὖν, εἰ καὶ μὴ τέχνην εἶναι δοίημεν αὐτὴν, ἔχοι τισ ἂν λέγειν ὑπὲρ αὐτῆσ πολλὰ ἀφελόντι τῶν ἐπιόντων τοσαῦτα καὶ τοιαῦτά ἐστιν. ἴσωσ δέ τισ οἰήσεται τούτων οὕτωσ ἀποδεδειγμένων τὸ φαυλότερον σπεύδειν ἡμᾶσ λοιπὸν, ἐὰν ὅτι καὶ τέχνη διδάσκειν πειρώμεθα. ἐγὼ δὲ οὔτε τῶν εἰρημένων οὐδὲν μετατίθεμαι οὔτε Πλάτωνι συγχωρῶ τὸ μηδὲν μετεῖναι ῥητορικῇ τέχνησ, ἀλλ’ ὅσον αὐτῇ τέχνησ, χρήσομαι γὰρ τοῖσ Πλάτωνοσ αὐτοῦ ῥήμασι, τοῦτ’ ἐπέξειμι. ὅπερ δὲ ἐν τοῖσ ἄνω, τοῦτο κἀνταῦθα ποιήσω, αὐτοῖσ οἷσ εἴρηκε Πλάτων ἀκολουθῶν ἐπιδείξω μετέχουσαν τέχνησ. καίτοι τί ἂν ἄλλο τισ βούλοιτο; φησὶ γὰρ δή που διαβάλλων αὐτὴν ὅτι στοχάζεται καὶ προάγει τοὺσ λόγουσ οὕτωσ ὅπωσ ἂν στοχάζηται. καίτοι πῶσ οὐχ ὑπεναντίον φάσκειν μὲν στοχάζεσθαι, λέγειν δ’ ὡσ οὐ χρῆται λόγῳ δι’ αὐτὸ τοῦτο; πάντεσ γὰρ οἱ στοχαζόμενοι δή που τῷ λόγῳ προσάγοντεσ αὑτοὺσ οὕτωσ στοχάζονται. οὐ γάρ ἐστι μὴ λόγῳ χρώμενον στοχάζεσθαι, ἀλλ’ ὁ τοῦ πράγματοσ λόγοσ οὗτόσ ἐστιν ὁ ποιῶν στοχάζεσθαι. οἱο͂ν οἱ τῶν πόρρωθεν ὁρωμένων στοχαζόμενοι καὶ τυγχάνοντεσ ἀναφέροντεσ οἶμαι πρὸσ τὴν φύσιν οὕτωσ στοχάζονται, καὶ τούτῳ χρώμενοι τῷ λόγῳ, καὶ ὡσπερεὶ σκοπῷ τούτῳ στοχάζονται. ὡσ οἵ γ’ ἀποτυγχάνοντεσ ἀρχὴν οὐδὲ στοχάζονται, ἀλλ’ αὐτὸ τοὐναντίον τῷ στοχάζεσθαι ποιοῦσι. τὸ γὰρ στοχάζεσθαι τοῦτ’ ἐστὶ τυχεῖν τοῦ πράγματοσ. οὐκοῦν οὐχ ᾧ στοχάζεται ἁμαρτάνει τισ, ἀλλ’ ᾧ διήμαρτεν οὐκ ἐστοχάσατο. εἰκότωσ· οὐδεὶσ γὰρ ἁμαρτάνει λόγῳ χρώμενοσ, ἀλλ’ ἅμα ἐσφάλη καὶ τὸν λόγον οὐ διεσώσατο. ὁ γὰρ λόγοσ ταύτην εἶχε τὴν δύναμιν, μὴ διαμαρτάνειν, καὶ τοῦθ’ οὕτωσ ἀληθέσ ἐστιν ὥστε οἱ φρονιμώτατοι τῶν ἀνθρώπων καὶ λόγου πλείστου μετέχοντεσ ἄριστα στοχάζονται. ὥστ’ εἰ τὸ στοχάζεσθαι τῆσ ῥητορικῆσ ἐστιν, ἐπὶ πλεῖστον ἡ ῥητορικὴ σώζει λόγον.

τοῦτο μὲν οὖν ἐξ αὐτῶν ὧν εἴρηκε συγκρουόμενον οὕτω φαίνεται. θαυμάζω δὲ ὅπωσ οὔτ’ ἔγνω οὔτ’ ἐστοχάσατο ὅτι καὶ χωρὶσ τοῦ τἀναντία συνθεῖναι καὶ χρήσασθαι σημείῳ τοῦ μὴ τέχνην εἶναι, ὃ τοῦ τέχνην μᾶλλον εἶναι σημεῖόν ἐστι, δι’ ἑνὸσ καὶ μόνου τούτου δώσει λαβὴν, εἰ δοίη τῆσ ῥητορικῆσ εἶναι τὸ στοχάζεσθαι. φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν εἴ τισ αὐτὸν ἤρετο ὡδὶ λέγων κατ’ αὐτὸν ἐκεῖνον, Τοξικὴν δέ τινα, ὦ Πλάτων, οἶσθα τέχνην, ὅσον εἰπεῖν, ἢ καλεῖσ; τὴν μὲν γὰρ πολιτικὴν ἐπιστήμην πᾶσαν διελήλυθασ καὶ τὰ μόρια αὐτῆσ εὑρ́ηκασ ἀκριβῶσ. ἔγωγε, εἶπεν ἂν, οἶδα καὶ καλῶ. τίσ οὖν ἐστιν αὕτη καὶ τί ἐπαγγέλλεται; τοῦ σκοποῦ τυχεῖν ἐν τῇ τῶν βελῶν ἀφέσει. καλῶσ. οὐκοῦν ὁπόταν στοχάσηται, τότε τυγχάνει. πῶσ γὰρ οὔ; πότερον οὖν οὐκ ἔστι τέχνη διὰ τὸ στοχάζεσθαι, ἢ τούτου καὶ ἔστι τέχνη τοῦ στοχάζεσθαι; ἐγὼ μὲν οἶμαι τούτου. εἰε͂ν. τί δ’ ἡ κυβερνητική; ἐμοὶ μὲν γὰρ δοκεῖ τοῦτο ὅπερ ἡ τοξικὴ καὶ αὐτὴ πράττειν; κατὰ γοῦν τὸν λόγον ᾧ χρῆται. στοχάζεται γὰρ, οὐ μὴν ὡσ βέλει τυχεῖν, οἶμαι, ἀλλ’ ὡσ ἐκ τῆσ θαλάττησ σῶσαι. ὅσα μὲν γὰρ δεῖ μαθεῖν ἐν παιδείᾳ τὸν κυβερνήτην οἶδε καὶ ἀκήκοε. σώζει δὲ οὐ τούτοισ τὸ σύμπαν εἰπεῖν τὴν ναῦν, ἀλλ’ οἷσ εὖ τίθεται τὸ παρόν. τοῦτο δὲ ἀμήχανον αὐτῷ χωρὶσ τοῦ στοχάζεσθαι. σκόπει γὰρ πρῶτον μὲν, εἰ βούλει, τοὺσ εἰσ Αἴγιναν διακομίζοντασ, ὅτι ὁρῶσι τὴν Αἴγιναν· πρὸσ ὃ οὖν ὁρῶσι στοχάζονται· ἔπειτα τοὺσ εἰσ τὸν Πόντον, εἰ δὲ βούλει, τοὺσ εἰσ Αἴγυπτον καὶ τὴν οὐδὲ σοί ποτε ἀήθη Σικελίαν· τούτουσ γὰρ καὶ παντάπασιν εὑρήσεισ στοχαζομένουσ. πρῶτον μὲν γὰρ αὐτοῦ δεῖ τοῦ ποῦ ποθ’ ὁ σκοπὸσ στοχάσασθαι, καὶ ὃ τότ’ ἦν παρὰ τῶν ὀφθαλμῶν, τοῦτ’ εἰκάσαι τῷ λογισμῷ· ἔπειτα φανέντοσ αὖθισ στοχάζεσθαι πρὸσ τὸ ὁρώμενον.

φέρε γὰρ τὸν Ὀδυσσέα παρὰ τῆσ Καλυψοῦσ ἀκηκοότα πλεῖν ὅτι χρὴ τηρεῖν τὴν ἄρκτον ἐπ’ ἀριστερὰ χειρὸσ ἔχοντα. οὔκουν τὰ καθ’ ἕκαστα καὶ δι’ ὧν εἶσιν ἡ ναῦσ αὐτὸν ἤδη δεῖ συλλογίζεσθαι· πολλὰ γὰρ ἂν πελάγη περάσαισ καὶ πολλοὺσ ἂν εἰσ τόπουσ καὶ λιμένασ κατάραισ ἐπ’ ἀριστερὰ τὴν ἄρκτον ποιησάμενοσ, ὡσ δ’ αὖ καὶ ἐπὶ δεξί’, ὥστε Φάρου τυχεῖν, οὐδὲ πορθμοῦ διὰ βιβλίου· ἀλλ’ ἀνάγκη τὰ ἐπὶ μέρουσ στοχάζεσθαι. φέρε γὰρ, τί μαθόντεσ νῦν μὲν εἴσω τοὺσ οἰάκασ ἄγουσι, πάλιν δὲ εἰσ τί ἔξω τῆσ αὐτῆσ ἡμέρασ; οὐχὶ τοῦ ὁρωμένου στοχαζόμενοι, ἢ τοῦ μέλλοντοσ ὀφθήσεσθαι; τοῦ δὲ χάριν παρὰ τῶν ἐντυχόντων ποῦ θαλάττησ εἰσὶν ἢ πρὸσ τίνι γῇ πολλάκισ πυνθάνονται; οὐχ οἵ γε ἀκριβεῖσ, ἐρεῖσ. τίσ δ’ ἀνθρώπων ἀκριβὴσ ἢ διαρκήσ; οὐκοῦν οὐδὲ τεχνίτησ οὐδεὶσ τῷ λόγῳ τούτῳ. εἰ δὲ τοῦθ’ οὕτωσ ἔχει, τί δεινὸν, εἰ μηδὲ ῥήτωρ τεχνίτησ διαρκὴσ μηδείσ; καὶ μὴν εἰ μὲν τὸ κυβερνᾶν τέχνη, κἂν ἐπὶ τοῦ κεκλημένου κυβερνήτου μὴ σώζηται, τί κωλύει καὶ ῥητορικὴν τέχνην εἶναι, κἂν παρὰ τοῖσ ῥήτορσιν εἶναι φάσκουσι μὴ σώζηται; εἰ δὲ δὴ καὶ περὶ τούτων διαλέγει τῶν κυβερνητῶν ὧν τισ πυνθάνεται παρ’ ἑτέρου τι καὶ ζητεῖ, οὐ γὰρ περί γε τοῦ Ποσειδῶνοσ, οὐδὲ τῶν Νηρηίδων, οὐδὲ τῶν Διοσκούρων, ὅμωσ δ’ αὐτοῖσ ἀποδίδωσ εἶναι κυβερνήταισ, ὡσ ἄνθρωποσ ἀνθρώποισ, καὶ τέχνην ἔχειν τὴν κυβερνητικὴν, τούτοισ ἅπασίν ἐστι τὸ στοχάζεσθαι, οἴ γε καὶ πρὶν ἀπαίρειν εὐθὺσ κάθηνται στοχαζόμενοι περὶ τῶν πνευμάτων· οὐ γὰρ παρὰ τοῦ γε Διὸσ ἤκουσαν ἐπὶ τῆσ Ἴδησ ἢ τοῦ Γαργάρου, ἀλλ’ οἶμαι ἐξ ἀρχῆσ εἰσ τέλοσ στοχάζονται ἀνέμων λιμένων εἰ φθήσονται πάντων ὡσ ἔποσ εἰπεῖν. ὥστε σοι τὸ τοῦ μορίου εἴδωλον σκιᾶσ ὄναρ εἰσ ἔλεγχον κατὰ Πίνδαρον γίγνεται. πρὸσ Διὸσ, ἡ δὲ τῇ δικαιοσύνῃ ἀντίστροφοσ ἰατρική σοι καὶ δεύτερον ἀγαθὸν τῷ σώματι, εἰ δὲ βούλει, καὶ ἡ γυμναστικὴ, πότερον οὐ στοχάζονται τῆσ φύσεωσ τῶν σωμάτων;

νὴ Δία, ἐάν τε εἴπῃσ γε, ἐάν τε μή. ἢ πρόοιδεν ὁ γυμναστὴσ εὐθὺσ ἐξ ἀρχῆσ ὅπωσ ἡμῶν ἕκαστοσ ἔχει σώματοσ, οὐ παρὰ τῆσ πείρασ μανθάνει; τί δ’ ἐπειδὰν πρὸσ τοῦτο γυμνάζῃ, πρὸσ ὃ πειρᾶται, πότερ’ ὥσπερ ὁ Ἀπόλλων ὁ ἐν Δελφοῖσ, οὕτωσ ἐξεπίσταται τὸ μέλλον, καὶ διισχυρίζεται τὸν ἄνδρα τόνδε ἐκ τῶνδε πανταχῆ καὶ πάντωσ ἀπαθῆ καταστήσειν ἢ καθάπαξ ἢ ποσόν τι χρόνου; οὐκοῦν ἢ μὴ στοχαζόμενον μαινόμενον τὸν γυμναστὴν λέγεισ, ἢ σωφρονῶν αὐτὸσ ὁμολογήσει στοχάζεσθαι τοῦ βελτίστου, τοιοῦτον δ’ οὐδὲν ἔχειν προειπεῖν οὐδ’ ἐπαγγείλασθαι. εἰε͂ν. ὁ δὲ δὴ τῆσ μὲν πείρασ εἰσ πίστιν ἰσχύσασ καὶ τοῖσ φαρμάκοισ καὶ ταῖσ διαίταισ ἤδη χρώμενοσ τούτοισ ἰατρὸσ, ὅπωσ δ’ ἕκαστοσ ἡμῶν ἔχει φύσεωσ ἢ συγκρίσεωσ ἀγνοῶν, ἆρ’ οὐ στοχαζόμενοσ προσάγει πάνθ’ ὅσα ἂν ποιῇ περὶ τὸν κάμνοντα ἀναφέρων εἰσ τὸ εἰκόσ; ἐγὼ μὲν οἶμαι. ἢ δύναιτ’ ἄν τισ αὐτῶν ἀποτόμωσ εἰπεῖν ὅτι τούτοισ οὑτοσὶ χρώμενοσ ἔξω παντὸσ ἔσται κινδύνου καὶ δυσχερὲσ οὐδ’ ὁτιοῦν πείσεται; οὐ μέντἂν τοσοῦτον ἐλείποντο τοῦ τὴν Ἐπίδαυρον ἔχοντοσ θεοῦ, φαίησ ἂν, καὶ μάλα ἐμοὶ γοῦν κατὰ νοῦν. ἀλλ’ ἀπὸ τῶν πολλῶν καὶ κοινῶν, οἶμαι, καὶ τὰ ἴδια εἰκάζουσιν. εἰ δ’ ἄρα καὶ ἰδίᾳ τισὶ παρηκολούθησαν, πρὸσ αὐτὴν τὴν πεῖραν στοχάζονται, τὸ μέλλον ἑκάστῳ συνοίσειν ἐκλέγοντεσ. καὶ ταῦτα, ὦ Πλάτων, ταῖσ σαῖσ ἀδαμαντίναισ ἀνάγκαισ ἀποδείκνυται. ὅτι μὲν γὰρ οὐ ταὐτὰ πᾶσι λυσιτελεῖ τοῖσ σώμασιν οὔτε νοσοῦσιν οὔτε ὑγιαίνουσι λέγω, ἀλλ’ ὥσπερ οὐ ταὐτὰ νοσοῦσί τε καὶ ὑγιαίνουσιν, οὕτω καὶ ἔτι μᾶλλον οὔτε ἐν ταῖσ νόσοισ ἅπασι ταὐτὰ οὔτ’ ἐπὶ τῆσ ὑγιείασ αὐτῶν πεύσει τῶν ἰατρῶν.

τὰσ δ’ ἁπάντων αὖ διελέσθαι φύσεισ ἀδύνατον. ὥσπερ γὰρ ταῖσ ἰδέαισ διαφέρειν ἀλλήλων ἐν πᾶσιν ἀνθρώποισ ἐστὶν, οὕτωσ κἀν τῇ δι’ ὅλου φύσει τοῦ σώματοσ ἄλλοσ ἄλλου κεχώρισται διὰ παντὸσ τοῦ γένουσ. ἀλλὰ μὴν τόν γε συντυχόντα καὶ δεηθέντα κελεύει θεραπεύειν ἡ τέχνη, κἂν ἐκ περάτων ἥκῃ τισ ἀρτίωσ. τί οὖν δεῖ λοιπὸν ἢ στοχάζεσθαι; εἰ γὰρ μήτ’ εἴσεται πάντασ καὶ θεραπεύσει τὸν προσελθόντα, καὶ τοσοῦτον εἴσεται δή που, μὴ πᾶσι δεῖν τῶν αὐτῶν, ὃ λέγω λείπεται. ἢ σὺ τἀναντία δείξασ μὴ σφυρήλατοσ σταθεὶσ ἐν Ὀλυμπίᾳ μόνον, ἀλλὰ καὶ πομπείου τυχὼν Παναθηναίοισ τοῖσ μεγάλοισ περίιθι. σκόπει δὴ καὶ περὶ τῆσ γραφικῆσ, ἣν εἰ καλεῖσ τέχνην, οὐκέτ’ ἐρήσομαι· καλεῖσ γὰρ ἐν αὐτοῖσ γε τούτοισ τοῖσ Γοργιείοισ λόγοισ. ἆρ’ οὖν ἄλλο τι ταύτησ κεφάλαιόν ἐστι πλὴν στοχάζεσθαι τῶν ἀεὶ παρόντων καὶ ὧν ἂν τὴν μίμησιν δέῃ ποιήσασθαι; καὶ μὴν εἰ μὴ τοῦτο, τί ἕτερον; αὕτη γοῦν ἐστιν ἡ καὶ τὸ ῥῆμα πεποιηκυῖα τῷ πράγματι· αἱ γὰρ τῶν γραφέων εἰκόνεσ εἰκάζειν ἐποίησαν καὶ περὶ τῶν ἄλλων λέγεσθαι. εἰ δ’ ἄρα πρότερον ἦν τὸ ῥῆμα τῆσ τέχνησ, ἔτι κάλλιον μαρτυρεῖται μόνου τοῦ εἰκάζειν εἶναι τὴν τέχνην, εἴπερ τὸ ἔργον αὐτῆσ εἰκὼν εἶναι κρατεῖ. οὐ μὴν οἶμαι λόγου χωρὶσ εἰκάζει, ἀρχὴν γὰρ οὐδ’ ἂν εἴκαζεν, εἰ μὴ εἶχε δι’ ὅτου, ἀλλ’ εἰκάζει πρὸσ τὸν τῆσ φύσεωσ λόγον. εἰ δέ σοι φίλον καὶ περὶ τούτου φιλονεικεῖν, ἔχε τἄλλα ἡμετέραν χάριν, ἀλλ’ ὡσ οὐχ ἥ γε τῶν χρωμάτων κρᾶσισ στοχαζομένησ ἐστὶ τῆσ τέχνησ, καὶ οὐ τέχνησ μόνον, ἀλλὰ καὶ φύσεωσ ἱκανῆσ. ταυτὶ μόνον δείξασ καταγέλα τῆσ ῥητορικῆσ. καὶ μὴν τό γε κάλλιστον τῆσ τέχνησ καὶ τελεώτατον καὶ ᾧ γραφικὴν ἢ πλαστικὴν εἶναι διαφέρει, τοῦτ’ ἐστὶν ἡ τοῦ χρώματοσ δή που μίξισ. ἐγγὺσ γὰρ ἄγει τὸ εἰκασθὲν τῆσ ἀληθείασ.

οὐκοῦν ᾧ μεγίστῳ προέχει, τοῦτ’ ἀφαιρεῖσ, ἐὰν μὴ λίπῃσ τὸ εἰκάζειν. καὶ τί δεῖ τὰσ ἄλλασ ἐξετάζειν τέχνασ ὅσαι διὰ τοῦ στοχάζεσθαι χωροῦσιν; αὐτὴ γὰρ ἡ μαντικὴ κινδυνεύει τοῦτ’ εἶναι μόνον εἰκάσαι· καίτοι φαίη τισ ἂν οὑτωσὶ σκοπῶν καὶ διαιρῶν ὅτι τούτῳ καὶ μόνῳ μάντιν ἢ ἰδιώτην εἶναι διαφέρει, τῷ τὸ μὲν εἰκάζειν ἁπάντων, τὸ δ’ ἐπίστασθαι τοῦ μάντεωσ εἶναι· ἐγὼ δέ φημι τὸν μάντιν αὐτὸ τοῦτ’ ἐπίστασθαι εἰκάσαι, πλέον δ’ οὐδ’ ὁτιοῦν. καὶ τούτου Πλάτωνα παρέξομαι μάρτυρα, κἂν μὴ φαίνηται μαρτυρῶν, ἔμοιγε πιστεύσῃ μηδείσ. τὸ δὲ ἥδιστον τῆσ μαρτυρίασ, οὐ γὰρ ἐν ἄλλοισ τισὶ δράμασιν ἢ λόγοισ, ἀλλ’ ἐν αὐτοῖσ οἷσ ἀρτίωσ εἰσ ἑτέρων ἀπόδειξιν ἐχρώμεθα ἔνεστι διαρρήδην, ἐπεὶ τήν γε τῶν ἐμφρόνων ζήτησιν τοῦ μέλλοντοσ διά τε ὀρνίθων ποιουμένων καὶ τῶν ἄλλων σημείων, ἅτε ἐκ νοῦ καὶ διανοίασ ποριζομένων ἀνθρωπίνῃ οἰήσει, οἰονοϊστικὴν ἐπωνόμασαν, ἣν νῦν οἰωνιστικὴν τὸ ω σεμνύνοντεσ οἱ νέοι καλοῦσιν. οὐκοῦν ὅτε τὴν οἰωνιστικὴν εἰκαζόντων εἶναι φῂσ τῶν ἀνθρώπων, οὐκ ἐκφεύγει μαντικὴ τὸ μὴ εἰκάζειν κατὰ τοῦτο, εἴπερ μέροσ οἰωνιστικὴ μαντικῆσ. καὶ μὴν ὅτι καὶ διὰ τῶν ἄλλων σημείων προστίθησ αὐτόσ. τοῦτο δ’ ὅταν προσθῇσ, ἅπασαν δίδωσ τὴν μαντικὴν εἰκασίαν εἶναι, καὶ μάλα ὀρθῶσ κατὰ γοῦν τὴν γνώμην τὴν ἐμήν. οὐ γὰρ ὁμοίωσ, οἶμαι, οἵ τε θεοὶ τὰ μέλλοντα ἴσασι καὶ τῶν ἀνθρώπων ὅσοι φάσκουσιν. οἱ μὲν γὰρ ἃ μέλλουσι ποιεῖν ἐπίστανται, καὶ πρόκειται τὰ πράγματ’ αὐτοῖσ ὥσπερ ἐν ὀφθαλμοῖσ. οἱ δ’ ὥσπερ ἐν σκότῳ τὰ πράγματα κρίνουσι, πρὸσ μαρτυρεῖ. "καὶ τέλοσ αὐτὸσ ἔχει. οἱ δ’ ὥσπερ ἐν σκότῳ τὰ πράγματα κρίνουσι, πρὸσ τὸν ψόφον ἤ τι τῶν ἐκφανέντων, διηνεκὲσ δ’ οὐδὲν ἔχουσι προειπεῖν. τεκμήριον δέ· εἰ γὰρ μὴ φράσαισ τὸ ἐρώτημα, οὐδὲν ἔχει σοι λέγειν περὶ ὧν εἶδε σημείων.

ἀλλ’ ἀντὶ τοῦ περὶ τοῦ μέλλοντοσ ἔχειν εἰπεῖν οὐδ’ αὐτὸ τοῦτο οἶδεν ὅτου χάριν ἥκεισ, εἰ μὴ πύθοιτο. οὐ γὰρ ἔγκειται τὰ πράγματα αὐτῷ προφαινόμενα, ἀλλὰ τὰσ πίστεισ τοῖσ σημείοισ προσάγων εἰκάζει πρὸσ τὸν λόγον. καὶ οὐ μόνον κατὰ τοῦτ’ ἐλέγχεται στοχάσασθαι τοῦ μέλλοντοσ ὂν τὸ μαντεύεσθαι, ὅπερ καὶ τῶν ποιητῶν ἤδη τισ ἐμαρτύρησεν, ἀλλὰ κἂν ἀποκρίνηται τὸ ἐρωτηθὲν, εἰκάζει τὰ κύκλῳ πρὸσ τὸ πρᾶγμα. νίκη πολέμου, καὶ τίνοσ συμβάντοσ οὐκ οἶδεν, οὐδ’ ἁπλῶσ τῶν περὶ τὴν μάχην οὐδὲν, ἀλλ’ εἰκάζει. πάλιν ἢ πολιτῶν, ἤ τινων ἄλλων ἐπιβουλὴ, καὶ τὸν τρόπον οὐκ ἔχει φράσαι, ἀλλ’ ὥσπερ τὰ ὀνείρατα οὕτωσ συμβάλλεται. τὴν δ’ Αἰγυπτίων σοφίαν τίσ οὐκ οἶδε τῶν ἐντετυχηκότων; ὡσ ἅ γ’ ἂν ἢ φοβήσῃ περὶ τοῦ μέλλοντοσ ἢ ὑπόσχηται, τόν γε τρόπον καὶ τοὺσ τόπουσ καὶ τὸ μέτρον, οὐκ ἔχει διορίσασθαι ἀλλ’ ἢ πλοῦτον, ἢ πενίαν, ἢ λύπην, ἢ χαρὰν, ἢ θάνατον, ἢ πράξεισ, ἢ τὰ τοιαῦτα λέγει, αὐτὰ δ’ ἕκαστα οὐ συνείληφεν, ἀλλὰ τὰ μὲν πρὸσ τὸ μέγεθοσ τῶν φαινομένων, τὰ δὲ πρὸσ τὰ νόμιμα εἰκάζει τὰ ἑκάστων, τὰ δὲ πρὸσ τὰ ὅμοια, ἔστι δ’ ἃ καὶ πλεῖστον ἀλλήλων κεχωρισμένα. πανταχοῦ δὲ τὴν ἐπίνοιαν παρακαλεῖ, ὅτι ταύτησ καὶ μόνησ καὶ μόνον εἶναι δοκεῖ τὸ εἰκάζειν, ἀλλὰ μὴ ἁπλῶσ εἰπεῖν. οὐδὲν οὖν ἀλλ’ ἢ εἰκάζουσα τῇ ἀληθείᾳ φαίνεται διὰ πάντων. τί δὲ περὶ ῥητορικῆσ εἰ στοχάζεται θαυμάζεισ; φαίνεται γὰρ ὁμοίωσ διακειμένη τῇ μαντικῇ, πλὴν ὅσον μαντικὴ μὲν ἀπήλλακται στοχασαμένη, ῥητορικὴ δὲ οὐ στοχάζεται μόνον τῶν πραγμάτων, ἀλλὰ καὶ πράττει διὰ τῶν ὑπηρετῶν ἅττ’ ἂν εὑρίσκῃ βέλτιστα. ὥστε καὶ τὸν τῆσ μαντικῆσ ἐπέχει λόγον καὶ τὸν τῆσ στρατηγικῆσ, ἣν μηδὲν τῇ πολιτικῇ προσήκειν Πλάτων οὐκ ἐρεῖ.

πῶσ οὖν ῥητορικὴ πολιτικῆσ μορίου εἴδωλον, εἰ μὴ οὕτωσ; ἀλλὰ μὴν οὕτω γε οὐκ εἴδωλον. εἰε͂ν. αὐτοὶ δὲ οἱ στρατηγοὶ τί πράττουσιν, ὦ θαυμάσιε; οἶμαι μὲν οὐδὲν ἄλλο ἢ στοχάζονται οἵ γέ που βέλτιστοι καὶ φρονιμώτατοι καὶ τῆσ τῶν πολεμίων διανοίασ καὶ φύσεωσ τῶν σφετέρων στρατιωτῶν, καὶ τόπων γε οἶμαι καὶ καιρῶν. ἆρ’ οὖν τοῦ μηδενόσ εἰσιν ἄξιοι χρῆσθαι; οὐκ οἶμαί γε. ἀλλὰ μὴν εἰ διὰ τοσούτων γε ὧν εἶπον τεχνῶν ‐ τὰσ γὰρ πλείουσ ἀφίημι ‐ τὸ στοχάζεσθαι φαίνεται τῶν ἔργων ἡγούμενον καὶ διὰ τούτου πάντα χωροῦντα, πῶσ ἄξιον τούτῳ τὴν ῥητορικὴν ψέγειν; ἢ πῶσ ὃ μόνον κοινόν ἐστι τῶν τεχνῶν ὡσ εἰπεῖν, εἰσ ἔλεγχον τοῦτο φέρειν, ὡσ οὐ μετέχει ῥητορικὴ τέχνησ; οὐδὲν γὰρ ἄλλο ἢ τοῖσ συμβόλοισ, δι’ ὧν ἔδει γνωρίσαι καὶ παραδέξασθαι, τούτοισ διαφθείρειν αὐτήν ἐστιν, ὅταν ταῦτά τισ ἐγχειρῇ λέγειν. οὐκοῦν οὐχ ὅτι στοχάζεται, διὰ τοῦτο οὐ μέτεστι τέχνησ αὐτῇ, ἀλλ’ εἰ καὶ μὴ δι’ ἓν τῶν ἄλλων πάντων, δι’ ἓν τοῦτο μέτεστι τὸ στοχάζεσθαι, εἰ τοῦτ’ ἀληθὲσ εἴρηκε Πλάτων ὅτι δὴ στοχάζοιτο. τί δὲ τἄλλα λέγοι τισ ἂν, ἀλλ’ αὐτὴν τὴν πολυτίμητον εἴτ’ ἐπιστήμην εἴτε σοφίαν χρὴ προσειπεῖν, οὐκ αὐτὸσ, ὦ πρὸσ θεῶν, εἰκάζειν περὶ τῶν μεγίστων ὁμολογεῖσ, ὅταν γέ που φῇσ μὴ εἶναι διισχυρίσασθαι, ἀλλ’ ἀφίησ τῷ θεῷ, τἀκριβὲσ εὖ ποιῶν καὶ φιλοσοφῶν ὡσ ἀληθῶσ; ἀλλ’ ἐγὼ, τοῦτ’ εἰπέ μοι, πεισθῶ μηδὲν εἶναι τὸν Δία βελτίω τοῦ Σολέωσ σοφιστοῦ; ὦγαθὲ, σκόπει μὴ πάντα τἀνθρώπεια ὅσον εἰκάσαι ᾖ, ἡ δὲ ἐπιστήμη καθ’ Ὅμηρον ἐν Διὸσ οὔδει μόνου. ὅτι τοίνυν ὅλωσ ἐστὶ σόφισμα τὸ φάσκειν τὰ δοκοῦντα τοῖσ πλήθεσι ταῦτα συμβουλεύειν τοὺσ ῥήτορασ καὶ τούτου μόνου στοχάζεσθαι, εἰ καὶ μὴ παῖσ ἐλέγξειεν, ἀλλ’ ὅστισ γ’ εὖ φρονεῖ. ἐμοὶ μὲν γὰρ τοὐναντίον πᾶν φαίνεται, μήτ’ ἐν τῇ τῆσ ῥητορικῆσ φύσει πλεῖον εἶναι μηδὲν ἢ τὸ μὴ τὰ δοκοῦντα τοῖσ πλήθεσιν εὐθὺσ ἐᾶν γίγνεσθαι μήθ’ οἱ ῥήτορεσ ἄλλο τι μᾶλλον σκοπεῖν ἢ τὰ βέλτιστα, μήτε τοὺσ δήμουσ αὐτοὺσ τοῦτό γε ἐκφυγεῖν, ὡσ οὐκ ἀμείνουσ σφῶν οἱ ῥήτορεσ λογίσασθαι περὶ τῶν πραγμάτων, καὶ πᾶσαν ὅλωσ τὴν τοῦ βίου σχέσιν καὶ τὴν τύχην· καὶ τοῦτ’ ἐξ αὐτῶν τῶν τιμῶν εἶναι δῆλον ὧν αὐτοῖσ ἀπονέμουσιν.

εἰ γὰρ ἦν ἀληθὲσ τοῦτο, ὃ Πλάτων αἰτιᾶται, καὶ μὴ τοὺσ δήμουσ ἦγον οἱ ῥήτορεσ, ἀλλ’ οὗτοι τῶν δήμων ἦσαν, πρῶτον μὲν τίσ ἂν αὐτοῖσ αἰδὼσ καὶ τιμὴ παρὰ τῶν δήμων ἦν; ποῦ δ’ ἂν προεδρίασ ἢ τῶν ὑπὲρ τοὺσ πολλοὺσ ἔτυχον; οὐδεὶσ γὰρ τοὺσ διακόνουσ ὡσ κρείττουσ αὑτοῦ θαυμάζει, οὐδὲ οὗ πρότεροσ περὶ τῶν πραγμάτων ἐντεθύμηται, τούτῳ τὴν αὑτοῦ γνώμην προστίθησιν. ἔπειτα τίσ ἢ κήρυξ ἢ πρεσβεία δεηθήσεσθαί ποτ’ ἔμελλεν ἀνδρὸσ ῥήτοροσ, εἰ τὰ δοκοῦντα τοῖσ πλήθεσι συμβουλεύειν τῶν ῥητόρων εἶναι κατεδέδεικτο; τίσ γὰρ ἂν ἢ πόλισ πέμπουσα τὸν τοῦ μηδενὸσ ἄξιον θεραπεύειν εἵλετο, ἢ πρεσβευτὴσ ἥκων προσῆλθεν ἄν ποτε τούτῳ τοῦ πεῖσαι χάριν τὸν δῆμον, εἰ τοῦ βίου κεφάλαιον ὂν ἠπίστατο ἅττ’ ἂν ὁ δῆμοσ βούλοιτο, ταῦτα συμβούλεσθαι, καὶ περιμένειν τὴν ἐκείνου φωνὴν, ὥσπερ τὴν τῶν διδασκάλων οἶμαι παῖδεσ; τοὐναντίον μέντἂν ἢ ἐπὶ τῶν χορῶν εἶχεν, εἰ μὴ οἱ πλείουσ ἔμελλον τὸν ῥήτορα ἀναμένειν, ἀλλ’ ὁ ῥήτωρ ἐπεῖχεν ἑώσ ἂν ὁ δῆμοσ ἐπισημήνῃ. τίσ δ’ ἂν ἰδίαν ἢ δημοσίαν δίκην φεύγων δι’ ὅτου νικήσει τῶν ῥητόρων ἐζήτησεν, εἰ τὰ δοκοῦντα τοῖσ δικασταῖσ ταῦτ’ ἐρεῖν ἔμελλεν ὁ ῥήτωρ καὶ μηδ’ ὁτιοῦν ἕτερον; οὕτω μέντἂν οἱ μάλιστα κινδυνεύοντεσ καὶ περὶ τῶν μεγίστων ἀγωνιζόμενοι πλεῖστον ῥητόρων ἠμέλουν. εἰσὶ μὲν γὰρ οἱ μάλιστα δή που κινδυνεύοντεσ οἷσ χαλεπῶσ ἔχει τὰ τῶν ἀκροωμένων καὶ οἱ ταῖσ διαβολαῖσ προκατειλημμένοι. εἰ δὲ ἃ δοκοίη τοῖσ ἀκροωμένοισ, ταῦτ’ ἔργον ἐπεποίηντο λέγειν οἱ ῥήτορεσ καὶ ταῦτ’ ἐπηῦξον, Ἡράκλεισ, ἦν αὐτῷ οἴκοθεν φέρειν τὸν ὄλεθρον, εἴ τισ ἦγε ῥήτορα πρὸσ τοιοῦτον πρᾶγμα ὥσπερ ἂν εἴ τισ αὑτῷ τὸν δήμιον συνεισῆγεν. ἆρ’ οὖν ταῦθ’ οὕτωσ ἔχει καὶ οἱ μάλιστα ἀποθανεῖσθαι προσδοκῶντεσ καὶ οἷσ πλεῖστοσ ἔπεστι φόβοσ μὴ τῶν ἴσων τεύξεσθαι, οὗτοι καὶ διαφερόντωσ ἀμελοῦσι τῶν ῥητόρων;

εἶτα παρρησιάζεται, καὶ μάλα γε, ὡσ ἐγᾦμαι, λαμπρῶσ. οὐκ ἔστι ταῦτα. οὐχ οὕτω παράδοξα ἐρεῖ Πλάτων. ἀλλ’ ἐπὶ θύρασ ἔρχονται, δέονται, προσκυλινδοῦνται, πάντων φάρμακον τὴν ῥητορικὴν εἶναι νομίζοντεσ, θανάτου, φυγῆσ, αὐτῶν τῶν φόβων, δικαστῶν ὀργῆσ, δήμου φιλονεικίασ, πάντων. διὰ τί; ὅτι οὐ τὰ δοκοῦντα τοῖσ καθημένοισ ἴσασι λέγειν μελετῶντασ τοὺσ ῥήτορασ, ‐ οὐ γὰρ ἂν οὐδὲ αὐτὸ τοῦτ’ ἐνῆν λέγειν μελετᾶν αὐτοῖσ, εἰ τοῦτο ἔμελλον ‐ ἀλλ’ ἴσασιν αὐτοὺσ πόρρωθεν προσέχοντασ τοῖσ πράγμασι καὶ μελετῶντασ λέγειν ὡσ ἡ τῶν πραγμάτων τάξισ ἀπαιτεῖ, καὶ τῆσ τούτων φύσεωσ στοχαζομένουσ, οὐ τῆσ τῶν ἀκροωμένων, εἰ δ’ ἄρα καὶ τῆσ τῶν ἀκροωμένων, οὐχ ὥστε τὰσ ἐκείνων ἐπιθυμίασ θεραπεύειν, οὐδ’ ὅσα βουλομένοισ ἐστὶν ἀκούειν λέγειν, ἀλλ’ ὅσα βέλτιον εἰπεῖν, ταῦτ’ εἰπόντασ πεῖσαι δυνηθῆναι· ὥσπερ γε καὶ τοὺσ ἰατροὺσ στοχαζομένουσ ὁρῶμεν τῆσ φύσεωσ τῶν σωμάτων, οὐ μὴν ὥστε χαρίζεσθαι ταῖσ ἐπιθυμίαισ ἁπλῶσ, ἀλλ’ ὥστε τὸ βέλτιστον μὴ εἰκῆ προσενεγκεῖν, ἀλλ’ ὡσ μάλιστ’ ἂν ὁ κάμνων παραδέξαιτο. ἄχρι τούτου φημὶ κἀγὼ τὸν ῥήτορα τῶν ἀκροωμένων στοχάζεσθαι, καὶ τοῦτό γε εἰ λέγεισ, συγχωρῶ, ἀλλ’ οὐ δουλεύων οἶμαι τοῖσ πλήθεσιν οὐδὲ ὑπὲρ τοῦ χαρίζεσθαι παρατηρεῖ τὰσ φύσεισ, ἀλλὰ τὸ τοῦ Δημοσθένουσ, ὅπωσ τὰ βέλτιστα εἰσ δέον εἴποι. "ἀλλ’ ὅντινα χρὴ τρόπον πρὸσ ὑμᾶσ περὶ αὐτῶν εἰπεῖν. "πέπεισμαι γὰρ ἐξ ὧν παρὼν καὶ ἀκούων σύνοιδα τὰ πλείω τῶν πραγμάτων ὑμᾶσ ἐκπεφευγέναι τῷ μὴ βούλεσθαι τὰ δέοντα ποιεῖν, οὐ τῷ μὴ συνιέναι.

εἰ τοῦτ’ ἔστιν, ὦ Πλάτων, τὸ στοχάζεσθαι καὶ προσομιλεῖν τὰσ φύσεισ τηροῦντα, οὐκ ἐκφεύγομεν τὰσ αἰτίασ, πάντεσ ἐροῦσιν οἱ ῥήτορεσ. εἰ δ’ εἴκειν αὐτοὺσ τοῖσ πλήθεσι φῂσ καὶ ποιεῖν τὰ κελευόμενα, ἀλλ’ οὐ κελεύειν, τὴν θεράπαιναν εἴληφασ ἀντὶ τῆσ δεσποίνησ, καὶ τοὺσ δημοσίουσ ψέγων δοκεῖσ τοὺσ ῥήτορασ. ἀλλ’ οὔθ’ οἱ δημόσιοι μέγα φρονοῦσιν ἐφ’ ἑαυτοῖσ, ὅτι δουλεύουσι τοῖσ τῆσ πόλεωσ βουλήμασι, καὶ τοῖσ ῥήτορσι τοῦ φρονεῖν αὐτὸ τοῦτο αἴτιόν ἐστι τὸ μὴ τὰ δοκοῦντα τοῖσ δήμοισ λέγειν, ἀλλ’ ἃ δοκοῦσιν αὐτοὶ βέλτιστα εἶναι. εἰ δὲ ἦσαν διάκονοι τῆσ τῶν ὄχλων ἐπιθυμίασ καὶ τὰ δοκοῦντα τοῖσ καθημένοισ ἐδημηγόρουν, οὐδ’ ἂν παρρησιάσασθαί ποτ’ αὐτοῖσ ἐξῆν, οὐχ ὅπωσ ὑπὲρ τοὺσ ἄλλουσ φρονεῖν. ἀλλ’ οἶμαι συνίσασιν αὑτοῖσ οὐ τὰσ ἡδονὰσ θεραπεύουσιν, ἀλλὰ τὰσ ἐπιθυμίασ σωφρονίζουσιν, οὐδ’ ὁρῶσιν εἰσ τοὺσ πολλοὺσ, ἀλλὰ τοῖσ πολλοῖσ ὁρῶσιν εἰσ τούτουσ, οὐδ’ ἀρχομένοισ ὑπὸ τῶν ἰδιωτῶν, ἀλλ’ ἄρχουσιν αὐτοῖσ τῶν πολλῶν· καὶ τὴν ἐπωνυμίαν διὰ τοῦτο εἰλήφασι παρ’ αὐτῶν ἀντ’ ἄλλου συμβόλου μαρτύριον τῆσ ἐξουσίασ, λέγω τὴν τῶν δημαγωγῶν, οὐκ ἐπειδήπερ ὑπὸ τῶν δήμων ἄγονται, ὦ πάντ’ ἄνω καὶ κάτω ποιῶν, ἀλλ’ ὅτι τοὺσ δήμουσ ἄγουσιν· ὥσπερ γε δὴ καὶ τοὺσ παιδαγωγοὺσ, οἶμαι, καλοῦμεν, οὐκ ἐπειδήπερ ὑποπεπτώκασι τοῖσ παισὶν, ἀλλ’ ὅτι αὐτοῖσ ἡγοῦνται. ὅ τι γὰρ ἂν φαίησ ἁρμόττει τὸ τοιοῦτον ἀκοῦσαι τῷ ῥήτορι, ἄρχων, προστάτησ, διδάσκαλοσ, πάντα ταῦτ’ ἐστὶ τοῦ ῥήτοροσ τὰ ὀνόματα. ὅπερ γάρ εἰσι τοῖσ παισὶν οἱ διδάσκαλοι, τοῦτο τοῖσ δήμοισ εἰσὶν οἱ ῥήτορεσ· δεικνύουσιν ἃ χρὴ πράττειν καὶ παιδεύουσι ταῖσ γνώμαισ καὶ τοῖσ ψηφίσμασι. καὶ ἡ φύσισ οὕτω ταῦτ’ ἔταξεν. οὐ δουλεύει ταῖσ τῶν χορευτῶν ἐπιθυμίαισ ὁ κορυφαῖοσ, ἀλλ’ εἴ τί που καὶ χαρίζεται, τὸ μηδὲν ἀπᾷσαι συμπαρατηρῶν τῷ χαρίζεσθαι. ἀλλ’ οὐχ ὑποβάλλουσί γε αὐτῷ τὰ ἐνδόσιμα οἱ χορευταὶ, οὐδ’ ὅπωσ ἂν ἐκεῖνοι κελεύωσιν, οὕτω προσάγει τὸ μέλοσ καὶ τὸν ῥυθμὸν, οὐδὲ τί χρὴ διδάσκειν αὐτοὺσ παρ’ ἐκείνων μανθάνει, οὐ μᾶλλόν γε ἢ παρὰ τῶν ναυτῶν ὁ κυβερνήτησ μανθάνει τί χρὴ πράττειν.

ἀλλ’ ἀκούουσι μὲν οἱ ναῦται ἃ προστάττει, λέγει δὲ ὁ κυβερνήτησ οὐκ εἴ τι καὶ δοκοῦν τοῖσ ναύταισ, ἀλλ’ οὖν αὐτὸσ ὢν κύριοσ ἐν τῇ νηὶ τῶν ναυτῶν. πανταχοῦ πάντ’ ἐστὶ πρὸσ τοὺσ ἡγεμόνασ, καὶ τὰ τούτων ἡγεῖται βουλήματα. ἕπεται δὲ τὰ μὲν ἑκουσίωσ, τὰ δὲ ἀκουσίωσ τὰ τῶν πολλῶν. κορυφαῖοσ χοροῦ, ναυτῶν κυβερνήτησ, στρατιωτῶν στρατηγὸσ, δήμου ῥήτωρ ἡγεῖται. πάντεσ μὲν οὖν ἄρχοντεσ φύσει κρείττουσ τῶν ὑφ’ αὑτοῖσ· εἰ δέ τισ μετ’ ἐξουσίασ καὶ χαρίζεται, πείθων, οὐκ ἀναγκάζων, καὶ πρὸσ τῷ σώζειν τὴν ἑαυτοῦ τάξιν στοχάζεται καὶ τῆσ ἐπιθυμίασ τῶν ὑφ’ αὑτῷ, οὗτοσ ἐκεῖνόσ ἐστιν ὁ τῷ ὄντι πολιτικὸσ καὶ ὃν Ὅμηροσ ἔφη πατέρα ὣσ ἤπιον εἶναι. οἶμαι δὲ τὸν αὐτὸν καὶ ῥήτορα ἄριστον πεποίηκεν, ᾧ τοῦτο ἀνέθηκε. μὴ δὴ τοῦτο λέγε ὡσ ὄνειδοσ κατὰ τῶν ῥητόρων εἰ χαρίζονται, ἀλλ’ εἰ μετὰ τοῦ βελτίστου καὶ τῆσ χάριτοσ στοχάζονται. καὶ κατὰ τοῦτ’ ἀπόδοσ τῇ ῥητορικῇ τὴν πρέπουσαν εὐφημίαν, ἵνα τοῖσ ὁμοίοισ αὐτὴν ἀμειβόμενοσ φανείησ. εἰ δὲ λέγεισ ὡσ ἁπλῶσ χαρίζονται καὶ δουλεύουσι ταῖσ ἐπιθυμίαισ, τίσ ἡ πίστισ; ἐγὼ μὲν γὰρ παρ’ αὐτῶν τῶν πραγμάτων τὴν ἑτέραν παρέχομαι. εἰ γὰρ μήθ’ ὑπὸ τῶν δήμων ἔμελλον οὕτω γε θαυμασθήσεσθαι μήθ’ ὑπὸ τῶν ἰδιωτῶν μήθ’ ὑπὸ τῶν πολιτῶν μήθ’ ὑπὸ τῶν ξένων μήτ’ αὐτοὶ μηδαμῶσ ἅπερ νυνὶ σεμνύνεσθαι, συνελόντι δ’ εἰπεῖν, εἰ μήτ’ εὐδοξήσειν μήτε χρηματιεῖσθαι μήτε ἰσχύσειν μήτε ἐρεῖν, πῶσ ἐγχωρεῖ τοιαύτην αἰτίαν κατ’ αὐτῶν παραδέξασθαι, δι’ ἧσ ταῦτ’ ἀπήντησεν ἄν; ἔτι τοίνυν καὶ ὅλωσ ἀδύνατα ἐγκέκληκεν. ἴσωσ μὲν γὰρ οὐδὲ τοῖσ ἱπποκενταύροισ χαρίσασθαι ῥᾴδιον, εἴ τισ ἐδημηγόρει παρ’ αὐτοῖσ, οὐχ ὅτι κοινῇ λέγω πᾶσιν, ἀλλ’ οὐδὲ καθ’ ἕνα οἶμαι, εἴπερ ἦσαν διπλοῖ τὴν φύσιν·

δήμου δὲ βουλήματα γνῶναι καὶ θεραπεῦσαι διὰ τέλουσ τίσ μηχανή; καὶ ποῦ δυνατόν; οὐδεὶσ γάρ ἐστιν εἷσ δῆμοσ, οὐδὲ μιᾶσ ἐπιθυμίασ, οἶμαι δ’ οὐδ’ ἔσται· ἀλλ’ ὥσπερ ῥεύματα ἄλλοσ ἀλλαχόθεν φέρονται τοῖσ πᾶσι μεμερισμένοι, ταῖσ ἡλικίαισ, τοῖσ ἐπιτηδεύμασι, ταῖσ φύσεσι, τῇ τύχῃ, ταῖσ ἐπιθυμίαισ, ἄλλοσ ἄλλα γιγνώσκων, εἴ γε γιγνώσκειν χρὴ καλεῖν τὸ μηδ’ ὁτιοῦν εἰδέναι περὶ τῆσ ἀληθείασ. καὶ νὴ Δί’ οἱ μὲν νυνὶ πάρεισιν, οἱ δ’ αὖθισ ὥσπερ τὰ φύλλα δοκεῖ μὲν εἶναι ταὐτὰ καὶ τῶν αὐτῶν δένδρων, ἔστι δ’ οὐδέποτε ἃ πρὸ τοῦ. ποίαισ οὖν ἐπιθυμίαισ ὁ ῥήτωρ μέλλει δουλεύσειν, ἢ τὰ τίσι δοκοῦντα ἐρεῖν, ἢ τίνων στοχάσεσθαι, οἵ γ’ οὕτωσ ἀτόπωσ ἔχουσιν, ὥστ’ οὐδ’ αὐτοὶ γνῶναι δύνανται τί βούλονται; ἀλλὰ τοσοῦτ’ ἀπέχουσι τοῦ ταὐτὰ φρονεῖν ἀλλήλοισ ὥστ’ οὐδεὶσ αὐτῶν ὡσ ἔποσ εἰπεῖν αὐτὸσ αὑτῷ περὶ τῶν αὐτῶν ταὐτὰ φρονεῖ διὰ τέλουσ, ἀλλὰ πάντεσ ὥσπερ χειραγωγοῦ τοῦ ῥήτοροσ χρώμενοι ἀεὶ δέονται. εἰσ τίνασ οὖν εἰπέ μοι βλέψει; πάλιν γὰρ ταυτὸν ἐρήσομαι. καὶ πῶσ διακονήσεται ταῖσ ἐπιθυμίαισ; ὅταν γὰρ δέῃ μὲν διακονεῖν πολλοῖσ, οὗτοι δ’ ὦσι μὴ κατὰ ταὐτὰ γιγνώσκοντεσ, πᾶσι δὲ ἀμήχανον ἐκ τῶν αὐτῶν ταὐτὰ χαρίζεσθαι, πῶσ ὁ ῥήτωρ θεραπεύσει τὰσ ἐπιθυμίασ αὐτῶν; ἅμα γὰρ χαριεῖται τοῖσ ἑτέροισ καὶ τοὺσ ἑτέρουσ ἀνιάσει. ὥστε οὐ μᾶλλον πρὸσ ἡδονὴν ἢ πρὸσ ἀηδίαν ἐρεῖ. πῶσ οὖν καλεῖσ διακόνουσ τούτουσ; οὐ γὰρ ἐγχωρεῖ. ὅτι τοίνυν αὐτὸσ Πλάτων ὡμολόγηκε μὴ τὰ δοκοῦντα τοῖσ πολλοῖσ λέγειν τοὺσ ῥήτορασ ἔξεστιν ἴσωσ εἰπεῖν τοῦτό γε ὡσ κἂν παῖσ προσέχων φωράσειεν, ἵνα μὴ ἐλέγξειε λέγω. δίδωσι γὰρ δή που τοσοῦτον, πειθοῦσ εἶναι δημιουργὸν τὴν ῥητορικήν· εἰ δὲ πισιευτικῆσ ἢ διδασκαλικῆσ οὐ διαφέρομαι τὰ νῦν εἶναι, ἀλλ’ οὖν τό γε πείθειν αὐτῷ προστίθησιν.

ὅτε τοίνυν τὸ πείθειν ἐστὶ τῆσ ῥητορικῆσ, οὐ λέγουσι τὰ δοκοῦντα τοῖσ πολλοῖσ οἱ ῥήτορεσ. εἰ γὰρ τὰ δοκοῦντα λέγουσιν, οὐ πείθουσιν· οὐδεὶσ γὰρ ἐφ’ αὑτοῦ γιγνώσκων ἑτέρῳ περὶ τούτου πείθεται. ἀλλὰ τούτῳ κεχώρισται τό τ’ ἐφ’ αὑτοῦ βεβουλεῦσθαι καὶ τὸ πεισθῆναι. ἀλλ’ εἰ καὶ τοῦτ’ ἄρα εἰπεῖν δεῖ, αὑτοῖσ, οὐ τοῖσ ῥήτορσι πείθονται οἱ τὰ δοκοῦντα αὑτοῖσ ποιοῦντεσ. πείθει δὲ οὐδεὶσ ὅστισ μὴ τὴν αὑτοῦ γνώμην εἰπὼν ἐνίκησεν. ὥστ’ αὐτὸ τοὐναντίον τῷ Πλάτωνοσ λόγῳ συμβαίνει, εἰ τὰ τοῖσ πολλοῖσ δοκοῦντα λέγουσιν οἱ ῥήτορεσ. ἃ γὰρ οἱ βουλόμενοι λέγουσι, ταῦτα πείθονται λέγειν. οὐκοῦν εἰ μὲν ἡ ῥητορικὴ πειθοῦσ δημιουργὸσ καὶ τὸ πείθειν τῶν ῥητόρων, οὐ κολακεύουσιν οἱ ῥήτορεσ· οὐ γὰρ διακονοῦσι τοῖσ πολλοῖσ, ἀλλὰ πείθουσιν· εἰ δ’ οἱ ῥήτορεσ τὰ δοκοῦντα λέγουσι τοῖσ πολλοῖσ, οὐ δημιουργὸσ ἡ ῥητορικὴ πειθοῦσ· πειθομένουσ γὰρ τοῖσ πολλοῖσ, ἀλλ’ οὐ πείθοντασ παρέχεται. πρὸσ ταῦτα ἑλοῦ ὁποτέρωθι τὸ ψεῦδοσ. Πλάτων γὰρ ἡμῖν ἐλέγχει Πλάτωνα, καὶ τὸ κάλλιστον, οὐ πόρρωθεν, ἀλλ’ ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ τοῖσ αὐτοῖσ λόγοισ ἀναμίξ. ὡσ τοίνυν οὔτ’ ἄλογον ἡ ῥητορικὴ οὔθ’ οἱο͂ν, ὡσ οὑτωσὶ φάναι, στοχάζεσθαι, οὐδ’, εἰ μετέχει τέχνησ, εὑρ́ημα ποιεῖσθαι, οὐδὲ μεθ’ ὧν ἀρτίωσ διεξῄειν τεχνῶν εἶναι τῶν πολλῶν, ἀλλὰ καὶ πλεῖστον λόγου μετέχον, μᾶλλον δὲ ἅπαν ἐν λόγοισ, καὶ μέγιστον καὶ πρῶτον τῶν ἐν ἀνθρώποισ καὶ τελεώτατον καὶ πέρασ, εἰ οἱο͂́ν τ’ εἰπεῖν, εὐχῆσ ἄξιον δεῖξαι. γνοίη δ’ ἄν τισ εἰ σκέψαιτο τὴν φύσιν αὐτῆσ καὶ ὑπὲρ τίνων καὶ πηλίκων τὸ κατ’ ἀρχὰσ εὑρέθη καὶ τί πράττει καὶ ποιεῖ διὰ τέλουσ.

οἶμαι τοίνυν ἅπαντασ ἂν οἷσ δυνατὸν συμφῆσαι τὸ μὴ κατὰ ταὐτὰ φῦναι τοὺσ ἀνθρώπουσ, ἀλλὰ δυοῖν μερίδοιν τὴν μὲν οἱάν βιάζεσθαι καὶ πλεονεκτεῖν εἶναι, ἣν τῶν κρειττόνων τισ ἂν εἴποι, λέγω δ’ οὐκ ἀρετῇ βελτιόνων, ἀλλ’ ἰσχυροτέρων, τὴν δ’ οἱάν ἐλαττοῦσθαι καὶ παρὰ γνώμην συγχωρεῖν ἀπορίᾳ τοῦ κωλύειν, ἣν τῶν ἀσθενεστέρων οὖσαν γιγνώσκομεν. τοῦτ’ οὖν εἶναι τὸ ποιῆσαν εὑρεῖν τι τοιοῦτον ἀνθρώπουσ ὑπὲρ αὑτῶν, ἢ θεούσ γε ὑπὲρ τῶν ἀνθρώπων, ὃ τὴν μὲν ἰσχὺν ἐπισχήσει, τοῦ δὲ ἴσου καὶ δικαίου πᾶσιν ὥσπερ ἐνέχυρον γενήσεται ταυτὸν τοῖσ τε πολλοῖσ συμφέρον καὶ τοῖσ πρὸσ τὸ βιάζεσθαι πεφυκόσιν αὐτοῖσ. οὐδὲ γὰρ ἐκεῖνοι ἔμελλον ἐκφεύξεσθαι τῶν ἀδίκων καὶ κακῶν ἔργων τἀπίχειρα, ἀλλὰ τῶν ἀσθενεστάτων πρώτων ἀναιρεθέντων ἄλλων ὑπ’ ἄλλων κατὰ μικρὸν, οὕτωσ ἀεὶ τῶν λοιπῶν ὑπεξαιρουμένων ἔμενε τελευτῶντασ αὐτοὺσ ἐφ’ ἑαυτοὺσ ἐλθεῖν, ὥσπερ φασὶ τοὺσ σπαρτοὺσ, εἰ ἄρα καὶ ὁ μῦθοσ τοῦτο αἰνίττεται. ἐμοὶ μὲν γὰρ, εἴ τι δεῖ καὶ παραβῆναι, θαυμαστῶσ δοκεῖ τοῦτο βούλεσθαι δηλοῦν. πεποίηκέ γε τὴν ἀρχὴν αὐτοῖσ τῆσ γενέσεωσ ἐκ δράκοντοσ ὀδόντων, αὐτοὺσ δ’ ἀναβῆναί φησι τοὺσ ἄνδρασ ἐνόπλουσ, Ἄρει δὲ ἀνθ’ Ἑρμοῦ μελῆσαι τοῦ θέρουσ. ὅπερ οὖν ἔφην, οὐδ’ αὐτοῖσ τοῖσ ὑπερέχουσι ταῖσ δυνάμεσιν εἰσ τέλοσ λυσιτελήσειν ἔμελλεν ἡ δοκοῦσα κατ’ ἀρχὰσ εὐτυχία, ἀλλ’ ὑφ’ οὗ καὶ κρείττουσ ἦσαν, μᾶλλον δ’ ᾤοντο εἶναι, ὑπὸ τούτου κατελείπετο αὐτοῖσ ἀπολωλέναι, ὥστ’ ἔρρειν κομιδῆ τὰ πάντων ἀνθρώπων. ἔδει δή τι κοινὸν εὑρεθῆναι φάρμακον τῷ γένει ταυτὸν ἅπασι συμφέρον, τοῖσ ἰσχυροῖσ, τοῖσ ἥττοσι, τοῖσ ἐπιεικέσιν· ὡσ τοὺσ μὲν ἢ κωλῦσαι πρὸ τῶν ἀδικημάτων, ἢ παρ’ αὐτὰ τιμωρήσασθαι, τοῖσ δ’ ἄδειαν τοῦ βίου παρασκευάσαι, τοῖσ δὲ χάριν τὴν πρέπουσαν, ὅσοι τὸ δίκαιον ἐτίμων ἑκόντεσ. εὑρέθη τοίνυν ἐκ τούτων ῥητορικὴ καὶ παρῆλθε φυλακτήριον δικαιοσύνησ καὶ σύνδεσμοσ τοῦ βίου τοῖσ ἀνθρώποισ, ὅπωσ μὴ ταῖσ χερσὶ, μηδὲ τοῖσ ὅπλοισ, μηδὲ τῷ προλαβεῖν, μηδὲ πλήθει καὶ μεγέθει, μηδ’ ἄλλῳ τῶν ἀνίσων μηδενὶ κρίνοιτο τὰ πράγματα, ἀλλ’ ὁ λόγοσ τὸ δίκαιον ἐφ’ ἡσυχίασ διαιροῖ.

οἷσ δ’ οὐκ ἦν ἄλλωσ τῶν ἴσων τυχεῖν, τοῦ πείθοντοσ ἔδει λόγου· ἀρχὴ μὲν οὖν αὕτη καὶ φύσισ ῥητορικῆσ καὶ βούλημα τοῦτο σῶσαι πάντασ ἀνθρώπουσ καὶ τὴν βίαν διὰ τῆσ πειθοῦσ ἀπώσασθαι. εὑρεθεῖσα δὲ ὑπὲρ τοιούτων καὶ τηλικούτων μόνη βιωτὸν ἡμῖν πεποίηκε τὸν βίον, τούσ τε ἰδίουσ οἴκουσ καὶ τὰ κοινὰ τῶν πόλεων εἰσ ὁμόνοιαν τὸ καθ’ αὑτὴν ἄγουσα καὶ τὸ διδάξαι καὶ μαθεῖν ἅπασιν ἀεὶ καθιστᾶσα καλὸν, τὴν δὲ ἀλογίαν καὶ τοὺσ θορύβουσ πανταχοῦ φεύγειν τε καὶ μισεῖν πρώτη διδάξασα. σκεψώμεθα δὴ καὶ τοὺσ νόμουσ τί ποτ’ ἐστὶ τὸ ποιῆσαν, κἂν ἄλλην τισ εὑρ́ῃ νόμων ἀρχὴν, ἀλλ’ οὐχὶ τὴν αὐτὴν ἥνπερ καὶ ῥητορικῆσ, λῆρον τοῦτο εἶναι λέγων, νικάτω. ἀλλὰ μὴν τοῦτό γε πάντεσ ἂν εἴποιεν, ὡσ οὐδὲ πρὸσ ἓν τῶν πάντων ἐδέησε νόμων ἡμῖν, ἢ τὸ μηδὲν ὑπ’ ἀλλήλων πάσχειν δυσχερὲσ, μηδὲ τοὺσ φαύλουσ καὶ θρασεῖσ τῶν χρηστῶν κρατεῖν, ἀλλὰ τοὺσ χρηστοὺσ τῶν φαύλων περιεῖναι μετὰ τοῦ δικαίου. ταυτὶ δύ’ ἔστιν ὡσ εἰπεῖν τῶν νόμων κεφάλαια, τιμωρία τῶν ἀδικούντων καὶ τιμὴ τῶν ἐπιεικῶν. εἰ γὰρ ἕκαστοι τῆσ ἀξίασ τυγχάνοιεν, οὐκ ἔστιν ὅπωσ ἂν ἄμεινον σωθείη τὸ δίκαιον οὐδ’ ὅπωσ ἂν ἀσφαλέστερον τὸ κοινὸν τῶν ἀνθρώπων σώζοιτο. οὐκοῦν ταῦτα ἐνόντα ἐν τῇ τῆσ ῥητορικῆσ φύσει φαίνεται. οἷσ μὲν γὰρ ἤρκει σιγῇ πλεονεκτεῖν, οὐκ ἔμελλον δή που δεήσεσθαι λόγου, οὔθ’ ὥστε εἰπόντεσ αὐτοὶ νικῆσαι, ἑτέρωθι γὰρ ἦσαν ἰσχυροὶ, οὔθ’ ὥστε ἑτέρων ἀκούειν, αὐτὸ γὰρ τοῦτ’ ἦν αὐτοῖσ τὸ βούλημα ἀκούειν μηδενόσ. τοῦτο δ’ αὖ εὐθὺσ ὑπὲρ τῆσ δικαιοσύνησ.

ὁ μὲν γὰρ αὑτῷ καὶ ταῖσ παρασκευαῖσ ἐπιτρέπων τὸ δοκοῦν ἑαυτῷ ἀξιοῖ κρατεῖν, ὁποῖόν ποτ’ ἂν ᾖ, ὁ δ’ ἀφ’ ὧν καὶ τοὺσ ἔξω δεῖ πεῖσαι ταῦθ’ ὁρῶν καὶ ταῦτ’ ἀξιῶν μελετᾶν, οὐ φεύγει τὴν τοῦ ποῖ’ ἄττ’ ἐστὶν ἃ βούλεται βάσανον. φαίνεται τοίνυν ἡ ῥητορικὴ τῇ νομοθετικῇ τῆσ αὐτῆσ φύσεωσ μετειληφυῖα, εἴπερ τό γε ἀκριβὲσ ἐπ’ ἀμφοτέρων δεῖ θεωρεῖν, μᾶλλον δὲ μέροσ οὖσα τῆσ ῥητορικῆσ ἡ νομοθετικὴ καὶ τοῖσ πᾶσι δευτέρα πωσ, πρῶτον μὲν ὅτι καὶ περὶ αὐτῶν ἔδει τῶν νόμων λόγου τοῦ πείθοντοσ. εἰ γάρ ἐστιν εὔδηλον ὅτι οἱ νόμοι μὲν ὑπὲρ τοῦ πάντασ τὸ προσῆκον ἔχειν ἔμελλον τεθήσεσθαι, τοῦτο δ’ οἱ τῇ χειρὶ κρείττουσ οὐκ ἔμελλον συμβουλήσεσθαι, πῶσ οὐκ ἀναγκαίωσ ἔδει λόγου τοῦ πείσοντοσ ἤδη; οὐ γὰρ βιάσασθαί γε ἐνῆν τοὺσ πρὸσ αὐτὸ τοῦτο πεφυκότασ, οὐδ’ ἦν αὕτη νόμων ἀρχή· ὑπὲρ γὰρ αὐτοῦ τοῦ μὴ βιάζεσθαι τοὺσ νόμουσ ἔδει θέσθαι. οὔκουν ἦν τιθέναι βιασάμενον, ἀλλὰ τοῦτ’ ἦν πρῶτον παρὰ τοὺσ νόμουσ. ἔδει δὴ πεῖσαι μάλιστα μὲν καὶ τοὺσ ἀντιπράττοντασ αὐτοὺσ, καὶ βελτίουσ γε εὐθὺσ αὐτῷ τούτῳ ποιῆσαι· εἰ δὲ μὴ, τούσ γε πολλοὺσ καὶ ὑπὲρ ὧν ἐτίθει τισ. οἱ μὲν γὰρ τῇ σφετέρᾳ φύσει χρώμενοι πρὸσ τοὺσ πολλοὺσ ἀδικεῖν ἔμελλον τοὺσ ἄλλουσ, οἱ δὲ τῇ τῆσ ῥητορικῆσ καὶ σφετέρᾳ πρὸσ ἐκείνουσ εὖ ποιήσειν ἔμελλον κἀκείνουσ, εἴπερ σωφρονεῖν ἔμελλον. εἰ δ’ ἄρα ἐκεῖνοι μὴ ἐδέχοντο, λοιπὸν ἦν πεῖσαι τοὺσ πολλοὺσ καὶ ὑπὲρ ὧν ἐτίθει τισ αὐτὸ τοῦτο, ὅτι ὑπὲρ αὑτῶν τίθησιν. ἔδει δὴ λόγων καὶ πειθοῦσ. δι’ ἓν μὲν τοῦθ’ οὕτωσ ἀναγκαίωσ ἡ ῥητορικὴ νόμων πρότερον καὶ ἡγούμενον, δεύτερον δὲ τί χρὴ τοὺσ νόμουσ αὐτοὺσ, ὦ πρὸσ θεῶν, εἶναι φῆσαι πλὴν λόγουσ, τοσοῦτον τῶν ἄλλων ἐξηλλαγμένουσ ὅσον εἰσὶ γεγραμμένοι; εἰ μὲν ἐγώ τι μέμνημαι, καὶ Σωκράτει συνδοκεῖν Αἰσχίνησ μαρτυρεῖ. χωρὶσ δὲ τῆσ μαρτυρίασ καὶ τοῦ Σωκράτουσ εἰσ αὐτό τισ ἂν σκοπῶν ἴδοι. λέγουσι γάρ πωσ καὶ τί δεῖ ποιεῖν καὶ τίνων ἀπέχεσθαι καὶ ἐν εἰρήνῃ καὶ ἐν πολέμῳ καὶ καθ’ ἕνα καὶ κοινῇ, καὶ πολιτεύονται διηνεκῶσ ἐν ταῖσ πόλεσιν.

οὐκοῦν ταῦθ’ ἃ ἐν ταῖσ δημηγορίαισ τῶν ῥητόρων ἐστὶ, ταῦθ’ οἱ νόμοι λέγουσι, πλὴν ὅσον οὐ διαλείπουσιν οἵ γε νόμοι λέγοντεσ, ἀλλὰ δι’ αἰῶνοσ ῥητορεύουσιν, ἅτ’ οἶμαι γεγραμμένοι. ὅτε τοίνυν ῥητορικῆσ οἱ περὶ τούτων λόγοι, ῥητορικῆσ μέροσ οἱ νόμοι. καὶ γὰρ τὸ γεγράφθαι γιγνόμενον μέροσ τοῖσ λόγοισ ἐστὶν, εἴ γε οἱ μὲν ἀπὸ στόματοσ αὐτῶν λέγονται, οἱ δὲ γράφονται. καὶ μὴν τά γε ψηφίσματα οἱ ῥήτορεσ δή που συγγράφουσιν. οὐκοῦν ὅτε τὰ ψηφίσματα τῆσ αὐτῆσ φύσεώσ ἐστι τοῖσ νόμοισ καὶ τῶν αὐτῶν πολιτειῶν, ἀμφότερά γ’ ἐστὶ τῶν ῥητόρων, ὥσθ’ οἵ γε νόμοι μέροσ τῆσ ῥητορικῆσ. φέρε δὴ σκεψώμεθα καὶ περὶ τῆσ δικαστικῆσ τοῦ χάριν αὐτῆσ ἐδεήθημεν καὶ τί ποθ’ ἡμῖν βούλεται. ἢ τοῦτο καὶ ῥᾷστον ἁπάντων ἰδεῖν, ὅτι τοῖσ νόμοισ ἐπικουρεῖ· τοὺσ γὰρ παραβαίνοντασ ἃ προστάττουσιν ἐκεῖνοι, τούτουσ ἀναζητεῖ καὶ τιμωρεῖται· καὶ οὐδ’ αὐτὸ τοῦθ’ ἁπλῶσ, ἀλλὰ κἀνταῦθα ἀκολουθεῖ τοῖσ νόμοισ. ὡσ γὰρ ἐκεῖνοι κελεύουσιν, οὕτω κολάζει. εἰε͂ν. τίνοσ οὖν δεῖ τῇ δικαστικῇ πρὸσ ταῦτα; πόθεν εὑρήσει τὸ δίκαιον ἢ παρὰ τῆσ ῥητορικῆσ; ἡ μὲν γὰρ ἐλέγχει τὰ γιγνόμενα, ἡ δ’ ἐπὶ τοῖσ ἐλέγχοισ ψηφίζεται. φαίνεται τοίνυν κἀνταῦθα ἡ ῥητορικὴ βουλομένη μὲν ταὐτὰ τῇ δικαστικῇ, τοσοῦτον δὲ νικῶσα ὅσον ἀμφοτέρασ συνέχει μόνη βεβαίωσ. βουλομένη γὰρ ἡ δικαστικὴ, καθάπερ ἐν μάχῃ τῇ νομοθετικῇ βοηθῆσαι, ταυτὸν ἔπαθεν αὐτῇ τῇ νομοθετικῇ. ἐκείνῃ τε γὰρ ῥητορικῆσ πρότερον ἐδέησεν, ὥστε ταύτῃ ἔχειν πάροδον τοὺσ νόμουσ, ἥ τε δικαστικὴ σχῆμα ἐπικούρου λαβοῦσα τοῖσ νόμοισ αὐτὴ πρότερον προσεδεήθη τῆσ παρὰ τῆσ ῥητορικῆσ βοηθείασ. ἔδει γὰρ αὐτὴν δυνηθῆναι βοηθῆσαι· τοῦτο δὲ οὐκ ἦν ἄνευ ῥητορικῆσ. τοσούτῳ δὴ σεμνότερον καὶ τιμιώτερον ῥητορικὴ δικαστικῆσ ὅσῳ μικροῦ δέω λέγειν δικαστὴσ δημίου. ὁ μὲν γὰρ ἐλέγχει τἀδικήματα ὁ ῥήτωρ καὶ παραδίδωσι τῷ δικαστῇ, ὁ δ’ ἀκούσασ καὶ μαθὼν παραδίδωσιν αὖ τοῖσ ὑπηρέταισ, καὶ μέσοσ ἔσθ’ ὁ δικαστὴσ διακόνου καὶ ῥήτοροσ.

τίσ γὰρ τόποσ λοιπὸν ἢ χρεία ῥητορικῆσ ἢ λόγων, εἰ τὸ δίκαιον ἡ χεὶρ ὁριεῖ καὶ μηδὲν πλέον ἔσται τῷ δυναμένῳ διδάξαι περὶ τοῦ πράγματοσ; αὖθισ δὲ ἐπειδὰν τέλοσ ἡ δίκη λάβῃ, τῇ μὲν δικαστικῇ πλέον οὐδ’ ὁτιοῦν περίεστιν, ἀλλ’ ὥσπερ ἡ νομοθετικὴ θεῖσα τοὺσ νόμουσ ἀπήλλακται, οὕτωσ ὁ δικαστὴσ μετὰ τὴν κρίσιν. "νόμοσ ὁ πάντων βασιλεὺσ θνατῶν τε καὶ ἀθανάτων ἄγει δικαιῶν τὸ βιαιότατον ὑπερτάτᾳ χειρί. τεκμαίρομαι ἔργοισιν Ἡρακλέοσ, ἐπεὶ ἀπριάτασ. οὐ γὰρ φῂσ ὅλου μεμνῆσθαι, ἐχρῆν δὲ ἴσωσ οὐδὲ τούτων, μὴ οὖν ἐπὶ ῥητορικήν γε. ἀλλ’ ἄχρι μὲν τούτου καὶ ἡ ῥητορικὴ λέγει, νόμοσ ὁ πάντων βασιλεὺσ θνατῶν τε καὶ ἀθανάτων· τὰ δὲ ἑξῆσ οὐκέτι ταὐτὰ ‐ πόθεν; οὐδέποτε ἡμέρα καὶ νὺξ ταὐτὰ συμφήσουσιν ‐ ἀλλὰ πᾶν τοὐναντίον ἄγει τὰ δίκαια πρεσβεύων καὶ τοὺσ ἐν ὕβρει θρασεῖσ νουθετῶν. εἰ γὰρ ἀξιώσει τὸ βιαιότατον νόμον εἶναι τὸν δικαιοῦντα καὶ τὴν ὑπερτάτην χεῖρα κρατεῖν Ἡρακλέουσ, ᾧ μετὰ τῆσ χειρὸσ τῶν δικαίων ἐμέλησεν, αὐτὴ τοῖσ ἑαυτῆσ λόγοισ ἀπολεῖται. ποῦ δὲ τὸ πείθειν, εἰ τὸ βιάζεσθαι κρατήσει;

καὶ ταῦτα αὐτῆσ, ἧσ ἔργον πείθειν, δούσησ βιάζεσθαι; δοκεῖ δέ μοι καὶ Πίνδαροσ, εἴ τι δεῖ περὶ τοῦ ᾄσματοσ εἰπεῖν, οὐκ εἰσηγούμενοσ οὐδὲ συμβουλεύων σπουδῇ ταῦτα λέγειν τοῖσ ἀνθρώποισ, ἀλλ’ ὡσπερεὶ σχετλιάζων. "αἰνέω μὲν Γηρυόνη, τὸ δὲ μὴ Διὶ φίλτερον σιγῶμι πάμπαν. "ἁρπαζομένων τῶν ὄντων καθῆσθαι παρ’ ἑστίᾳ καὶ κακὸν εἶναι. καίτοι τό γε πρὸσ νόμον καὶ ταῦτα ἀνθρώπων ἅμα καὶ θεῶν βασιλέα μάχεσθαι οὐκ ἦν ἐπαινεῖν πρὸσ Πινδάρου, οὐδὲ συμβουλεύειν πρὸσ κέντρα λακτίζειν. καὶ κελεύει φυλάττεσθαι. ἀλλὰ τί, φησὶ, τούτων ἐμοὶ νῦν; εἴτε γὰρ δοκοῦντα Πινδάρῳ ταῦτ’ ἦν εἴτε μὴ, ἀλλ’ οὐ τῇ γε ῥητορικῇ δείξει τὸ τοιοῦτον δοκοῦν. οὐ δεῖ γὰρ ἁρπάζειν ἕκαστον κατὰ δύναμιν καὶ τοῦτο νόμον καλεῖν, ἀλλ’ ἕκαστον τῶν δικαίων τυγχάνειν, καὶ τὸν ταῦτα διαιροῦντα νόμον τιμᾶν, καὶ καλεῖν γε μόνον τὸ τοιοῦτον νόμον καὶ τοὐναντίον παρανομίαν. τοῦτ’ ἔστι τὸ δόγμα τῆσ ῥητορικῆσ καὶ τούτῳ σύνεστι τῷ νόμῳ καὶ περὶ τούτου πείθει τηροῦσα ὅπωσ μηδεὶσ ὑπερβήσεται, τοὺσ ὑπερβαίνοντασ σωφρονίζουσα. μέγιστον δὲ μαρτύριον· οὗ μὲν γὰρ νόμοσ καὶ δίκαι, ἐνταῦθα καὶ ῥητορικὴ καὶ λόγοι, οὗ δ’ ὑπερτέρα χεὶρ ἀφαιρεῖται τὸ δίκαιον, οὐδὲν ἴδοισ ἂν ἐκεῖ ῥητορικῇ διοικούμενον. ἀλλ’ ἔστι μιᾶσ ὡσπερεὶ μοίρασ καὶ φύσεωσ οἱ νόμοι, ἡ δίκη, οἱ λόγοι. τριῶν δ’ οὐσῶν τούτων δυνάμεων, ὅπερ λέγων ἐξέβην, ἁπάσασ τὰσ χώρασ ἡ ῥητορικὴ μόνη καταλαμβάνει. προτέρα γὰρ οὖσα τῆσ νομοθετικῆσ κατὰ τὴν ἐκείνησ χρείαν, προτέρα δ’ αὖ καὶ τῆσ δικαστικῆσ, ὅτε κἀκείνησ ἔδει, λαβοῦσα μέσην πρότερον τὴν νομοθετικὴν, εἶτ’ αὖ τὴν δικαστικὴν ὡσαύτωσ διχόθεν περιέχουσα, πρώτη καὶ μέση καὶ τελευταία γίγνεται, ὁμοῦ μὲν ἀμφοῖν αὑτὴν μέσην, ὁμοῦ δ’ ἄμφω μέσασ αὑτῆσ καθιστᾶσα, ὡσ μάλιστ’ ἔμελλον ἅπασαι συμμένειν, ἀντὶ συνδέσμου τῇ ῥητορικῇ χρώμεναι. πότερον οὖν πολιτικῆσ μορίου εἴδωλον ἡ ῥητορικὴ, ἢ τὰ τῆσ πολιτικῆσ ὡσ σὺ φῂσ μόρια ὑπὸ τῆσ ῥητορικῆσ συνέχεται;

ἐμοὶ μὲν γὰρ ὡσ ἀληθῶσ οὐ ῥητορικὴν ἐν τούτοισ κακίζειν φαίνεται οὐδὲ πολιτικῆσ μορίου εἴδωλον δεικνύναι, ἀλλ’ οὕτωσ ὥσπερ εἴδωλον ῥητορικῆσ ἀπειληφὼσ ἐπὶ τούτῳ σπουδάζειν, αὐτῆσ δ’ οὐδ’ ἅπτεσθαι, ὥσπερ οἱ Στησιχόρου Τρῶεσ οἱ τὸ τῆσ Ἑλένησ εἴδωλον ἔχοντεσ ὡσ αὐτήν. διαφέροι δ’ ἂν τοσοῦτον, ὅτι οὐδὲ ὅμοιον τῇ ῥητορικῇ τὸ εἴδωλον. ἀλλὰ μὴν τῆσ γε ἀρετῆσ τέτταρα δή πού φασιν εἶναι μόρια, φρόνησιν, σωφροσύνην, δικαιοσύνην, ἀνδρείαν. ῥητορικὴ τοίνυν εὑρέθη μὲν ἐν φρονήσει καὶ ὑπὲρ δικαιοσύνησ, σωφροσύνη δὲ τῶν ἐχόντων καὶ ἀνδρεία τὰσ πόλεισ σώζει· σωφροσύνη μὲν, ἐπεὶ τὸν ἐν κόσμῳ βίον πρὸ τῆσ ἀταξίασ αἱροῦνται, ἀνδρεία δ’ ὅτι τοῖσ ἐναντίοισ οὐχ ὑπείκουσιν. ἂν γὰρ εἴξωσιν, οὐ φυλάξουσι τὴν ῥητορικὴν, ὥστε ἑώσ ἂν φυλάττωσιν, οὐκ εἴκουσιν. οὐκοῦν οὐ τεττάρων ὄντων μορίων τῆσ κολακείασ τοῦτό ἐστι ῥητορικὴ πρὸσ δικαιοσύνην ὅπερ ὀψοποιικὴ πρὸσ ἰατρικὴν, ἀλλὰ τεττάρων ὄντων μορίων τῆσ ἀρετῆσ ἅπαντα δι’ αὐτῆσ πεποίηται, καὶ ὅπερ ἐν σώματι γυμναστικὴ καὶ ἰατρικὴ, συναμφότερον λέγω, τοῦτ’ ἐν τῇ ψυχῇ καὶ τοῖσ τῶν πόλεων πράγμασι ῥητορικὴ φαίνεται. τὰ μὲν γὰρ ἄδηλα εἰ καὶ γενήσεται προορᾷ, ἐπειδὰν δημηγορῇ· τὰ δὲ ὅπωσ μὴ γενήσεται προορᾷ, ἐπειδὰν νομοθετῇ·

τὰ δὲ διατηρεῖ καθ’ ὅσον δύναται· τὰ δὲ πραχθέντα ἐπανορθοῖ, ἐπειδὰν τοὺσ ἀδικοῦντασ τοῖσ δικασταῖσ παραδιδῷ. τί οὖν εἰ Ἀρχέλαοσ τὸν αὑτοῦ δεσπότην καὶ θεῖον ἀποκτείνασ κατέσχε τὴν ἀρχὴν, ἢ τὸν ἑπταετῆ ἐκείνου παῖδα εἰσ τὸ φρέαρ ἐμβαλὼν ἔφη πρὸσ Κλεοπάτραν διώκοντα τὸν χῆνα ἐμπεσεῖν, ἢ μανίᾳ τινὶ παρελήρησεν ἐπὶ τῆσ μύλησ, τί ταῦτ’ ἐστὶ πρὸσ ῥητορικὴν, ὦ πάντα λόγον καὶ μονονοὺ τοὺσ λίθουσ κεκινηκὼσ ὡσ ἀληθῶσ αὐτούσ; τί βούλεταί σοι τὰ μηδὲν προσήκοντα ἐπεισόδια; οὐ γὰρ ἔγωγε ταῦτ’ ἔπειθον, φήσειεν ἂν ἡ ῥητορική. οὐδ’ εἴ τισ ἐπείθετο ἐμοὶ σφάττων καὶ ἀποπνίγων, οὔτε ταῦτα οὔτ’ ἄλλ’ οὐδ’ ὁτιοῦν ἂν διεπράττετο, ἀλλὰ πείσασ καὶ φανερῶσ ἀποδείξασ ὅτι τῶν αὑτῷ προσηκόντων ἀντιποιεῖται. ἐπὶ γοῦν τῶν βραχυτέρων, φησὶ, τούτῳ χρῶμαι καὶ τοὺσ κλήρουσ οὐ τοῖσ ἁρπάσασιν, ἀλλὰ τοῖσ ἀποδείξασι δίδωμι. καὶ τὸν Ἀρχέλαον αὐτὸν, φησὶν, οὐχ ὅπωσ τούτων ἄν ποτε ἠξίωσα, ἀλλ’ εὐθὺσ ἂν εἰσήγαγον οὗ δίκην ἂν ἔδωκε καλὴν καὶ πρὶν τὸν παῖδα ἴσωσ ἀποπνῖξαι, ἔτι τῶν πρώτων φόνων ὄντων ἐν χερσὶν, εἴ τινα εἶχεν ἡ ῥητορικὴ χώραν ἐν Μακεδονίᾳ· νῦν δ’ ἀπούσησ ἐμοῦ ὁ μὲν ἠδίκει, οἱ δ’ ἠτύχησαν οἵ τε διαφθαρέντεσ καὶ οἱ τοιοῦτον ἄρχοντα δεξάμενοι. ὥστ’ εἰ μηδαμόθεν ἄλλοθεν, ἔκ γε τῶν Ἀρχελάου κακῶν γνῶθι ὡσ καλὸν ῥητορικὴ καὶ ἀναγκαῖον καὶ πόλει καὶ ἔθνει παρεῖναι μέλλοντι σωθήσεσθαι καὶ μὴ τοῖσ ἐναγέσι κακῶσ δουλεύειν. ταυτὶ μᾶλλον ἂν, οἶμαι, πείθοι λέγουσα ῥητορικὴ, οἰκεῖά τε καὶ δίκαια καὶ προσόντα ἑαυτῇ λέγουσα.

οὐ μὴν ἀλλ’ εἰ Πλάτων οἰέται τούτοισ ἐλέγχειν αὐτὴν, ὡρ́α καὶ τὰ Γύγου τοῦ Λυδοῦ προσεγκαλεῖν αὐτῇ οἶμαι ‐ ταῦτα μέν ἐστι καὶ ἀτοπώτερα ‐ ὅτι τὸν δεσπότην ἀποκτείνασ ἔσχε τὴν ἀρχήν· ἡ δὲ συνῄδει καὶ συνέπραττεν ἡ τοῦ μὲν γυνὴ, τοῦ δὲ δέσποινα. τί οὖν οὐ κἀκεῖνα λέγομεν, ὅτι Κῦροσ τὸν Ἀράξην διαβὰσ Μασσαγέταισ συνέβαλε, Δαρεῖοσ δὲ τὸν Βόσπορον ζεύξασ ἐπὶ Σκύθασ διέβη, Ξέρξησ δὲ τὸν Ἑλλήσποντον ζεύξασ ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, Νίνοσ δὲ ὑπὸ Μήδων ἑάλω, ὁ δὲ Σαρδανάπαλλοσ ἐκαύθη ζῶν ἀναβὰσ ἐπὶ τὴν πυρὰν αὐτόσ. καὶ τί ταῦτ’ ἐστὶ πρὸσ ἔποσ; ἢ πότ’ ἂν σταίη τισ κατηγορῶν ῥητορικῆσ, εἰ πάνθ’ ὅσα πώποτε ἢ ἰδιώταισ ἢ πόλεσι συνέβη κατὰ συμφορὰσ, ταῦτα ῥητορικῇ λογίζοιτο; καίτοι γε περὶ Ἀρχελάου καὶ τοῦτ’ ἔχοι τισ ἂν εἰπεῖν, ὅτι Σωκράτην οὗτοσ ἦν ὁ καλῶν ὡσ αὑτὸν, οὐ τῶν ῥητόρων οὐδένα· ἀλλ’ ἐῶ τοῦτο. ἀλλ’ οἶμαι γέλωσ ἐστίν. ἑώσ γὰρ ἄν τισ μὴ δείξῃ τούτων αἰτίαν τὴν ῥητορικὴν οὖσαν, μηδὲ τῇ ταύτησ φύσει ταῦτα συμβαίνοντα, οὐ ῥητορικὴν δίδωσιν ἁμαρτῆσαι, τοῦτο δέ ἐστιν ἐλέγξαι τὸ ζητούμενον. πρὸσ δὲ κἀκεῖνο εὐήθεσ, εἰ αὑτῷ μὲν νομίζοι πᾶσαν ἄδειαν καὶ ἃ μὴ ταύτησ ἔστιν ἔργα ῥητορικῇ προσάπτειν ἐξεῖναι, τὸν δ’ ἀντικείμενον λόγον οὐχ ὁρᾷ, οὐδ’ οἰήσεται καὶ τὸν ὑπὲρ ταύτησ λέγοντα καὶ σεμνύνοντα πάνθ’ ὅσα πώποτ’ ἐπράχθη χρηστὰ κατ’ ἀνθρώπουσ ἐπὶ ῥητορικὴν ἄγειν δυνήσεσθαι. ἡμεῖσ τοίνυν ἀποδείκνυμεν οὗ χάριν εὑρέθη ῥητορικὴ, ἵν’ εἰ μὲν εἰή τοῦτο καλὸν, καὶ τὴν ῥητορικὴν χρηστὸν ἡγώμεθα, εἰ δ’ αἰσχρὸν καὶ φευκτὸν, τοῖσ αὐτοῖσ ὀνόμασι καὶ λογισμοῖσ καὶ περὶ τῆσ ῥητορικῆσ χρώμεθα.

φαίνεται τοίνυν ἐξ ἀρχῆσ ὑπὲρ τοῦ δικαίου συστᾶσα καὶ νομισθεῖσα, ὥσπερ ἀφ’ ὧν, ὅπερ εἶπον, τοῦτο ἴσχυσεν ὄνομα οἱ νόμοι. ἔδει γὰρ τοῖσ ταῖσ χερσὶν ἐλαττουμένοισ λόγου καὶ νόμου βοηθοῦ. οὐκοῦν ὅσ’ ἄν τισ ἐκλέξασ ἀδικήματα εἰσ τὸ μέσον φέρῃ, πρὸσ τῷ μηδὲν προὔργου πράττειν εἰσ τοὺσ κατ’ αὐτῆσ ἐλέγχουσ καὶ τοὺσ ὑπὲρ αὐτῆσ λόγουσ κομιεῖ. ταῦτα γὰρ καὶ τὰ τοιαῦτα ὥστε μισεῖν καὶ κωλύειν εὑρέθη. νὴ Δί’ ἀλλὰ συκοφαντοῦσί τινεσ τῆσ ῥητορικῆσ προϊστάμενοι. καὶ κατ’ αὐτό γε τοῦτο σεμνότερον ἡ ῥητορική. πῶσ; ὅτι καὶ τῶν ἰατρικῆσ, οἶμαι, τινὲσ προϊσταμένων ἀπέκτειναν φαρμάκῳ τινὰσ ἤδη καί τιν’ ἴσωσ ἄλλον τρόπον, ἀλλ’ οὐ διὰ τοῦτο πονηρὸν ἡ ἰατρικὴ, ἣ τοσοῦτον ἀπέχει τοῦ κτείνειν ἀνθρώπουσ ὥστ’ ἐστὶ θανάτου φάρμακον ὡσ εἰπεῖν τό γε ἐφ’ ἑαυτῇ. οὐκοῦν ὅστισ μάλιστα μισεῖ καὶ δυσχεραίνει τοὺσ ἀποκτιννύντασ, οὗτοσ μάλιστα τοὺσ σώζοντασ ἀσπάζεται καὶ τιμᾷ. οὐκοῦν καὶ ἐπὶ τῆσ ῥητορικῆσ εἰ μὲν πέφυκεν ὥστε ὑβριστὰσ καὶ κόλακασ ποιεῖν, ἐξ ἀνάγκησ αἰσχρὸν καὶ ἀγεννὲσ καὶ ἀνελεύθερον καὶ οὐ πρέπον ἀνδρὶ καλῷ κἀγαθῷ· εἰ δὲ ὑπὲρ τοῦ λόγῳ σώζειν τοὺσ ἀνθρώπουσ καὶ τὸ δίκαιον, ὑπὲρ τούτου κατεδείχθη, ὅπερ κατὰ σῶμα ἰατρικὴ, τοῦτ’ ἐν ψυχῇ ῥητορικὴ προϊόντοσ ἑξῆσ τοῦ λόγου πέφηνεν ἡμῖν οὖσα, ἐῶ γὰρ τὰ νῦν γυμναστικήν. ὥσθ’ ὅστισ μάλιστα τοὺσ συκοφαντοῦντασ ἢ κολακεύοντασ δυσχεραίνει, τούτῳ μάλιστα προσήκει τὴν ὑπὲρ τοῦ βελτίστου νομισθεῖσαν καὶ τούτων οὖσαν φάρμακον τιμᾶν. ὥσπερ γὰρ ὅστισ ἀποκτιννύει ἰατρικὴν ὑπισχνούμενοσ οὐχ ἅμα ἰατρόσ τέ ἐστι καὶ ἀποκτίννυσιν, ἀλλ’ ἑώσ μὲν ἰατρὸσ, οὐδαμῶσ συμπράξει ταῦτα, ἀλλὰ κἂν ἄλλου πατάξαντοσ αὐτὸσ ἰῷτο, ἅμα δὲ ἀποκτίννυσί τε καὶ τὴν τέχνην συνδιέφθαρκεν, οὕτω κἀνταῦθα οὐχ ἅμα ῥήτορέσ τέ εἰσι καὶ συκοφαντοῦσι καὶ κολακεύουσιν, ἀλλ’ ἑώσ μὲν ῥήτορεσ, οὐδέτερα τούτων, οὐδέ γ’ ἄλλο τι αἰσχρὸν οὐδέν ἐστι παρ’ αὐτοῖσ οὐδὲ παρὰ πολὺ, ἀλλὰ τοὺσ μὲν ἀδικοῦντασ ἐξελέγχουσι, τοὺσ δ’ ἀγνοοῦντασ διδάσκουσι περὶ τῶν πραγμάτων, ἅμα δ’ ἔξω τούτων τε καὶ τῆσ ῥητορικῆσ ἔσονται. οὔκουν ὄνειδοσ ποιήσουσι τῇ ῥητορικῇ, ὁπόταν πλημμελῶσιν.

ἁμαρτήσονται γὰρ τοσοῦτον αὐτῆσ ὅσονπερ τοῦ δικαίου, ἐπεὶ καὶ ἡ κυβερνητικὴ τοῦ σώζεσθαι δή που τοὺσ ἐμπλέοντάσ ἐστι τέχνη, καὶ μὴν ἔχοι γ’ ἄν τισ τῶν ἐπὶ πρύμναν καθημένων ἀναγαγὼν εἰσ τὸ πέλαγοσ καὶ καταδῦσαι καὶ ἄλλο τι χρήσασθαι τοιοῦτον. ἀλλ’ οὔτε τὴν κυβερνητικὴν δεῖ ψέγειν διὰ ταῦτα οὔτε λέγουσιν ἄνθρωποι ὅτι τῇ τῶν ἐμπλεόντων σωτηρίᾳ πάντων ἐναντιώτατόν ἐστι κυβερνήτησ συνεμβὰσ, οὔτε τοὺσ καταποντιστὰσ εἰσ ἓν, οἶμαι, τοῖσ κυβερνήταισ οὐδεὶσ τίθησιν. ἀνάγκη μὲν γὰρ, οἶμαι, καὶ τὰ βλάψοντα τὴν ναῦν καὶ τὰ διατηρήσοντα εἰδέναι τόν γε κυβερνήτην, ὥσπερ οἶμαι καὶ τὸν ἰατρὸν ἀνάγκη καὶ τὰ σφαλερὰ τῷ σώματι γιγνώσκειν καὶ τὰ σωτήρια· χρῆσθαι δ’ ἑκατέρωθι τοῖσ χρηστοῖσ ἡ τέχνη βούλεται, εἰκότωσ καὶ κατ’ ἐπωνυμίαν. καὶ τοσοῦτόν γ’ ἀπέχει τοῦ περὶ ταῦτα κακουργῶν τισ φυλάττειν τοὔνομα τῆσ τέχνησ, ὥστε κἂν ἄκων ἐξαμάρτῃ, φησὶν ὁ Πλάτων, οὐκ ἀκριβεῖ τῷ λόγῳ χρώμεθα, ἐπειδὰν φῶμεν ὅτι ὁ ἰατρὸσ ἐξήμαρτεν ἢ ὁ κυβερνήτησ. ἑώσ γὰρ ἂν ἡ τέχνη κρατῇ, ἁμάρτημα οὐκ ἔστιν, οὐ γάρ ἐστιν ἁμαρτεῖν κατ’ αὐτήν·

τὸ γὰρ ἁμαρτεῖν οὐκ ἔστι τέχνη. κομιδῆ ἄρα ἐάν τισ ἐξεπίτηδεσ τἀναντία οἷσ ἡ τέχνη βούλεται ποιῇ, τοῦτον ᾧ μετέχει τῆσ τέχνησ ἀδικεῖν φήσομεν, ἢ τῇ τέχνῃ ποιεῖν ὄνειδοσ, ἀλλ’ οὐ τὴν τέχνην τούτῳ διπλοῦν ποιεῖν τοὔνειδοσ. καὶ τί δεῖ παραδειγμάτων ἑτέρων ἀλλ’ οὗ μικρῷ πρόσθεν ἡμεῖσ τε ἐμεμνήμεθα καὶ Πλάτωνα σύμψηφον ἐδείκνυμεν; οἱ νόμοι σωτηρίασ δή που τῶν πόλεων ἕνεκα καὶ τοῦ τὰ δίκαια βεβαιοῦν ἅπασι τίθενται, καὶ ἡ νομοθετικὴ καὶ κατ’ αὐτὸν ἐκεῖνον καὶ καθ’ ἡμᾶσ καὶ κατὰ πάντασ ἀνθρώπουσ χρηστὸν καὶ καλὸν καὶ σὺν δικαιοσύνῃ καταριθμεῖσθαι τοῦτ’ αὐτὸ δή που τὸ δικαίωσ οὐκ ἐκπεφευγὸσ, Πλάτων δὲ αὐτὸ καὶ πρότερον τίθησιν. ἐὰν οὖν τισ ἡμᾶσ ἔρηται λέγων ὡδὶ, πόσοι δὲ ἤδη νόμουσ ἤνεγκαν οὐδὲν ὑγιὲσ καὶ πάντ’ ἔχοντασ τὰ δεινότατα; πόσοι δ’ ἐν γραφαῖσ ἑάλωσαν παρανόμων; ἢ πόσοι τῶν κυρίων ὄντεσ νόμων ἐλύθησαν ὡσ οὐκ ἄμεινον αὐτοῖσ χρῆσθαι; τί οὖν; πότερον τὴν νομοθετικὴν οὐ πάντη καλὸν φήσετε διὰ τοὺσ τοιούτουσ νόμουσ, ἢ πάντασ τοὺσ πώποτε γραφέντασ ἢ μέλλοντασ γραφήσεσθαι νόμουσ εἶναι καλοὺσ καὶ δικαίουσ, ἐπειδὴ δεῖ πάντωσ καλὸν εἶναι τὴν νομοθετικήν; ἆρ’ ἄφυκτα ἐρωτᾶν αὐτὸν φήσομεν καὶ συγκαλυψόμεθα; ἢ τίνοσ ἐστὶν εὐπορῆσαι μετρίασ ἀποκρίσεωσ καὶ ἣ τὴν νομοθετικὴν καὶ τοὺσ τῷ ὄντι νόμουσ καλόν τε καὶ δίκαιον εἶναι φήσει; τούτου γὰρ χάριν ἐλθεῖν εἰσ ἀνθρώπουσ τὸ πρῶτον, τὰ δὲ τοιαῦτα οὐ νόμουσ εἶναι μᾶλλον ἢ τὸ τοῦ Δημοσθένουσ ἀνομίαν, καὶ ἃ κωλύουσιν οἱ νόμοι καὶ ὑπὲρ ὧν εὑρέθησαν ὅπωσ μὴ γίγνοιτο. προσθείην δ’ ἂν ἔγωγε ὅτι ὦ ὡδὶ σὺ ἐρωτῶν οὐ φοβεῖ με τοῦτο, ὅτι ἑάλωσαν παρανόμων νόμουσ ἤδη τινὲσ γράψαντεσ.

ἀλλὰ καὶ τοῦτο ἐμοὶ μαρτυρεῖ. τοὺσ γὰρ παρανόμων ἁλόντασ οὐκέτ’ εἶναι νόμουσ τό γε ἀκριβέσ· οὐ γὰρ ἂν εἰε͂ν νόμοι τε ἅμα καὶ παρὰ τοὺσ νόμουσ. ὥστε παρανόμοισ ἀκούειν οὐ νομίμοισ προσήκει γράμμασιν αὐτοῖσ. ταῦτά μοι καὶ ὑπὲρ ῥητορικῆσ ἔστω πρὸσ Πλάτωνα. ἣν δ’ ἂν τότε κοινὴν ἐποιησάμεθ’ ἀπόκρισιν, αὕτη νῦν ἐμοὶ πρὸσ τὸ παρὸν γιγνέσθω. οὐκ ἂν ὁμοῦ κόλακέσ τε καὶ ῥήτορεσ εἰε͂ν, οὐδὲ ὁμοῦ συκοφάνται καὶ ῥήτορεσ, εἴπερ ὄντωσ ἡ ῥητορικὴ τοῦ δικαίου χάριν εἰσῆλθε καὶ σωτηρίασ τοῖσ ἀνθρώποισ, ὥσπερ οἱ νόμοι. ἀλλ’ ἑώσ ἂν ἰατρικὴ σώζῃ τοὺσ κάμνοντασ καὶ κυβερνητικὴ σώζῃ τοὺσ πλέοντασ καὶ νόμοι τοὺσ χρωμένουσ, οἱ ῥητορικῆσ λόγοι σώζουσιν οὓσ χρὴ καὶ τὸ δίκαιον φυλάττουσιν· ἐπεὶ καὶ τὴν ὑφ’ ἡμῶν ταύτην κληθεῖσαν φιλοσοφίαν, εἴ τισ βούλοιτο κακίζειν, πόλλ’ ἂν ἔχοι παράγειν ἐν τοῖσ λόγοισ· οἱο͂ν εἰ Διαγόρου κατηγοροίη καὶ Ἀναξαγόρου καί τινασ ἄλλουσ ἐκλέξασ ὕστερον ἢ καὶ τὸ πρότερον γενομένοισ ἀτόπουσ ἀνθρώπουσ· ὧν οἱ μὲν διέφθειραν δή που τινὰσ, οἱ δ’ ἐβλασφήμησαν περὶ θεοὺσ, οἱ δὲ λόγουσ ἄλλουσ τινὰσ εἶπον, οὓσ οὐκ ἄμεινον ἦν ὅλωσ, οἱ δὲ αὐθαδείασ πλέον ἢ φρονήσεωσ εἰσηνέγκαντο. ἀλλὰ μὴ οὕτω βέλτιον ᾖ λέγειν, ὅτι οὐκ, εἴ τινεσ φιλοσοφίασ προβλήματι χρώμενοι φαῦλοι καὶ μηδὲν βελτίουσ τῶν πολλῶν γεγόνασιν, ἢ νὴ Δία καὶ δεινότεροι κακουργεῖν, οὐ διὰ ταῦτα ἀτιμαστέον φιλοσοφίαν, ἑώσ ἂν φιλοσοφία μὴ τὸ τὰ τοιαῦτα ποιεῖν ᾖ, ἀλλ’ αὐτοῖσ τούτοισ τεκμηρίοισ χρηστέον κατ’ ἐκείνων, ὅτι διημαρτήκασι φιλοσοφίασ. οὐδὲ εἴ τινεσ, οἶμαι, κολακεύουσιν ἢ συκοφαντοῦσι, χείρω τοῦτο ποιεῖ ῥητορικὴν, ἀλλ’ ἡμαρτηκότασ αὐτοὺσ ῥητορικῆσ ταύτῃ γε ταῦτα δεῖ δοκεῖν, ὥσπερ ἐκείνουσ φιλοσοφίασ, ἐπὶ τῷ τοῦ καλλίστου προσχήματι τὴν τοῦ κακουργεῖν ἄδειαν ἑαυτοῖσ ἐκπορίζοντασ.

ἄτοπον δ’ ἂν εἰή, εἰ τὰ μὲν τῶν σκυτοτόμων καὶ τῶν τεκτόνων ἔργα μὴ ἐξ ὧν ἂν διαμάρτωσι κρινοῦμεν, ἀλλ’ ἐξ ὧν ἂν ὡσ δυνατὸν μάλιστα τύχωσι, ῥητορικὴν δ’ οὐ μόνον οὐκ ἐκ τῶν κάλλιστα αὐτὴν ἀποτελεσάντων κρινοῦμεν, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν αὐτὰ τἀναντία πραττόντων οἷσ ἡ ῥητορικὴ βούλεται. ναί. ἀλλ’ ἀδικεῖσθαι βέλτιον ἢ ἀδικεῖν. ἔστω ταῦτα. ἆρ’ οὖν ὥσπερ βέλτιον, οὕτω καὶ καθάπαξ αἱρετόν; οὔ. φησὶ γοῦν οὐδέτερον βούλεσθαι, δῆλον ὅτι καὶ τὸ ἀδικεῖσθαι κακὸν ἡγούμενοσ, ὀρθῶσ, οἶμαι, καὶ γιγνώσκων καὶ λέγων. οὐκοῦν εἰ Πλάτων αὐτὸσ ἡμῖν ἀποκρίναιτο, πλείστου γένοιτ’ ἂν ἄξιον τῷ λόγῳ. ὑπάρχει δὲ καὶ τοῦτο. πῶσ; ὡσ αὐτῷ Σωκράτησ ἀποκρινόμενοσ πεποίηται. ἔστι γὰρ καὶ αὐτὸ οὑτωσὶ διακείμενον. ἐρωτᾷ Πῶλοσ Σωκράτη, σὺ δ’ ἄρα ἀδικεῖσθαι βούλοιο ἂν μᾶλλον ἢ ἀδικεῖν; καὶ ὃσ ἀμείβεται, Βουλοίμην μὲν ἂν ἔγωγε οὐδέτερον, εἰ δὲ ἀναγκαῖον εἰή ἀδικεῖσθαι ἢ ἀδικεῖν, ἑλοίμην μᾶλλον ἀδικεῖσθαι. οὐκοῦν ὁπότε μηδέτερόν φησι βούλεσθαι, δῆλον ὅτι καὶ τὸ ἀδικεῖσθαι κακὸν ἡγούμενοσ οὔ φησι βούλεσθαι, ἀλλὰ τοῦ μὲν ἀδικεῖν ἄμεινον τὸ ἀδικεῖσθαι, οὐ μὴν ἐκείνου γε τοῦ μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι, ὀρθῶσ, οἶμαι, καὶ γιγνώσκων καὶ λέγων. εἰ μὲν τοίνυν ἡ ῥητορικὴ ἀδικεῖσθαι μὲν ἐκώλυεν, ἀδικεῖν δὲ προσηνάγκαζεν, οὐδ’ οὕτω μὲν ἴσωσ ἂν καθάπαξ πονηρὸν ἦν, πονηρόν γε ὂν κωλύουσα τὸ ἀδικεῖσθαι, χεῖρον δὲ ἂν ἴσωσ βελτίονοσ, εἴπερ ἀδικεῖσθαι κρεῖττον ἢ ἀδικεῖν. εἰ δ’ οὔτ’ ἐκεῖνο ἐπαναγκάζει καὶ τοῦτο κωλύει, κατ’ ἐκεῖνο μὲν οὔτε ἀγαθὸν οὔτε κακόν πω, δῶμεν γὰρ ὡσ ἐν τῷ παρόντι, κατὰ τοῦτο δὲ κυρίωσ ἀγαθὸν καὶ τοσούτῳ βέλτιον ἢ χεῖρον, ὅσῳ τοῦ βελτίονοσ μετείληφεν, ἀλλ’ οὐ τοῦ χείρονοσ, εἴπερ βέλτιον τὸ μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι, ἢ δυοῖν ἐκείνοιν τὸ ἕτερον. καὶ μὴν ὁ μὲν μὴ ἀδικεῖν ἐγνωκὼσ οὐχ ἅμα αὐτόσ τε τοῦ κακουργεῖν ἀπέχεται καὶ τὸ ἀδικεῖσθαι πέφευγεν.

αὐτὸ γὰρ τοῦτο ἦν ἀδικεῖν τὸ κακῶσ ὃν οὐ προσῆκε ποιεῖν. ὥσθ’ ἑώσ ἂν ἐν ἀνθρώποισ ᾖ τὸ κακουργεῖν, ἀδικήσεται. ὁ δὲ τὴν τοῦ μὴ ἀδικεῖσθαι φυλακὴν ἔχων ἅμα καὶ τὸ ἀδικεῖν που κωλύει. ὥσπερ γὰρ ἅμα τε ἠδίκηται καὶ ἠδίκηκεν ἕτεροσ, οὕτωσ ὁ τὴν τοῦ μὴ ἀδικεῖσθαι δύναμιν ἔχων τὴν αὐτὴν τοῦ μὴ ἐᾶν ἀδικεῖν ἔχει. ὥστε εἰ τὸ μὲν μὴ ἀδικεῖσθαι τῆσ ῥητορικῆσ τίθησι, τὸ δὲ μὴ ἀδικεῖν τῆσ φιλοσοφίασ, τοσούτῳ χείρων φιλοσοφία ῥητορικῆσ, ὅσῳ τοῦ ἀδικεῖσθαι τὸ ἀδικεῖν. ὁπότε δ’ αὖ πρὸ τούτου τίθησι τὸ μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι, τούτῳ βελτίων αὖ γίγνεται ῥητορικὴ φιλοσοφίασ, ἐπειδή γε ὁμοῦ τῷ ἀδικεῖσθαι καὶ τὸ ἀδικεῖν ἀναιρεῖ. ἐπεὶ καὶ οἱ νόμοι κωλύοντεσ ἀδικεῖσθαι, ἅμα καὶ ἀδικεῖν δή που κωλύουσιν. οὐ γὰρ ἔστιν οὐκ ὄντων τῶν ἀδικουμένων τοὺσ ἀδικοῦντασ εἶναι, μηδενὸσ ὄντοσ ἐφ’ ὃν τοῦτ’ ἔρχεται. ὥσθ’ ἡ ῥητορικὴ τὸ ἀδικεῖσθαι κωλύουσα συγκωλύει καὶ τὸ ἀδικεῖν αὐτῷ τούτῳ ᾧπερ τὸ ἀδικεῖσθαι. εἰ δὲ δὴ καὶ ὅλωσ βοηθείασ ἕνεκα τῷ δικαίῳ τὴν ῥητορικὴν δείκνυμεν εὑρεθεῖσαν καὶ τὴν αὐτὴν καθαρῶσ τάξιν ἔχουσαν τοῖσ νόμοισ, οὐ μόνον, ὡσ ἐοίκεν, ὁ ῥήτωρ οὐ τὸ μὲν ἀδικεῖσθαι φεύξεται, τὸ δ’ ἀδικεῖν βεβαιώσει, ἀλλ’ οὐδὲν οὕτωσ ὡσ τὸ ἀδικεῖν κωλύσει. οὐ γὰρ μόνον τῶν εἰσ αὑτὸν σχήσει πρόνοιαν, ἀλλ’ ὅπωσ μηδ’ ἄλλοσ πείσεται κακῶσ, εἴπερ ὧν τοὺσ νόμουσ χάριν, τούτων καὶ τὴν ῥητορικὴν εὑρέσθαι νενίκηκεν. ἀλλὰ μὴν ὅ γε ἑτέρουσ τὰ δίκαια πράττειν ἐπαναγκάζων πολύ που πρῶτον αὐτόσ γε παρεσκεύασται.

οὐ γὰρ ἐγχωρεῖ βοηθεῖν μὲν τῷ δικαίῳ, τοῦ δὲ καταλύειν τὸ δίκαιον αὐτὸν πρῶτον ὑπάρχειν. οὐκοῦν ὁ ῥήτωρ οὐ μόνον αὐτὸσ οὐκ ἀδικήσει, ἀλλ’ οὐδ’ ἕτερον ἐάσει· οὐδ’ αὖ μόνον αὐτὸσ οὐκ ἀδικηθήσεται, ἀλλ’ οὐδ’ ἕτεροσ τό γε τούτου μέροσ. εἰ δὲ μήτ’ ἀδικήσει μήθ’ ἕτερον ἐάσει, κατὰ πάντασ τοὺσ τρόπουσ ἡ ῥητορικὴ καλὸν κἀγαθὸν καὶ καθ’ ὃν αἰσχρὸν τὸ ἀδικεῖν καὶ καθ’ ὃν κρεῖττον τὸ ἀδικεῖσθαι ἢ ἀδικεῖν καὶ καθ’ ὃν ὅλωσ βέλτιστον μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι, καὶ πέφηνεν ὁ τῷ ὄντι ῥήτωρ ἀνδρὸσ ἁπλῶσ εἰπεῖν ἀγαθοῦ τοσούτῳ κρείττων, ὅσῳ ὁ μὲν τὸ καθ’ αὑτὸν μόνον παρέχεται, ὁ δὲ καὶ τοὺσ ἄλλουσ ὅπωσ τοιοῦτοι γενήσονται παρασκευάζει. ὁ μὲν γὰρ καλόσ τε κἀγαθὸσ οὐ πάντη ῥήτωρ, ὁ δὲ ῥήτωρ καλὸσ κἀγαθὸσ, ὅσ γε καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἐπὶ ταῦτ’ ἄγει. οὐ μὴν ἀλλ’ εἰ τούτῳ Πλάτων ἰσχυρίζεται ὡσ οὐ πολλήν τινα οὐδ’ ἀξίαν σπουδῆσ οὐδὲ λόγου χρείαν ἡ ῥητορικὴ παρέχεται, ὅτι οὐ τηλικοῦτόν ἐστι τὸ ἀδικεῖσθαι κακὸν ἡλίκον τὸ ἀδικεῖν, τί κωλύει καὶ τοὺσ νόμουσ αὐτὸν ἅπαντασ τοῖσ αὐτοῖσ τούτοισ διαγράφειν; οὐ γὰρ ἄλλο γ’ οὐδὲν ἢ τοῦτο βούλονται, μάλιστα μὲν μηδένα μηδὲ ὑφ’ ἑνὸσ πάσχειν κακῶσ, εἰ δὲ μὴ, δίκην τοῖσ παθοῦσι παρὰ τῶν πραξάντων ἢ τῶν αἰτίων γίγνεσθαι. ὥστ’ οὐ μόνη ἄπεισιν ἐκ τῶν πόλεων ἐκκηρυχθεῖσα ὑπὸ τοῦ Πλάτωνοσ, ἀλλ’ ὥσπερ ἑταιρείασ καταγνωσθείσησ μετὰ τῶν ταὐτὰ συμβουλομένων νόμων ἐξελαθήσεται· καὶ τότε ῥητορικὴν ἐκπέμψομεν καὶ προπηλακιοῦμεν, ὅταν καὶ τοὺσ νόμουσ συνεκπέμψαι καλῶσ ἡμῖν ἔχῃ. πότ’ οὖν τοῦτ’ ἂν γένοιτο; τίσ ὁ καιρὸσ αὐτοῦ; τῶν Πλάτωνοσ ἑταίρων ἀποκρινάσθω τισ, ἐπειδήπερ αὐτὸν οὐκ ἔχομεν παραστήσασθαι.

καὶ μὴν οὐδ’ ἐνταῦθα ἔξω μαρτυρίασ ἡμῖν παντελῶσ στήσεται, ἀλλὰ καὶ ἔτι μᾶλλον ἐν τούτοισ ἤπερ ἐν οἷσ ἄρτι διέξεισι φαίνεται μαρτυρῶν. οὐ γὰρ περὶ τῶν ἄλλων νόμων οὐδὲ πολιτειῶν διαλέξομαι, οὐδ’ οὓσ ὁ δεῖνα ἔθηκεν, ἀλλ’ εἴ τισ αὐτὸν ἔροιτο, ὦ δαιμόνιε καὶ πάντα σὺ θαυμαστὰ εὑρίσκων, εἰ μηδέν ἐστι πρᾶγμα τὸ ἀδικεῖσθαι, μηδ’ ἡ τοῦτο κωλύουσα δύναμισ μηδενὸσ ἀξία λόγου, μηδ’ ὁπόσα ἐστὶ καὶ γίγνεται μηδὲν χρηστὸν, ἀλλ’ οὕτωσ ἄτιμον καὶ ἀνελεύθερον ὥστ’ εἶναι μόριον κολακείασ καὶ σκιᾶσ, τοῦ χάριν οἰκίζων ταύτην τὴν ἐν τῇ βίβλῳ πόλιν καθίστησ αὐτῇ πολιτείαν, ἀφ’ ἧσ μηδ’ ὁτιοῦν πείσεται, καὶ τὸ μάχιμον χωρὶσ τῶν ἄλλων ἱδρῦσθαι κελεύεισ, τιμὴν τὴν πρώτην ἀποδοὺσ, ἵνα μή τι πάθῃ, μηδὲ ὑπὸ ποίων ἀδικηθῇ πολεμίων; εἰ γὰρ ἐξήρκει μὴ ἀδικεῖν, τί δέδοικασ, εἰ πρὸσ τοῦτό γ’ αὐτὴν παρεσκεύακασ; εἰ δὲ δὴ καὶ χεῖρον τοῖσ ἀδικοῦσιν ὅταν μὴ διδῶσι δίκην καὶ χρὴ δὴ κατὰ σὲ καὶ αὐτὸν ἑαυτοῦ κατήγορον ὅταν ἀδικήσῃ γίγνεσθαι καὶ παιδίων καὶ πατρὸσ αὐτοῦ, τοὺσ δ’ ἐχθροὺσ ἐᾶν, τί οὐ συνεύχει τοῖσ πολεμίοισ ἐπελθεῖν καὶ λαβεῖν τὴν πόλιν καὶ νὴ Δία τοὺσ μὲν ἐν ἡλικίᾳ πάντασ κατακόψαι καὶ ταῦτα πρὸσ τοῖσ βωμοῖσ, παῖδασ δὲ καὶ γυναῖκασ ἐξανδραποδίσασθαι πέρα, εἰ βούλει, Γαδείρων, τὰ δὲ ἱερὰ συλήσαντασ κατασκάψαι πάντα, μὴ λιπεῖν δὲ μηδὲ τοὺσ τάφουσ ἀθώουσ τῆσ ἑαυτῶν πλεονεξίασ, ἵν’ ἀδικήσαντεσ τὰ μέγιστα ἐν τοῖσ μεγίστοισ δὴ κακοῖσ ὦσι μὴ δόντεσ δίκην, ἀλλὰ τοσοῦτον ἀπέχεισ τοῦ ταῦτα συμπράττειν ὥστε κωλύεισ, προσκόπτεισ, βίον ἐν τοῖσ ὅπλοισ εὑρ́ηκασ, ἵνα μή τι τοιοῦτον γένηται· κἄν τισ ἐγγένηται προδότησ, τοῦτον οὐ στεφανοῦν κελεύεισ οὐδὲ κηρύττειν, ἀλλὰ ταὐτὰ τοῖσ ἄλλοισ περὶ τούτων νομίζεισ. καίτοι κατὰ τούτουσ τοὺσ λόγουσ τίνασ μᾶλλον ἢ τοὺσ προδότασ ἔδει τιμᾶν, ὅτι τοὺσ οἰκείουσ καὶ τὴν χώραν καὶ τὰ ἱερὰ καὶ πάντα τὰ ὄντα ὅπωσ ὑπὸ τοῖσ πολεμίοισ ἔσται παρασκευάζουσιν, ἵν’ ἐκεῖνοι τὰ μέγιστα ἀδικήσαντεσ τοῖσ μεγίστοισ ἐνέχωνται κακοῖσ; εἰπὲ πρὸσ Διὸσ τεραστίου, τί χρὴ περὶ τούτων ἡμᾶσ νομίζειν;

εἰε͂ν, ὦ γενναῖε, νόμουσ δὲ δὴ τοῦ χάριν ἡμῖν ἐτίθησ χωρὶσ αὖ τοσούτουσ τὸ πλῆθοσ, οἳ τοῖσ τ’ εὖ βεβιωκόσι τιμὰσ ὁρίζουσι καὶ τοὺσ ὁτιοῦν ἀδικοῦντασ ἃ δεῖ πάσχειν λέγουσι· καὶ ῥητορεύεισ καθ’ ἕκαστον αὐτῶν σπουδῇ καὶ τιμᾷσ τὰ προοίμια, καὶ παραδείγματα διττὰ ὥσπερ οἱ πλάσται προτίθησ, ὁ τῶν λόγων καταφρονῶν. εἰ γὰρ, ὦ τᾶν, τὸ δίκην λαμβάνειν καὶ τὸ μὴ ἐᾶν ἀδικεῖν οὐχ ἕν τι τῶν σπουδαίων ἦν, τοῦ χάριν ταῦτα πραγματεύει καὶ σκοπεῖσ ὅπωσ μηδεὶσ ἀδικήσεται; οὐκοῦν ἢ ταῦτα πάντα τοσαῦτα τὸ πλῆθοσ ὄντα ἡμαρτῆσθαι δεῖ τούτου ἑνὸσ ὀρθῶσ ἔχοντοσ αὐτῶν, ἢ τάδ’ ἐκείνοισ ἐξελήλεγκται. καὶ μὴν ἐν μὲν οἷσ ἡμεῖσ λέγομεν καὶ τοῖσ ἄλλοισ συνδοκοῦν ἐστι καὶ τῷ Πλάτωνι πρόσεστιν· ἃ δ’ οὗτοσ ἐνταῦθα εἴρηκεν, οὐ μόνον τοῖσ τῶν πραγμάτων λόγοισ, ἀλλὰ καὶ τοῖσ αὐτοῦ Πλάτωνοσ ἐξελέγχεται καὶ λόγοισ καὶ βουλήμασιν. ἐκείνων μὲν οὖν ὀρθῶσ ἔχειν συγχωρουμένων καὶ ἡ παρὰ τῶν ἄλλων μαρτυρεῖ δόξα καὶ ψῆφοσ ὀρθή· ταῦτα δ’ εἰ δοίημεν κρατεῖν, ἄπεστι τὸ ὁτῳοῦν συνδοκεῖν τῶν ἄλλων. ἰσχυρότερον δὲ τὸ καὶ ἅπασι καὶ Πλάτωνι τοῦ μηδενὶ καὶ μηδὲ Πλάτωνι συνδοκεῖν, ὡσ οὗτοσ ἀλλαχοῦ. οὐκοῦν οὐ τὴν παρὰ τούτου μαρτυρίαν διὰ τὴν παρὰ τῶν ἄλλων φευξούμεθα, ἀλλὰ τῇ τῶν ἄλλων τὴν παρὰ τούτου προσθήσομεν. ἡγοῦμαι μὲν τοίνυν κἀν τούτοισ τὴν ἔργῳ μαρτυρίαν παρέχεσθαι.

τὸ γὰρ δὴ λόγοισ πρὸσ λόγουσ ἀγωνιζόμενον λόγοισ ἑτέροισ σπουδαίοισ μαρτυροῦντα ἀποφαίνειν τὸν ἀντίπαλον τὴν ἔργῳ παρέχεσθαι μαρτυρίαν ἐστίν. οὐ μὴν ἀλλ’ ἔτι καὶ προσωτέρω προελθεῖν βούλομαι, ἵνα ἐπειδὴ τιμᾷ τὸ ἕνα ἐπιψηφίζειν καὶ αὐτὸν, πρὸσ ὃν ἂν οἱ λόγοι γίγνωνται, καὶ λόγῳ καὶ ἔργῳ σύμψηφον ὄντα αὐτόν μοι δείξω. φέρε δὴ προσέστω κἀν τούτοισ ἐρώτησισ, οἱο͂ν εἴ τισ ἤρετο αὐτὸν, ἡνίκα εἰσ Σικελίαν ἔπλει τὸ δεύτερον ἢ τρίτον, ἤτοι σύμπλουσ ἢ καὶ αὐτὸσ ὁ κυβερνήτησ, σὺ δὲ δὴ τοῦ χάριν ἡμῖν ὦ Πλάτων εἰσ Σικελίαν πλεῖσ; ἢ εἰ μὴ τότε, ἀλλ’ εἴ τισ οἴκαδε αὐτὸν ἐπανελθόντα ἤρετο τὰσ τῆσ ἀποδημίασ καὶ πλάνησ αἰτίασ καὶ τί δὴ παθὼν τὸ τρίτον αὖθισ περὶ τὴν Χάρυβδιν ἐπραγματεύσατο, περὶ ἣν Ὀδυσσεὺσ οὐ πλέον ἢ δὶσ, τί ἂν ἀπεκρίνατο αὐτῷ; εἰ γὰρ τὸ βέλτιστον ἀληθὲσ εἶναι δοίημεν, ἔφη Δημοσθένησ, ὥσπερ ἀνάγκη δοῦναι Πλάτωνί γε, ἑτέραν αὐτῷ περὶ ὧν ἀμφισβητοῦμεν οὐ λείπει τοῦτο ἀπόκρισιν. διὰ τί; ὅτι, οἶμαι, φῆσαι, μᾶλλον δ’ εἶπεν ἂν, Δίωνοσ χάριν ἀνδρὸσ ἑταίρου καὶ ξένου πλεῦσαι, θέσθαι βουλόμενοσ τὰ πρὸσ Διονύσιον αὐτῷ καὶ μὴ περιιδεῖν. εἶτ’ ὦ πλέων καλῶσ καὶ δικαίωσ ἀποδημῶν, σὺ μὲν ξένου Συρακοσίου κοινοῦ τῆσ πατρίδοσ ἐχθροῦ τῆσ σεαυτοῦ, ‐ οὐ γὰρ προεδρία γ’ ἦν Ἀθηναίοισ ἐν Συρακούσαισ, ἀλλ’ ἃ μηδ’ εἰπεῖν ἔστ’ ἀδακρυτὶ, ταῦθ’ ὑπὸ τῶν Δίωνοσ ἑταίρων καὶ πολιτῶν ὀλίγοισ πρότερον χρόνοισ ἐπεπόνθεσαν ‐ ἀλλ’ οὖν ἐπειδή γε ἅπαξ αὐτὸν ἐδέξω φίλον νομίσασ, ἔπλεισ ἐκείνου χάριν ἐν γήρᾳ πέλαγοσ τοσοῦτον, καὶ ταῦτα πρὸσ ἄνδρα παρ’ ᾧ πάλιν κινδυνεύειν ἔδει καὶ οὗ συμμαχίαν ὑπισχνουμένου συνῄδεισ οὐ δεξαμένην τὴν σαυτοῦ πατρίδα· καὶ τὸ τυράννῳ συνεῖναι δοκεῖν οὐκ ἔφευγεσ, ὡσ ἔχων παραμυθίαν τὸ σχῆμα τῆσ διατριβῆσ, ὃ Δίωνα μένειν οἴκοι καὶ τῆσ οὐσίασ κρατεῖν ἦν. τὴν δ’ αὑτοῦ τισ οἰκῶν καὶ τοῖσ αὑτοῦ πολίταισ καὶ γονεῦσι καὶ ἀδελφοῖσ εἰ τὴν ὅπωσ μὴ ἀδικήσονται φυλακὴν ἔχοι καὶ σώζοι καὶ τούτουσ καὶ ἑαυτὸν, καὶ νὴ Δία γε, εἰ τοῦτ’ αὐτὸ τύραννον ἔσεσθαι μέλλοντα καὶ Διονυσίῳ προσόμοιον οἱο͂́σ τ’ εἰή κωλῦσαι καὶ παρελέσθαι λόγῳ τὰσ πράξεισ καὶ τὴν ἐκ τῶν νόμων ἄδειαν ἅπασι βεβαιῶσαι, ἔπειτ’ οὐδὲν σπουδαῖον τοῦτ’ εἶναι φήσομεν, οὐδ’ ἐπαινεῖν ἐχρῆν τὴν τοιαύτην εἴτε τέχνην εἴτε μηδὲ τέχνην εἰπεῖν δεῖ, ὅτι νὴ Δί’ ἓν μέγα τοῦτ’ ἦν κακὸν τὸ ἀδικεῖν, τὸ δὲ ἀδικεῖσθαι πρᾶγμα οὐδέν; ἆρά γε καὶ μειζόνωσ τισ ἀμύνεται τὸν ἐχθρὸν ἐῶν ἀδικεῖν, καὶ σκοπούμενοσ ἐξ ὅτου τρόπου μηδ’ ἄλλοσ δίκην παρ’ αὐτοῦ λήψεται;

καὶ μὴν ἄχρι μὲν τούτων τῶν λόγων αἰνίγματ’ ἂν εἴποι τισ ταῦτ’ εἶναι, ἐπηγμένων δὲ τούτων [καὶ ὑπὸ τοῦ Πλάτωνοσ] καὶ ἐξεληλέγχθαι καὶ λελύσθαι γ’, οὐ τὸν εἰωθότα καὶ τὸν αὐτὸν τρόπον τοῖσ ἄλλοισ αἰνίγμασι δῆλα ἐξ ἀδήλων γεγονότα, ἀλλ’ ὡσ ἀληθῶσ δῆλα οὗ τὸ σαθρὸν ἦν αὐτῶν. φέρε δὴ καὶ ταῦτα σκεψώμεθα. οἶμαι γὰρ ἡμῖν ὥσπερ ἀπόντοσ ἐκμαρτυρίαν εἶναι. ἔστι δ’ ἐκ τῆσ μακρᾶσ ἐπιστολῆσ. "ταύτῃ μὲν τῇ διανοίᾳ τε καὶ τόλμῃ ἀπῆρα οἴκοθεν, οὐχ ᾗ τινὲσ ἐδόξαζον, ἀλλ’ αἰσχυνόμενοσ μὲν ἐμαυτὸν τὸ μέγιστον μὴ δόξαιμί ποτε ἐμαυτῷ παντάπασι λόγοσ μόνον ἀτεχνῶσ εἶναί τισ, ἔργου δὲ οὐδενὸσ ἄν ποτε ἑκὼν ἀνθάψασθαι, κινδυνεύειν δὲ προδοῦναι πρῶτον μὲν τὴν Δίωνοσ ξενίαν τε καὶ ἑταιρίαν ἐν κινδύνοισ ὄντωσ γεγονότοσ οὐ μικροῖσ, εἴτ’ οὖν πάθοι τι εἴτ’ ἐκπεσὼν ὑπὸ Διονυσίου καὶ τῶν ἄλλων ἐχθρῶν ἔλθοι πρὸσ ἡμᾶσ φεύγων καὶ ἀνέροιτο εἰπὼν, Ὦ Πλάτων, ἥκω σοι φυγὰσ οὐχ ὁπλιτῶν δεόμενοσ οὐδὲ ἱππέων ἐνδεὴσ γενόμενοσ ἀμύνεσθαι τοὺσ ἐχθροὺσ, ἀλλὰ λόγων καὶ πειθοῦσ, ᾗ σὲ μάλιστα ἠπιστάμην ἐγὼ δυνάμενον ἀνθρώπουσ νέουσ ἐπὶ τἀγαθὰ καὶ δίκαια προτρέποντα εἰσ φιλίαν τε καὶ ἑταιρίαν ἀλλήλοισ καθιστάναι ἑκάστοτε. "ὧν ἐνδείᾳ κατὰ τὸ σὸν μέροσ νῦν ἐγὼ καταλιπὼν Συρακούσασ ἐνθάδε πάρειμι. "καὶ τὸ μὲν ἔλαττον ὄνειδοσ σοὶ φέρει· "φιλοσοφία δὲ, ἣν ἐγκωμιάζεισ ἀεὶ καὶ ἀτίμωσ φῂσ ὑπὸ τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων φέρεσθαι, πῶσ οὐ προδέδοται τὰ νῦν μετ’ ἐμοῦ μέροσ ὅσον ἐπὶ σοὶ γέγονε; "καὶ Μεγαροῖ μὲν εἰ κατοικοῦντεσ ἐτυγχάνομεν, ἦλθεσ ἂν δή πού μοι βοηθὸσ ἐφ’ ἅ σε παρεκάλουν, ἢ πάντων ἂν φαυλότατον ἡγοῦ σαυτόν· "νῦν δ’ ἄρα τὸ μῆκοσ τῆσ πορείασ καὶ τὸ μέγεθοσ δὴ τοῦ πλοῦ καὶ τοῦ πόνου ἐπαιτιώμενοσ οἰεί δόξαν κακίασ ἀποφευξεῖσθαί ποτε; "πολλοῦ γε καὶ δεήσει. "λεχθέντων δὲ τούτων τίσ ἦν μοι ἂν πρὸσ ταῦτα εὐσχήμων ἀπόκρισισ; "οὐκ ἔστι. ταῦτα οὐχ ἕτεροσ περὶ αὐτοῦ γέγραφεν, οὐδὲ εἰκάζων τὴν ἐκείνου γνώμην, ἀλλ’ ὁ κάλλιστα εἰδὼσ αὐτὸσ περὶ αὑτοῦ τούτων φησὶ χάριν ἐλθεῖν, τοὺσ ὑπὸ τοῦ Δίωνοσ ἂν λεχθέντασ τούτουσ λόγουσ πρὸσ αὐτὸν αἰσχυνθείσ.

καὶ ἔγωγε πιστεύω. μαινοίμην γὰρ ἂν, εἰ μή. οὐκοῦν ἐν τούτοισ ἐστὶν, ἥκω σοι, ὦ Πλάτων, οὐχ ὁπλιτῶν δεόμενοσ οὐδ’ ἱππέων ἔρημοσ γενόμενοσ, ἀλλὰ λόγων καὶ πειθοῦσ· ταῦτα δ’ ᾤμην παντὸσ μᾶλλον εἶναι παρὰ σοί. καλῶσ γε, ὦ Πλάτων, αὐτόσ τε λέγων καὶ τὸν Δίωνα ταῦτ’ εἰπεῖν ἂν νομίζων πρὸσ σέ. οὐκοῦν εἰ τὸ μὲν ἐκπεσεῖν ἢ παθεῖν τι Δίωνα δεινὸν περιφανῶσ, τὸ δ’ ὅπωσ μὴ ἐκπεσεῖται πρᾶξαι καλὸν καὶ δίκαιον, οὕτω δ’ ἔχων λόγων καὶ πειθοῦσ ἐδεῖτο, σὺ δὲ τῷ ταῦτ’ ἔχειν ἔπλεισ, ὡμολόγηκασ ἅπαντα, καὶ δεῖν σπουδάζειν ὅπωσ τισ ἐκ τῶν δυνατῶν μὴ ἀδικήσεται, καὶ τὴν τῶν λόγων τοῦ πείθειν δύναμιν οὐ φαύλην εἶναι, καὶ τοὺσ πείθοντασ ὑπὲρ τούτων οὐ μόνον παρ’ ἀνθρώποισ ἐπαίνων ἀξίουσ, ἀλλὰ καὶ παρὰ θεοῖσ ἀμέμπτουσ, εἴπερ τοὺσ ἐλλείποντασ οὐδὲ ὁσίουσ. ἔτι δ’ αὖ τὸ πλέον τῷ παντὶ πεποίηκασ, εἴ γε μὴ μόνον δῆμον μηδὲ δικαστὰσ, ἀλλὰ καὶ τυράννουσ ὑπὲρ τούτων μὴ δεῖ φεύγειν μεταπείθειν καὶ τοσοῦτον ὑπερορίουσ.

αὐτὴν τοίνυν ὅλωσ τὴν ἐπιστολὴν τοῦ χάριν ἢ πειθοῦσ γέγραφε; καὶ μὴν αὐτό γε δηλοῖ τὸ πρᾶγμα καὶ τῆσ ἐπιστολῆσ αὐτὸσ πολλαχοῦ. καὶ γὰρ τὸ ὧν χάριν ἦλθε διεξιέναι καὶ προσομολογεῖν ὅτι διὰ τοῦτο διεξέρχεται ὅπωσ τὴν ἀληθῆ δόξαν περὶ αὑτοῦ παραστήσειε πείθοντόσ ἐστιν. οὐκοῦν καὶ ἵνα πείσῃ γέγραφε καὶ γράφων τοῦ πεῖσαι χάριν φησὶν ἀπελθεῖν, μή τι πάθοι Δίων ἔρημοσ λόγων. πῶσ οὖν αἰσχρὰ ποιοῦσιν οἱ ῥήτορεσ; ἢ καθ’ ὁπότερον τούτων φαῦλον ἡ ῥητορική; πότερον καθ’ ὃ τοῖσ ἀδικουμένοισ πέφυκε βοηθεῖν, κἂν ἀδοξία τισ καὶ κίνδυνοσ προσῇ; ἀλλ’ ὅτι τοῦ γε λόγῳ πείθειν καταφρονητέον; ἀλλ’ αὐτὸσ ὡσ λόγῳ πείσων, ἔργῳ φῂσ κινδυνεῦσαι. καὶ Μεγαροῖ μὲν εἰ κατοικοῦντεσ ἐτυγχάνομεν, ὁ Δίων σοι λέγει, ἦλθεσ δή που ἄν μοι βοηθὸσ ἐφ’ ἅ σε παρεκάλουν, ἢ πάντων ἂν φαυλότατον ἡγοῦ σαυτόν· νῦν δ’ ἄρα τὸ μῆκοσ τῆσ πορείασ καὶ τὸ μέγεθοσ δὴ τοῦ πλοῦ καὶ τοῦ πόνου ἐπαιτιώμενοσ οἰεί δόξαν κακίασ ἀποφευξεῖσθαί ποτε; πολλοῦ γε καὶ δεήσει. τί οὖν; εἴ τισ μεταστρέψασ ὡδὶ φαίη πρὸσ αὐτόν σε, Καὶ πλεῖν μὲν εἰσ Σικελίαν καὶ πάσχειν ὁτιοῦν οἰεί δεῖν ὑπὲρ τοῦ τινὰ πεῖσαι ὡσ χρή τινα τῶν ἐπιτηδείων οἴκοι μένειν· εἰ δέ τισ μηδ’ ὅσον Ἀθήνηθεν Μέγαράδε, ἀλλὰ μηδ’ ἐλθεῖν ποι τὸ παράπαν δέον, ἀλλ’ οἴκοι μένοντα τοὺσ ἑαυτοῦ σῶσαι, τὴν ἐπὶ τούτῳ δύναμιν μεταχειρίζεται, οὐκ οἰεί τοῦτον δόξαν κακίασ ἀποπεφευγέναι πᾶσαν; πάλαι γε καὶ παρ’ αὐτῷ σοι, εἴπερ γέ τι τῶν προειρημένων ὄφελοσ. πῶσ οὖν ὁμοῦ μὲν ὁ μὴ βοηθῶν τῷ λόγῳ δόξαν κακίασ ἐξοίσεται, ὁμοῦ δ’ ὁ βοηθῶν δόξαν κακίασ οὐ φεύξεται; οὐ τοίνυν τοῦτο λέγεισ ὅταν καλῇσ κολακείαν τὴν ῥητορικὴν ᾗ ταῦτα ἀνάκειται; τίσ ἂν ἦν μοι, φησὶ, πρὸσ ταῦτα εὐσχήμων ἀπόκρισισ;

πρὸσ δ’ ἃ νῦν ἡμεῖσ ἐρωτῶμεν, τίσ ὦ πρὸσ θεῶν; μικρὸν δέ τι βούλομαι διαλαβεῖν, μή τισ ὅλωσ οἰηθῇ με τοῖσ λόγοισ κατηγορεῖν Πλάτωνοσ, ἢ λέγειν κακῶσ μετὰ ἀφορμῆσ. ἐγὼ γὰρ οὔτ’ αὐτὸσ ἔγκλημα δή που τοῦτο ποιοῦμαι εἴ ποι καὶ ὁπωσοῦν ᾠήθη δεῖν Πλάτων ἐλθεῖν ἡστινοσοῦν ἕνεκα αἰτίασ οὔθ’ ὅστισ ἄλλοσ προφέρει τι τοιοῦτον εὖ φρονεῖν ἡγοῦμαι, οὔθ’ ὅλωσ ἔξω τῶν εἰσ τὸν λόγον ἡκόντων οὐδὲν περιεργάζομαι, μὴ τοσούτου μηδὲν ἄξιον ἔστω νικητήριον, ἀλλ’ ἃ αὐτὸσ ἔπραξε καὶ τίνων ἔπραξε χάριν αὐτὸσ καθαρῶσ εἴρηκε, ταῦτα συμβαίνειν φημὶ τοῖσ ὑπὲρ τῆσ ῥητορικῆσ λόγοισ· καὶ τοσούτῳ δέω κακίζειν ἐκεῖνον τούτοισ, ὥστ’ εἰ δεῖ καὶ τοῦτ’ εἰπεῖν, καὶ ἐν αὐτοῖσ τούτοισ σεμνύνειν αὐτὸν ἡγοῦμαι, εἰ τούτων ἐκείνοισ ὑπεναντίωσ ἐχόντων μὴ τὰ ἔργα μηδὲ τὰσ πράξεισ αὐτοῦ διαβάλλω, ἀλλ’ ἐκ τοῦ βίου καὶ τῶν ἔργων ἃ μεθ’ ἡμῶν καὶ ὧν ἡμεῖσ ἀξιοῦμεν εἶναι τίθημι, ταῦθ’ ἑτέρωσ ἔχοντα ἢ ὥσ τισ πιστεύσειεν ἀποφαίνω. ὅτε τοίνυν ἑώρα Δίωνα παρασκευαζόμενον καὶ πράττοντα ὅπωσ δίκην ὧν ἔπαθε λήψεται, πότερόν ποτε ἐᾶν καὶ παρ’ οὐδὲν ἄγειν ἐπιστέλλων αὐτῷ φαίνεται καὶ ὡσ, εἰ μισεῖ τὸν Διονύσιον καὶ κακόνουν εἶναι ὑπολαμβάνει, χρὴ περιορᾶν καὶ συγχωρεῖν ὅπωσ τὰ μέγιστ’ ἀδικῶν ἐν τοῖσ ἐσχάτοισ ᾖ κακοῖσ, ἢ πολὺ τοὐναντίον προτρέπων καὶ θεραπευτικὸν ἀξιῶν εἶναι ὅπωσ ὡσ πλείστουσ τοὺσ συμπράττοντασ ἐπ’ αὐτὸν ἔχοι· καὶ τὸν μὲν Διονύσιον πάντωσ ἐχθρὸν τιθεὶσ, τὸ δὲ ὅπωσ ἀμυνεῖται συμβουλεύων σκοπεῖν καὶ τό γ’ ἐφ’ αὑτῷ συμπράττων, τὸ συμπλεῖν καὶ συστρατεύειν μόνον ἐξαρνούμενοσ· ὡσ ἐπειδήπερ αὐτὸν ἔχων ὁ Διονύσιοσ ᾐδέσθη τότε καὶ οὐκ ἀπέκτεινεν, οὐχὶ καλῶσ ἔχον ἐλθεῖν ἐπ’ αὐτόν; καίτοι εἴ γε τοὺσ ἐχθροὺσ καὶ οὓσ καθ’ ὑπερβολὴν μισεῖ τισ ἐατέον ἦν ἀδικοῦντασ, καὶ ἡ ῥητορικὴ φαῦλον καὶ ἄχρηστον ἡ δίκην ποιοῦσα παρ’ αὐτῶν εἶναι λαμβάνειν καὶ μὴ ἐῶσα προχωρεῖν ὡσ ἐπὶ πλεῖστον, χρῆν δήπουθεν αὐτὸν μάλιστα μὲν διακωλύειν τὸν Δίωνα, ἑταῖρόν γε αὐτοῦ καὶ μαθητὴν ὄντα, καὶ ὑπομιμνήσκειν ὧν ποτ’ ἤκουσεν, εἴπερ ἤκουσεν, εἰ δὲ μὴ, τότε ἐπὶ τῶν ἔργων διδάσκειν ὅτι χρὴ φέρειν σιγῇ καὶ σκοπεῖν ὅπωσ μὴ μόνον αὐτὸσ στερήσεται τῆσ πατρίδοσ καὶ τῶν αὑτοῦ ὑπὸ Διονυσίου, ἀλλὰ καὶ ἄλλοι πολλοὶ καὶ ταῦτα καὶ τοιαῦθ’ ἕτερα πείσονται διὰ τέλουσ καὶ μὴ διαλείψει πάντασ ἀνθρώπουσ ἀδικῶν Διονύσιοσ·

καὶ ὅπωσ γε μὴ μόνον Σικελίασ ἔσται τύραννοσ, ἀλλὰ καὶ Καρχηδόνοσ καὶ Λιβύησ, εἰ οἱο͂́ν τε, καὶ συμπάσησ νὴ Δία τῆσ γε Εὐρώπησ, εἰ δέ τισ εἰή μηχανὴ, καὶ τῆσ Ἀσίασ συνεύξασθαι· καὶ μὴ μόνον αὐτὸν μηδὲν ἐνθυμεῖσθαι περὶ καταλύσεωσ τοῦ τυράννου, ἀλλ’ ὅπωσ μηδ’ ἄλλοσ μηδεὶσ ἐπιθήσεται μήτ’ ἐπ’ ἀναιρέσει μήθ’ ὥστ’ ἐκβαλεῖν, ἀλλὰ τοὐναντίον φυλακὴν τοῦ σώματοσ Διονυσίῳ φροντίσαι, ὅπωσ ἀθάνατοσ ᾖ πονηρὸσ, καὶ πάντασ πάντ’ ἀδικῶν ἐν ἅπασι τοῖσ χρόνοισ ἐν ἅπασι τοῖσ κακοῖσ ᾖ. μάλιστα μὲν ταῦτ’ ἐχρῆν προδιδάσκειν τὸν Δίωνα καὶ νουθετεῖν, εἴπερ τούτοισ τοῖσ λόγοισ ἐπίστευεν, εἰ δὲ μὴ, σκοπουμένῳ γε περὶ τιμωρίασ μὴ συμπράττοντα φαίνεσθαι· ὃ πολλοῦ δεῖ ποιήσασ, ἔργῳ μάρτυσ ἡμῖν περὶ ὧν ἀπιστοῦμεν γεγένηται τοῦ μὴ ληρεῖν. βούλομαι τοίνυν αὐτὸν καὶ πανοικησίᾳ τρόπον τινὰ μαρτυροῦντα ἐπιδεῖξαι. ὁ γὰρ ἐν Ποτιδαίᾳ παραταττόμενοσ Σωκράτησ καὶ πάλιν γ’ ἐπὶ Δηλίῳ καὶ τῆσ τροπῆσ συμβάσησ ἀναχωρῶν, δῆλοσ ὢν παντὶ καὶ πάνυ πόρρωθεν ὅτι εἴ τισ ἅψεται τούτου τοῦ ἀνδρὸσ, μάλα ἐρρωμένωσ ἀμυνεῖται, πῶσ οὐ σαφῶσ οὑτοσὶ μαρτυρεῖ τοῖσ ἀδικεῖν ἐπιχειροῦσι μὴ δεῖν ἐπιτρέπειν; οὐδεὶσ ἀντερεῖ δήπουθεν.

οὐ γὰρ ἃ καὶ τελευτᾶν ὡραῖον ἤδη νομίζων εἶναι καὶ χαλεπὸν τὰσ πολλὰσ διαβολὰσ ἐξελεῖν ἐκ πολλοῦ καὶ ὑπὸ πολλῶν συνειλεγμένασ ὕστερον εἶπεν, οὐ ταῦτ’ ἐστὶν ἰσχυρὰ τεκμήρια τῆσ ἐκείνου γνώμησ, ἀλλ’ ἃ κωλύειν ἢ μὴ κύριοσ ὢν ἐφαίνετο ποιῶν. διὸ δὴ καὶ ἀσφαλῶσ, φησὶν, ἀπῄει καὶ οὗτοσ καὶ ὁ ἑταῖροσ· σχεδὸν γάρ τι τῶν οὕτω διακειμένων οὐδὲ ἅπτονται ἐν τῷ πολέμῳ, ἀλλὰ τοὺσ προτροπάδην φεύγοντασ μᾶλλον διώκουσι. τουτὶ γὰρ προσγέγονε πλέον ἐκ τούτων αὐτῷ, πάλιν σὺν τῷ Σωκράτει Πλάτωνοσ Πλάτωνα αὐτὸν συμμαρτυρῆσαι τῷ λόγῳ· τῶν οὕτω διακειμένων οὐ πάνυ τι ἅπτονται, ἀλλὰ τοὺσ προτροπάδην φεύγοντασ μᾶλλον διώκουσι. δηλονότι κἀν ταῖσ πολιτείαισ τῶν μὲν οὕτω διακειμένων ὡσ ἀμύνεσθαι οὐ πάνυ τι ἅπτονται οἱ τὰ τοιαῦτα τηροῦντεσ, τοὺσ δ’ ὑπείκοντασ διώκουσιν. ὥστ’ εἰ τοὺσ ἐν τοῖσ πολέμοισ ἀνδρείουσ ἐπαινεῖν εἰκὸσ, καὶ τοὺσ ἐνταῦθα τοιούτουσ. ὥστ’ εἰ μηδὲ δι’ ἓν ἄλλο, διὰ τοὺσ συκοφάντασ ἡ ῥητορικὴ καλόν. καὶ μὴν εἰ μὴ θαρροῦσι τοὺσ τοιούτουσ ἀδικεῖν, ἄμφω χρηστὰ συμβαίνει καὶ τοῖσ ἄρτι λόγοισ ἀκόλουθα, μήτ’ αὐτὸν ἀδικεῖσθαι μήθ’ ἕτερον ἀδικεῖν ἐᾶν. ὁ τοίνυν καὶ μέχρι τοῦ Βαβυλωνίου πεδίου Κύρῳ συνανιὼν Ξενοφῶν ἐπὶ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ στρατεύοντι ἀδικήσαντα πρότερον, πῶσ οὐ καὶ οὗτοσ οἴκοθεν ὢν Πλάτωνι μάρτυσ ἡμῖν ἐστιν εἰσ τοὺσ παρόντασ τουτουσὶ λόγουσ; οὐ γὰρ ἐκεῖνό γε ἔστιν εἰπεῖν, ὡσ ἐν μὲν τοῖσ ὅπλοισ καὶ ὑπὲρ τῶν ἀλλοτρίων εἰκόσ ἐστιν ἀμύνεσθαι τοὺσ ἀδικεῖν ἐπιχειροῦντασ, εἰ δέ τισ λόγῳ ταυτὸν τοῦτο ποιοίη, φαυλίζειν, κἂν ὑπὲρ ὧν αὐτὸσ πέπονθεν ἐπεξίῃ· οὐδέ γ’ ἐκεῖνο μᾶλλον οὐκ ἔστιν εἰπεῖν, ὡσ τὸ μὲν τοῖσ ὅπλοισ ἀμύνεσθαι τοῖσ ἐν τοῖσ λόγοισ βεβιωκόσι τῶν προσηκόντων ἐστὶ, τὸ δὲ αὐτοῖσ τοῖσ λόγοισ ἀμύνεσθαι ἐν ἀλογίᾳ θετέον.

οὐδ’ ἂν εἷσ εἴποι ταῦτα. καὶ μὴν ὅσῳ κάλλιον φρόνησισ ἀνδρείασ, τοσούτῳ ῥητορικὴ τῆσ κατὰ πόλεμον εὐψυχίασ. εἰ γὰρ δεῖ συνελόντα εἰπεῖν, οὐδέν ἐστιν ἄλλο ῥητορικὴ ἢ φρόνησισ λόγων δύναμιν προσειληφυῖα, ὡσ μὴ μόνον αὐτὸσ ἔρδειν τὰ βέλτιστα, ἀλλὰ καὶ ἑτέρουσ πείθειν ἔχοι. ἡγοῦμαι μὲν τοίνυν καὶ ταῦτ’ ἔχειν πίστεισ ἱκανὰσ τῆσ ἀληθείασ, εἰ μὴ καὶ πλείουσ ἄρα τῶν ἱκανῶν. εἶμι δ’ ἐπ’ αὐτὸν ἤδη τὸν κολοφῶνα τῶν Πλάτωνοσ, ὡσ ἄν τισ εἴποι, ῥημάτων. "τοῖσ δὲ εὐδαιμόνωσ ζῶσιν ὑπάρχειν ἀνάγκη πρῶτον τὸ μήτε ἀδικεῖν ἄλλουσ μήτε ὑφ’ ἑτέρων αὐτοὺσ ἀδικεῖσθαι. "τούτοιν δὲ τὸ μὲν οὐ πάνυ χαλεπὸν, τοῦ δὲ μὴ ἀδικεῖσθαι κτήσασθαι δύναμιν παγχάλεπον· "καὶ οὐκ ἔστιν αὐτὸ τελέωσ ἔχειν ἄλλωσ ἢ τελέωσ γενόμενον ἀγαθόν. ἰοῦ ἰοῦ τῆσ μαρτυρίασ. τούτων ἐδεόμην. ταῦτα λέγει Πλάτων, ὁ τοῦ ἐπιγράμματοσ μετέχων καὶ δι’ ὃν τὸ Ἀρίστωνοσ γένοσ θεῖον ὡσ ἀληθῶσ. τελέωσ ἄρα, ὦ δαιμόνιε, ῥητορικὴ καλὸν καὶ οὐ πρὸσ παντὸσ οὔτε λαβεῖν οὔτε κεκτῆσθαι. φαίνει γὰρ καὶ σὺ τοῦτό γε συγχωρῶν, ὅτι ἐπὶ τῷ μὴ ἀδικεῖσθαι τέτακται. οὐκοῦν ὅτ’ ἀδικεῖν μὲν οὐκ ἐπηνάγκαζεν, ἀδικεῖσθαι δ’ οὐκ ἐᾷ, ὡσ δ’ ἐκ τοῦ λόγου συνέβαινεν, οὐδέτερον τούτων ἐᾷ, οὔτ’ ἀδικεῖν οὔτ’ ἀδικεῖσθαι, εἰ μὲν καὶ τῆσ φιλοσοφίασ ὁ αὐτόσ ἐστιν ὁρ́οσ, φιλοσοφία τισ οὖσα ἡ ῥητορικὴ φαίνεται. εἰ δ’ ἐξαρκεῖ τῇ φιλοσοφίᾳ μὴ ἀδικεῖν, ἡ ῥητορικὴ τελεώτερον·

τὸ γὰρ χαλεπώτερον κτήσασθαι καὶ μεῖζον ἤδη προστίθησιν, ὅπωσ μηδ’ αὐτὸσ ὑπ’ ἄλλων ἀδικήσεται. πῶσ οὖν τὸ αὐτὸ ἅμα μὲν τελέωσ ἀγαθὸν καὶ μέγιστον τῶν ἀγαθῶν, ἅμα δ’ ἔσχατον τῶν κακῶν καὶ κολακεία; καὶ πῶσ ἐλάχιστον οἱ ῥήτορεσ δύνανται, εἴ γε οὗ παγχάλεπον κτήσασθαι δύναμιν, τοῦτ’ αὐτοῖσ περίεστιν; ἐγὼ μὲν οὐκ ἔχω συμβαλεῖν. εὐδαίμονεσ ἄρα, οὐκ ἄθλιοι, κατὰ τὸν Πλάτωνοσ λόγον οἱ ῥήτορεσ, εἴ γε ὁ μὲν τελέωσ ἀγαθὸσ εὐδαίμων, τὸ δ’ οὐκ ἔστι κτήσασθαι μὴ τελέωσ ἀγαθὸν γενόμενον. εἶτ’ ἐλέγχειν μὲν βούλεται ῥητορικὴν, κατηγορεῖ δὲ τῶν τυράννων καὶ δυναστῶν, τὰ ἄμικτα μιγνὺσ, ὥσπερ ἂν εἰ ὁ Ἡρακλῆσ, ἵλεωσ δ’ εἰή τῷ παραδείγματι, προσταχθὲν αὐτῷ τὸν ἐν τῇ Νεμέᾳ ἀνελεῖν λέοντα, εἶτ’ ὄνῳ συμπλακεὶσ καὶ πνίγων τὸν λέοντα ἄγχειν ᾤετο καὶ τοῦθ’ ὅπερ προὔθετο πράττειν. τοσοῦτον δὲ λείπεται τὸ παράδειγμα ὅσον οὗτόσ γε οὐχ ἕτερον ἀνθ’ ἑτέρου ποιεῖ τοῦτον τὸν τρόπον τῷ λόγῳ χρώμενοσ, ἀλλὰ καὶ τοῖσ ἐναντίοισ περιπίπτει. τίσ γὰρ οὐκ οἶδεν ὅτι ῥητορικὴ καὶ τυραννὶσ τοσοῦτον ἀλλήλων κεχώρισται ὅσον τὸ πείθειν τοῦ βιάζεσθαι; ἀλλὰ μὴν ταῦτά γε οὐδείσ ἐστιν ὅστισ ἂν τὴν ἐναντίαν φύσιν εἰπὼν ἔχειν αἰσχυνθείη. ὥστ’ εἰ δεινὸν τὸ βιάζεσθαι καὶ πλεονεκτεῖν, τό γε πείθειν καὶ τοῦ δικαίου προεστάναι καλὸν καὶ προσῆκον. οὐκοῦν οὐχ οὕτω ῥητορικὴ κακὸν ὡσ τυραννὶσ, ἀλλ’ εἰ κακὸν ἡ τυραννὶσ, ἡ ῥητορικὴ χρηστὸν ἐκ τῶν αὐτῶν· ἡ μὲν γὰρ βιάζεσθαι πανταχοῦ ζητεῖ, ἡ δὲ τὸ πείθειν τετίμηκεν. ὥσθ’ ὅμοιον ποιεῖ τούτοισ ἐκεῖνό γ’ ἐλέγχειν νομίζων ὥσπερ ἂν εἴ τισ τὸν ἐν τῇ νυκτὶ σκότον καταμεμφόμενοσ καὶ τὰσ ἄλλασ ἀτοπίασ τῆσ ἡμέρασ ἡγοῖτο κατηγορεῖν. καὶ τοτὲ μὲν κολακείαν εἶναί φησι τὴν ῥητορικὴν, πάλιν δ’ εἰσ ταυτὸν τοὺσ δυνάστασ καὶ τοὺσ ῥήτορασ τίθησιν, οὐ μόνον οὐδέτερον προσὸν τῇ δυνάμει ταύτῃ λέγων, πρὸσ δὲ τῷ μὴ προσεῖναι καὶ παντελῶσ ἀλλότριον αὐτῆσ, ἀλλὰ καὶ αὐτὰ τὰ ἐναντιώτατα δύο συντιθεὶσ ἐγκλήματα. πῶσ γὰρ ὁμοῦ μὲν κολακεύουσιν οἱ ῥήτορεσ, ὁμοῦ δ’ ἐν τοῖσ δυνάσταισ εἰσίν;

οἱ μὲν γὰρ κόλακεσ οἱ μέγιστοι δή που καὶ τελεώτατοι αὐτῶν εἰσὶ τῶν τυράννων πάντη θεραπευταί· εἰσὶ δ’, οἶμαι, καὶ τῶν τυχόντων τινέσ· ὥσθ’ ὅπερ δοῦλοσ πρὸσ δεσπότην, τοῦτο κόλαξ πρὸσ τύραννον συμβαίνει· οἱ δ’ αὖ τύραννοι τοσοῦτον ἀπέχουσι τοῦ κολακεύειν ὥστε βίᾳ πάντασ ὠθοῦσι καὶ οὐδὲ τῶν μετρίων οὐδενόσ ἐστι παρ’ αὐτῶν τυχεῖν, μή τί γε δὴ τῆσ ὑπὲρ τὸ προσῆκον θεραπείασ· ὥσθ’ ὁ τύραννοσ μικροῦ δεῖν καὶ τὸ τοῦ δεσπότου μέτρον παρελήλυθε. κόλακοσ μὲν γὰρ οὐδέν ἐστι ταπεινότερον οὐδ’ ὅ τι μᾶλλον ᾑρῆσθαι δουλεύειν, τυράννου δὲ οὐδὲν ἂν εἴποισ ἀγριώτερον οὐδ’ ὅ τι μᾶλλον πρὸσ τὸ δεσπόζειν ἐθέλειν ἐστίν. ὥστ’ εἰ μὲν κολακεία ἡ ῥητορικὴ, τὰ τῶν τυράννων ἐγκλήματα οὐ πρὸσ αὐτήν ἐστιν, εἰ δ’ ὁμοῦ τῇ τυραννίδι, τὴν κολακείαν μεγάλοισ τοῖσ ὁρίοισ παρελήλυθεν. οὐκοῦν τά γε ἕτερα πάντωσ ἤδη ψευδῆ. ἐμοὶ μὲν τοίνυν, εἰ καὶ μηδὲν ἔχοιμι χρηστὸν εἰπεῖν περὶ αὐτῆσ, ἱκανὸν τοῦτο, εἰ δείκνυμι καὶ οὑτωσὶ μὴ τἀληθῆ λέγοντα· τῷ δὲ, εἰ καὶ θάτερα ὀρθῶσ ἐγκέκληκε, περὶ τῶν ἑτέρων λόγοσ οὐ λείπεται. ἀλλὰ μὴν ὡσ οὐκ ὀρθῶσ ἅμα ἀμφότερα ὑπὸ τῶν αὐτὸσ αὑτοῦ λόγων ἐλέγχεται συγκρουόντων, ὡσ δ’ οὐδέτερον ὀρθῶσ ἡμεῖσ ἀρτίωσ ἐπεδείξαμεν, ἰδίᾳ μὲν ὡσ οὐ κολακεία δείξαντεσ, πάλιν δ’ ὡσ οὐ κοινωνεῖ τῇ τυραννίδι. πῶσ οὖν οὐ τρὶσ ἡττᾶται, τῷ τε τοῦ συναμφοτέρου λόγῳ καὶ τῷ καθ’ ἕτερον χωρίσ; ταυτὸν δὲ ἡμῖν ἐν ἅπασι σώζεται.

περί τε γὰρ ἀμφοτέρων ὁμοῦ τοῖσ αὐτὸσ αὑτοῦ λόγοισ περιωθεῖται καὶ πάλιν καθ’ ἕτερον αὐτὸσ αὖ μαρτυρεῖ, τῷ τε τὸ πείθειν φανῆναι τῶν χρησίμων ἕν τι παρ’ αὐτῷ καὶ τῷ τῶν βιαζομένων καὶ ὑβριζόντων κατηγοροῦντα παρ’ ὅλον τὸν λόγον φαίνεσθαι. τοσοῦτον γὰρ ἡ ῥητορικὴ κεχώρισται δυναστείασ ὅσον, εἰ καὶ τοῦτ’ εἰπεῖν δεῖ, Πλάτων Διονυσίου. ἔστι τοίνυν μαθεῖν καὶ παρ’ αὐτοῦ τοῦ πράγματοσ καὶ τῶν συμπεπτωκότων ὅσον τὸ διάφορον τούτων ἑκατέρου, καὶ καθ’ ὅσην τινα τὴν ἀνάγκην ἐστί. φανήσεται γὰρ οὔθ’ ὅπου ῥητορικὴ σώζεται τύραννοσ ἐγγιγνόμενοσ, μέχρι ἂν σώζηται λόγῳ, οὔτ’ αὖ ῥητορικὴ περιοῦσα ἔνθα τυραννὶσ κρατεῖ, ἀλλ’ ὅ τε ῥήτωρ πάντα πράττων ὅπωσ μηδεὶσ τύραννοσ ἐγγένηται τό τε αὑτοῦ καὶ τὸ κοινὸν ὁμοῦ προορῶν, ὅπωσ μηδεὶσ αὐτὸν τὸ λόγῳ πείθειν παρελόμενοσ αὐτὸσ ἄγῃ κατ’ ἀρχὴν τὰ πράγματα, οἵ τε τύραννοι σκοποῦντεσ καὶ φοβούμενοι τῶν πάντων οὐδὲν μᾶλλον ἢ μή τισ ἐγγένηται λέγειν καὶ πείθειν δυνατὸσ, ὅστισ συναγαγὼν τὰ πλήθη καὶ σύμβουλοσ καὶ μηνυτὴσ τοῦ προσήκοντοσ γενόμενοσ ὁμοῦ τῆσ τε ἀρχῆσ καὶ τῆσ ἐξουσίασ ἀκύρουσ καταστήσει. διόπερ τὴν ἔχθραν ἀλλήλοισ ἀναγκαίωσ ἔχουσιν· ἡ γὰρ τῶν ἑτέρων σωτηρία καὶ δύναμισ μὴ εἶναι τοὺσ ἑτέρουσ ἐστὶ τὴν ἀρχήν. ὥστε πόσου ποτ’ ἂν πρίαιντο οἱ ῥήτορεσ, εἰ οἱο͂́ν τ’ εἰπεῖν, φανῆναί τινα ὥσπερ ἐν μάχῃ σφίσιν, ἢ Πλάτωνα λέγω, ἢ καὶ ὁντινοῦν ἐπίκουρον καὶ βοηθὸν, τὰ τῶν τυράννων κακὰ εἰσ μέσον οἴσοντα καὶ δείξοντα καὶ μηδὲ νύκτωρ ἀνήσοντα λέγοντ’ αὐτοὺσ κακῶσ. σχεδὸν γὰρ ἤδη τοὺσ τῆσ ῥητορικῆσ αὐτῆσ ἀναλώσει καὶ δείξει λόγουσ ὁ ταῦτα δεικνὺσ, καί τινα τρόπον οἴκοθεν τοῖσ ῥήτορσιν ἡ βοήθεια ἀφίξεται. οἱ δ’ αὖ τυραννεῖν ἐπιθυμοῦντεσ πόσου ποτ’ ἂν πρίαιντο ἀπιστηθῆναι τὸ τῶν ῥητόρων ἔθνοσ ἐν ταῖσ πόλεσι καὶ κόλακασ καὶ μαγείρων οὐδὲν βελτίουσ ὑποληφθῆναι, τοὺσ τῷ λόγῳ πείθειν ἐπιχειροῦντασ, ἵνα μὴ μάτην ἡ παροιμία τὰσ ἐρήμουσ τρυγᾶν ἀγορεύῃ. εἶθ’ ἃ τοῖσ ἀδικεῖν ἐπιχειροῦσι λυσιτελεῖ, πῶσ ταῦτα συγχωρητέον τοῖσ τὰ δίκαια τιμῶσι; πῶσ οὖν τἀναντία λέγουσιν ἀλλήλοισ οἱ ῥήτορεσ;

‐ ἔστι μὲν οὐκέτι τοῦτ’ ἐν τοῖσ εἰρημένοισ ὑπὸ Πλάτωνοσ, ὅμωσ δὲ ὑπὲρ τοῦ πανταχῆ διακαθᾶραι τὸν λόγον μηδὲ τοῦθ’ ἡμῖν ἀνεξέταστον ἀφείσθω, καὶ ταῦτ’ ἰσχυρότατον πάντων ὂν σχεδὸν ὡσ ἐν ψεύδεσιν ὧν ἐκεῖνοσ εἴρηκεν. ‐ ὅτι, οἶμαι, καὶ ἡμῖν αὐτοῖσ ἀπαντῶμεν ἐν τοῖσ λόγοισ, αὐτὸ τοῦτο ὃ κἀγὼ νῦν πεποίηκα· ἀλλ’ οὐδὲν μᾶλλον ὅ γ’ ἐξ ἀρχῆσ λόγοσ διαφθείρεται, ἐπεὶ καὶ οἱ φιλοσοφεῖν οὕτω λεγόμενοι οὐ τοῖσ αὐτοῖσ λόγοισ ἅπαντεσ δή που χρῶνται, ἀλλὰ καὶ τοῖσ ἐναντιωτάτοισ ἀλλήλοισ. ἀλλ’ οὐδὲν κωλύει κατὰ τοὺσ τυγχάνοντασ τῆσ ἀληθείασ φιλοσοφίαν εἶναι καλὸν, οὐ δή που διπλοῦν ἐστιν οὐδ’ ἐναντίον αὐτὸ ἑαυτῷ. πῶσ οὖν ἂν φαίη τισ; ἢ φιλοσοφεῖν ἀμφοτέρουσ φήσομεν τἀναντία λέγοντασ; ἢ τὸ φιλοσοφεῖν εἶναι καλὸν οὕτωσ ὡσ ἔφην; ἴδοισ δ’ ἂν καὶ κυβερνήτασ ἐναντία ἀλλήλοισ ναυμαχοῦντασ, ἀλλ’ ὅμωσ τῆσ κυβερνητικῆσ ἐστι σώζειν τὴν ναῦν. οὕτω τοίνυν καὶ ὅταν οἱ ῥήτορεσ ἐναντία ἀλλήλοισ, ὡσ ἄν τισ φαίη, λέγωσιν, οὐ κωλύεται τὸ ἐξ ἀρχῆσ κεφάλαιον τῆσ ῥητορικῆσ, ἀλλὰ τὸ συμβαῖνον τῷ λόγῳ χρὴ σκοπεῖν μεμνημένουσ ὧν ἕνεχ’ εὑρέθη. ὁ μὲν οὖν ὑπὲρ ῥητορικῆσ λόγοσ οὗτοσ. ἐπεὶ δὲ καὶ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καθήψατο καὶ Κίμωνοσ καὶ Περικλέουσ, οὐ πρὸσ τὸ βέλτιστον φάσκων προστῆναι τῆσ πόλεωσ, ἔστι μὲν οὐδὲν ἴσωσ κατεπεῖγον περὶ τούτων νῦν διαφέρεσθαι.

οὗτοι μὲν γὰρ, εἰ δίκαια Πλάτων αὐτῶν κατηγόρηκε, δικαίωσ ἂν φαῦλοι νομίζοιντο· ῥητορικὴ δ’, εἰ καὶ πάντων μοχθηροτάτουσ τούτουσ θείημεν, οὐδὲν μᾶλλον ἐλέγχεται. συγχωρούντων μὲν οὖν ἡμῶν ὅ γε ὑπὲρ ῥητορικῆσ οὐκ ἀπόλωλε λόγοσ. εἰ δὲ δὴ καὶ περὶ τούτων ἐλέγχοιτο οὐ παντάπασιν εὐγνωμόνωσ τῷ λόγῳ κεχρημένοσ, πανταχῆ δειχθήσεται φιλονεικῶν. τοῦτ’ ἔστι προὔργου τὸ καὶ περὶ τούτων εἰπεῖν. φέρε δὴ πρὸσ Διὸσ, εἴ πωσ ἀναστάντεσ ἢ λαβόντεσ αἴσθησιν, ὥσπερ Πλάτωνι Δίων ὑπόκειται πρὸσ Συρακοσίουσ λέγων, ταυτὶ πρὸσ αὐτὸν εἴποιεν, ἡμεῖσ, ὦ Πλάτων, ἄλλο μὲν οὐδὲν χρηστὸν τὴν Ἀθηναίων πόλιν εἰργασάμεθα· οὐ γὰρ ἦμεν τῆσ σῆσ ἀρετῆσ καὶ σοφίασ ἐπιστήμονεσ, πάντα δ’ οὐ πᾶσιν οἱ θεοὶ διδόασιν· ἃ δ’ εἰσ ἡμᾶσ ἧκεν, εὔνοια, προθυμία, πίστισ, ἀνδρεία, τὰ τοιαῦτα παρεσχόμεθα, ὥσθ’ ὑπερβολὴν ἑτέρῳ μὴ λιπεῖν, ἐν τοῖσ τοιούτοισ καιροῖσ, ὦ Πλάτων, ἐν οἷσ ἦν ἐν μὲν τῷ κρατεῖν ἅμα δόξα καὶ σωτηρία καὶ τὰ ἐκ τῶν εὐχῶν, ἡττηθέντασ δὲ μηδ’ εἶναι τὸ παράπαν. λαβόντων δὲ ἡμῶν τούτουσ τοὺσ λογισμοὺσ καὶ τῶν θεῶν εὐμενῶσ συναιρομένων ἐλευθέρα μὲν ἡ σὴ καὶ ἡμετέρα πατρὶσ καὶ σώα καὶ ἀθῶοσ τῆσ τῶν βαρβάρων ὕβρεωσ καὶ παρανομίασ, ἐλευθέρα δὲ καὶ πᾶσα ἡ Ἑλλὰσ, ἐξουσία δὲ καὶ σοὶ φιλοσοφεῖν καὶ τοῖσ σοῖσ ἑταίροισ ἐγένετο καὶ πλεῖν ἐλευθέρωσ ὅποι ἐβούλεσθε καὶ ἔχειν ἡμῶν μνησθῆναι, καὶ ἔπειτα, εὔγνωμον δ’ ἦν, ὡσ ἐπὶ τὰ βελτίω. ὡσ εἰ τότε ἡμεῖσ ἀπειπόντεσ παρεδώκαμεν ἡμᾶσ αὐτοὺσ τοῖσ βαρβάροισ ἀμαχητὶ, τίσ ἂν ἡμῶν λόγοσ κατ’ ἀνθρώπουσ ἐγένετο; ἀλλ’ οὔτε αὐτοὶ τοιοῦτον οὐδὲν ἐπάθομεν οὔτε τοὺσ ἄλλουσ ἠνεσχόμεθα, οὐδ’ ἐκολακεύσαμεν οὐδετέρουσ, οὔτε τὸν βασιλέα δι’ οὐδέτερον τούτων, ἢ φόβον, ἢ κέρδουσ ἐλπίδα, οὔτ’ αὖ τὸν δῆμον τῶν Ἀθηναίων. οὐ γὰρ ἦν, εἰ κολακεύειν ἐβουλόμεθα, αὐτοὺσ σῶσαι, οὐδ’ ὅπωσ τι πρὸσ ἡδονὴν ἀκούσονται παρεδίδου τόθ’ ὁ καιρὸσ, ἀλλὰ τοσοῦτον ἀπείχομεν τοῦ κόλακεσ τοῦ πλήθουσ εἶναι ὥστ’ οὐδὲ βουλομένοισ ἡμῖν κολακεύειν ἐνῆν.

ἀλλ’ οὔτε προῃρούμεθα οὔτ’ ἦν δυνατὸν οὔθ’ οὕτω τὴν Ἑλλάδα ἐσώσαμεν χαριζόμενοι καὶ ψυχαγωγοῦντεσ, ὥσπερ ὧν σὺ μέμνησαι τῶν κιθαρῳδῶν, ἀλλ’ ἐπεγείροντεσ, διδάσκοντεσ, αὐτοὶ παράδειγμα τοῖσ ἄλλοισ γιγνόμενοι τοῦ πῶσ δεῖ καρτερεῖν ἐν αὐτοῖσ τοῖσ δεινοῖσ καὶ ταῖσ ἀκμαῖσ τῶν κινδύνων, τὴν ἡμετέραν αὐτῶν, εἰ συγχωρεῖσ εἰπεῖν, ἀρετὴν ἐπιδεικνύμενοι. τί οὖν ἡμῖν προφέρεισ κολακείαν καὶ διακονίαν, καὶ τοὺσ ἰδίᾳ τροφεῖα μὴ ἐκτίνοντασ φαύλουσ ἂν εἶναι συμφήσασ αὐτὸσ ἡμῖν οὐ καλὴν χάριν ἐκτίνεισ τῆσ κοινῆσ τῶν Ἑλλήνων σωτηρίασ καὶ τροφῆσ, ἣν σύ τε καὶ οἱ ἄλλοι δι’ ἡμᾶσ ἐν ἐλευθερίᾳ τέθραφθε; εἰ ταῦτα λέγοιεν οἱ ἄνδρεσ, ποίουσ λαβυρίνθουσ σοφίασ ἀνελίττων ἢ τί λέγων τῶν πάντων οἱο͂́σ τε γένοιτ’ ἂν ἀντειπεῖν; πᾶσι τοίνυν προτέροισ ἐστὶ λόγοσ πρὸσ ταῦτα ἢ Πλάτωνι. διὰ τί; "δεξάμενοι δὲ τοὺσ τοιούτουσ νόμουσ, ἐπειδὴ κατέχει κίνδυνοσ Σικελίαν, καὶ οὔτε κρατεῖτε ἱκανῶσ οὔτ’ αὖ διαφερόντωσ κρατεῖσθε, δίκαιον ἂν ἴσωσ καὶ συμφέρον γένοιτο ἡμῖν πᾶσι μέσον τεμεῖν τοῖσ τε φεύγουσι τῆσ ἀρχῆσ τὴν χαλεπότητα ὑμῖν καὶ τοῖσ τῆσ ἀρχῆσ πάλιν ἐρῶσι τυχεῖν· "ὧν οἱ πρόγονοι τὸ μέγιστον ἔσωσαν ἀπὸ βαρβάρων τοὺσ Ἕλληνασ, ὥστ’ ἐξεῖναι περὶ πολιτείασ νῦν ποιεῖσθαι λόγουσ· "ἔρρουσι δὲ τότε οὔτε λόγοσ οὔτ’ ἐλπὶσ ἐλείπετ’ ἂν οὐδαμῆ οὐδαμῶσ. ἡμῶν δέ γε οὐχ οἱ πρόγονοι, φαῖεν ἂν, ἀλλ’ ἡμεῖσ αὐτοὶ τοῖσ ἡμετέροισ αὐτῶν ἔργοισ καὶ βουλεύμασι καὶ λόγοισ ἀπὸ τῶν βαρβάρων τοὺσ Ἕλληνασ ἐσώσαμεν, οὐ τὸ ἐν Σικελίᾳ κατοικοῦν μέροσ αὐτῶν, ἀλλὰ τοὺσ σύμπαντασ καὶ τοὺσ τῆσ ἁπάσησ οἰκουμένησ τὸ ἕτερον μέροσ νομισθέντασ, ἐξ οὗ τότε τοῖσ βαρβάροισ ἀντάραντεσ ἐώσαντο, ὥστ’ ἐξεῖναί σοι περὶ πολιτείασ νῦν ποιεῖσθαι λόγουσ, καὶ περὶ αὐτῶν ἡμῶν, ἔρρουσι δὲ τότε οὔτε λόγοσ οὔτ’ ἐλπὶσ ἐλείπετ’ ἂν οὐδαμῆ οὐδαμῶσ.

"τοῖσ μὲν ἐλευθερία γιγνέσθω μετὰ βασιλικῆσ ἀρχῆσ, τοῖσ δὲ ἀρχὴ ὑπεύθυνοσ βασιλικὴ, δεσποζόντων νόμων τῶν τε ἄλλων πολιτῶν καὶ τῶν βασιλέων αὐτῶν, ἄν τι παράνομον πράττωσιν. "ἐπὶ δὲ τούτοισ ξύμπασιν ἀδόλῳ γνώμῃ καὶ ὑγιεῖ μετὰ θεῶν βασιλέα στήσασθε, πρῶτον μὲν τὸν ἐμὸν υἱὸν χαρίτων ἕνεκα διττῶν, τῆσ τε παρ’ ἐμοῦ καὶ τῆσ παρὰ τοῦ ἐμοῦ πατρόσ· "ὁ μὲν γὰρ ἀπὸ βαρβάρων ἠλευθέρωσεν ἐν τῷ τότε χρόνῳ τὴν πόλιν, ἐγὼ δὲ ἀπὸ τυράννων νῦν δὶσ, ὧν αὐτοὶ μάρτυρεσ ὑμεῖσ γεγόνατε. "δεύτερον δὲ δὴ ποιεῖσθε βασιλέα τὸν τῷ μὲν ἐμῷ πατρὶ ταυτὸν κεκτημένον ὄνομα, υἱὸν δὲ Διονυσίου, χάριν τῆσ τε δὴ νῦν βοηθείασ καὶ ὁσίου τρόπου· "ὃσ γενόμενοσ τυράννου πατρὸσ ἑκὼν τὴν πόλιν ἐλευθεροῖ, τιμὴν αὑτῷ καὶ γένει ἀί̈διον ἀντὶ τυραννίδοσ ἐφημέρου καὶ ἀδίκου κτώμενοσ. "τρίτον δὲ προκαλεῖσθαι χρὴ βασιλέα γίγνεσθαι Συρακουσῶν, ἑκόντα ἑκούσησ τῆσ πόλεωσ, τὸν νῦν τοῦ τῶν πολεμίων ἄρχοντα στρατοπέδου, Διονύσιον τὸν Διονυσίου, ἐὰν ἐθέλῃ ἑκὼν εἰσ βασιλέωσ σχῆμα ἀπαλλάττεσθαι, δεδιὼσ μὲν τὰσ τύχασ, ἐλεῶν δὲ πατρίδα καὶ ἱερῶν ἀθεραπευσίαν καὶ τάφουσ, μὴ διὰ φιλονεικίαν πάντωσ πάντα ἀπολέσῃ, βαρβάροισ ἐπίχαρτοσ γενόμενοσ. εἰ τοίνυν καὶ τοιαῦτα γέρα τοὺσ τῶν ἠλευθερωκότων τὴν πόλιν ἐκγόνουσ λαμβάνειν εἰκὸσ, ὥστ’ αὐτοὺσ γίγνεσθαι δυνάστασ καὶ βασιλέασ ἀντὶ τῶν προτέρων ἐκείνων, ἦ που τούσ γε αὐτοὺσ ἐλευθερώσαντασ ἅπαν τὸ τῶν Ἑλλήνων γένοσ οὐχὶ δίκαιον πρὸσ τῷ μηδενὸσ πλείονοσ ἀξιοῦν μηδ’ ἐλευθέρουσ τὸ κοινὸν ἐᾶν εἶναι δοκεῖν.

εἰ δὲ οὐδὲν οὗτοι κολακείᾳ προσήκουσι, ποῦ ῥητορικὴ κολακεία διὰ τούτουσ ἢ τί τούτων ἔδει τῶν παραδειγμάτων; εἰ δὲ δὴ καὶ τὸν τοῦ τῶν πολεμίων ἄρχοντα στρατοπέδου δίκαιον βασιλέα ποιεῖσθαι, ἐὰν ἐθελήσῃ πατρίδα καὶ ἱερῶν ἀθεραπευσίαν καὶ τάφουσ ἐλεῆσαι, καὶ ὅπωσ μὴ διὰ φιλονεικίαν πάντωσ πάντα ἀπολέσῃ βαρβάροισ ἐπίχαρτοσ γενόμενοσ, τούσ γε οὐ μετὰ πολεμίων ταξαμένουσ, ἀλλὰ πρὸσ τοὺσ ἐξ ἁπάσησ γῆσ πολεμίουσ ἀντιταξαμένουσ, ποῦ θήσομεν, οἳ πρὸσ τῇ σφετέρᾳ πατρίδι καὶ ἄλλοισ πολλοῖσ ὤρθωσαν τὰσ πατρίδασ, καὶ ἱερὰ καὶ τάφουσ διετήρησαν, καὶ οὔτε αὐτῶν οὐδεὶσ βαρβάροισ ἐπίχαρτοσ ἐγένετο οὔθ’ ἡ Ἑλλὰσ δι’ αὐτούσ; ἆρά γε φαῦλα ἢ φαύλησ χάριτοσ ταῦτ’ ἄξια τοῖσ ἀνδράσιν; εἶθ’ οὓσ, εἰ δεῖ πείθεσθαι τοῖσ Πλάτωνοσ λόγοισ, τιμῶν ἀξιοῦν δεῖ καὶ πολὺ μειζόνων ἢ κατὰ τὰσ συνήθεισ, τούτουσ τοῖσ Πλάτωνοσ λόγοισ πεισθέντεσ κόλακασ καὶ διακόνουσ καὶ τοῦ μηδενὸσ ἀξίουσ προσεροῦμεν; οὐ μέντἂν δίκαια ποιοῖμεν. τὸ δὲ πάντων ἀτοπώτατον, ὅτι χρῆται μὲν τούτοισ ἐν ἐλέγχῳ τοῦ κολακείαν εἶναι τὴν ῥητορικὴν, ὡσ δὴ τούτουσ ὄντασ ῥήτορασ, πάλιν δ’ αὐτὸσ αὐτοὺσ ἀφίησι τῆσ κολακείασ. οὔκουν φησί γ’ αὐτοὺσ ταύτῃ χρῆσθαι ἐν οἷσ περὶ ὧν ἔπαθον λέγει. κἀν τούτοισ οὖν ἀνάγκη θάτερον ἐψεῦσθαι. εἰ μὲν γὰρ ἡ ῥητορικὴ κολακεία, πάντωσ κόλακασ δεῖ τούτουσ εἶναι, ῥήτοράσ γε ὄντασ, ὥσ φησιν· ᾤμην δὲ οὐδὲ τοῦτο τῶν δικαίων εἶναι, τὰσ προαιρέσεισ τὰσ ἐκείνων ἐξετάζοντασ τὰσ συμφορὰσ αἷσ ἐχρήσαντο ὑπολογίζεσθαι.

οὐ γὰρ εἰ μὴ κατὰ νοῦν ἀπήλλαξαν, φαῦλοι γεγόνασιν, ἀλλ’ εἰ μὴ τὰ βέλτιστα ἐβουλεύοντο τοῖσ πράγμασιν. ἐκεῖνο μὲν γάρ ἐστι τῆσ τύχησ κατηγορεῖν, τοῦτο δὲ τὴν γνώμην ἐλέγχειν. φέρε γὰρ σὺ πρὸσ τὸ βέλτιστον, ὦ Πλάτων, προύστησ Ἀθηναίων ἤ τινοσ ἄλλου δήμου τῶν ἐν τοῖσ Ἕλλησιν ἢ τοῖσ βαρβάροισ; ἐκείνων φαίη τισ ἂν ἡδέωσ. οὐκ ἔχοισ ἂν εἰπεῖν· οὐδὲ γὰρ προύστησ ὅλωσ. τί δὲ ὁ σὸσ διδάσκαλοσ καὶ ἑταῖροσ Σωκράτησ; οὐδ’ οὗτοσ. τί δὲ Σπεύσιπποσ ἢ Χαιρεφῶν; οὐκ ἂν φαίησ. πότερον οὖν ἔστι δῆμον καθάπαξ ἀποφῆναι χρηστὸν καὶ ἄμεμπτον καὶ δίκαιον, ἢ τοῦτο μὲν οὐδ’ ἐπ’ ἀνδρὸσ οἱο͂́ν τε διισχυρίζεσθαι; καὶ μὴν εἰ μὲν ἐγχωρεῖ, τί παθὼν οὐκ ἀπέδειξασ αὐτὸσ, οὐδ’ ἐπ’ αὐτῶν τῶν πραγμάτων ἐφάνησ βελτίων πολίτησ ἡμῶν; εἰ δ’ ἀμήχανόν ἐστι, τί προφέρεισ ἡμῖν εἴ τι καὶ προσεκρούσαμεν, φαῖεν ἂν αὖθισ ἐκεῖνοι, καὶ τί τῶν ἀδυνάτων αἰτεῖσ εὐθύνασ; τοσούτῳ γὰρ ἡμεῖσ λυσιτελέστεροι σοῦ τῷ δήμῳ γεγόναμεν ὅσῳ σὺ μὲν οὔτε χεῖρον οὔτε βέλτιον οὐδὲν οὔτ’ εἶπασ οὔτ’ ἔπραξασ, ἀλλ’ ἀπώκνησασ ἁπλῶσ, ἡμεῖσ δ’ ὅσον ἧκεν ἐφ’ ἡμᾶσ οὐ καθυφείκαμεν, ἀλλ’ ὥσπερ χρημάτων εἰσφορὰν πλήρη τὴν ἀπὸ τῶν λογισμῶν καὶ τῶν λόγων παρεσχόμεθα τῇ πατρίδι, καὶ οὔτε πλῆθοσ τῶν τἀναντία ἐρούντων ὠκνήσαμεν οὔτ’ ἰσχὺν πλουσίων κατεδείσαμεν, οἷσ ἀναγκαῖον ἦν τὸν ὑπὲρ τῶν κοινῶν πράττοντα προσκρούειν, οὔτε δικαστὰσ οὔτε κινδύνουσ οὔτε τοὺσ οἴκοι οὔτε τοὺσ ἔξω πρὸσ τοὺσ πολεμίουσ οὔθ’ ὅλωσ τὰ τῆσ τύχησ καὶ τοῦ μέλλοντοσ ἄδηλα. ἃ φυγεῖν μὲν δή που ῥᾷον ἢ ὑποστῆναι παντί.

τοῦτο δ’ εἰ πάντεσ ἐν ταῖσ ἀνάγκαισ λογίσαιντο, οἴχεται τὰ τῶν πόλεων πράγματα. ταῦτ’ ἂν, οἶμαι, φαῖεν, μετρίωσ, ὡσ ἐγᾦμαι, λέγοντεσ. εἰε͂ν. τί δ’ εἰ βελτίστουσ μὲν μὴ ἀπέφηναν καθάπαξ Ἀθηναίουσ, βελτίουσ δ’ ἔστιν ᾗ; τί δ’ εἰ μείζω καὶ περὶ τούτουσ καὶ περὶ ἄλλουσ ἐξήμαρτον ἂν, εἰ μὴ τοῖσ ὑπ’ ἐκείνων λόγοισ κατείχοντο; ἔπειτα τὸν μὲν ἰατρὸν φῂσ λιμῷ ἂν ἀποθανεῖν, εἰ πρὸσ τὸν ὀψοποιὸν ἀγωνίζοιτο ἐν παισὶν ἢ τοιούτοισ ἀνθρώποισ, οἳ μὴ δύνανται γνῶναι τἀληθέσ· εἰ δὲ Μιλτιάδησ καὶ Κίμων καὶ Περικλῆσ πρὸσ τὸ βέλτιστον ἄγοντεσ τὰ πράγματα ἔσθ’ ἃ καὶ προσέπταισαν, τοῦτο θαυμάζεισ; ἐνθυμοῦμαι δ’ ἔγωγε πῶσ ἀνέχεσθαι χρὴ ὅτ’ Ἀλκιβιάδην μὲν καὶ Κριτίαν Σωκράτει συγγενομένουσ, οἳ τοσαύτασ καὶ τηλικαύτασ αἰτίασ ἐσχήκασι καὶ ὑπὸ τῶν πολλῶν καὶ ὑπὸ τῶν ἐπιεικῶν, ὥστε Κριτίου γε οὐδ’ ἐπινοῆσαι ῥᾴδιον ἐξωλέστερον, ὃσ ἐν τριάκοντα τοῖσ πονηροτάτοισ τῶν Ἑλλήνων πρῶτοσ ἦν, τούτουσ μὲν οὔ φασι δεῖν ἐν τεκμηρίῳ ποιεῖσθαι ὅτι Σωκράτησ τοὺσ νέουσ διέφθειρεν, οὐδ’ εἶναι τἀκείνων ἁμαρτήματα οὐδ’ ὁτιοῦν πρὸσ Σωκράτη τὸν οὐδὲ αὐτὸν ἔξαρνον ὄντα τὸ μὴ οὐ διαλέγεσθαι τοῖσ νέοισ· εἰ δ’ Ἀθηναίων δῆμοσ ἐν πολλοῖσ καὶ μεγάλοισ οἷσ καὶ ὑπὲρ αὑτοῦ καὶ ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων διεχείρισεν ἔσθ’ ἃ μὲν ὀρθῶσ καὶ προσηκόντωσ ἐβουλεύσατο, ἔστι δὲ ἃ καὶ ἐξήμαρτεν εἰσ τοὺσ προεστηκότασ, ταῦτ’ ἀξιοῦσιν αὐτοῖσ τοῖσ προστάταισ λογίζεσθαι. καὶ Λεσβίουσ μὲν Τέρπανδροσ οὐχ οἱο͂́σ τ’ ἐγένετο πάντασ ποιῆσαι μουσικοὺσ, οὐδ’ Ἀρίων, οὐδ’ εἴ τισ ἄλλοσ ἐν Λέσβῳ μουσικὴν ἐποιήσατο· εἰ δὲ Θεμιστοκλῆσ καὶ Περικλῆσ μὴ καθάπαξ ἐπαίδευσαν Ἀθηναίουσ τὴν πολιτικὴν ἀρετὴν, τοῦτ’ ἐκείνουσ, ὡσ ἐοίκεν, ἐλέγχει τοῦ μηδενὸσ ἀξίουσ ὄντασ, ὥσπερ ἂν εἴ τισ καὶ θεῶν κατηγοροίη τοῖσ αὐτοῖσ λόγοισ, ὅτι χρῆν αὐτῶν τὴν πρόνοιαν εἶναι τοιαύτην ὥστ’ ἀδικίαν καὶ ἀγνωμοσύνην ἀνελεῖν παντάπασιν ἐξ ἀνθρώπων καὶ μηδὲν ἁμαρτάνειν μηδένασ ἀνθρώπων μηδαμῆ. νῦν δὲ πῶσ ἢ προνοεῖν αὐτοὺσ χρὴ νομίζειν, ὅταν μὴ παύωνται πλημμελοῦντεσ ὧν ἄρχουσιν ἢ μὴ δικαίωσ ὑπ’ ἐνίων ἀμελεῖσθαι; οὔκουν οἵ γ’ ἵπποι τοὺσ μὲν οὐδεπώποθ’ ἁψαμένουσ αὐτῶν γνωρίζουσι προσβλέποντεσ, τοὺσ δ’ ἐφεστῶτασ μισοῦσι καὶ φεύγουσιν·

ἀλλὰ τοῦτό γε καὶ τοῖσ ὄνοισ ἀπέδωκεν ἡ παροιμία, τὸν ξύοντα ἀντιξύειν· ἄνθρωποι δ’ ἄρα ὑπὸ θεῶν ἀγόμενοι θεοὺσ οὐ νομίζουσιν, ἢ περὶ αὐτούσ τι φαῦλον τοὺσ θεοὺσ λέγουσι καὶ πράττουσι. καὶ ὁ μὲν ἡνίοχοσ παραλαβὼν λακτίζοντασ τοὺσ ἵππουσ πραύ̈νει καὶ τιθασεύει καὶ τελευτῶν ἐπ’ αὐτῶν ἀσφαλῶσ καὶ κατὰ πολλὴν ῥᾳστώνην εἶσιν ὅποι βούλεται· οἱ θεοὶ δὲ οὔπω καὶ νῦν ἐξῃρήκασιν ἐξ ἀνθρώπων ἀδικίαν ἐκ τοσούτου, καὶ ταῦτα ἐκ τοῦ παντὸσ αἰῶνοσ πολιτευόμενοι, καὶ προσέτι εἰσ ἑαυτοὺσ ἁμαρτάνοντασ ὁρῶντεσ ἔστιν οὓσ αὐτῶν. ἀλλὰ μὴν ὅτε ταῦτα οὐδ’ ἂν εἷσ ὑγιαίνων εἴποι σπουδῇ πλὴν ὡσ ἡμεῖσ νῦν εἰσ ἔλεγχον λόγου, πῶσ οὐ κομιδῆ Πλάτων συκοφαντεῖ; εἰ γὰρ ἃ μηδ’ οἱ θεοὶ πώποτε πεποιήκασι, μηδὲ παρ’ αὐτῆσ τῆσ Ἀθηνᾶσ τῆσ πολιάδοσ εἶχεν ἀπαιτῆσαι, ταῦτα παρὰ Θεμιστοκλέουσ καὶ Περικλέουσ ἀπαιτεῖ, αὐτὸν ἐρωτῶ πῶσ οὐ συκοφαντεῖ. ἀλλ’ οἶμαι τὴν μὲν τοῦ δήμου φύσιν οὐκ ἠδυνήθησαν μεταποιῆσαι οὐδ’ ἀφανίσαι· ἔστι δ’ αὕτη μηδέποτε γενέσθαι πάντα χρηστὸν μηδ’ ἀναμάρτητον· ὅσα δ’ ἢ κινδυνεύοντασ ἔδει προνοήσασθαι, ἐν οἷσ ἅμα καὶ τῶν πολλῶν καὶ τῶν ἐπιεικῶν ἦν εὐεργέτασ εἶναι, ἢ κατ’ ἐξουσίαν πράττοντασ ἀπάγειν ἀπὸ τῶν δυσχερεστάτων ἀεὶ καὶ ὡσ ἐλάχιστον τρέπειν τὰ τῆσ φύσεωσ ἁμαρτήματα, ταῦτ’ οὐκ ἔστιν ὅπωσ οὐ παρὰ τούτοισ ὄντα φανήσεται, καὶ ταῦτα πρὸσ τῷ λόγῳ τῷ παρ’ ἡμῶν καὶ ταῖσ ἀποδείξεσι Πλάτων αὐτὸσ ἐπισφραγίζεται καὶ ἔστιν ἡμῖν κἀνταῦθα μάρτυσ ὑπὸ τῆσ αὐτῆσ δεξιότητοσ ἧσπερ κἀν τοῖσ ἄνω κατὰ τὴν χρείαν ἀεὶ καὶ τὸ λοιπὸν, ἐὰν αὐτὸσ αὐτοὺσ ἐπαινῶν ἐπιδειχθῇ. πῶσ οὖν ἄν τισ περιφανέστερον ἢ λαμπρότερον τοὺσ ἄνδρασ ἐπῄνεσεν ἢ ὡσ οὗτοσ τὸν ἐπιτάφιον λόγον αὐτοῖσ ποιήσασ; ἐν ᾧ καὶ τοῖσ ἄλλοισ προξενεῖν φησι καὶ προμνᾶσθαι, εἰσ ᾠδάσ τε καὶ τὴν ἄλλην ποίησιν θεῖναι, κοσμήσαντασ ἀξίωσ τῶν πραξάντων, λέγω δὴ τὰ τούτων ἔργα.

τοῦτο γάρ ἐστι τὸ χαριέστατον, ὅτι καὶ πάντα τἄλλα παρεὶσ καὶ παριδὼν ἐπ’ αὐτὰ τὰ τούτων ἴδια καὶ τὴν τούτων πολιτείαν ἐλήλυθεν, ὡσ μάλιστα ἐκ τούτων ἐμφανιῶν τὴν τῶν τετελευτηκότων ἀρετὴν, μέγιστον μὲν θεὶσ ἁπάντων τῶν ἔργων τὸ Μαραθῶνι, δεύτερον δὲ τὸ Σαλαμῖνι, κεφάλαιον δ’ ἐπιθεὶσ ὡσ τοῖσ βαρβάροισ ἐπέδειξαν ὅτι πᾶσ πλοῦτοσ καὶ δύναμισ ἀρετῇ ὑπείκει. οὐκοῦν ὅτε τοὺσ ταῦτα βουλευσαμένουσ καὶ πράξαντασ ἐπαινεῖ, τὸν Θεμιστοκλέα καὶ τὸν Μιλτιάδην ἐπαινεῖ. οὗτοι γὰρ ἦσαν οἱ τούτων ἡγούμενοι. καίτοι πῶσ οὐκ ἄτοπον ὧν τὰ ἔργα κοσμεῖ, τούτων τὴν πολιτείαν φαυλίζειν, καὶ ἃ τῆσ τῶν πεισθέντων ἀρετῆσ τίθεται δείγματα, ταῦτα μὴ τῆσ τῶν πεισάντων πρῶτον ὑπάρχειν ἡγεῖσθαι; καὶ γὰρ ὅσοι μὲν ὑπὸ τῆσ βουλῆσ αἱρεθέντεσ ἐπὶ τοῦ πλήθουσ τοὺσ ἐπιταφίουσ τούτουσ διεξέρχονται ἔχουσιν ἴσωσ ἀποφυγὴν ὡσ ἐξ ἀνάγκησ ἐκόσμησαν καὶ οὐκ ἄν τισ πρᾶγμα ποιοῖτο τοὺσ λόγουσ αὐτῶν· ὅστισ δ’ ἐξεπίτηδεσ καὶ καθ’ ἑαυτὸν ἐποίησε περὶ αὐτῶν, εὔδηλον ὡσ οὐκ ἂν, εἰ μὴ καὶ αὐτοὺσ ἀξίουσ λόγου καὶ τὰ ἔργα ἡγοῖτο. οὐ γὰρ κολακεύων γε Ἀθηναίουσ ταῦτα εἰρηκέναι φησὶν, οὐδ’ ἂν αὐτὸσ λέγῃ πιστεύσομεν ἡμεῖσ. εἰ γὰρ αὖ λόγου χάριν καὶ δύναμιν δεικνὺσ ἐνεχείρησε, πῶσ ἔνεστιν αὐτῷ ῥητορικὴν ψέγειν ἐν ᾗ ταυτὸν ἦν; περὶ μὲν τοίνυν τούτων τῶν ἀνδρῶν οὕτω μεμαρτύρηκεν, ὅτι οὐ πρὸσ τὸ χείριστον ἦγον τοὺσ πολίτασ, οὐδὲ τὰσ ἐπιθυμίασ αὐτῶν διετέλουν ἀποπληροῦντεσ, ἀλλὰ τοιούτων ἔργων ἡγεμόνεσ αὐτοῖσ ἐγένοντο, ἃ καὶ Πλάτων οὐκ ἂν αἰσχυνθείη κοσμῶν, καὶ προστιθεὶσ ἀρετὴν τοῖσ εἰργασμένοισ·

οὐχ ὡσ κατὰ Μίθαικον τὸν ὀψοποιὸν καὶ Θεαρίωνα τὸν ἀρτοποιὸν τὴν φύσιν γενομένων, ἀλλ’ ὡσ χαλεπὸν τοῖσ ἄλλοισ καὶ εἰπεῖν πρεπόντωσ περὶ αὐτῶν. εἰσ δὲ τὸν καθάπαξ λόγον πῶσ αὖ καὶ ποῦ μαρτυρεῖ οὑτοσί; ἐν αὐτῷ Γοργίᾳ τούτῳ ἐν τοῖσ Σωκράτουσ καὶ Καλλικλέουσ λόγοισ. "πότερόν σοι δοκοῦσι πρὸσ τὸ βέλτιστον ἀεὶ λέγειν οἱ ῥήτορεσ, τούτου στοχαζόμενοι ὅπωσ οἱ πολῖται ὡσ βέλτιστοι ἔσονται διὰ τοὺσ αὐτῶν λόγουσ, ἢ καὶ οὗτοι πρὸσ τὸ χαρίζεσθαι τοῖσ πολίταισ ὡρμημένοι καὶ ἕνεκα τοῦ ἰδίου τοῦ αὑτῶν ὀλιγωροῦντεσ τοῦ κοινοῦ ὥσπερ παισὶ προσομιλοῦσι τοῖσ δήμοισ, χαρίζεσθαι αὐτοῖσ πειρώμενοι μόνον· "εἰ δέ γε βελτίουσ ἔσονται ἢ χείρουσ διὰ ταῦτα οὐδὲν φροντίζουσιν; "οὐχ ἁπλοῦν ἔτι τοῦτο ἐρωτᾷσ. εἰσὶ μὲν γὰρ οἳ κηδόμενοι τῶν πολιτῶν λέγουσιν ἃ λέγουσιν, εἰσὶ δὲ καὶ οἱούσ σὺ λέγεισ. "ἐξαρκεῖ. εἰ γὰρ καὶ τοῦτό ἐστι διπλοῦν, τὸ μὲν ἕτερόν που τούτων κολακεία ἂν εἰή καὶ αἰσχρὰ δημηγορία, τὸ δὲ ἕτερον καλόν. οὐκοῦν καὶ παρ’ ἡμῶν ἐξαρκεῖ. εἰ γάρ ἐστι διπλοῦν καὶ μὴ ἀεὶ μὲν τὰ βέλτιστα λέγουσιν οἱ ῥήτορεσ, ἔστι δ’ ὅτε καὶ τὰ βέλτιστα, ἢ νὴ Δί’ οἱ μὲν οὕτωσ, οἱ δὲ ἐκείνωσ λέγουσιν, ὁ κολακείαν ὁριζόμενοσ τὴν ῥητορικὴν εἶναι λόγοσ ἐν βραχεῖ λύεται. ἔτι τοίνυν σαφέστερον ἐπὶ τελευτῆσ τοῦ διαλόγου τὸ πᾶν ἀποκαλύψασ ἐκπέφαγκεν· "ἀλλὰ γὰρ, ὦ Καλλίκλεισ, ἐκ τῶν αὐτῶν εἰσὶ καὶ οἱ σφόδρα πονηροὶ γιγνόμενοι ἄνθρωποι·

"οὐδὲν μὴν κωλύει καὶ ἐν τούτοισ ἀγαθοὺσ ἄνδρασ ἐγγίγνεσθαι, καὶ σφόδρα γε ἄξιον ἄγασθαι τῶν γιγνομένων. "χαλεπὸν γὰρ, ὦ Καλλίκλεισ, καὶ πολλοῦ ἐπαίνου ἄξιον ἐν μεγάλῃ ἐξουσίᾳ τοῦ ἀδικεῖν γενόμενον δικαίωσ διαβιῶναι· "ὀλίγοι δὲ γίγνονται οἱ τοιοῦτοι, ἐπεὶ καὶ ἐνθαδὶ καὶ ἄλλοθι γεγόνασιν, οἶμαι δὲ καὶ ἔσονται καλοὶ κἀγαθοὶ ταύτην τὴν ἀρετὴν τοῦ δικαίωσ διαχειρίζειν ἄν τισ ἐπιτρέπῃ. εἷσ δὲ καὶ πάνυ ἐλλόγιμοσ γέγονε καὶ εἰσ τοὺσ ἄλλουσ Ἕλληνασ Ἀριστείδησ ὁ Λυσιμάχου· "οἱ δὲ πολλοὶ, ὦ ἄριστε, κακοὶ γίγνονται τῶν δυναστῶν. ἐνταῦθα τοσοῦτον αὖ περαιτέρω προβέβηκεν, ὅσον οὐ μόνον ὡσ ἐγχωρεῖ γίγνεσθαι προσωμολόγηκεν, ἀλλὰ καὶ ἕνα γε αὐτὸσ ὠνόμακε, γεγόνασι δὲ, φησὶ, καὶ ἕτεροι καὶ ἐνταῦθα καὶ ἄλλοθι. ἐγὼ τοίνυν ἀφαιρῶ τοῦτο τὸ καὶ ἕτεροι καὶ εἴ τισ ἑτέρωθι· ὃν δὲ καὶ πάνυ ἐλλόγιμόν φησι γεγενῆσθαι καὶ οὐ μόνον εἰσ τοὺσ πολίτασ, ἀλλὰ καὶ εἰσ τοὺσ ἄλλουσ Ἕλληνασ, τοῦτον τίθημι μόνον. ἔγκειται μὲν γάρ που ταῦτα μεταξὺ τοῦ μύθου οὐκ ἀσκέπτωσ ἐμοὶ δοκεῖν οὐδὲ φαύλωσ οὐδὲ ὡσ ἐξέπεσεν, ἀλλ’ ὅπωσ συγκρυφθείη τε ὡσ δυνατὸν μάλιστα, καὶ εἴ τισ εὑρὼν χρῷτο, μηδ’ αὐτὸσ δοκοῖ παρελθεῖν, ἀλλ’ ἐνείη. οὕτω μέσην τινὰ τάξιν εὑρ͂ε, καὶ ἅμα πρὸσ τῇ τελευτῇ τοῦ λόγου τοῦ παντὸσ ἃ θεὶσ ἐν ἀρχῇ τοῖσ ἐφεξῆσ οὐκ ἔμελλεν ἔξειν οἶμαι χρῆσθαι. οὐ μὴν τούτου γε ἕνεκα καὶ ἡμᾶσ παρήσειν, ἑώσ ἂν τοῦ γε αὐτοῦ καὶ περὶ τῶν αὐτῶν ὄντοσ τοῦ λόγου, προσθήσω δ’ ὅτι κἀν τοῖσ αὐτοῖσ τούτοισ ἐνόντα φαίνηται. οὐκοῦν εἰ ὅτι μάλιστα ἕτεροσ μὲν ἐν τοῖσ πᾶσι μήτ’ Ἀθήνησι μήτ’ ἄλλοθι μηδαμοῦ ῥήτωρ ἐλλόγιμοσ, μηδ’ ἔξω τῆσ τοῦ κολακεύειν αἰτίασ, γεγένηται δὲ εἷσ Ἀθήνησι, τί μᾶλλον τό γε πρᾶγμα κακιστέον ὡσ ἀναγκαίωσ φαῦλον; οὐ γὰρ εἰ ῥᾴδιον ἢ μὴ τῷ ὄντι γενέσθαι ῥήτορα προὔκειτο σκοπεῖν, ἐπεὶ τοῦτό γε καὶ ἡμεῖσ, εἰ βούλει, μαρτυροῦμεν, κἂν εἰ τὴν Στέντοροσ φωνὴν κτησαίμεθα, φθεγξαίμεθ’ ἂν ὡσ οὐ ῥᾴδιον, κἂν ὁ Νεῖλοσ, ὦ μακάριε, τοῖσ ἑπτὰ στόμασιν εἰ λάβοι φωνὴν, ὥσπερ ὁ Σκάμανδροσ κατὰ τὸν Ὅμηρον, ἀλλ’ εἰ δυνατὸν ἢ μὴ καὶ φύσιν ἔστ’ ἔχον συμβῆναι, τοῦτ’ ἦν ἐκ τοῦ λόγου.

φέρε γὰρ πρὸσ Διὸσ, εἰ πρὶν Ἀριστείδην γενέσθαι, τοὺσ κατὰ τῆσ ῥητορικῆσ λόγουσ τούτουσ ἐποιεῖτο, προθυμούμενοσ ἐκ παντὸσ τρόπου δεικνύναι φαῦλόν τι καὶ φυγῆσ ἄξιον, λέγων ὡσ ἀδύνατον χρηστόν ποτε ἄνδρα ἢ δίκαιον γενέσθαι λόγων τοιούτων προσαψάμενον, οὐκ ἂν ἐψεύδετο; δηλοῖ τό γε Ἀριστείδην φανῆναι τοιοῦτον, εἴπερ μὴ ψευδῆ Πλάτων εἴρηκε περὶ αὐτοῦ. οὐκοῦν δεινὸν εἰ πρὶν μὲν Ἀριστείδην γενέσθαι προσδοκᾶν ἔδει γενήσεσθαί τινα καὶ μὴ νομίζειν καθάπαξ ἀδύνατον, ἐπεὶ δ’ οὗτοσ ἐμφανὲσ παράδειγμα ὑπάρχει, μήθ’ ὡσ γενομένου τούτου μήθ’ ὡσ ἐγχωροῦν ὅλωσ ἐγκαλεῖν. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνο ἴσον, μὴ γενομένου μὲν ὅλωσ χρηστοῦ μηδενὸσ τοῦτ’ ἂν ποιεῖσθαι τεκμήριον κατὰ τῆσ ῥητορικῆσ ὡσ ἄφυκτον, ὁμολογουμένου δ’ ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ κακῶσ ἀγορεύοντοσ αὐτὴν καὶ γεγενῆσθαί τινασ ἀξίουσ λόγου καὶ ἔσεσθαι, τοῦτο γάρ ἐστιν ὑπερφυὲσ τὸ καὶ περὶ τῶν μελλόντων προλέγειν ὡσ ἔσονται, εἶτ’ οἰέσθαι μηδὲν εἶναι πλέον. ἕτερον τοίνυν, ὅπερ ἐστὶν ἐκ τῆσ τελευταίασ ταυτησὶ μαρτυρίασ, ὅτι καὶ πολλῷ μειζόνων εἶναι τοὺσ τοιούτουσ ἐπαίνων ἀξίουσ προσωμολόγηκεν αὐτόσ. χαλεπὸν γὰρ, φησὶν, ὦ Καλλίκλεισ, ‐ οὐκοῦν καὶ ὦ Πλάτων ‐ ἐν μεγάλῃ ἐξουσίᾳ τοῦ ἀδικεῖν γενόμενον δικαίωσ διαβιῶναι. εἰ τοίνυν ῥητορεύειν μέν ἐστιν ἀδικεῖν δύνασθαι κατ’ αὐτόν σε, δυνατὸν δ’ ἐστὶ καὶ δικαίωσ διαβιῶναι ῥητορεύοντα, μεῖζον δὲ τεκμήριον δικαιοσύνησ τὸ δυνάμενον ἀδικεῖν ἡσυχάζειν ἢ τὸ μὴ, πῶσ οὐ πολὺ τῶν κολάκων ἀπέχουσιν οἱ τοιοῦτοι, οἵ γε καὶ τῶν ἀναγκαίωσ δικαίων τοσοῦτον προέχουσιν; ἐοίκεν οὖν τὸ τοῦ Ὁμήρου συμβαίνειν καί τι ἔποσ προέηκεν ὅπερ τ’ ἄρρητον ἄμεινον.

τὸν γὰρ Ἀριστείδην οὐ μόνον οὐ κακῶσ εἰπεῖν δυνηθεὶσ, ἀλλὰ καὶ διαφέροντα ἀναγκαίωσ θεὶσ, καὶ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ τοῦτο ὃ κατηγόρηκεν αὖθίσ ἐστι διεφθορώσ. ἀνδρῶν γὰρ ἂν εἰή τοῦτό γε ἤδη κατηγορεῖν, οὐ ψέγειν ῥητορικὴν, ὡσ αἰτίαν τοῦ λέγειν ἢ πράττειν κακῶσ. ὥσπερ τοίνυν αὐτὸσ τὰ μὴ ἀναγκαῖα κατηγόρηκεν ἐκείνων, τί κωλύει καὶ ἡμᾶσ αὖ τὰ μὴ ἀναγκαῖα ὑπὲρ αὐτῶν ἀντιθεῖναι; καίτοι διά γε τοῦτον ἐξ ἡμισείασ ἀναγκαῖα. φανήσεται γὰρ οὐχ ἁπλῶσ οὐδ’ ὡσ νῦν μόνον δείκνυμεν εἰσ τοὺσ ἐναντίουσ λόγουσ ἐληλυθὼσ αὐτὸσ αὑτῷ, ἀλλὰ καὶ ἐξ ὧν ἐκείνουσ ᾐτίαται τοῦτον ἐπαινεῖν οὐκ ἔχων, ἢ εἴπερ ὀρθῶσ ἐπαινεῖ τοῦτον, δι’ αὐτὸ τοῦτο οὐδ’ ἐκείνουσ ἔχων αἰτιάσασθαι. πῶσ; ὅτι σύμβολον οἶμαι ποιεῖται τοῦ κακῶσ Ἀθηναίων ἐκείνουσ προστῆναι τὸ παθεῖν αὐτοὺσ ὑπ’ Ἀθηναίων κακῶσ, ὡσ οὐκ ἂν τούσ γε βελτίουσ ὑπ’ αὐτῶν γενομένουσ ἁμαρτόντασ εἰσ τούτουσ ὑφ’ ὧν μηδ’ εἰσ τοὺσ ἄλλουσ ἁμαρτάνειν ἐπαιδεύθησαν. ταῦτα δ’ οὕτω θεὶσ καὶ ἡνιόχουσ καὶ τὰ τοιαῦτα ἐπεισαγαγὼν ἐνταυθοῖ τόν γε Ἀριστείδην οὐ μόνον οὐδὲν φλαῦρον εἴρηκεν, ἀλλὰ καὶ σαφῶσ ἐξαίρετον τῶν ἄλλων πεποίηται. καίτοι εἰ τὸ παθεῖν κακῶσ ὑπ’ Ἀθηναίων δεῖγμα τοῦ μὴ καλῶσ Ἀθηναίων προστῆναί ἐστιν, οὐδ’ Ἀριστείδησ προὔστη καλῶσ·

οὐδὲ γὰρ οὗτοσ ἀθῶοσ δή που διέφυγεν, ἀλλ’ ἐξέπεσε, προσθήσω δ’ ὅτι οὗτόσ γε οὐδὲ ἐν δικαστηρίῳ δυστυχήσασ ὥσπερ Μιλτιάδησ καὶ Περικλῆσ οὐδ’ ὑπὸ τούτων οἷσ προσέκρουσεν ὑπὲρ τῶν πολλῶν, ἀλλ’ ἐξοστρακισθεὶσ ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ δήμου. οὐκοῦν εἰ μὲν μηδέν ἐστι τοῦτο σύμβολον κακίασ, εἴ τισ ῥήτωρ ἠτύχησε πρὸσ τούτουσ ὧν προὐστήκει, οὔτε Μιλτιάδησ οὔτε Θεμιστοκλῆσ, οὐδ’ εἴ τισ ἄλλοσ, ἅμα τ’ ἔπταισαν καὶ δικαίωσ ἂν φαῦλοι νομίζοιντο· εἰ δ’ ἐκεῖνοι τούτοισ ἐξελέγχονται, τί κωλύει μηδ’ Ἀριστείδην ἐλλόγιμον μηδ’ ἔξω τῆσ ἐκείνων αἰτίασ τιθέναι; ὥστ’ οὐ μόνον τοῖσ κατὰ ῥητορικῆσ λόγοισ, ἀλλὰ καὶ τοῖσ ἰδίᾳ κατὰ τῶν ἀνδρῶν, ὅ γε Ἀριστείδησ ὑπεναντίωσ ὑπ’ αὐτοῦ τιμηθεὶσ ἐκείνοισ οὓσ κακίζει βοηθῶν φαίνεται, ὥσπερ ἐπεισόδιον παρὰ δόξαν προχωροῦν. ἔπειτ’ ἄγει τὸν κυβερνήτην, καὶ τίνοσ ἕνεκα, φησὶν, οὐ φρονεῖ μέγα οὐδὲ ἴσον τῷ ῥήτορι, σώζων ἐκ θανάτου καὶ οὗτοσ ἀνθρώπουσ καὶ αὐτοὺσ καὶ χρήματα; ἐγὼ δὲ ὁρῶ μὲν κἀκεῖνο ὑπάρχον ἀντερωτῆσαι, τίνοσ οὖν ἕνεκα οὐδὲ αὐτὸσ τῷ κυβερνήτῃ παραχωρεῖσ; εἰ γὰρ φιλοσοφίασ ἕνεκα ἀτίμωσ ὑπὸ τῶν πολλῶν ἀγομένησ πλεῦσαι φῂσ εἰσ Σικελίαν τῷ Δίωνι βοηθὸσ, οὐχ ἧττον ὁ κυβερνήτησ ἐκεῖνον ἔσωζεν ὁ σὲ ἄγων, καὶ ταῦτα μέντοι διὰ τοῦ μεγίστου τῶν πελαγῶν, ἀλλὰ τοσούτῳ σοῦ πλέον εἰπεῖν ἔχει, ὅσῳ καὶ αὐτὸν τὸν μέλλοντα σώζειν τὸν Δίωνα ἔσωζεν. ἀλλ’ ἐῶ ταῦτα. ἀλλὰ πῶσ οὐκ ἄτοπον ὡσ ἀληθῶσ, εἰ αὐτὸσ μὲν ὁ κυβερνήτησ μὴ ἀξιοῖ τὸ ἴσον φρονεῖν τῷ ῥήτορι μηδ’ ἀμφισβητεῖ, σὺ δὲ χρῇ τούτῳ παραδείγματι, ὥσπερ ταπεινοτέρουσ τι ταύτῃ ποιήσων τοὺσ ῥήτορασ, εἰ πάντεσ εἴκουσιν αὐτοῖσ. καὶ μὴν ὅτι γε οὐχ ὑπ’ ἀνοίασ ὁ κυβερνήτησ ὑποχωρεῖ τῷ ῥήτορι οὐδὲ ἔχοι τισ ἂν αὐτὸν νουθετῶν εἰπεῖν, ὥσπερ ἐν ἀγῶνι παρ’ ἀξίαν εἴκοντα. ὦ οὗτοσ, ὁρ́α τί ποιεῖσ·

ὁ ῥήτωρ οἰχήσεται τὸν στέφανον λαβών· οὐ μέγα ἀγώνισμα τῆσ ῥητορικῆσ τοῦτο ἐπιδεῖξαι. καὶ γὰρ οἶδε καὶ οὐ δεῖται τοῦ διδάξοντοσ, τοσοῦτόν γε νοῦ μετέχων, ὅτι αὐτὸσ τῶν μὲν ναυτῶν ἐστιν ἄρχων, τῶν δὲ ἐμπλεόντων διάκονοσ καὶ ὑπηρέτησ. καὶ τῶν γε καιρῶν τοσοῦτον αὐτῷ μέτεστιν, ὅσον τοῖσ ἐγνωκόσι πλεῖν σημῆναι, καὶ νὴ Δία ὁρμοῦντασ ἐπ’ ἀκτῆσ ἀναστῆσαι προσάγοντοσ τοῦ πνεύματοσ· τὸ δὲ ὁπότε πλεῖν ἄμεινον καὶ ὁπότε οἴκοι μένειν καὶ ὅποι καὶ ὑπὲρ ὧν πλεῖν οὐδὲν οὔτε ἰδεῖν ὢν ἑτέρου μᾶλλον δυνατὸσ οὔτε συμβουλεῦσαι κύριοσ. τὸ δὲ τοῦ ῥήτοροσ οὐ τοιοῦτόν ἐστιν, ἀλλ’ ὥσπερ οἱ κυβερνῆται τῶν ναυτῶν ἄρχουσιν, οὕτωσ αὖ τῶν κυβερνητῶν οἱ ῥήτορεσ ἄρχουσιν, ὅταν τὰ κράτιστα δεήσῃ νεῶν. καὶ τοσούτῳ γέ τι τῶν κυβερνητῶν οἱ ῥήτορεσ κυριώτεροι ἢ τῶν ναυτῶν ἐκεῖνοι, ὅσον οἱ μὲν πλεόντων εἰσὶ κύριοι τῶν ναυτῶν, οἱ δὲ καὶ αὐτοῦ τοῦ πλεῖν ἢ μὴ τοὺσ κυβερνήτασ· μᾶλλον δὲ ἀμφοτέρων εἰσὶ κύριοι, καὶ τῶν κυβερνητῶν καὶ τῶν ἐμπλεόντων, οἱ ῥήτορεσ. διδάσκουσί γε καὶ πείθουσιν ἐξ ἀρχῆσ πότε καὶ ποῖ πλευστέον· καὶ πάλιν ἡνίκα ἂν τούτου δέῃ κωλύουσιν. ὥστε οὐκ ἴσον μισθώσαντα ὑπηρετεῖν καὶ νικήσαντα ἀποστεῖλαι οὐδὲ τὸ σεσωκέναι τὴν ναῦν, οὐδὲ τοὺσ ἐν τῇ νηὶ σκοπεῖν οἰέται δεῖν ὁ κυβερνήτησ, ἀλλὰ τὸ σχῆμα προσεξετάζειν τοῦ πράγματοσ, ὥσπερ ὁ δήμιοσ οὐκ ἀξιοῖ μεῖζον τοῦ δικαστοῦ φρονεῖν οὐδὲ ἴσον, ὅτι δὴ αὐτὸσ ἀποκτιννύει, εἰ δὲ μὴ, ἀλλ’ ὅτι καὶ αὐτὸσ, ἀλλ’ οἶδεν αὐτὸσ μὲν ὑπηρέτησ ὢν, τοῦτο ἀνάγκῃ ποιῶν, τὸν δὲ μετ’ ἐξουσίασ κρίνοντα τὸ δίκαιον ἐξεπίτηδεσ. ἔτι δὲ ὁ μὲν κυβερνήτησ ἐξ ἡμισείασ τὴν ἰσχὺν ἔχει.

τὸ γὰρ σώζειν μόνον ἐστὶν αὐτοῦ, ἀπέκτεινε δὲ οὐδεὶσ οὐδένα πω τῷ λόγῳ τῆσ τέχνησ, ἀλλ’ ἐάν τινεσ καὶ ναυαγίασ συμβάσησ διαφθαρῶσι, παραιτεῖται καὶ οὐ σεμνύνεται. ὁ δὲ ῥήτωρ οὐ σώζειν οἶδε μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀποκτιννύειν καὶ ἐκβάλλειν οὓσ ἄμεινον· ὥστε τέλειον ἐξ ἀμφοτέρων τὸ κράτοσ τῷ ῥήτορι. καὶ ὁ μέν γε κυβερνήτησ οὐδὲ οὓσ σώζει πρὸσ ἀξίαν σώζει, ἀλλ’ ὥσπερ καὶ τὸ παράδειγμα λέγει, οὐκ ἀπεικὸσ ἡγεῖται τοιούτουσ ἐνεῖναί τινασ οἷσ τεθνάναι κρεῖττον ἢ ζῆν· ὁ δὲ ῥήτωρ καὶ τὴν τοῦ σώζειν μερίδα σὺν τῷ δικαίῳ πληροῖ. οὐκοῦν οὐχ ὅμοιον γίγνεται τὸ παράδειγμα, ὅταν δυοῖν ὄντοιν ὁ μὲν ἀμφοῖν ᾖ σὺν τῷ δικαίῳ κύριοσ, ὁ δὲ καὶ θάτερον ἐξ ἡμισείασ ἔχῃ. διὰ ταῦτα ὁ κυβερνήτησ δύο ὀβολοὺσ πραξάμενοσ, ἐὰν ἐξ Αἰγίνησ, ἐὰν δὲ ἐξ Αἰγύπτου, φῂσ, ἢ τοῦ Πόντου, δύο δραχμὰσ, ἐὰν πάμπολυ, ἐκβὰσ παρὰ τὴν θάλατταν καὶ τὴν ναῦν περιπατεῖ ἐν μετρίῳ σχήματι. λογίζεται γὰρ, φῂσ, ὅτι ἄδηλόν ἐστιν οὕστινασ ὠφέληκεν αὐτῶν καὶ οὕστινασ ἔβλαψε, καὶ διὰ ταῦτα οὐ νόμοσ ἐστὶ σεμνύνεσθαι τὸν κυβερνήτην καίπερ σώζοντα ἡμᾶσ. ὁρᾷσ τί λέγεισ; οὐ νόμοσ ἐστὶ, φῄσ. ἀλλὰ τόν γε ῥήτορα νόμοσ, οὐκοῦν καὶ δίκαιον. ἀλλ’ ὁ κυβερνήτησ ἐκεῖνά τε οἶδε καὶ πρὸσ ἐκείνοισ εἰ μὲν καὶ ταῦτα λογίζεται οὐκ ἂν ἔχοιμι εἰπεῖν, ἔστι δὲ καὶ κυβερνήτῃ καὶ παντὶ συνιδεῖν ὅτι κυβερνήτησ μὲν ὅστισ πλείστουσ ἀθρόουσ οὐκ ἔσωσεν ὑπὲρ χιλίουσ, τὸ δὲ τοῦ ῥήτοροσ πλήρωμα ὃ σώζει οὐ κατὰ ναῦν ἐστιν Αἰγυπτίαν, οὐδέ γε ὅλωσ μετρεῖται στόλῳ, ἀλλὰ καὶ λιμένεσ αὐτοὶ καὶ πόλεισ, οὐ μυρίανδροι μόνον ἀντὶ τῶν μυριοφόρων, ἀλλὰ καὶ μετρῆσαι χαλεπαὶ τῇ τῆσ ῥητορικῆσ ὑποπίπτουσι τύχῃ τε καὶ προστασίᾳ. καὶ ὁ μέν γε κυβερνήτησ κατάρασ οὐκ ἔχει τί χρήσεται τῇ τέχνῃ, τοῦ δὲ ῥήτοροσ οὐδέν ἐστι χωρίον ἐξαίρετον. καταχώσει, φησὶν, ἡμᾶσ ὁ μηχανοποιὸσ τοῖσ λόγοισ.

ποίοισ, ὦ Γοργεία κεφαλή; μέχρι μὲν γὰρ ἁπλῶσ μηχανοποιόσ ἐστι, μὴ ὅτι κοσμεῖν ἔχει λόγῳ τὴν τέχνην, ἀλλ’ οὐδὲ τἀκ τῆσ τέχνησ παρέχειν ἑώσ ἂν μὴ νικήσωσιν οἱ ῥήτορεσ· εἰ δὲ μέλλει καταχώσειν τοῖσ λόγοισ, τίσ ἡ τούτων προεστηκυῖα δύναμισ; οὐκοῦν ὅτε καὶ μηχανοποιῷ ῥητορικὴ χρήσιμον, εἴ γέ τι μέλλει περὶ τῆσ τέχνησ ἕξειν εἰπεῖν, πῶσ οὐ πανταχῆ ῥητορικὴ χρήσιμον; ἧττον μὲν οὖν ἴσωσ τούτων ἄτοπα, ἀκόλουθα δὲ ὅμωσ ποιεῖ καὶ παιδοτρίβασ ἰατρῶν ἐντιμοτέρουσ ἄγων. εἰ μὲν γὰρ οὐ ταύτην λέγεισ γυμναστικὴν, ἀλλ’ ἁπλῶσ τὴν ὁπωσοῦν τὸ σῶμα κινοῦσαν, πάντεσ ἄνθρωποι μετέχουσι γυμναστικῆσ· πάντεσ γὰρ ὁπωσοῦν κινοῦνται. καίτοι θαυμάσαιμ’ ἂν εἰ πάντασ ἀμείνουσ εἶναι συγχωρητέον τῶν ἰατρῶν καὶ τεχνικωτέρουσ χρῆσθαι σώματι. εἰ δὲ ἧσ οἱ παιδοτρίβαι προεστᾶσι περὶ ταύτησ λέγει, πῶσ γε ἔνι ταύτην εἰσ ταυτὸν ἄγειν ἰατρικῇ; πᾶσι γὰρ ὑπάρχει ἰδεῖν τοῦθ’ ὅτι χωρὶσ μὲν παιδοτριβῶν πολλὰ γένη τῶν ἀνθρώπων ἄγεται καὶ σώζεται, ἰατρικὴν δ’ εἶναι καὶ μὴ πᾶσι τὸ πᾶν ὡσ εἰπεῖν διαφέρει. ἀλλ’ ἵνα μὴ λόγοσ ἡμῖν λόγον ἐκδέξηται, ἀγαπητὸν ὂν εἰ καὶ τοῖσ ἐπικαίροισ ἐξαρκέσαιμεν, ἐῶ τὸ νῦν εἶναι τὴν ὑπὲρ τούτου διαφοράν.

καὶ ἡ τοῦ νεῖν ἐπιστήμη, φησὶν, ἐκ θανάτου σώζει. ὥστε τί οὐ καὶ ταύτην σεμνύνομεν; ὅτι, ὦ βέλτιστε ‐ οὐδὲν γὰρ οὐδ’ ἡμεῖσ ὑποστελούμεθα αἰσχύνῃ τὸ περὶ τῶν φανερῶν λέγειν ‐ ὁ μὲν κάλλιστα νεῖν εἰδὼσ αὐτὸσ ἀρκούντωσ ἔχει σωθείσ. ἕτερον δ’ οὐδεὶσ πώποτε ἐπινέοντα ἔσωσεν αὑτῷ, ὅτι μὴ ὁ δελφὶσ λέγεται τὸν Μηθυμναῖον Ἀρίονα. ὁ δὲ ῥήτωρ οὐχ αὑτὸν μόνον οὐδὲ ἄλλον ἕνα συσσώζειν, ἀλλὰ καὶ φίλουσ καὶ πόλιν καὶ συμμάχουσ δυνήσεσθαι μεμελέτηκε. καὶ ὅστισ μὲν ἄριστοσ κολυμβητὴσ, τριῶν καὶ τεττάρων πλέθρων οὐκ ἐπινεῖ περαιτέρω, πλὴν εἰ Σκύλλαν εἴποισ· οὐδὲ ὅταν ἐκβῇ τῆσ θαλάττησ ἢ τῆσ λίμνησ ἢ τοῦ ποταμοῦ, χρήσιμον οὐδὲν τὸ νεῖν αὐτῷ· τῷ δὲ ῥήτορι καὶ λίμνασ καὶ πελάγη καὶ ποταμοὺσ ἐπελθεῖν δυνατὸν τῇ τέχνῃ· καὶ μένων οἴκοι καὶ πλέων καὶ καθεζόμενοσ καὶ βαδίζων ὁ αὐτόσ ἐστιν. ἆρ’ ἴσα πρὸσ ἴσα ἀμειβόμεθα; καὶ οὔπω τὸ κυριώτατον εἴρηκα, ἀλλὰ νῦν προσαποκρινοῦμαι, ὅτι, ὦ θαυμάσιε, νεῖν μὲν καὶ σύεσ καὶ αἱ κύνεσ αἱ φαυλόταται πάντων ἐπίστανται, καὶ πολύ γε ἱκανώτερον ἀνθρώπου, καὶ τάσ γε ἐλάφουσ φασὶν ἐπινεῖν ἐπὶ πλεῖστον τῆσ θαλάττησ ἐχομένασ ἀλλήλων, πρώτην καὶ τελευταίαν ἀεὶ γιγνομένην τὴν αὐτὴν ἐκ διαδοχῆσ. τὴν δὲ τοῦ λόγου φύσιν καὶ δύναμιν οὐ λαγωοῖσ καὶ πιθήκοισ οὐδὲ ἐλάφοισ ἐνέθηκεν ὁ πάντα δημιουργήσασ θεὸσ, οἶμαι δὲ οὐδὲ τοῖσ λέουσιν οὐδὲ τῶν ἄλλων ζώων οὐδέσιν, οὔθ’ ὅσα ἐν θαλάττῃ οὔθ’ ὅσα κατ’ ἤπειρον οὔθ’ ὅσα ὑπερπέταται, ἀλλ’ ἐν δυοῖν γένεσι μόνοισ τοῦτο ἵδρυται, προτέρῳ μὲν καὶ τελεωτάτῳ τῷ πάντων ἀρίστῳ, δευτέρῳ δὲ τῷ πάντων τῶν λοιπῶν ἀρίστῳ, δι’ ἓν τοῦτο ὃ ῥητορικὴ παραλαβοῦσα ἄγει καὶ κοσμεῖ τὸν ἔχοντά τε καὶ τοὺσ χρωμένουσ αὔξουσα τὸ προσῆκον αὔξεσθαι κατὰ τὴν φύσιν ἀνθρώπῳ. καίτοι εἰ τοσαῦτα Πλάτων ἐπέδειξεν ὑπὲρ τοῦ κολακείαν εἶναι ῥητορικὴν, ὅσα νῦν ἡμεῖσ ὑπὲρ παντὸσ τοῦ ἐναντίου δείκνυμεν, οὐκ οἶδ’ ὅπωσ ἄμεινον ἐπιστώσατο τὸν λόγον. εἰ δὲ οἰέται παραδειγμάτων φαυλότητι καταισχύνειν αὐτῆσ τὴν ἀξίαν, ἐμοὶ μὲν οὐκ ἔτι τἀπὶ τούτοισ ῥητά·

ἀλλ’ οὔτε ταῦτα ἔχει λόγον ὑγιᾶ κἀκεῖνα τούτοισ ἐοίκεν. δύναιτο δ’ ἄν τισ τὸ τοῦ Ὁμήρου σώζων ἔποσ πρὸσ ἔποσ τὸ ὅμοιον ἀνταποδιδοὺσ ὑπολαμβάνειν, τί δαί; οὐχὶ καὶ αἱ τιτθαὶ τοῖσ παιδαρίοισ ταῦτα λέγουσι καὶ οἱ γραμματισταὶ καὶ οἱ παιδαγωγοί; ὑπερεμπίπλασθαί σε οὐ χρὴ καὶ βαδίζειν ἐν ταῖσ ὁδοῖσ ὅτι χρὴ κοσμίωσ καὶ τοῖσ πρεσβυτέροισ ὑπανίστασθαι καὶ τοὺσ γονέασ φιλεῖν καὶ μὴ θορυβεῖν μηδὲ κυβεύειν μηδ’ ἴσχειν, εἰ βούλει, τὼ πόδ’ ἐπαλλάξ· ἀλλ’ ὅμωσ οὐ διὰ ταῦτα μέγα φρονοῦσιν αἱ τιτθαὶ οὐδὲ ἀξιοῦσι πρὸ τῶν φιλοσόφων εἶναι. ὥστε ἣν ἂν πλείστου θῇσ ἀξία δυοῖν ἴσωσ ἢ τριῶν μνῶν. οἱ δὲ παιδαγωγοὶ καὶ ὑποβαρβαρίζοντεσ ταῦτα νουθετοῦσιν οἱ πολλοὶ καὶ φέρουσιν ἐνίοτε ἀντὶ παιδαγωγῶν θυρωροὶ γιγνόμενοι τοῖσ αὐτῶν δεσπόταισ, ὁπόταν καταλύσωσι τὴν τέχνην· καὶ οὐ μὰ Δία οὐκ εἰ τῶν ῥητόρων ἔλαττον ἕξουσι δυσκολαίνουσιν, οὐδέ γε ἐκεῖνο λέγουσι, τί δή ποτε αὐτοὶ μὲν ὁσημέραι βοῶντεσ καὶ κονδυλίζοντέσ γε ἐνίοτε καὶ οὐχ ὅσον ἀφοσιώσασθαι νουθετοῦντεσ οὐκ ἀνεσπάκασι τὰσ ὀφρῦσ, οὐδὲ εἰσ τὴν προεδρίαν ὠθίζονται, οὐδὲ τὴν τοῦ τὰ μέγιστα τῶν ἀνθρωπείων πραγμάτων ἐπίστασθαι δόξαν οὐδέπω καὶ νῦν εἰλήφασιν· οἱ δὲ φιλόσοφοι σεμνύνονται καὶ γαυριῶσι καὶ πρωτείων ἀντιποιοῦνται καὶ μεγάλουσ αὑτοὺσ ἄγουσι καὶ ταῦτα λέγοντεσ ἐν αὑτοῖσ, καὶ οὔτε τοῖσ ῥήτορσιν ὑπείκουσιν οὔτε τοῖσ παιδαγωγοῖσ ἴσον οἰόνται δεῖν φρονεῖν. ἔγραφον δ’ ἂν καὶ τὴν τέχνην, εἰ μὴ μειρακιῶδεσ.

οὐ μὴν ἀλλ’ ἔν γε τοῖσ ἄνω λόγοισ ἐπειρώμην δεικνύειν ὅτι ῥητορικὴ διὰ πάντων τῶν τῆσ ἀρετῆσ μορίων διήκει, φρονήσει μὲν εὑρεθεῖσα, εὑρεθεῖσα δὲ ὑπὲρ δικαιοσύνησ, σωφροσύνῃ δὲ καὶ ἀνδρείᾳ φυλαττομένη. τοῦτο δὲ καὶ κατὰ τούτουσ τοὺσ λόγουσ αὐτῆσ ἰδεῖν ἔστιν. ἔστι μὲν γὰρ δή που ῥητορεύειν τὸ τὰ δέοντα ἐξευρεῖν καὶ τάξαι καὶ τὰ πρέποντα ἀποδοῦναι μετὰ κόσμου καὶ δυνάμεωσ. φαίνεται δὲ ἡ μὲν εὑρ́εσισ κατὰ τὴν φρόνησιν ἔχουσα, εἴπερ ἀμήχανον φρονήσεωσ ἀπολειπόμενον τῶν χρησίμων εὑρεῖν ὁτιοῦν, ἡ δὲ σωφροσύνη κατὰ τὴν διαχείρισιν οὖσα καὶ τὴν τῶν ἡγουμένων τε καὶ εἰκότων συμφωνίαν· ἀντὶ δὲ αὖ τῆσ δικαιοσύνησ τὸ πρέπον τίθει. τοῦτο δέ ἐστιν ὁποῖα ἄττα καὶ ὁπόσα ἑκάστῳ προσήκει τῷ πράγματι σῶσαι. ἀλλὰ μὴν ἀνδρείασ ἐκ τοῦ εὐθέοσ οὐδὲν οὕτω μετέχειν ὡσ ὁ λόγοσ βούλεται. τὸ γὰρ ταπεινὸν καὶ ἀγεννὲσ οὐδὲν οὕτωσ ὡσ ὁ λόγοσ ἐξορίζει καὶ ὑπερφρονεῖ. εἰε͂ν. ἐχόντων δὴ τούτων οὕτωσ τίνοσ ὧν εἶπον λαβόμενον κακίζειν ἔνεστι τὴν ῥητορικήν; ἢ τίσ ἄμεινον καὶ καθαρώτερον ἐκ τῶν εἰκότων ἀνθρώπῳ προσφέροιτ’ ἂν ἢ ὅστισ δύναιτο ὁποίουσ χρὴ καὶ ὁπόσουσ καὶ πρὸσ ὁποίουσ καὶ οὕστινασ δεῖ ποιεῖσθαι τοὺσ λόγουσ, ἢ πῶσ ἔξω τῆσ τοιαύτησ δυνάμεωσ ἔνεστιν ἢ πολλοῖσ ἢ ὀλίγοισ ὀρθῶσ διαλεχθῆναι; ἢ πῶσ ἀδελφῷ προσομιλεῖν, νεωτέρῳ ἢ πρεσβυτέρῳ λέγω, ἢ πῶσ γονεῦσιν, ἢ πῶσ ἑταίροισ, ἢ πῶσ εἰδόσιν, ἢ πῶσ ἀγνοοῦσιν, ἢ πολεμίοισ, ἢ συμμάχοισ, ἢ τρυφῶσιν, ἢ δεομένοισ, ἢ μυρία ἄν τισ ἕτερα ἐπιδιαιροῖ; ὁ γὰρ τὸ πρέπον τῶν λόγων ἐξητακὼσ πανταχοῦ καὶ τὸν καιρὸν εἰδὼσ καὶ δυνάμενοσ ταῦθ’ ὥσπερ οἶδε καὶ περαίνειν, οὗτόσ ἐστιν ὁ μόνοσ πᾶσιν οἷσ εἶπον χρῆσθαι δυνάμενοσ, οὗτοσ ὁ νουθετῶν ἀνύτειν, οὗτοσ ὁ κατηγορῶν πιστεύεσθαι, οὗτοσ ὁ πανταχοῦ κρείττων τοῦ κατὰ ταῦτα ἀπολειπομένου. καὶ μὴν ὅ γε εἰδὼσ τί δεῖ λέγειν οἶδε τί δεῖ σιωπῆσαι καὶ πότ’ ἄμεινον εἰπεῖν καὶ πότ’ ἐᾶσαι, ὥσπερ καὶ ὅστισ οἶδε πότε πλεῖν καιρὸσ, οὐκ ἀγνοεῖ καὶ πόθ’ ὁρμεῖν· ὅστισ δὲ λόγου καὶ σιωπῆσ καιρὸν ἐπίσταται, κατ’ οὐδέτερον τούτων ἁμαρτήσεται.

ὁ δὲ μήτε λέγων μήτε σιωπῶν οὐδέποτε ἐκ τῶν εἰκότων κατὰ γοῦν τὴν τέχνην. οὐκ ἄρα τοῦ φιλοσόφου μᾶλλον ἢ τοῦ ῥήτοροσ εἰδέναι πότε χρὴ σιωπᾶν. καὶ μὴν ὅστισ γε ἃ προσήκει λέγειν οἶδεν οἶδεν ἃ πράττειν προσήκει. οὐδεὶσ γάρ ἐστιν ὅστισ ἃ προσήκει πράττειν εἰπεῖν εἰδὼσ ἃ προσήκει πράττειν ἀγνοεῖ, οὐδὲ ὅστισ ἀγνοῶν ἃ προσήκει πράττειν εἰπεῖν ἔχει. καὶ μὴν ὅ γε εἰδὼσ ἑτέρῳ τί πρακτέον οἶδε καὶ τί αὑτῷ δή που, ὥσπερ γε καὶ ὅστισ διψῶντα ἕτερον παύειν ἑαυτὸν οὐκ ἀγνοεῖ. ὁ αὐτὸσ ἄρα ἐκ τοῦ λόγου φαίνεται λέγειν τε ἃ δεῖ καὶ πράττειν δυνάμενοσ καὶ ὁ αὐτὸσ περὶ ἀμφοτέρων κατὰ τὸ εἰκὸσ ἁμαρτών. ταῦτ’ ἄρα καὶ οἱ παλαιοὶ συνῆπτον τὰσ δυνάμεισ καὶ οὐ διέκρινον. ἀλλ’ Ὅμηροσ μὲν ἔφη τὸν Φοίνικα ὑπὸ τοῦ Πηλέωσ πεμφθῆναι τῷ Ἀχιλλεῖ μύθων τε ῥητῆρ’ ἔμεναι πρηκτηρά τε ἔργων, ὡσ τὸν αὐτὸν εἰδότα ἅ τε δεῖ λέγειν καὶ ἃ πράττειν ἄμεινον. ταῖσ ἀγοραῖσ προσέθηκεν, οὐ τῷ πολέμῳ, ὡσ ἀμείνω τὸν ῥήτορα ὄντα ὅταν λέγῃ περὶ τῶν πρακτέων, ἢ ὅταν αὐτὸσ πράττῃ τὴν πρᾶξιν. εἰκότωσ. ὅσῳ γὰρ βέλτιον ἄρχειν ἢ διακονεῖν, τοσούτῳ λέγειν τὰ δέοντα βέλτιον ἢ πράττειν. ὁ μὲν γὰρ οἶμαι πολλοῖσ σύμβουλοσ γίγνεται, ὁ δὲ ἀνθ’ ἑνὸσ ἄλλου τινὸσ γίγνεται. ὥσπερ οὖν τοὺσ ἀρχιτέκτονασ τῶν τεκτόνων ἀνάγκη προέχειν, ὄντασ ὅμωσ περὶ ταῦτα ἃ τῆσ τῶν τεκτόνων ἐστὶν ἐμπειρίασ, οὕτω τοὺσ ἐν ταῖσ ἀγοραῖσ καὶ τοῖσ λόγοισ προέχοντασ τῶν τούτοισ ὑπηρετούντων βελτίουσ ὁ ποιητὴσ ἔθηκε καὶ προσεῖπεν ἀριπρεπεῖσ, μάλα ὀρθῶσ προσειπών. ὁ μὲν γὰρ ἐν πολλοῖσ πράττων οὐκ ἔκδηλοσ γίγνεται· πολλοὶ γὰρ οἱ μετέχοντεσ·

ὁ δὲ εἰσ τὸ μέσον λέγων ἅπαντασ ἐφέλκεται καὶ πάντεσ εἰσ αὐτὸν ὁρῶσιν· ὁ δ’ ἀσφαλέωσ ἀγορεύει, αἰδοῖ μειλιχίῃ, μετὰ δὲ πρέπει ἀγρομένοισιν. εἰσ γὰρ ἕτερα αὖ παραπλήσια σχεδὸν αὐτομάτωσ ἥκει φέρων ὁ λόγοσ· ἐν οἷσ Ὅμηροσ σαφῶσ μαρτυρεῖ ὅτι οὐ κολακεύων ὁ ῥήτωρ λέγει οὐδὲ ὑποπεπτωκὼσ, οὐδὲ τὸν δεῖνα ἢ τὸν δεῖνα θαυμάζων, οὐδὲ ἐπίκαιρον ἡδονὴν διώκων, ἄλλοσ ἄλλοθι γιγνόμενοσ, ὥσπερ οἱ ὀψοποιοὶ χάριν ἡδονῆσ ἑτέρου, οὐδὲ σχηματιζόμενοσ ὡσ δοῦλοσ τῶν ἀεὶ δυναμένων, ἀλλ’ ἀσφαλῶσ ἀγορεύει, φησί. τὸ δὲ ἀσφαλῶσ ἔστιν ἀπταίστωσ. ἀμήχανον δὲ ἀπταίστωσ λέγειν ὅστισ μὴ ὑγιῶσ λέγει. αἴτιον δὲ τούτου φησὶν ὅτι αἰδοῖ μειλιχίῃ, οὐ τὸ ἀναιδέστατον ἦθοσ τὸ τοῦ κόλακοσ λαμβάνων ἐν τῇ ψυχῇ καὶ ἀναματτόμενοσ, ἀλλ’ αἰδούμενοσ. τοῦ γὰρ τοιούτου καὶ τοὺσ λόγουσ ἀνάγκη κοσμίουσ εἶναι, κόσμον δὲ καὶ τάξιν ἔχοντα κρατεῖν. Ἡσίοδοσ δ’ αὖ φησι καὶ τοὺσ βασιλέασ θείᾳ μοίρᾳ καὶ δόσει γίγνεσθαι λόγων μετόχουσ, λέγων ὅτι ἡ Καλλιόπη καὶ βασιλεῦσιν ἅμ’ αἰδοίοισιν ὀπηδεῖ. ὅντινα τιμήσουσι Διὸσ κοῦραι μεγάλοιο, γιγνόμενόν τ’ ἐσίδωσι διοτρεφέων βασιλήων, τῷ μὲν ἐπὶ γλώσσῃ γλυκερὴν χείουσιν ἀοιδὴν, τοῦ δ’ ἔπε’ ἐκ στόματοσ ῥεῖ μείλιχα· οἱ δέ τε λαοὶ πάντεσ ἐσ αὐτὸν ὁρῶσι διακρίνοντα θέμιστασ ἰθείῃσι δίκῃσιν· ὁ δ’ ἀτρεκέωσ ἀγορεύων αἶψά τε καὶ μέγα νεῖκοσ ἐπισταμένωσ κατέπαυσε· σχεδὸν οὐ μόνον κατὰ ταὐτὰ, ἀλλὰ καὶ ταὐτὰ ἄντικρυσ Ὁμήρῳ λέγων, μᾶλλον δὲ πολὺ κυριώτερον καὶ λαμπρότερον οὗτοσ τῇ ῥητορικῇ συναγορεύων, ὁπότ’ οὐ μόνον πράττειν τὰ δέοντα τὸν αὐτὸν ὅνπερ λέγειν τὰ δέοντα τίθησιν, ἀλλὰ καὶ τοὺσ ἀρίστουσ τῶν βασιλέων ῥητορικῆσ φησι μετουσίᾳ γίγνεσθαι τοιούτουσ. καὶ προστίθησι τοὔνεκα γὰρ βασιλῆεσ ἐχέφρονεσ, οὕνεκα λαοῖσ βλαπτομένοισ ἀγορῇφι μετάτροπα ἔργα τελεῦσι, ῥηιδίωσ μαλακοῖσι παραιφάμενοι ἐπέεσσι·

ἐρῶ δὲ οὐ μῦθον ἄλλωσ αὐτὸν εἰσ αὑτὸν τελευτῶντα, ἀλλὰ καὶ ἐνταῦθα ἡ παρὰ τῶν πραγμάτων προσέσται πίστισ, ἵν’ ὡσ ἀληθῶσ καὶ τὴν τοῦ Ἀμφίονοσ ῥῆσιν ἀνταποδῶ καὶ τὸν Ζῆθον ἀναμνησθῶμεν εἰπεῖν, εἰ μὴ κατὰ τὸν Εὐριπίδην εἷσ ἀμφοτέρουσ ποιήσει τοὺσ λόγουσ, ἀλλὰ κατ’ αὐτοὺσ ἐκείνουσ διελώμεθα. δύ’ ἐν τούτοισ μαρτυρῶν, ὅτι τε ἡ ῥητορικὴ σύνεδροσ τῆσ βασιλικῆσ καὶ ὅτι περὶ τὸν αὐτόν ἐστι τό τε τοῦ ἐχέφρονοσ πρόσρημα καὶ τὸ λέγειν καλῶσ. ὥστε διαιρεῖν τὰ τοῦ δήμου διάφορα, δεικνύει ἐν ᾗ μοίρᾳ πρόσθεν ἔθηκε τοὺσ λόγουσ, ἐν ταύτῃ τὴν σωφροσύνην, καὶ πάλιν αὖθισ ὡσ οὐχ ὑπ’ ἀνοίασ τοὺσ ῥήτορασ ὄντασ καὶ ἐχέφρονασ, ῥητορικῆσ μὲν ἀρχὴν φρόνησιν καὶ σωφροσύνην τιθεὶσ, ταύτασ δ’ αὖ συνάψασ πρὸσ ἀλλήλασ, τήν τε βασιλικὴν καὶ δικαστικὴν, ὀρθῶσ ἀγορεύων Ἡσίοδοσ καὶ τὰσ Μούσασ ἀμειβόμενοσ δικαίωσ, παρ’ ὧν καὶ τὸ δύνασθαι περὶ τούτων λέγειν παρειληφὼσ ἦν. οὐκοῦν οἱ μὲν ἐχέφρονεσ περὶ τούτων λέγουσι τὰ δέοντα, οἱ δὲ βασιλεῖσ λέγειν εἰδότεσ εἰσὶν ἐχέφρονεσ, οὐ μόνον ἵν’ αὐτοὶ τὰ δέοντα πράττωσιν, ἀλλ’ ἵνα καὶ ἑτέρουσ παρασκευάζωσιν. ἔστιν ἄρα ῥητορικῆσ ἔργον καὶ φρονεῖν ὀρθῶσ καὶ μὴ μόνον αὑτὸν ἃ δεῖ πράττοντα, ἀλλὰ καὶ ἑτέρουσ πείθοντα ἃ δεῖ πράττειν παρέχεσθαι, καὶ ὅλωσ εἶναι βασιλικόν. οὐκ ἀποστατεῖ δὲ οὐδὲ ἡ παροιμία τούτων ἡ λέγουσα οἱο͂σ ὁ τρόποσ, τοιοῦτον εἶναι καὶ τὸν λόγον· καὶ πάλιν τὸ ἕτερον ὡσαύτωσ. οὕτω καὶ τοῖσ παρ’ ἡμῶν λόγοισ, μᾶλλον δὲ οἷσ αὐτὸσ ὑποτίθησιν ὁ λόγοσ, καὶ τῇ παρὰ τῶν πραγμάτων μαρτυρίᾳ καὶ τῇ παρὰ τῶν ἐντιμοτάτων ποιητῶν καὶ τῇ τῶν παροιμιῶν πίστει παρ’ ἡμῖν τἀληθέσ ἐστιν. εἰ δὲ δεῖ καὶ μῦθον λέγειν, δέδοικα μὲν ἐγὼ μὴ καὶ ταῖσ γραυσὶν ἡμᾶσ ἐξούλησ ὀφλεῖν ἐπισκώπτων φῇ τισ ἀνὴρ κωμικόσ. νεωστὶ γὰρ τῶν ἀνθρώπων γεγονότων καὶ τῶν ἄλλων ζώων θόρυβοσ πολὺσ ἦν κατὰ τὴν γῆν καὶ ταραχή.

οὔτε γὰρ αὐτοί σφισιν εἶχον ὅ τι χρήσονται, οὐδὲ γὰρ ἦν οὐδὲν τὸ συνάγον, ἀλλ’ οἱ μείζουσ τοὺσ ἐλάττουσ ἦγον, οὔτε τοῖσ ἄλλοισ ζώοισ εἶχον ἀνταρκεῖν· πᾶσι γὰρ πάντων ἀπελείποντο ἄλλοτε ἄλλων, τάχει μὲν τῶν πτηνῶν ἁπάντων ‐ ὅπερ οὖν Ὅμηροσ ἔφη τοὺσ Πυγμαίουσ πάσχειν ὑπὸ τῶν γεράνων, πᾶσι τοῖσ τότε ὑπὸ πάντων συνέβαινε τῶν ἀλκίμων ὀρνίθων ‐ κατ’ ἰσχὺν δ’ αὖ πόρρω καὶ τῶν λεόντων καὶ τῶν κάπρων καὶ πολλῶν ἄλλων ἦσαν· ὥστ’ ἀπώλλυντο σιγῇ. καὶ μὴν τῇ γε κατασκευῇ τοῦ σώματοσ οὐ μόνον τῶν προβάτων, ἀλλὰ καὶ τῶν κοχλιῶν ἀπελείποντο, οὐδεὶσ αὐτῶν ὑπάρχων αὐτάρκησ. φθειρομένου δὲ οὕτω τοῦ γένουσ καὶ κατὰ μικρὸν ὑπορρέοντοσ κατιδὼν ὁ Προμηθεὺσ ἀεί πωσ ὢν φιλάνθρωποσ ἀνέρχεται πρεσβευτὴσ ὑπὲρ τῶν ἀνθρώπων, οὐχ ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων πεμφθεὶσ, οὐδὲ γὰρ πρέσβεισ πέμπειν ἦν πω τότ’ εἰδέναι, ἀλλ’ αὐτὸσ ἀφ’ ἑαυτοῦ. ὁ δὲ Ζεὺσ τοῦ τε Προμηθέωσ ἀγασθεὶσ δίκαια λέγοντοσ καὶ ἅμα καθ’ ἑαυτὸν εἰληφὼσ λογισμὸν τοῦ πράγματοσ, τῶν αὑτοῦ παίδων Ἑρμῆν κελεύει ῥητορικὴν ἔχοντα ἐλθεῖν εἰσ ἀνθρώπουσ. ὁ μὲν οὖν Προμηθεὺσ καθ’ ἕκαστον ἅπασι τάσ τε αἰσθήσεισ καὶ τἄλλα μέλη τοῦ σώματοσ ἦν συμπεπλακὼσ πρότερον, τὸν δὲ Ἑρμῆν οὐχ οὕτωσ ἐκέλευσεν ὥσπερ θεωρικοῦ διάδοσιν διελεῖν, ἵνα πάντεσ ῥητορικῆσ ἐφεξῆσ μετέχοιεν, ὥσπερ ὀφθαλμῶν καὶ χειρῶν καὶ ποδῶν, ἀλλ’ ἐπιλεξάμενον τοὺσ ἀρίστουσ, καὶ γενναιοτάτουσ καὶ τὰσ φύσεισ ἐρρωμενεστάτουσ, τούτοισ ἐγχειρίσαι τὸ δῶρον, ἵν’ ὁμοῦ σφᾶσ τε αὐτοὺσ καὶ τοὺσ ἄλλουσ σώζειν ἔχοιεν. ἀφικομένησ δὲ ῥητορικῆσ εἰσ ἀνθρώπουσ οὕτωσ ἐκ θεῶν ἠδυνήθησαν μὲν οἱ ἄνθρωποι τὴν μετὰ τῶν θηρίων δίαιταν χαλεπὴν ἐκφυγεῖν, ἐπαύσαντο δὲ ἐχθροὶ πάντεσ ὄντεσ ἀλλήλοισ ἐν κύκλῳ, κοινωνίασ δ’ εὑρ͂ον ἀρχήν.

καταβάντεσ δὲ ἐκ τῶν ὀρῶν ἄλλοι κατ’ ἄλλα μέρη τῆσ οἰκουμένησ ἐπλησίασαν, τό γε πρῶτον ὕπαιθροι, μετὰ δὲ τοῦτο ἤδη λόγου νικήσαντοσ πόλιν τε κατεσκευάσαντο καὶ διεκρίθησαν οὐχ ὥσπερ πρότερον ὡσ ἔτυχεν, ἀλλ’ εἴσ τε συντάξεισ κοινωνιῶν καὶ τοὺσ πόλεων ἡγεμόνασ νόμουσ ἔθεντο καὶ ἄρχοντασ καὶ πολιτείαν ἐνόμισαν, καὶ θεοῖσ χαριστήρια ἀνήγαγον, πρώτασ ἀπαρχὰσ ποιησάμενοι τὰσ ἀπὸ τῶν λόγων, αἷσ ἔτι καὶ νῦν χαίρειν μάλιστα τοὺσ θεοὺσ λόγοσ αἱρεῖ, ὅτι καὶ γνωρίσαι πρῶτον αὐτοῖσ τοὺσ θεοὺσ ὑπῆρξεν ἐντεῦθεν. οὕτωσ ἄνθρωποσ ἤρθη μέγασ ἐξ ἀσθενοῦσ καὶ σαθροῦ τοῦ κατ’ ἀρχὰσ, καὶ πρόσθεν καταφρονούμενοσ ὡσ οὐδὲν πρᾶγμα κύριόσ ἐστιν ἐξ ἐκείνου τοῖσ ἐν τῇ γῇ, τοῦτο ὅτι βούλεται χρῆσθαι, πρόβλημα ποιησάμενοσ ἀντ’ ἄλλου φυλακτηρίου τὸν λόγον. καὶ ὁ μὲν μῦθοσ ἡμῖν ταύτην ἐχέτω τὴν τελευτὴν, οἶμαι κεφαλὴν οὐδὲν ἄτιμον εἰληφώσ. ὅτι δ’ οὐκ ἄλλωσ μῦθοσ ταῦτα οὐδ’ ὄναρ, ἀλλ’ ὕπαρ, καὶ ὁ τῶν· πραγμάτων αὐτῶν ἐστι λόγοσ δῆλον ἐξ αὐτῶν. οὐκοῦν οὐ μόνον ἐξ ἀρχῆσ ῥητορικῆσ δύναμισ διώρισε ταῦτα καὶ κατέστησεν, ἀλλὰ καὶ τὰσ ἐκ πλείστου τῶν πόλεων οἰκουμένασ ἔτι καὶ νῦν ῥητορικὴ συνέχει τε καὶ κοσμεῖ, πρὸσ τοὺσ παρόντασ ἀεὶ κόσμουσ ζητοῦσα τὸ πρόσφορον. ὥσπερ γὰρ ἔφην ἀρτίωσ, ἡ μὲν νομοθετικὴ θεῖσα τοὺσ νόμουσ εὐθὺσ ἀπήλλακται, καὶ ἡ δικαστικὴ μετὰ τὴν ψῆφον οὐδὲν πολυπραγμονεῖ, ἡ δὲ ὥσπερ τισ ἄγρυπνοσ φρουρὸσ οὐ καταλύει τὴν φυλακὴν, ἀλλ’ ἐκείναισ τε συνῆν ἐξ ἀρχῆσ ἡγουμένη τε καὶ προδιδάσκουσα καὶ καθ’ αὑτὴν αὖθισ ἕκαστα ἐπέρχεται, εἰσηγουμένη, πρεσβεύουσα, ἀεὶ τὸ παρὸν συντιθεμένη· καὶ οὐδ’ ἂν πάντα τἀδικήματα καὶ ἁμαρτήματα ἐξ ἀνθρώπων ἀπέλθῃ, οὐδὲν μᾶλλόν ἐστιν ἄχρηστον, ὥσπερ νόμων οὐδὲ δικαστῶν οὐδὲν ἄν που δέοι τούτου συμβάντοσ·

ἀλλὰ ἑώσ ἂν ᾖ τὸ χρῆσθαι καὶ καθ’ αὑτοὺσ ἀλλήλοισ καὶ τοῖσ ἄλλοισ, τὰ ἔργα τῇ ῥητορικῇ σώζεται. οὐ μόνον δὲ τῶν ἄλλων ζώων τῇ τοῦ λόγου φύσει προέχοντεσ τοσοῦτον ἐσμὲν πρότεροι, ἀλλ’ οὐδὲ τῶν ἄλλων ζώων οὐδὲ τῶν ὁμοφύλων τοσοῦτον διαφέρει παρ’ οὐδὲν τῶν ἰδίων ὡσ ἄνθρωποσ ἀνθρώπου παρὰ τὸν λόγον. οὐ τοίνυν οὐδὲ ἐν ἀνθρώποισ αἵ γε ἄλλαι δυνάμεισ τοσοῦτον παραλλάττουσιν ἢ διαρκοῦσιν. ὁ μὲν γὰρ χρήμασι νικῶν ἕνα καὶ δύο ἴσωσ νικᾷ, τριῶν δὲ ὁμοῦ καὶ τεττάρων ἀναμιξάντων τὰσ οὐσίασ οὐκ ἂν εἰή πλουσιώτεροσ· εἰ δὲ καὶ τεττάρων, ἀλλ’ οὐ δὶσ τοσούτων· εἰ δέ τοι καὶ πολλαπλασίων, ἀλλ’ οὐ πάντων τῶν ἐν τῇ πόλει· εἰ δὲ καὶ πάντων τῶν ἐν τῇ ἑαυτοῦ, ἀλλ’ οὐ δή που καὶ τῶν ἀστυγειτόνων· εἰ δὲ κἀκείνων, ἀλλ’ οὐκ ἀμφοῖν γε ὁμοῦ, πολὺ δὲ οἶμαι καὶ μᾶλλον οὐ τῶν κατὰ πᾶσάν γε ὁμοῦ τὴν Ἑλλάδα, παντάπασι δὲ ἀμήχανον τῶν κατὰ πᾶσαν τὴν ἤπειρον. ὁ δὲ δὴ λόγῳ νικῶν ὁμοίωσ καθ’ ἕκαστον καὶ πάντων ἀθροισθέντων ἐστὶν ἔμπροσθεν, καὶ ὅσον κρατεῖ, μένει διηνεκὲσ αὐτῷ, καὶ οὐκ ἀπόλλυσιν. οὐ γὰρ δὴ συνεισενεγκεῖν γε ἔστιν ὥσπερ χρήματα, οὐδὲ ἐράνῳ τὸ ἔλλειμμα ἀναπληρῶσαι. καὶ ὁ μέν γε κατ’ ἰσχὺν προφέρων εἰ καὶ ἑνὸσ εἰή κρείττων, ὑπὸ δυοῖν γ’ ἂν αὐτὸν κατείργεσθαί φησι καὶ Ἀρχίλοχοσ καὶ ἡ παροιμία. εἰ δ’ οὖν καὶ ἀμφοτέρων ὑπερέχοι, ῥᾴδιον εὑρεῖν ὁπόσοι κρείττουσ περιφανῶσ γένοιντο. ἔφη Ὅμηροσ, τὴν κατ’ ἰσχὺν ὀνομάζων. ἀλλ’ οὐχὶ λόγουσ γ’ ἂν ἀμείνουσ σύμπαντεσ παράσχοιντο ἑνὸσ τοῦ καθ’ ἕκαστον ὑπερφέροντοσ, οὐδὲ συμφερτῇ ἀρετῇ τοῦτο κρίνεται, ἀλλ’ εἷσ καὶ πολλοὶ τὸ ἴσον δύνανται, τὸ ἐπιβάλλον τῆσ ἥττησ σώζων ἕκαστοσ ὥσπερ ἐν κάλλει. ἑώσ γὰρ ἂν μὴ παρ’ αὐτοῦ τὸ κρεῖττον παρέλθῃ, ἥ γε κοινωνία καὶ τὸ πλῆθοσ οὐδενὸσ ἄξιον, οὐδ’ ἂν τὴν Δαρείου στρατιὰν ἄγῃσ.

ᾧ καὶ μεγίστῳ δείκνυται ὅση τισ ἡ τῷ λόγῳ πρὸσ τὸ καλὸν συγγένεια, καὶ ὅτι τοῦτ’ ἐν ψυχῇ λόγοι, ὅπερ κάλλοσ ἐν σώματι. καίτοι καὶ περὶ τούτου τοῦ μέρουσ ἔχοι τισ ἂν εἰπεῖν ὅτι κάλλοσ μὲν χρόνοσ ἐξελέγχει ῥᾳδίωσ, ἀμέλει καὶ τὸ τῆσ ὡρ́ασ ὄνομα αὐτῷ συγκεκλήρωται· οἱ δὲ λόγοι τῷ χρόνῳ συμπροβαίνουσι, καὶ τούσ γε βελτίστουσ αὐτῶν οὐδὲν οὕτωσ ὡσ χρόνοσ δείκνυσιν, ὥσπερ τὸν δίκαιον ἄνδρα ἔφη Σοφοκλῆσ μόνῳ τῷ χρόνῳ φαίνεσθαι· τὸ τῆσ προσθήκησ ἀφαιρῶ, ὅτι οὐ μόνον τῷ χρόνῳ οἵ γε δὴ λόγοι, ἀλλὰ καὶ παραχρῆμα ἅπτεσθαι πεφύκασι, καὶ μόνων τούτων τὴν ὡρ́αν ἀθάνατον εἶναι συμβέβηκε. καὶ ὁ μὲν χρήματα κεκτημένοσ οὓσ ἂν εὖ ποιεῖν οἰήται δεῖν, ἀφαιρῶν ὧν ἔχει ποιεῖ, ὥστ’ ἐλάττω τὰ λοιπὰ καθίστησι τοῖσ προειμένοισ· εἰ δὲ δὴ καὶ συνεχῶσ ἐμμείναι τῇ τοιαύτῳ φιλονεικίᾳ, ταχὺ δή που τοῦ ταῦτα ἐπικουρήσοντοσ αὐτῷ προσδεήσεται· ἡ δὲ τῶν λόγων κτῆσισ καὶ δύναμισ παρὰ τὴν χρῆσιν οὐκ ἀναλίσκεται, ἀλλ’ εἰ οἱο͂́ν τε εἰπεῖν, καὶ μάλιστα τούτῳ αὔξεσθαι πέφυκε. τὸ δὲ αἴτιον ὅτι χρήματα μὲν κάτωθεν λαμβάνομεν ἐκ τῶν μετάλλων καὶ λιθοτομιῶν καὶ παρὰ σκυθρωπῶν τῶν ἔργων, λόγοι δὲ ἡμῖν παρὰ τῶν οὐδὲν ἀπολλύντων δι’ ὧν ἡμᾶσ εὖ ποιοῦσιν ἥκουσι. τῆσ οὖν θείασ φύσεωσ εἰκότωσ μετέχουσι μόνοι. καὶ μὴν νόσουσ μὲν εἴ τισ ἐξ ἀνθρώπων ἀνέλοι τῷ λόγῳ, μηδὲν δεῖν ἰατρικῆσ ἔστ’ εἰπεῖν, ὥσπερ μηδὲν δεῖν κυβερνήτου μὴ πλέοντι· ῥητορικῇ δὲ οὐ μόνον εἰ καὶ πάντα τὰ τῶν ἰδιωτῶν ἁμαρτήματα, ἀλλ’ εἰ καὶ πόλεμοι πάντεσ ἐξ ἀνθρώπων ἀπέλθοιεν, οὐκ ἄπορα τὰ πράγματα, οὐδὲ πέπτωκεν αὐτῆσ ἡ δύναμισ ὥσπερ ῥίζησ ὑφαιρεθείσησ.

ἔτι γὰρ μᾶλλον αἱ πανηγύρεισ καὶ τὰ τῆσ εἰρήνησ χαρίεντα τοῦ παρ’ αὐτῆσ κόσμου προσδεῖται, καὶ νὴ Δία αἵ τε θεῶν τιμαὶ καὶ ἡρώων καὶ ὅσαι τοῖσ ἀγαθοῖσ τῶν ἀνδρῶν ὀφείλονται δικαίωσ εὐφημίαι. πάντα γὰρ ταῦτα ἐπέρχεται καὶ κοσμεῖ καὶ πᾶσιν αὐτὴ πρέπουσα ὁμοίωσ φαίνεται. εἰ δὲ δὴ καὶ κοινωνήσειέ τινι τῶν ἄλλων τεχνῶν καὶ δυνάμεων, Ἡράκλεισ, ὡσ οὐδ’ εἰπεῖν ἔστιν ὡσ ἐκφαίνει τὸ παρ’ αὐτῆσ. οἱο͂ν ἰατρὸσ εἰ προσλάβοι ῥητορικὴν, τῆσ ἰατρικῆσ αὐτῆσ μάλιστα οὕτω τὴν χάριν εἴσεται. εἰ γὰρ προσέλθοι τὸ δύνασθαι πείθειν τοῖσ ἄλλοισ τοῖσ ὑπάρχουσιν αὐτῷ κατὰ τὴν τέχνην, τί κωλύει προθεραπεύειν τὰ πολλὰ τῇ ῥητορικῇ, πρὶν τῶν τῆσ ἰατρικῆσ ὀργάνων ἅψασθαι, τῷ σοφωτάτῳ τῶν φαρμάκων, ἔφη τισ, χρώμενον; μετὰ τοίνυν τῆσ στρατηγικῆσ γενομένη πολλῷ μᾶλλον σώζειν αὐτὰ τὰ τῆσ στρατηγικῆσ πέφυκεν· ἃ δὴ καὶ Ὅμηροσ πανταχοῦ σαφῶσ δηλοῖ ὣσ εἰπὼν ὤτρυνε μένοσ καὶ θυμὸν ἑκάστου καὶ ὣσ ἔφαθ’, οἱ δ’ ἄρα μᾶλλον ἐπ’ Ἀργείοισιν ὄρουσαν καὶ τοῖσι δ’ ἄφαρ πόλεμοσ γλυκίων γένετ’ ἠὲ νέεσθαι ἐν νηυσὶ γλαφυρῇσι φίλην ἐσ πατρίδα γαῖαν. τοιαῦτ’ ἀεὶ τοῖσ λόγοισ προστίθησιν. ἐκφανέστατα δὲ αὐτὸ καὶ μόνον οὐχ ὑπὸ κήρυκοσ βεβαιοῖ, ποιήσασ τὸν Ἀγαμέμνονα τῶν μὲν ἀσπίσι καὶ κορύθεσσι καὶ ἔγχεσι πεφρικυίασ τὰσ τάξεισ παρεχομένων Αἰάντων ἅπαντασ λαβεῖν τὸν θυμὸν εὐχόμενον τοῖοσ πᾶσιν θυμὸσ ἐνὶ στήθεσσι γένοιτο· τοῦ δὲ τὰ βέλτιστα συμβουλεύσαντοσ τῷ στρατοπέδῳ Νέστοροσ δέκα τοὺσ πάντασ συμβούλουσ μὴ χείρουσ λαβεῖν. τοιοῦτοι γὰρ, ἔφη, δέκα μοι συμφράδμονεσ εἰε͂ν, Ἀχαιῶν· τῷ κε τάχ’ ἠμύσειε πόλισ Πριάμοιο ἄνακτοσ χερσὶν ὑφ’ ἡμετέρῃσιν ἁλοῦσά τε περθομένη τε· θεὶσ τὴν ῥητορικὴν τῆσ στρατηγικῆσ τοσούτῳ κυριωτέραν, ὅσῳ δέκα ἄνδρεσ δέκα μυριάδων ἐλάττουσ ἀριθμῷ·

εἰκότωσ. οὐ γὰρ πόρρωθεν εἰλήφει τὸν ἔλεγχον, ἀλλ’ εἰ τότε ὡρμημένουσ Ἀχαιοὺσ ἀνίστασθαι καὶ ὑφαιροῦντασ ἤδη τὰ ἑρ́ματα τῶν νεῶν καὶ τὴν θάλατταν ὑπερβοῶντασ μὴ κατέσχον οἱ δύο οὗτοι ῥήτορεσ, τί πλέον τῶν τακτικῶν ἦν, τί δὲ ἀσπίδων καὶ δοράτων καὶ νεῶν πλήθουσ καὶ χρημάτων καὶ σκευῶν; ἀλλ’ ὡσ ἀληθῶσ ὅπερ οἱ σκευοφόροι τοῖσ ὁπλίταισ εἰσὶ, τοῦτ’ ἐφάνη τότε πᾶσα οὖσα παρασκευὴ πρὸσ τὴν ἐπιστατοῦσαν ἅπασι τούτοισ ῥητορικήν. κυβερνήτησ δ’ αὖ προσλαβὼν μόριον ταύτησ τῆσ δυνάμεωσ, εἰδὼσ καὶ φοβεῖν ἡνίκα καιρὸσ καὶ πάλιν θαρρεῖν παρασκευάζειν, πόσῳ προφέρει πρὸσ αὐτὰ τὰ τῆσ κυβερνητικῆσ πράγματα; οὐκοῦν ἰδίᾳ τε πανταχοῦ θαυμαστὴ καὶ οἷσ ἂν προσγένηται ῥοπὴν τοσαύτην παρέχεται; φημὶ δ’ ἔγωγε καὶ κάλλοσ τε καὶ ῥητορικὴν συνελθόντα τῇ ῥητορικῇ κριθήσεσθαι, καὶ οὐδένα τὸν τοιοῦτον ἡδέωσ ὄψεσθαι μᾶλλον ἢ ἡδέωσ ἀκούσεσθαι λέγοντοσ. ἐοίκε δὲ καὶ τοῦτο Ὅμηροσ μαρτυρεῖν οὐ τότε γ’ ὧδ’ Ὀδυσῆοσ ἀγασσάμεθ’ εἶδοσ ἰδόντεσ, ὡσ ἔφη, τὴν πυκνότητα τῶν νοημάτων καὶ τῶν ῥημάτων καὶ τῆσ φωνῆσ τὴν μεγαλοπρέπειαν, διοσημίᾳ παρεικάζων τὴν ῥητορείαν αὐτοῦ. μαρτυρεῖ δὲ καὶ ἐν οἷσ ἀρτίωσ ἐλέγομεν ἄλλοσ μὲν γάρ τ’ εἶδοσ ἀκιδνότεροσ πέλει ἀνὴρ, ἀλλὰ θεὸσ μορφὴν ἔπεσι στέφει· οὐκ ἀργῶσ οὐδ’ ἁπλῶσ εἰπὼν τὸ στέφει, ἀλλ’ ἐνδεικνύμενοσ ὅτι οὐ μόνον τὰ ἐλαττώματα ἀναπληροῖ, ἀλλὰ καὶ προσέτι νικᾶν ποιεῖ, ἐπειδή γε καὶ ὁ στέφανοσ νίκησ ἐστὶ σύμβολον. τὸν οὖν αἰσχρὸν καλῶσ δυνάμενον λέγειν ὅτε τοῦ καλλίστου, λέγειν δὲ ἀδυνάτου, πρότερον τίθησι, τὸν ἅμα καλὸν καὶ ῥήτορα εἰκότωσ καὶ ἀκολούθωσ φησὶ μᾶλλον θαυμασθῆναι παρὰ τοὺσ λόγουσ. Πίνδαροσ δὲ τοσαύτην ὑπερβολὴν ἐποιήσατο ὥστε ἐν Διὸσ γάμῳ καὶ τοὺσ θεοὺσ αὐτούσ φησιν ἐρομένου τοῦ Διὸσ εἴ του δέοιντο αἰτῆσαι ποιήσασθαί τινασ αὑτῷ θεοὺσ, οἵτινεσ τὰ μεγάλα ταῦτ’ ἔργα καὶ πᾶσάν γε δὴ τὴν ἐκείνου κατασκευὴν κατακοσμήσουσι λόγοισ καὶ μουσικῇ.

καὶ ταῦτα οὐ ποιηταὶ μόνοι, ἀλλὰ καὶ πάντεσ ἄνθρωποι προσομολογοῦσιν· ὡσ τὰ μὲν ἄλλα ἢ ψυχαγωγίαν ἢ χρείαν ὡσ ἐπὶ πλεῖστον εἰπεῖν ἔχει, μόνον δὲ τοῦτο μάλιστά γε ἄμφω πληροῖ καὶ μετὰ τῶν ὠφελειῶν τὴν χάριν θαυμαστὴν ἔχει, ὥστε καὶ ὅταν εἰσ πολέμουσ ἀλλήλοισ ἔλθωσιν ἅνθρωποι, τοὺσ παρὰ τῶν αὐτοχείρων πρέσβεισ ἀφικνουμένουσ δέχονται καὶ ἀποπέμπουσιν, ἐνθυμούμενοι τὸ τῶν ῥητόρων φῦλον, ὑπεξαιρούμενοι τὴν τοῦ λόγου φύσιν, αἰδούμενοι ὅτι ἐξ ἀρχῆσ ἐπὶ σωτηρίᾳ καὶ κοινῇ χρείᾳ τοῦ γένουσ εἰσῆλθε. καὶ ἡ μὲν ἐν τοῖσ ὅπλοισ ἕξισ ἄχρηστοσ ἐπ’ εἰρήνησ, ἡ δ’ ἐν τοῖσ λόγοισ δύναμισ ἐν τοῖσ πολέμοισ οὐκ ἄτιμοσ, ἀλλὰ καὶ πολίταισ χρήσιμοσ καὶ πολεμίοισ αἰδέσιμοσ, καὶ τῶν ὅπλων πολλάκισ ἐν τῷ τῶν ὅπλων καιρῷ περιγίγνεται. δοκοῦσι δ’ ἔμοιγε καὶ τὸν Ἑρμῆν οἱ ποιηταὶ τὸν τῆσ σοφίασ ταύτησ ἡγεμόνα καὶ προστάτην τούτου χάριν τῷ κοινῷ τῶν θεῶν μόνον καλεῖν ὀνόματι. κοινῇ μὲν γὰρ ἅπαντασ δωτῆρασ ἐάων ὀνομάζουσιν, ἰδίᾳ δ’ οὕτωσ μόνον τοῦτον· καὶ ἀκάκητά γε καὶ ἐριούνιον, ὅτι κακὸν μὲν οὐδὲν ἡ παρ’ αὐτοῦ δωρεὰ, ἀγαθὰ δ’ ἑξῆσ ἅπαντα πορίζει τοῖσ ἀνθρώποισ, ἐν πολέμοισ, ἐν εἰρήνῃ, ἐν γῇ, ἐν θαλάττῃ, ἐν δυσκολίαισ, ἐν εὐφροσύναισ πανταχοῦ. δοκεῖν δ’ ἔμοιγε καὶ τὸ τῶν δαιμόνων γένοσ, εἰ δεῖ Πλάτωνι πιστεύειν, διαγγέλλον τε τοῖσ θεοῖσ τὰ παρ’ ἀνθρώπων καὶ ἀνθρώποισ τὰ παρὰ θεῶν ταύτῃ κεχρῆσθαι φημί. ὥστε καὶ σύνδεσμον τὴν ῥητορικὴν τοῦ παντὸσ ὀρθῶσ ἂν καὶ κατὰ τοῦτο εἴποι τισ. μέγιστον δὲ καὶ τοῦτ’ ἔστιν εἰπεῖν ὑπὲρ ταύτησ τῆσ δυνάμεωσ, ὅτι οὐδὲν ὁμοῦ τοῖσ τε πολλοῖσ οὕτω κοινόν ἐστι καὶ τοσοῦτον αὖ τὴν τῶν πολλῶν ἕξιν καὶ φύσιν ἐκπέφευγεν·

ἀεὶ δὲ ὂν ὡσ εἰπεῖν ἐν ἀνθρώποισ χαλεπώτατα εὑρίσκεται τό γε παντελέσ. ὥσπερ γὰρ οἱ λέοντεσ καὶ ὅσα ἐντιμότερα τῶν ζωῶν σπανιώτερα τῶν ἄλλων ἐστὶ τῇ φύσει, οὕτω καὶ κατ’ ἀνθρώπουσ οὐδὲν οὕτω σπάνιον ὅσον ἄξιον προσειπεῖν ῥήτορα· εἷσ δὲ ἀγαπητῶσ καὶ δεύτεροσ ὥσπερ ὁ Ἰνδικὸσ ὄρνισ ἐν Αἰγυπτίοισ ἡλίου περιόδοισ φύεται. "Ποσειδῶνοσ ὑποδμώσ. τὸ μὲν ἀρχή που, τὸ δὲ ἀκροτελεύτιον ἔπουσ ἐστίν. οὕτω πολλοῦ δέουσι κατὰ Μίθαικον καὶ Θεαρίωνα οἱ τῷ ὄντι ῥήτορεσ εἶναι τὴν φύσιν. καὶ ὅσα τοίνυν εἴδη λόγων ἕτερα, ἵνα μηδὲ τοῦτο παρέλθωμεν, ταυτὸν πέπονθα πρὸσ τοὺσ τῆσ ῥητορικῆσ λόγουσ ὅ τί περ τὰ πέμματα πρὸσ τὰ τῷ ὄντι σιτία καὶ κρέα. ὥστε καὶ τῶν περὶ ἕκαστα οὗτοι μάλιστα εὐδοκιμοῦσιν οἵτινεσ ἂν πλεῖστον ῥητορικῆσ εἰσενέγκωνται, καὶ τούτων αὐτῶν μάλιστα ὃσ ἂν ἐγγύτατα ἥκῃ ῥητορικῆσ. Ὅμηροσ καὶ τῶν Ὁμήρου ταῦτα, Σοφοκλῆσ καὶ τῶν Σοφοκλέουσ ταῦτα. Πλάτων δὲ αὐτὸσ ἡμῖν τί φησιν; ἡμεῖσ μὲν γὰρ αὐτὸν οὐκ ἀγνοοῦμεν, ἀλλ’ ἐν τῷ καλλίστῳ τοῦ χοροῦ τάττειν ἕτοιμοι. τί δῆτα αὐτή γε καθ’ ἑαυτὴν ἡ ῥητορικὴ καὶ ὁ ῥήτωρ; ἐγὼ μὲν γὰρ οὐκ ἀποκνήσαιμ’ ἂν φάναι τοῦτον ἄριστον εἶναι περὶ λόγουσ ὅστισ ἀνὴρ ἄριστοσ. εἰ τοίνυν τισ καὶ τοιοῦτοσ ἐγγένοιτο οἱο͂σ ῥητορικὴν ἔχων εἰσ μὲν δήμουσ ῥᾳδίωσ μὴ εἰσιέναι, μηδὲ περὶ πολιτείασ ἀμφισβητεῖν ὁρῶν ἑτέρωσ ἔχοντα τὰ πράγματα, καὶ ταῦτα οὐκ ἐν ὑστάτοισ ὢν δόξησ ἕνεκα καὶ τιμῶν καὶ τῶν ἐπικαίρων φιλοτιμιῶν, αὐτὸσ δὲ ἐφ’ ἑαυτοῦ τοῖσ λόγοισ χρῷτο, τὴν αὐτῶν φύσιν καὶ τὸ ἐν αὐτοῖσ καλὸν τετιμηκὼσ, καὶ θεὸν ἡγεμόνα καὶ προστάτην ἐπιγραψάμενοσ τοῦ τε βίου καὶ τῶν λόγων, οὐδὲ τούτῳ χαλεπὸν πρὸσ Πλάτωνα ἀντειπεῖν, ἀλλ’ οὗτοσ ἂν καὶ πολὺ καλλίστων καὶ δικαιοτάτων εὐπορήσειε λόγων, ὅτι, ὦ θαυμάσιε, ἐγὼ ταύτην τὴν δύναμιν ἐξ ἀρχῆσ ἐτίμησα καὶ περὶ πλείστου πάντων κερδῶν καὶ πραγμάτων ἐποιησάμην, οὐχ ἵνα τὸν δῆμον κολακεύω οὐδ’ ἵνα τῶν πολλῶν στοχάζωμαι οὐδὲ ἀργυρίου χάριν, ἀλλὰ καὶ ὅστισ πρὸσ τοῦτο ὁρᾷ καὶ τῶν διδόντων ἐστὶ, μισθωτὸν καλῶ τοῦτον, οὐ ῥήτορα, καὶ πολλοῖσ ἑτέροισ φημὶ λελοιπέναι τόπον ἀμφισβητεῖν εὐδαιμονίασ, εἰ ταύτῃ σεμνύνεται, ἀλλ’ ὑπ’ αὐτῶν τῶν λόγων ἀχθεὶσ καὶ νομίσασ εἶναι πρέπον ἀνθρώπῳ κτῆμα λόγουσ καλοὺσ, οὕτωσ ἐργάζομαι κατὰ δύναμιν τὴν ἐμαυτοῦ.

τί οὖν μοι προφέρεισ κολακείαν, ὃσ τοσοῦτον ἀπέχω τοῦ κολακεύειν ὥστε οὐδ’ ὅπωσ ἐμὲ ἕτεροι κολακεύσουσι σκοπῶ; οὐδὲ εἰ μὴ θαυμασθήσομαι παρὰ τοῖσ πολλοῖσ, οὐδέν μοι διαφέρει, ἀλλ’ ὥσπερ ὁ φίλοινοσ οὐχ ἡγεῖται ζημίαν, εἰ μηδεὶσ αὐτῷ πίνοντι συνείσεται, καὶ ὁ παιδεραστὴσ καὶ ὁ φιλογύνησ οὐ πρὸσ τὴν ἑτέρων μαρτυρίαν τὴν ἐπιθυμίαν μετέρχονται, ἀλλὰ στέργουσιν ἂν ἔχωσιν οἷσ χαίρουσιν, οὕτω καὶ ἐγὼ λόγοισ συνὼν καὶ τούτοισ ἀνθ’ ἑτέρων χρώμενοσ τέρπομαι τὴν πρέπουσαν ἴσωσ μᾶλλον ἐλευθέρῳ τέρψιν καὶ ἡδονήν· ὥστε μηδ’ ἂν τῶν γειτόνων μοι συνειδῇ μηδεὶσ, οὐ τίθεμαι βλάβοσ. σὺ μὴν καὶ τὸν ἔχοντα τὴν ἰατρικὴν ἐπιστήμην ἰατρὸν καλεῖσ, κἂν μὴ δημοσιεύῃ τὴν τέχνην, καὶ πολιτικόν γε τὸν ταύτην τὴν ἐπιστήμην ἔχοντα, κἂν τὰ αὑτοῦ πράττων τοιοῦτον εἶναι. διὰ ταῦτα οὐκ ἐγχωρεῖ φῆσαι σοί γε μᾶλλον ἢ ἐμοὶ κολακείαν γε ἐπιτηδεύειν οὕτω διακείμενον πῶσ ἔνεστιν εἰπεῖν, ἢ πῶσ τῶν αἰσχρῶν τινοσ εἶναι προστάτην, ὃν εἰ μηδὲ δι’ ἕτερον, δι’ αὐτά γε ταῦτα ἃ τιμᾷ καὶ διώκει πλεῖστον ἀνάγκη πάντων τῶν αἰσχρῶν ἀπηλλάχθαι.

ἀγαπητὸν γὰρ, εἰ πάντα τἄλλα παριδών τισ καὶ πόρρω θέμενοσ καὶ ταύτην μίαν ἡδονὴν προστησάμενοσ, μηδεμιᾷ δὲ ἑτέρᾳ δουλεύσασ, εἶτα δύναιτο ταύτησ σὺν θεῷ βοηθῷ κατατυχεῖν. ὃ γὰρ περὶ τῶν ναυτικῶν ἔφη Θουκυδίδησ, περὶ ῥητορικῆσ ὅδε φήσει καὶ λόγων πολὺ μᾶλλον εἰπεῖν ἁρμόττειν, ὅτι οὐκ ἔστιν ὡσ ἂν τύχῃ ταῦτα ἐκ παρέργου μελετᾶν, ἀλλὰ μᾶλλον μηδὲν τούτοισ πάρεργον ἄλλο τι γίγνεσθαι. οὐ μόνον δὴ κολακείασ αὐτὸν ἐφ’ αὑτοῦ καθαρεύειν ἀνάγκη καὶ μηδ’ ὁτιοῦν ἔχειν κίβδηλον τῇ ψυχῇ, ἀλλὰ καὶ πόρρω κολάκων ἁπάντων εἶναι καὶ πασῶν αἰσχρῶν συνόδων τε καὶ ὁμιλιῶν. τί οὖν οὐ ποιεῖσ, ὦ βέλτιστ’, ἐρεῖ, παλινῳδίαν, εἴ τί σοι μέλει τῆσ ἀληθείασ; οὐκοῦν καὶ κατὰ τοὺσ ἐξ ἀρχῆσ λόγουσ καὶ κατὰ τοὺσ δευτέρουσ τούτουσ καὶ ὅποι στρέφοι τισ ἂν καλὸν καὶ γενναῖον κτῆμα καὶ ἔργον ἀνδρὸσ ἡ ῥητορικὴ καὶ φιλοτιμίαν δικαίαν ἔχον καὶ τῷ κεκτημένῳ καὶ ὅσοι τούτῳ χρῶνται, καὶ οὐ μόνον παρὰ ἀνθρώποισ, ἀλλὰ καὶ παρὰ θεοῖσ πλείστησ ὤρασ καὶ τιμῆσ ἐξ ἀρχῆσ τε τυχὸν καὶ διὰ παντὸσ δικαίωσ τυγχάνον. λοιπὸν ἕν μοι δεῖξαι, ὅτι καὶ Πλάτων αὐτὸσ ταὐτὰ ἐμοὶ περὶ ῥητορικῆσ φθέγγεται. "κατὰ ταυτὸν τοίνυν ἐοίκε καὶ νῦν ἡμῖν τὰ μὲν ἕτερα καὶ ὁπόσα ἀλλότρια καὶ τὰ μὴ φίλα πολιτικῆσ ἐπιστήμησ ἀποκεχωρίσθαι, λείπεσθαι δὲ τὰ τίμια καὶ ξυγγενῆ. τούτων δέ ἐστι δή που στρατηγία καὶ δικαστικὴ καὶ ὅση βασιλικῇ κοινωνοῦσα ῥητορεία πείθουσα τὸ δίκαιον συγκυβερνᾷ τὰσ ἐν ταῖσ πόλεσι πράξεισ. ἃ μικρῷ πρόσθεν ἡμῖν Ἡσίοδοσ λέγων ἐφαίνετο, ταῦτα ἄντικρυσ καὶ σχεδὸν τὸ μέτρον λύσασ ἐν τούτοισ Πλάτων ὁμολογεῖ, κοινωνὸν τῆσ βασιλικῆσ τὴν ῥητορικὴν ἀποφαίνων ὑπὲρ τοῦ δικαίου.

"δικαστοῦ μὲν γὰρ αὕτη ἀρετὴ, ῥήτοροσ δὲ τἀληθῆ λέγειν. εἰπὲ δή μοι πρὸσ θεῶν, εἴτε Πλάτων εἴτε ἄλλοσ τισ ὑπὲρ ἐκείνου βούλεται, ἔσθ’ ὅ τι ἀλλοτριώτερόν ἐστι τῷ κόλακι ἢ τἀληθῆ λέγειν; τί δαί; τῷ τἀληθῆ λέγοντι ἄλλο τι τοῦ κόλακοσ ἐχθρότερον; καὶ μὴν αὐτό γε τοῦτ’ ἐστὶν ἡ κολακεία, μὴ τἀληθῆ λέγειν· οὐκοῦν ἡ παλινῳδία καὶ δὴ φανερά. ἣν γὰρ ἐνταῦθα εἶναι κολακείαν φησὶν, ἐκεῖ μὴ κολακείαν εἶναι, ἀλλὰ τοῦ τἀληθῆ λέγειν προεστάναι σαφῶσ οὑτωσὶ διορίζεται. ταὐτὰ ἄρα Πλάτωνι νῦν ἡμεῖσ λέγομεν περὶ ῥητορικῆσ, δοκοῦντεσ ἐναντία. ἐὰν τοίνυν ἔτι τούτων ἐγγυτέρω προσαγάγω τὸν λόγον, ἦ που τρυφή τισ ἂν εἰή τῆσ ἀποδείξεωσ καὶ οὔτε ἔννοιαν οὔτε ἐλπίδα ἐλέγχων ἰσχυροτέρων οὐδ’ ἂν εἷσ ἔτι δή που λάβοι. "καὶ τῇ ῥητορικῇ οὕτω χρηστέον ἐπὶ τὸ δίκαιον ἀεί. εἰε͂ν ὦ γενναῖοσ, ἔστιν ὅπου ἐγχωρεῖ κολακείᾳ χρῆσθαι πρὸσ τὸ δίκαιον ἀεί; οὐκ ἔστιν οὐδέποτε. καὶ μὴν ὑπὲρ καλοῦ χρώμενοι τῇ ῥητορικῇ, καλὸν ἄν τι πράττοιμεν ὑπ’ αὐτῆσ. οὐκοῦν καλὸν ἡ ῥητορικὴ μετὰ τοῦ δικαίου γιγνομένη. καὶ μὴν κολακεία γε σαφῶσ αἰσχρὸν ἀεί. οὐκοῦν οὗτοσ ἐκεῖνοσ Πλάτων ὁ τοῦ Ἀρίστωνόσ ἐστιν, ὁ φάσκων μὴ κολακείαν εἶναι τὴν ῥητορικὴν, μηδὲ τῆσ αὐτῆσ ἔχεσθαι φύσεωσ. παραλείπω δὲ νᾶμά τε κάλλιστον πάντων ναμάτων καὶ τοὺσ ἐκ τοῦ σωφρονοῦντοσ στόματοσ ἰόντασ λόγουσ καὶ ὅσα τοιαῦτ’ ἄλλα ἄλλοθι ῥητορικὴν εἴρηκεν ἐπικοσμῶν.

εἰ δέ τισ ἡμῖν περὶ Πλάτωνοσ ὑπολάβοι ὅτι οὐ ταύτην κακῶσ εἴρηκε τὴν ῥητορικὴν ὑπὲρ ἧσ νῦν ἡμεῖσ τοὺσ λόγουσ ποιούμεθα, ἀλλὰ δύο οὐσῶν τὴν ἑτέραν κακίζει, πρῶτον μὲν οὐδὲν μᾶλλον τά γε ἡμῖν εἰρημένα φαύλωσ ἔχοντα ἐλέγχεται, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ τοῦτο καλῶσ καὶ προσηκόντωσ ἅπαντα ταῦτα ἠνύσθαι μαρτυρεῖ. ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνοσ τὴν φαύλην δικαίωσ ψέγει, τί κωλύει τήν γε ἐναντίαν ἡμᾶσ ἐπαινοῦντασ ὀρθῶσ ποιεῖν; ἔπειτα οὐκ ἀναιρεῖ τοὺσ παρ’ ἡμῶν ἐλέγχουσ ἡ παραίτησισ αὕτη, ἀλλὰ καὶ οὕτωσ ἐναντία φαίνοιτ’ ἂν εἰρηκὼσ αὐτὸσ ἑαυτῷ, εἰ διττὴν εἶναι τὴν ῥητορικὴν ἀξιῶν, εἶθ’ ὡσ μιᾶσ καὶ ἁπλῆσ τινοσ οὕτωσ τὴν κατηγορίαν πεποίηται. δῆλον γὰρ ὅτι εἰ τοῦτ’ ἐστὶν ἀληθὲσ, τὴν μὲν φαυλίζειν, τὴν δὲ ἐπαινεῖν αὐτῷ προσῆκε διελομένῳ, ὥσπερ ἐν τοῖσ περὶ ἔρωτοσ λόγοισ φαίνεται πεποιηκὼσ, καὶ πολύ γε μειζόνων εὐφημιῶν τὸν χρηστὸν ἠξιωκὼσ ἢ οἱών τὸν ἕτερον βλασφημιῶν. θαυμάζω δ’ ἔγωγε τί ἄν ποτ’ ἐποίησε, μόνην ταύτην εἰδὼσ οὖσαν ῥητορικὴν περὶ ἧσ ταῦτα διεξέρχεται, ὁπότε οὐσῶν, ὡσ ἂν φαίη, δυοῖν καὶ τοσοῦτον διαφερουσῶν τοσαύτην φαίνεται σπουδὴν πεποιημένοσ τοῦ καθάπαξ κακῶσ εἰπεῖν. τί γὰρ μᾶλλον φαῦλον ἡ ῥητορικὴ ἢ χρηστὸν, εἴπερ ἐστὶ διττόν; οὐκοῦν οὐκ εἰσ τὰσ ἴσασ λαβὰσ ἥκομεν, ἀλλὰ τὸ τῶν ἴσων κατ’ ἐκείνου γίγνεται. ἔπειτα τί κωλύει κἀμὲ τῶν αὐτῶν τούτων λόγων ἐχόμενον φάσκειν ὅτι καὶ ἡ διαλεκτικὴ διττὴ καὶ οὐχὶ μία ἐστὶν ἁπλῶσ, ἀλλ’ ἡ μὲν οἱά παρακρούεσθαι καὶ ἐξαπατᾶν καὶ χρόνουσ τρίβειν καὶ εἰσ ὑγιὲσ οὐδὲν πάντη τὴν γλῶτταν ἄγουσα, ψυχρά τισ καὶ ἀγεννὴσ καὶ κακοῦργοσ καὶ ἀπατηλὴ καὶ ἀνελεύθεροσ, ἡ δὲ οἱά χαρίεντασ παρέχεσθαι καὶ δεξιούσ; καὶ δὴ καὶ φαίη τισ ἂν εἴτ’ οὖν ὀρθῶσ εἴτε μὴ ὅτι καὶ μέροσ εἶναι κινδυνεύει τῆσ ῥητορικῆσ ἡ διαλεκτικὴ, ὥσπερ τὰ ἐρωτήματα τοῦ λόγου παντόσ.

ἀλλ’ ἔστω ταῦτα χωρίσ. ὁ δ’ οὖν αὐτὸσ λόγοσ καὶ περὶ πάσησ φιλοσοφίασ, καὶ περί γε τῶν τῆσ ἀρετῆσ μερῶν, εἴ τισ βούλοιτο διαιρούμενοσ πρῶτον μὲν σοφίασ δύο προσαγορεύειν, τὴν μὲν ᾗ τὰ βέλτιστα συνίεμεν, τὴν δ’ ἑτέραν ᾗ κακουργοῦσιν, ἔπειτα σωφροσύνην διπλῆν, τὴν μὲν σπουδῆσ ἀξίαν καὶ πολιτικὴν, τὴν δὲ νωθρῶν τε καὶ ὑπτίων, ἔτι δ’ αὖ δικαιοσύνην ὀρθὴν καὶ ἑτέραν ταπεινὴν, καὶ διπλῆν ἀνδρείαν, τὴν μὲν σὺν νῷ καὶ φρεσὶ, τὴν δὲ ἀπόνοιαν καὶ μανίαν οὖσαν. ἀλλ’ οἶμαι πάντα ταῦτα τῶν φυρόντων ἐστὶ τὰ ὀνόματα, καὶ διῄρηται σοφία καὶ κακουργία, σωφροσύνη καὶ βλακεία, δικαιοσύνη τε καὶ εὐήθεια, ἀνδρεία καὶ θρασύτησ, οὐδέτερον δέ γε οὔτε καλὸν οὔτε προσῆκον, οὔτε τὰσ κακίασ ὑποκορίζεσθαι τῷ τῆσ ἀρετῆσ ὀνόματι οὔτε τὰσ ἀρετὰσ φαυλίζειν τὰ τῆσ κακίασ ἑκάστῃ παρατιθέντα. οὕτω τοίνυν καὶ ῥητορικὴν κατὰ τοὺσ ὀρθῶσ μεταχειριζομένουσ καὶ τῷ ὄντι τυγχάνοντασ αὐτῆσ, ἀλλ’ οὐ κατὰ τοὺσ πρόσχημα ποιησαμένουσ τῆσ ἑαυτῶν πλεονεξίασ ἢ φαυλότητοσ ἐξετάζειν εἰκὸσ, κατ’ αὐτόν γε τὸν τοῦ πράγματοσ λόγον, εἰ καὶ μηδεὶσ τετύχηκε, καὶ διαιρεῖν συκοφαντίαν καὶ κολακείαν ἀπὸ τῆσ ῥητορικῆσ, ὥσπερ δὴ καὶ μαγγανείαν καὶ τερατείαν ἀπὸ πάσησ φιλοσοφίασ. οὐκοῦν κολακείασ, οὐ ῥητορικῆσ, Πλάτων ἐν τούτοισ κατηγόρηκε, καὶ συκοφαντίασ, οὐ ῥητορικῆσ.

οὔτ’ οὖν εἰ τὴν τῷ ὄντι ῥητορικὴν κακῶσ εἴρηκεν οὔτ’ εἰ τὴν δοκοῦσαν, ἔστι τοῦτο πρὸσ λόγον, ὡσ ὀρθῶσ ῥητορικήν γε εἰρήκει καλῶσ, εἴπερ ἔσθ’ ἕτερον τὴν δοκοῦσαν εἶναι ῥητορικὴν κακῶσ εἰπεῖν. μὴ γὰρ εἶναι τὸ τοιοῦτον ῥητορικὴν, οὐκ αἰσχρὸν εἶναι ῥητορικὴν χρῆν αὐτὸν λέγειν, ὥσπερ ἐκεῖνό πού φησιν αὐτὸσ, ὅτι εἰ μὲν θεῶν παῖδεσ, οὐ φιλοχρήματοι· εἰ δὲ φιλοχρήματοι, οὐ θεῶν παῖδεσ. ἀμφότερα δὲ οὐκ ἔδει λέγειν. οὐκοῦν οὐδὲ ἐνταῦθα ἀμφότερα ἐᾶν ὁ λόγοσ φαίνεται· ἐπεὶ καὶ αὐτὸ τοῦτο ὑπὲρ αὐτοῦ Πλάτωνοσ ἡμεῖσ νῦν ποιοῦμεν. εἰ γὰρ ὅτι μάλιστα οὕτω διενοεῖτο, ὥσπερ ἔγωγε οὐκ ἀντιλέγω, ἀλλ’ ὑπεξήρηται τὴν καθαρὰν καὶ τῷ ὄντι ῥητορικὴν, ἄξιον μὴ παρακρουσθῆναι μηδὲ ἀγνοῆσαι τοῦτο αὐτὸ τοὺσ πολλοὺσ, μηδὲ ὡσ ψήφῳ καθαρᾷ προσέχοντασ θᾶττον ἢ συμφέρει βουλεύσασθαι περὶ τῶν τηλικούτων. "οὐκ οἶσθα ὅτι ἐπὶ παντὶ ἐπιτηδεύματι οἱ μὲν πολλοὶ φαῦλοι καὶ οὐδενὸσ ἄξιοι, οἱ δὲ σπουδαῖοι ὀλίγοι καὶ παντὸσ ἄξιοι; "ἐπεὶ γυμναστικὴ οὐ καλόν σοι δοκεῖ εἶναι καὶ χρηματιστικὴ καὶ ῥητορικὴ καὶ στρατηγία; "ἔμοιγε πάντωσ δή που. "τί οὖν; "ἐν ἑκάστῳ τούτων τοὺσ πολλοὺσ πρὸσ ἕκαστον τὸ ἔργον οὐ καταγελάστουσ ὁρᾷσ; "νὴ τὸν Δία καὶ μάλα ἀληθῆ λέγεισ. "τί οὖν τούτου ἕνεκα αὐτόσ τε φεύξει πάντα τὰ ἐπιτηδεύματα καὶ τῷ υἱεῖ οὐκ ἐπιτρέψεισ; οὐκοῦν χρὴ, ὦ Πλάτων, οὐδὲ τὴν ῥητορικὴν ἀπὸ τῶν φαύλωσ μεταχειριζομένων κρίνειν, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν ὡσ ἄριστα προϊσταμένων, ἢ γελοῖόν γε ἂν εἰή, μᾶλλον δὲ ὑπερφυὲσ, εἰ δι’ ὧν παραδειγμάτων οὐκ ἀξιοῖσ φιλοσοφίαν φαῦλον ἡγεῖσθαι, ταῦτα οὐκ ἀρκέσει ῥητορικῇ, καὶ ταῦτα ἐν αὐτοῖσ οὔσῃ τοῖσ παραδείγμασιν, ἃ μηδὲ κρίνειν πονηρὰ ὁμολογεῖσ. εἰε͂ν. τίνεσ οἱ τυγχάνοντεσ αὐτῆσ ὀρθῶσ, καὶ τοῦτο ἐκ τῶν Πλάτωνοσ δείξομεν. "τὸ μὲν δύνασθαι, ὦ Φαῖδρε, ὥστε ἀγωνιστὴν τέλεον γενέσθαι εἰκὸσ, ἴσωσ δὲ καὶ ἀναγκαῖον, ἔχειν ὥσπερ τὰ ἄλλα·

"εἰ μέν σοι ὑπάρχει φύσει ῥητορικῷ εἶναι, ἔσει ῥήτωρ ἐλλόγιμοσ, προσλαβὼν ἐπιστήμην καὶ μελέτην· "ὅτου δ’ ἂν ἐλλείπῃσ τούτων, ταύτῃ ἀτελὴσ ἔσει· ‐ ἀλλ’ ἐῶ τό γε ἐφεξῆσ. εἰ τοίνυν δεῖ τὸν μέλλοντα ἔσεσθαι ῥητορικὸν φύσιν καὶ τέχνην καὶ μελέτην ὁμοῦ κτήσασθαι, δῆλον ὅτι ὁ ἐκπεπτωκὼσ τῆσ τέχνησ καὶ τῆσ φύσεωσ τῆσ βελτίστησ ἀτελήσ ἐστι ταύτῃ. πῶσ οὖν τοῦτο δεῖ ῥητορικῇ προστιθέναι; εἴπερ ὁ μὲν μὴ πάντα παρασχόμενοσ παρὰ τὴν ἔνδειαν ἀτελήσ ἐστι, τὰ δὲ ἐπιτηδεύματα ἐκ τῶν κατορθούντων, οὐκ ἐκ τῶν ἀποτυχόντων κρίνεται. ὃ δὲ δὴ μὴ μόνον τέχνησ, ἀλλὰ καὶ φύσεωσ καὶ μελέτησ δεῖται, πῶσ τοῦτο ἔνεστι μηδεμίαν εἶναι τέχνην φάσκειν, ἢ πῶσ τὸν ἐλλείποντα ὅτου δὴ μέρουσ ἀτελῆ κατὰ τοῦτο δίκαιον λέγειν, τούτου ὅστισ ἂν διὰ πάντων τύχῃ, κολακείαν ἔνι φῆσαι μετέρχεσθαι; πανταχῆ δὲ καὶ διὰ πάντων ἡμῖν ἐκπίπτουσιν αἱ ψῆφοι. πρῶτοσ δὲ Πλάτων αὐτὸσ ψηφίζεται καὶ μέσοσ φασὶ καὶ τελευταῖοσ· καὶ κινδυνεύω δοκῶν ἀντιλέγειν Πλάτωνι παντὸσ μᾶλλον συναγορεύειν. εἰ δὲ δεῖ τι καὶ παῖξαι, δοκῶ μοι κατὰ τοὺσ κωμῳδιοποιοὺσ ὥσπερ ἀποδιδράσκοντα αὐτὸν ἕλξειν εἰσ τοὺσ ῥήτορασ ὅ τι μαθὼν καλλωπίζεται. εἰ δέ τινεσ καὶ ἄλλοι παραβοῶντεσ ῥητορικὴν ψέγουσι, μᾶλλον δὲ τονθορύζοντεσ ἐκ τοῦ ψόφου τοξεύοντεσ κατὰ Ἀλκαῖον, ὧν οὐδὲ τὰ ὀνόματα ἀγαγεῖν ῥᾴδιον εἰσ λόγον, οὐχ οἷσ καλοῦνταί φημι, πλὴν εἴ τισ καὶ τοῦτο προστίθησιν, ἀλλ’ οἷσ γε χρώμενοι ταῦτα σοφίζονται, τοσοῦτόν μοι πρὸσ τούτουσ ἀποκεκρίσθω, ὅτι ῥητορικῇ παρὰ πόδασ διδόασι τὴν δίκην. πρὸσ δὲ Πλάτωνα τὸν τῶν ῥητόρων πατέρα καὶ διδάσκαλον ἀναγκαῖον ἦν ὥσπερ φιλοτησίαν προλαβόντα ἀντιπληρώσασθαι.

δέχοιτο δὲ γενναίωσ, ὅτι καὶ προὔπιεν· ἐπεὶ καὶ τὸν βαλόντα μὴ δεῖ ἐκφυγεῖν. παρὰ δὲ τῶν ἄλλων ἡμῖν συγγνώμη δικαίωσ ἂν εἰή, τοὺσ λογίουσ θεοὺσ εἰ Πλάτωνοσ τοῦ καλοῦ περὶ πλείονοσ ποιούμεθα. ἐξαιρεῖται δὲ ἡμᾶσ αἰτίασ καὶ ὁ πάντα ἄριστοσ Ἀσκληπιὸσ, ψῆφον οὐκ ἄτιμον οὐδὲ αὐτὸσ διδοὺσ, τὰ μὲν ἐν μέτροισ, τὰ δὲ οὑτωσὶ πεζῇ.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Aristides, Aelius, Orationes, Πρὸσ Πλάτωνα περὶ ῥητορικῆς

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Πρὸσ Πλάτωνα περὶ ῥητορικῆς)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION