헬라어 문장 검색 - ΑριστίΟρατιον́46́

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Πρὸσ Πλάτωνα ὑπὲρ τῶν τεττάρων)

παραιτεῖσθαι μὲν οὐκ οἶδ’ ὅ τι δεῖ περὶ τῶν αὐτῶν πολλάκισ, ἄλλωσ τε καὶ οὐ πρὸσ ἄνδρασ μέλλοντασ ἐρεῖν μᾶλλον ἢ ὑπὲρ ἀνδρῶν καλῶν καὶ ἀγαθῶν, καὶ τούτων οὐκ ὀλίγων, οὐδὲ ἧττον παλαιῶν ἢ Πλάτων, ὅτι μὴ καὶ πρεσβυτέρων ἐκείνου, εἴ τῳ καὶ τοῦτ’ ἄξιον αἰδοῦσ εἶναι δοκεῖ. ὥστε τίσ ἦν βλάβη τῷ λόγῳ μὴ τούτων τῶν ἀνδρῶν κακῶσ ἀκουσάντων; παρέστη δέ μοι θαυμάσαι πολλάκισ ἄλλα τε δὴ τῶν ἐν Γοργίᾳ καὶ τὴν κατηγορίαν ἣν ἐποιήσατο Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Περικλέουσ καὶ Κίμωνοσ, καὶ ταῦτ’ ἀφελῶσ οὕτωσ καὶ ἀνειμένωσ, ὃ μηδ’ ἂν εἷσ εἰκάσειε πρὶν διακοῦσαι τοῦ διαλόγου. πρῶτον μὲν γὰρ οὐδὲ τὸ πρᾶγμα ἐπηνάγκαζεν, οὐδ’ ἔχοι τισ ἂν εἰπεῖν. νὴ Δία, ὁ γὰρ λόγοσ αὐτῷ διεφθείρετο μὴ τούτουσ κακῶσ εἰπόντι· ἀλλὰ ἐξῆν καὶ χωρὶσ τῆσ βλασφημίασ ταύτησ περαίνειν τὴν ὑπόθεσιν. εἰ μὲν γὰρ τοῦτ’ εὐθὺσ ἐξ ἀρχῆσ προὔθετο καὶ τοῦτ’ ἐνεστήσατο ἐξετάσαι τοὺσ Ἀθήνησι πολιτευσαμένουσ, ἐκ τοῦ πράγματοσ ἦν ἴσωσ καὶ περὶ τούτων λέγειν. νῦν δὲ τί φησὶ καὶ πρὸσ τί προσῆγε τὸν λόγον; δύο ταύτασ εἶναι παρασκευὰσ περὶ σῶμα καὶ ψυχὴν, μίαν μὲν πρὸσ ἡδονὴν ὁμιλεῖν, τὴν ἑτέραν δὲ πρὸσ τὸ βέλτιστον· καὶ τὴν μὲν πρὸσ ἡδονὴν ἀγεννῆ καὶ κολακείαν εἶναι, τὴν δὲ ἑτέραν σπουδαῖον καὶ καλόν. "σὺ μὲν οὐκ οἶδ’ ὅντινά μοι τρόπον δοκεῖσ εὖ λέγειν, ὦ Σώκρατεσ·

"πέπονθα δὲ τὸ τῶν πολλῶν πάθοσ, οὐ πάνυ σοι πείθομαι. οὐ γὰρ δὴ τοῦτό γε ἔστιν εἰπεῖν, ὡσ εἰ ψέξειεν ἐκείνουσ, μᾶλλόν τι πείσειν αὐτὸν ἡγεῖτο καὶ προσάξεσθαι. τοὐναντίον γὰρ ἔμοιγε δοκεῖ μᾶλλον ἂν καὶ παροξῦναι καὶ πλέον θάτερον ποιῆσαι τῇ ’κείνων βλασφημίᾳ, ὥστε οὕτω γ’ ἂν, ὅ φησιν αὐτὸσ, ἀνεσόβει τὴν θήραν, καὶ ταῦθ’ ὅπερ ἐβούλετο δηλοῦν ἔχων ἤδη καὶ συνειληφώσ. γνοίη δ’ ἄν τισ ἐξ αὐτῶν τῶν ῥημάτων. προελθὼν γὰρ τοῦ λόγου, Ἆρ’ οὖν, φησὶν, οὕτωσ ἐπιχειρητέον ἡμῖν ἐστι τῇ πόλει καὶ τοῖσ πολίταισ θεραπεύειν, ὡσ βελτίστουσ αὐτοὺσ τοὺσ πολίτασ ποιοῦντασ; πάνυ γ’, εἴ σοι ἥδιον, φησὶν ὁ Καλλικλῆσ. ὥσθ’ ὅτε ὡμολόγητο καὶ συγκεχώρητο ὑπὲρ οὗ πᾶσ ἤνυστο λόγοσ καὶ πρὸσ ὃ πάντα ταῦτ’ εἶχε τὴν ἀναφορὰν, τίσ ἦν ἡ ζημία τῶν ἀνδρῶν μὴ προσκαθάπτεσθαι; νῦν δὲ ὥσπερ ὠδίνων καὶ περιβαλλόμενοσ κύκλῳ τὴν ἐπ’ ἐκείνουσ ὁδὸν οὕτωσ ἐπιβούλωσ ἐλθὼν ἐπὶ τοὺσ λόγουσ φαίνεται. καὶ μὴν τὸ μὲν διάφορον οὐχὶ μικρόν. ἐκεῖνο μὲν γὰρ ἦν ὑπὲρ αὐτῆσ τῆσ ἀληθείασ ἀγωνίζεσθαι, τοῦτο δὲ ἐγὼ μὲν οὐδέποτε ἂν φήσαιμι, ἄλλοσ δ’ ἄν τισ εἴποι διαβάλλων οὐ πόρρω κακοηθείασ εἶναι. καίτοι πῶσ οὐκ ἄτοπον τοσοῦτον προέχοντα φιλανθρωπίᾳ καὶ μεγαλοψυχίᾳ τὴν τοῦ βασκαίνειν δοκεῖν παρέχειν λαβὴν ὅσα γε ἐκ τῶν λόγων; θαυμάζω δὲ εἰ κωμῳδίαν μὲν ἔξεστι ποιεῖν, κἂν μὴ ὀνομαστὶ κωμῳδεῖν ἐξῇ, πιστοῦσθαι δὲ οὐκ ἐνῆν τὸν λόγον, εἰ μή τινασ εἶπε κακῶσ ὀνομαστί. φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν, εἰ πρὸ τούτων τῶν ἀνδρῶν ἔτυχε γενόμενοσ, ἢ νὴ Δί’ εἴ τισ ἄλλοσ τῶν ὑπὲρ τούτουσ ἄνω τὸν αὐτὸν τοῦτον λόγον ἠγωνίζετο, ἆρ’ ἂν οἱο͂́σ τ’ ἦν Μιλτιάδου κατηγορεῖν καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ τῶν μήπω γεγενημένων; οὐδαμῶσ.

ὅτε τοίνυν ἦσαν λόγοι τῷ πράγματι καὶ χωρὶσ τῆσ περὶ τούτων μνήμησ, οὐ μετ’ ἀνάγκησ ἤκουον οὗτοι κακῶσ. ὅτι τοίνυν οὐδ’ ἀληθῆ κατ’ αὐτῶν εἴρηκεν, ἄνευ τοῦ μηδὲν προσήκειν βλασφημεῖν, εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἐλέγχειν ἔμελλε, τοῦτ’ ἤδη πειράσομαι δεικνύναι. καὶ πρῶτον μὲν τὸν Περικλέα σκεψώμεθα, ἐπειδὴ καὶ πρῶτον ἐξετάζειν ἐκεῖνον ἐπεχείρησεν, εἰ ἄρα ἄξιοσ ἀνὴρ ἀκοῦσαι ταῦτα, ἢ τῶν ἰδίων ἕνεκα ἢ τῆσ πολιτείασ. ἐκεῖνοσ τοίνυν λέγεται βιῶναι μὲν οὕτωσ σεμνῶσ ὥστε μηδὲν τῶν προφητῶν καὶ τῶν ἱερέων τὸν ἐκείνου βίον διαφέρειν, οὕτω δὲ εἶναι σώφρων ὥστε καὶ βαδίζειν τεταγμένα καὶ τὴν ὀρθὴν ὁδὸν σώζειν κατὰ τὴν παροιμίαν, διαίτησ δὲ τάξιν τὴν μέσην προῃρῆσθαι, μήτε ὑπερήφανον μήτε ἀνελεύθερον, ὥσπερ τοὺσ πρεσβυτάτουσ Ἀθηναίων ὁ Πλάτωνοσ ὑμνεῖ λόγοσ· δημοτικὸσ δὲ ὢν τῇ προαιρέσει καὶ πράττων ὑπὲρ τοῦ πλήθουσ ἐναντία Θουκυδίδῃ πλεῖστον τῆσ ἀγοραίου προπετείασ καὶ κομψότητοσ ἀποσχεῖν, ὅσ γε οὐδὲ γελῶν οὐδ’ ὑφ’ ἑνὸσ πώποτε ὀφθῆναι, ἀλλὰ τῆσ μὲν πολιτείασ τῇ φυλακῇ καὶ τῷ τὸ ἴσον τοῖσ ἄλλοισ ἔχων ἀνέχεσθαι κοινὸσ εἴπερ τισ ἀνθρώπων εἶναι, τῷ δὲ ἀξιώματι τῆσ γνώμησ καὶ τῷ μὴ τῶν αὐτῶν ἡττᾶσθαι τοῖσ πολλοῖσ ὀλίγοισ καταλιπεῖν ἐγγὺσ ἐλθεῖν ἑαυτοῦ. χρημάτων τοίνυν τοσοῦτον γενέσθαι κρείττων ὥσθ’ ὅτι μὲν καὶ τοὺσ ἀγροὺσ ἠφίει τῇ πόλει, παρίημι, μή τισ ἄρα εἴπῃ ὡσ φόβῳ τῆσ διαβολῆσ εἶδεν αὐτό· ἐδόκει γὰρ ὥσπερ ἄλλο τι καὶ τοῦτο σύμβολον τοῦ Περικλέουσ εἶναι, τὸ ὑπερφρονεῖν χρημάτων.

ὥστε καὶ αὐτὸσ ποτὲ ἐν τῷ δήμῳ παρρησιαζόμενοσ καὶ λέγων περὶ τῶν αὑτῷ προσόντων ἀγαθῶν ἕν τι καὶ τοῦτο ἐν πρώτοισ ἐτίθει τὴν περὶ ταῦτα μεγαλοψυχίαν. οὕτω δ’ ἦν παραπλήσιοσ κατὰ τὸν βίον καὶ τὴν πολιτείαν καὶ τοσοῦτον ἀπεῖχε τοῦ ζῆν πρὸσ τὰσ ἑτέρων ἡδονὰσ ὥστε φασὶν οἱ γράψαντεσ περὶ αὐτοῦ διδασκάλου τάξιν πρὸσ παῖδασ πρὸσ τοὺσ Ἀθηναίουσ αὐτὸν ἔχειν, ὥστε ἀπόντοσ μὲν Περικλέουσ ἐν ἀταξίᾳ πολλῇ καὶ ῥαθυμίᾳ τὴν ἐκκλησίαν εἶναι πολλάκισ, φανέντοσ δὲ εὐθὺσ μεταβάλλεσθαι καὶ σωφρονίζεσθαι πρὸσ τὴν ὄψιν, ὥσπερ δεδιότασ μή τι γνοίη Περικλῆσ ὧν ἡμάρτανον. ὃ δέ φασιν ὑπάρξαι Σωκράτει σοφιστῶν διαφερόντωσ, τοῦτ’ ἐκείνῳ δημαγωγῶν· ἐπαρθέντα μὲν γὰρ τὸν δῆμον καὶ μεῖζον φρονήσαντα δεινότατον εἶναι συστεῖλαι καὶ καθελεῖν, ἀθυμήσαντα δὲ καὶ ταπεινωθέντα ἀναγαγεῖν αὖ τοῖσ λόγοισ καὶ μεστὸν ἐλπίδων ποιῆσαι, ὥσπερ ἐκεῖνοσ εἰώθει περὶ τοὺσ νέουσ ποιεῖν. συνελόντι δ’ εἰπεῖν σχῆμα τῆσ πόλεωσ ἦν Περικλῆσ, οὐ δουλεύειν ταῖσ τῶν πολλῶν ἐπιθυμίαισ, ἀλλ’ αὐτὸσ ἄρχων τῶν πολλῶν, οὐδ’ ὅ τι δόξειεν ἐκείνοισ, τοῦτο λέγειν ἀξιῶν, ἀλλ’ ὅ τι δόξειεν αὐτῷ, τοῦτ’ ἐκείνουσ πράττειν ἐπαναγκάζων· οὐδ’ ἐν κόλακοσ μοίρᾳ προσκείμενοσ, ἀλλ’ οὐδαμοῦ τοῖσ κόλαξι πάροδον τὸ καθ’ αὑτὸν διδοὺσ, τῇ μὲν χρηστότητι καὶ ταῖσ ἐπιεικείαισ ἐν πατρὸσ ὢν τάξει τῷ δήμῳ, τῷ δὲ καθείργειν ἅπαντασ καὶ πάνθ’ ὑφ’ αὑτὸν ἔχειν πλέον ἢ τύραννοσ. ἐξ ὧν, ὡσ ἐοίκεν, ἔξεστι σαφῶσ ἰδεῖν ὅτι εἴ τισ ἄλλοσ καὶ Περικλῆσ ἑκὼν δίκαιοσ. οὐδαμοῦ γὰρ τὴν πλεονεξίαν ἀντὶ τῶν νόμων ἠγάπησεν, οὐδ’ ὅπωσ μείζων τῆσ τάξεωσ ἔσται προὐνοήθη, παρὸν αὐτῷ μᾶλλον παντὸσ Πεισιστράτου· ἀλλ’ ἦν παραπλήσιοσ κατέχοντι τὴν ἀκρόπολιν ἐπὶ τῷ σώζειν τοὺσ νόμουσ καὶ τῷ πάντασ εὖ ποιεῖν ἐκ μέσου.

καίτοι εἰ τὸν Ἀρχέλαον κακίζεισ ὡσ ἄθλιον καὶ κακοδαίμονα, ὅτι οὐδαμόθεν προσῆκον αὐτῷ τὴν τυραννίδα ἐκτήσατο, ὑπερβὰσ τὸ δίκαιον καὶ διαφθείρασ οὓσ ἥκιστα εἰκὸσ ἦν, ᾧ γε ἐξὸν ἐκείνῳ ὁμοίωσ τυραννεῖν, εἴπερ ἐβούλετο, οὐ ταῦτα ἔδοξεν, ἀλλὰ τοὺσ νόμουσ καὶ τὸ δίκαιον πλείονοσ ἄξια τοῦ κέρδουσ ἐποιήσατο, πῶσ οὐ τούτῳ συγχαίρειν εἰκὸσ ἦν; εἰ μὲν τοίνυν περὶ ἄλλου του πράγματοσ ἢ δόγματοσ συνέβαινεν εἶναι τὸν λόγον, οὐδ’ ἂν αὐτὸσ ᾤμην δεῖν καταφεύγειν εἰσ μάρτυρασ, ἀλλ’ ἐπ’ ἐμαυτοῦ δεικνύναι τἀληθὲσ ὅπωσ ἔχει· ἐπεὶ δὲ ὑπὲρ ἀνδρῶν πάλαι γεγενημένων ἐξέτασισ πρόκειται, ποῖοί τινεσ ἦσαν καὶ τίνα τάξιν τῆσ πολιτείασ προείλοντο, δεῖ δή τινοσ, ὦ Πλάτων, καὶ μάρτυροσ, ὦ τῶν μαρτύρων ὑπερορῶν, αὐτὸσ δ’ οὐδέποτ’ ἂν φωραθεὶσ οἶμαι προσχρώμενοσ οὐδενί. τοὺσ μὲν οὖν ἄλλουσ ἅπαντασ παραλείψω, πολλοὺσ ἂν ἔχων εἰπεῖν, ἕνα δὲ ἀρκοῦντα παρέξομαι, Θουκυδίδην τὸν Ὀλόρου· ὃσ οὐ μόνον τῇ τῶν λόγων δυνάμει καὶ σεμνότητι, ἀλλὰ καὶ τῇ τῶν πραγμάτων ἀκριβείᾳ πλεῖστον προέχειν τῶν συγγραφέων δοκεῖ. φέρε δὴ τί τῷ Περικλεῖ μαρτυρεῖ καὶ ποῖόν τινά φησι γενέσθαι τοὺσ τρόπουσ αὐτὸν, καὶ πῶσ ἄγειν τὸν δῆμον; ἡ γὰρ ἐκείνου φωνὴ γένοιτ’ ἂν ἡμῖν ὥσπερ ἂν εἰ αὐτὸν ἐν ὀφθαλμοῖσ εἴχομεν τὸν Περικλέα καὶ συνόντεσ ἑωρῶμεν ὁποῖόσ τισ ἦν. "ὅσον τε γὰρ χρόνον προὔστη τῆσ πόλεωσ ἐν τῇ εἰρήνῃ μετρίωσ ἐξηγεῖτο καὶ ὡσ ἀσφαλῶσ διεφύλαξεν αὐτὴν, καὶ ἐγένετο ἐπ’ αὐτοῦ μεγίστη· "ἐπειδὴ δὲ ὁ πόλεμοσ κατέστη, ὁ δὲ φαίνεται καὶ ἐν τούτῳ προγνοὺσ τὴν δύναμιν. "ἐπεβίω δὲ δύο ἔτη καὶ ἓξ μῆνασ· "καὶ ἐπειδὴ ἀπέθανεν, ἐπὶ πλέον ἔτι ἐγνώσθη ἡ πρόνοια αὐτοῦ εἰσ τὸν πόλεμον. "ὁ μὲν γὰρ ἡσυχάζοντάσ τε καὶ τὸ ναυτικὸν θεραπεύοντασ καὶ ἀρχὴν μὴ ἐπικτωμένουσ ἐν τῷ πολέμῳ μηδὲ τῇ πόλει κινδυνεύοντασ ἔφη περιέσεσθαι· "οἱ δὲ ταῦτά τε πάντα εἰσ τοὐναντίον ἔπραξαν καὶ ἄλλα ἔξω τοῦ πολέμου δοκοῦντα εἶναι κατὰ τὰσ ἰδίασ φιλοτιμίασ καὶ ἴδια κέρδη κακῶσ ἔσ τε σφᾶσ αὐτοὺσ καὶ τοὺσ συμμάχουσ ἐπολίτευσαν, ἃ κατορθούμενα μὲν τοῖσ ἰδιώταισ τιμὴ καὶ ὠφέλεια μᾶλλον ἦν, σφαλέντα δὲ τῇ πόλει εἰσ τὸν πόλεμον βλάβη καθίστατο. "αἴτιον δὲ ἦν ὅτι ἐκεῖνοσ μὲν δυνατὸσ ὢν τῷ τε ἀξιώματι καὶ τῇ γνώμῃ, χρημάτων τε διαφανῶσ ἀδωρότατοσ γενόμενοσ κατεῖχε τὸ πλῆθοσ ἐλευθέρωσ καὶ οὐκ ἤγετο μᾶλλον ὑπ’ αὐτοῦ ἢ αὐτὸσ ἦγε, διὰ τὸ μὴ κτώμενοσ ἐξ οὐ προσηκόντων τὴν δύναμιν πρὸσ ἡδονὴν λέγειν, ἀλλ’ ἔχων ἐπ’ ἀξιώσει καὶ πρὸσ ὀργὴν ἀντειπεῖν. ὁπότε γοῦν αἴσθοιτό τι αὐτοὺσ παρὰ καιρὸν ὕβρει θαρσοῦντασ, λέγων κατέπλησσεν ἐπὶ τὸ φοβεῖσθαι, καὶ δεδιότασ αὖ ἀλόγωσ ἀντικαθίστη πάλιν ἐπὶ τὸ θαρσεῖν· "ἐγίγνετο δὲ λόγῳ μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δ’ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸσ ἀρχή. οἱ δ’ ὕστεροι ἴσοι μᾶλλον αὐτοὶ πρὸσ ἀλλήλουσ ὄντεσ καὶ ὀρεγόμενοι τοῦ πρῶτοσ ἕκαστοσ γίγνεσθαι ἐτράποντο καθ’ ἡδονὰσ τῷ δήμῳ τὰ πράγματα ἐνδιδόναι, ἐξ ὧν ἄλλα τε πολλὰ ὡσ ἐν μεγάλῃ πόλει καὶ ἀρχὴν ἐχούσῃ ἡμαρτήθη καὶ ὁ ἐσ Σικελίαν πλοῦσ. εἶτα ἐπὶ τούτοισ τὸ ἀκροτελεύτιόν ἐστι τοσοῦτον τῷ Περικλεῖ ἐπερίσσευσε τότε, ἀφ’ ὧν αὐτὸσ προέγνω, καὶ πάνυ ἂν ῥᾳδίωσ περιγενέσθαι τὴν πόλιν Πελοποννησίων αὐτῶν τῷ πολέμῳ.

ταῦθ’ ὑπὲρ τῆσ Περικλέουσ προαιρέσεωσ καὶ πολιτείασ ἁνὴρ διεξέρχεται, πρῶτον μὲν κατ’ αὐτὸν ἐκεῖνον γεγονὼσ καὶ συγγεγονὼσ, οὐχ ὥσπερ Πλάτων οὐδὲ ἰδὼν αὐτὸν φαίνεται· ἔπειτ’ οὐ φιλονεικίασ ἕνεκεν οὐδεμιᾶσ, οὐδ’ εἰσ ἀγῶνοσ χρείαν, οὐδ’ εἰσ ἓν ὃ προὔθετο πάντα ἀναφέρων, ἀλλ’ ἐν ἱστορίᾳ καὶ διηγήσει τἀληθὲσ ἁπλῶσ οὑτωσὶ παραδιδοὺσ, ὥσπερ ὅταν περὶ τῆσ Πελοποννησίων εἰσβολῆσ, ἤ τινοσ ἄλλου τῶν ἐφ’ αὑτοῦ διηγῆται. εἰ μὲν τοίνυν ἠμφισβητεῖτο τῷ Θουκυδίδῃ περὶ τούτων, ἄλλοσ ἂν ἦν λόγοσ·

διδόντασ δὲ καὶ πειθομένουσ ἀναγκαίωσ τοιοῦτον γενέσθαι τὸν Περικλέα, ποῦ τῶν βλασφημιῶν τούτων εἰκὸσ ἀξιοῦν, ὡσ διάκονοσ ἀντὶ προστάτου καὶ τῶν ὀψοποιῶν οὐδὲν ἦν βελτίων οὐδ’ ἐπιτηδειότεροσ χρῆσθαι πόλει; πολλοῦ μέντἂν ἄξιον ἦν κολακεία, εἰ Περικλεῖ τοῦτ’ ἦν ἐπενεγκεῖν τὸ πρόσρημα· ἐπεὶ σὺ μὴ μόριον μόνον κολακείασ αὐτῷ προσθῇσ, ἀλλὰ καὶ πᾶσαν τὴν κολακείαν φέρων ἀνάθεσ, καὶ νὴ Δί’, εἰ βούλει, τὴν ἰδέαν αὐτὴν, ἐφ’ ἣν πάντα ἀνάγεισ, ἐὰν δείξῃσ ὡσ ὅτῳ ταῦτα ὑπῆρχε, τῇ Θεαρίωνοσ καὶ Μιθαίκου τύχῃ συνεκεκλήρωτο, καὶ τούτων ἀντίστροφοσ ἦν τὰ πολιτικά. ἀλλ’ ἴσωσ οἱ κόλακεσ πρότερον τἀληθῆ φανοῦνται λέγοντεσ ἢ ἡμεῖσ, εἴ τι τοιοῦτον ἐκείνῳ προφέρειν ἀξιοῖμεν. φέρε δὴ πόθεν αὐτῷ πᾶσ οὗτοσ ὁ λόγοσ ὡρμήθη καὶ πόθεν εἰσ τὰσ βλασφημίασ τὰσ κατὰ τῶν ἀνδρῶν ἀφίκετο; ἴσωσ οὐ χεῖρον ὡσ πρὸσ παρόντα καὶ συνόντα ποιήσασθαι τοὺσ λόγουσ, ἀναμιμνήσκοντασ οὑτωσί· ἔφησθα μὴ χρῆναι τὸν ἀγαθὸν πολίτην τὰσ ἐπιθυμίασ ἐκ παντὸσ τρόπου ζητεῖν ἀποπιμπλάναι, μήτ’ αὐτὸν ἑαυτοῦ μήτε τῶν πολιτῶν, μηδὲ τοῦτον ὁρ́ον τῆσ εὐδαιμονίασ τίθεσθαι, ἀλλὰ τὰ βέλτιστα ἀντὶ τῶν ἡδίστων προαιρεῖσθαι· μηδὲ γὰρ εἶναι τὸ ἡδὺ πάντωσ ἀγαθὸν, μηδ’ αὖ τὸ ἀγαθὸν τοῦ ἡδέοσ χάριν, ἀλλὰ τὸ ἡδὺ τοῦ ἀγαθοῦ χρῆναι διώκειν. οὐ ταῦτα κυκλεῖσ ἄνω καὶ κάτω; καλῶσ γε ποιῶν, ὦ ἑταῖρε, τὸ σὸν δὴ τοῦτο, καὶ τἀληθῆ λέγων. οὐδεὶσ ἀντερεῖ μέχρι τούτου, οὔκουν ὅστισ γε μὴ κἀμοί. ὁρ́α δὴ, τάχα γὰρ ἄν τι καὶ ἀλλοῖον ἐκβαίη. Περικλέουσ μοι λέγεισ, ὦ ἄριστε, βίον καὶ πολιτείαν, ὅταν ταῦτα λέγῃσ, καὶ οὐκ ἐλέγχεισ τὸν ἄνδρα, ἀλλ’ ἐπιψηφίζεισ, ὡσ αὐτὸσ καλεῖσ, καὶ παρὸν αὐτῷ χρῆσθαι μάρτυρι τῶν λόγων μεθίστησ οὐκ οἶδ’ ὅπωσ εἰσ τοὺσ ἀντιδίκουσ τὸν ἄνδρα. ἃ γὰρ σὺ διδάσκεισ τῷ λόγῳ, ταῦτ’ ἐπὶ τῶν ἔργων ἐκεῖνοσ δείξασ πρότεροσ φαίνεται·

ὅμοιον γὰρ ἐμοὶ δοκεῖ ποιεῖν ὥσπερ ἂν εἰ προειπὼν τοῖσ ἀνθρώποισ ὅτι οὕτω χρὴ προί̈στασθαι τῶν πόλεων, ὡσ Περικλέα ποτὲ τῶν Ἀθηναίων ἑωρᾶτε, εἶτ’ ἀπηγόρευε πάλιν μὴ οὕτωσ ὥσπερ ἐκεῖνοσ προί̈στασθαι. ὥστ’ εἰ μηδὲν προσέθηκασ, ἀλλ’ ἐν τούτοισ ἔστησ, πᾶσ τισ ἂν εὑρ͂εν ἐκ τῶν εἰρημένων τὸν Περικλέα, ὥσπερ τοὺσ ἀπὸ τῶν γνωρισμάτων ἐν τοῖσ δράμασι. σκόπει γὰρ πάλιν ἐξ ἀρχῆσ ὥσπερ νόμον. οὐ χρὴ τὰσ ἐπιθυμίασ θεραπεύειν οὐδ’ εἰσ ἀπέραντον ἐᾶν προϊέναι, ἀλλὰ κρατεῖν τῶν ἡδονῶν τόν γε δὴ χρηστὸν καὶ σώφρονα, καὶ τοὺσ πολίτασ μὴ συνεθίζειν τὸ πλέον ζητεῖν ἔχειν. ὁ τοίνυν Περικλῆσ οὕτωσ ἦν ἄπο πολλοῦ τοῦ δουλεύειν ταῖσ ἐπιθυμίαισ ἢ τὸ πρὸσ ἡδονὴν ζητεῖν ἢ πρὸσ πλεονεξίαν, ἀλλὰ μὴ πρὸσ τὸ βέλτιστον ἄγειν, ὥστ’ ἀπ’ αὐτῶν τῶν ἐναντιωτάτων φαίνεται τὴν δόξαν λαβών. αὐτόσ τε γὰρ τοῦ πλείονοσ τοσοῦτον ὑπερεῖδεν, ὅσον πλεῖστον ἐξῆν, τῇ τε πόλει συνεβούλευε μήτ’ ἀρχὴν ἐπικτᾶσθαι μήτ’ ἔξω τῶν ἀναγκαίων μηδὲν πραγματεύεσθαι, ἀλλ’ ἡσυχαζούσῃ τὸν πόλεμον διαφέρειν. καίτοι ὅτε τὸν πόλεμον μεθ’ ἡσυχίασ παρῄνει διαφέρειν, σχολῇ γ’ ἂν ἄλλωσ ἐπέτρεψε πολυπραγμονεῖν εἰκῆ. καὶ μὴν αὐτόσ τε ἐν τάξει ζῆν, οὐχ ὡσ ἥδιστα, προείλετο, καὶ τὸν δῆμον εἴ ποτ’ αἴσθοιτο ὑβρίζοντα κατεῖχε. πῶσ ἄν τισ μᾶλλον τοῖσ Πλάτωνοσ λόγοισ πειθόμενοσ φανερὸσ γένοιτο, εἰ χρὴ τοῖσ Πλάτωνοσ φῆσαι πείθεσθαι τὸν τοσοῦτον πρότερον Πλάτωνοσ, ἢ πῶσ ἂν Πλάτων μᾶλλον ἐλεγχθείη τἀναντία αὐτὸσ ἑαυτῷ λέγων ἢ εἰ φαίνοιτο ἅμα τ’ ἀξιῶν μὴ πρὸσ ἡδονὴν μηδ’ ἐν κόλακοσ μοίρᾳ τοῖσ δήμοισ ὁμιλεῖν, ἀλλὰ πρὸσ τὸ βέλτιστον, καὶ Περικλέα κακίζων, ὃσ οὐ πρὸσ ἡδονὴν, ἀλλ’ ἀπὸ τῆσ ὀρθοτάτησ ἀεὶ γνώμησ ὡμίλει; φαίνεται γὰρ βουλομένῳ σκοπεῖν ὀρθῶσ κἀν τοῖσ λόγοισ κἀν τοῖσ ἔργοισ τὰ κεφάλαια τοῦ διαλόγου πεπληρωκὼσ ἁνὴρ, λέγω τοῖσ μὲν λόγοισ οἷσ διεξῄει πρὸσ τὸ πλῆθοσ ἑκάστοτε, τοῖσ δὲ ἔργοισ ἅ τε αὐτὸσ αὐτοῖσ ἐπὶ τοῦ βίου τοῦ καθ’ ἡμέραν ἐπεδείκνυτο, ἄξια τῆσ παρρησίασ ταύτησ καὶ κακῶν ὧν ἐπὶ τῶν ἐκείνου καιρῶν ἀπέσχετο ἡ πόλισ.

μέχρι μὲν γὰρ ἐδημηγόρει Περικλῆσ καὶ καθεῖργε τὸ πλῆθοσ, οὔτ’ εἰσ Σικελίαν ἀποστόλουσ ἔπεμπον Ἀθηναῖοι οὔτε μακροὺσ καὶ ἀνηνύτουσ τοῦ πολέμου κύκλουσ περιεβάλλοντο, ἀλλὰ καὶ τοῦ τείχουσ ἔξω προϊέναι περίεργον ἐπείθοντο εἶναι καὶ οὐκ ἀσφαλὲσ οὐδὲ εἰδότων τὰ ὑπάρχοντα σώζειν. ἐπειδὴ δὲ ἐτελεύτησεν ἐκεῖνοσ, ὠνειροπόλουν μὲν Σικελίαν, ἐφίεντο δὲ Ἰταλίασ, ὠρέγοντο δὲ Καρχηδόνοσ καὶ Λιβύησ, πάντασ δὲ ἀνθρώπουσ περιεσκόπουν, ἤρκει δὲ οὐδὲν αὐτοῖσ, μακροτέραν δὲ τοῦ πολέμου τὴν παρενθήκην ἐποιήσαντο. ὁ δὲ ταῦτα πείθων ἦν, ὦ Πλάτων τε καὶ Σώκρατεσ, ὁ ὑμέτεροσ κοινωνὸσ μὲν οὐκ ἔστιν εἰπεῖν, ἑταῖροσ δὲ καὶ αὐτὸσ ἂν φαίησ, μᾶλλον δὲ εἴρηκασ. πῶσ οὖν ἄν τισ ταῦτα δικαίωσ κατηγοροίη Περικλέουσ, ἢ πῶσ οὐκ ἀναγκαίωσ Ἀλκιβιάδου, ὅστισ παραλαβὼν τὴν πόλιν εἰδυῖαν ἀκούειν συμβούλων εἶθ’ οὕτωσ ἐξέμηνε; Περικλῆσ μὲν γὰρ οἶμαι Ἀναξαγόρᾳ συγγενόμενοσ βελτίων ἢ κατ’ ἐκεῖνον ἐγένετο, Ἀλκιβιάδησ δ’ ἑταίρῳ χρώμενοσ Σωκράτει μικρὰ, μᾶλλον δ’ οὐδὲν ἀπώνατο τῆσ συνουσίασ. ὥστ’ οὐκ ἀνεκτὸν εἴ τισ ἐκεῖνον ἐπαινῶν τούτῳ μέμφεται. Πλάτων τοίνυν ὥσπερ ἐξεπίτηδεσ ἐναντία τῶν ὄντων λέγων ἢ τοὺσ θαυματοποιοὺσ μιμούμενοσ οὐ μόνον Περικλέουσ κατηγόρηκεν ἃ μὴ προσῆκεν, ἀλλὰ καὶ δεινόν τί φησιν εἶναι, εἴ τισ Ἀλκιβιάδην αἰτιάσεται τῶν αὐτῶν τούτων πραγμάτων. ἐκ δὲ τοῦ λόγου φαίνεται τῷ μὲν οὐδ’ ὁτιοῦν προσῆκον τῶν αἰτιῶν, τῷ δ’ οὐκ ἐλάχιστον μέροσ. ὁ μὲν γὰρ ἡσυχάζοντάσ τε καὶ τὸ ναυτικὸν θεραπεύοντασ, τοῦτο δ’ ἦν τὰ ὑπάρχοντα σώζοντασ, καὶ ἀρχὴν μὴ ἐπικτωμένουσ ἔφη περιέσεσθαι, ὁ δὲ τῶν τὰ πολλὰ πράττειν πεισάντων εἷσ ἦν.

ἐν οἷσ ἄλλα τε πολλὰ καὶ ὁ εἰσ Σικελίαν ἡμαρτήθη πλοῦσ, ἐξ ὧν πλείουσ τῶν συμμάχων τοὺσ πολεμίουσ ἐκτήσαντο καὶ τελευτῶντεσ ἀπήλλαξαν ὡσ ἴσμεν. οὔκουν ὁ Περικλῆσ ἦν ὁ ποιήσασ οἰδεῖν καὶ ὕπουλον εἶναι τὴν πόλιν, οὐδὲ δι’ ὃν τῶν ἀρχαίων σαρκῶν, ὡσ σὺ φῂσ, ἐστερήθησαν, ἀλλ’ ὁ τὰσ ἐπιθυμίασ ἐπαύξων αὐτοῖσ καὶ τοῖσ τῶν Αἰγεσταίων χρήμασι δελεάζων καὶ τὴν Σικελικὴν τράπεζαν προξενῶν, ἅτε καὶ αὐτὸσ ὢν τοιοῦτοσ καὶ μηδαμοῦ στῆναι τῶν ἐλπίδων ἐῶν τὸν δῆμον, ἀλλ’ ἀεὶ μακρότερ’ αὐτοῖσ ὧν ἐβούλοντό τε καὶ ἐδέοντο ὑποτιθεὶσ καὶ τἀναντία τῷ Περικλεῖ πολιτευόμενοσ, μετὰ τὴν ἐκείνου τελευτήν. οὐκοῦν πρίν τινα τῶν ἀντιπάλων ἑλεῖν, ἕνα τῶν φίλων θηρεύσασ ἄγεισ, καὶ πέπονθασ ταυτὸν τῷ Πινδάρου Πηλεῖ, ὃσ τῆσ τε θήρασ διήμαρτε καὶ τὸν Εὐρυτίωνα φίλτατον ὄντα ἑαυτῷ προσδιέφθειρε. τὸ δ’ αὐτὸ κἀν τοῖσ ὕστερον οἶμαι Ἀδράστῳ τῷ Γορδίου φασὶ συμβῆναι. ἐγὼ τοίνυν περὶ μὲν Ἀλκιβιάδου τὰ νῦν οὐδὲν δέομαι λέγειν, ἀλλὰ καὶ τοῦθ’ ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ λόγου προήχθην ἄκων εἰπεῖν· εἰ δὲ ἡ γεωμετρία καλὸν καὶ ἡ κατ’ αὐτὴν ἰσότησ, καὶ δεῖ μὴ τούτων ἀμελεῖν, εὑρίσκω τὸν Περικλέα τὴν ἰσότητα κάλλιστα τιμήσαντα οὐ μόνον ἐν τοῖσ ἰδίοισ, ἀλλὰ κἀν τοῖσ κοινοῖσ. ὅσον τε γὰρ χρόνον ἐν τῇ εἰρήνῃ προὔστη, μετρίωσ ἐξηγεῖτο, φησὶν ὁ τἀκείνου καλῶσ εἰδὼσ ‐ τοῦτο δ’ ἐστὶν ἐναντίον τοῦ βιαίωσ καὶ πλεονεκτικῶσ, ὧν σὺ κατηγορεῖσ ‐ ἐπειδή τε ὁ πόλεμοσ συνέστη, μόνοσ ᾔδει τί πράττουσιν ὑπάρχει σωθῆναι. οὐκοῦν τῷ μὲν ἅπαντοσ κέρδουσ κρείττω παρέχειν ἑαυτὸν δικαιοσύνην ἀσκῶν δῆλοσ ἦν, τῷ δὲ τὸν ἐν τάξει βίον ἀντὶ τοῦ πρὸσ ἡδονὴν προῃρῆσθαι σωφροσύνησ πίστιν παρείχετο ἐμφανῆ, καὶ μὴν ἀνδρείασ γε ἐν οἷσ οὐ πρὸσ χάριν οὐδ’ ὑποπεπτωκὼσ, ἀλλ’ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα ἐλευθέρωσ ὡμίλει τῷ δήμῳ.

μόνοσ τοίνυν καὶ τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι προειδὼσ καὶ τοῖσ παροῦσι χρήσασθαι δυνηθεὶσ πῶσ οὐκ ἂν σοφίασ δικαίωσ δόξαν φέροιτο τῆσ γέ που χρησιμωτάτησ, εἴ τισ ἀνθρωπίνωσ ἐθέλοι λογίζεσθαι; εἶθ’ ὃν ἐξ ἁπάντων τῶν τῆσ ἀρετῆσ μορίων ὑπάρχει προσειπεῖν, ἀνδρεῖον, δίκαιον, φρόνιμον, σώφρονα, τοῦτον Πλάτων μετὰ τῶν κολάκων ἠρίθμησε; λάλουσ γὰρ, φησὶν, Ἀθηναίουσ ἐποίησε καὶ ἀργοὺσ καὶ δειλοὺσ καὶ φιλαργύρουσ, εἰσ μισθοφορὰν καταστήσασ. περὶ μὲν δὴ λάλων, ὦ Πλάτων, καὶ ἀργῶν καὶ δειλῶν αὐτόθεν κατάβαλε, μή που τισ καὶ Τρῶασ ἐγείρῃσιν θεὸσ ἄλλοσ, καὶ δῶμεν λαβὴν καθ’ ἡμῶν αὐτῶν, προσήκουσαν μὲν ἥκιστα, ὅμωσ δὲ τὸ τοῦ Ὁμήρου κἀνταῦθα νικᾷ τὸ ὁπποῖόν κ’ εἴπῃσθα ἔποσ, τοῖόν κ’ ἐπακούσαισ. ἐγὼ μὲν γὰρ οὐδὲν ἂν εἴποιμι φλαῦρον οὐδὲ προαχθείην, μήποθ’ οὕτω μανείην· ἀλλ’ ἐμαυτοῦ πρότερον τὰ ἔσχατ’ ἂν καταγνοίην ἢ Πλάτωνα τῶν μεγίστων εὐφημιῶν ἑκὼν ἂν ἀποστερήσαιμι. ἕτεροι δ’ εἰσὶν ἴσωσ τινὲσ οἷσ ἔλαττον μέλει τῆσ σῆσ ἀξίασ, ἄλλωσ τε κἂν προφάσεωσ εὐπροσώπου λάβωνται, ὡσ ὑπὲρ ἀνδρῶν οὐδ’ αὐτῶν φαύλων οὐδ’ ἀξίων κακῶσ ἀκούειν ἀμύνονται. ἐπεὶ ὅτι γε ᾔδειν καὶ περὶ τούτων λέγειν, ὡσ οὐδὲ τούτοισ ἔνοχοσ Περικλῆσ, σιωπῆσαι χαλεπώτερον ἢ πειρωμένῳ δεικνύειν εὑρεῖν ὅ τι χρὴ λέγειν.

πρῶτον μὲν οὖν ὡσ οὐ λάλουσ ἐποίησε μέγιστον, οἶμαι, κἀνταῦθα σημεῖον τὸ μὴ ἐπὶ τῶν ἐκείνου χρόνων γενέσθαι τῇ πόλει τὴν διαβολὴν ταύτην, ἀλλ’ ὕστερον ἡνίκα τὸν μὲν ἤδη λαμπρῶσ ἐπόθουν, τοὺσ δὲ παρόντασ πλείω λαλοῦντασ ἢ φρονοῦντασ εὑρ́ισκον καὶ οὐδαμῶσ τὸ τοῦ Περικλέουσ ἀγαθὸν σώζοντασ. ὥστ’ ἐξ αὐτῶν ὧν τοὺσ ὕστερον ᾐτιάσαντο καὶ ὧν ὑπὸ τῶν μετ’ ἐκεῖνον διεβλήθησαν τά γ’ ἐκείνου σεμνύνεται. ὥσπερ γὰρ ἰατροῦ χρηστοῦ τελευτήσαντοσ καὶ κατὰ πολλὴν τὴν ἄδειαν ἤδη διαιτωμένων ὕστερον ἡ νόσοσ ἐπελθεῖν ἴσχυσεν. ὥστ’ ἔκ γε τῶν εἰκότων οὐκ ἀφεῖσθαι μόνον τῆσ αἰτίασ, ἀλλὰ καὶ κατ’ αὐτὸ τοῦτο μειζόνωσ εὐδοκιμεῖν αὐτῷ προσῆκεν ἀντὶ τοῦ μέχρι τούτου τοῦ χρόνου, ὥσπερ ἡ Διοτίμα δέκα ἔτη τῆσ νόσου δυνηθεῖσα ἀναβαλέσθαι τῇ πόλει εἰσ εὐεργεσίασ μέροσ, οἶμαι, κατέθετο καὶ οὐδεὶσ ἐκείνην αἰτιᾶται τῶν ὕστερον συμβάντων, ἀλλὰ τοῦ μὲν μὴ πρότερον συμβῆναι πάντεσ ἂν εἰκότωσ, τοῦ δὲ ὅλωσ οὐδείσ. οὐ γὰρ ἐκείνη ταῦτα ἐποίησεν, ἀλλ’ εἰσ ὅσον ἐξῆν ἐκώλυσεν· ὥστ’ οὐδ’ ἂν συμβεβηκὸσ εἰή τὴν ἀρχὴν τό γε ἐκείνησ μέροσ. σὺ δὲ Μαντινικὴν μὲν ξένην καὶ Μιλησίαν ἐπίστασαι κοσμεῖν καὶ οὕστινασ ἄν σοι δοκῇ πάνυ ῥᾳδίωσ μεγάλων ἠξίωσασ, τῶν δὲ Ἑλλήνων τοὺσ ἄκρουσ καὶ παρὰ πᾶσι βεβοημένουσ ἐν φαύλῳ καθαιρεῖσ, οὐδὲν διαφερόντωσ ἢ εἴ τίσ τινα τῶν μαγείρων ὡσ ἀληθῶσ, ἢ καὶ ἄλλο τι τῶν τυχόντων ἀνδραπόδων. αἴτιον δὲ οὐ τὸ ἀγνοεῖν τὴν ἀξίαν, ἀλλὰ πῶσ ἂν εἴποιμι εὐπρεπῶσ; σφόδρα τῶν λόγων γίγνει.

ἀλλ’ ἐκεῖσε ἐπάνειμι, ὅτι πρῶτον μὲν οὐ τῶν Περικλέουσ καιρῶν, ἀλλὰ τῶν ὕστερόν ἐστι τὸ τῆσ λαλιᾶσ ἔγκλημα τοῦτο, ὑπ’ ἀνδρῶν οὐδὲν ὁμοίων ἐκείνῳ γενομένων. ἔπειτα καὶ τὸ εἰκὸσ οὕτω σώζεται, ὡσ πάντεσ μᾶλλον ἢ Περικλῆσ ἐπηρκὼσ ἂν εἰή λαλεῖν αὐτοὺσ, καὶ τοσοῦτον ἥττων ἐκείνου ἡ αἰτία ‐ καὶ μηδεὶσ θαυμάσῃ τὸ παράδοξον ‐ ὅσῳπερ ἀμείνων ἦν λέγειν, εἰ δὴ τοῦτό γ’ ἀληθέσ ἐστιν. εἰ μὲν γὰρ αὐτὸσ ὅπωσ ἔτυχε τοὺσ λόγουσ μετεχειρίζετο, ἢ κατήγαγεν εἰσ φαῦλον τὸ πρᾶγμα, ὡσ παντὶ τῷ βουλομένω λαβεῖν εἶναι, εἰκότωσ ἂν πολλοὺσ ἐδόκει διαφθεῖραι καὶ πεῖσαι λαλεῖν τοῦ φρονεῖν ἀμελήσαντασ, ὥσπερ οἵ τι τῶν ῥᾳδίων ἄλλο προδείξαντεσ ταχέωσ πολλοὺσ ἐπισπῶνται. ὅτε δὲ αὐτὸσ ἐν κόσμῳ καὶ νόμῳ καὶ μετὰ παντὸσ τοῦ γιγνομένου καλοῦ τοὺσ λόγουσ ἐδείκνυεν αὐτοὺσ καὶ τὸ τοῦ Λάχητοσ, εἰ δὲ βούλει Πλάτωνοσ, ὁμοῦ συνδιέσωζεν, οὐδὲν χείρω τῶν λόγων τὸν βίον παρεχόμενοσ, πῶσ ἂν εἰή διεφθαρκὼσ Ἀθηναίουσ, ἢ πῶσ λάλουσ εἶναι πεποιηκὼσ, ὅσ γε κἀν τοῖσ λόγοισ αὐτοῖσ τὸ μηδὲν φαύλωσ μηδ’ εἰκῆ τιμήσασ φαίνεται; τοὐναντίον γὰρ ἔμοιγε πᾶν αὐτοὺσ ἐθίσαι δοκεῖ, μήτε λέγειν ὅπωσ ἔτυχε μηδὲν μήτε ποιεῖν ἀπὸ τοῦ πρώτου παραστάντοσ. τριῶν γοῦν ἕν γέ τι δεῖ λελύσθαι· ἢ γὰρ οὐδὲν φαῦλον οὐδὲ αἰσχρὸν λάλουσ εἶναι, ἢ Περικλῆσ οὐκ ἂν εἰή λάλουσ πεποιηκὼσ, εἴπερ ἦν ἀγαθὸσ λέγειν, ἢ δή τοι τό γε τρίτον, Περικλῆσ οὐ δεινὸσ λέγειν, οὐδ’ ὑπὲρ τοὺσ ἄλλουσ. οὐκοῦν ὡσ δεινὸσ καὶ ὡσ ὑπὲρ τοὺσ ἄλλουσ λοιπὸν ἂν εἰή διδάσκειν. τίνεσ οὖν ἂν μᾶλλον ἀξιόχρεῳ γένοιντο ἐπαινέται καὶ μάρτυρεσ τῆσ ἐκείνου δεινότητοσ καὶ δυνάμεωσ ἢ οἷσ συνηθέστερον ψέγειν ἅπαντασ ἢ κοσμεῖν; εἰ γὰρ οὗτοι φανεῖεν διδόντεσ τὴν ψῆφον, σχολῇ γ’ ἂν ἄλλοσ τισ ἀποστεροίη. ἐπὶ δ’ ἄλλου μέν τινοσ πράγματοσ σκήπτεσθαι μάρτυρι κωμῳδοδιδασκάλῳ τάχ’ ἂν οὐκ ἰσχυρὸν ἦν, εἰσ δὲ λόγων κρίσιν μήποθ’ οὕτωσ σεμνὸσ γενοίμην ὥσθ’ ὑπεριδεῖν τῶν ἀνδρῶν τούτων ὡσ οὐδενὸσ ἀξίων. λέγω δὲ ἤδη ταῦτα πρὸσ οὓσ ἔξεστι.

τῶν δὲ βεβήλων ὀλίγοσ ὁ λόγοσ. πάντωσ οὐδὲν δεῖ πύλασ αὐτοὺσ ἐπιθέσθαι τοῖσ ὠσὶν, ἀλλ’ ἐπίκεινται πάλαι· τοὺσ δὲ λέληθε καὶ αὐτὸ τοῦτο, οὕτω παντάπασιν ἀναισθήτωσ ἔχουσι καὶ τοσοῦτόν εἰσι πόρρω τῶν ἱερῶν. οὐκοῦν τῶν μαρτύρων ἡμῖν τῶν εἰσ τοὺσ λόγουσ κεκλημένων τῷ Περικλεῖ καὶ οἷσ οὐκ ἐλάχιστον μετεῖναι φαίημεν ἂν τῆσ περὶ ταῦτα ἐμπειρίασ ὁ μὲν τῶν Ἑλληνίδων μεγίστην τὴν ἐκείνου γλῶτταν εἴρηκε, λέγων μὲν ἴσον τι καὶ φωνὴν, ἀναμίξασ δέ τι τῆσ παρὰ τῆσ τέχνησ πικρίασ τοῖσ ἀπὸ τῆσ ἀληθείασ. ὅμωσ δ’ οὐκ ἐξέφυγε τὸ μὴ οὐ τὰ πρῶτα δοῦναι τῷ ἀνδρὶ, μηδ’ ἐνδείξασθαι τὴν μεγαλοπρέπειαν τὴν περὶ τοὺσ λόγουσ αὐτοῦ· ὁ δ’ ἀστράπτειν καὶ βροντᾶν καὶ κυκᾶν αὐτόν φησι δημηγοροῦντα. μὴ γάρ μοι τοῦτο εἴ τι μέμφεται αὐτοῦ, ἀλλ’ ὅσον εἰσ τὸν παρόντα προσήκει λόγον τῆσ μαρτυρίασ λάβωμεν, ἔπειτα κἀκεῖνα μικρὸν ὕστερον, ἄν τι δέῃ, πρὸσ ἡμῶν ὄντα φανήσεται. ὁ δὲ δὴ τρίτοσ ἄντικρυσ ὥσπερ οὐδὲ κωμῳδίασ οὗτόσ γε ποιητὴσ, ἀλλ’ ὡσ ἂν εἷσ τῶν καλῶν κἀγαθῶν ἀνεπίφθονον αὐτῷ καὶ καθαρὰν τὴν μαρτυρίαν ἀποδέδωκε λέγων ὡσ ἐκ δέκα μὲν ποδῶν ᾕρει τοὺσ ῥήτορασ ἐν τοῖσ λόγοισ, μόνου δὲ πειθώ τισ ἐπεκάθιζεν ἐπὶ τοῖσ χείλεσι· πάντα δ’ εἶναι φλυαρίαν πρὸσ ἐκεῖνον. φησὶ γοῦν οὑτωσὶ δυσχεραίνων ῥήτωρ γάρ ἐστι νῦν τισ ὧν γ’ ἐστὶν λέγειν; ὁ Βουζύγησ ἄριστοσ ἁλιτήριοσ.

οὕτωσ ἴσασιν οὕσ τε προσήκει διασύρειν ἐπὶ τοῖσ λόγοισ καὶ οὓσ ἄξιον θαυμάσαι. ἆρ’ οὖν ὁ τοσοῦτον αἱρῶν τοὺσ ῥήτορασ, τὴν πειθὼ δὲ ἐπὶ τῶν χειλῶν ἔχων, τοσαύτησ δὲ αἰδοῦσ παρὰ πάντων τυγχάνων, τοιαῦτα δ’ ἀκηκοὼσ ὑπὸ τῶν ἅπαντασ ἐρευνώντων περὶ τἄλλα καὶ εἰσ αὐτὸ τοῦτο κωμῳδούντων ὡσ ἀδυνάτουσ εἰπεῖν, φλυαρίαν τινὰ καὶ λαλιὰν ἐπεδείκνυτο ἐν ταῖσ ἐκκλησίαισ, ἢ παντὸσ ἀνδρὸσ πρᾶγμα διεπράττετο, ἀλλ’ οὐ πολλῇ τινι τῇ περιουσίᾳ χρώμενοσ οὕτω διεγίγνετο, πόρρω μὲν αὐτὸσ ὢν τοῦ ληρεῖν, πλεῖστον δὲ τοὺσ ἄλλουσ ἐθίζων ἀπέχειν; σκεψώμεθα γὰρ τί τῆσ λαλιᾶσ ἐστὶ καὶ τί τῶν λόγων τῶν ἐμφρόνων. λαλιᾶσ μὲν οἶμαι διὰ κενῆσ ληρεῖν καὶ εἰσ μηδὲν δέον καὶ διατρίβειν τηνάλλωσ, λόγων δὲ ἀληθινῶν τῶν καιρῶν καὶ τῶν πραγμάτων στοχάζεσθαι καὶ τὸ πρέπον σώζειν πανταχοῦ. τούτοισ γοῦν ἕπεται καὶ τὸ κρατεῖν οἶμαι καὶ τὰσ ψυχὰσ προσάγεσθαι τῶν ἀκουόντων. ὁ τοίνυν Περικλῆσ τοσοῦτον νικῶν καὶ τοσαῦτα ἀφ’ ὧν ἐνίκα πράττων λάλοσ μὲν ἥκιστα οἶμαι, λέγειν δὲ ἄριστοσ εἰκότωσ ἐνομίζετο. καὶ μὴν ἐν οἷσ γε καὶ τοὺσ ἄλλουσ αἰτιῶνται, ἅμα τοῦτόν τ’ ἀφιᾶσι καὶ τίνασ ἀντὶ τούτου προσήκει μέμφεσθαι διδάσκουσιν. εἰ δὲ δεῖ καὶ σεμνοτέρου μάρτυροσ, σκόπει τί φησιν ὁ Θουκυδίδησ ἐν τοῖσ περὶ αὐτοῦ λόγοισ. εὑρήσεισ γὰρ ἁπανταχοῦ μεμνημένον ὡσ ἀρίστου λέγειν καὶ οὐδ’ ἀμφισβήτησιν δόντα ὅτι μὴ καὶ πράττειν οὗτόσ γε πρὸσ τῷ λέγειν προστίθησιν, ἐπειδὰν πρῶτον αὐτὸν εἶναι φῇ. καὶ οὗτοσ ὁ μάρτυσ, ὦ χρηστὲ, τῶν Ἀντιφῶντοσ ἑταίρων ἐστὶ καὶ ἅμα ὡσ τὸ εἰκὸσ καὶ ἐφ’ ἑαυτῷ τι φρονῶν, ἀλλ’ ὅμωσ ἀποδίδωσιν ἐκείνῳ τὰ πρέποντα. ἦ που σοί γε τῷ τὴν Ἀσπασίαν ἐπαινοῦντι πρὸ τοῦ Ἀντιφῶντοσ συγχωρητέον ταῦτα.

καὶ τί δεῖ Θουκυδίδου λοιπόν; ἥκει γὰρ πρὸσ τοὔσχατον τῆσ μαρτυρίασ ὁ λόγοσ. αὐτὸσ γάρ ἐστι Πλάτων ἡμῖν ὁ τὴν Ἀσπασίαν ὑμνῶν ὡσ διδάσκαλον θαυμαστὴν ῥητορικῆσ, καταφεύγων ἐπὶ τὸν Περικλέα καὶ δι’ ἐκείνου πιστούμενοσ καὶ διαρρήδην γε οὑτωσὶ διαφέροντα τῶν Ἑλλήνων αὐτὸν προσειρηκώσ· τοσοῦτον φαίνεται τῷ Περικλεῖ νέμων εἰσ λόγουσ. καίτοι οὐ δή που τοῦ μὲν Ἀσπασίᾳ μετεῖναι λόγων σημεῖον ἦν Περικλῆσ οὕτω λέγων, τῆσ δ’ αὐτοῦ Περικλέουσ δυνάμεωσ ἑτέρωθεν χρὴ τὸ σύμβολον ζητεῖν· οὐδέ γε ὑπὲρ μὲν Ἀσπασίασ διαφέροντα τῶν Ἑλλήνων αὐτὸν ἔδει προσειπεῖν, τῷ δὲ καθ’ αὑτὸν πράγματι μηδενὸσ βελτίω τῶν πολλῶν. καὶ οὐκ ἐνταῦθα μόνον ταῦτ’ εἴρηκε περὶ τοῦ ἀνδρὸσ, ἀλλὰ καὶ ἑτέρωθι εἰκότωσ φησὶ τέλεον τὸν Περικλέα τὴν ῥητορικὴν γενέσθαι συγγενόμενον Ἀναξαγόρᾳ. ἀλλὰ μή πω πᾶν τοῦτο. ἀλλ’ ὅτι γε ὡμολόγηκε τέλεον γενέσθαι κατὰ τοὺσ λόγουσ δῆλον. πῶσ ἂν οὖν ὁ τοσοῦτον ὑπερέχων καὶ μόνοσ πᾶσι τοῖσ κριταῖσ νικῶν τὴν τοῦ φλυαρεῖν εἰκῆ καὶ παρὰ καιρὸν Ἀθηναίουσ ἀνεῖναι φέροιτ’ ἂν δόξαν; ἐγὼ μὲν γὰρ τοὐναντίον ἡγοῦμαι, σιωπῆσ αἴτιον αὐτὸν πλείονοσ ἢ προπετείασ καταστῆναι. ἴσμεν γοῦν ὅτι κἀν ταῖσ ἄλλαισ δή που δυνάμεσιν οὗ μὲν πολλοὶ παραπλήσιοι καὶ ἐφάμιλλοι πρὸσ ἀλλήλουσ, πολλὰ τὰ πράγματα καὶ πλείων ἡ ἔρισ, ἐπειδὰν δέ τισ εἷσ ὑπέρσχῃ λαμπρῶσ, ἅπαντεσ ἤδη συγκεχωρήκασιν. οὕτω δὴ καὶ λέγειν ἐπειδάν τισ εἷσ ἄκροσ ἐγγένηται, στέργειν ἀνάγκη τοὺσ πλείουσ καὶ μὴ πολυπραγμονεῖν, ἀλλ’ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα εὐλαβεῖσ καὶ κοσμίουσ εἶναι περὶ τοὺσ λόγουσ. οὐ γὰρ ἂν ᾧ γέ τίσ ἐστι βέλτιστοσ, τούτῳ χείρουσ ἀπεργάζοιτο, ἄλλωσ τε καὶ πρὸσ αὐτὰ ταῦτα ἃ βέλτιστόσ ἐστιν.

ὥσπερ γὰρ ἐν τοῖσ κατὰ τὸν βίον πράγμασιν ὅστισ ἑαυτὸν κόσμιον παρέχει καὶ σώφρονα καὶ τοῖσ πᾶσιν εὔτακτον, οὐδ’ ἂν εἷσ εἴποι δή που τοῦτον ὡσ ταύτῃ διαφθείρει τοὺσ ἐντυγχάνοντασ, ὅτι μὴ καὶ τοῦ σωφρονεῖν παράδειγμα πάντεσ ἂν αὐτὸν εἶναι φαῖμεν, εἴπερ αὐτοὶ μέλλομεν δόξειν σωφρονεῖν, οὕτω κἀν τοῖσ λόγοισ ὅστισ τὴν τοῦ καλοῦ καὶ πρέποντοσ φυλακὴν ἔχει καὶ μηδαμοῦ παρορᾷ τὸ βέλτιον, μηδ’ ἀμελεῖ τοῦ περὶ ταῦτα κόσμου, τὸ σὸν, ὦ Πλάτων, ποιεῖ, τό γε σύμπαν τοῦτο ὡσ κόσμοσ ἐκλήθη λογιζόμενοσ, ἀλλ’ οὐχὶ ἀκοσμία οὐδ’ ἀταξία οὐδὲ τῶν περὶ ταῦτα ὀνομάτων οὐδέν. καὶ τοὺσ κρείττουσ εἰσ ὅσον οἱο͂́ν τ’ ἐστὶν ἐν τοῖσ αὑτοῦ μιμούμενοσ. οὐκ ἂν οὖν εἰή φλυαρίασ αἴτιοσ, οὐδ’ ἡγεμὼν, οὐδ’ ἀταξίασ, οὐδὲ τῶν αἰσχρῶν οὐδενὸσ, οὐ μᾶλλόν γε ἢ τὸν γυμναστὴν ἐθίζειν ἀμελεῖν τοῦ σώματόσ ἐστ’ εἰπεῖν ᾧ γε ὅπωσ τὸ σῶμα καλῶσ ἕξει μέλειν ὁ σοφὸσ Πλάτων φησίν. ἐὰν δὲ δή τισ καὶ τὸν βίον ἐξ ἴσου τοῖσ λόγοισ καταστήσῃ καὶ μὴ μόνον λέγων εἰσ κάλλοσ, ἀλλὰ καὶ ζῶν ᾖ φανερὸσ, πῶσ οὗτοσ ἐθίζει λαλεῖν ἢ καὶ ἄλλ’ ὁτιοῦν ποιεῖν ἄνευ τῆσ τοῦ βελτίονοσ μοίρασ; ἐγὼ μὲν οὐκ ἔχω πεισθῆναι. ἀλλὰ δυοῖν ἔμελλον, οἶμαι, θάτερον οἱ τότ’ ἐκείνῳ συνόντεσ ἢ ζηλώσαντεσ αὐτοῦ τὴν δύναμιν, χρηστόν τι καὶ παραπλήσιον κατὰ τοὺσ λόγουσ ἐπιτηδεύειν, καὶ ὅσῳ μᾶλλον ἐτίμων κἀκεῖνον καὶ τοὺσ λόγουσ, τοσούτῳ κοσμιώτερον καὶ σωφρονέστερον αὑτῶν ἕξεσθαι καὶ πάσησ παρανομίασ ἀφέξεσθαι, ἢ καὶ παντάπασιν ἀπογνόντεσ καὶ νομίσαντεσ κρεῖττον ἢ καθ’ αὑτοὺσ εἶναι τὸ πρᾶγμα τὴν ἡσυχίαν σχήσειν καθαρῶσ, ὡσ τὸ μὲν εἶναι ῥήτορα τοῦτο ὂν, ὅπερ ἦν ὁ Περικλῆσ, αὐτοῖσ δ’ οὐκ ἐξ ἴσου τὴν τύχην οὖσαν. ὥστε καὶ οὕτωσ κἀκείνωσ ἥκιστα ἔμελλον ἔσεσθαι λάλοι.

ὁρῶ δέ τοι καὶ περὶ τὴν τραγῳδίαν Αἰσχύλον μὲν αἰτίαν οὐ σχόντα ὡσ εἰσαγάγοι λαλιὰν, οὐδὲ τὸν ἥδιστον εἰπεῖν Σοφοκλέα οὐδαμοῦ ταῦτ’ ἀκούσαντα ὡσ ἐπῆρεν Ἀθηναίουσ λαλεῖν, ὅτι, οἶμαι, τῆσ σεμνότητοσ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα ἀντείχοντο καὶ κρείττονα ἢ κατὰ τοὺσ πολλοὺσ τὰ ἤθη παρείχοντο· Εὐριπίδην δὲ λαλεῖν αὐτοὺσ ἐθίσαι καταιτιαθέντα, ἀφελεῖν τι δόξαντα τοῦ βάρουσ καὶ τῶν καιρῶν, καὶ μετ’ ἐκεῖνον αὖ πλεῖν ἢ σταδίῳ λαλίστερα Ἀριστοφάνησ μειράκια γενέσθαι φησὶν, ἅτ’, οἶμαι, τοσοῦτον Εὐριπίδου λειπόμενα κατὰ τὴν ποίησιν. τοῦ γὰρ κόσμου κατὰ μικρὸν ὑπορρέοντοσ εἰσ τοῦτο ἔδει τὸ ἁμάρτημα κατενεχθῆναι καὶ δοκεῖν λαλεῖν μᾶλλον ἢ ποιεῖν. οὕτω δὴ καὶ περὶ τοὺσ λόγουσ τοὺσ πολιτικοὺσ οὐχ ὁ σεμνότατοσ οὐδ’ ᾧ τῶν ῥημάτων ὁ νοῦσ ἡγεῖτο, οὐδ’ ὃσ ἄνευ μὲν φρονήματοσ οὐκ ᾤετο δεῖν λέγειν, τὸ φρόνημα δ’ ἐξ ἁπάντων ὧν ἑαυτῷ συνῄδει δικαίωσ ἐκέκτητο, οὐχ οὗτοσ ἦν ὁ λάλουσ ἀντὶ κοσμίων ποιήσασ, ἀλλὰ οὗτοσ ὁ κωλύων εἶναι λάλουσ τὸ καθ’ αὑτόν. οὔκουν ὅ γε Ὀδυσσεὺσ οὐδὲ ὁ Νέστωρ αἰτίαν ἔσχον ὡσ διαφθείροντεσ τῶν Ἀχαιῶν τὸ στρατόπεδον, ἀλλ’ ὁ Θερσίτησ μᾶλλον, ὅσ ῥ’ ἔπεα φρεσὶν ᾗσιν ἄκοσμά τε πολλά τε ᾔδει μὰψ, ἀτὰρ οὐ κατὰ κόσμον ἐριζέμεναι βασιλεῦσι. διὸ καὶ κατεῖχεν αὐτὸν ὁ τῷ Περικλεῖ προσόμοιοσ ῥήτωρ καὶ οὐκ εἰά λαλεῖν. σὺ δὲ ποιεῖσ παραπλήσιον ὥσπερ ἂν εἴ τισ τὸν Ὀδυσσέα τότε ᾐτιᾶτο θόρυβον ἐν τῷ στρατοπέδῳ ποιεῖν, ὃσ τοὺσ ἄλλουσ τοῦ θορυβεῖν ἔπαυεν· ὥσπερ ἂν εἰ καὶ τὸν Ἡρακλέα φαίησ τοὺσ ἀνθρώπουσ ἐθίζειν αὐθάδεισ εἶναι καὶ θρασεῖσ, ὅτι τοῖσ τόξοισ καὶ τῷ ῥοπάλῳ περιῄει χρώμενοσ, τοὐναντίον γε πᾶν ἐθίζων, ὦ χρηστὲ, πάντασ κοσμίουσ εἶναι καὶ τοῖσ νόμοισ ἐμμένειν, καὶ χρῆσθαί γε τοῖσ ὀργάνοισ τούτοισ ὥσπερ ἐκεῖνον ἑώρων μετὰ παντὸσ τοῦ βελτίονοσ. οὕτω καὶ Περικλεῖ μοί τισ ἂν ἐγκαλέσαι δοκεῖ λάλουσ ποιεῖν·

ὃσ τοσοῦτον ἅπαντασ καθεῖργεν ὥστε σιωπᾶν καὶ ἄκοντασ αὐτῷ· καὶ τοσοῦτον ἀπεῖχε τοῦ τὸ πλῆθοσ ἐπαίρειν ὥστε καὶ τοὺσ ῥήτορασ ἡσυχίαν ἔχοντασ ὡσ τὰ πολλὰ παρείχετο. ὥστε εἰ μὴ καθ’ Ἡρακλέα, κατὰ γοῦν τὸν Ιὄλεων ἦν ἐπικάων, ὡσ τὸ τοῦ κωμικοῦ ῥῆμα, τὰσ κεφαλὰσ τῶν πλειόνων. εἶτα λέγεισ ὡσ λάλουσ Ἀθηναίουσ Περικλῆσ ἐποίησεν; ὥσπερ ἂν εἴ τισ τὸν διδάσκαλον αἰτιῷτο τοὺσ παῖδασ λάλουσ ποιεῖν, ὅτι αὐτοῖσ ἅπαντα ἐξηγεῖται. καὶ μὴν ὅ γε αὐτὸσ οὗτοσ οὐδὲ φθέγγεσθαί ποτε αὐτοὺσ εἰά, ἀλλὰ καὶ τῶν λόγων αὐτῶν μέροσ ἦν αὐτῷ τὸ τὴν ἡσυχίαν ἄγειν εἰδέναι προστάττειν. οὐδὲ γὰρ Σωκράτη φαίην ἂν ἔγωγε ὡσ ἐποίησεν Ἀθηναίουσ λάλουσ καὶ φιλονείκουσ, ὅτι πλεῖστα Ἀθηναίων ἐπὶ τῶν τραπεζῶν καὶ τῶν ἐργαστηρίων διελέγετο καὶ πρὸσ τοὺσ ἀστοὺσ καὶ πρὸσ τοὺσ ξένουσ· οὐδ’ εἰσ τοῦτον τὸ τοῦ Ἡσιόδου φέρειν, ἐπιτιμῶντοσ καὶ διακωλύοντοσ, πὰρ δ’ ἴθι χάλκειον θῶκον καὶ ἐπαλέα λέσχην ἀλλὰ καὶ τοῖσ χαλκείοισ ἂν αὐτὸν καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἐργαστηρίοισ θαρρούντωσ κελεύειν προσιέναι, οὗ τι μέλλουσι τοιοῦτον ἀκούσεσθαι ἢ τῶν νέων ἢ τῶν πρεσβυτέρων τινέσ. οὐ γὰρ ἂν εἰή φλυαρεῖν ἐθίζεσθαι τὸ τί τῶν χρησίμων ἀκούειν, ὥσπερ γε καὶ αὐτοῦ τοῦ Ἡσιόδου ταῦτα συμβουλεύοντοσ ἀκούοντεσ οὐκ ἀπολλύναι τὸν χρόνον ἡγούμεθα οὐδὲ χείρουσ γίγνεσθαι. εἰ δέ τινεσ Σωκράτουσ ἢ Περικλέουσ ἀκούοντεσ, εἶτα τῆσ ἐκείνων δυνάμεωσ ἐπιθυμήσαντεσ κακῶσ ἐμιμήσαντο, οὐ τοῦτό γε ἐκείνων αἴτιον. ἐκεῖνοι μὲν γὰρ τοῖσ ἀκούουσι λέγοντεσ τὰ βέλτιστα οὕτωσ ἐπεδείκνυντο τὴν δύναμιν, οἱ δ’ ἁμαρτόντεσ τοῦ κεφαλαίου καὶ πρὸσ οὐδὲν χρήσιμον τοὺσ λόγουσ ἀναλίσκοντεσ εἰκότωσ ἂν τὴν μέμψιν φέροιντο καὶ οὐδὲ ταυτὸν ἂν ἐκείνοισ, οἶμαι, δοκοῖεν ποιεῖν, ἀλλ’ αὐτὰ τὰ ἐναντιώτατα, ὥσπερ οἱ παρὰ τοὺσ νόμουσ γράφοντεσ, νόμουσ δὲ ὅμωσ ὄνομα οἷσ γράφουσι τιθέμενοι. Περικλῆσ τοίνυν κάλλιστον νόμον περὶ δημηγοριῶν ἔθηκε, μηδαμοῦ τῆσ σεμνότητοσ ὑφίεσθαι.

ἢ σὺ λίαν ἐνεργοὺσ ἡμᾶσ ποιήσεισ, ἀναγκάζων πρὸσ ἕκαστον τῶν εἰρημένων ἀποκρίνεσθαι, οὐχ οὗτόσ ἐστιν ὁ πανταχοῖ κομίζων ἐκείνουσ, οὐχ οὗτοσ ὁ μηδαμοῦ καθεύδειν ἐῶν, ἐπὶ μὲν Σάμῳ δέκατοσ αὐτὸσ στρατηγῶν, ἀποκρύψασ τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ στρατηγοὺσ καὶ δείξασ ὄνομα ἄλλωσ ὄντασ, καὶ τοὺσ Σαμίουσ καταστήσασ εἰσ πολιορκίαν, οὐχ ἡσυχάζων, ἀλλ’ ἐκπλέων μέρει τινὶ τῶν νεῶν ἐπὶ Καρίασ, καὶ μετὰ ταῦτ’ ἀπελθόντοσ αὐτοῦ θαρρήσαντασ ἐπεξελθεῖν καὶ πλέον σχόντασ τῶν ἐφορμούντων ἀναστρέψασ αὖθισ καθείργων ἑώσ παρεστήσατο, καὶ πάλιν Εὐβοέων ἀποστάντων ἄγων εἰσ Εὔβοιαν Ἀθηναίουσ, καὶ Πελοποννησίων ἀγγελθέντων εἶναι Μεγαροῖ κομίζων αὖθισ εἰσ Μέγαρα κἀκ τῶν Μεγάρων πάλιν εἰσ Εὔβοιαν, ἑώσ καὶ ταύτην κατεστρέψατο; πῶσ οὖν τῆσ περὶ ταῦτα ὀλιγωρίασ αἴτιοσ; ἀλλὰ μὴν ὡσ αὐτό γε οὐκ ἄτιμον τὸ δύνασθαι λέγειν οὐδ’ εἰσ ὄνειδοσ φέρον, οὐδὲ κατηγορίασ ἄξιον, οὐδέ γε συγγνώμησ, ἀλλά τινοσ κρείττονοσ, αἰσχυνοίμην ἂν τοὺσ λογίουσ θεοὺσ, εἰ ζητοίην ἀποδεικνύναι, πλήν γε τοσοῦτον ἂν εἴποιμι, ‐ ἐμοὶ γὰρ εἰή εἴ τισ ἄλλοσ δυσχεραίνει καὶ τρέποιτο ἅπαν εἰσ ἐμὲ, καὶ οὐ μέμψομαι τῷ δαίμονι ‐ ὡσ ἐγὼ δεξαίμην ἂν δύνασθαι λέγειν μετὰ χρηστοῦ βίου καὶ σώφρονοσ εἰσ ὅσον οἱο͂́ν τε κάλλιστα ἀνθρώπων μᾶλλον ἢ μυριάκισ Δαρεῖοσ ὁ Ὑστάσπου γενέσθαι· καὶ μικρά μοι πάνθ’ ὡσ ἀληθῶσ πρὸσ τοῦτ’ ἤδη φαίνεται. οἶδα δὲ καὶ τὰ Πλάτωνοσ πράγματα, εἰ μὴ τετυφώμεθα, οὐδὲν ἄλλο σχεδὸν ὄντα ἢ λόγουσ, καὶ συγχαίρω τῆσ λέξεωσ αὐτῷ, κἄν με προσπαίζων οὑτωσὶ πείθῃ, μὴ πάνυ τούτου φροντίζειν, οὐ πάνυ πείσομαι, ἀλλ’ εἴσομαι σφόδρα σπουδάζοντα, καὶ τηνικαῦτα μάλιστα ἡνίκ’ ἂν ὡσ παίζων λέγῃ. ὥστε τὸν οἴκοι θησαυρὸν διαβάλλοιμεν ἂν εἰ ταῦτα διασύροιμεν. ἀλλ’ ὑπὲρ μὲν τούτων οὐδὲ λέγειν ἄξιον, ἀλλὰ τοσούτῳ ἧττον ὅσῳπερ ἂν ᾖ κρεῖττον τὸ δύνασθαι λέγειν. εἰε͂ν. ἀργοὺσ δὲ δὴ πῶσ ἡμῖν ἐποίησεν Ἀθηναίουσ Περικλῆσ; τί δ’ ἄν τισ λέγοι περίπλουσ Πελοποννήσου καὶ ἀποβάσεισ πανταχοῖ τῆσ πολεμίασ καὶ πραγμάτων συνέχειαν οὐδεμιᾶσ ἄλλησ πόλεωσ εἰκάσαι;

πότερ’ οὖν φοβεῖσθαι τοὺσ πολεμίουσ καὶ ὑποχωρεῖν, ἢ θαρρεῖν καὶ ὑπερφρονεῖν συνεθίζοντοσ τὴν φωνὴν εἶναι φῶμεν καὶ τὴν ἀνδρείαν αὐτόθεν δεικνύντοσ; εἶτα τὸν οὕτωσ ὀξὺν καὶ ἄγρυπνον καὶ ἥδιστ’ ἂν εἶπον ὑπόπτερον τοῦτον ἢ αὐτὸν ἀργεῖν ἢ ἑτέρουσ ἐθίζειν ἐγὼ πεισθῶ; οὐκ ἄρ’ ἐπίστασθαι δόξω τῶν πραγμάτων οὐδὲν, ὅστισ γε μὴ ὅτι Ἀθηναίοισ, ἀλλ’ οὐδὲ τοῖσ πολεμίοισ ἀργεῖν ἐπέτρεπεν, ἀλλὰ κἀκείνουσ ἐποίησε μεταβαλεῖν τοὺσ τρόπουσ, τοσαύτασ ἀνάγκασ αὐτοῖσ περιίστη τοῦ κινεῖσθαι. καὶ τὸ δικαίωσ προσῆν, ἔφη Δημοσθένησ. ἀλλ’ ὅμωσ Πλάτων ᾐτιάσατο αὐτὸν ἀργοὺσ καὶ δειλοὺσ πεποιηκέναι. τί λέγεισ, δειλοὺσ Περικλῆσ, ὦ θεοὶ, δειλοὺσ, ὃσ καὶ δημηγορῶν εὐθὺσ ἐνθένδε ἤρξατο, τῆσ μὲν γνώμησ, ἔφη, τῆσ αὐτῆσ, ὦ Ἀθηναῖοι, ἀεὶ ἔχομαι, μὴ εἴκειν Πελοποννησίοισ. ὃ τίσ τῶν εἰσ ἐκείνην τὴν ἡμέραν εἰσάπαξ εἰπεῖν ἐθάρρησεν; οἵ γε καὶ ἡνίκ’ ἔσωζον τὴν Ἑλλάδα, Λακεδαιμονίοισ εἶξαν αὑτῶν. ὁ δ’ οὐδὲν προκαλυψάμενοσ, οὐδ’ ἀναμείνασ, εἰ μή τι ἄλλο, τήν γ’ ἐκ τοῦ προοιμίου παραμυθίαν εὐθὺσ ἐν ἀρχῇ τῶν λόγων μάλα ῥᾳδίωσ ἐξεῖπε τὸ δοκοῦν αὑτῷ, ὡσ ἄν τισ αὐτόσ τε κρείττων ἀξιῶν εἶναι τῶν ἀκουόντων κἀκείνουσ τῶν ἀνταγωνιστῶν. ἐγὼ μὲν οὕτω μᾶλλον ἡγοῦμαι.

εἰ μὲν γὰρ ἢ τὸν πόλεμον κεκινηκέναι, ἢ πραγμάτων αἴτιον αὐτὸν γεγενῆσθαι, ἤ τι τῶν τοιούτων ᾐτιᾶτο, ἀληθῆ μὲν οὐδ’ οὕτωσ ‐ ὕστερον γοῦν ἅπαντεσ συνεχώρησαν μὴ ἐκεῖθεν λελύσθαι τὰσ σπονδὰσ ‐ εἰρημένα δ’ ἂν καὶ ὑπ’ ἄλλων ἐδόκει λέγειν. νῦν δὲ πῶσ ἔνεστι κατηγορεῖν δειλίαν, οὗ τἀναντία ἤδη τινὲσ ᾐτιάσαντο; ἃ γοῦν τῆσ Ἀριστοφάνουσ κωμῳδίασ παρεθέμεθα ἀρτίωσ ἐκείνωσ ἔχοντα, λέγω τὸ, ἤστραπτεν, ἐβρόντα, συνεκύκα τὴν Ἑλλάδα, ἐτίθει νόμουσ ὥσπερ σκόλια γεγραμμένουσ, ὡσ χρὴ Μεγαρέασ· ταῦτα οὐ δειλίαν αἰτιώμενά ἐστιν ἐκείνου, ἀλλ’ ἴσμεν ἅ γε αἰτιᾶται, ὧν ὄντων μὲν ἀληθῶν τά γ’ ἐναντία ψευδῆ· εἰ δὲ μηδὲ ἐκείνων προσήκει τῷ Περικλεῖ μηδὲν τῶν ἐγκλημάτων, ἀλλὰ καὶ δίκαια καὶ ἀναγκαῖα ἐβουλεύσατο ὑπὲρ τῶν πραγμάτων, πῶσ οὐχ ἅμα τε αἰτίασ ἀφεῖσθαι καὶ πάσησ εὐφημίασ δίκαιοσ τυγχάνειν ἐστίν; ἆρ’ οὖν πρὸσ μὲν Λακεδαιμονίουσ μόνουσ οὕτωσ εἶχε τὴν γνώμην ὡσ ἄν τισ ἰδίᾳ φιλονεικῶν, πρὸσ δὲ τοὺσ ἄλλουσ ὑφειμένωσ; ὅστισ ἠξίου μὲν αὐτοῖσ ὁρμητήριον ἀποχρῶν εἶναι τὸν Πειραιᾶ, θαυμάζειν δὲ οὐκ εἰά οὔτε βασιλέα οὔτ’ ἄλλον τῶν πάντων οὐδένα, ἀπέφαινε δὲ τὴν ἰσχὺν αὐτοῖσ ἐξ ἡμισείασ οὖσαν πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ, ὡσ τοὺσ μὲν ἄλλουσ ἄλλοθι κρατεῖν, τῆσ δὲ θαλάττησ αὐτοὺσ πανταχοῦ. καίτοι ταῦτα πότερον ἀργίαν καὶ δειλίαν καὶ ἀνανδρείαν καὶ ταπεινότητα καὶ νωθείαν εἰσάγοντοσ εἰσ τὴν πόλιν καὶ τὰσ ψυχὰσ αὐτῶν ἦν, ἢ δέδοικα μή τι καὶ ἀλλοῖον εἴπῃ τισ, πλήν γε ὅσον οὐκ ὀρθῶσ ἐρεῖ. ὥσπερ τοίνυν φῂσ ἐκεῖνα ἀκούειν λεγόντων εἰσ Περικλέα, οὕτωσ ἀντάκουε καὶ τῶν τἀληθῆ περὶ ἐκείνου λεγόντων καὶ οἷσ οὐδεὶσ ἀντεῖπεν εἰσ τήνδε τὴν ἡμέραν, ἐπειδή γε καὶ αὐτὸσ φῂσ οὐκ ἀπὸ τῆσ σεαυτοῦ γνώμησ κατηγορεῖν, ἀλλ’ ἀκοήν. ταῦτά γε ὁ Κρὴσ δὴ τὸν πόντον, φήσει τισ. ἐπειδὴ τοίνυν ἐκεῖνα μὲν ἀξιοῖσ ἀκούειν, ταῦτα δ’ οὐ βούλει, φέρε ἐγώ σοι καὶ ἕτερα μείζω τούτων ἔτι καὶ τελεώτερα ἐπιδείξω τῆσ Περικλέουσ ἀνδρείασ καὶ ῥώμησ καὶ φιλοτιμίασ σημεῖα, κἂν σὺ δείξῃσ ἐνοῦσαν ὑπερβολὴν, ἅπαντ’ ἔστω λῆροσ τὰ παρ’ ἡμῶν.

νὴ Δί’, εἴποι γὰρ ἄν τισ ὡσ οὐδὲν μέγα οὐδ’ ἱκανὸν τὸ πρὸ τοῦ πολέμου θρασύνεσθαι. ἀλλ’ ἐκεῖνόσ γε καὶ τὰσ πρεσβείασ ἠξίου κατὰ χώραν ἱδρυμένων Πελοποννησίων δέχεσθαι τῇ πόλει, ἐξεστρατευμένων δὲ μὴ καὶ τὸν Μελήσιππον προπεμψάντων. οὕτω σφόδρα δειλὸσ ἦν, ἐπειδὴ προσάγειν τοὺσ πολεμίουσ ἐπύθετο, ὥστε ἔργῳ τὰσ ἀποκρίσεισ ἔδωκεν αὐτῷ περὶ ἁπάντων, παραδοὺσ τοῖσ ἄξουσιν αὑτὸν ἔξω τῆσ χώρασ. καὶ τὸ δὴ πάντων ἔσχατον καὶ μέγιστον ἀκοῦσαι, μὴ ὅτι μιμήσασθαι· παρόντοσ μὲν ἤδη τοῦ πολέμου καὶ συνεστηκότοσ, τῆσ νόσου δ’ ἐπικειμένησ, καὶ τῆσ μὲν γῆσ δῃουμένησ, τῶν δὲ ἀνθρώπων ὁσημέραι φθειρομένων καὶ τοσούτων ἤδη κειμένων ὅσων καὶ πολλοστὸν μέροσ ἐξέπληξεν ἂν τοὺσ πολεμίουσ, εἰ παρ’ ἐκείνοισ ἡ συμφορὰ συνέβη, καὶ διὰ ταῦτα δὴ πάντα ἀθύμωσ καὶ δυσχερῶσ ἔχοντασ ὁρῶν τοὺσ πολλοὺσ καὶ περὶ ὧν μὲν ἐψηφίσαντο μετεγνωκότασ, ἐπικηρυκεύεσθαι δὲ ἀξιοῦντασ Λακεδαιμονίοισ καὶ ἑτέρουσ ὑπὸ τῶν κακῶν γεγενημένουσ οὐδὲν μᾶλλον ἀνῆκεν, οὐδ’ ἐξέστη τῆσ ἀρχαίασ γνώμησ, οὐδὲ ἐστράφη τὴν ψυχὴν ὑπὸ τῶν συμφορῶν, ἀλλὰ καίπερ τοσοῦτον τῶν ἄλλων τοῖσ δεινοῖσ πλεονεκτῶν ὥσθ’ οἱ μὲν ἄλλοι τοῖσ παροῦσι τούτοισ ἠθύμουν, ὁ δὲ καὶ τοῦτ’ αὐτὸ προσειλήφει μεῖζον τὸ τοὺσ πολίτασ οὕτωσ ἔχοντασ ὁρᾶν, ὥστ’ ἀπόρουσ εἶναι χρῆσθαι, καὶ ταῦτα οὐχ ὅσον τοῖσ πολεμίοισ ὑποπεπτωκέναι, ἀλλὰ κἀκείνῳ δυσμεναίνειν ὡσ τῶν παρόντων πραγμάτων αἰτίῳ· πρὸσ δυοῖν τοῖν ἀπὸ τῆσ τύχησ, τῷ πολέμῳ καὶ τῇ νόσῳ, δύο ταῦτα προσειληφότασ ὁρῶν αὐτοὺσ, λύπην καὶ παροξυσμὸν εἰσ αὐτὸν, ἐν μέσοισ τοῖσ δεινοῖσ ἐμβεβηκὼσ καὶ πανταχόθεν μεμονωμένοσ ὡσ εἰπεῖν, οὐκ ἔδεισεν οὐδ’ ὑπεχώρησεν, οὐδ’ ὥσπερ χροιὰν τὴν γνώμην μετέβαλε, τοῖσ τε πολίταισ ὁμοῦ καὶ τοῖσ πολεμίοισ ἀντιτεταγμένοσ·

ἀλλ’ ὥσπερ ἂν ἄλλο τι μάθημα διδάσκων αὐτοὺσ, κατὰ ταὐτὰ ἃ καὶ πρότερον διεξῄει, καὶ οὐ διέφθειρε τὰ δόγματα ἐπὶ τῶν κινδύνων, οὐδ’ ἐπὶ τῆσ ἐξουσίασ ἐφιλοσόφησε μόνον, ἀλλ’ ὡσ περὶ ἀριθμῶν ἢ μέτρων ἐρωτηθεὶσ ταυτὸν ἂν ἀπεκρίνατο καὶ ὕστερον καὶ πρότερον, οὕτω καὶ τότε τὰσ αὐτὰσ ἠφίει φωνὰσ ὑπὲρ τῶν ὅλων πραγμάτων, οὔτε τοῖσ δεινοῖσ εἴκειν ἀξιῶν οὔθ’ αὑτῷ μέμφεσθαι, αἰσχύνεσθαί τε ὑπὲρ αὑτῶν ἑτέρων ἅμα τοῖσ καιροῖσ γεγονότων. ὥστ’ ἔμοιγε καὶ τὸν Αἰάντα τὸν πρὸ τῶν νεῶν μαχόμενον καὶ βοῶντα ἐν κουφοτέροισ καὶ ῥᾴοσιν εἶναι δοκεῖν. τῷ μὲν γὰρ πρὸσ τοὺσ Τρῶασ ἦν μόνον ἡ μάχη, τὰ δὲ τῶν οἰκείων εὐμενῆ δήπουθεν ὑπῆρχε, τῷ δ’ οὐχ ἧττον πονήρωσ εἶχε τῶν ἔξω τὰ ἔνδον καὶ πλείων ἦν ὁ φόβοσ τῶν πολιτῶν ἢ τῶν πολεμίων. ἐν οἷσ ἔδειξεν οὐ τοῖσ ὀψοποιοῖσ ἐοικὼσ οὐδὲν Περικλῆσ, ἀλλὰ τοῖσ ἄκροισ τῶν Ἑλλήνων. ὥστ’ ἐμοὶ μὲν, ὅταν βλέψω πρὸσ ταύτασ τὰσ ἀπορίασ καὶ τὸν ὄχλον τῶν πραγμάτων αὐτοῦ, κυβερνήτου τινὸσ ἔννοιαν παρίστασθαι περικλυζομένησ αὐτῷ τῆσ νεὼσ καὶ τῶν νεφῶν καταρρηγνυμένων ἐπὶ τῶν οἰάκων μένοντοσ καὶ οὐ μεθιέντοσ, καὶ πρόσ γ’ ἔτι τῶν ἐμπλεόντων ἀπειλούντων καὶ ἑτοίμων ὄντων διασπάσασθαι, κατέχοντοσ καὶ νουθετοῦντοσ καὶ ἅμα ὑπέρ τε τοῦ σκάφουσ ἀγωνιζομένου καὶ πρὸσ τοὺσ ἐν τῷ σκάφει. πόθεν οὖν ἔτι χρὴ τὴν ἀνδρείαν θεωρῆσαι;

εἴτε γὰρ ἐκ τῶν ἔργων εἴτ’ ἀπὸ τῶν λόγων ὁρῶμεν τὸν ἄνδρα, πῶσ ἄν τισ μᾶλλον ἔδειξε παντὸσ ἀφεστὼσ δέουσ, ἢ πῶσ ἄμεινον πρὸσ εὐψυχίαν αὐτόσ τε πεφυκὼσ καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἄγων, ὅστισ οὔτ’ ἐκείνουσ ἠξίου φόβῳ τῶν πολεμίων προέσθαι τὰ γνωσθέντα ἐξ ἀρχῆσ οὔτ’ αὐτὸσ ἐκείνων φόβῳ τοὺσ ὑπὲρ τῶν δικαίων λόγουσ ἐγκαταλιπεῖν; εἰ δὲ λέγεισ ὅτι οὐκ ἐπεξῆγε, σκόπει μὴ οὐδεὶσ τῶν στρατηγικῶν ταῦτ’ ἀποδέξηται τὰ ἐγκλήματα. οὔτε γὰρ ἐν παντὶ καιρῷ οὔτ’ ἐν ἅπαντι δή που χωρίῳ συμφαῖεν ἂν, ἀρχὴν δ’ οὐ μάχεσθαι χρῆναι πάντωσ τόν γε δὴ χρηστὸν στρατηγὸν, ἀλλὰ μάλιστα μὲν ἥκιστα κινδυνεύειν καὶ τοῖσ βουλεύμασι μᾶλλον ἢ ταῖσ χερσὶ πολεμεῖν, ὥσπερ καὶ Λακεδαιμονίοισ ἐπιχώριον εἶναι δοκεῖ· εἰ δ’ αὖ καὶ μάχησ δεήσειεν, ἄμεινον μετὰ συμμάχων ἐθέλειν ἢ μόνουσ καὶ μετὰ πλειόνων ἢ μετ’ ἐλαττόνων καὶ μετὰ κρειττόνων ἢ μετὰ χειρόνων, εἰσ ὅσον ἂν περιῇ τινί. εἰσ ἀνάγκην μὲν γὰρ καταστάντασ οὐκ εἰκὸσ ἀκριβῶσ λογίζεσθαι, ἑώσ δέ τίσ ἐστι κύριοσ γνώμησ, ἄνοια πολλὴ καὶ δυστυχία τῆσ ἀσφαλείασ ἀφέμενον ὃ τοῖσ πολεμίοισ συνοίσει, τοῦτ’ ἐξεπίτηδεσ αἱρεῖσθαι. ἐκείνοισ γὰρ ἂν ἤδη στρατηγοίη καὶ γίγνοιτ’ ἂν αὐτοῖσ ἀντὶ τοῦ παρ’ αὐτοῖσ ἡγουμένου. μὴ δὴ τοῦτο λέγωμεν ὡσ οὐκ ἐξῆγεν, ἀλλ’ εἰ προσῆκον ἐξάγειν καὶ μάχεσθαι παρεώρα, τοῦτο σκοπῶμεν, ἐπεὶ καὶ Λακεδαιμονίουσ ἀκούομεν δή που προσκειμένων αὐτοῖσ ποτὲ Θηβαίων καὶ κελευόντων ἐξιέναι καὶ μάχεσθαι ἢ χείρουσ ὁμολογεῖν εἶναι σφῶν, ἀποκρίνασθαι περὶ μὲν τοῦ πότεροι βελτίουσ τὰσ πράξεισ κρίνειν τὰσ ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων ἑκατέροισ πεπραγμένασ, μαχεῖσθαι δὲ οὐκ ἐν τῷ τῶν πολεμίων καιρῷ οὐδ’ ὅτ’ ἐκεῖνοι κελεύουσιν, ἀλλ’ ἡνίκ’ ἂν αὐτοῖσ δοκῇ, καὶ οὐ χρήσεσθαι περὶ τούτου συμβούλοισ Θηβαίοισ. καὶ ταῦτ’ ἀπεκρίναντο καὶ ταῦτα ἐποίουν Ἀγησιλάου προεστηκότοσ αὐτῶν, ὃσ εἴπερ τισ ἄλλοσ τῶν Ἑλλήνων γενέσθαι ἐδόκει φιλοπόλεμοσ.

ἀλλὰ τί χρῆν ποιεῖν τὸν Περικλέα; εἰπὲ γὰρ ὦ πρὸσ θεῶν, μᾶλλον δὲ εἰ στρατηγῶν αὐτὸσ ἐτύγχανεσ ἡμῖν κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ, τί ποιεῖν ἂν ἢ τί λέγειν ᾤου δεῖν, ὄντων μὲν συμπάντων Ἀθηναίων τόσων καὶ τόσων, τῶν δὲ συμμάχων τῶν μὲν ἐν ταῖσ νήσοισ, τῶν δὲ κατ’ ἤπειρον μεμερισμένων, μυριάσι δὲ ἓξ στρατιᾶσ τῶν πολεμίων εἰσβεβληκότων, καὶ τούτων Πελοποννησίων, οὐδὲ γὰρ τοῦτο φαῦλον εἰσ προσθήκην, ἀνθρώπων ἱκανῶν καὶ πρὸσ ἅπαντασ τοὺσ Ἕλληνασ μάχεσθαι, καὶ οὓσ ἐγὼ φαίην ἂν ἡγουμένων γε Ἀθηναίων καὶ Περικλέουσ οὐ χαλεπῶσ ἂν καὶ πᾶσαν γῆν ὑφ’ αὑτοῖσ ποιήσασθαι. καὶ οὔπω λέγω τὴν νόσον τοσοῦτον πρᾶγμα, ἣ προσέκειτο ἐλαύνουσα καὶ τοὺσ μὲν ὅλωσ ἀπανηλώκει τῶν ἀνθρώπων, τοὺσ δ’ ἀχρήστουσ εἰσ τὰ παρόντα ἐπεποιήκει, ἣν καὶ χωρὶσ μάχησ καὶ πολέμου προσβολῆσ οὐχ ἕν τι τῶν ῥᾴστων ἦν ὑπενεγκεῖν. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνο ἠγνόει Περικλῆσ ὅτι νικήσασ μὲν πολλῷ πλείοσιν αὖθισ μαχεῖται καὶ πολλοὺσ ἄλλουσ εὑρήσει τοὺσ ἀμφισβητοῦντασ τοῦ τροπαίου, καθάπερ Κορίνθιοι πρότερον, καὶ κληρονομοῦντασ τῶν αὐτῶν τούτων πραγμάτων· ὥστε τὴν Καδμείαν νίκην ἡγεῖτο νικήσειν, ὡσ ἑτέρωσ δὲ πράξασ ἀπολεῖν τὴν πόλιν. τοῖσ μὲν γὰρ πολεμίοισ μέροσ ἑκάστοισ ἐκινδύνευεν, αὐτοῖσ δὲ καὶ τοὔδαφοσ τῆσ πόλεωσ συνυπέκειτο τῷ κινδύνῳ, καὶ εἷσ ὑπὲρ πάντων κύβοσ ἀνερρίπτετο, σωμάτων, χρημάτων, δόξησ, ἡγεμονίασ, τοῦ βάθρου τῆσ πόλεωσ, τῶν ἐλπίδων, ὅτου τισ ἂν εἴποι παντόσ.

οὔκουν ᾤετο δεῖν οὕτωσ ἄνισον ἀγῶνα ἀγωνίζεσθαι, οὐδ’ ἐπὶ μηδενὶ πλείονι πᾶσι τοῖσ οὖσι κινδυνεύειν, σωφρονῶν οἶμαι καὶ στρατηγοῦ λογισμῷ χρώμενοσ. ὁρῶμεν δὲ δή που καὶ τοὺσ παλαιστὰσ οὐκ εἰσ τὰ τῶν ἀντιπάλων ἰσχυρὰ συγκαθιέντασ, οὐδ’ ἐξεπίτηδεσ καθ’ αὑτῶν παρέχοντασ λαβὰσ, ἀλλ’ ἀπὸ τούτων μὲν ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα ἀποχωροῦντασ, τοῖσ δὲ αὑτῶν πλεονεκτήμασι χρῆσθαι πειρωμένουσ καὶ τὴν νίκην ἀπὸ τούτων διώκοντασ. ἃ καὶ Περικλῆσ ἐνθυμούμενοσ οὐκ ἔδωκε τοῖσ πολεμίοισ τοσαύτην κατὰ τῆσ πόλεωσ λαβὴν, ἀλλ’ ἐάσασ ἐκείνουσ ἐν τῇ Ἀττικῇ ληρεῖν ἑκατὸν νεῶν ἐπίπλουν ἐξήρτυε τῇ Πελοποννήσῳ καὶ αὐτὸσ ἐμβὰσ ἐκόμιζε τὴν στρατιάν. καὶ περιῆν τοῖσ μὲν τῆσ Ἀττικῆσ μέροσ τι τετμηκέναι, τοῖσ δ’ ὡσπερεὶ πᾶσαν τὴν πολεμίαν. ὥστε ἠναγκάζοντο ἤδη φεύγειν ἐκ τῆσ Ἀττικῆσ οἱ τότε ὡσ ἐπὶ ἑρ́μαιον βαδίζοντεσ. οὕτωσ ἃ μὲν οὐκ ἐκίνει, προνοίασ, οὐ δειλίασ ἦν, ἃ δὲ κἀν τούτοισ ὄντασ ἠξίου τολμᾶν ἔσχατον δεῖγμα τῆσ ἀνδρείασ ἔχει τῆσ ἐκείνου. καίτοι πῶσ οὐκ ἄτοπον, εἰ ὅτι μὲν οὐκ ἐξῆγεν αἰτιασόμεθα, ὅτι δὲ ἔξω τῆσ Ἀττικῆσ ἦγεν αὐτοὺσ οὐ θαυμασόμεθα; καὶ ὅτι μὲν οὐκ ἐμάχετο οὗ μὴ προσῆκεν ἐπιτιμήσομεν, ὅτι δ’ ἠπίστατο ποῦ χρὴ τοῦτο ποιεῖν οὐ διαλογιούμεθα; καὶ ὅτι μὲν οὐ τὴν Ἀττικὴν ἐνεπίμπλη πολέμου καὶ ταραχῆσ κατηγορήσομεν, ὅτι δὲ εἰσ τὴν πολεμίαν ἀπέβαινε καὶ ἀντιμεθίστη τῇ Πελοποννήσῳ τὴν πολιορκίαν οὐ θήσομεν εἰσ λόγον; ἀλλὰ τὰ μὴ πραχθέντα ἀντὶ τῶν πεπραγμένων ζητήσομεν; καὶ ὅτι μὴ νοσοῦντασ μὲν οὐκ ἐξῆγεν οὐ συγγνωσόμεθα, ὅτι δὲ καὶ νοσοῦντασ ἐξῆγεν οὐ θαυμασόμεθα; ὅστισ οὕτω καμνόντων ἡγεῖτο, ὡσ οὐδ’ ἂν εἷσ τῶν ἐρρωμένων καθαρῶσ.

οὕτω καὶ τῶν πολεμίων καὶ τῶν πολιτῶν καὶ τοῦ λοιμοῦ καὶ παντὸσ ἦν κρείττων πράγματοσ. καίτοι σχολῇ γ’ ἂν Ἀθηναίουσ ἑαυτῶν ὄντασ εἰάσεν ἀργεῖν, ἢ ὑποκατακλίνεσθαί τισιν ἀνθρώπων, ὅστισ οὐδὲ κάμνειν αὐτοῖσ ἐπέτρεπεν, ἀλλ’ εἴσ γε τὸν περὶ τῆσ ἐλευθερίασ ἀγῶνα καὶ τὸ μὴ λιπεῖν τὴν τοῦ φρονήματοσ τάξιν ἠξίου καὶ παρὰ τὴν ὑπάρχουσαν τύχην ἐρρῶσθαι. πρότερον δ’ ἔγωγ’ ἂν ᾤμην τὸν Μελέαγρον ὀφλῆσαι δειλίασ ἢ Περικλέα, ὅν γε καὶ πρὶν γενέσθαι προσεῖπεν ἀπ’ αὐτῶν τῶν ἐναντιωτάτων ὁ θεὸσ, προειπὼν αὐτοῦ τῇ μητρὶ λέοντα τέξεσθαι· ἡ δ’ ἐπὶ ταύτῃ τῇ ὄψει τίκτει Περικλέα. ὥσθ’ ὁρ́α μὴ λέοντα ξυρεῖν ἐπιχειρῶμεν, οὐ Θρασύμαχον συκοφαντεῖν ἐπιχειροῦντεσ, ἀλλὰ κωμῳδεῖν Περικλέα, καὶ ταῦτα εἰσ δειλίαν, ἔπειτ’ αὐτοὶ δόξωμεν ἀνδρειότεροι τοῦ δέοντοσ εἶναι τοῖσ βουλομένοισ ἀντικατηγορεῖν, καὶ φανῇ τι καὶ δειλίασ, εἰ δὲ βούλει, σιωπῆσ ἀκίνδυνον γέρασ, ὥσ τισ τῶν Κείων ἔφη ποιητήσ. ἀλλὰ γὰρ λίνον λίνῳ συνάπτει, φασίν. ὃσ γὰρ ἐτόλμησεν εἰπεῖν ὅτι καὶ φιλαργύρουσ ἀπέφηνε Περικλῆσ ἀνθρώπων καὶ οὑστινασοῦν τί τισ ἂν λέγοι; νὴ Δία, πρῶτοσ γὰρ εἰσ μισθοφορὰν κατέστησε τὰ πράγματα. ἐγὼ δὲ εἰμὶ μὲν οὐδ’ αὐτὸσ τῶν ἐπαινούντων τὸ μισθοφορεῖν, καὶ τούτου σχεδὸν ἔργῳ πεῖραν ἐγὼ δεδωκέναι νομίζω. οὔκουν μέτεστί μοι τοῦ πράγματοσ οὐδὲν, ἀλλὰ καὶ τῶν λόγων προὔστην καθαρώτερον ἢ τῶν φόρων οἶμαι τὸν ὁμώνυμον, εἴ τι δεῖ καὶ νεανιεύσασθαι. ὁ μὲν γὰρ τὸ σύμμετρον τάξασ ἑκάστοισ οὕτωσ εὐδοκίμησεν, ἐγὼ δ’ οὔτε πλέον οὔτ’ ἔλαττον οὐδενὶ πώποτε·

ἀλλ’ οὐδ’ ὅσαι διαδόσεισ πρὸσ οὐδεμίαν πώποτε ἀπήντησα, εἰ μή τισ ἑκὼν ἔπεμψεν. ἀλλὰ καὶ τὴν Σωκράτουσ εἴτε χρὴ σοφίαν εἴτε φιλοσοφίαν λέγειν, ἢ καί τι ἄλλο, καὶ τοῦτ’ ἄγαμαι, τὸ μὴ καπηλεύειν μηδ’ ἐπὶ τοῖσ βουλομένοισ ὠνεῖσθαι ποιεῖν ἑαυτὸν, μηδ’ οὕτω σφόδρα φάσκειν ἑαυτὸν πεπαιδεῦσθαι ὥστε δουλείαν αὑτοῦ καταψηφίζεσθαι. ἐγὼ μὲν οὖν ὅπερ λέγω περὶ τούτων, οὕτω καὶ χαίρω τῇ μεγαλοπρεπείᾳ παντὸσ μᾶλλον, ὥσ γε ἐμαυτὸν πείθω· ὁρῶ δὲ ὅτι πολλὰ τῶν πόλεών ἐστιν ὥσπερ ἐφόλκια, οἷσ ἀνάγκη συγχωρεῖν ὥσπερ ἐν σώματι. καὶ γὰρ τὰ σώματα καὶ τὰ χείριστα καὶ τὰ κάλλιστα ἀκούω ἐκ τῶν αὐτῶν κεκρᾶσθαι, τῷ δ’ ἢ πλείονοσ ἢ ἐλάττονοσ τούτων ἕκαστον μετέχειν, τούτῳ κρίνεσθαι τό τε χεῖρον καὶ τὸ βέλτιον. οὕτω δὴ καὶ τὰσ πόλεισ ἀνάγκη τῆσ φύσεωσ τῆσ ἀνθρωπείασ ἀπολαύειν, κἂν ὡσ βέλτιστα οἰκεῖσθαι δοκῶσιν. ἐπεὶ κἀν τῷδε τῷ παντὶ τοσούτων καλῶν καὶ τοσαύτησ ἀγαθῆσ τύχησ μετειληφότι καὶ οὐδὲν ἔξω δήπουθεν αὑτοῦ λελοιπότι τῶν καλῶν πολλὰ ἂν εὑρ́οισ οἷσ ἥκιστα ἂν ἡσθείησ· ἀλλ’ οὐ κατηγορεῖσ διὰ ταῦτα τοῦ παντὸσ οὐδὲ τοῦ ποιήσαντοσ, οὐδὲ νομίζεισ ἄλλον τινὰ δή που βελτίω γενέσθαι ποτ’ ἂν αὖθισ δημιουργὸν τῶν ὅλων, ἀλλὰ δίδωσ τῇ φύσει ταῦτα ἐφειλκύσθαι καὶ οὐ πολυπραγμονεῖσ. τί δὴ θαυμαστὸν εἰ καὶ Ἀθήνησί τι τῶν πάντων οὕτωσ ἔσχεν ὥσπερ ἴσωσ ἄν που καὶ ἄλλοθι, καὶ συνεχώρησαν οἱ προεστῶτεσ ἅμα μὲν τὴν τῶν πολλῶν πενίαν καὶ χρείαν ἐπανορθούμενοι, δι’ ἣν οὐκ ἐλάχιστα τῶν ἁμαρτημάτων συμβαίνει, ἃ κωλύειν μᾶλλον οὕτωσ ἡγοῦντο, ἅμα δὲ εὐλαβούμενοι μή τι καὶ χεῖρον ἐξεργάσαιντο τῷ καθείργειν παντελῶσ αὐτούσ. τί γὰρ οὐκ ἦν προσδοκῆσαι ποιήσειν ἀνθρώπουσ τοσούτουσ τὸ πλῆθοσ καὶ οὕτωσ ὀξεῖσ, καὶ χρημάτων τοσούτων παρόντων, εἰ μηδεὶσ αὐτοῖσ μετεδίδου τὰ μέτρια; ἆρ’ οὐ πάντ’ ἂν αὐτοῖσ ἐπιχειρῆσαι λαβεῖν;

ἔτι δὲ ὥσπερ ἐν τοῖσ ἰδίοισ οἴκοισ πᾶσ τισ οἶμαι βούλεται τῶν προσόντων ἀπολαύειν, οὕτωσ οὐδὲν ἀπεικὸσ καὶ πόλιν ἄλλωσ τε καὶ ἀρχὴν ἔχουσαν, ἐν οἷσ οὐχ ὁ τὸ πᾶν κωλύων ἴσωσ βέλτιστοσ, ἀλλ’ ὅστισ τοῦ μετρίου ποιεῖται λόγον. ἢ τί χρῆν ἢ φόρουσ ἔτι λαμβάνειν ἢ πράγματ’ ἔχειν, εἰ μηδὲν ἔμελλον ἀπ’ αὐτῶν κουφιεῖσθαι; ὥσθ’ ὅταν ταῦτα λέγῃσ, οὐ τὸν μισθὸν ἐγκαλεῖσ, ἀλλὰ τὴν ἀρχήν. ἐπεὶ ὅτι γε ἀναγκαῖον ἐν πόλει μισθὸσ καὶ οὐκ ἔνεστι παρελθεῖν οὐδὲ τῷ σεμνοτάτῳ τὸ μὴ οὐκ ἐπιχορηγῆσαι καὶ φιλανθρωπεύσασθαι οὐδὲν δέομαι μαρτύρων πολλῶν, ἀλλ’ εἷσ ὁ τῶν Ἑλλήνων ἄριστοσ ἐξαρκεῖ μοι. τίσ οὗτοσ; αὐτὸσ σύ. τῇ γὰρ εὐδαίμονί τε καὶ ἀγαθῇ πόλει ‐ πῶσ γὰρ οὐκ εὐδαίμων ἧσ γε οἰκιστήσ ἐστι Πλάτων; ‐ τοὺσ φύλακασ διδοὺσ τάττεισ μισθὸν αὐτοῖσ δημοσίᾳ, ὡσ οὔτ’ αὐτὸσ αἰσχρὸν οὐδὲν συμβουλεύων οὔτ’ ἐκείνουσ ποιήσοντασ οὐδετέρουσ, οὔτε τοὺσ δώσειν οὔτε τοὺσ λήψεσθαι μέλλοντασ. εἰ δὲ μὴ ἀργύριον μηδὲ χρυσίον ὁ μισθόσ ἐστιν, ἀλλ’ ἕτερόν τι, ἕτεροσ λόγοσ οὗτοσ. πρὸσ γὰρ τὰ σχήματα τῶν πολιτειῶν οἶμαι καὶ τοὺσ μισθοὺσ εἰκὸσ εἶναι. οὐδὲ γὰρ εἰ Βυζάντιοι σιδήρῳ νομίζουσι, τούτου χάριν εἰσὶ δίκαιοι τῶν Ἑλλήνων καταγελᾶν, οὐδ’ ἧττόν τι δοκεῖν ἂν φέρειν μισθὸν, ὅτι οὐ χρυσίον οὐδὲ ἀργύριον φέρουσιν· οὐδέ γε εἰ Καρχηδόνιοι σκύτεσιν· εἰ μὴ κἄν τινεσ ἀργύριον φέρωσιν, ὅτι οὐ τὸ τιμιώτερον αὖ φέρουσι χρυσίον, ἄλλο τι τοῦτ’ ἢ μισθὸν εἶναι φήσουσιν. ἀλλ’ οὐδ’ ἂν εἷσ οἶμαι ταῦτα συγχωρήσειεν.

οὐδὲ γὰρ τὰσ τροφὰσ ἅπασι τὰσ αὐτὰσ αἱρεῖσθαι νόμοσ, δεῖ δὲ ὅμωσ ἅπασι τροφῶν. οὕτω δὴ κἀνταῦθα μὴ τίσ ὁ μισθὸσ, ἀλλ’ ὅλωσ εἰ μισθὸν εἴρηκασ· εἰ μὴ καὶ ὁ Εὔνεωσ προῖκα τὸν οἶνον ἔπεμπε τοῖσ Ἀχαιοῖσ, ὅτι οὐκ ἀργύριον αὐτῷ διέλυον, ἀλλ’ οἱ μὲν χαλκὸν, ἄλλοι δ’ αἴθωνα σίδηρον. ἀλλ’ οὐδ’ αὐτὸσ ταῦτά γε ἠλαζονεύετο. Περικλῆσ τοίνυν οὐκ αὐτὸσ κοψάμενοσ νόμισμα, ἀλλ’ ὄντων ἐν ἀκροπόλει χρημάτων ἐκεῖθεν ἔσωζε τὸν μισθόν. ὥστ’ οὐδετέρου δίκαιοσ ἔχειν αἰτίαν, οὔτε τοῦ νομίσματοσ οὔτε τοῦ μισθοῦ. καὶ τί ταῦτα ἀγωνίζομαι σφόδρα; εἰ γὰρ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα αἰσχρὸν ἡ μισθοφορὰ καὶ τὸ νέμειν, οὐ τῆσ Περικλέουσ ἐστὶ πολιτείασ, οὐδ’ ἀπὸ τῶν ἐκείνου χρόνων ἤρξατο, ἀλλὰ καὶ τῶν νομοθετῶν τισ ᾔδει ταῦτα· τοὺσ γὰρ ἄλλουσ σιωπῶ. οὕτω τὰ μὲν ὕστερα τῆσ ἐκείνου πολιτείασ ἐγκέκληκεν, ἃ μικρῷ πρόσθεν ἠλέγχομεν, τὰ δὲ πρεσβύτερα, τὰ περὶ τοῦ νομίσματοσ, ὥσπερ ἃ νῦν αὖ δείκνυται. πῶσ ἄν τισ χρήσαιτο ῥᾷον ἄνθρωποσ λόγοισ, ἢ πῶσ μετὰ πλείονοσ ἐξουσίασ; ὅλωσ δ’ ἔγωγε θαυμάζω, εἴ τίσ ἐστιν ἁπλούστεροσ ἢ δικαιότεροσ τρόποσ ἐξετάσεωσ εἰ φιλαργύρουσ ἐποίησε Περικλῆσ Ἀθηναίουσ ἢ καὶ ἄλλουσ τινὰσ ἀνθρώπουσ Ἑλλήνων ἢ καὶ βαρβάρων, ἢ αὐτὸν ἰδεῖν καὶ σκέψασθαι τὸν Περικλέα ποῖόσ τισ ἦν. ὁ γὰρ τοῦ Ξενοφῶντοσ λόγοσ ἐρρῶσθαί μοι δοκεῖ. ὥσπερ γὰρ, ἔφη, τοὺσ παιδοτρίβασ ὁρῶμεν τὰ μὲν τῇ φωνῇ τοῖσ παισὶν εἰσηγουμένουσ, τὸ δὲ πλεῖστον τῷ παραδεῖξαι προσβιβάζοντασ, οὕτω καὶ Σωκράτη φησὶ κρίνειν δίκαιον. οὕτω τοίνυν καὶ Περικλέα δὴ θεασώμεθα, πῶσ αὐτὸσ εἶχε πρὸσ χρήματα καὶ ποῖόν τινα παρεῖχεν ἑαυτὸν παράδειγμα τοῖσ τε Ἀθηναίοισ καὶ τοῖσ ἄλλοισ Ἕλλησι κατὰ τοῦτο τὸ μέροσ· κἂν μὲν εὑρίσκωμεν αὐτὸν ἀγεννῆ καὶ ἀνελεύθερον καὶ τοῦ κέρδουσ ἥττω, φῶμεν καὶ τοὺσ ἄλλουσ ταὐτὰ διδάσκειν καὶ διαφθείρειν καὶ παραπλησίουσ αὑτῷ ποιεῖν· εἰ δὲ τοσοῦτον ὑπερεῖδε χρημάτων, ὅσον οὐκ οἶδ’ εἴ τισ τῶν πώποτε, πῶσ ἐποίει φιλοχρημάτουσ, ἢ πῶσ ἑτέρουσ διέφθειρεν, ἐν οἷσ αὐτὸσ χρηστὸσ ἦν;

ὥσπερ ἂν εἰ λέγοισ τὸν Ῥαδάμανθυν ἐθίζειν τοὺσ ἀνθρώπουσ ἐπιορκεῖν, ᾧ τοσοῦτον περιῆν εὐσεβείασ καὶ δικαιοσύνησ ὥστε καὶ τελευτήσασ τοῖσ ἐκεῖσε ἀφικνουμένοισ δικάζειν δοκεῖ περὶ τῶν ἐν τῷ βίῳ πραχθέντων. καὶ σὺ δείξασ οὖν πρότερον τὸν Περικλέα μικρὸν καὶ ἀγεννῆ καὶ ταπεινὸν καὶ πρὸσ ἀργύριον βλέποντα, τότε δὴ φάθι καὶ τοὺσ ἄλλουσ πεποιηκέναι τοιούτουσ· ὥσπερ καὶ τοὺσ περὶ τῶν γραμμάτων διδασκάλουσ ἔστιν εἰπεῖν· οὐκέθ’ αὕτη Ξενοφῶντοσ ἡ εἰκὼν, ἀλλ’ αὐτοῦ Πλάτωνοσ. ὥσπερ γὰρ, φησὶν, οἱ γραμματισταὶ τοῖσ μήπω δεινοῖσ γράφειν τῶν παίδων ὑπογράψαντεσ γραμμὰσ τῇ γραφῖδι οὕτω τὸ γραμματεῖον διδόασι καὶ ἀναγκάζουσι γράφειν κατὰ τὴν ὑφήγησιν τῶν γραμμάτων, οὕτω δὴ καὶ ἡ πόλισ. ἀλλ’ ἡμεῖσ ἀντὶ τῆσ πόλεωσ λάβωμεν τὸν Περικλέα. Περικλῆσ τοίνυν τὰ μὲν λέγων, ὡσ ἐοίκεν, ὑφηγεῖτο τοῖσ Ἀθηναίοισ, ἐν οἷσ οὐδὲν ἦν ἀνελεύθερον οὐδ’ ἀγεννέσ· τὰ δὲ ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ βίου δεικνὺσ ἑαυτὸν καὶ παρέχων σκοπεῖν ὁποῖόσ τισ ἦν. πότερ’ οὖν εἰσ κάλλοσ αὐτοῖσ ζῆν ὑπέγραφε τοιοῦτοσ ὢν οἱο͂ν ἀκούομεν, ἢ πρὸσ κέρδοσ καὶ τὴν χεῖρα ὑφεικότασ καὶ ὡσ ἥκιστα ἔμελλον ὀρθῶσ πράξειν; καὶ μὴν λέγοντοσ μὲν αὐτοῦ ἐν ταῖσ ἐκκλησίαισ ἤκουον κἀν τῷ βουλευτηρίῳ, τὸν δὲ βίον καθ’ ἑκάστην ἑώρων δή που τὴν ἡμέραν. ὥστε εἴπερ ἑώρων πρὸσ ἐκεῖνον, ἔμελλον κρείττουσ εἶναι χρημάτων. φέρε δὴ καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἁπασῶν αἰτιῶν αὖ τούτου σκεψώμεθα καὶ διέλθωμεν τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ περὶ τῆσ φιλαργυρίασ, κατ’ ἀμφοτέρασ ταύτασ τὰσ εἰκόνασ, τήν τε τοῦ παιδοτρίβου καὶ τοῦ γραμματιστοῦ, καὶ συγκεφαλαιωσώμεθα πάντα ἐν βραχεῖ. λάλουσ, φησὶν, ἐποίησε· καὶ μὴν οὐκ ἦν αὐτὸσ λάλοσ.

ἀργούσ· ὁ δ’ ἐνεργὸσ ἦν. δειλούσ· ὁ δὲ νικῶν ἀνδρείᾳ φαίνεται. φιλοχρημάτουσ· ὁ δ’ ἥκιστα ἐτίμα χρήματα. πῶσ οὖν αὐτὸσ ὢν ἀγαθὸσ λέγειν, ἱκανὸσ πράττειν, ἀνδρεῖοσ, κρείττων χρημάτων, ἐποίει λάλουσ, ἀργοὺσ, δειλοὺσ, ἀνελευθέρουσ; ἢ γὰρ ὄναρ λέγεισ, ἢ γρῖφον, ἢ οὐκ ἔχω τί φῶ. πῶσ γὰρ οὐκ ἄτοπον, εἰ οἱο͂σ μὲν αὐτὸσ ἦν οὐκ ἐποίει τοιούτουσ, οἱο͂σ δ’ ἥκιστα αὐτὸσ ἦν, τοιούτουσ ἀπειργάζετο; ἐμοὶ μὲν γὰρ τοὐναντίον ἐκ τούτων φαίνεται, τὸ γοῦν καθ’ αὑτὸν, πεποιηκὼσ δεξιοὺσ, ἐνεργοὺσ, ἀνδρείουσ, μεγαλοπρεπεῖσ· εἰ μή τι καὶ κατὰ Σωκράτουσ χρὴ πιστεύειν, ὅτι τοὺσ νέουσ διέφθειρεν, ὃσ αὐτοῖσ παράδειγμα παντὸσ ἦν χρηστοῦ. οὐκ ἔστι ταῦτα, ὦ Πλάτων, ἀλλὰ δυοῖν θάτερον· ἢ οὐκ ἦσαν Ἀθηναῖοι τοιοῦτοι οἱούσ σὺ κατῃτιάσω, ἢ πάντεσ μᾶλλον ἢ Περικλῆσ αἴτιοσ, εἴπερ γε μήτε φαύλωσ ἐδείκνυ τὰ παλαίσματα μήτε ἀσαφεῖσ τινὰσ ἢ κιβδήλουσ ἢ σκολιὰσ παρεῖχε τὰσ γραμμάσ. ἔτι τοίνυν τῶν ἀνωτέρω μνημονεύσωμεν καὶ συλλογισώμεθα, καὶ ταῦτα ἐκ τῶν πεφηνότων. Πλάτων εἶπε μὴ δεῖν κολακεύειν τὰ πλήθη· Περικλῆσ δέ γε πλείστῃ παρρησίᾳ χρησάμενοσ φαίνεται. διαμάχεσθαι δεῖν ὑπὲρ τοῦ βελτίονοσ· ὁ δ’ ἐν καιροῖσ τοιούτοισ ἐμάχετο οἷσ ἀρτίωσ ἡμεῖσ ἐπεδείκνυμεν. μὴ ζητεῖν ἀποπιμπλάναι τὰσ ἐπιθυμίασ· ἐκεῖνοσ τοίνυν κατεῖχε καὶ οὐκ ἤγετο μᾶλλον ἢ αὐτὸσ ἦγε. μηδ’ ἐκ παντὸσ τρόπου συνεθίζειν πλέον ἔχειν, φησὶν ὁ τὸν νόμον τιθείσ· ὁ δ’ ἀφ’ ἑστίασ ἀρξάμενοσ τῆσ αὐτὸσ αὑτοῦ τὸ σύμμετρον ᾑρεῖτο πρὸ τοῦ πλέονοσ. οὐκοῦν ταῦτ’ ἐδόκει Πλάτωνι, ταῦτα ποιῶν Περικλῆσ φαίνεται. πῶσ ἄν τισ μᾶλλον κατὰ τοὺσ Πλάτωνοσ λόγουσ φανείη βεβιωκὼσ ἢ πεπολιτευμένοσ; ἢ τίνα χρῆν ὑπὲρ ἐκείνου πρῶτον εἰπεῖν, εἴ τισ ἐπῃτιάσατο; [Πλάτωνα.

] μέγιστον δὲ κἀκεῖνο σημεῖον τῆσ Περικλέουσ ὀρθότητοσ ἄνευ τῶν εἰρημένων, καὶ ὡσ οὐκ ἐκεῖνοσ ἦν ὁ διαφθείρασ οὐδ’ ἐθίσασ Ἀθηναίουσ φιλαργύρουσ εἶναι, οὐδ’ ἐκ παντὸσ τρόπου τὸ πλέον ζητεῖν ἔχειν. οὔτε γὰρ τοὺσ φόρουσ Περικλῆσ εἰσ ἄπειρόν ἐστιν ὁ ἐξαγαγὼν, ἀλλὰ καὶ ταύτησ τῆσ ἀμετρίασ, ὦ φίλε Σώκρατεσ, εἰ ζητοίησ τὸν αἴτιον, τὸν ἑταῖρον εὑρήσεισ τὸν σεαυτοῦ. ἐκεῖνοσ γάρ ἐστιν ὁ πρὸσ τοσοῦτον προαγαγὼν τοὺσ φόρουσ, ὅσον οὐδὲ βουλομένοισ φέρειν ἐξῆν, οὔτε σοὶ πειθόμενοσ οὐδὲν οὔτε τὸν Περικλέα μιμούμενοσ. ἀλλ’ οὐ Περικλῆσ τοιοῦτοσ οὔτ’ ἐνταῦθα οὔτε ἄλλοθι, ἀλλ’ οὕτω σφόδρα πόρρω τῆσ πλεονεξίασ ἦν καὶ τοῦ συμβουλεύειν Ἀθηναίοισ τὰ μὴ προσήκοντα πράγμαθ’ αὑτοῖσ προστίθεσθαι ὥστε τῷ προτέρῳ πολέμῳ κεκρατηκότασ αὐτοὺσ Πελοποννησίων καὶ ἔχοντασ Μέγαρα, Νίσαιαν καὶ Τροιζῆνα καὶ Πηγὰσ καὶ Ἀχαί̈αν ἔπεισε ταῦτα ἀποδόντασ εἰρήνην συνθέσθαι, τοσούτου ἔδει προσδιδάσκειν πλέον ἀεί τι τῶν ὑπαρχόντων αὐτοὺσ ἔχειν. ὥστ’ ἔγωγε νομίζω πρὸσ ταῦθ’ ὁρῶν καὶ τούτοισ τεκμαιρόμενοσ, εἰ ἐπεβίω Περικλῆσ καὶ μὴ πρότερον ᾤχετο ἀπιὼν, οὐκ ἂν εἰσ ἔσχατον κακῶν ἐξοκεῖλαι τοὺσ Ἕλληνασ, ἀλλ’ ἐπειδὴ τοὺσ ἄνδρασ τῶν Λακεδαιμονίων εἶχον Ἀθηναῖοι καὶ Πύλον, οὐδὲν ἂν αὐτοὺσ πλέον ζητῆσαι, ἀλλ’ εὐθὺσ ἐλευθέρωσ ἂν ταῦτ’ ἀποδόντασ ποιῆσαι τοῖσ Ἕλλησι κοινὴν εἰρήνην. οὐδὲ γὰρ αὐτὸν τὸν πόλεμον πλεονεξίασ ἕνεκα αὐτοῖσ προελέσθαι συνεβούλευσεν, ἀλλὰ τοῦ μὴ τῶν ὑπαρχόντων ἀποστῆναι· ἀρχὴν δ’ ἐκεῖνόσ γε οὐδ’ ἠξίου γίγνεσθαι πόλεμον, ἀλλὰ δίκῃ διαλύεσθαι περὶ τῶν διαφόρων. οὕτω καὶ πόλεμον ἐξ εἰρήνησ ᾔδει δέχεσθαι καὶ παρὸν εἰρήνην ἄγειν οὐδαμοῦ τὸν πόλεμον προῃρεῖτο· οὐδὲ τοῦ πλείονοσ αὐτοὺσ ἔχεσθαι συνείθιζεν, ἀλλὰ τοῦ προσήκοντοσ. καίτοι ταῦτά ἐστιν ἀνδρείασ, εὐβουλίασ, δικαιοσύνησ, τῶν καλλίστων ἐπιδείγματα, ἀλλ’ οὐχ ὧν Πλάτων ἀνέθηκεν αὐτῷ. οἶμαι τοίνυν ἔγωγε καὶ τὴν ἐπωνυμίαν ἢν ἔσχεν ἐκεῖνοσ ἐν τοῖσ Ἕλλησιν, οὐχ ἥνπερ Μίθαικόσ τε καὶ Θεαρίων, ἀλλὰ τὴν αὐτὴν τῷ Διὶ, μαρτύριον μέγιστον εἶναι τοῖσ ὑπὲρ αὐτοῦ λόγοισ καὶ ὡσ οὐ τῶν φαύλων τισ ἦν. ἢ τῆσ μὲν Ἀριστείδου δικαιοσύνησ σύμβολον τὴν ἐπωνυμίαν ποιούμεθα ‐ οὐ γὰρ αὐτοί γέ που τάττοντι παρῆμεν αὐτῷ τοὺσ φόρουσ ‐ τῆσ δὲ Περικλέουσ ἀρετῆσ τε καὶ φύσεωσ οὐ ποιησόμεθα τὴν ἐπωνυμίαν σύμβολον, ἣν οὐκ ἀφ’ ἑνὸσ τῶν τῆσ ἀρετῆσ μορίων, ἀλλ’ ἀπὸ πάντων συλλήβδην ἐκτήσατο; ὅτι γὰρ οὐκ ἀτιμαστέον αὖ τοὺσ πολλοὺσ οὐδὲ ἀμελητέον τῆσ δόξησ τῆσ παρ’ αὐτῶν, ἀλλ’ ἔνι τι κἀν τούτοισ εὔστοχον θείᾳ τινὶ μοίρᾳ τῆσ ἀληθείασ ἐφαπτόμενον, αὐτὸσ Πλάτων ὁ διδάσκων καὶ λέγων ἐστίν·

καίτοι τί λέγω; ἔτι δὲ ἀνωτέρω Πλάτωνοσ πολλαῖσ γενεαῖσ ὕμνησεν Ἡσίοδοσ ποιήσασ τὰ ἔπη ταῦτα ἃ πάντεσ ᾄδουσι φήμη δ’ οὔτισ πάμπαν ἀπόλλυται ἥντινα πολλοὶ λαοὶ φημίξωσι· θεόσ νύ τίσ ἐστι καὶ αὐτή. οὐκοῦν ἡ φήμη μαρτυρεῖ τῷ Περικλεῖ τὰ κάλλιστα, καὶ θεὸσ οὖσα αὕτη φησὶν ἐκεῖνον κρείττονα ἢ κατ’ ἄνθρωπον γενέσθαι. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γ’ ἔστιν εἰπεῖν ὡσ ἄρα φαύλωσ πράττοντεσ ὑπὸ συμφορῶν Ἀθηναῖοι ταύτην αὐτῷ παρεῖσαν τὴν τιμὴν, ὥσπερ χρόνῳ ὕστερον ἔσθ’ ἃ καὶ παρ’ ἀξίαν συνεχώρησαν ταπεινωθέντεσ. ἀλλ’ εἴπερ ποτὲ ἄλλοτε ἤκμαζον καὶ τότε καὶ ἦν ἡ πόλισ αὐτοῖσ ἐπ’ ἐκείνου μεγίστη, ὡσ ἂν ἡμεῖσ, ὦ Πλάτων, μεγίστην φαῖμεν. ἀλλ’ οὐδέν γε τοῦτο βλάβοσ τῷ λόγῳ. τοὺσ γὰρ οὕτωσ ὡσ λέγω πράττοντασ ἀνάγκη πλεῖστον ἐφ’ αὑτοῖσ οἶμαι φρονεῖν καὶ πορρωτάτω μὲν ταπεινότητοσ, ἐγγυτάτω δὲ αὐθαδείασ εἶναι. τότε τοίνυν αὐτὸν προσεῖπον Ὀλύμπιον, τοσοῦτον ἦν τὸ συγκεχωρηκόσ. εἰ γὰρ τὰ μάλισθ’ ὑποπεπτώκεσαν, περιετρέπετο καὶ οὕτωσ ὁ λόγοσ Πλάτωνι.

ἐκεῖνοι γὰρ ἐκεῖνον ἤδη κολακεύοντεσ φαίνοιντ’ ἂν, οὐ Περικλῆσ Ἀθηναίουσ. ἀλλὰ οὔτ’ Ἀθηναίουσ Περικλῆσ οὔτ’ Ἀθηναῖοι Περικλέα. πόθεν; ἀλλ’ ὁρῶντεσ ἄνδρα καὶ λέγειν καὶ πράττειν ἄκρον καὶ δουλείασ μὲν οὐδαμῶσ ἐγγὺσ, ἄρχειν δ’ ἐπιτηδειότατον καὶ ἱκανώτατον καὶ πάντων ὑπερπεφυκότα τῶν ἄλλων, ἔπαθόν τι Ὁμηρικὸν καὶ παραπλήσιον αὐτὸν τοῖσ θεοῖσ ἐνόμισαν. εἶθ’ ὃν οἱ χρώμενοι καὶ συνόντεσ καὶ μετὰ τῆσ πείρασ εἰδότεσ τῆσ αὐτῆσ θεοῖσ προσηγορίασ ἠξίωσαν, τοῦτον ἡμεῖσ Θεαρίωνι καὶ Μιθαίκῳ τοῖσ καὶ οὐκ οἶδ’ ὅτῳ τῷ τρίτῳ γραφώμεθα τῆσ αὐτῆσ; οὐκ ἄρ’ εὖ φρονεῖν δόξομεν. ἀλλὰ νὴ Δία ὁ Κίμων φαῦλόσ τισ ἄνθρωποσ, ἢ τοιοῦτοσ οἱο͂ν ἀπεύξαιτ’ ἄν τισ μὴ γενέσθαι παιδίον αὑτῷ, ἀλλὰ τούτου γε καὶ χάριν ἄν τισ Πλάτωνι δικαίωσ ἔχοι, ὅτι καὶ τοῦτον ἡμῖν εἰσ τοὺσ ῥήτορασ ἐγγράφει. ὡσ ἐγὼ μᾶλλον ἂν τοῦτ’ ἔδεισα, μή τισ αὐτὸν τῶν ῥητόρων μὲν ἀποστεροίη, τιθείη δὲ τῶν στρατηγῶν. νῦν δὲ ἀκριβῶσ τὸ τοῦ Ὁμήρου συμβαίνει, τὸν αὐτὸν ἂν ἀρκεῖν μύθων τε ῥητῆρ’ ἔμεναι πρηκτῆρά τε ἔργων, εἰ δὴ καὶ Κίμων ἔσται μεθ’ ἡμῶν. οὕτωσ οὐδὲν ὄνειδοσ τῇ ῥητορικῇ Κίμων ἐγγραφόμενοσ. ἐβουλόμην δ’ ἂν καὶ πρὸσ ἄλλον τινά μοι τὸν ἀγῶνα τυγχάνειν ὄντα καὶ μὴ πρὸσ Πλάτωνα, καὶ περὶ τούτου λέγω καὶ περὶ τῶν ἄλλων, ἵνα πᾶσιν οἷσ εἶχον ἐχρώμην θαρρούντωσ καὶ μὴ συνέβαινέ μοι παραπλήσιον ὥσπερ ἂν εἰ πλέων καὶ παρὸν ἐξ οὐρίασ κομίζεσθαι, εἶτα ὑφιέμην ὑπὸ δειλίασ, ἢ καὶ ἵπποισ ἀγωνιζόμενοσ, ἐξὸν καὶ ταχὺ καὶ τοσοῦτον ὅσον βούλομαι παρενεγκεῖν, εἶτ’ ἀνεῖχον ἐξεπίτηδεσ φειδοῖ τοῦ προειληφότοσ· οὕτω πολὺ πλείω ποιοῦμαι λόγον μηδὲν ἀπηχὲσ εἰσ Πλάτωνα τυχεῖν εἰπὼν μηδ’ ὡσπερεὶ θρασύνεσθαι δοκεῖν, ἢ ’κείνων ἕκαστον ἐπαινέσαι.

εἰκότωσ· οὐδὲ γὰρ ἐλάττονοσ ἄξια χάριτόσ μοι τὰ πρὸσ τοῦτον. οὐ μὴν ἀλλ’ εἴ γ’ ἄμφω συμβήσεται, καὶ τὰσ κατ’ ἐκείνων αἰτίασ ἀπολύσασθαι καὶ Πλάτωνι πᾶν ὅσον αἰδοῦσ καὶ τιμῆσ ἔξεστι σεσωκέναι, καὶ προσέσται τὸ δίκαιον ἀμφοτέροισ, μετρίωσ ἂν ἔχοι πανταχῆ. ὅτι μὲν τοίνυν οὐχ εἷσ τῶν κομψῶν οὐδ’ οἱο͂σ ὑπελθεῖν καὶ κολακεῦσαι Κίμων ἐγένετο οἱ μηδὲ τὰ πατρῷα ἐθελήσαντεσ αὐτῷ παραδοῦναι μέχρι πόρρω τῆσ ἡλικίασ ἐπίτροποι μαρτυροῦσιν· οὕτωσ εὐήθη καὶ μᾶλλον ἀρχαῖον ἡγοῦντο. ὅτι δ’ οὐ παντὸσ ἀνδρὸσ τὰ Κίμωνοσ πράγματα οὐδὲ τῆσ ἐσχάτησ μοίρασ, ἀλλὰ καὶ λογίσασθαι περὶ πραγμάτων δεινὸσ ἀνὴρ καὶ καταπρᾶξαι, καὶ τοιοῦτοσ οἱο͂σ μὴ μόνον παρ’ Ἀθηναίοισ εἰκότωσ εὐδοκιμεῖν, ἀλλὰ καὶ παρὰ Λακεδαιμονίοισ οὐ χαλεπῶσ ἂν τὰ πρῶτα ἔχειν, ἐφεξῆσ ἂν εἰή λέγειν. ἅπαντα μὲν τοίνυν τἀκείνου διηγεῖσθαι ἢ καὶ τὰ τῶν ἄλλων τῶν ὑπολοίπων ἔξω τοῦ καιροῦ παντελῶσ γίγνοιτ’ ἂν, ἄλλωσ τε καὶ μηδεμιᾶσ αἰτίασ εἰρημένησ κατ’ αὐτῶν πρὸσ ἣν ἀπολογεῖσθαι δεῖ, πλήν γε δὴ ὡσ διάκονοί τινεσ ἦσαν. ἃ δ’ ἐστὶν ὡσπερεὶ κεφάλαια καὶ ὅσα οὐδὲ βουλομένῳ παρελθεῖν δυνατὸν, ταῦτ’ εἰρήσεται. ἀνάγκη δὲ ἴσωσ τοσοῦτον ὑπειπεῖν. εἰ μὲν γὰρ ἅπαντα ταῦθ’ ἡμῖν ἐστι διακονία καὶ νόμουσ θεῖναι καὶ πολιτείαν καταστῆσαι καὶ στρατοπέδων ἄρξαι καὶ ἀρχὴν ἐπέτειον ἐν πόλει, καὶ προσέτι προβουλεῦσαι, προεδρεῦσαι, πρεσβείαν τελέσασθαι, δικάσαι δίκασ, πανηγύρεισ, ἂν οὕτω τύχῃ, κοσμῆσαι, λέγω συνελὼν ἅπασαν πρᾶξιν καὶ προστασίαν, εἰ διακονίαν καὶ ὑπηρεσίαν χρὴ καλεῖν, οἱο͂ν δὴ καὶ βασιλείαν αὐτὴν καὶ δυναστείαν ἅπασαν, καὶ ἔτι γ’, εἰ βούλει, πρότερον οἰκίασ ἄρχοντα μὴ ἄρχειν μᾶλλον ἢ δουλεύειν, καὶ τὸ τοῦ κωμῳδιοποιοῦ βεβαίωσ καὶ παγίωσ ἔχει ὡσ ἄρ’ εἷσ εἰή τῆσ οἰκίασ δοῦλοσ ὁ δεσπότησ· εἰ ταῦθ’ οὕτωσ ὥσπερ ἔφην ἔχει, πρῶτον μὲν ἔγωγε οὐχ ὁρῶ πῶσ ἂν μᾶλλον πάντ’ ἄνω καὶ κάτω γένοιτο.

εἰ γὰρ τἀναντία τοῖσ ἐναντίοισ ὁριούμεθα, πῶσ ἕκαστον ἔθ’ ἡμῖν σώσει τὴν αὑτοῦ φύσιν; εἰ γὰρ ἡ ἀρχὴ δουλεία, σχολῇ γ’ ἂν ἄλλο τι δουλείαν ἐκφύγοι· κἂν εἴ γε τὴν ἀρχὴν δουλείαν εἶναι τιθείημεν, τί κωλύει καὶ τὴν δουλείαν ἀρχὴν τοῖσ αὐτοῖσ τούτοισ τιθέναι λόγοισ; κἀκ τούτου περίεισιν ἡμῖν ἡ θέσισ, καὶ οὐδέποτ’ ἐν ταὐτῷ μένει, ἀλλ’ ἡ μὲν ἀρχὴ δουλεία πρότερον γενομένη δι’ ἐκείνησ πάλιν ἀρχὴ γίγνεται, ἡ δ’ αὖ δουλεία πρότερον ἀρχὴ νομισθεῖσα ὑπ’ αὐτῆσ τῆσ ἀρχῆσ ἐπάνεισι δουλεία πάλιν εἶναι. καὶ οὕτω πλανήσεται καὶ μεταχωρήσει τὰ ὀνόματα ταῦτα τῶν ἐναντίων πραγμάτων ὄντα, εἰ δὲ βούλει, τἀναντία τοῦ πράγματοσ. καὶ μὴν οὐδὲ ὅ τι λοιπὸν ἔσθ’ ἡμῖν τούτων περιῃρημένων ῥᾴδιον εὑρεῖν. εἰ γὰρ μὴ προστησόμεθα μήτε πολλῶν μήτε ὀλίγων, μήτε οἰκίασ μήτε ἡμῶν αὐτῶν, ὡσ ἔποσ εἰπεῖν, μηδὲ κινήσει μηδένα ἡμῶν μήτε χρεία πατρίδοσ μήτε ἑστία πατρῴα μήτ’ οἰκέται ὁρῶντεσ εἰσ ἡμᾶσ μήτ’ ἄλλο τῶν ἀνθρωπίνων μηδὲν, ἀλλ’ οὕτωσ φυγῇ φευξούμεθα τὰ πράγματα καὶ καθεδούμεθα ὥσπερ ἐν μέσῳ τῷ ἀέρι, τῆσ γῆσ οὐδὲν προσαπτόμενοι, οὐδὲ φροντίζοντεσ οὐδενὸσ πράγματοσ, οὐδ’ ἂν προσαγγέλλῃ τισ ἡμῖν ἅπερ τῷ Μελεάγρῳ, ἄνδρασ μὲν κτείνουσι, πόλιν δέ τε πῦρ ἀμαθύνει, τέκνα δέ τ’ ἄλλοι ἄγουσι βαθυζώνουσ τε γυναῖκασ, ἀλλὰ πάντα ταῦτα ἀνελευθερίαν καὶ ταπεινότητα εἶναι καταγνωσόμεθα, καὶ πρὸσ ἅπανθ’ ἡμῖν οὗτοσ ὁ λόγοσ ἀρκέσει, τὸ διακονεῖν ταῦτ’ εἶναι καὶ ὑπηρετεῖν καὶ τὸ ἀδικεῖσθαι κρεῖττον ἢ ἀδικεῖν, ἄλλο τι ἢ τῶν ἀψύχων ἐγγύτατα ζῆν λείπεται, καὶ τοῖσ κάμνουσι παραπλησίωσ, ὅταν αὐτοῖσ ὑπὸ τῶν ἰατρῶν ἡσυχάζειν ἐπιταχθῇ; εἰ δ’ οὖν καὶ διακονία πάντα ταῦτ’ ἐστὶ καὶ οὐδὲν σεμνὸν, τί μαθὼν, ὦ φίλη κεφαλὴ, αὐτὸσ ἡμῖν τοὺσ διακόνουσ μιμεῖ, πολιτείαν κατασκευαζόμενοσ καὶ νόμουσ συγγράφων, καὶ λέγεισ μὲν καὶ τυραννίδα συντελεῖν εἰσ νόμων θέσιν, λέγεισ δὲ τῇ φιλοσοφίᾳ δυναστείασ προσδεῖν καὶ μὴ πρότερον παύσεσθαι κακῶν τὰσ πόλεισ, πρὶν ἄν σοι τὸ πολυύμνητον δὴ τοῦτο ἢ οἱ βασιλεῖσ φιλοσοφήσωσιν, ἢ βασιλεύσωσιν οἱ φιλόσοφοι;

ὡσ εἰ μὴ ταῦτα συνέλθοι, φιλοσοφία καὶ δύναμισ πολιτικὴ, οὐδὲν πλέον εἰσ τὸ κοινὸν τοῖσ ἀνθρώποισ ἐσόμενον. καὶ τὸ δὴ μέγιστον ἁπάντων, ἐν γὰρ αὐτοῖσ οἷσ πολιτεύει καὶ νομοθετεῖσ, ἀφορίζεισ μὲν φύλακασ τῇ πόλει, οἵτινεσ τὴν αὐτὴν ἕξουσι τέχνην Κίμωνι, δίδωσ δὲ αὐτοῖσ τὰ πρεσβεῖα τῶν ἄλλων πολιτῶν, οὐκ ὀλίγον τι προκρίνασ, καὶ τιμὰσ καὶ προεδρίασ καὶ ζῶσι καὶ τελευτήσασιν ὃσ ἂν αὖ τούτων ἄριστοσ φανῇ, καὶ ὅλωσ περὶ τούτουσ διατρίβεισ τὰ πλεῖστα, ὡσ μίαν οὖσαν ταύτην τῇ πόλει σωτηρίαν, εἰ τὰ τῶν φυλάκων εὐθενοῖ. καὶ οὔτε μισθωτοὺσ αὐτοὺσ καλεῖσ, καίτοι μισθὸν τάξασ αὐτοῖσ παρὰ τῶν ἄλλων ἐν τῇ πόλει, οὔτε τῶν κοινῶν διακόνουσ, καὶ ταῦτα ὑπὲρ πάντων ἀγρύπνουσ μέλλοντασ διάξειν καὶ κινδυνεύσειν ἅπαντα κίνδυνον ὑπὲρ τῆσ πόλεωσ ἁπάσησ· οὐδ’ ἡγήσω μισθοφόροισ τισὶ καὶ ξένοισ ὡσ ἀληθῶσ αὐτοὺσ προσεοικέναι δόξειν, οὐδ’ ἐν Καρῶν σχήματι καὶ μοίρᾳ θρέψεσθαι, πολλὰ πράγματ’ ἔχοντασ, ὀλίγου καὶ ταῦτα μισθοῦ, ἀλλ’ ἱκανὴν αὐτοῖσ ἡγεῖ φιλοτιμίαν, ἐὰν τὴν χώραν σώζειν ἐπίστωνται καὶ ἡ πόλισ ἅπασα πρὸσ αὐτοὺσ ἀποβλέπῃ. εἰ γὰρ αὖ πάντα ταῦτα καλῶσ καὶ δικαίωσ ἔχει σοι καὶ οὐκ ἄχρηστοσ ἡ σπουδὴ οὐδ’ ἀνελεύθεροσ, οὐδ’ αἰσχύνην ἔχουσα κατεσκευάσθαι τοιαύτην φυλακὴν πόλει καὶ τοιούτουσ ἄνδρασ, ὁποῖοι τοῖσ τε φίλοισ βοηθεῖν καὶ τοὺσ ἐχθροὺσ ἀμύνεσθαι δυνήσονται, σκόπει τὸν Κίμωνα μὴ πόρρωθεν, ἀλλ’ ἐκ τούτων, καί σοι πάντεσ οὗτοι μάρτυρεσ παρεῖναι δόξουσι τῷ ἀνδρὶ, μὴ διάκονον μηδὲ τῶν πρὸσ ἡδονὴν ὁμιλούντων γεγενῆσθαι, ἀλλ’ ὡσ ἐλευθεριώτατα καὶ ὡσ κάλλιστα ἔχειν αὐτῷ τὰ τῆσ πολιτείασ, καὶ σχεδὸν ὥσπερ σοὶ τὰ τῆσ πολιτείασ ἔχει τῆσ ἀκινδύνου ταύτησ. σκέψαι δὴ αὐτὸν μὴ μόνον ὡσ τὴν πόλιν καὶ τὴν χώραν ἐφύλαξεν, ἀλλὰ καὶ ἐκ δυοῖν τοῖν ἐσχάτοιν ὁρ́οιν, ὅπωσ τοῖσ τε Ἕλλησι προσηνέχθη καὶ ὅπωσ τοῖσ βαρβάροισ·

ἐπειδή γε καὶ αὐτῷ σοι δοκεῖ μὴ τὸν αὐτὸν δεῖν ἀμφοτέροισ τρόπον, ἀλλὰ τοῖσ μὲν ὡσ τοῖσ ὁμοφύλοισ εἰκὸσ, τοῖσ δ’ ὡσ χρὴ τοῖσ φύσει πολεμίοισ. ἐκεῖνοσ γὰρ συμβάσησ μὲν ἐν Πελοποννήσῳ ταραχῆσ οὐ φαύλησ οὐδὲ μικρᾶσ τινοσ, ἀλλ’ ὥστε Λακεδαιμονίουσ εἰσ πᾶν ἐλθεῖν τῶν εἱλώτων ἐπαναστάντων, καὶ ἅμα τῶν σεισμῶν ἐπικειμένων, ἀγαγὼν Ἀθηναίουσ τετρακισχιλίουσ ὁπλίτασ, οὓσ σὺ τιμᾷσ, ὦ Πλάτων, ἔσωσε μὲν τὴν πόλιν αὐτοῖσ καὶ τὴν χώραν, ἔλυσε δὲ τοὺσ περιστάντασ ἅπαντασ φόβουσ, κατέστησε δὲ τὰ ἐν Πελοποννήσῳ πράγματα. τοιοῦτοσ μὲν πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ καὶ τῶν Ἑλλήνων τοὺσ ἀρίστουσ καὶ ἅμα συμμάχουσ. πρὸσ δὲ τοὺσ βαρβάρουσ καὶ πολεμίουσ ὁποῖόσ τισ, οὐκ εἰσὶ τῶν Ἑλλήνων οὐδενὶ πλείουσ οὐδὲ ὀνομαστότεραι πράξεισ ἐν τῇ ὑπερορίᾳ, οὐδὲ τρόπαια καλλίω βαρβάρων, οὐδ’ ὧν μᾶλλον ἄγασθαι προσήκει τῆσ ἀνδρείασ ἅμα καὶ τῆσ ὑποθέσεωσ. οὐ γὰρ ἐπειδὴ διήμαρτον ὧν ἤλπισάν τε καὶ προὐθυμήθησαν, καὶ δὴ διὰ τοῦθ’ ὥσπερ εὐεργέτασ αὐτοὺσ ἠξίωσεν ἀφεῖναι, οὐδ’ ἠμνημόνησε τῶν ἱερῶν τῶν ὑπ’ ἐκείνων ὑβρισθέντων, οὐδ’ ὧν ἐν οἷσ ἠδυνήθησαν ἐπεδείξαντο, ἀλλὰ καὶ τούτων ἀξιῶν αὐτοὺσ ὀφείλειν δίκην τὴν ἐσχάτην καὶ ἔτι μειζόνων, ἃ, εἰ κατώρθωσαν, δῆλοι πᾶσιν ἦσαν ἐξεργασάμενοι, οὐκ ᾤετο δεῖν τὴν ἡσυχίαν ἄγειν οὐδὲ τοῖσ ἄλλοισ παραινεῖν, οὐδὲ τοῖσ θεοῖσ αἰσχρῶσ ἔχειν τὴν χάριν, ἀγαπῶντασ εἰ σώζονται, ἀλλ’ ὃ ποιηταὶ καὶ νομοθέται καὶ παροιμίαι καὶ ῥήτορεσ καὶ πάντεσ κελεύουσιν, ἀμύνεσθαι τοὺσ ὑπάρξαντασ, τοῦτο εἰσηγεῖτο καὶ πρὸσ τοῦτ’ ἦγεν αὐτοὺσ, οὐχ ὡσ ἄν τισ τὸ ἥδιστον, ἀλλ’ ὡσ ἄν τισ τὸ δικαιότατον λέγων. πρὸσ δὲ τούτοισ καὶ τῆσ Ἑλλάδοσ φυλακὴν ἀληθεστάτην ἡγεῖτο οὐκ εἰ καθείρξασ αὐτοὺσ οἴκοι παρέχοι καθεύδειν ἀσφαλῶσ, ἀλλ’ εἰ τοῖσ βαρβάροισ φόβον ἐμβάλοι μηδὲν ἔτι τοιοῦτον ἐνθυμηθῆναι τοῦ λοιποῦ, καὶ εἰ τῆσ Ἑλλάδοσ αὐτοὺσ ἀπώσαιτο ὡσ δυνατὸν πορρωτάτω.

διὰ ταῦτα εἰσ τὴν ἐκείνων ἐξῆγε τὸν πόλεμον καὶ περιέπλει μὲν Κύπρον, παρέπλει δὲ Παμφυλίαν, ἐναυμάχει δὲ Φοίνιξι καὶ Κυπρίοισ καὶ οἷστισι προσμίξαιεν αὐτῶν. ἐπὶ δὲ Εὐρυμέδοντι ποταμῷ ναυμαχίασ καὶ πεζομαχίασ μνημεῖα ἔστησεν ἀμφότερα ἡμέρᾳ μιᾷ νικῶν. ὥστε τοῖσ προτέροισ ἔργοισ ἐκπεπληγμένων τῶν ποιητῶν τοῖσ ὅτ’ ἐπῄεσαν οἱ βάρβαροι πραχθεῖσιν, ὅμωσ τισ ὕμνησεν αὐτῶν εἰσ ταῦτα ὕστερον, οὐ πάντα, ἀλλὰ μιᾶσ τινοσ ἡμέρασ ἔργα· ἐξ οὗτ’ Εὐρώπην Ἀσίασ δίχα πόντοσ ἔκρινε καὶ πόλιασ θνητῶν θοῦροσ Ἄρησ ἐφέπει, οὐδενί πω κάλλιον ἐπιχθονίων γένετ’ ἀνδρῶν ἔργον ἐν ἠπείρῳ καὶ κατὰ πόντον ὁμοῦ. οἵδε γὰρ ἐν γαίῃ Μήδων πολλοὺσ ὀλέσαντεσ Φοινίκων ἑκατὸν ναῦσ ἕλον ἐν πελάγει ἀνδρῶν πληθούσασ, μέγα δ’ ἔστενεν Ἀσὶσ ὑπ’ αὐτῶν πληγεῖσ’ ἀμφοτέραισ χερσὶ κράτει πολέμου. καὶ ταῦτα οὐκ ἀπεικότωσ παρύμνησεν οὐδ’ ἐξῆρεν οὕτωσ ὡσ ποιητήσ.

ἐκεῖνα μὲν γὰρ ἐν πύλαισ τῆσ Ἑλλάδοσ ἐκινδυνεύετο, τὰ μέν γε ἐν αὐταῖσ Πύλαισ, τὰ δ’ ἐπ’ Ἀρτεμισίῳ τῆσ Εὐβοίασ, ταῦτα δ’ ἐν μέσῃ τῇ πολεμίᾳ. καὶ τότε μὲν διείλοντο τὸν κίνδυνον αἱ πόλεισ, ταῦτα δ’ ἀμφότερα ἑνὸσ ἀνδρὸσ καὶ ἑνὸσ ἦν στόλου. κἀκεῖνοι μὲν ὥσπερ τὸν κίνδυνον, οὕτω καὶ τὴν τύχην ὡσ εἰπεῖν διείλοντο· Ἀθηναῖοι μὲν γὰρ καὶ Θεμιστοκλῆσ ἐνίκων ἐπ’ Ἀρτεμισίῳ λαμπρῶσ, οἱ δ’ εἰσ Πύλασ ἀπαντήσαντεσ οὐδὲν πλέον κατεπράξαντο τῇ Ἑλλάδι, πλὴν ὅσον τὰ σώματα εἰσήνεγκαν, τῷ θανάτῳ τοὺσ βαρβάρουσ ἐκπλήξαντεσ, ἐπισχεῖν ὧν ὡρ́μηντο αὐτοὺσ οὐ δυνηθέντεσ. οὗτοι δὲ, φησὶ, καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ἐνίκων τοὺσ πολεμίουσ, καὶ τοσούτουσ αἰχμαλώτουσ εἷλον αὐτῶν ὅσοισ ἔργον ἦν καὶ τοῖσ ἅπασιν ἀντιστῆναι. διὰ ταῦτα, φησὶ, λέγω θαρρῶν οὐδενί πω κάλλιον ἐπιχθονίων γένετ’ ἀνδρῶν ἔργον ἐν ἠπείρῳ καὶ κατὰ πόντον ὁμοῦ. οὕτωσ ἀκριβήσ τισ καὶ βέβαιοσ ἐκεῖνοσ φύλαξ ἦν τῆσ Ἑλλάδοσ, οὐ μόνον τῆσ ἑαυτοῦ πόλεωσ, καὶ τοιούτουσ ἐπικούρουσ, ὦ Πλάτων, τοῖσ Ἕλλησι παρέσχετο. ὥστε ἑώσ ἔζη Κίμων τεθνάναι περιῆν τοῖσ βαρβάροισ τῷ φόβῳ τοὺσ Ἕλληνασ καὶ μὴ σκοπεῖν ὅντινα τῶν παρ’ ἡμῶν ὑφ’ ἑαυτοῖσ ποιήσονται, ἀλλ’ ὅπωσ αὐτοὶ σωθήσονται. ἐξ ὧν τάσ τε πόλεισ ἁπάσασ ἀφεῖσαν καὶ τῆσ κάτω χώρασ οὐκ ὀλίγησ ἀπέστησαν, ὧν τἀναντία ὕστερον συνεχώρησαν Λακεδαιμόνιοι, πρὸσ οὓσ σὺ βλέπων καὶ ἁμιλλώμενοσ τοὺσ σαυτοῦ συγκροτεῖσ, οἷσ ἡ τῶν εἰσ τοὺσ πολέμουσ ἐμπειρία καὶ ἕξισ πρόσκειται μόνη. τοσούτῳ κρεῖττον Κίμων ἐφύλαξε τοὺσ Ἕλληνασ καὶ οὕτω πολλοῦ τινοσ ἄξιοσ ἦν καὶ λέγων καὶ πράττων. ἆρ’ οὖν ταῦτα ἂν οὕτω κατείργαστο, ἢ νίκασ οὕτω πολλὰσ καὶ λαμπρὰσ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ἐφεξῆσ ἀνῃρεῖτο, εἰ δουλεύειν ἠξίου τῷ πλήθει καὶ μὴ τοὐναντίον εἰσ ὅσον ἐξῆν ἦρχεν ἀκριβέστατα, ἢ κόσμου καὶ τάξεωσ χωρὶσ ἦγε τὸ στρατόπεδον καὶ συνεχώρει πᾶν ὃ βούλοιντο, ἀλλὰ μὴ πανταχοῦ πᾶσαν φροντίδα καὶ πρόνοιαν ἐποιεῖτο εὐταξίασ καὶ εὐαρμοστίασ αὐτῶν καὶ τοῦ πρὸσ ἅπαντα ὑπάρχειν εὐκόλουσ αὐτῷ;

ἐγὼ μὲν γὰρ οὐκ ἀσελγαίνοντασ οὐδ’ ὑβρίζοντασ αὐτοὺσ οὐδὲ τῶν ἡδονῶν ἡττωμένουσ, ἀλλ’ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα κοσμίουσ ὄντασ καὶ τὴν τάξιν φυλάττοντασ, καὶ ὅ φησιν Ὅμηροσ αἰδουμένουσ κρατεῖν ἂν τῶν πολεμίων οἶμαι καὶ χρησίμουσ εἶναι κἀκείνῳ καὶ σφίσιν αὐτοῖσ. καί μοι πάντ’ ἐκεῖνα ἤδη λέγε, τὸν ναυπηγὸν ὡσ εἰσ τάξιν τίθησι τὰ ξύλα, τὸν τέκτονα ὡσ εἰσ τάξιν τοὺσ λίθουσ, τὸν χοροποιὸν, τὸν ὁντιναδήποτε. ὅ τι γὰρ ἂν τούτων εἴπῃσ, ὑπὲρ τῆσ Κίμωνοσ ἐρεῖσ ἡγεμονίασ καὶ πολιτείασ. καὶ μὴν ὅτι καὶ τὸ πᾶν τοῦτο κόσμοσ ἐκλήθη λέγεισ ὀρθῶσ, ὡσ ἔγωγέ φημι προσβιβάζων ἡμᾶσ πρὸσ τὸ μηδὲν εἰκῆ πράττειν· Κίμων τοίνυν τῆσ τοῦ παντὸσ ἐπωνυμίασ τὸ γιγνόμενον τῇ πόλει διεσώσατο. κοσμίουσ γὰρ ἅπαντασ παρεῖχεν εἰσ δύναμιν. τοιαῦτα ἐπολιτεύετο καὶ τοιαῦτα ἐδίδασκε κἀν τῇ πόλει τὸν δῆμον κἀν ταῖσ στρατείαισ τοὺσ ἑπομένουσ. νὴ Δία ἀλλ’ ἐξωστράκισαν αὐτὸν, ὅπωσ αὐτοῦ δέκα ἐτῶν τῆσ φωνῆσ μὴ ἀκούσειαν. καὶ πάλιν γε κατήγαγον πρὶν τὰ δέκα ἐξήκειν ἔτη, ἵν’ αὐτοῦ τῆσ φωνῆσ ἀκούσειαν· οὕτωσ ἐπόθησαν. σὺ δὲ ὡσ μὲν κατέγνωσαν λέγεισ, ὡσ δὲ μετέγνωσαν οὐκ ἐνθυμεῖ. καὶ ἃ μὲν οὐ δικαίωσ ἐψηφίσαντο κατ’ ἀμφοτέρων λέγεισ, ἃ δ’ ὀρθῶσ ἐβουλεύσαντο οὐχ ἡγεῖ τοῖσ μὲν προαχθεῖσι παραίτησιν, τῷ δὲ ἀφεθέντι μεγίστην πίστιν τῆσ ἀρετῆσ ἔχειν. καὶ ὡσ ἐοίκεν, οἱ μὲν καταγνόντεσ αὐτοὶ μετέγνωσαν καὶ οὐκ ἔμειναν ἐφ’ ὧν ἔγνωσαν ἐξ ἀρχῆσ σὺ δὲ ὥσπερ τι κύριον ἐγκέκληκασ, καὶ οὐκ ἠξίωσασ ταύτῃ μιμήσασθαι τοὺσ Ἀθηναίουσ, ἀφεὶσ τὸν ἄνδρα τῆσ αἰτίασ, ἀλλ’ ὃ μὲν ἦν χαλεπώτερον αὐτῶν ἐμιμήσω, τὸ δὲ λοιπὸν εἰάσασ, καὶ ταῦθ’ ὃ πάντων ἀτοπώτατόν ἐστι, κατηγορῶν αὐτῶν τῶν Ἀθηναίων, καὶ τό γε κάλλιον, οὐ τὰ δεύτερα ταῦτα, ἀλλ’ ἐκεῖνα ἅ τισ ἂν χαίρων τῷ Κίμωνι. καὶ μηδενὸσ μὲν ἂν τοιούτου συμβάντοσ οὐκ εἶχεσ ὅ τι κατηγόρεισ, ἐπεὶ δ’ ἔλυσαν τῇ μετανοίᾳ τὸ συμβὰν καὶ τὴν αἰτίαν ἐφ’ αὑτοὺσ μετέθεσαν, οὐκ ἴσον τι νομίζεισ εἶναι ὥσπερ ἂν εἰ μηδὲν ἐξ ἀρχῆσ εἰπεῖν εἴχομεν;

καὶ μὴν πολὺ μεῖζον καὶ κάλλιον εἰσ ἀρετῆσ λόγον ἐκπεσόντα κατελθεῖν ἢ μὴ φυγεῖν ὅλωσ. τὸ μὲν γὰρ καὶ τοῖσ τυχοῦσιν ὑπάρχει δή που, τοῦτο δ’ οὐ κατὰ τοὺσ πολλοὺσ ἄνδρασ ἦν· κἀκεῖνο μὲν ἂν τῇ τύχῃ τισ εἶχε λογίζεσθαι, τοῦτο δὲ τῷ κρείττονα ἢ κατὰ τοὺσ ἄλλουσ ὄντα γιγνώσκεσθαι. τοῦ μὲν γὰρ ἐκπεσεῖν καὶ φεύγειν φθόνοσ αἴτιοσ καὶ τάχα ἄν τι καὶ ἄλλο τοιοῦτον φανείη, τῆσ δὲ πρὸ τοῦ χρόνου κλήσεωσ καὶ παρακλήσεωσ οὐδὲν ἔσθ’ ἕτερον πλὴν τῆσ ἀρετῆσ αἰτιᾶσθαι, δι’ ἣν καὶ ἀπόντα ᾐσχύνοντο καὶ παρεῖναι λυσιτελεῖν αὑτοῖσ ὑπελάμβανον, καὶ τὸ μέγιστον, σφῶν αὐτῶν καταγιγνώσκειν μᾶλλον ἠξίουν ἢ ’κείνου. ὥστ’ εἰ μὲν αὐτὸν ἐφ’ αὑτοῦ δεῖ σκοπεῖν, τί δεῖ λέγειν, εἴ τισ εἰσ ἐκεῖνον ἐξήμαρτεν; εἰ δ’ ἀπὸ τῶν ἄλλων αὐτὸν δεῖ θεωρῆσαι, διαφερόντωσ οὗτοσ τιμηθεὶσ φαίνεται. ἀλλὰ μήπω ταῦτα· αὐτίκα γὰρ μᾶλλον ἴσωσ ἁρμόσει. ὃ δὲ πολλῶν καὶ μεγάλων ὄντων ὧν ἄν τισ ἐπαινέσαι Κίμωνα δικαίωσ μέγιστον καὶ ὡσπερεὶ κεφάλαιόν ἐστι καὶ διαφερόντωσ ἐκείνῳ προσῆκον, τοῦτ’ εἰπεῖν ἔτι βούλομαι καὶ ἀποδοῦναι ὥσπερ ἄλλο τι τῷ ἀνδρί. σχεδὸν γὰρ ἐν ὀλίγοισ τῶν πάντων, ὥσ γέ μοι φαίνεται, καὶ τῶν πρότερον καὶ τῶν ὕστερον ἀντέχει τῷ λόγῳ τούτῳ καὶ οὐ συναγωνίζεται οὐδὲ δίδωσι χώραν τῇ βλασφημίᾳ, ὡσ ἄρα τῶν καλῶν καὶ ἀγαθῶν ἀνδρῶν ὥσπερ εἱμαρμένον εἰή τοὺσ υἱεῖσ φαύλουσ ἀποβαίνειν καὶ ὀλίγου τινὸσ ἀξίουσ τῆσ πατρῴασ ἀρετῆσ, ὅστισ υἱὸσ ὢν Μιλτιάδου καὶ κληρονομῶν τοσούτου κινδύνου τῆσ ἐκείνου δόξησ οὐ κατῄσχυνεν οὐδὲν τῶν ὑπαρχόντων οὐδ’ ἀποχρῆν ἡγήσατο ἐπιγράφεσθαι τοὔνομα τοῦ πατρὸσ, ὥσπερ τισ Ὀλυμπίασιν ἀξιῶν νικᾶν ὅτι ἐστὶν Ὀλυμπιονίκου πατρόσ· ἀλλ’ οὕτωσ εὖ καὶ καλῶσ ἐκεῖνον ἐμιμήσατο καὶ ὥσπερ ἰχνῶν εἴχετο τῶν ἔργων τοῦ πατρὸσ, ὥστ’ εἰ μηδεὶσ τῶν συγγραφέων ἐτύγχανεν εἰρηκὼσ ὅτου παῖσ ἦν, ἀπ’ αὐτῶν εἶναι τῶν ἔργων εἰκάσαι τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ ὅτῳ προσῆκεν.

περιήκει δ’ ἡμῖν ὁ λόγοσ εἰσ αὐτὸν Μιλτιάδην, ὃν ἐγὼ μᾶλλον ἂν αἰσχυνοίμην ἐπαινῶν ἢ ψέγων· οὕτω μοι δοκῶ πάντ’ ἂν ἔλαττον εἰπεῖν ἢ βούλομαι. καίτοι τοσοῦτόν γ’ ἂν εἴποιμι θαρρούντωσ· εἰ γὰρ ἀναστὰσ, λέγω, Πλάτων αὐτὸσ ἀξιώσει κατηγορεῖν Μιλτιάδου καὶ τοῦ βελτίονοσ αὐτῷ τοῦτο λόγου κρινεῖ, πάνθ’ ἕτοιμοσ ἔγωγε συγχωρεῖν καὶ μὴ πολλοῦ τινοσ ἄξιον τὸν ἄνδρα ἐκεῖνον ἡγεῖσθαι. ἀλλὰ οὐκ ἄν μοι δοκεῖ ῥᾳδίωσ, ὅσ γε καὶ μνησθεὶσ περὶ αὐτοῦ, Μιλτιάδην δὲ, φησὶ, τὸν ἐν Μαραθῶνι. καίτοι τοῦτό ἐστιν ἐγγυτέρω θρήνου τινὸσ ἢ μέμψεωσ καὶ τιμῶντοσ μᾶλλον ἢ κακίζοντοσ, ὥσπερ οὓσ Σιμωνίδησ εἰώθει τιμᾶν ἐν τοῖσ ἐπιγράμμασιν. ὅμωσ δὲ καὶ Μιλτιάδησ μετέχει τοῦ καταλόγου καὶ περιέστηκεν αὐτῷ τὸ τῶν Πλαταιέων τῶν ὑπ’ αὐτοῦ τότε κοσμηθέντων. κατηγορίασ γὰρ οὐδεμιᾶσ αὐτοῦ προειρημένησ ἐξ ἀνάγκησ τρόπον τινὰ ἀγωνίζεται, διὰ τὸ ἐνεῖναι τοὔνομα ἐν τοῖσ διακόνοισ αὐτοῦ.

καίτοι, ὦ Πλάτων, φαίη τισ ἂν τῶν δικανικῶν ἀνδρῶν, ὀρθῶσ ἐποίησεν ὁ θεὶσ τὸν νόμον ἀξιώσασ διαρρήδην ἔχειν τάσ τε δίκασ καὶ τὰσ γραφὰσ, ἔβλαψέ με ὁ δεῖνα τὸ καὶ τὸ ποιήσασ· καὶ τάδε εἶπε παράνομα· κἄν τί τισ ἄλλο κατηγορῇ, τὸν αὐτὸν τρόπον φράζειν καὶ μὴ τηνάλλωσ φοβεῖν. σὺ δ’ ὅ τι μὲν ποιῶν ἢ λέγων ἕκαστοσ τῶν ἀνδρῶν τούτων ἠδίκει εἰσ τὴν ὑστεραίαν, ὡσ ἐοίκεν, ἀνεβάλου δηλώσειν, ὥσπερ ἐν ἄλλῳ τῳ διαλόγῳ, πάντασ δ’ αἰτιᾷ κοινῇ καὶ οὐδὲ ὃν τῶν ἄλλων διαφερόντωσ ἠξίωσασ τιμῆσαι τὸν Περικλέα μερίσασ τὰσ αἰτίασ αὐτῷ καὶ πλείστασ ἁπάντων ἀνθεὶσ, οὐδὲ τοῦτον ἐξήλεγξασ, οὐδ’ ἀπέφηνασ τί λέγων ἢ τί ποιῶν ἐποίει τοιούτουσ, ἀλλ’ ἑνὶ τούτῳ παρὰ τοὺσ ἄλλουσ ἐτίμησασ, πλείουσ ποιήσασ τὰσ αἰτίασ αὐτῷ καὶ ὡσπερεὶ σαφεστέρασ, ὥστ’ εἰδέναι περὶ ὧν χρὴ λέγειν. ἀλλ’ ἐκεῖνοσ μὲν οὐδὲ τοῖσ παρ’ ἡμῶν ἴσωσ ἔλαττον ἔσχηκεν, ὥστε ταύτῃ γε μηδ’ ἂν πάνυ τι μέμψασθαι τῷ τὴν ἀρχὴν παρασχόντι. εἰε͂ν. Μιλτιάδην δὲ τὸν ἐν Μαραθῶνι ποῦ χοροῦ τάξομεν ἢ τάξιν τίνα; ἢ δῆλον ὅτι τὴν πρὸ τοῦ θεάτρου καὶ οὗ πᾶσιν ἐν καλῷ τῆσ θέασ ἔσται; πλήν γ’ ὅσον οὐκ ἀριστεροστάτησ ἀνὴρ μᾶλλον ἢ τοῦ δεξιοῦ τοῖσ Ἕλλησι κέρωσ. καὶ νὴ Δί’ εἴ γέ τισ αὐτὸν ἐρωτῴη καὶ ἀναποδίζοι καθ’ ἕκαστον ἐξ ἀρχῆσ, ὥσπερ Πλάτων εἰώθεν ἐρωτᾷν, τί διδάσκων ἢ τί συμβουλεύων ἐποίει βελτίουσ Ἀθηναίουσ, ἢ πῶσ ἄγων καὶ τρέφων ἐκ νέων εὐθὺσ, ἢ ποῖ’ ἄττα ἔθη καὶ ἐπιτηδεύματα εἰσ τὴν πόλιν εἰσάγων, φαίημεν ἂν οὐκ ἀπορήσειν αὐτὸν μετρίασ καὶ ἀληθοῦσ ἀποκρίσεωσ, ἀλλ’ ἀποκρινεῖσθαι ταυτὶ, καὶ παραγράψομεν τοῖσ ἔπεσι Μιλτιάδου ἀποκρίσεισ· λέξω τοίνυν τὴν ἀρχαίαν παιδείαν ὡσ διέκειτο, ὅτ’ ἐγὼ τὰ δίκαια λέγων ἤνθουν καὶ σωφροσύνη νενόμιστο.

πρῶτον μὲν ἔδει παιδὸσ φωνὴν γρύξαντοσ μηδέν’ ἀκοῦσαι· εἶτα βαδίζειν ἐν ταῖσιν ὁδοῖσ εὐτάκτωσ ἐσ κιθαριστοῦ τοὺσ κωμήτασ γυμνοὺσ ἀθρόουσ, κεἰ κριμνώδη κατανίφοι. εἶθ’ ὑπὲρ τῆσ μουσικῆσ ἐρεῖ τῆσ τότε ὁποία τισ ἦν, ὡσ οὐ τὸ παναρμόνιον οὐδὲ τὸ πρὸσ ἡδονὴν αὐτῆσ ἐτιμᾶτο, ἀλλὰ ἢ Παλλάδα περσέπολιν δεινὰν, ἢ τηλέπορόν τι βόαμα ἐρεῖν ἔδει ἐντειναμένουσ τὴν ἁρμονίαν ἣν οἱ πατέρεσ παρέδωκαν. εἰ δέ τισ αὐτῶν βωμολοχεύσαιτ’ ἢ κάμψειέν τινα καμπὴν, ἐπετρίβετο τυπτόμενοσ πολλὰσ, ὡσ τὰσ Μούσασ ἀφανίζων ἐν παιδοτρίβου δὲ καθίζοντασ καὶ τἄλλα δὴ καθ’ ἕκαστον διεξελθὼν τελευτῶν ἐπιθήσει πρόσ τινασ τῶν δυσχεραινόντων ἀλλ’ οὖν τάδ’ ἐστὶν ἐκεῖνα, ἐξ ὧν ἄνδρασ Μαραθωνομάχουσ ἡμὴ παίδευσισ ἔθρεψε. τοιαῦτ’ ἄττα ὁ Μιλτιάδησ ἀποκρινεῖται, οὔτ’ ἄλλωσ φαῦλα ἐμοὶ δοκεῖν οὔτε που ψευδῆ, ἀλλ’ αὐτῷ τε προσήκοντα ταῦτα παιδεῦσαι προστάτῃ κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ ὄντι καὶ τοῖσ Ἀθηναίοισ πάλαι πεπαιδευμένοισ ἥκειν ἐπὶ τὴν μάχην. οὐ γὰρ ἐνῆν, οὐκ ἐνῆν αὐθημερὸν ἄνδρασ γενέσθαι κοσμίουσ καὶ ἀνδρείουσ καὶ τῶν δεινῶν κρείττονασ, ἐν ῥαθυμίᾳ τραφέντασ ἐξ ἀρχῆσ καὶ φαύλωσ ἐν τοῖσ ὅλοισ ἠγμένουσ, ἀλλ’ ἔδει καὶ τροφῇ χρηστῇ καὶ λόγοισ ἐπιεικέσι καὶ ἔθεσι μετρίοισ καὶ δόξαισ ταῖσ βελτίσταισ πόρρωθεν κατειλῆφθαι. οὔκουν Δολόπων γε οὐδεὶσ ἐπ’ ἐκείνην τὴν ἡμέραν ἀπήντησεν, οὐδὲ τῶν ἄλλων τῶν ὁμοίωσ ἐκείνοισ ἠγμένων.

καὶ μὴν εἰ μηδὲν ἄλλο τισ εἰπεῖν εἶχε Μιλτιάδου, μηδὲ ἦν εὑρεῖν πολλὰ καὶ σεμνὰ, ἐξαρκεῖν ἂν ἔμοιγε δοκεῖ τὸ ψήφισμα ἀντ’ εἰκόνοσ αὐτοῦ τῆσ ψυχῆσ ἅπασιν εἶναι. οὐ τοίνυν οὐδ’ ὁ τοῦ τῶν πολεμίων στρατοπέδου κύριοσ καὶ ἡγεμὼν Δᾶτισ οὔτ’ αὐτὸσ ἀνὴρ ἀγαθὸσ αὐθημερὸν οἱο͂́σ τ’ ἦν γενέσθαι οὔτε ποιῆσαι τοὺσ ὑφ’ αὑτῷ τοσούτουσ ὄντασ. καίτοι προείρητό γε ὑπὸ τοῦ βασιλέωσ αὐτῷ στέρεσθαι τῆσ κεφαλῆσ, εἰ μὴ Ἐρετριέασ καὶ Ἀθηναίουσ ἀγάγοι. ἀλλ’ ὅμωσ οὐδὲν αὐτὸν βελτίονα ἐποίησεν ὁ φόβοσ. ἐκεῖνα μὲν γὰρ ἦν ἐντολαὶ πρόσκαιροι παρὰ τοῦ δεσπότου, Μιλτιάδησ δὲ πάλαι πεπεικὼσ ἦν Ἀθηναίουσ μηδένα δεσπότην πλὴν τῶν νόμων ἡγεῖσθαι, μηδὲ τοῦ καλοῦ καὶ δικαίου μηδένα κρείττω νομίσαι φόβον, μηδ’ οὕτωσ ἀνάγκην ἰσχυρὰν δι’ ἣν προσήκειν γενέσθαι χείροσι. διὰ ταῦτα εἶχεν ὅ τι χρῷτο αὐτοῖσ. ἐπεὶ ναύτασ γε οὐκ ἂν ἐξαίφνησ οὕτωσ αὐτοὺσ ἐποίησεν, οὐδ’ εἰ σφόδρα ἔδει ναύτασ ἐκείνην τὴν ἡμέραν εἶναι, οὐδέ γε μουσικοὺσ, οὐδέ γε ἱππικούσ. οὐ τοίνυν οὐδ’ ὁπλίτασ ἀγαθοὺσ, οὐδὲ συλλήβδην εἰπεῖν ἄνδρασ ἀγαθοὺσ καὶ λυσιτελοῦντασ ἑαυτοῖσ οὐκ ἂν οὕτω βραχὺσ καιρὸσ ἤρκεσε ποιῆσαι, ἀλλ’ ὥσπερ οἱ γεωργοὶ πολλοστῷ μηνὶ τῶν σπερμάτων τὴν ἐπικαρπίαν κομίζονται καὶ οὐχ ἅμα τῷ καταβαλεῖν, οὕτω κἀκείνουσ Μιλτιάδησ παλαιαῖσ ὁμολογίαισ κατειληφὼσ εἶχεν ἐν τῷ καιρῷ χρησίμουσ, οὐκ ἐπὶ τῆσ χρείασ λαμβάνοντασ τὰ μαθήματα ‐ αἰσχρῶσ γὰρ ἂν οὕτω γε ὁ χορὸσ ἠγωνίσατο αὐτῷ ‐ , ἀλλ’ ἐπὶ τῆσ ἐξουσίασ εἰσ τὴν χρείαν ἠσκημένουσ. καὶ γάρ τοι τῆσ ἀσκήσεωσ αὐτῶν καὶ τῆσ ἐπιμελείασ ἅπασα ἡ Ἑλλὰσ κοινοὺσ τοὺσ καρποὺσ ἐκομίζετο. ἢ πρὸσ θεῶν τῶν μὲν ἡμετέρων λόγων καὶ συγγραμμάτων τὸ φρόνημα καὶ τὴν ῥώμην ἀξιώσομεν εὐδοκιμεῖν, κἄν τι πρὸσ ἀνδρείαν ἢ δικαιοσύνην αὐτῶν ᾖ φέρον, οὐκ ἄχρηστον φήσομεν τοῖσ ἐθέλουσι χρῆσθαι, τῆσ δ’ ἐκείνου προαιρέσεωσ καὶ διανοίασ ὁποία τισ ἦν καὶ πότερον τῶν τυχόντων ἢ τῶν ἐπιεικεστέρων μιμήσασθαι, οὐχ ἱκανὸν σημεῖον τὸ ψήφισμα, ὃ παρ’ αὐτοὺσ τοὺσ κινδύνουσ συνεγράψατο, μίαν γνώμην εἰσ τοὺσ Ἕλληνασ εἰπὼν περὶ παντὸσ τοῦ δικαίου.

καὶ μὴν εἰ προγόνουσ ἄξιον τιμᾶν, πῶσ οὐκ ἄξιον Μιλτιάδην ὥσπερ πρόγονον κοινὸν τῶν μετ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ Ἑλλήνων; ὁ γὰρ οὐ μόνον τῆσ σωτηρίασ αὐτῶν προστὰσ, ἀλλὰ καὶ δείξασ ὁποίουσ τινὰσ ἐν τοῖσ περὶ τῆσ ἐλευθερίασ ἀγῶσιν εἶναι δεῖ καὶ παράδειγμα πᾶσιν εὔδηλον ἐκθεὶσ οὗτόσ ἐστι φανερώτατα τῶν ἄνω πάντων. εἰ τοίνυν καὶ Σόλωνα καὶ Λυκοῦργον ἐπαινοῦμεν κατὰ τοὺσ νόμουσ οὓσ ἔθηκαν, πῶσ οὐ δίκαιον Μιλτιάδην ἐπαινεῖν, ὃσ ἔργῳ τοῦτον ἔθηκε τὸν νόμον, μηδένα τῶν χειρόνων θαυμάζειν μηδὲ τὸ ῥᾷστον αἱρεῖσθαι πρὸ τοῦ κρείττονοσ; σκεψώμεθα γὰρ δὴ παρὰ τὸν Λυκοῦργον τὸν Μιλτιάδην ἐξετάζοντεσ. οὐ γὰρ δή που κἀκεῖνον ἔστ’ εἰπεῖν ὅτι ὡσ τῶν διακόνων ἕν’ ἔθηκε Πλάτων· οὐκ ἔστι ταῦτα οὐδ’ ἐγγύσ. Λυκοῦργοσ μὲν τοίνυν ὅτι τοὺσ νόμουσ ἔθηκε πρὸσ ἀνδρείαν καὶ καρτερίαν βλέποντασ καὶ ὅτι βελτίουσ ἐποίησε τὰ τοῦ πολέμου τοὺσ πολίτασ, οὕτωσ εὐδοκιμεῖ, καθάπερ τισ γυμναστὴσ ἑτέρουσ παρασκευάσασ πρὸσ τὸ νικᾶν, αὐτὸσ δ’ οὐδ’ ὁτιοῦν ἀποδειξάμενοσ τοιοῦτον. Μιλτιάδησ δὲ πρὸσ τῷ τὰ βέλτιστα ἐθίσαι τοὺσ πολίτασ καὶ τῷ παρασκευάσαι μηδενὸσ ὑστέρουσ εἶναι πρὸσ τὰ τοῦ πολέμου πράγματα καὶ τοῦ μεγίστου τῶν ἔργων αὐτὸσ ἡγεμὼν γεγονὼσ φαίνεται. οὕτωσ οὐ πολλῷ τινι τοῦ Λυκούργου δεύτεροσ ἡμῖν φαίνεται γεγονὼσ, οὐδὲ παρ’ ἄλλοισ τισὶ μᾶλλον δίκαιοσ εὐδοκιμεῖν ἢ παρὰ τοῖσ ἐκεῖνον δικαίωσ ἐπαινοῦσι.

καὶ μὴν ἐν μὲν τοῖσ ἄλλοισ ἔργοισ λέγω καὶ ἐπιτηδεύμασι καὶ τέχναισ οἱ μὲν ὡσ ἄρξαντεσ ἐτιμήθησαν, οἱ δὲ ὡσ ὑπερβαλλόμενοι· Ὅμηρον δ’ ἐπαινοῦσιν, ὡσ αὐτὸν ἀρξάμενόν τε καὶ ἀπεργασάμενον ὡσ κάλλιστα ποίησιν. Μιλτιάδησ τοίνυν ἅμα τ’ αὐτὸσ ἦρξε τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησι καὶ οὐδενὶ τῶν Ἑλλήνων ὑπερβολὴν τῶν ἔργων τῶν ἑαυτοῦ κατέλιπεν, οὔκουν ὅσουσ γε ἀπὸ τῶν ἄλλων πόλεων ἔχομεν λέγειν. ὥστε δέδοικα μὴ τῶν αὐτῶν ᾖ μήτε Ὅμηρον δέχεσθαι τῇ πόλει μήτε Μιλτιάδην ἐθέλειν ἐπαινεῖν. εἶτα ἐρωτᾷ Πλάτων τίνα βελτίω Μιλτιάδησ ἐποίησεν ἢ τῶν πολιτῶν ἢ τῶν ξένων, ἢ δοῦλόν φησιν ἢ ἐλεύθερον, ἢ ἄνδρα ἢ γυναῖκα; τίνα μὲν οὖν, ὦ Πλάτων, χείρω Μιλτιάδησ ἐποίησεν ἢ τῶν πολιτῶν ἢ τῶν ξένων, ἢ δοῦλόν φημι ἢ ἐλεύθερον, ἢ ἄνδρα ἢ γυναῖκα; ἢ τῷ τῶν πάντων εἰσ ὄνειδοσ καὶ ζημίαν ἐτελεύτησεν ἡ πρὸσ ἐκεῖνον ὁμιλία; καὶ δή σοι λαμπρῶσ ἀποκρινοῦμαι τίνα βελτίω Μιλτιάδησ ἐποίησε, καὶ οὐ κατ’ ἄνδρα εἴποιμ’ ἄν σοι καὶ γυναῖκα, ὥσπερ οἱ περὶ μικρῶν ἔργων ἐρευνῶντεσ, ἀλλ’ εἴ μοι δίδωσ εἰπεῖν, ἅπαντασ Ἀθηναίουσ ἐκεῖνοσ βελτίουσ ἐποίησε καὶ ὅλην βελτίω τὴν πόλιν, ὡσ πόλιν εἰπεῖν λέγω καὶ ὡσ δῆμον λέγω καὶ ὡσ τὸ κοινὸν εἰρῆσθαι. μὴ γάρ μοι διὰ πάσησ ἀκριβείασ μηδὲ πρὸσ ἓν μέτρον, μηδὲ ὥσπερ τὰσ τοῦ Γηρυόνου κεφαλὰσ ἴσουσ δι’ ἁπάντων οἰού δεῖν ἐφεξῆσ εἶναι, ἀλλὰ καὶ χείρουσ τινὰσ λίπε, ἐπεὶ οὔτοι πάντεσ ὁμοῖοι ἀνέρεσ ἐν πολέμῳ. οὔκουν οὐδ’ ἐν πόλει πάντεσ ὅμοιοι τὴν γνώμην, οὐ μᾶλλόν γε ἢ τὰ σώματα πάντεσ ἴσοι καὶ παραπλήσιοι· ἀλλ’ ὥσπερ τῶν προστατῶν αὐτῶν οἱ μὲν χείρουσ, οἱ δὲ βελτίουσ, οὕτω καὶ δῆμοσ οὐκ ἄν ποτε εἷσ ἀκριβῶσ γένοιτο, ἀλλ’ ἀνάγκη τοὺσ μὲν χεῖρον, τοὺσ δὲ βέλτιον ἔχειν πρὸσ αὐτὸ τὸ πείθεσθαι τοῖσ προεστῶσιν.

οἰού τοίνυν καὶ Μιλτιάδου προεστῶτοσ τοὺσ μὲν ὡσ πλεῖστον τῆσ ἐκείνου δυνάμεωσ ἀπολαῦσαι, τοὺσ δὲ μέσωσ, κἀν τῷ μέσῳ τὸ παραλλὰξ αὖ τίθει. γένοιτο δ’ ἄν τισ ἐν πλήθει καὶ περὶ ὦτα ἀτυχέστεροσ. οὔτοι πάντασ οὐδ’ ὁ ἥλιοσ οἱο͂́σ τ’ ἐστὶ θερμαίνειν, ἀλλ’ ἤδη τισ ἐν καθαρῷ τῆσ μεσημβρίασ ἐρρίγωσε τῆσ καταβολῆσ ἐπελθούσησ. ἂν οὕτω μετρίωσ καὶ πρὸσ δύναμιν τῆσ φύσεωσ ἐξετάζῃσ, φανεῖταί σοι καὶ Μιλτιάδησ ὅλην τὴν πόλιν εὖ πεποιηκώσ. εἰ δὲ κατ’ ἄνδρα ζητήσεισ τοὺσ ἀρίστουσ, οὐδὲ τοὺσ ἵππουσ τοὺσ Θετταλοὺσ ἐφεξῆσ ἅπαντασ ἀρίστουσ εὑρήσεισ, οὐδὲ τὰσ κύνασ τὰσ Λακαίνασ, ἀλλ’ ὅμωσ σώζεται τοῖσ γένεσι τοὔνομα. οὕτω δὴ καὶ τοὺσ Ἀθηναίουσ ἐξέταζε, τὸ πᾶν ἦθοσ τῆσ πολιτείασ ὁρῶν αὐτῶν καὶ πῶσ ἔπραττον κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ κοινῇ, ὥσπερ που καὶ φαμὲν πόλιν εὐνομεῖσθαι, καίτοι γ’ οὐ δυνατὸν γενέσθαι πόλιν τοιαύτην, ἐν ᾗ μηδὲν μήτε μεῖζον μήτ’ ἔλαττον ἁμάρτημα συμβαίνει μηδ’ ἁμαρτάνει μηδείσ. καὶ μὴν καθ’ ὑμᾶσ τοὺσ σοφοὺσ ἔχοι τισ ἂν ὡδὶ προσβιβάζειν τῷ λόγῳ, ὡσ ἄρ’ ἂν ἡ πόλισ εὐνομῆται, ἀνάγκη τοὺσ οἰκοῦντασ αὐτὴν πάντασ εὐνόμουσ εἶναι, καὶ ἄνδρασ καὶ γυναῖκασ· εἰ δ’ εὐνόμουσ, εὐτάκτουσ· εἰ δ’ εὐτάκτουσ, σώφρονασ· εἰ δὲ σώφρονασ, καὶ φρονίμουσ· φρονίμων δ’ ὄντων ἁπάντων οὐχ οἱο͂́ν τε δήπουθεν ἁμαρτάνειν οὐδένα· ὥσθ’ ἑώσ ἂν ἡ πόλισ εὐνομῆται, ἀνάγκη μηδένα μηδὲν ἁμαρτάνειν. ἀλλ’ οὔτε τοῦτο οἶμαι δυνατὸν οὔθ’ ὡσ εἰ μὴ τοῦτο γενήσεται, οὐδεμίαν δοκεῖν δεῖ πόλιν εὐνομεῖσθαι φαίησ ποτ’ ἂν, ἀλλὰ τὸ κοινὸν σχῆμα τῆσ πολιτείασ ἐξετάζων καὶ ἅμα πρὸσ τὰσ ἄλλασ πόλεισ τὴν πόλιν κρίνων τὰ μὲν τοῖσ νόμοισ, οἶμαι, καὶ τοῖσ ἔθεσι λογίζει, τὰ δὲ ταῖσ τῆσ φύσεωσ ἀνάγκαισ ἀποδίδωσ.

ἐὰν οὕτω σκοπῇσ καὶ τοὺσ Ἀθηναίουσ καὶ μὴ καθ’ ἕκαστον ὥσπερ τοὺσ θεσμοθέτασ ἀνακρίνῃσ, ἔχω σοι καὶ ἑτέραν προσθήκην ἔτι μείζω καὶ θαυμασιωτέραν εἰπεῖν, ὅτι Μιλτιάδησ οὐ μόνον τὴν πόλιν βελτίονα ἐποίησεν, ἀλλὰ καὶ τὴν Ἑλλάδα πᾶσαν πρὸσ τῇ πόλει· καὶ ὥσπερ σὺ λέγεισ, τίνα τῶν πολιτῶν ἢ τῶν ξένων, οὕτωσ ἐγώ φημι καὶ πολίτασ καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ Ἕλληνασ ὅτι βελτίουσ ἐκεῖνοσ ὁ ἀνὴρ ἀπειργάσατο. πᾶσι γὰρ ἡγεῖτο πρὸσ τὰ κάλλιστα, ὥστε χείρω μὲν οὐδένα, βελτίουσ δ’ ἅπαντασ ἐποίει τό γ’ αὑτοῦ μέροσ. σκόπει δ’ ἐξ ὧν αὐτὸσ ὡρίσω, μηδὲν τοῖσ ἐμοῖσ προσέχων λόγοισ, εἰ μή τι ἀπὸ τῆσ ἀνάγκησ συμβαίνοι. ἄλλο τι ἢ τοῦτο λέγεισ παρ’ ὅλον τὸν λόγον, ὡσ ἡ δικαιοσύνη καλὸν καὶ ὡσ ὅ τι ἄν τισ πράττῃ σὺν τούτῳ πρακτέον καὶ τῇ ῥητορικῇ χρηστέον πρὸσ τὸ δίκαιον ἀεί; κἂν τύπτῃ μέ τισ, φῂσ, δικαίωσ ἢ μὴ, διαφέρει, κἂν ἐξελαύνῃ τισ, ἐὰν ἀδίκωσ, ἄθλιοσ, καὶ πανταχοῦ ταύταισ χρῇ ταῖσ προσθήκαισ δικαίωσ ἢ ἀδίκωσ λέγων· καὶ τὸ μὲν δικαίωσ καλῶσ ἀξιοῖσ εἶναι, τὸ δ’ ἐναντίον κακῶσ· καὶ τὸ μὲν εὐδαίμονοσ ἀνδρὸσ εἶναι, τὴν δικαιοσύνην, τὸ δὲ τοῦ ἐναντίου, τὴν ἀδικίαν· καὶ τὸ μὲν ὡσ οἱο͂́ν τε διώκειν χρῆναι, τὸ δὲ φεύγειν ὡσ ἕκαστοσ ἔχει τάχουσ. οὐ ταῦτ’ εἰσὶν οἱ λόγοι; οὐ δικαίωσ μὲν ἅπαντα πραττόμενα ἐπαινεῖσ, ὡσ ἑτέρωσ δὲ ψέγεισ; ἔχε δὴ καὶ σκόπει. μὴ γὰρ ὥσπερ ἐν νυκτομαχίᾳ τῶν φίλων ἁπτώμεθα. ἆρ’ οὖν δίκαιον ἀμύνεσθαι τοὺσ ἐπιόντασ; δικαιότατον μὲν οὖν. τί δαί; τῶν Ἑλλήνων πλείω ποιεῖσθαι λόγον ἢ τῶν βαρβάρων οὐ δίκαιον; πᾶσ τισ ἂν φήσαι τόν γε Ἕλληνα δήπουθεν. Μιλτιάδησ τοίνυν ἐπιόντων τῶν βαρβάρων τοῖσ Ἕλλησιν οὐδὲν πρότερον τῆσ κοινῆσ σωτηρίασ ἐποιήσατο, οὐδ’ ἰδίᾳ περὶ τῶν ἑαυτοῦ πραγμάτων ἐσκέψατο, οὐδ’ ἀνεβάλετο εἰσ ἕτερον καιρὸν τὴν ἀρετὴν δεῖξαι τὴν ἑαυτοῦ. καίτοι παρῆν αὐτῷ μὴ πρὸσ τὸ βέλτιστον ὁρῶντι, ἀλλὰ ταὐτὰ τοῖσ τυράννοισ διώκοντι, εἰ μὲν ἐβούλετο μετὰ Ἱππίου καὶ τῶν Πεισιστρατιδῶν συνεπιστρατεύειν ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, εἰ δὲ ἐβούλετο μετ’ Ἀλευαδῶν ἐκ Θετταλίασ, ἢ πρό γε Ἀλευαδῶν. οἶμαι δὲ οὐδ’ ἂν ἐκ Λακεδαίμονοσ τῶν ταὐτὰ βουλομένων ἠπόρησε. καὶ μὴν οὐδ’ οἱ βάρβαροί γ’ ἂν ἧττον ἐκεῖνον ἡδέωσ ἐδέξαντο ἢ πολλοὺσ ἑτέρουσ.

ἀλλ’ ὡσ ἐοίκεν, οὐ πρὸσ αὑτοῦ ταῦθ’ ἡγεῖτο Μιλτιάδησ, ἀλλὰ ταῦτα πάντα ἀφεὶσ καὶ παριδὼν καὶ τοῦ μηδενὸσ ἄξια κρίνασ εἰσ ἀρετῆσ λόγον τῇ κοινῇ χρείᾳ τῆσ πατρίδοσ καὶ τῶν Ἑλλήνων προσένειμεν αὑτόν. καίτοι ταῦτα ποιῶν καὶ ταῦτα προαιρούμενοσ πότερον δικαιοσύνησ καὶ καλοκαγαθίασ, ἢ κακίασ καὶ ἀδικίασ δεῖγμα ἐξέφερεν; ἢ οὐδετέρου φήσομεν; ἐγὼ μὲν γὰρ εὐδαίμονα καὶ ζηλωτὸν ἀκούειν οὐδὲν κωλύειν ἐκεῖνον ἡγοῦμαι, εἴπερ ἀληθὴσ ὁ Πλάτωνοσ λόγοσ ὡσ τό γε δίκαιον αὐτὸ λαμπρὸν ἔπεστι τοῖσ πεπολιτευμένοισ. εἰε͂ν. ἀλλ’ ὑπὲρ τῆσ ἀνδρείασ τῆσ ἐκείνου δείσομεν, ἢ μικρούσ τινασ καὶ φαύλουσ καιροὺσ τοὺσ δείξαντασ αὐτὴν εἶναι φήσομεν; οὐ πάντεσ μὲν ἄνθρωποι μικροῦ δέω λέγειν τότε Πέρσαισ ὑποπεπτώκεσαν, τὰ δὲ πλεῖστα ἐξ ἐντολῆσ τῷ βασιλεῖ κατειργάζετο; ὅποι δ’ ὁρμήσειαν, ἔχειν ὑπελάμβανον, οἵ γε καὶ ἐπὶ Σκύθασ ἐλθόντεσ ἔδοξαν δυστυχῆσαι, ὅτι οὐκ ἠδυνήθησαν εὑρεῖν αὐτούσ· Αἰγύπτιοι δὲ οἱ σοφώτατοι πάντων μίαν τῶν πασῶν μηχανὴν οὐχ εὑρ͂ον, δι’ ἧσ ἐκφεύξονται τὸ μὴ δουλεῦσαι. Λιβύην δ’ οὐδεὶσ λόγοσ ἦν ὁ διαιρῶν ἀπὸ τῆσ Ἀσίασ τότε, ἀλλ’ ἦν ἅπαντα μία ἤπειροσ ὡσ Πέρσαισ εἶναι. τῶν δὲ Ἑλλήνων οἱ μὲν τὴν Ἀσίαν οἰκοῦντεσ οἱ μὲν ἐκ τριγονίασ ἐδούλευον, οἱ δ’ ἐκ πλείονοσ, αἱ νῆσοι δ’ οὐδὲν ἦσαν πρᾶγμα, Ἐρετριεῖσ δ’ Εὐβοέων χεῖρασ ἀνταράμενοι τριῶν ἡμερῶν ἤγοντο πανοικησίᾳ·

ἀλλ’ εἰ μὲν τοῦτο λέγεισ ὡσ τὸν αὐτὸν τρόπον ὥσπερ ἐν νηὶ μέγιστον ὁ κυβερνήτησ καὶ πρὸσ τοῦτον ἅπαντα καὶ τὰ τῶν ναυτῶν καὶ τὰ τῶν ἐμπλεόντων, οὕτω καὶ τότ’ εἰσ ἐκείνουσ ἧκε τὰ τῶν Ἑλλήνων πράγματα καὶ ὑπὸ τῆσ ἐκείνων γνώμησ ἤγετο, εἰ τοῦτο λέγεισ καὶ ὅσον παραδείγματι χρῇ τῷ κυβερνήτῃ, ὥσπερ Ὅμηροσ τοῖσ λέουσι καὶ τοῖσ κάπροισ καὶ πολλοῖσ τοῖσ ἄλλοισ οὐκ εἰσάπαξ εἰκάζων, ἀλλ’ εἰσ ὅσον προσήκει τῷ λόγῳ, εἰ κατὰ τοῦτο τὸ μέροσ καὶ σὺ μέμνησαι τοῦ κυβερνήτου, δίδωμι καὶ συγχωρῶ· τῶν δ’ ἄλλων τῶν ἐν τῇ Εὐρώπῃ οἱ μὲν τὸ ὕδωρ καὶ τὴν γῆν ἐδεδώκεσαν, οἱ δὲ τὸ μέλλον ἀπεσκόπουν, τοσοῦτον αὑτοὺσ Ἐρετριέων εὐτυχεστέρουσ νομίζοντεσ, ὅσον ὕστεροι ταὐτὰ πείσεσθαι. Λακεδαιμόνιοι δὲ, εἴθ’ ὑπὸ τοῦ πρὸσ Μεσσηνίουσ πολέμου εἴτε καὶ τὴν πανσέληνον μένοντεσ, οὐδὲ αὐτοὶ βοηθεῖν εἶχον. ὁ δὲ στρατὸσ ἦν καὶ δὴ Μαραθῶνι κατηρκὼσ ἐξ Ἐρετρίασ ὡσ ἐπὶ τοῖσ ἴσοισ. οὐ διακόνων ἐκεῖνοσ ὁ καιρὸσ ἦν, οὐδ’ ὑφειμένων ἀνθρώπων, οὐδ’ ἐκ πολλοῦ τὸ κελευόμενον ποιεῖν εἰδότων, οὐδ’ εἰσ τὸ δοκοῦν ἑτέροισ βλεπόντων, οὐδ’ ὅπωσ ἀσφαλῶσ βιώσονται ζητούντων, οὐδὲ τοῦθ’ ἡγουμένων ἀρκεῖν, ἀλλ’ ἐκεῖνοσ ὁ καιρὸσ ὥσπερ κήρυξ ἐκάλει τῶν Ἑλλήνων τὸν ἀνδρειότατον καὶ τὸν ἐκ πλείστου τοῖσ ἀρίστοισ λογισμοῖσ ὡμιληκότα, καὶ ὅστισ οἶδεν ὅπωσ δεῖ σώζειν τε καὶ σώζεσθαι. οὐδ’ ἡμεῖσ τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων τοῦτο ἐπαινοῦμεν, λέγω τῶν ἐν ἐκείνοισ τοῖσ χρόνοισ προστάντων, ὅτι τὴν Ἑλλάδα ἔσωζον ὁπωσοῦν, ὥσπερ ὃν σὺ λέγεισ τὸν κυβερνήτην τὸν ἐξ Αἰγίνησ ἢ τοῦ Πόντου κομίζοντα· ἀλλ’ ὅτι ἔσωζον καὶ πολίτασ καὶ πάντασ σὺν καλῷ τῷ σχήματι. εἰ μὲν γὰρ τὰ ὅπλα παραδόντασ ἢ τοῖσ κήρυξιν ὁμολογήσαντασ, ἢ τὸν Περσῶν βασιλέα δεσπότην ἀντὶ τῶν νόμων ἑλομένουσ ἠξίουν σώζεσθαι, οὐκ ἂν ἔγωγε συγχαίρειν ᾤμην δεῖν οὔτε τοῖσ πείθουσι τῶν λόγων οὔτε τοῖσ πεισθεῖσι τῆσ σωτηρίασ, ἀλλ’ ὡσ ἀληθῶσ διακόνουσ ἂν ἐκείνουσ εἶχον καλεῖν, καὶ τοῦ πρὸσ ἡμέραν ὑπηρέτασ ὥσπερ τοὺσ πορθμέασ, οὐ μόνον, εἰ βούλει, τοὺσ κυβερνήτασ. εἰ δ’ ἀπ’ αὐτῶν τῶν κηρύκων ἀρξάμενοι καὶ τῆσ ἀποκρίσεωσ προηγόρευον Ἀθηναίοισ ὅτι δεῖ μελετᾶν τὸν ὑπὲρ τῆσ τῶν Ἑλλήνων ἐλευθερίασ ἀγῶνα καὶ μὴ λιπεῖν τὴν τοῦ φρονήματοσ τάξιν, καὶ οὐ τὰ ὅπλα ῥίψαντασ οὐδὲ τοῖσ φόβοισ εἴξαντασ, ἀλλ’ ἀναλαβόντασ τὰ ὅπλα καὶ τῶν φόβων κρείττουσ γενομένουσ, μᾶλλον δ’ ἕνα τοῦτον φόβον καὶ δεινὸν καὶ ἀφόρητον νομίσαντασ εἶξαι τοῖσ χείροσι καὶ παραχωρῆσαι τοῦ πατρίου σχήματοσ, εἰ ταῦτα λέγοντασ καὶ οὕτω παρεσκευασμένουσ ἠξίουν ἀπαντᾶν ἐπὶ τὴν κρίσιν τὴν περὶ τῶν ὅλων καὶ δέχεσθαι τὸ ἐκβησόμενον ὡσ ἐπ’ ἀμφότερα ὁμοίωσ κερδανοῦντασ, οὐχ ὁρῶ τίνα ταῦτ’ ἔχει διακονίαν ἀγεννῆ ἢ πῶσ ἐοίκε τοῖσ τοῦ κυβερνήτου λογισμοῖσ. εἰ δ’ ἐπὶ πᾶσι τοῖσ αὐτοῖσ καταχρῇ τῷ λόγῳ καὶ ταὐτὸ δίκαιον ἐπ’ ἀμφοτέροισ τάττεισ, οὐκ οἶδα ὅστισ ταῦτα ἀποδέξεται, οἶμαι δὲ οὐδὲ αὐτὸσ σὺ σαυτοῦ.

δύο, φῂσ, ὀβολοὺσ λαβὼν ἢ δραχμὰσ ὁ κυβερνήτησ ἀπήλλακται. ἀλλ’ οὐ Μιλτιάδησ δυοῖν ὀβολοῖν οὐδὲ δραχμαῖν, οἶμαι δὲ οὐδὲ πολλῶν χρημάτων ἐν Ἀθηναίοισ ταῦτα ἐπολιτεύετο, μᾶλλον δ’, εἰ χρὴ τἀληθὲσ εἰπεῖν, ἐν ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν, ἀλλ’ ἄμισθον τὴν ἀρετὴν εἰσ τὸ μέσον παρείχετο τῇ Ἑλλάδι, ὥσπερ σὺ φῂσ τὸν Σωκράτη τοῖσ νέοισ. οὐδὲν βελτίουσ ὁ κυβερνήτησ ποιεῖ τότε τοὺσ ἐμβάντασ εἰσ τὴν ναῦν. ὑπερεῦ γε, ὦ Πλάτων, καίτοι καὶ ὁ κυβερνήτησ ἴσωσ βελτίουσ τοὺσ ναύτασ τά γε ναυτικὰ ποιεῖ. ἀλλ’ ἐῶ τοῦτο. ἔστω μηδένα μηδὲν ὁ κυβερνήτησ βελτίω ποιῶν, ἀλλὰ Μιλτιάδησ καὶ πρὶν εἰσ τὸν κίνδυνον ἐμβαίνειν ἅπαντασ ἤσκει πρὸσ τὸ βέλτιστον, καὶ ἰδιώτασ ἐξαγαγὼν ὡσ εἰπεῖν ἐπανήγαγε νικηφόρουσ. μὴ τοίνυν κατὰ τὸν κυβερνήτην θῇσ αὐτὸν, ὦ χρηστὲ, τὸν εἰσ τὴν Ὀλυμπίαν κομίζοντα, ἀλλὰ μᾶλλον φῶμεν αὐτὸν ἐοικέναι τῷ γυμναστῇ, ὃσ πάλαι παρασκευάσασ ἐκεῖσε τὸν ἀθλητὴν, εἶτα ἐξαγαγὼν νικῶντα ἐπανήγαγεν.

κἀκείνουσ πλὴν ὅσον οὐ δαίμονασ, ἀλλὰ δαιμονίουσ καλῶν, θαρρούντωσ ἂν ἔχοισ λέγειν, ὑποχθονίουσ τινὰσ φύλακασ καὶ σωτῆρασ τῶν Ἑλλήνων, ἀλεξικάκουσ καὶ πάντα ἀγαθοὺσ, καὶ ῥύεσθαί γε τὴν χώραν οὐ χεῖρον ἢ τὸν ἐν Κολωνῷ κείμενον Οἰδίπουν, ἢ εἴ τισ ἄλλοθί που τῆσ χώρασ ἐν καιρῷ τοῖσ ζῶσι κεῖσθαι πεπίστευται. εἰ δὲ δὴ προσέσται τούτῳ τὸ καὶ αὐτὸν ἀνῃρῆσθαι τὰ πρῶτα τῆσ ἀγωνίασ ἐπὶ τῆσ αὐτῆσ Ὀλυμπιάδοσ, Ἡράκλεισ, τίσ ἂν διακονίαν τοῦ τοιούτου κατηγοροίη, ἢ τίσ οὐκ ἂν τῶν στεφάνων συνήδοιτο; οὐκ ἔνι τῷ κυβερνήτῃ πρὸσ οὐδένα τῶν ἐμπλεόντων εἰπεῖν ὅτι χρὴ τοῦ θανάτου καταφρονῆσαι, οὐδ’ ὅτι ἐξεπίτηδεσ αὑτὸν εἰσ τὴν θάλατταν ῥῖψαι, ἀλλ’ ὅσον τῶν σκευῶν ἐκβαλεῖν, καὶ ταῦτα ὑπὲρ σωτηρίασ τῶν σωμάτων, ἄχρι τούτου κελεύειν ὁ κυβερνήτησ κύριοσ. τὸ δὲ σύμπαν σώζειν προείρηται παρὰ τῆσ τέχνησ αὐτῷ καὶ μὴ πολυπραγμονεῖν. ἀλλ’ οὐκ ἐν τοῖσ Μιλτιάδου λόγοισ ταῦτ’ ἐνῆν ἐκ παντὸσ τρόπου σώζεσθαι, καὶ οὐδὲ τὰ ὅπλα, ἂν οὕτω τύχῃ, ῥίψαντασ ὑπὲρ τούτου. πόθεν; ἀλλ’ αὐτὸ τοὐναντίον, μὴ ζητεῖν ἐκ παντὸσ τρόπου σωθῆναι, ἀλλ’ εἰ καὶ τεθνάναι δέοι, τολμᾶν ὑπὲρ πατρίδοσ καὶ ἱερῶν καὶ τάφων καὶ πολιτείασ· ὁρᾷσ ὅσῳ καὶ τὸν κυβερνήτην παρελήλυθε. καὶ γάρ τοι ὅσοι μὲν τοῦτ’ ἐπείσθησαν αὐτῷ, σεμνοὶ σεμνῶσ κεῖνται, κάλλιστα δὴ πάντων Ἑλλήνων καταλύσαντεσ τὸν αἰῶνα, μνημεῖον τῆσ ἀρετῆσ τὸν τάφον κεκτημένοι καὶ ὑπὸ γῆσ ὄντεσ τὴν γῆν φυλάττοντεσ αὐτὴν, ἀλλ’ οὐχ ὑπ’ αὐτῆσ ἐχόμενοι, τῆσ Ἡσιόδου προσρήσεωσ ἐγγύτατα ἥκοντεσ μετέχειν, ἣν ἐκεῖνοσ εἰσ τὴν τελευτὴν τοῦ χρυσοῦ γένουσ ἐποίησεν εἰπὼν οἱ μὲν δαίμονεσ ἁγνοὶ ὑποχθόνιοι καλέονται, ἐσθλοὶ, ἀλεξίκακοι, φύλακεσ θνητῶν ἀνθρώπων. καὶ τοσούτῳ γέ μοι δοκοῦσι τὸν Σόλωνα παρελθεῖν τὸν ἀρχηγέτην ὥσθ’ ὁ μὲν ἐν τῇ Σαλαμῖνι σπαρεὶσ φυλάττειν τὴν νῆσον Ἀθηναίοισ δοκεῖ, οἱ δὲ ὑπὲρ ἧσ ἐτάχθησαν πεσόντεσ διετήρησαν ἅπασαν τὴν Ἀττικὴν, μᾶλλον δὲ καὶ τὴν ἄλλην Ἑλλάδα πᾶσαν, οὐ μόνον οἷσ αὐτοὶ παρέσχοντο οὐδ’ οἷσ ἐκώλυσαν τοὺσ ἐπελθόντασ, ἀλλ’ ὅτι καὶ τοῖσ ὕστερον κατέδειξαν ὁποίουσ τινὰσ εἶναι δεῖ καιρῶν ὁμοίων ἐπιστάντων.

ἀλλὰ μὴν ὅτε καὶ τοῖσ τελευτήσασιν αὐτῶν οὐ χαμᾶζε ἔπεσε τὸ κέρδοσ, ἀλλ’ ἀπέλαυσαν τῆσ διανοίασ καὶ αὐτοὶ τῆσ ἑαυτῶν καὶ οἱ ἄλλοι πάντεσ τῆσ ἐκείνων, πόσον τι τοῖσ γε ζῶσι καὶ κρατήσασι περιεγένετο; οἶμαι δ’ ἔγωγε καὶ τὸν Ἡρακλέα καὶ τὸν Πᾶνα καὶ τοὺσ ἐπὶ τὴν μάχην ἀπαντήσαντασ καὶ συστρατηγήσαντασ Μιλτιάδῃ μάρτυρασ ἀξιόχρεωσ τῆσ ἀνδρείασ τῆσ ἐκείνου πρὸσ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ εἶναι καὶ φέρειν οὐκ ἐλάττω τοῦτο Μιλτιάδῃ φιλοτιμίαν εἰσ ἅπασαν τὴν πολιτείαν ἢ Πινδάρῳ φασὶν εἰσ τὴν μουσικὴν τὸ τὸν αὐτὸν τοῦτον θεὸν ὀρχήσασθαί τι τῶν ᾀσμάτων αὐτῷ. καὶ μὴν τεχνικόν γε εἶναι περὶ λόγουσ Πᾶνα τὸν Ἑρμοῦ Πλάτωνοσ ἡ φωνή· ἀλλαχοῦ δὲ καὶ λόγον αὐτὸν εἶναι λέγει, ἤτοι λόγου γε ἀδελφόν.

φαίνεται τοίνυν οὗτοσ οὕτωσ αὐτῷ χαίρων τῷ Μιλτιάδῃ, οὐκ ἂν, εἴ γε ἑώρα φαῦλον περὶ τοὺσ λόγουσ ὄντα. οὐκοῦν πάνθ’ ἅμα μαρτυρεῖ καὶ τὴν ῥητορικὴν τέχνην, ἀλλὰ μὴ ἄτεχνον τριβὴν εἶναι, καὶ τὸν Μιλτιάδην καὶ τοῦ λέγειν τεχνίτην καὶ τὴν ἀνδρείαν ἐπὶ τῶν ἔργων τοῖσ λόγοισ παραπλήσιον. ἆρά γε ἢ πρὸσ ἀνθρώπων ἢ πρὸσ θεῶν βέλτιον περὶ Μιλτιάδου τι βλασφημεῖν; ἄτοπον δ’ ἄν τισ ἡγήσαιτο Ἀθηναίουσ μὲν ἐκ τούτων τῶν ἔργων ἱδρύσασθαι τῷ Πανὶ τὸν νεὼν, οὐ πρότερον συννοήσαντασ, Πλάτωνα δὲ τῶν ἔργων τούτων ὑπαρχόντων περὶ Μιλτιάδου τολμᾶν τὰ χείρω λέγειν καὶ τοσοῦτον ἀπέχειν τοῦ τιμᾶν ὥστε καὶ τὴν ὑπάρχουσαν αὐτῷ δικαίωσ τιμὴν τὸ καθ’ αὑτὸν ἀποστερεῖν· ὅστισ καὶ δέκατοσ αὐτὸσ στρατηγήσασ μόνοσ ὡσ εἰπεῖν ὀνομάζεται, καὶ ταῦτα Ἀριστείδου τοῦ Λυσιμάχου παρόντοσ, ὃν οὐδὲ Πλάτων αἰτιάσασθαι μόνον τῶν πάντων ἠξίωσεν, ἀλλ’ ᾐσχύνθη. ἀλλ’ ὅμωσ ἐκεῖνοσ Πλαταιᾶσι μὲν ἐκφανὴσ ἦν μετὰ Παυσανίου στρατηγῶν, Μαραθῶνι δὲ ἐκρύπτετο ὑπὸ τῷ Μιλτιάδῃ καὶ οὐκ ἠμφισβήτει τῶν ἴσων, δίκαιοσ ὢν, ὡσ σὺ φῂσ, καὶ ταῦτα ἀμέλει δίκαια ποιῶν. καὶ γὰρ ὁ τὴν μάχην γενέσθαι σπεύσασ καὶ οὐ περιιδὼν διαφθαρέντα τὰ πράγματα ἐν τῇ τριβῇ καὶ ὁ πάντα εἰσ ἑαυτὸν ἀναδεξάμενοσ καὶ δείξασ ὃ σὺ χρησμῳδεῖσ, οὐκ ἐν ἄλλοισ εἰκὸσ ἔχειν τὰσ ἐλπίδασ, ὧν ἢ εὖ ἢ κακῶσ πραξάντων ἀνάγκη πλανᾶσθαι καὶ αὐτὸν καὶ τὰ αὐτοῦ τινὸσ, ἀλλ’ αὐτὸν ἐν αὑτῷ, τόν γε δὴ σώφρονα καὶ τὸν ἀνδρεῖον καὶ φρόνιμον, Μιλτιάδησ εἷσ ἀνήρ ἐστιν, οὐκ ἄλλοσ οὐδείσ. διὸ δὴ καὶ προὐκρίθη μόνοσ ἐξ ἁπάντων, ὥσ φασι, τὴν χεῖρα ἐκτετακὼσ γραφῆναι, ὡσ τότε ἔτυχε τοῖσ στρατιώταισ παρακελευόμενοσ. οὕτωσ ἐκεῖνόσ γε οὐ μόνον ἐν πνυκὶ [τῇ ἐκκλησίᾳ], ἀλλὰ καὶ Μαραθῶνι ῥήτωρ χρηστὸσ ἦν καὶ τὸ τῶν λόγων ἀγαθὸν παρείχετο σῶν πανταχοῦ.

ἔπειτ’ Ἀθηναῖοι μὲν καὶ τοὺσ πεσόντασ τόθ’ αὑτῶν ἔθαψαν ἐν αὐτῷ τῷ χωρίῳ καὶ οὐκ ἀνέμιξαν τοῖσ ἄλλοισ τοῖσ ἐν τοῖσ δημοσίοισ μνήμασι κειμένοισ, ἀλλ’ ἀξιοῦντεσ κρείττουσ ἢ κατὰ τοὺσ ἄλλουσ εἶναι τὴν ἀρετὴν ἰδίασ καὶ τῆσ τιμῆσ ἠξίωσαν· σὺ δὲ τὸν τούτων ἡγούμενον καὶ τὸν ἅπασι τοῖσ Ἕλλησι τῶν ἀναγκαιοτάτων ἅμα καὶ τῶν καλλίστων κατάρξαντα, σωτηρίασ, ἐλευθερίασ, εὐκλείασ, οὐκ ᾐσχύνθησ τιθεὶσ μετὰ τῶν ὀψοποιῶν, καὶ τοῖσ ἐσχάτοισ ὀνείδεσι δουλείασ εἰ μὴ περιβαλεῖσ, οὐκ ἀρκεῖν ἀξιῶν. τί λέγεισ; δοῦλοσ Μιλτιάδησ, δι’ ὃν οὐκ ἐδούλευσεν ἡ Ἑλλάσ; καὶ διακονῶν Ἀθηναίοισ διεγένετο, δι’ ὃν οὐ διηκόνησαν Ἀθηναῖοι Πέρσαισ τὰ αἴσχιστα καὶ δι’ ὃν οὐκ ἠδυνήθη Δᾶτισ τῷ βασιλεῖ διακονῆσαι τὰ ἐπεσταλμένα; καὶ τῆσ περὶ τὴν κομμωτικὴν συμμορίασ ἀπογράψομεν ἄνδρα οὕτωσ αὐχμῶντα καὶ κεκονιμένον κάλλιον ἢ τῶν παλαισάντων καὶ τῶν γυμναστικῶν ὁστισοῦν; πολλὴν μέντἂν ὄφλοιμεν τὴν ἀλογίαν. σκέψαι δὴ καὶ τοῦθ’ ὁπόσον τι τῆσ ἐκείνου σωφροσύνησ τεκμήριον, καὶ ὅτι εἰ χρυσῆν ἐτύγχανεν ἔχων τὴν ψυχὴν, οὐκ ἂν αὐτῇ καλλίω βάσανον προσήνεγκεν. ἐκεῖνοσ γὰρ τοσοῦτον ἔργον ἐξεργασάμενοσ καὶ τοῖσ Ἕλλησιν αἰτιώτατοσ τῆσ ἐλευθερίασ γενόμενοσ καὶ μονονοὺ κρείττων ἢ κατ’ ἄνθρωπον νομισθεὶσ, οὐκ ἔπαθε ταυτὸν Παυσανίᾳ τῷ τὴν Πλαταιᾶσι μάχην κατορθώσαντι, οὐδ’ ἐπήρθη τοῖσ πεπραγμένοισ, οὐδ’ ἐξύβρισεν, οὐδ’ ἐφρόνησε μεῖζον οὐδὲν ἢ πρὸ τῆσ μάχησ. οὕτωσ εὔτακτοσ καὶ κόσμιοσ ἦν διὰ τέλουσ. καίτοι Παυσανίασ μὲν οὔτε πρῶτοσ δή που τοὺσ βαρβάρουσ ἐνενικήκει, ἀλλ’ εἰσ παράδειγμα βλέπων τὴν Μαραθῶνι μάχην ἠγωνίζετο, οὔτε μόνουσ Λακεδαιμονίουσ ἔχων, ὥσπερ Μιλτιάδησ Ἀθηναίουσ, ἀλλὰ καὶ αὐτῶν τῶν Ἀθηναίων παρόντων καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων, οἷσ ταῦτα ἤρεσκε· καὶ σχεδὸν τῶν γε Ἀθηναίων κἀκεῖ τὰ πλεῖστα συνεπεξεργασαμένων λέγονταί γε καὶ τὴν ἵππον τῶν βαρβάρων διαφθεῖραι καὶ τῶν Ἑλλήνων τῶν ἀντιτεταγμένων κρατῆσαι, καὶ τά γε τῆσ τειχομαχίασ ἐπ’ ἐκείνουσ παντελῶσ ἐλθεῖν.

ἀλλ’ ὁ Μιλτιάδησ οὐκ ἀνέμεινε τοὺσ Λακεδαιμονίουσ τότε οὐδ’ ἄλλουσ ἀνθρώπουσ οὐδένασ, οὐδ’ ἐκοίνωσε τὸ ἔργον, ἀλλὰ τοὺσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ ἔχων, ὅτι μὴ Πλαταιέων φασί τινασ προσδραμεῖν, τὸν μὲν κίνδυνον αὑτοῦ, τὴν δ’ ὠφέλειαν κοινὴν ἐποιήσατο ἁπάντων, πρῶτοσ καὶ μόνοσ τῶν Ἑλλήνων νικήσασ ἓξ καὶ τετταράκοντα ἔθνη τὰ σύμπαντα. "στρατὸν ὤλεσε Μήδων. αὐτοῦ γὰρ ὡσ εἰπεῖν ἦν τὸ ἔργον. ἀκριβῶσ ἡρ́μοττεν αὐτῷ· πᾶσι γὰρ αὐτὸσ ἦρξε τῆσ ἐλευθερίασ. ἀλλ’ ὅμωσ καὶ ταῦτα πράξασ ἠπίστατο σωφρονεῖν καὶ οὐδεὶσ αὐτοῦ κατηγόρησε τοιοῦτον οὐδὲν οἱᾶ Παυσανίασ πολλὰ κατηγορήθη. ἀλλὰ στάσεσι καὶ θορύβοισ ἔχοιμεν ἂν εὑρεῖν αὐτὸν προσκείμενον, ὥσπερ Λύσανδρον τὸν ἐν Αἰγὸσ ποταμοῖσ τὰ θαυμαστὰ δὴ πράξαντα καὶ δόξαντα μὲν καθελεῖν τὸν πόλεμον τὸν πρὸσ Ἀθηναίουσ, τῇ δ’ ἀληθείᾳ πολλῶν καὶ μεγάλων κακῶν αὐτὸν τοῖσ Ἕλλησιν ἄρξαντα. ἀλλὰ τοιοῦτον μὲν οὐδὲν οὔτε πράξαντα οὔτε βουλεύσαντα Μιλτιάδην, ἡττηθέντα δέ πωσ φιλοτιμίασ καὶ τῷ τοὺσ φίλουσ τοὺσ ἑαυτοῦ συναύξειν ζητεῖν τὸ κοινῇ συμφέρον παρορῶντα ἐνίοτε, ὥσπερ Ἀγησίλαον, ὃσ φιλότιμοσ ὢν καὶ φιλέταιροσ πέρα τοῦ μετρίου παραλαβὼν τὴν πόλιν τὴν Λακεδαιμονίων γῆσ καὶ θαλάττησ ἄρχουσαν οὐ διεφύλαξεν ἐν τούτῳ τῷ σχήματι. καὶ σκόπει παρ’ οὕστινασ αὐτὸν ἐξετάζω·

Λυκοῦργον, Παυσανίαν, Λύσανδρον, Ἀγησίλαον. ἀλλὰ ταῦτα μὲν οὐδ’ ἂν εἷσ αἰτιάσαιτο· ἐκρατεῖτο δὲ ὑπὸ τῶν τοῦ σώματοσ ἡδονῶν, ὥσπερ Θίβρωνα τὸν Σπαρτιάτην ἤδη τινὲσ ᾐτιάσαντο καὶ μυρίουσ ἑτέρουσ ἔστι λέγειν καὶ Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων. ἀλλ’ οἱᾶ δὴ τὰ τῆσ δημοκρατίασ ἐπιχώρια, φαίνειν, ἐνδεικνύναι, δημεύειν, ὥσπερ Κλέωνα καὶ Κλεοφῶντα καὶ Ὑπέρβολον καὶ ἑτέρουσ ἀνθρώπουσ, οὐ ῥήτορασ οὐδαμῶσ, ‐ οὔκουν εἴπερ γε ἦσαν τοιοῦτοι ‐ εἴδωλον δέ τι ῥητορικῆσ ἀπειληφότασ, εἰ δὴ τὸ μηδαμῆ μὲν ὅμοιον, πανταχῆ δ’ ἀσθενέστερον εἴδωλον χρὴ καλεῖν. ἀλλ’ ἐκεῖνόσ γε πάντων τούτων καθαρόσ. πῶσ οὖν οὐκ ἐλυσιτέλει τοῖσ Ἕλλησι τοιοῦτοσ ὤν; ἢ πῶσ οὐκ ἐποίει βελτίουσ, εἴ τισ προσεῖχεν αὐτῷ τὸν νοῦν; πολλῆσ ταῦτα τῆσ ἀνάγκησ ἐστίν. εἰ δὲ μὴ σοφὸσ ἦν τὰ μετέωρα ὥσπερ Ἀναξαγόρασ, οὐδὲ Σωκράτησ σοφὸσ ἦν ταῦτά γε, καὶ ταῦτά γε, ὥσ φασιν, ὁμιλήσασ ἐκείνῳ. ἀλλ’ οὐδὲ Σωκράτησ Ἀναξαγόρου φαυλότεροσ, οὔκουν, ὥσ γε ὑμεῖσ ἂν φαίητε, οὐδὲ Μιλτιάδησ οὐδὲν ἴσωσ τῶν σοφιστῶν. οἶμαι δὲ κἂν ἐν θεῶν δικαστηρίῳ Μιλτιάδην κρινόμενον ἁπάσαισ ἀποφυγεῖν, οὐχ ὥσπερ τὸν Ὀρέστην φασὶ τὰσ ἡμισείασ μεταλαβόντα. εἰκότωσ· ὁ μὲν γὰρ τὴν μητέρα ἀπέκτεινε δικαίωσ, ὁ δὲ τὴν Ἑλλάδα ἔσωσε δικαίωσ, καὶ τὰ τροφεῖα κάλλιστα ἀνθρώπων ἐξέτισεν οὐ μόνον τῇ πατρίδι, ἀλλὰ καὶ τῇ κοινῇ φύσει τοῦ γένουσ τοῦ Ἑλληνικοῦ. καὶ γάρ τοι κατὰ πόλεισ μὲν ἄλλουσ ἄλλοι νομίζουσιν ἀρχηγέτασ, κοινὸν δὲ τῆσ Ἑλλάδοσ ἀρχηγέτην ἐκεῖνον δικαίωσ ἄν τισ ἡγοῖτο. νομίζω δ’ ἔγωγε καὶ τὴν αἰτίαν ἣν ὕστερον ἔσχεν, εἰ δεῖ τι καὶ περὶ ταύτησ εἰπεῖν ἤδη, μέγιστον σύμβολον εἶναι τοῦ πολλῷ τινι τῶν ἄλλων ἐκεῖνον διενεγκεῖν.

τοσούτῳ γὰρ ἡμῖν τὸν Μαραθῶνι, τὸν πάνυ, τὸν ὡσ βούλει λέγε, τοσούτῳ δ’ οὖν ἐκεῖνον ὑπερεβάλετο πᾶσι τοῖσ εἰσ αὐτὸν ἐλθοῦσι πῶσ ἂν εἴποιμι ὁμολογουμένωσ, ὅσῳ Ξέρξησ Δαρεῖον ταῖσ παρασκευαῖσ ἅπασι δῆλόσ ἐστιν ὑπερβαλόμενοσ. ἅπαντασ γὰρ ἠξίουν ἡττᾶσθαι τῆσ ἀρετῆσ τῆσ ἐκείνου καὶ μηδὲν ἀήττητον εἶναι μηδὲ ἀνάλωτον, ὅπου Μιλτιάδησ παρείη. εἶτ’ ἐγὼ τὸν οὕτωσ ἀνδρεῖον καὶ φρόνιμον καὶ σώφρονα, τὸν διὰ βίου μελετήσαντα ἀρετὴν, τοῦτον κολακείασ μορίῳ σχολάσαι δοκῶ; τὸν οὐδ’ ὅτ’ ἐκρίνετο οὐδὲν πλέον τοῖσ δικασταῖσ δείξαντα τοῦ τραύματοσ, οὐ δακρύσαντα, οὐ παιδία ἀναβιβασάμενον, ὄντοσ αὐτῷ Κίμωνοσ, τοῦτον ἐγὼ κόλακα οὑτωσὶ προσείπω μεγαλοπρεπῶσ; καὶ τοῦτ’ ἦν τὸ κεφάλαιον τῶν ἐκείνῳ πεπολιτευμένων καὶ βεβιωμένων, κολακεία; καὶ πῶσ οὐ δικαίωσ ἄν τισ ἡμᾶσ αἰτιῷτο αὐτοὺσ κολακεύειν καὶ διακόνων ἔργον, οὐκ ἐλευθέρων ποιεῖν, εἰ τὴν ἑτέρου χάριν διώκοντεσ τἀληθὲσ ἑκόντεσ διαφθείροιμεν; καὶ μὴν Πλάτωνι μὲν ἂν καὶ ἄλλα πολλὰ χαριζοίμεθα, ἐκείνου δὲ εἰ ταῦτα καταψηφιούμεθα, ἄλλην τίν’ ἂν αὐτῷ τιμὴν ἀποδοίημεν ἔγωγε οὐχ ὁρῶ. λοιπὸσ τοίνυν Θεμιστοκλῆσ, ἥκιστα δὴ πάντων ἄξιοσ ἐκ δευτερείων τὰ πρωτεῖα ἔχειν, εἰ τὰ μάλιστα καὶ τοῦτ’ αὐτὸ ἐκείνῳ μόνῳ τῶν πάντων ὑπάρξαν φαίνεται. ἀλλὰ μᾶλλον ὅστισ ἐκείνου δεύτεροσ, τοῦτ’ ἴσωσ ἔργον εὑρεῖν. καὶ μὴν ὁ μὲν τοὺσ ὑπάρχουσ τοῦ βασιλέωσ, ὁ δ’ αὐτὸν ἐνίκα βασιλέα·

καὶ μετὰ μέν γε τὴν Μαραθῶνι μάχην αὖθισ ἐπεστράτευσε, μετὰ δὲ τὴν ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχίαν φεύγων ᾤχετο. πρὸσ μὲν γὰρ ἐκείνην τὴν ἧτταν παρωξύνθη, πρὸσ δὲ ταύτην ἀπεῖπεν, ὥσθ’ ἱκανὸν κέρδοσ ἡγεῖτο, ἂν σωθῇ. ᾔδει γὰρ τότε μὲν πολλοστὸν μέροσ τῆσ πάσησ ἐλθὸν δυνάμεωσ, νῦν δὲ σχεδὸν μετὰ πάντων ἀνθρώπων ἡττώμενοσ. οὔτ’ οὖν αὐτὸσ ἐθάρρει μένειν οὔτ’ ἄλλον ἔπεμψε τοῦ λοιποῦ· οὐ γὰρ ἦν ὅ τι ἐλπίσοι. ἀλλὰ καὶ ὃν κατέλιπε Μαρδόνιον θανατῶντα ὡσ εἰπεῖν κατέλιπε, καὶ ἅμα ἐμοὶ δοκεῖν ὅπωσ ἔχοιεν πρὸσ ὃν ἀσχολοῖντο οἱ Ἕλληνεσ. Μιλτιάδῃ μὲν οὖν εἰσ ἓν κεφάλαιον ἡ τῆσ ἀνδρείασ ἀπόδειξισ ἧκεν, εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἐχρῆτο αὐτῇ παρὰ πᾶσαν τὴν πολιτείαν· Θεμιστοκλέα δὲ τὰ δεύτερα ἀεὶ τῶν προτέρων μείζονα ἐξεδέχετο καὶ τὸ τῆσ παροιμίασ αὐτῷ περιειστήκει· τὸ μὲν γὰρ ἔλιπεν αὐτὸν κῦμα, τὸ δὲ ἐγκατελάμβανεν, ἑώσ διεξῆλθε διὰ τῶν τρικυμιῶν νικῶν. καὶ Μιλτιάδῃ μὲν σχεδὸν ἀνδρείασ μᾶλλον ἢ σοφίασ ἔδει πρὸσ τὰ παρόντα, Θεμιστοκλεῖ δὲ ἀνδρείασ μὲν οὐχ ἧττον, εἰ μὴ καὶ μᾶλλον, ὅσῳ καὶ μείζουσ οἱ φόβοι· πρὸσ δὲ τούτῳ καὶ ἄλλων πολλῶν καὶ οὐδὲν ἀτιμοτέρων ὑπεύθυνοσ ἦν ἐκ τῶν περιεστηκότων, συνέσεωσ, μαντικῆσ μὲν οὖν ὡσ εἰπεῖν, μεγαλοψυχίασ, δεινότητοσ, πραότητοσ, καρτερίασ, εὐαρμοστίασ πρὸσ τοὺσ καιροὺσ, πρὸσ τὰ πράγματα, πρὸσ τοὺσ ἄνδρασ τοὺσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ, τοὺσ ἀπὸ τῆσ Ἑλλάδοσ, τοὺσ πολεμίουσ. καί μοι δοκεῖ τὸ μὲν Μιλτιάδου στρατηγίᾳ μᾶλλον ἐοικὸσ συμβῆναι πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ, τὸ δὲ τοῦ Θεμιστοκλέουσ ἀκριβῶσ πολιτεία γενέσθαι ἐν ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν ἐξεταζομένη. τοσαῦτ’ ἦν τὰ πραττόμενα καὶ δημιουργούμενα, τὰ μὲν ἐν τῇ γῇ, τὰ δ’ ἐν τῇ θαλάττῃ·

περὶ ὧν ἔμοιγε δοκεῖ καὶ Ὅμηροσ ἂν, εἰ περιῆν, βουληθεὶσ εἰπεῖν οὐχ ἧττον καλέσαι τὰσ Μούσασ ἢ περὶ τοῦ πῶσ ἐνεπρήσθη ναῦσ μία τῶν Θετταλῶν· εἰ δὲ βούλει, τίσ πρῶτοσ ἀντῆρε τῷ Ἀγαμέμνονι τῶν ἐπικούρων ἢ τῶν Τρώων αὐτῶν. μᾶλλον δὲ τοῦτο μὲν οὐκ εἶχεν οἶμαι πυθέσθαι τίσ ἦν ὁ πρῶτοσ ἀντάρασ τῷ βασιλεῖ τῆσ Ἀσίασ, μικροῦ καὶ τῆσ Εὐρώπησ· ἀπὸ ποίων δέ τινων ἔργων ἢ λόγων ταῦτα ἠδυνήθη τελέσασθαι καὶ πρὸσ πόσασ τινὰσ τῶν πολεμίων ναῦσ καὶ πρὸσ ποίαν τινὰ τὴν πᾶσαν παρασκευὴν καὶ ἔφοδον τοῦ βαρβάρου παρετάξατο, καὶ πῶσ εἶχε τότε τἀνθρώπεια, τοῦτ’ ἔμοιγ’ ἂν ἐρωτᾶν δοκεῖ καὶ δεῖσθαι φράζειν, εἴπερ καὶ κατὰ μικρὸν ἔμελλε τῆσ ἀξίασ ἐφάψεσθαι. τί οὖν κωλύει καὶ νῦν ἡμᾶσ, ἀρχὴ δὲ ἡμῖν ἐκ θεῶν, ἐξετάσαι πάλιν πῶσ εἶχε τὰ τῶν καιρῶν, τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ ἀρτίωσ ἐξητάσαμεν, καὶ δεῖξαι διὰ βραχέων ἐν ποίοισ τισὶ πράγμασι ποῖόσ τισ ἦν ὁ Θεμιστοκλῆσ; καίτοι τοῦτό γε οὐδὲν ἴσωσ προὔργου. ἃ γὰρ οὐκ ἔστιν ἐνδείξασθαι τῷ λόγῳ, πῶσ ἄν τισ ἐκ τούτων ἐκεῖνον θεωρήσειε; πλὴν εἰ τοῦτό γε αὐτὸ ἐνθυμηθεὶσ, ὅτι ὑπὲρ ὧν οὐδ’ εἰπεῖν ὡσ βούλεταί τισ ἐγχωρεῖ, ταῦτ’ ἐκεῖνοσ μετεχείρισεν ὡσ ἐβούλετο. δέκα μὲν γὰρ ἑξῆσ ἔτη ὤδινεν ἅπασα ἡ ἤπειροσ, φιλονεικοῦντεσ ἅπαντεσ ἄνθρωποι δίκην τῆσ Μαραθῶνι μάχησ λαβεῖν, ἡτοιμάζετο δὲ ἐκ πάσησ γῆσ καὶ θαλάττησ πάντα. Αἰγύπτου δὲ ἀποστάσησ ἐν τῷ διὰ μέσου βασιλεὺσ οὐδὲν σπουδάσασ αὖθισ ἦν ἐν τοῖσ αὐτοῖσ· οὕτω ῥᾳδίωσ ἐκείνην παρεστήσατο. δεκάτῳ δὲ ἔτει συνῆλθον ἐσχατιαὶ πᾶσαι καὶ γένη πάντα ὥσπερ μετανισταμένησ ἑτέρωσε τῆσ οἰκουμένησ· καὶ βασιλεὺσ ἀπῄει δεδοικὼσ μὴ οὐ δέξαιτο τὸ πλῆθοσ ἡ Ἑλλὰσ, ὥσπερ ἀρχὴ γῆσ πάσησ, τοῦ στρατοπέδου γιγνόμενοσ καθ’ ὃ βούλοιτ’ ἀεί.

χρυσὸσ δὲ καὶ ἄργυροσ καὶ χαλκὸσ καὶ σίδηροσ, πάντα ὁμότιμα ἤγετο, ὁμοίωσ ἐγγείοισ ὀχήμασι καὶ ναυτικοῖσ. ὡσ δ’ εἰσ ταυτὸν ἀπήντησαν αἱ δυνάμεισ, οἱ μὲν πεζοὶ τὴν παραλίαν, αἱ δὲ νῆεσ τὴν θάλατταν ἀπέκρυψαν· εἰσ δὲ τοὺσ Ἕλληνασ ἠγγέλλετο ἄξιον μὲν τῶν ἐπιόντων κακῶν οὐδὲν, ὅμωσ δὲ πολλὰ καὶ παντοῖα καὶ οἱᾶ οὔπω πρότερον· καὶ οὐ τοσοῦτόν γ’ ἂν αὐτοὺσ ἡ τοῦ ἡλίου συμβᾶσα ἔκλειψισ ἐξέπληττεν, ὅσον ἡ τῆσ γῆσ καὶ θαλάττησ ἔκλειψισ γιγνομένη, πρὸσ τὴν τοῦ βασιλέωσ ἐμοὶ δοκεῖν ἐπιθυμίαν μᾶλλον ἢ χρείαν. ἐδόκει γὰρ μόνοσ ὡσ ἀληθῶσ γῆσ καὶ θαλάττησ εἶναι κύριοσ, καὶ ποιεῖν καὶ διαφθείρειν· ᾧ γε ὁ μὲν Ἄθωσ τὰσ ναῦσ, ὁ δὲ Ἑλλήσποντοσ τὸ πεζὸν ἐδέξατο. πρὸσ δὲ τούτοισ τείχη μὲν ᾠκοδομεῖτο ὅπωσ ἀριθμοίη κατὰ μυρίουσ. ὁ δὲ ἥλιοσ συνεκρύπτετο τοῖσ τοξεύμασιν· ἦν δὲ πλήρησ ἡ μὲν θάλαττα νεῶν, ἡ δὲ γῆ πεζῶν, ὁ δ’ ἀὴρ βελῶν. παρεῖναι δὲ καὶ μέλλειν ἴσον ἦν, ὥστ’ ἔχεσθαι πάντασ· πάντα δ’ ὥσπερ τοῦ Ποσειδῶνοσ κατιόντοσ ἐσείετο. πολλὰ δὲ τῶν ἐθνῶν ἐξανηλίσκετο εἰσ δεῖπνον τῷ βασιλεῖ. ἀπειλαὶ δὲ κηρύκων οὐ διέλιπον πάντοσε φοιτώντων, αἰτούντων γῆν καὶ ὕδωρ ὅστισ βούλεται σῶσ εἶναι. τὸ δὲ μαντεῖον φωνὰσ ἠφίει δεινὰσ καὶ χαλεπὰσ ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν. ἐδόκουν δὲ οὔτε τῶν νεῶν τὴν εἰρεσίαν ἀνέξεσθαι οὔτε τῶν ἵππων τὸν κτύπον. εἶχον δὲ οὔτε ἱεροῖσ οὔτε συμμάχοισ θαρρεῖν, οὐδ’ εὑρεῖν οἵτινεσ ἀνθρώπων γένωνται. πρὸσ δὲ τούτοισ Γέλων μὲν καλούμενοσ οὐχ ὑπήκουεν, Ἀργεῖοι δ’ ἐκποδὼν ἦσαν, Κερκυραῖοι δὲ σοφώτερα ἢ δικαιότερα ἐβουλεύοντο, Θετταλοὶ δὲ ὑπ’ ἀνάγκησ μὲν, ὅμωσ δὲ ἐμήδιζον, Βοιωτοὶ δὲ οὐδὲν βέλτιον Θετταλῶν ἐπεπράγεσαν, Δελφοὶ δὲ οὐκ εἶχον ὅ τι χρήσονται, ὀλίγον δὲ ἦν τὸ ὑγιαῖνον τῆσ Ἑλλάδοσ, καὶ τοῦτο εἰσ δύο πόλεισ ἀνήρτητο, μᾶλλον δὲ εἰσ ἕνα ἄνδρα, ὅ τι φρονήσειεν ἢ συμβουλεύσειε Θεμιστοκλῆσ.

ἐν τοῖσ τοιούτοισ μέντοι καιροῖσ καὶ τοιαύτῃ πραγμάτων ἀωρίᾳ καὶ συγχύσει τῶν πάντων ἀνὴρ ἐκεῖνοσ ἑστηκὼσ οὐκ ἠπόρησεν, οὐδ’ ἐξεπλάγη, οὐδ’ ηὔξατο αὑτῷ χανεῖν τὴν γῆν, οὐδ’ εὐδαιμόνισε τοὺσ πάλαι κειμένουσ, οὐδ’ ἔπαθε ταὐτὸ τοῖσ πολλοῖσ, ἀλλὰ κατέστη τοῖσ Ἕλλησιν ἀντ’ ἀγαθοῦ δαίμονοσ. πάντα γὰρ εἰσ αὑτὸν ἀναδεξάμενοσ καὶ τὴν αὑτοῦ γνώμην ὑποθεὶσ ἀντ’ ἄλλου του φυλακτηρίου, καὶ μόνοσ ὀρθοῖσ τοῖσ ὀφθαλμοῖσ ἀντισχὼν ἅπασι καὶ τοῖσ παροῦσι καὶ τοῖσ ἐπιοῦσι πράγμασι, καὶ οὐκ ἀποστραφεὶσ ὥσπερ οἱ πρὸσ τὸν ἥλιον βλέποντεσ, ὃ πᾶσι μικροῦ δεῖν συνέβη τοῖσ τότε, οὐκ ἂν εἴποιμι ὡσ οὐκ ἔψευσε τῆσ ἐλπίδοσ τοὺσ Ἕλληνασ, ἀλλὰ καὶ πολὺ τὴν προσδοκίαν ἐνήλλαξεν αὐτοῖσ. οὐδὲν γὰρ τῶν ἐσχάτων ὅ τι οὐ πείσεσθαι τῶν πολλῶν νομιζόντων, καὶ βλεπόντων εἰσ αἰσχρὰσ μηχανὰσ καὶ ἀπόρουσ καταφυγὰσ, τοσοῦτον μετέστησε τὰ πράγματα ὥστε εἴ τισ ὕστερον αὐτοὺσ ἀπελθόντων τῶν βαρβάρων ἤρετο εἰ ἐβούλοντ’ ἂν μήτ’ ἐκείνουσ ἐπιστρατεῦσαι μήτε σφίσι ταῦτα πεπρᾶχθαι μήτε τοὺσ κινδύνουσ σφίσι μηδὲ τὰσ πράξεισ γεγενῆσθαι, τεθνάναι πάντασ ἂν εἰπεῖν ἐθέλειν μᾶλλον ἢ ταῦτα ἄπρακτα αὑτοῖσ εἶναι. οὕτωσ οὐ μόνον τὰσ ἐλπίδασ ὅσοι γε καὶ τὰ μήκιστα ἤλπισαν αὐτῶν, ἀλλὰ καὶ τὰσ εὐχὰσ τῶν πλείστων ὑπερεβάλετο καὶ ἔγωγε ἡδέωσ ἂν, εἴ πωσ ἐνῆν, ἠρόμην Πλάτωνα, πρὸσ θεῶν τῶν Ἑλληνίων, τί χρῆν ποιεῖν τὸν Θεμιστοκλέα κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ, ἢ τί λέγειν κάλλιον ὧν εἶπεν;

ἢ τί γράφειν βέλτιον ὧν ἔγραψεν; ἢ τίνα ὁδὸν τῶν πραγμάτων ἐλθεῖν; ἢ ποίαν ἡγήσασθαι τοῖσ Ἀθηναίοισ; ἢ τίσι κρείττοσι χρήσασθαι λογισμοῖσ; εἰπὲ γὰρ ὦ πρὸσ θεῶν, εἰ δὲ μὴ, ἄλλοσ τισ κληρονομείτω τοῦ λόγου, λεγέτω, δεικνύτω τί χρῆν πράττειν τὸν Θεμιστοκλέα τότε καὶ πῶσ χρήσασθαι τοῖσ παροῦσι. πότερ’ εἰσ τὴν πνύκα συλλέξαντ’ Ἀθηναίουσ περὶ τῶν ἰδεῶν αὐτοῖσ διαλέγεσθαι καὶ διδάσκειν τί αὐτοδίκαιον καὶ τί αὐτοκαλὸν, καὶ τί τὸ ὂν μὲν ἀεὶ, γένεσιν δὲ οὐκ ἔχον; ταχέωσ μέντἂν αὐτοὺσ καὶ γένεσισ καὶ τὸ εἶναι καὶ πάντα ἐπέλιπεν. ἀλλ’ ὅθεν ἀνδρεία τὸ πρῶτον ἐκλήθη καὶ ὅθεν δειλία ζητεῖν, καὶ πότερον ῥεῖ τὰ πάντα ἢ οὔ; ἔγνωσαν μέντἂν κακῶσ ῥέοντα τὰ πάντα αὐτοῖσ. ἀλλὰ τί μὴν ὅλωσ ἔδει λέγειν ἢ ποιεῖν; τρίτον γὰρ ἤδη τὸ ἐρώτημα ὥσπερ σύνθημα περιήκει. πόθεν ἐξετάσομεν τὸν Θεμιστοκλέα πότερον τῷ ὄντι σύμβουλοσ καὶ προστάτησ καὶ ἡγεμὼν ἦν, ἢ τί καὶ ἄλλο πρέπον ἀκοῦσαι; καὶ μὴν δεῖ γε δυοῖν θάτερον, ἢ τὰ πραχθέντα ὑπ’ αὐτοῦ μέμψασθαί τινα ἔχειν, ἢ δεῖξαι τί δέον πρᾶξαι παρέλιπε, τὸ ῥᾷον καὶ ἥδιον ἀντὶ τοῦ καλοῦ προελόμενοσ. καίτοι τήν γε ὕστερον τῶν πραγμάτων σοφίαν καὶ τοὺσ ἐπὶ τῆσ ἀδείασ ἐλέγχουσ οὐδὲν ἔχειν φασὶ λαμπρὸν οὐδ’ ὑπερήφανον· ἐγὼ δ’ οὖν καὶ τοῦτο συγχωρῶ κἄν τισ ἀμείνω τινὰ πρᾶξιν, ἢ λόγουσ βελτίουσ, ἢ προαίρεσιν δικαιοτέραν ἢ τοῖσ πᾶσι βελτίω δείξῃ τότε ἐγχωροῦσαν παρ’ ἣν ἐκεῖνοσ ἐνεστήσατο, ἕτοιμοσ αὐτὸσ τῆσ αἰτίασ κληρονομεῖν.

εἰ δὲ μήθ’ ὧν ἐπολιτεύσατο μηδὲν ἔστι καταιτιάσασθαι μήθ’ ὧν ἄν τισ φήσαι χρῆναι πεποιηκέναι μηδὲν ἔστ’ εἰπεῖν ὡσ οὐκ ἐποίησεν, ἐπαινοῦσι μᾶλλον ἐκεῖνον ἡμῖν αὐτοῖσ συνηδώμεθα ἢ ζητοῦσιν ὅπωσ εἴποιμεν κακῶσ. οὑτωσὶ δὲ σκοπῶμεν, ἐπαναγαγόντεσ ἡμᾶσ αὐτοὺσ ἐπ’ αὐτὰ τὰ πράγματα. ἦσαν τῶν Ἑλλήνων μερίδεσ τρεῖσ, ἡ μὲν ἔξω πραγμάτων, ὥσπερ Ἀργεῖοι καὶ Κερκυραῖοι καὶ Σικελιῶται καὶ Ἰταλιῶται μικροῦ πάντεσ, καὶ Κρῆτεσ δὴ καὶ ἕτεροι λέγονται· οἱ δὲ καὶ συνεπεστράτευον μετὰ τῶν βαρβάρων ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ὥσπερ οἱ Θετταλοὶ καὶ πάντεσ οἱ μέχρι τῆσ Ἀττικῆσ, πλὴν Θεσπιέων καὶ Πλαταιέων ὁπόσων δή τινων ὄντων· τρίτον δ’ ἦν λοιπὸν Ἀθηναῖοι καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ ὅσοι παρὰ τούτουσ κατέφυγον. ἀλλὰ μήπω τοῦτο ὅτι Ἀθηναῖοι, μηδ’ ὅτι καὶ τοὺσ ἄλλουσ οὗτοι παρεσκεύασαν. ἀλλὰ διῄρητο μὲν εἰσ τοσαῦτα μέρη τὸ Ἑλληνικὸν πᾶν καὶ προὔκειτο τριῶν τούτων αἱρ́εσισ ἐν μέσῳ πᾶσιν, ἔδει δὲ καὶ πόλιν καὶ ἰδιώτην πρὸσ ταῦτα βουλεύεσθαι, τὸ διάφορον δ’ οὐ μικρὸν ἦν, ἢ τῷ βαρβάρῳ προσθεμένουσ ἀκολουθεῖν ἐπὶ τοὺσ ἀντιτείνοντασ, ἢ τὴν ἡσυχίαν ἄγειν αὐτοῖσ ἐξεῖναι δεηθέντασ, μὴ τί τοῖσ ἄλλοισ συμβήσεται ζητεῖν, ἀλλ’ εἰ μηδὲν αὐτοὶ πείσονται κέρδοσ ἡγεῖσθαι· ἢ τρίτον γ’ ἤδη κατελείπετο, φάσκοντασ τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ δικαίου φροντίζειν, καὶ πυρὶ καὶ σιδήρῳ καὶ πᾶσι πράγμασιν ἀνταγωνίζεσθαι, καὶ μήτ’ ἀκούοντασ ἀκούειν τὰ δεινὰ μήθ’ ὁρῶντασ ὁρᾶν, ἀλλὰ πάντων ὡσπερεὶ φλυαρίαν καταγνόντασ παρ’ αὐτὸν τὸν θάνατον ἐσκηνῶσθαι, ἔσχατα τοῦ βίου ταῦτ’ εἶναι προκρίναντασ ἑαυτοῖσ μᾶλλον ἢ παρ’ ἀξίαν τι συγχωρῆσαι. εἰε͂ν. τί δὴ προσῆκεν ἑλέσθαι τότε τοὺσ Ἀθηναίουσ, ἢ τί τὸν σύμβουλον παραινεῖν αὐτοῖσ; ἐνταῦθά μοι σκέψαι τὰ τοῦ Θεμιστοκλέουσ δόγματα ἔνθ’ ὅ τε δειλὸσ ἀνὴρ ὅσ τ’ ἄλκιμοσ ἐξεφαάνθη, οὐκ εἰσ λόχον συγκαθημένων ἡμῶν, ἀλλ’ ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ ξυροῦ τῆσ ἀκμῆσ ἑστηκότοσ εἶναι τὴν Ἑλλάδα ἢ μή. αὕτη πρώτη Θεμιστοκλέουσ ἐξέτασισ καὶ κρίσισ. ἐντεῦθεν ὁρ́α τὸν ἄνδρα ἀπὸ γραμμῆσ ἀρξάμενοσ·

καὶ μή μοι λόγῳ τὸν χρυσὸν, ἀλλὰ τὴν βάσανον προσάγων σκόπει. τῆσ γὰρ εἰκόνοσ μέμνησο τῆσ σαυτοῦ· ἔδει τῶν ὑπὲρ τῆσ κοινῆσ ἐλευθερίασ ἀγωνιζομένων Ἀθηναίουσ εἶναι, ἢ δυοῖν τοῖν ὑπολοίποιν θάτερον ποιεῖν· ἔδει τῶν ἀγωνιζομένων εἶναι. τί οὖν; συνεβούλευε ταῦτα Θεμιστοκλῆσ, ἢ διεκώλυεν; οὒκ, ἀλλ’ ἐκεῖνοσ ἦν ὁ ταῦτα συμβουλεύων. οὐκοῦν ταῦτα ἔδει πράττειν καὶ ταῦτα συμβουλεύειν; ταῦτα ἔπραττον μὲν Ἀθηναῖοι, συνεβούλευε δὲ Θεμιστοκλῆσ. μέχρι μὲν δὴ τούτων τὰ μέγιστα συνεβούλευε καὶ οὐδὲν ἔχει Πλάτων αἰτιάσασθαι, οὐ μὲν οὖν, εἰ μὴ λαμπρῶσ ἐπαινοίη, ὅπωσ οὐκ ἂν αἰσχύνοιτο οὐκ ἂν ἔχειν μοι δοκεῖ. οὐ γὰρ μόνουσ τοὺσ Ἀθηναίουσ ἐπὶ ταῦτ’ ἀγαγὼν καὶ τάξασ ἐνταυθοῖ γνώμησ φαίνεται, ἀλλὰ καὶ τοὺσ ἄλλουσ Ἕλληνασ, ὅσον μετέσχον τῶν πραγμάτων, εἷσ ἀνὴρ οὗτοσ μάλιστα ἐπιρρώσασ καὶ παροξύνασ, καὶ τοὺσ μὲν ἑκόντασ, τοὺσ δὲ ἄκοντασ αὐτῶν πείσασ γενέσθαι χρηστοὺσ καὶ λυσιτελοῦντασ ἑαυτοῖσ· ὅσ γε καὶ τοῖσ κήρυξι τοῖσ παρὰ τοῦ βασιλέωσ ἐλθοῦσι περὶ τῆσ γῆσ καὶ τοῦ ὕδατοσ τοιαύτασ ἔδωκε τὰσ ἀποκρίσεισ, ὥσθ’ ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν ὑπάρχειν μαθεῖν ὁποῖ’ ἄττα ἀποκρίνασθαι χρὴ τοῖσ ἐπὶ ταῦθ’ ἥκουσι τῶν βαρβάρων. καὶ οὐκ ἐνταῦθ’ ἔστη τῆσ ἐλευθερίασ, ἀλλὰ καὶ τὸν ἑρμηνεύσαντα ἀπέκτεινε, κατηγορῶν ὅτι τὴν φωνὴν ὥσπερ ἄλλο τι τῷ Πέρσῃ κατὰ τῶν Ἑλλήνων ἔχρησε. καίτοι τί τοῦτο δεινὸν ἦν τοῖσ Ἀθηναίοισ μαθεῖν ὅ τί ἐστι τὰ λεγόμενα, μαθόντασ δὲ βουλεύσασθαι; οὐ γὰρ αὐτόσ γ’ εἰσηγεῖτο οὐδ’ ἐπηνάγκαζεν. ἀλλ’ ὅμωσ οὐδ’ ἄχρι τούτου διακονεῖν ἠξίου, οὐδὲ γὰρ προσήκειν ἀκούειν τὰ τοιαῦτα.

ταχύ γ’ ἂν αὐτὸσ διηκόνησεν ὁ τοῖσ διακόνοισ οὕτω χρώμενοσ, ἢ παρ’ ἃ βέλτιστα ἐνόμιζεν ἐδημηγόρησεν, ὁ μηδ’ ἑρμηνεύειν ἐῶν περὶ ὧν οὐ βέλτιον λέγειν. τὰ μὲν δὴ προοίμια τοιαῦτα τῆσ Θεμιστοκλέουσ πολιτείασ καὶ τοῦ περὶ τῆσ ἐλευθερίασ ἀγῶνοσ, οὐδὲν τοῖσ Μέλητοσ ἐοικότα τοῦ κιθαρῳδοῦ, οὐδ’ οἷσ ἐκεῖνον ᾄδειν φησὶ Πλάτων, ἀλλ’ ἀπεναντίον μᾶλλον. τό τε γὰρ βέλτιστον ἔνεστι καὶ τὸ ἥδιστον πρόσεστιν ἀκοῦσαι παντὶ γενναίῳ καὶ ἐλευθέρῳ. ὥστ’ ἔμοιγε δοκεῖ τῆσ Τερπάνδρου μᾶλλον ἂν εἶναι μουσικῆσ εἰκάσαι, πλήν γ’ ὅτι καὶ παρελήλυθεν. ὁ μέν γε μίαν πόλιν τὴν Λακεδαιμονίων εἰσ ταυτὸν ἤγαγεν, ὁ δὲ τὴν Ἑλλάδα πᾶσαν ἡρ́μοσε καὶ συνέστησε· ‐ λέγω γὰρ οὖν Ἑλλάδα τοὺσ τῇ Ἑλλάδι πάσῃ βοηθῆσαι δυνηθέντασ ‐ τοσούτῳ μείζονοσ καὶ κοινοτέρασ καὶ ἐπὶ πλέον φερούσησ ὁμονοίασ ἡγεμὼν ἐγένετο. πρῶτον μέν γε τοὺσ πολέμουσ τοὺσ συνεστῶτασ τότε ἐν τῇ Ἑλλάδι καὶ τὰσ πρὸσ ἀλλήλουσ διαφορὰσ καὶ στάσεισ ἔπαυσεν ἁπάντων, καὶ ἕνα μὲν πόλεμον τὸν πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ, αὐτοὺσ δὲ φίλουσ καὶ συγγενεῖσ, ἔπεισεν ἡγήσασθαι. ἔπειθ’ ὅσοι τῶν πολιτῶν μεθειστήκεσαν, τούτουσ καταγαγεῖν συνεβούλευσεν Ἀθηναίοισ, ἐν οἷσ καὶ τῶν διαφόρων τινὲσ ἦσαν αὐτῷ, τὴν αὐτὴν γνώμην ἔν τε τοῖσ Ἑλληνικοῖσ καὶ τοῖσ κατὰ τὴν πόλιν σώζων· αὕτη δ’ ἦν τὸ κοινῇ βέλτιστον σκοπεῖν ἅπασαν μικροψυχίαν ἀνελόντασ. παραλαβὼν τοίνυν τὰ πράγματα καὶ προστάτησ τοῦ παντὸσ κινδύνου γενόμενοσ ποῖόν τινα ἑαυτὸν παρέσχε καὶ συνεῖναι τὰ δέοντα καὶ πρᾶξαι διὰ τέλουσ; τοιοῦτον οἱο͂ν, εἴ τισ ἔροιθ’ ὁντινοῦν τί τὸ σῶσαν τὰ πράγματα τῶν Ἑλλήνων ἐγένετο, μὴ λελοιπέναι ζήτησιν, ἀλλὰ πᾶσιν ὑπάρχειν εὐθὺσ εἰπεῖν ὅτι θεοὶ μὲν πρῶτον, ἔπειθ’, ὅσον εἰσ ἀνθρώπουσ ἧκε, μία μὲν πόλισ ἡ τῶν Ἀθηναίων, γνώμη δὲ ἑνὸσ ἀνδρὸσ ἡ Θεμιστοκλέουσ. ὁρῶν γὰρ ὡσ εἰ μή τισ τῷ ναυτικῷ κρατήσει τῶν βαρβάρων, οἰχήσεται κατὰ πόλεισ ἡ Ἑλλὰσ, προσβαλλόντων ἐν μέρει πᾶσι καὶ πορθούντων, καὶ πρὸσ τούτῳ κἀκεῖνο εἰδὼσ ὅτι τἀν τῇ γῇ πολὺ πλείουσ καὶ δεινοτέρασ ἔχει τὰσ ἀπορίασ καὶ πολὺ πλείοσιν ἢ κατὰ θάλατταν μαχοῦνται καὶ ἀπορωτέροισ προσφέρεσθαι, εἵλετο πρῶτον μὲν τὴν ἐλάττονα ὑπερβολὴν ἀντὶ τῆσ μείζονοσ·

ἔπειτα οὗ πρὸσ καιρὸν τῇ τόλμῃ χρήσεται. καὶ ταῦτα ἐπεψήφιζεν ὁ θεὸσ ὁ ἐν Δελφοῖσ. ὅμωσ δὲ καὶ τῆσ μαντείασ ἐλθούσησ ἦν ἀπορία τοῖσ πολλοῖσ τί ποτ’ εἰή τὸ ξύλινον τεῖχοσ τοῦτο. ὡσ οἱ μὲν πρεσβῦται τῆσ ἀκροπόλεωσ ἔχεσθαι παρῄνουν, οὕτω παρελήρουν, πεφράχθαι γὰρ αὐτὴν ῥάχῳ τὸ ἀρχαῖον καὶ τὸν χρησμὸν εἰσ τοῦτο φέρειν. χρησμολόγοι δὲ πάντ’ ᾖδον, πλὴν ἓν τῶν πάντων οὐκ ᾖδον, ὡσ δεῖ ναυμαχεῖν. ἀλλὰ καὶ φυλάττεσθαι παρῄνουν τὴν Σαλαμῖνα παντὸσ μᾶλλον ‐ οἱ δέ γε αὐτοί ποτε οὗτοι τὸν εἰσ Σικελίαν πλοῦν ἐπέσπευδον· τοὺσ γὰρ αὐτοὺσ ταυτὸν ἔθνοσ λέγω, πλήν γε δὴ οἱ μὲν Ἀλκιβιάδῃ συναγορεύοντεσ, οἱ ὕστερον, οἱ δὲ τότε ἀντέλεγον τῷ Θεμιστοκλεῖ ‐ τό τε σύμπαν ἠξίουν ἄλλο τι ζητεῖν, καὶ φυγόντασ ἔξω τῆσ Ἑλλάδοσ ἄλλην χώραν οἰκίζειν. τέλοσ δ’ ἔδοξεν Ἀθηναίοισ τοὺσ μὲν δὴ χρησμῳδοὺσ χαίρειν ἐᾶν, Θεμιστοκλεῖ δὲ μᾶλλον πιστεῦσαι, ξύλινον μὲν εἶναι τεῖχοσ τὰσ τριήρεισ ἐξηγουμένῳ, ἀποκεῖσθαι δέ τι χρηστὸν ἐν τῇ Σαλαμῖνι, διὸ δὴ καὶ θείαν αὐτὴν ὑπὸ τοῦ θεοῦ προσειρῆσθαι· ἐπεὶ κακοῦ γέ του μέλλοντοσ καταλήψεσθαι τοὺσ Ἕλληνασ ἐν αὐτῇ, σχετλίαν καὶ οὐ θείαν τὸ πρόσρημα ἂν αὐτῆσ εἶναι.

ἀλλὰ γὰρ εἰσ τοὺσ βαρβάρουσ εἰρῆσθαι τὸ πολλοὺσ ἀπολεῖσθαι. δεῖν οὖν ναυμαχεῖν. καὶ ταῦτ’ εἰκότωσ οἱ μὲν ἄλλοι χαλεπῶσ εἶχον συμβαλεῖν, Θεμιστοκλῆσ δὲ ῥᾳδίωσ ἐξευρεῖν. οὐ γὰρ ὅτε ἦλθον τὰ λόγια, οὐ τότε πρῶτον ταύτην ἔσχε τὴν γνώμην, οὐδ’ αὐτοσχεδιάζων, οὐδ’ ἐπὶ τοῦ καιροῦ σοφὸσ ταύτην τὴν σοφίαν, ὥσπερ οἱ θεομάντεισ, γενόμενοσ, ἀλλὰ καὶ πρὶν πέμπειν Ἀθηναίουσ εἰσ Δελφοὺσ καὶ πρὶν τὸν βάρβαρον κινηθῆναι, πάλαι καὶ πόρρωθεν ἐκεῖνοσ ταῦτ’ ἐσκέψατο καὶ συνεῖδε, καὶ ὅπωσ ἐπὶ τοῦ καιροῦ καὶ τῆσ χρείασ μὴ ἀπορήσῃ προὐνοήθη. περιγενομένων γὰρ τῇ πόλει χρημάτων συχνῶν ἀπὸ τῶν ἔργων τῶν ἀργυρείων, καὶ ταῦτα μελλόντων εἰκῆ νέμεσθαι, μόνοσ τῶν πάντων ἐτόλμησεν ἀντειπεῖν, οὐ διακόνου πρᾶγμα πράττων, οὐδ’ ὑπηρετοῦντοσ ταῖσ ἐπιθυμίαισ, οὐδ’ ἀποπιμπλάντοσ τὰσ ἡδονὰσ, ἀλλὰ μᾶλλον, ὥσ γέ μοι φαίνεται, συμβούλου καὶ διδασκάλου, καὶ τὸ μὲν ἥδιστον ἑκόντοσ ὑπερβαίνοντοσ, τὸ δὲ βέλτιστον προορωμένου καὶ πράττοντοσ, κἂν δέῃ λυπῆσαι, καὶ τὸν ἰατρὸν, ἀλλ’ οὐ τὸν ὀψοποιὸν μιμουμένου, μᾶλλον δὲ καὶ τὸν γυμναστὴν, ὡσ ἂν σὺ φαίησ, εἴπερ πρὸ τοῦ κινδύνου καὶ τῶν δυσχερῶν ἔπραττε τὸ συμφέρον καὶ ὅπωσ μὴ ὑποδώσει τοῖσ Ἕλλησι τὰ πράγματα. ἐκέλευε τοίνυν Ἀθηναίουσ τῆσ μὲν διαδόσεωσ ὑπεριδεῖν, ναῦσ δὲ ποιήσασθαι ἐκ τῶν χρημάτων, πρόφασιν μὲν ὡσ ἐπὶ τὸν πόλεμον τὸν πρὸσ Αἰγινήτασ, οὗτοσ γὰρ ἐνειστήκει τότε, τῇ δ’ ἀληθείᾳ τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι προορῶν καὶ νομίζων τὴν Μαραθῶνι μάχην ὡσπερεὶ προοίμιον γεγενῆσθαι τοῖσ Ἀθηναίοισ, εἶναι δ’ οὐ πέρασ τοῦ πολέμου τοῦ παντὸσ οὐδὲ τελευτὴν, ἀλλ’ ἀρχὴν μᾶλλον καὶ παρασκευὴν ἑτέρων ἀγώνων μειζόνων. καὶ ταῦτα κατ’ ἀρχάσ τε λέγων ἔπειθε καὶ αἱ τριήρεισ ἐποιήθησαν, καὶ τότ’ ἔπεισεν ὡσ δεῖ ταῖσ τριήρεσι χρήσασθαι καὶ τῇ θαλάττῃ προσέχειν, ὡσ οὐκ ὂν αὐτοῖσ κάλλιον ὁρμητήριον τοῦ πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ πολέμου. καὶ πρῶτον μὲν ἐπ’ Ἀρτεμίσιον πλεύσασ δυοῖν ναυμαχίαιν δύο ἵστησι τρόπαια, οὔτε λόγουσ ἀσχήμονασ εἰπὼν οἶμαι πρὸσ τοὺσ ἐμπλέοντασ Ἀθηναίων ἢ τῶν Ἑλλήνων οὔτ’ ἔργα φαῦλα ἀποδειξάμενοσ, ἀλλ’, ὥσ φησι Πίνδαροσ, κρηπῖδα τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησι βαλόμενοσ. ἔπειτα γράφει τὸ ψήφισμα τοῦτο, οὗ θαυμαστότερον οὐδ’ ἐλευθεριώτερον οὐδείσ πω μέμνηται γραφέν.

ἐοίκα δ’ ὑπερβαίνειν πολλὰ τῶν ἐν μέσῳ· βέλτιον οὖν ἴσωσ ἐπανελθεῖν. οὕτω γὰρ ὡσ ἀληθῶσ ἐκεῖνοσ θείᾳ τινὶ μοίρᾳ καὶ ὑπὲρ τῆσ Ἑλλάδοσ πάσησ ἔφυ καὶ οὐδὲν βέλτιον ἑώρα πλέον τοῦ κοινῇ συμφέροντοσ, ὥστ’ ἐπειδὴ συνελέγησαν εἰσ ταυτὸν οἱ Ἕλληνεσ, ὑπερέβαλον μὲν Ἀθηναῖοι τῷ πλήθει τῶν νεῶν σχεδὸν πάντασ, ὡρμημένων δὲ τῶν Ἑλλήνων μᾶλλον πρὸσ τοὺσ Λακεδαιμονίουσ κἀκείνουσ ἐθελόντων προί̈στασθαι, συνιδὼν ὁ πάντα ἄριστοσ ἐκεῖνοσ ὡσ, εἰ τὸ δίκαιον ἀκριβῶσ ἐξετάζοι καὶ στάσισ ἐγγένοιτο ὑπὲρ τῆσ ἡγεμονίασ, ἅπαντ’ ἀπολεῖται κακῶσ, καὶ οὐχ ἕξουσιν ὅ τι χρήσονται, πείθει τοὺσ Ἀθηναίουσ ὑφίεσθαι καὶ συγχωρῆσαι τοῖσ Λακεδαιμονίοισ ἐν τῷ τότε τὴν ἡγεμονίαν ὑποσχόμενοσ παρ’ ἑκόντων αὐτοῖσ τῶν Ἑλλήνων αὐτὴν ἀνακτήσεσθαι. καὶ οὐκ ἐψεύσατο, σχεδὸν δέ τι καὶ τοὔνομα τῆσ ἡγεμονίασ, ἀλλ’ οὐκ αὐτὴν ἔπεισε παρεῖναι, ἐπεὶ τό γ’ ἀληθὲσ εἰπεῖν αὑτοῖσ μὲν τὴν ἡγεμονίαν, ἐκείνοισ δὲ τὴν ἐπωνυμίαν ἀνέθεσαν, καὶ περιεγένετο αὐτοῖσ ἄνευ τῆσ σωτηρίασ τῆσ κοινῆσ καὶ τὸ τῶν μὲν πολεμίων ἀνδρείᾳ, τῶν δὲ συμμάχων πρᾳότητι κρατῆσαι, καὶ τὸ σχῆμα τῷ παντὶ κάλλιον καὶ σεμνότερον· ἡγεμόνων γὰρ ἡγεμόνεσ κατέστησαν. καὶ εἰ φῂσ, ὦ Πλάτων, ὅτι οὐ τριήρων οὐδὲ νεωρίων αἱ πόλεισ δέονται, ἀλλ’ εὐβουλίασ καὶ σωφροσύνησ, ὁ Θεμιστοκλῆσ οὐ μόνον τὰσ τριήρεισ τοῖσ Ἀθηναίοισ ἐξεῦρεν οὐδ’, ὃ τούτου μεῖζόν ἐστιν, ὑπὲρ τῶν κοινῶν δικαίων καὶ εἰσ τὸ δέον πᾶσι τοῖσ Ἕλλησιν ἐχρήσατο αὐταῖσ, ἀλλὰ καὶ τὴν ὁμόνοιαν τὴν ἀγαθὴν αὐτὸσ ταῖσ πόλεσι προσεισηνέγκατο καὶ κατέπραξεν, ὃ τῶν νεῶν αὐτῶν οὐχ ἧττον ἔσωσε τὴν Ἑλλάδα· μᾶλλον δὲ καὶ ταῖσ ναυσὶν αὐταῖσ ἐποίησε χρήσασθαι.

καὶ ὃ μικρῷ πρόσθεν ἔφην, ἐνταῦθα καλῶσ ἀναφαίνεται, ὅσῳ τοῦ Τερπάνδρου κρείττων ἁνὴρ τὴν μουσικήν. ὁ μὲν γὰρ ἐφ’ ἑαυτῶν τοὺσ Λακεδαιμονίουσ ὁμονοεῖν ἐποίησεν, ὁ δ’ Ἀθηναίουσ καὶ Λακεδαιμονίουσ τότε ταυτὸν ἔπεισε φρονῆσαι, μᾶλλον δ’ ἅπαντασ τοὺσ Ἕλληνασ μιᾶσ γενέσθαι γνώμησ· οὕτωσ εὖ καὶ καλῶσ τὴν Ἑλλάδα ἡρμόσατο, καὶ αὐτόσ τε ἀπέστη τῆσ ναυαρχίασ καὶ ἐκείνουσ ἔπεισε τῆσ ἡγεμονίασ, οὕτω πολὺ νικῶντασ καὶ μόνουσ ὄντασ εἰσ ἐλπίδα τοῖσ πράγμασι. καίτοι τοσοῦτον δεῖγμα σωφροσύνησ καὶ καρτερίασ τίσ πώποτε ἐξήνεγκε τῶν ἐν τοῖσ τρίβωσι κατασαπέντων; οὐ τοίνυν ὥσπερ τοῦ σχήματοσ, οὕτω καὶ τῆσ προνοίασ τῆσ περὶ τῶν πραγμάτων ὅπερ εἶπον ἐξέστη, οὐδ’ ὑπεχώρησεν οὔτε πόλει οὔτ’ ἀνθρώπων οὐδενὶ, ἀλλ’ αὐτόσ τε ἅπαντα συνεβούλευσεν, ὥσπερ ἂν εἰ μόνοσ ἦν τῶν πάντων ἡγεμὼν, καὶ τὸν τῶν Λακεδαιμονίων ναύαρχον τὸν Εὐρυβιάδην ὥσπερ παῖδα κοσμῶν καὶ περιστέλλων καὶ προδιδάσκων διεγένετο, ὥσπερ οἱ τοὺσ νεῖν ἀδυνάτουσ ἀνέχοντεσ ταῖσ ἑαυτῶν χερσὶν, οὐκ ἐξελέγχων, ἀλλ’ οἱο͂ν ὑποκοριζόμενοσ τῷ τῆσ ναυαρχίασ ὀνόματι, ἐπεὶ ὅτι γε αὐτόσ τε ναύαρχοσ καὶ κύριοσ ἦν τῶν ἁπάντων, πρώτου δ’ αὐτοῦ τοῦ ναυάρχου στρέφειν ὅποι βούλοιτο, παρὰ πᾶσαν ἔδειξε τὴν ἀρχὴν, καὶ δὴ καὶ τότε εὐθύσ. ἐκπλαγέντοσ γὰρ τοῦ Εὐρυβιάδου πρὸσ τὸ πλῆθοσ τῶν τριήρων τῶν βαρβαρικῶν, ὧν τὰσ μὲν ἑώρα καταντικρὺ προσφερομένασ, τὰσ δ’ ἤκουε περιπλεῖν, καὶ διανοουμένου τὸν ἀγῶνα καταλιπεῖν οὐκ ἐπ’ ἐλπίδι βελτίονι, ἀλλ’ ὅπερ ἐν τοῖσ τοιούτοισ συμβαίνει τὸ παρὸν διακρούσασθαι κέρδοσ ἡγεῖσθαι, τοιοῦτον πάθοσ παθόντοσ καὶ πρὸσ τὴν Πελοπόννησον βλέποντοσ, αὐτὸσ ὥσπερ θεόσ τισ τῶν ἀπὸ μηχανῆσ χεῖρα ὑπερέσχε καὶ διεκώλυσε διαφθαρῆναι τὰ πράγματα ἀπ’ αἰσχρᾶσ οὕτω τῆσ ἀρχῆσ ἀρξάμενα· καὶ τὸν Εὐρυβιάδην ὡσ οὐκ ἔπειθε λέγων, ἐπρίατο, οὐχ ὡσ ἄν τισ διάκονοσ ἀξιῶν τινὸσ εἶναι, ἀλλ’ ἐκείνῳ μᾶλλον ὡσ διακόνῳ χρησάμενοσ·

καὶ τήν τε Εὔβοιαν περιεποίησε καὶ τὰ πράγματα τῶν Ἑλλήνων ἔστησε μὴ παντελῶσ ἄπορα εἶναι, παρασχὼν πειραθεῖσι πιστεῦσαι. ἀγγελθέντοσ δὲ τοῦ περὶ τὰσ Πύλασ πάθουσ καὶ τῆσ κοινῆσ, εἰ θέμισ εἰπεῖν, τοῦ τε Ἀπόλλωνοσ τοῦ Πυθίου καὶ Θεμιστοκλέουσ μαντείασ δεύτερον ἤδη φανερᾶσ γεγονυίασ, ὅτι πάντα ἐν ταῖσ ναυσὶν ἄρ’ ἦν ‐ οἵ τε γὰρ εἰσ τὴν Θετταλίαν εἰσελθόντεσ ὡσ τὰ Τέμπη φυλάξοντεσ προδοθέντεσ ὑφ’ ὅτων δή ποτε ἀνεχώρησαν, οἵ τε εἰσ Πύλασ ἀπαντήσαντεσ κατεχώσθησαν ὑπὸ τῶν βαρβάρων· καὶ οὐ τοσοῦτόν γ’ ἔστι μόνον εἰπεῖν περὶ αὐτῶν, ἀλλ’ ὅτι καὶ Λακεδαιμόνιοι δοκοῦσί μοι ταῦτα γνόντεσ ἐξ ἀρχῆσ ὥσπερ ἀφοσιούμενοι πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ ἀποστεῖλαι τοσούτουσ ὁπόσων ἠδύναντο ἐνεγκεῖν στερηθέντεσ, ὡσ τοῦ γε ἀποτυχεῖν ὑπάρχοντοσ ‐ οὕτω δὴ τούτων κεχωρηκότων καὶ τῶν ἐν ταῖσ ναυσὶ κατὰ κράτοσ ἤδη φευγόντων εἰσ τὸ εἴσω τῆσ Ἑλλάδοσ, καὶ τὴν Πελοπόννησον σχεδὸν Ἑλλάδα ποιουμένων, τὰ δ’ ἄλλα παρεικότων, ἔσχατοσ μὲν ἀνεχώρει μετὰ ἐσχάτων Ἀθηναίων, οὐ τὴν αὐτὴν τάξιν φυλάττων ἥνπερ ὅτε ἐκπλεῖν ἔδει· τότε μὲν γὰρ πρῶτοσ ἦν ἐν πρώτοισ.

εἰ δ’ αὖ βούλει κἀνταῦθα τὸ τῆσ ὁδοῦ πάρεργον, ὃ πρὸσ τοὺσ Ιὤνασ ἐπολιτεύσατο, οὐκ ἀπὸ τοῦ βήματοσ, οὐδ’ ὁρώμενοσ αὐτοῖσ, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν πετρῶν καὶ τῶν τόπων τῶν ναυλόχων, οἷσ ἤλπιζεν αὐτοὺσ προσμίξειν, ποῖοσ Μίνωσ Ὁμηρικὸσ ταῦτα μέμψαιτ’ ἂν, ἢ τίσ Αἰακὸσ ἄρασ τὰσ χεῖρασ ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων τῷ Διί; ἐνταῦθα δὴ πολὺ μείζων καὶ καλλίων ἡ τρίτη πεῖρα ἐπεγένετο ὡσ αἱ τριήρεισ τὸ πᾶν ἔφερον, τὰ δ’ ἄλλα μάταιον καὶ προσδοκᾶν ἦν. ἀναχωρησάντων γὰρ ἀπ’ Ἀρτεμισίου τῶν Ἑλλήνων Ἀθηναῖοι μὲν καὶ οὕτωσ αὐτοί τε παρεσκευάζοντο καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἐκέλευον ἀπαντᾶν εἰσ τὴν Βοιωτίαν καὶ προκινδυνεύειν τῆσ λοιπῆσ Ἑλλάδοσ· οἱ δ’ εἰσ τοῦτο κατέστησαν τῆσ ἀπορίασ, οὐ γὰρ ἄξιον λέγειν προδοσίαν, ὥστ’ ἐξιέναι μὲν οὐκ ἐθάρρουν, διαλαβόντεσ δὲ τὸν Ἰσθμὸν ἐτείχιζον, ἐκ θαλάττησ εἰσ θάλατταν, παραπλήσιον δρῶντεσ ὥσπερ ἂν εἰ συγκαλυψάμενοι σφᾶσ αὐτοὺσ παρεδίδοσαν. ὅπου γὰρ ἐξῆν τοῖσ βαρβάροισ περιπλεύσασι κατὰ πόλεισ ἑλεῖν αὐτοὺσ, τί πλέον τοῦ τείχουσ ἦν, εἰ καὶ σεμνότερον τοῦ τῶν Βαβυλωνίων ἐστάθη καὶ πάσησ κρεῖττον μηχανῆσ; οὐκοῦν τῶν μὲν Ἀθηναίων μονωθέντων, τῶν δ’ Ἑλλήνων ἀνόνητα πονούντων, λοιπὸν ἦν ἅπαντα ἔχεσθαι σιωπῇ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν. ἃ Θεμιστοκλῆσ πόρρωθεν προορώμενοσ οὐκ ἐξεπλάγη τότε, ἀλλ’ εἰσχεομένων ἀμφοτέρωθεν ἤδη τῶν βαρβάρων, καὶ τῶν τε νεῶν κοινῷ στόλῳ προσαγουσῶν καὶ τοῦ πεζοῦ κατὰ τὴν Βοιωτίαν εἰσβαλόντοσ, καὶ τοῦ πυρὸσ πάντα ἐπιφλέγοντοσ καὶ δηλοῦντοσ ἀντὶ φρυκτῶν προσάγειν βασιλέα, γράφει τὸ ψήφισμα τοῦτο, τὴν μὲν πόλιν παρακαταθέσθαι Ἀθηνᾷ, Ἀθηνῶν μεδεούσῃ παῖδασ δὲ καὶ γυναῖκασ εἰσ Τροιζῆνα ὑπεκθέσθαι, τοὺσ δὲ πρεσβύτασ εἰσ Σαλαμῖνα, τοὺσ δ’ ἄλλουσ ἐμβάντασ εἰσ τὰσ τριήρεισ ὑπὲρ τῆσ ἐλευθερίασ ἀγωνίζεσθαι. ὦ μεγάλησ μὲν τῆσ ἐπινοίασ καὶ ὑπερφυοῦσ, θαυμαστῆσ δὲ τῆσ ῥώμησ, ὅστισ ταῦτα πρῶτοσ πείσειν ἤλπισε καὶ οὐκ ἀπέγνω πρᾶγμα τοσοῦτον·

θαυμαστῆσ δὲ καὶ τῆσ τῶν πεισθέντων ἀρετῆσ τε καὶ παιδείασ, ἣν ἐπεπαίδευντο ὑπ’ ἐκείνῳ πάντα ἀνέχεσθαι καὶ καρτερεῖν, ὅσ’ ἂν διδῷ μὲν ὁ δαίμων, συμβουλεύῃ δὲ Θεμιστοκλῆσ. τοῦτο τὸ ψήφισμα τῶν ὑφ’ ἡλίῳ μαρτύριον κάλλιστον καὶ λαμπρότατον καὶ τελεώτατον εἰσ ἀρετῆσ λόγον, πάντων ἀπόδειξιν τῶν ἀρίστων ἑξῆσ ἔχον, τοῦ θαρρεῖν τοῖσ θεοῖσ, τοῦ φρονεῖν ἐφ’ ἑαυτοῖσ, τοῦ παθεῖν ὁτιοῦν ἐθέλειν, πρίν τινοσ αἰσχροῦ πεῖραν λαβεῖν, ἔτι πρὸσ τούτοισ τοῦ φυλάττειν τὰ δόξαντα ἐξ ἀρχῆσ, τοῦ μὴ μνησικακεῖν τοῖσ ὁμοίοισ, μηδ’ ἂν ἀνομοίων ἔργα δοκῶσι προῃρῆσθαι. τοῦτο τὸ ψήφισμα οὐ κόλαξ ἐμοὶ δοκεῖν ἄνθρωποσ οὐδὲ κάτω βλέπων, οὐδ’ ὑποπεπτωκὼσ τοῖσ ἀκούουσιν, ἀλλὰ θεῶν τισ διὰ τῆσ Θεμιστοκλέουσ γλώττησ ἐφθέγξατο. ἦ πού σοι Μίθαικοσ ὁ τὴν Σικελικὴν ὀψοποιίαν συγγεγραφὼσ, ἢ Σάραμβοσ ὁ κάπηλοσ ‐ νῦν γὰρ ἀνεμνήσθην τοὔνομα ‐ ταῦτα συγγράψασθαι δοκεῖ; φέρε μοι δὴ παρὰ τοῦτο τὸ ψήφισμα τὰ τῶν σοφιστῶν, εἰ βούλει, συγγράμματα καὶ τοὺσ νόμουσ, ὀνομαστὶ γὰρ οὐδὲν δέομαι λέγειν.

οἱ δ’ ἐπείθοντο, καὶ καταλιπόντεσ ἱερὰ καὶ τάφουσ καὶ γῆν εἰσ ἕνα ἑώρων Θεμιστοκλέα, παίδων καὶ γονέων καὶ τῶν τῆσ φύσεωσ ἀναγκαίων ἐκεῖνον προκρίναντεσ, καὶ ὥσπερ τῆσ ἱερᾶσ ἀγκύρασ τῆσ ἐκείνου φωνῆσ ἐχόμενοι. οἶμαι δὲ οὐ πολλῶν ἂν αὐτὸ ἀτιμότερον φανῆναι. καίτοι διακόνου μὲν ἦν καὶ τὴν ἐν τῷ παραχρῆμα χάριν διώκοντοσ, μάλιστα μὲν ἃ προσέταττον οἱ πολλοὶ, ταῦθ’ ὑπηρετεῖν· εἰ δὲ μὴ, στοχαζόμενον τῆσ ἐκείνων διανοίασ ἃ νομίζει καθ’ ἡδονὴν αὐτοῖσ ἔσεσθαι, ταῦτα καὶ λέγειν καὶ πράττειν, ἢ μικρὸν γοῦν τι παραλλάξαι τῆσ ἐπιθυμίασ. Θεμιστοκλῆσ δὲ τοσοῦτον ἀφειστήκει τοῦ πρὸσ τὴν τῶν πολλῶν ἐπιθυμίαν τε καὶ ἡδονὴν ταῦτα πράττειν καὶ πολιτεύεσθαι, ὥστε ὁρῶν μὲν αὐτοὺσ δακρύοντασ, ἀκούων δὲ παίδων καὶ γυναικῶν ποτνιωμένων, ἔτι δὲ ὑπολειπομένων τινῶν ἀναγκαίωσ, παραπλησίου δὲ μάλιστά πωσ ὄντοσ ὥσπερ ἂν εἰ ἑαλωκυίασ τῆσ πόλεωσ κατὰ κράτοσ, εἰκότωσ· τὸ μὲν γὰρ μέλλον ἅπασιν ἦν ἐν ἀφανεῖ, λεπτὴν καὶ ἄπιστον ἔχον τὴν ἐλπίδα, τὰ δὲ παρόντα στέρησισ πόλεωσ καὶ κτημάτων καὶ διαίτησ ἁπάσησ τῆσ πρότερον καὶ μηδὲ τὴν αὐτὴν πορεύεσθαι, μηδ’ ἐν ταυτῷ μετοικεῖν, ἀλλ’ ἀπεζεῦχθαι γονέασ καὶ παῖδασ καὶ γυναῖκασ καὶ ἄνδρασ, καὶ πάντα ἦν τὰ φρικωδέστατα ἀκοῦσαι, μὴ ὅτι ὑπομεῖναι· οὗ γε καὶ τῶν κυνῶν φασι τῶν χειροήθων ὠρυομένων πρὸσ τὴν ἀπόλειψιν καὶ τῶν ἄλλων θρεμμάτων ἐφεπομένων ἄχρι τῆσ θαλάττησ πολλὴν τὴν σύγχυσιν εἶναι. ταῦτα πάντα ὁρῶν καὶ ἀκούων ὁ πάντα καρτερώτατοσ ἠνείχετο ‐ ἃ ποῖοσ Ὀδυσσεὺσ ἀδακρυτὶ τὴν γυναῖκα ὁρῶν ῥᾳδίωσ ἂν ἤνεγκε; ‐ καὶ παραλαβὼν αὐτοὺσ ὥσπερ παῖδασ ἐξῆγεν ἀτρεμιζούσῃ τῇ ψυχῇ καὶ τοῖσ λογισμοῖσ ἑστῶσιν, οὐ μόνον τοῖσ ὀφθαλμοῖσ, ὥσπερ εἰσ πομπήν τινα αὐτοὺσ ἐξάγων, ἢ κληρούχουσ, ἀλλ’ οὐκ ἄγων εἰσ Σαλαμῖνα. οὐκ ἂν τότε γ’ αὐτοὺσ οὐδ’ Ὀρφεὺσ ὡσ ἑαυτὸν μετέστησεν.

ἀλλὰ μὴν ἅ γ’ ἐν τῇ Σαλαμῖνι καὶ λέγων καὶ πράττων διετέλεσεν ἐν ἅπασιν ἤδη τοῖσ Ἕλλησι πολιτευόμενοσ, καὶ ὅσασ καὶ οἱάσ ἀφῆκε φωνὰσ ὑπὲρ τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ δικαίου καὶ ὁπόσουσ τινὰσ ἄθλουσ διήνεγκε καὶ πράγμασιν οἱοίσ συνέσχετο, ὁπότε καὶ πείσειεν, ἐξ ἀρχῆσ αὖθισ αὖ περὶ τῶν αὐτῶν ἀγωνιζόμενοσ, καὶ τὴν συνουσίαν ἣν συνεγένετο Ἀριστείδῃ τῷ κατ’ ἐπωνυμίαν ἀρίστῳ τῶν Ἑλλήνων καὶ δικαιοτάτῳ, καὶ ὡσ ἐφάμιλλα ὡμίλησαν, καὶ οὐ πολὺ δ’ ὕστεροσ ἦν τοῖσ ἀμοιβαίοισ, καὶ τὸ πάταξον μὲν, ἄκουσον δὲ ὑπὲρ πάντα Σωκράτη εἰρημένον πρὸσ Εὐρυβιάδην καὶ μυρί’ ἕτερα ἀπέραντον ἂν εἰή λέγειν. ὡσ δ’ ἀντέλεγε μὲν οὐδεὶσ αὐτῷ, παραμένειν δὲ οὐκ ἐτόλμων, ἀλλ’ ἐξεχέοντο ὑπὸ τοῦ δέουσ οἱ λόγοι καὶ ὁ δρασμὸσ ἐνίκα καὶ πράγματα αἴσχιστα ἔμελλε συμβήσεσθαι, καὶ οὐχ ὅσον τὸ τῆσ δουλείασ, ἀλλ’ ἀποδρᾶναι πρῶτον, εἶτα δουλεύειν, καὶ πρότερον δούλουσ κακοὺσ δόξαι τοῖσ βαρβάροισ ἢ δούλουσ γενέσθαι, τότε δὴ, τότε ὑπὲρ πάντασ ἰατροὺσ πρὸσ ἀνάγκην καὶ πρὸσ ἀηδίαν σώζοντασ ἐπάγει τοὺσ βαρβάρουσ αὐτοῖσ, ἀμφοτέρουσ ἐξαπατήσασ, τοὺσ μὲν ὡσ κατ’ εὔνοιαν καλῶν, τοὺσ δ’ ὡσ οὐδὲν εἰδὼσ τοῦ πράγματοσ· ὥσθ’ ὅ γ’ Ἀριστείδησ χρηστὸσ ἦν προσαγγέλλων αὐτῷ, καὶ λαβὼν αὐτοὺσ καὶ τὸ τρίτον καταβαλὼν μέγιστον ἁπάντων, οἶμαι, πτωμάτων καὶ τελεώτατον, φυγάδα ἐκβάλλει Ξέρξην ἐξ ἐσχάτων ὁρ́ων τῆσ Ἀττικῆσ, καὶ προσέτι γε φεύγειν εἰπών.

ὁ δ’ ὥσπερ δεσπότῃ διακονῶν ἐχρῆτο ταῖσ ἐντολαῖσ, καὶ διώκειν τε κελεύοντι τοὺσ Ἕλληνασ ὑπήκουε καὶ φεύγειν προστάττοντοσ ἐπείθετο, καὶ πρὸσ ᾔδει χάριν· καὶ πρότερον διδοὺσ αὐτὸσ τοῖσ ἄλλοισ κατὰ τῶν Ἑλλήνων ἐντολὰσ, τότ’ ἀκούειν ἠναγκάζετο τῶν Ἑλλήνων ἑνὸσ, καὶ ταῦτα τοῦ πάντων ἐχθίστου καὶ πολεμιωτάτου. τοσοῦτον, ὡσ ἐοίκε, Θεμιστοκλεῖ περιῆν τοῦ διακονεῖν. οὐκοῦν ἐν μὲν οἷσ ἀντὶ τῆσ ἡσυχίασ τὸν πόλεμον προῃρεῖτο, ἀνδρείασ δεῖγμα ἐξέφερεν, ἐν οἷσ δὲ ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ πολεμεῖν ᾑρεῖτο, ἀλλὰ μὴ πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ μετὰ τῶν βαρβάρων, ἅμα ἀνδρείασ καὶ δικαιοσύνησ, τοὺσ μὲν ἐλάττουσ ἀντὶ τῶν πλειόνων καὶ μειζόνων, τοὺσ δ’ οἰκείουσ ἀντὶ τῶν ἀλλοφύλων αἱρούμενοσ. καὶ μὴν τῷ μὲν εὑρίσκειν τὰ δέοντα καὶ προορᾶν καὶ μηδαμοῦ τῶν πραγμάτων ψευσθῆναι, ἀλλ’ ἄμεινον τῶν μάντεων τὸ μέλλον προλέγειν, σοφίασ εἰκότωσ δόξαν ἠνέγκατο· τῷ δὲ μηδὲν ὧν γνοίη διαφθείρειν ὑπὸ τῶν τοῦ σώματοσ ἡδονῶν, ἀλλ’ ἀεὶ σχολάζοντα τοῖσ βελτίστοισ ἑαυτὸν παρέχειν καὶ προσέχειν τοῖσ λογισμοῖσ τοῖσ περὶ τῆσ ἡγεμονίασ, καὶ τῷ γε κατασχεῖν τοὺσ Ἀθηναίουσ περὶ τῆσ ἡγεμονίασ, καὶ πᾶσι τούτοισ οὐκ ἔνι δή που σωφρονεῖν, ὅστισ μὴ τὰ πρῶτα ἐκείνῳ σωφροσύνησ νέμει. ἆρά τισ ὑμῶν τῶν ἀκινδύνωσ φιλοσοφούντων τοσαύτην πίστιν δεδωκὼσ ἀρετῆσ, ἢ διὰ τοσούτων ἐλέγχων ἀφιγμένοσ εἰπεῖν ἔχει; ἡγοῦμαι δὲ καὶ πρὸσ ἀμφοτέρουσ καὶ παρ’ ἀμφοτέρουσ ἂν εἶναι Θεμιστοκλέα, τόν τε Μιλτιάδην καὶ τὸν Κίμωνα.

πρῶτόσ τε γὰρ φαίνεται νικήσασ τοὺσ βαρβάρουσ κατὰ θάλατταν, ὥσπερ Μιλτιάδησ κατ’ ἤπειρον. ὥστ’ εἰκότωσ ἂν ἄρξαι ταύτῃ τῆσ ἐλευθερίασ δοκοίη καὶ τοῖσ ὑπάρχουσιν αὖ προσθεὶσ φαίνεται. τῇ γὰρ πεζομαχίᾳ τὰσ ναυμαχίασ προσέθηκε, καὶ τρία ἀνθ’ ἑνὸσ ἔστησε τρόπαια, ὥσπερ Κίμων ἐπεξῆλθε τὰ δεύτερα. καὶ μὴν οὔτ’ ἐπὶ τῆσ αὐτῆσ ἀδείασ ἐφ’ ἧσπερ Κίμων ὄντασ ἤδη τοὺσ Ἕλληνασ παρέλαβεν οὔτ’ ἐπὶ τῶν ἴσων φόβων ὥσπερ Μιλτιάδησ, ἀλλ’ ἔσχατα ἐσχάτων πράττοντασ, καὶ πρῶτα καὶ τελευταῖα κινδυνεύοντασ, συνελόντι δὲ εἰπεῖν, βασιλέα γ’ αὐτὸν πανοικησίᾳ καὶ πρῶτοσ νικήσασ καὶ μόνοσ, οὐχ ὥσπερ τοὺσ ὑπάρχουσ Μιλτιάδησ πρῶτον Μαραθῶνι καὶ Παυσανίασ ὕστερον Πλαταιᾶσι. μάχησ παράδειγμά τισ ἂν λέγοι τὴν Μαραθῶνι καὶ τῷ χρόνῳ πρεσβεύοι, τὰσ δὲ Θεμιστοκλέουσ πράξεισ αὐτὰσ ἐφ’ αὑτῶν λογίζοιτο, ὡσ τοῖσ μὲν χρόνοισ ὕστερον πραχθείσασ τῆσ μάχησ τῆσ Μαραθῶνι, τὴν δ’ ἀρχὴν οἴκοθεν ἐσχηκυίασ ἀπὸ τῆσ ἐκείνου συνέσεωσ καὶ πολιτείασ. οὐδὲν γὰρ πρότερον παραπλήσιον τοῖσ Ἕλλησι μὴ ὅτι ἐπέπρακτο, ἀλλ’ οὐδὲ ἤλπιστο. οὕτω καὶ τὸν Μιλτιάδην καὶ τὸν Παυσανίαν καὶ τὸν Κίμωνα παρέρχεται· καὶ γίγνεται τριῶν ἀντάξιοσ, οὐκ ἀρτοποιοῦ καὶ μαγείρου καὶ καπήλου, ἀλλ’ ἀνδρῶν γενομένων τι τοῖσ Ἕλλησι. μόνοσ δέ τοι καὶ τὸ πεζὸν καὶ τὸ ναυτικὸν ὀρθῷ λόγῳ νενικηκὼσ φαίνεται.

οὔτε γὰρ αἱ νῆεσ ἀντέσχον καὶ βασιλεὺσ ἅμα τοῖσ πλείστοισ φεύγων ᾤχετο. καὶ ὅσῳπερ ἄν τισ σεμνύνῃ τὴν ἐν Πλαταιαῖσ ὕστερον νίκην, τοσούτῳ μειζόνωσ τὴν ἐκείνου τοῦ ἀνδρὸσ σύνεσίν τε καὶ πρόνοιαν κοσμεῖ. εἰ γὰρ πολλοστημόριον τῆσ κατὰ γῆν δυνάμεωσ ὑπολειφθὲν παρέσχεν ὅμωσ θόρυβον τοῖσ Ἕλλησι, καὶ ταῦτ’ ἤδη παραδειγμάτων αὐτοῖσ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ἑστηκότων, ὅσῳ κρείττοσιν εἶναι προσήκει τῶν βαρβάρων, καὶ προσέτι ὑπάρχου βασιλέωσ, ἀλλ’ οὐκ αὐτοῦ βασιλέωσ ἐμμείναντοσ, ἦ που τὸν πυρφόρον οὐδ’ ἂν εἷσ ἔγνω πρὸσ ἅπαντασ μὲν ἀγωνιζόμενον, ἀλλ’ οὐ μέροσ, βασιλέωσ δ’ ἐφεστῶτοσ τοῖσ πράγμασιν, οὐδενὸσ δὲ ὥσ γ’ ἐν τοῖσ παροῦσιν ὅτῳ θαρρήσουσιν ὑπάρχοντοσ, κακῶν δ’ ἀπαθοῦσ καὶ μετ’ ἐλπίδων ἀκραιφνῶν ἐπιόντοσ τοῦ στρατοῦ, καὶ τῷ περὶ τὰσ Πύλασ ἔργῳ προεπηρμένου, καὶ μόνον οὐκ ἐν τοῖσ ὀφθαλμοῖσ ἔχοντοσ ὅτι καὶ τούτουσ πάντασ αὐτίκα δὴ κεῖσθαι δεήσει. ἀλλὰ ταῦτα πάντα ἡ Θεμιστοκλέουσ, ὥσ φησι Πλάτων, διακονία καὶ κολακεία, ὡσ δ’ ἡ κοινὴ ψῆφοσ τῶν Ἑλλήνων, σοφία καὶ πρόνοια διεκώλυσε καὶ τάξιν πᾶσι τοῖσ ἔργοισ ἐπέθηκεν. ὥστ’ οὐ μόνον ἐξ ὧν αὐτὸσ ἡγούμενοσ κατώρθωσεν, ἀλλὰ καὶ ἐξ ὧν τοῖσ ὕστερον αἴτιοσ τοῦ κατορθῶσαι τὰ ἐφ’ αὑτοὺσ ἥκοντα ἐγένετο, οἱο͂ν τῷ Παυσανίᾳ, τῷ Κίμωνι, τοῖσ ἄλλοισ, δικαίωσ ἂν τῆσ παρὰ πάντων εὐφημίασ τυγχάνοι. ἢ κομιδῆ γ’ ἂν, ὦ Πλάτων, ἀδικοῖμεν, εἰ τὸν ἔργων φιλανθρώπων οὕτωσ εἰσ τοὺσ Ἕλληνασ ὑπάρξαντα μηδὲ ῥήματοσ τῶν ἐπιεικῶν τολμήσομεν ἀξιῶσαι. ἐμοὶ μὲν οὖν οὐδὲν φαυλότεροσ οὐδ’ ἀτιμότεροσ δοκεῖ Θεμιστοκλῆσ γενέσθαι στρατηγῶν Ἀθηναίων ἢ Σωκράτησ συστρατευόμενοσ ἐπὶ Δηλίῳ καὶ ἐν Ἀμφιπόλει καὶ ἐν Ποτιδαίᾳ.

καίτοι σύ γ’ ἐκεῖνον ἐπαινεῖσ, ὅτι ἐν τῇ ἀπὸ Δηλίου φυγῇ θαρρούντωσ ἀπῄει, καὶ καταφανὴσ ὢν ὅτι, εἴ τισ ἅψοιτο αὐτοῦ, εὖ καὶ καλῶσ ἀμυνεῖται. οὔκουν δεινὸν ὦ γῆ καὶ θεοὶ καὶ λόγων καὶ ἔργων ἡγεμόνεσ, ἐξάγομαι γὰρ εἰπεῖν, Σωκράτη μὲν καὶ τῆσ φυγῆσ ἐπαινεῖν καὶ φάσκειν ἐκεῖνον ἀναχωρεῖν κάλλιον Λάχητοσ, Θεμιστοκλέα δὲ, ὃσ διώκων, οὐ φεύγων τοὺσ πολεμίουσ τὴν ἀνδρείαν ἐπεδείκνυτο, καὶ οὗ τῆσ ἀρετῆσ ἅπασα ἀπέλαυσεν ἡ Ἑλλὰσ, ἃ τῆσ δειλίασ καὶ τῆσ ἀνανδρείασ ἔστ’ ὀνόματα, τούτοισ καλοῦντα μὴ φροντίζειν; ὃσ καὶ ὅτ’ ἀπ’ Εὐβοίασ ἀνεχώρει νενικηκὼσ, τοιαῦτα τἀν μέσῳ διεπράττετο, οἱᾶ ἂν οὐδείσ πω τῶν ἐπειγομένων ὁπωσοῦν ἀπελθεῖν. εἶτα λέγεισ ὡσ οὐ πολλοῦ τινοσ ἄξιον ἡ σωτηρία. τί οὖν κωλύει καὶ τοῖσ σωτῆρσι θεοῖσ, οἳ καὶ καθ’ ἕνα ἡμᾶσ σώζουσι, καὶ τότ’ ἐκεῖνα κατεργάσασθαι τοῖσ Ἕλλησι παρέσχον ‐ ; ἀλλ’ ἐγὼ μὲν ἐάσω τὸ βλάσφημον, ὑπονοεῖν δ’ ἔστι τό γ’ ἐκ τοῦ λόγου συμβαῖνον. ἐγὼ δ’ ἐκεῖνον ἂν ᾤμην ἀμείνω καὶ δικαιότερον τὸν λόγον εἶναι, κἀκείνωσ λέγοντά τιν’ οὐκ ἂν ἁμαρτάνειν ὡσ θεοὶ μὲν τῷ ὄντι σωτῆρεσ καὶ τὴν Ἑλλάδα οἱ τότε σώσαντέσ εἰσιν οὗτοι, διηκόνησαν δὲ Μιλτιάδησ καὶ Θεμιστοκλῆσ, ἥπερ μεγίστη καὶ καλλίστη δύναμισ ἀνθρώπου, διακονῆσαι τοῖσ κρείττοσι. τοῦτ’ οὖν, ὦ θεία κεφαλὴ, προσήκει λέγειν, κἀγὼ φαίην ἂν ἐκείνουσ γενέσθαι τοὺσ ἄνδρασ ὑπηρέτασ καὶ διακόνουσ, οὐ τοῦ δήμου τῶν Ἀθηναίων, πόθεν;

οὐδ’ ἀνθρώπων οὐδενὸσ, εἰ μὴ τὸ προεστάναι καὶ τὸ κελεύειν διακονεῖν καὶ ὑπηρετεῖν εἶναι δεῖ λέγειν. ἔτι τοίνυν οὐδὲ τοῖσ γονεῦσι χάριν ἄν τισ ἔχειν ἐῴη τοῖσ λόγοισ τούτοισ, οὐδ’ εἰσ εὐεργεσίασ τιθέναι μέροσ, οἳ τοῦ ζῆν καὶ σώζεσθαι παρέσχον ἡμῖν τὰσ ἀρχάσ. εἰ δὲ δὴ καὶ τὸν Εὐριπίδην μάρτυρα ἐπάγοιτο λέγοντα ὅτι ἔδει γὰρ ἡμᾶσ σύλλογον ποιουμένουσ τὸν φύντα θρηνεῖν εἰσ ὅσ’ ἔρχεται κακὰ, ἦ που σφόδρα ἄν τι δόξειε λέγειν. ἀλλ’ οἶμαι τῶν μὲν πραγμάτων οἷσ ἐτυγχάνομεν καὶ τοῦ χεῖρον ἢ βέλτιον βιῶναι τὸν δαίμονα καὶ τὴν τύχην αἰτιώμεθα, καὶ νὴ Δί’, εἰ βούλει, προστίθει τὸ καὶ ἡμᾶσ αὐτοὺσ δεῖν, οὐδὲν γὰρ βλάβοσ τῷ λόγῳ, τοῖσ δ’ ὑπηρετήσασιν εἰσ τὴν γένεσιν καὶ δι’ ὧν πρῶτον ἤλθομεν εἰσ φῶσ, τούτοισ τὴν πρώτην καὶ μεγίστην χάριν ἡγούμεθα δεῖν ἔχειν μετὰ τοὺσ ἔτι τούτων προτέρουσ θεούσ. εἰ τοίνυν τοῖσ γονεῦσι δι’ αὐτὸ τὸ εἶναι μόνον τοσαύτην ἔχομεν χάριν καὶ ὁμολογοῦμεν ὀφείλειν χρέα πάντων χρεῶν πρεσβύτατα, πῶσ οὐ Μιλτιάδῃ γε καὶ Θεμιστοκλεῖ πλέον τι πεπρᾶχθαι χρὴ δοκεῖν, οἵτινεσ οὐ τοῦ ζῆν μόνον οὐδὲ τῆσ σωτηρίασ αἴτιοι τοῖσ Ἕλλησι κατέστησαν, ἀλλὰ καὶ βελτίουσ ἀντὶ χειρόνων ἐν αὐτοῖσ οἷσ ἔπραττον εἴθιζον εἶναι; ἄτοπον δέ μοι φαίνεται, εἰ μὲν συμμάχουσ τινὰσ ἢ φρούριον προὔδοσαν, ἢ ναῦν μίαν ἢ δύο, ἢ φυγῆσ αἴτιοί τισιν ἢ θανάτου κατέστησαν, πολλοῖσ ἂν καὶ πυκνοῖσ ἐλαύνειν αὐτοὺσ τοῖσ ῥήμασι καὶ μετ’ Εὐρυβάτου καὶ Φρυνώνδου καταλέγειν, ὥσπερ τὸν Ἀρχέλαον κακοδαίμονα δή που καὶ ἄθλιον προσείρηκεν, ἀποκτείναντα οὓσ οὐ προσῆκεν, ἐπεὶ δ’ ἅπαντασ μὲν ἠλευθέρωσαν καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν προκινδυνεύοντεσ, ἔσωσαν δὲ οὐ μόνον τὰ σώματα καὶ τὰσ ψυχὰσ τῶν ἑαυτοὺσ παρακαταθεμένων, ἀλλὰ καὶ πόλεισ καὶ χώραν καὶ πολιτείαν καὶ ἔθη καὶ νόμουσ καὶ τὴν ἐπωνυμίαν αὐτὴν τοῦ γένουσ, ἀνδρείασ δὲ καὶ δικαιοσύνησ οὐδ’ ὁτιοῦν ἀπέλιπον, μείζω δὲ ἢ παρέλαβον παρέδοσαν τὴν Ἑλλάδα, τοῖσ δὲ θεοῖσ πρέποντα χαριστήρια τούτων ἀπήγαγον, διεγένοντο δ’ ὡσ εἰπεῖν πανηγυρίζοντεσ καὶ ταῖσ πράξεσι καὶ τοῖσ πολιτεύμασι καὶ φανερὰν ἅπασι τὴν ἑαυτῶν ἀρετὴν, ἣν εἴσ τε θεοὺσ καὶ ἀνθρώπουσ εἶχον, κατέστησαν, τῆσ Μιθαίκου καὶ Θεαρίωνοσ μοίρασ αὐτοὺσ ἀξιοῦν εἶναι· καὶ τοὺσ μὲν ἰατροὺσ τῶν μαγείρων φάσκειν εἶναι βελτίουσ ὅτι σώζουσι, τοὺσ δὲ τῆσ σωτηρίασ τῶν Ἑλλήνων προστάντασ μὴ τοῖσ ἰατροῖσ ἀπεικάζειν, ἀλλὰ τοῖσ ὀψοποιοῖσ.

καὶ μὴν εἰ μηδὲν βελτίουσ ἐποίουν, ἔσωζον δὲ, ἰατρῶν ἓν τοῦτό γ’ ἐποίουν, οὐκ ὀψοποιῶν. ὥστε τῶν ἰατρῶν οὐδὲν ἦσαν χείρουσ. πῶσ οὖν οὐδενὸσ ἦσαν ἄξιοι τοῖσ Ἕλλησιν; οὐκ ἂν ταῦτα συγχωρήσειε Πλάτων αὐτὸσ αὑτῷ. ἑτέρωθι γοῦν, οὗ μηδεμία ἐστὶ φιλονεικία, λέγει ταυτί· "τό γε μέγιστον ἔσωσαν ἀπὸ βαρβάρων τοὺσ Ἕλληνασ, ὥστ’ ἐξεῖναι περὶ πολιτείασ νῦν ποιεῖσθαι λόγουσ· "ἔρρουσι δὲ τότε οὔτε λόγοσ οὔτ’ ἐλπὶσ ἐλείπετο ἂν οὐδαμῆ οὐδαμῶσ. οὐκοῦν ἐν τούτοισ ἐπαινεῖ τοὺσ τῆσ σωτηρίασ αἰτίουσ τοῖσ Ἕλλησι καταστάντασ, καὶ χάριτάσ γέ φησι δεῖν ἐκτίνειν αὐτοῖσ, καὶ ταύτασ οὐ φαύλασ, ἀλλ’ οἱάσ οὐδ’ ἂν αὐτὸσ ἄν τισ ῥᾳδίωσ αἰτήσειε, καὶ πρὸσ τὸν δυσχεραίνοντά φησιν ὅτι τὸ μέγιστον ἔσωσαν οἱ πρόγονοι ἀπὸ βαρβάρων τοὺσ Ἕλληνασ.

ἔτι δ’ οὐ Διοσκούροισ, οὐδὲ Θησεῖ τῷ Ποσειδῶνοσ, οὐδ’ Ἡρακλεῖ τῷ κοινῷ πάντων προστάτῃ, οὐδὲ τοῖσ ἀρίστοισ καὶ δικαιοτάτοισ τῶν ἡμιθέων ὑπακοῦσαι κίνδυνοσ ἦν, ἀλλ’ ἀνθρώποισ ὕβρεων καὶ κακῶν μεστοῖσ, ὑφ’ ὧν ἀγαθὸν μὲν οὐδ’ ὁτιοῦν ἔμελλον δή που μαθήσεσθαι, πάντα δὲ πείσεσθαι τὰ αἴσχιστα καὶ δεινότατα. οὐκοῦν ἢ ’κεῖν’ ἀπαλείφειν προσῆκεν, ἢ ταῦθ’ ὑπ’ ἐκείνων ἐξελήλεγκται. οὐ γὰρ ἐκεῖνό γ’ ἔστιν εἰπεῖν ὡσ τοῖσ μὲν τοὺσ ἐν Σικελίᾳ σεσωκόσι τῶν Ἑλλήνων χάριτασ καὶ δωρεὰσ εἰκὸσ ὑπάρχειν, τοῖσ δ’ ἅπασαν μὲν τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα, καὶ τῆσ δ’ αὐτῆσ ὁδοῦ τῆσ πολιτείασ καὶ Σικελίαν καὶ Ἰταλίαν καὶ τοὺσ ὅπου δὴ γῆσ καὶ θαλάττησ Ἕλληνασ, τούτοισ οὐδὲ λόγου δεῖ μετεῖναι φιλανθρώπου, οὐδ’ ὡσ χρηστοί γ’ ἦσαν ἀκούειν ὑπάρχειν. καὶ μὴν αὐτόσ γε σὺ φῂσ οὐ τῶν ἐν Κυρήνῃ μᾶλλον ἢ τῶν Ἀθήνησι κήδεσθαι. εἶτα σὺ τοῖσ ἐκγόνοισ αὐτῶν ἐφεὶσ λέγειν περὶ δωρεῶν, αὐτοὺσ κακῶσ λέγειν ἠξίωσασ, καὶ ἅμα μὲν τοὺσ τυράννουσ ἐλέγχεισ, ἅμα δὲ τοὺσ τῆσ ἐλευθερίασ αἰτίουσ τοῖσ Ἕλλησι ψέγεισ. κἀνταῦθα ὁ κολοφὼν τοῦ λόγου, ὡσ οὐδ’ ἡ ἐλευθερία πάνυ τι σεμνὸν, ἀλλὰ καὶ πολλοῖσ ἄμεινον ἀκούειν ἑτέρων ἢ ἐλευθέροισ εἶναι. καλῶσ. ἆρ’ οὖν καὶ τότε τοῖσ Ἀθηναίοισ ἄμεινον ἦν ἀκοῦσαι; καὶ μὴν οὐ πόρρωθεν, ἀλλ’ ἐξ αὐτῶν ὧν ἔπραττον ἄξιοι τῆσ ἐλευθερίασ ὄντεσ ἐδείκνυσαν. ὥστε πῶσ οὐκ ἂν αἴσχιστα πραγμάτων συνέβη, εἰ πρότερον τοὺσ Ἡρακλείδασ εἰσ ἐλευθερίαν ἀφαιρούμενοι τότ’ αὐτοὶ τοῖσ βαρβάροισ ὑπέκυψαν ἐν φαύλῳ θέμενοι;

ἀλλὰ μὴν εἰ μήτ’ αὐτοὶ δουλεύειν ἄξιοι μήθ’ οἱ ἐπιόντεσ βελτίουσ ἐκείνων, ὅ τε κίνδυνοσ περὶ τῶν ἐσχάτων κρατηθεῖσι, πῶσ οὐκ ἐνταῦθα εἴπερ που καιρὸσ ἦν δεῖξαι δουλείαν θανάτου μᾶλλον πεφοβημένουσ; ἐπιθήσω γὰρ τὰ Πλάτωνοσ αὐτοῦ ῥήματα. εἰ δὲ τοῦτο παντὶ γνώριμον καὶ πᾶσι ταῦτ’ ἦν ἄριστα καὶ σπουδαιότατα καὶ μόνα τοῦ λόγου τοῦ βελτίονοσ καὶ τῆσ πολιτικῆσ ἀρετῆσ, εἰ δεῖ τἀληθὲσ εἰπεῖν, ἐπ’ ἔσχατον ἥκοντα, πῶσ τούσ γε εἰσ ταῦτα παρασχόντασ ἑαυτοὺσ καὶ βεβαιώσαντασ ἅπασι μετὰ τῆσ σωτηρίασ τὴν ἐλευθερίαν ὀλίγου τινὸσ ἀξίουσ ἢ τοῖσ πολίταισ ἢ τοῖσ Ἕλλησι νομιστέον; καὶ μὴν οὐδ’ ἀνειμένην γε τὴν ἐλευθερίαν ἐποίησαν αὐτοῖσ· οἵ γε πρὸσ μὲν τοὺσ βαρβάρουσ οὕτωσ εἶχον ὥστε μηδὲ φωνὴν ἐθέλειν ἀκούειν, πρὸσ δὲ τοὺσ Ἕλληνασ οὕτω κοινῶσ καὶ φιλανθρώπωσ ὥσθ’ εἶξαν τῆσ ἡγεμονίασ ἑκόντεσ Λακεδαιμονίοισ, προέχοντεσ πλεῖστον ὁπόσον αὐτῶν. καὶ γάρ τοι παρ’ ἑκόντων πάλιν αὐτὴν τῶν Ἑλλήνων ἐκομίσαντο. οὕτωσ οὐκ ἄνευ δικαιοσύνησ οὐδὲ σωφροσύνησ, ὦ Πλάτων, ἐνέπλησαν τὴν πόλιν συμμάχων καὶ φόρων καὶ φλυαριῶν, ὡσ σὺ φῂσ, ἀλλ’ ἀπὸ σώφρονοσ καὶ δικαίασ καὶ θαυμαστῆσ ἀρξάμενοι τῆσ ἀρχῆσ, καὶ τοὺσ τῆσ ἐλευθερίασ ὁρ́ουσ κάλλιστα ἐφύλαξαν, μέσην αὐθαδείασ καὶ ταπεινότητοσ ἄγοντεσ τοὺσ πολίτασ, καὶ οὐ τὴν ἀνέδην, οὐδὲ ἣν οὑτωσί τισ ἂν φήσειεν ἐλευθερίαν εἰσάγοντεσ, ἀλλὰ τὴν μετὰ τοῦ δικαίου καὶ τοῦ σωφρονεῖν. "ἐπὶ δὲ τούτοισ ξύμπασιν ἀδόλῳ γνώμῃ καὶ ὑγιεῖ μετὰ τῶν θεῶν βασιλέα στήσασθε πρῶτον μὲν τὸν ἐμὸν υἱὸν χαρίτων ἕνεκα διττῶν, τῆσ τε παρ’ ἐμοῦ καὶ τῆσ παρὰ τοῦ ἐμοῦ πατρόσ.

ὁ μὲν γὰρ ἀπὸ βαρβάρων ἠλευθέρωσεν ἐν τῷ τότε χρόνῳ τὴν πόλιν, ἐγὼ δὲ ἀπὸ τυράννων νῦν δὶσ, ὧν αὐτοὶ μάρτυρεσ ὑμεῖσ γεγόνατε. ἆρ’ ὀλίγου τινὸσ ἢ φαύλου τίθησι Πλάτων ἐλευθέραν ποιῆσαι πόλιν, ἢ μέλλουσαν ἄλλων ἔσεσθαι κωλῦσαι; ὅτε τοίνυν καὶ βασιλείαν ἄξιον ἀντὶ τούτου διδόναι, καὶ ταῦτά γε τοῖσ ἐκγόνοισ, καὶ μικροῦ τῆσ ἐλευθερίασ αὐτοῖσ παραχωρῆσαι, διότι αὐτῶν οἱ πρόγονοι τὴν ἐλευθερίαν ἐφύλαξαν, ἦ που τούσ γε αὐτοὺσ ἐλευθερώσαντασ οὐ μόνον τοὺσ πολίτασ, ἀλλὰ καὶ σύμπαν τὸ τῶν Ἑλλήνων γένοσ ἕν τι τῶν δεινοτάτων, μηδ’ αὐτοῦ τοῦ δοκεῖν ἐλευθέρουσ εἶναι μετέχειν ἐᾶν, ἀλλ’ ἣν ἔργῳ τοῖσ ἄλλοισ διετήρησαν, ταύτησ αὐτοὺσ τὸ γιγνόμενον τῆσ ἐλευθερίασ ἀφαιρεῖσθαι. φέρε δὴ κἀκεῖνο σκεψώμεθα, ὅσῳ καὶ κατὰ τοῦτο Μιλτιάδησ καὶ Θεμιστοκλῆσ Δίωνοσ δικαιότεροι καὶ βελτίουσ τὰ πολιτικὰ καὶ τὸ ἴσον μᾶλλον φυλάττοντεσ, εἴ γε οἱ μὲν ἀντ’ ἐκείνων τῶν ἔργων οὐδὲν πλέον ᾔτησαν οὔθ’ αὑτοῖσ οὔτε παισὶν, ἀλλ’ ἐξαρκεῖν ὑπελάμβανον εὖ πεποιηκέναι τοὺσ Ἕλληνασ, Δίων δὲ, ὡσ σὺ φῂσ, καὶ τοιούτων δωρεῶν προσεδεῖτο, ἐν αἷσ ἦν ἀκούειν τῶν ἐξ ἐκείνου τοὺσ ἄλλουσ, μὴ ἐφ’ ἑκάστου τῶν καιρῶν μηδ’ ἐπὶ τῶν πραγμάτων αὐτῶν, ὅτι βέλτιον τῶν ἄλλων φρονοῦσιν ἢ λέγουσι πειθομένουσ, ἀλλ’ εἰσάπαξ στησαμένουσ βασιλέασ, κἂν εἴ τινεσ αὐτῶν βελτίουσ ἐνεῖεν. ἆρ’ οὐ πανταχόθεν σαυτὸν ᾕρηκασ; ὅπου γε δὴ καὶ τῆσ ἰσότητοσ καὶ τῆσ γεωμετρίασ ἐκεῖνοι μὲν οὑτωσὶ μνημονεύοντεσ φαίνονται, Δίων δ’ οὐχὶ, οὐδ’ οἱ Δίωνοσ παῖδεσ, καὶ ταῦτα ὁμιλήσαντεσ τῷ δεινοτάτῳ γεωμετρίαν Πλάτωνι. "προκαλεῖσθαι χρὴ βασιλέα γίγνεσθαι Συρακουσῶν ἑκόντα ἑκούσησ τῆσ πόλεωσ τὸν νῦν τοῦ τῶν πολεμίων ἄρχοντα στρατοπέδου, Διονύσιον τὸν Διονυσίου, ἐὰν ἐθέλῃ ἑκὼν εἰσ βασιλέωσ σχῆμα ἀπαλλάττεσθαι, δεδιὼσ μὲν τὰσ τύχασ, ἐλεῶν δὲ πατρίδα καὶ ἱερῶν ἀθεραπευσίαν καὶ τάφουσ, μὴ διὰ φιλονεικίαν πάντωσ πάντ’ ἀπολέσῃ βαρβάροισ ἐπίχαρτοσ γενόμενοσ.

εἰ τοίνυν καὶ τῷ τοῦ τυράννου παιδὶ καὶ τῷ τοῦ τῶν πολεμίων ἄρχοντι στρατοπέδου καιρόν ἐστιν ἔχον διαλλάττεσθαι, ἐὰν βούληται βασιλεὺσ ἀντὶ τυράννου γίγνεσθαι, ἐλεήσασ πατρίδα καὶ ἱερῶν ἀθεραπευσίαν καὶ τάφουσ, ἦ που τοῖσ γε τῶν Ἑλλήνων εὐεργέταισ καὶ δι’ οὓσ ἱερὰ καὶ τάφοι καὶ πάντα ἐσώθη καὶ οὐκ ἐπίχαρτοσ ἡ Ἑλλὰσ τοῖσ βαρβάροισ ἐγένετο, εἰκὸσ ἦν σπείσασθαι, καὶ τήν γε βλασφημίαν αὐτοῖσ ἀνεῖναι, εἰ καὶ μηδὲν εἶχεν ἔργῳ νεῖμαι πλέον. φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν εἰ ὅτε ἦν ἐκεῖνα τὰ πράγματα, ὁ Θεμιστοκλῆσ καλούντων αὐτὸν τῶν Ἀθηναίων καὶ βοηθεῖν ὅ τι ἔχοι κελευόντων, ἄλλο μὲν οὐδὲν ᾔτησε, μήτε τυραννίδα μήτ’ ἔννομον βασιλείαν, τοσοῦτον δὲ μή τι διάκονόσ γε ὑπ’ αὐτῶν κληθῆναι, μηδὲ τοιοῦτον ὄνειδοσ λαβεῖν, ἐὰν καταστήσῃ τὰ πράγματα αὐτοῖσ, εἰ παρὼν ἔτυχε Πλάτων, τί ἂν τοῖσ Ἀθηναίοισ συνεβούλευσεν ὁ τοῖσ Συρακοσίοισ ταῦτα συμβουλεύων; ἆρ’ οὐ μετρίαν νομίσαι τὴν πρόκλησιν τοῦ Θεμιστοκλέουσ καὶ δοῦναι τὴν χάριν; ἐμοὶ μὲν γὰρ κἂν προσηγγυῆσθαι δοκεῖ ταῦτα ὑπὲρ τῆσ πατρίδοσ. οὐκοῦν ἄτοπον μελλόντων μὲν ἔσεσθαι τῶν ἔργων καὶ ὅπωσ πραχθείη καὶ μόνον ταῦθ’ ὑπὲρ πάντων ὑπισχνεῖσθαι, ὄντων δὲ καὶ πεπραγμένων καὶ τῆσ ἀρετῆσ τῆσ ἐκείνου φανερᾶσ ἅπασιν Ἕλλησι καὶ βαρβάροισ γεγονυίασ, ὅμωσ ὑβρίζειν ἐπιχειρεῖν, καὶ μήθ’ ἱερὰ μήτε τάφουσ αἰσχύνεσθαι μήτ’ ἐπιγράμματα, ἀλλὰ κακῶσ λέγειν ὃν ἐπαινεῖν βουληθέντα τῆσ ἀξίασ ἔργον ἦν τυχεῖν; καὶ μὴν οὐχ ὅμοιον ἐν μέσῃ τῇ θαλάττῃ περὶ τῶν ἐν τῷ πλοίῳ λέγειν καὶ τὴν εὐψυχίαν τὴν αὑτοῦ δεικνύναι καὶ καθήμενον ἔξω τῆσ ζάλησ ὑπὸ τῷ τειχίῳ· ἃ Πλάτων παντὸσ μᾶλλον καλῶσ εἰδὼσ ἑκὼν ὑπερβαίνει καὶ κατηγορεῖ Θεμιστοκλέουσ ἐμβιβάσαντοσ Ἀθηναίουσ εἰσ τὰσ τριήρεισ, ἐν τούτοισ μὲν οὐ τοῖσ λόγοισ, ἑτέρωθι δὲ, φάσκων αὐτοὺσ ἐθισθῆναι φεύγειν ἐκ τούτου καὶ μὴ μάχεσθαι μένοντασ.

ὡσ δὴ σὺ μὲν κἀγὼ πολλὰσ τροπὰσ ὁπλιτῶν ἐποιησάμεθα, Θεμιστοκλῆσ δὲ οὐδὲν ἄλλο ἢ φεύγειν ἠπίστατο. ἐγὼ δ’ εἰ μὲν ἦν ἕτερον τρόπον νικῆσαι, ἢ καὶ σωθῆναι τὸ πρῶτον, τάχ’ ἄν τι τούτουσ ᾤμην εἶναι τοὺσ λόγουσ· ὅτε δ’ ἦν αἱρ́εσισ ἢ ναυμαχοῦντασ κρατεῖν, ἢ κατὰ γῆν ἀπολωλέναι, πῶσ ἦν ἴσον ἢ τίσ ἡ θαυμαστὴ φιλοσοφία τεθνάναι μάτην, ἐξὸν μετὰ τῆσ μεγίστησ εὐδοξίασ σωθῆναι; ἀρχὴν δ’ ἔγωγε οὐκ ἐπινοῶ ποῦ διακέκριται κατὰ γῆν μὲν νικῆσαι καλὸν εἶναι, ἐν θαλάττῃ δ’ αἰσχρόν· ἢ τὴν μὲν κρανίαν καὶ τὴν βύρσαν πολλοῦ τινοσ ἀξίαν εἶναι, τὰ δὲ νήια καὶ τοὺσ κωπέασ τοῦ μηδενόσ· ὥσπερ ἂν εἴ τισ τὴν θάλατταν ἐξαιροῖ τῶν ὄντων, ἢ μάτην γενέσθαι λέγοι καὶ διαγράφοι τὴν τοῦ Ποσειδῶνοσ ἀρχὴν δεύτερα τῶν πάντων ἔχουσαν, ὥσ φησιν Ὅμηροσ. τί οὖν οὐχὶ καὶ περὶ τοῦ σίτου κατηγορήσομεν αὐτῶν, ὅτι χρῶνται ἐπεισάκτῳ τῷ πλέονι καὶ προσδέονται θαλάττησ, ἐξὸν τῇ χώρᾳ στέργειν ἣν γεωργοῦσιν, ὦ θειότατε ἀνδρῶν· τοῦτο μὲν ἔστ’ ἀπολωλέναι λιμῷ. καὶ μὴν εἴ γε ἡ τοῦ σίτου κομιδὴ κατὰ θάλατταν αὐτοῖσ ἀναγκαῖον καὶ σωτήριον, τῆσ αὐτῆσ ἕνεκα σωτηρίασ καὶ τότε τῇ θαλάττῃ προσεχρήσαντο καὶ προσῆν ἡ τοῦ καλοῦ μερὶσ τῇ χρείᾳ. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γ’ ἔστιν εἰπεῖν ὡσ τὸν μὲν σῖτον ἔδει κατὰ θάλατταν αὐτοῖσ φοιτᾶν, τῆσ δὲ σιτοπομπίασ οὐ χρῆν προϊδεῖν ὅπωσ ἔσονται κύριοι. οὐκοῦν ἔδει τριήρων καὶ τοῦ ναυμαχεῖν ἐπίστασθαι. πῶσ οὖν ὁ ταῦτα συμβουλεύων περιειργάζετο, ἢ πῶσ οὐχ ἡρμόττετο πρὸσ τὴν φύσιν τῆσ χώρασ, ἵνα καὶ τοῦτο προσθῶμεν; ὅμοιον δ’ ἄν μοι δοκοῦμεν ποιεῖν εἰ ταῦτα κατηγοροῖμεν, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ τῇ φύσει τῆσ Ἀττικῆσ μεμφοίμεθα, ὅτι αὐτὴν ἔχει θάλαττα κύκλῳ μικροῦ πᾶσαν. τί οὖν εἰ τοῖσ κρείττοσιν οὕτωσ ἔδοξεν;

ἀλλ’ ὅμωσ ἐῶ ταῦτα Πλάτωνοσ χάριν. ἔστω τὸ γειτόνημα ἁλμυρὸν, ὥσ φησιν. εἰ μὲν τοίνυν Θεμιστοκλῆσ νίκην ἀντὶ νίκησ ἠλλάττετο, ἠδίκει τοὺσ ναυπηγοὺσ ἀντὶ τῶν δορυξόων κοσμῶν; καίτοι καὶ τὸ τῆσ ναυμαχίασ ἔργον εἰσ τοὺσ ὁπλίτασ δή που τοὺσ ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων ἀφίκετο· ὧν τοὺσ πλείουσ εἶναι χρὴ δοκεῖν τῶν Μαραθῶνι κινδυνευσάντων. εἰ δὲ διπλοῦν ἀνθ’ ἁπλοῦ τότε κίνδυνον μετέλαβον, τὸν μὲν πρὸσ τοὺσ πολεμίουσ, τὸν δὲ κατ’ αὐτὴν τὴν θάλατταν, οὐδὲν οἶμαι ταύτῃ φαυλότεροι. ἀλλ’ ἔγωγε καὶ ταύτασ ἀφαιρῶ τὰσ προσθήκασ. ἔστω πᾶν ἁμάρτημα, εἴ τισ ἄλλοσ πόροσ ἦν τοῖσ πράγμασι σωτηρίασ. εἰ δ’ ἅπασα μὲν ἡ γῆ κατείληπτο, ἐπέρρει δὲ ὥσπερ θαλάττησ ἐπίκλυσισ ἡ στρατιὰ, πάντα δὲ ἄρδην ἀνηρπάζετο, ἀναβλέπειν δὲ οὐκ ἦν, ἀλλ’ οἱ μὲν ἑκόντεσ προσετίθεντο, οἱ δὲ ἄκοντεσ ἤγοντο, οἱ δ’ ἔφευγον εἰσ τὸ εἴσω τῆσ Ἑλλάδοσ ἀεὶ, μόνοι δ’ ἔξω κατελείποντο Ἀθηναῖοι, πρὸσ δὲ τούτοισ ἐκάλουν μὲν κἀνταῦθα τῶν πραγμάτων ὄντων τοὺσ ἐν τῇ συμμαχίᾳ, καὶ προκινδυνεῦσαι τῶν ὑπολοίπων ἐκέλευον μεθ’ ἑαυτῶν ἀπαντήσαντασ εἰσ τὴν Βοιωτίαν, ὑπήκουε δὲ οὐδεὶσ, ἀλλ’ ἐν τοῖσ στενοῖσ οὐ τῆσ Πελοποννήσου μόνον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐλπίδων ἐκάθηντο, ἀπέκειτο δὲ μήτε γῆσ μήτε θαλάττησ εἶναι μηδαμοῦ, τί ταῦτα τοὺσ Ἀχαιοὺσ ἀπὸ τοῦ πύργου κρίνομεν; ἢ τί τὰ μηδαμῆ συμβαίνοντα κατηγοροῦμεν; ἐγὼ μὲν οὐ τοσαύτην αἰσχύνην ἔχειν ἡγοῦμαι τὴν ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχίαν, ὥσθ’ αἱρετώτερον εἶναι πρὸ αὐτῆσ ἀπολωλέναι, ἀλλὰ μᾶλλον τοῦ βίου καὶ τῆσ σωτηρίασ τῆσ εἰσ ἐκεῖνον τὸν χρόνον τοῦτο φήσαιμ’ ἂν ὡσπερεὶ κέρδοσ τοῖσ τότε συμβῆναι, τὸ κατεργάσασθαι πρᾶγμα τοσοῦτον καὶ στῆσαι τρόπαιον κοινὸν ἁπάντων ἀνθρώπων ὡσ εἰπεῖν καὶ κατὰ παντὸσ τοῦ χρόνου. δοκοῦσι γὰρ ἔμοιγε οὐ μόνον τοὺσ ἀνταγωνιστὰσ νικῆσαι τῇ τόθ’ ἡμέρᾳ, οὐδὲ τοὺσ παρόντασ τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ καὶ πάντασ ἀνθρώπουσ μεγέθει τόλμησ καὶ νίκησ σεμνότητι παρελθεῖν. εἰ γὰρ ἓν ἐξ ἁπάντων εἰπεῖν δεῖ τῶν εἰσ μνήμην ἡκόντων, μέγιστον ἐκεῖνό τισ ἂν τὸ ἔργον λέγοι δικαίωσ. μόνοσ δέ μοι δοκεῖ πάντων ἀνθρώπων ἢ κομιδῆ γε ἐν ὀλίγοισ δεῖξαι Θεμιστοκλῆσ ἀληθῆ τὸν λόγον ὄντα, ὃν πάλαι μὲν Ἀλκαῖοσ ὁ ποιητὴσ εἶπεν, ὕστερον δὲ οἱ πολλοὶ παραλαβόντεσ ἐχρήσαντο, ὡσ ἄρα οὐ λίθοι οὐδὲ ξύλα οὐδὲ τέχνη τεκτόνων αἱ πόλεισ εἰε͂ν, ἀλλ’ ὅπου ποτ’ ἂν ὦσιν ἄνδρεσ αὑτοὺσ σώζειν εἰδότεσ, ἐνταῦθα καὶ τείχη καὶ πόλεισ.

οὔκουν τῷ γε ἀληθεστάτῳ τῶν λόγων ἐκλιπεῖν τὴν πόλιν ἡγεῖτο, ἀλλὰ μετασκευάζειν ὥσπερ ἐν σκηνῇ πρὸσ τὸ παρεστόσ· οὐδὲ γὰρ ἐν τοῖσ δράμασιν οὐδένα τῶν ἀγωνιστῶν ἀπολλύναι τὴν ἑαυτοῦ φύσιν, ἐὰν πρὸσ τὸ παρὸν μεταμπίσχηται· καὶ τότε τοῖσ Ἀθηναίοισ ἐπιβάλλειν θαλαττίων σχῆμα προσθέσθαι καὶ δεῖξαι τὴν πόλιν ἐν τούτῳ. διὰ ταῦτα τὴν μὲν χώραν καὶ τοὔδαφοσ τῆσ πόλεωσ προεῖτο, τὴν δ’ ἀξίαν κάλλιστα ἀνθρώπων διεσώσατο, καὶ πρότερον τείχη καὶ ἑστίασ καὶ νεὼσ ἢ τὴν τοῦ φρονήματοσ τάξιν προὔλιπε καὶ ἃ πεπεικὼσ αὑτὸν ἦν. ᾔδει γὰρ ὅτι, εἰ μὲν ἐκείνων ἀντέχοιτο καὶ περὶ αὐτὰ φιλοψυχοίη, ταχέωσ κἀκείνων στερήσεται καὶ τοὺσ ἄνδρασ αὐτοὺσ προσαπολεῖ καὶ πάσασ εἰσάπαξ τὰσ ἐλπίδασ ἐκβαλεῖ, εἰ δὲ τὰσ ναῦσ προβάλοιτο αὐτῶν καὶ τόν γε αὐτῆσ τῆσ κρίσεωσ χρόνον ἐκσταίη, καθάπερ τισ ἀγωνιστὴσ ἐπ’ ἄθλοισ ἀποδημῶν ῥᾳδίωσ ἤλπιζεν, ὥσπερ τότε τὴν θάλατταν ἀντὶ τῆσ γῆσ ᾑρεῖτο, οὕτω πάλιν ἐκ τῆσ θαλάττησ εὑρήσειν καὶ τὴν χώραν καὶ τὴν πόλιν καὶ οὐδὲν χείροσι χρήσεσθαι. ταῦτα δὲ ἐνθυμηθεὶσ τοὺσ δρομέασ ἐμιμήσατο τοὺσ ἐκ πολλοῦ τοὺσ πρόσθεν αἱροῦντασ· καὶ παραχωρήσασ οὐ μόνον τῆσ Ἀττικῆσ, ἀλλὰ καὶ τῆσ γῆσ ἁπάσησ Ξέρξῃ καὶ προλαβεῖν ἐάσασ, καὶ τῆσ θαλάττησ τοσοῦτον ἀπολαβὼν, ὅσον ταῖσ ναυσὶν ἤρκει, περιέτρεψεν ἁπάσασ αὐτῷ τὰσ ἐλπίδασ, καὶ τὴν Ἑλλάδα ἐρρύσατο, οὐ ναύτασ ἀνθ’ ὁπλιτῶν ἐθίζων Ἀθηναίουσ εἶναι, οὐδὲ φυγῆσ ἐφόδιον τὰσ τριήρεισ αὐτοῖσ ἐξευρὼν, οὐδ’ ἵνα τὸν πάντα χρόνον τὴν θάλατταν οἰκῶσιν, ὥσπερ τὸν Γλαῦκόν φασι τὸν Ἀνθηδόνιον, ἢ τὸν Σάρωνα τὸν ἐπώνυμον τοῦ πελάγουσ, ἀλλὰ τοὐναντίον πᾶν, ὦ θαυμάσιε, ὅμωσ μηδὲν πλῆθοσ τῶν πολεμίων φοβῶνται μηδὲ φεύγωσιν, ἀλλὰ κἂν τὴν γῆν ἅπασαν δέῃ προλιπεῖν, κἂν τῶν σωμάτων αὐτῶν ἀποστῆναι, ῥᾳδίωσ ὑπομένωσιν ὑπὲρ τοῦ κρείττονοσ, καὶ μὴ τοῖσ κτήμασι δουλεύωσι μηδ’ ἱκανὴν πρόφασιν μηδεμίαν νομίζωσι τοῦ γενέσθαι χείρουσ, μὴ πλῆθοσ πολεμίων, μὴ ἰσχὺν, μὴ πάντασ ἀνθρώπουσ δουλεύειν συγκεχωρηκότασ, μὴ πάντ’ ἄνω καὶ κάτω γιγνόμενα, ἀλλὰ καὶ θάλατταν οἰκειοτέραν καὶ πάντα κίνδυνον ἀνεκτότερον ἡγῶνται τοῦ ζῆν μετ’ αἰσχύνησ. τοῦτο καὶ ὁπλίταισ ἀγαθὸν παράδειγμα καὶ ἱππεῦσι καὶ τοξόταισ καὶ τριηρίταισ καὶ πᾶσι πόλεωσ πληρώμασιν.

οὐ χρὴ, φησὶ, τοῖσ ἐναντίοισ διδόναι τὰ νῶτα οὐδὲ αἰσχρὰν σωτηρίαν ζητεῖν, οὐδ’ ἀφέντασ τοὺσ περὶ τῶν δικαίων λογισμοὺσ ἐφεῖναι τῷ φέροντι, οὐδὲ φεύγειν ὅπωσ τισ μὴ μάχηται. οὔκουν ἔγωγε, φησὶ, φεύγων ᾠχόμην εἰσ Ἰταλίαν, οὐδ’ ἐκεῖ πόλιν ἠξίουν οἰκίζειν, καίτοι τῶν μάντεων κελευόντων, ἀλλ’ ἔμενον τὰσ τριήρεισ ἔχων, οὗ καιρὸσ ἦν ὑπὲρ τῆσ Ἑλλάδοσ ἀντιτάξασθαι. καὶ ἐπειδὴ τἀν τῇ γῇ κατείληπτο, ἤρκει μοι τῆσ θαλάττησ μικρὸν μέροσ· καὶ σοὶ, φησὶ, παραινῶ μένειν καὶ σώζειν τὴν τάξιν, ἐάν τε ὁπλιτῶν ἀγῶνα ἀγωνίζῃ ἐάν τέ τιν’ ἱππέων ἄν θ’ ὁντινοῦν. ἐὰν δὲ καὶ πάντων ἐξείργῃ, γενοῦ μοι θαλάττιοσ τοῦτον τὸν χρόνον, ἐνταῦθ’ ὁπλίτευσον, προβαλοῦ τὴν ἀσπίδα ἀπὸ τῆσ νεὼσ, εἰ δ’ οἱο͂́ν τε καὶ ἐξ αὐτῆσ τῆσ θαλάττησ ὑπὲρ τοῦ ῥοθίου φέρε. ταῦτα ἐδίδασκε Θεμιστοκλῆσ, καὶ τοῦτο ἠδύνατο αὐτῷ τὸ εἰσ τὰσ τριήρεισ μεταστῆσαι τὴν πόλιν·

διὰ ταῦτα κενὴν ἀνθρώπων ἠξίωσε τὴν χώραν πρότερον ποιῆσαι ἢ ληφθέντα τινα ἐν αὐτῇ δουλεῦσαι. τούτων οὐ γεγόνασι λογισμοὶ καλλίουσ οὐδὲ πράγματα ἐντιμότερα, οὐδὲ μᾶλλον ὁμοῦ σύνεσιν καὶ μεγαλοψυχίαν καὶ ἀνδρείαν ἔχοντα· ἐπεὶ ὅτι γε οὐ καθάπαξ αὐτοὺσ ἠξίου τῆσ πόλεωσ ὑπεριδεῖν οὐδὲ κύκλῳ φεύγειν ἐπὶ τῶν τριήρων, ἀλλὰ τοῖσ παροῦσι καιροῖσ ταῦτα συμφέρειν ὑπελάμβανε, καὶ στρατοπέδῳ τῇ Σαλαμῖνι χρησάμενοσ τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ οἱ πρότεροι τῷ Μαραθῶνι πάλιν τῶν ἐξ ἀρχῆσ ἐμέμνητο, ἔδειξεν οὐκ εἰσ μακράν. ἀπελθόντων γὰρ τῶν βαρβάρων, εἴσ τε τὴν πόλιν ἦγεν εὐθὺσ αὐτοὺσ ἄνω καὶ συνῴκιζε κατὰ τὰ πρότερα, καὶ μείζω γε τὸν περίβολον, ὥσ φασιν οἱ ἐξηγηταὶ, ἐξήγαγε πανταχῆ, τειχίσαι τε δεῆσαν μόνοσ ἐξ ἁπάντων εὑρ͂εν ὅπωσ δυνήσονται. πῶσ οὖν αὐτοὺσ φεύγειν εἴθισεν, ἢ κατὰ ποίαν τύχην, ὅσ γε ἐν μὲν τοῖσ ἐσχάτοισ κινδύνοισ ὄντασ αὐτοὺσ διώκειν, οὐ φεύγειν εἴθισε, νικήσαντασ δὲ καὶ τὰ μέγιστα εὖ πράττοντασ καὶ παρὸν ἥντινα βούλονται χώραν καὶ πόλιν αὐτοὺσ λαβεῖν, εἰσ τἀρχαῖα ἐπανῆγε, καὶ οὐκ εἰά τῶν ὑπαρχόντων ἀμνημονεῖν; πρὸσ Διὸσ, ὦ Πλάτων, εἰ δὲ δὴ σοῦ τισ λαβόμενοσ κατηγόρει λέγων ὅσα διέπλεισ ἐν ὁλκάσι τὴν θάλατταν καὶ πλάνην ὁπόσην πεπλάνησαι περὶ τὴν χάρυβδιν, ὁμοῦ τοῖσ ναύταισ ἐσκηνωμένοσ καὶ δεόμενοσ τῆσ κώπησ καὶ τοῦ τροπωτῆροσ, καὶ ταῦθ’ οὕτω δυσχεραίνων τὰ ναυτικὰ καὶ τοῖσ ὁπλίταισ προσκείμενοσ, ἆρ’ οὐκ ἐκεῖνο μὲν οὐκ ἔμελλεσ ἐρεῖν, ἅτε ὢν μουσικὸσ καὶ πάλαι κατεγνωκὼσ τοῦ ῥήματοσ, τὸ ποῖον δὴ λέγω, ὦ μοχθηρὲ μελαγχολᾷσ, εἶπεσ δ’ ἂν οὑτωσί πωσ, ὦ δαιμόνιε, ἐγὼ ταῦτα ἔπραττον, οὐ τὸν τῶν ναυτῶν βίον ᾑρημένοσ, οὐδ’ ἐκείνουσ ἀντὶ τῶν ὁπλιτῶν κοσμῶν, οὐδ’ ἐν γήρᾳ ναυτίλλεσθαι μεταμανθάνων, οὐδὲ τοῖσ κατ’ ἤπειρον πράγμασι λυμαινόμενοσ, ἀλλ’ οὐκ ἦν ἄλλωσ ἐλθεῖν εἰσ Σικελίαν; ταῦτ’ ἂν εἶχεσ, οἶμαι, λέγειν, ὥσπερ καὶ ἡμεῖσ ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ, ὅτι οὐκ ἦν ἄλλωσ τοῖσ Ἕλλησι σωθῆναι.

καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό τισ ἂν φήσειεν ὡσ ὑπὲρ μὲν τῶν Δίωνοσ πραγμάτων ἔδει πλεῖν εἰσ Σικελίαν καὶ μήτε γῆρασ μήτε κίνδυνον μήτε τὸ πολλάκισ ἐξηπατῆσθαι μήτ’ ἄλλο μηδὲν ὑπολογίζεσθαι πρὸσ τὸ δίκαιον καὶ τὴν ἐκείνου χρείαν, ὑπὲρ δὲ τῆσ Ἑλλάδοσ καὶ τοσούτων πραγμάτων οὐκ ἄρ’ ἔδει ταῖσ ναυσὶ χρήσασθαι, ἀλλ’ ἀναίνεσθαι τὴν θάλατταν. οὐδ’ ἂν εἷσ ταῦτα φήσειεν. ὁ δέ γε Βελλεροφόντησ, ὦ ἄριστε, ὥσ φασιν οἱ ποιηταὶ, τὴν χίμαιραν ἐχειρώσατο οὐκ εἰσ τὴν θάλατταν ἐμβὰσ, ἀλλ’ εἰσ τὸν ἀέρα ἀναβὰσ ἐπὶ τοῦ Πηγάσου, καὶ ὅμωσ οὐκ ἔδοξε δειλὸσ εἶναι, ὅσ γε καὶ λόχουσ ὅλουσ διαφθείρειν ἐδόκει δύνασθαι. ἀλλ’ οἶμαι πρὸσ τὸ πῦρ οὐκ ἦν χαμόθεν ἀντισχεῖν. οἶδα δὲ ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ ὅτι κἂν εἰ τὸν Δαίδαλον οἱο͂́σ τ’ ἦν μιμήσασθαι καὶ πτερώσασ ἑαυτὸν ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων ἐπιθέσθαι τῷ βαρβάρῳ, οὐδὲ τοῦτο ἂν ὤκνησεν, ἢ κἂν εἰ μάχην πεζὴν μέλλων συνάψειν ἐκ τῶν ὑψηλοτέρων ἐπῄει, δειλίαν ὀφλήσειν ἔμελλε. Λακεδαιμονίουσ δέ γε αὐτὸσ σὺ φῂσ τὴν ἐν Πλαταιαῖσ μάχην μαχομένουσ οὐκ ἐθέλειν μένειν, ἀλλ’ ὑπάγειν τοὺσ Πέρσασ πρὸσ τὸ συμφέρον αὑτοῖσ. ἐῶ γὰρ Σκύθασ ὅσα δὴ φεύγοντεσ νενικήκασιν. ὅπου τισ πλέον ἕξειν ἡγεῖται, ἐνταῦθα ἀμυνέσθω τοὺσ πολεμίουσ, ἄλλωσ τε κἂν μηδὲν τῶν μειζόνων παραβαίνῃ δικαίων. εἰ μὲν τοίνυν αὑτοῦ γνώμῃ μόνον περὶ τούτων ἐκέχρητο Θεμιστοκλῆσ, ἐκείνου τισ ἂν εἶπεν αὐτὸν τὴν κατηγορίαν πεποιῆσθαι, ἐπεὶ δὲ καὶ θεὸσ ταῦτ’ ἀνελὼν φαίνεται, ἐγὼ μὲν ὀκνῶ λέγειν, πᾶσ δ’ ἄν τισ συνίοι τὸ λοιπόν. ὁ δ’ οὖν Θεμιστοκλῆσ λαμπρῶσ ἀποφεύγει τὴν αἰτίαν. ἢ πρὸσ τῶν θεῶν αὐτῶν, ὅταν μὲν δέῃ Σωκράτη σοφώτατον εἶναι δοκεῖν, εἰσ ἀξιόχρεων μάρτυρα ἀνοίσομεν τὸν θεὸν τὸν ἐν Δελφοῖσ καὶ τοῖσ λογίοισ ἰσχυριούμεθα, ἃ Χαιρεφῶν καὶ ὀλίγοι τινὲσ ᾔδεσαν, οἷσ ἔμελε Σωκράτουσ, ὧν δ’ οἱ Ἕλληνεσ ἅπαντεσ μάρτυρεσ καὶ ἃ τῶν πώποτε κοινότατα ἐφθέγξατο ἡ Πυθία καὶ οἷσ ἅπαντα τὰ μέλλοντα ἠκολούθησε, ταῦτα δὲ οὐδαμοῦ θήσομεν εἰσ λόγον, οὐδὲ τῇ Θεμιστοκλέουσ σοφίᾳ μέγιστα εἶναι μαρτύρια συγχωρησόμεθα;

ὅπου γὰρ ταὐτὰ ἔδοξεν ἐκείνῳ καὶ τῷ θεῷ περὶ σωτηρίασ τῶν ὅλων, τί χρὴ λέγειν ἄλλο; τίν’ οὖν ἦν τὰ χρησθέντα; ἄρχεται μὲν ἄνωθέν ποθεν, ἔπειτά ἐστι τοῦτο ὃ πάντεσ θρυλοῦσι τεῖχοσ Τριτογενεῖ ξύλινον διδοῖ εὐρύοπα Ζεύσ. ἆρά γε καὶ μόνον τοῦτο εἴρηκεν ὁ χρησμόσ; οὒκ, ἀλλ’ ὥσπερ ἐπισφραγίζεται τὴν γνώμην τῇ προσθήκῃ. τίσ οὖν ἔσθ’ αὕτη; μοῦνον ἀπόρθητον τελέθειν· ἵνα μὴ τοῦθ’ οὕτωσ λεγόντων ἀρτίωσ αἱρ́εσιν εἶναι δοκῶσιν αὑτοῖσ Ἀθηναῖοι ἢ κατὰ γῆν νικῆσαι ἢ κατὰ θάλατταν, μηδὲ τρυφῶσιν, ἀλλ’ εἰδῶσιν ὅτι ἐν ταῖσ ναυσὶν ἅπαντα τὰ πράγματα ἕστηκε καὶ ἄλλωσ οὐκ ἔνεστι σώζεσθαι. ἔτι δὲ αὐτὸ μειζόνωσ ηὔξησεν ἐν τοῖσ ἐφεξῆσ, ἅτ’ ὢν μουσηγέτησ ὁ θεὸσ καὶ λέγειν ἄριστοσ δή που. "τὸ σὲ τέκνα τ’ ὀνήσει; οὐ διὰ τοὺσ παῖδασ οὓσ εἰσ Τροιζῆνα ὑπεξέθεντο ἐμοὶ δοκεῖν, ἀλλὰ καὶ τοὺσ ὕστερον μέλλοντασ ἔσεσθαι. οὕτω συνεκληρώθησαν τῇ τύχῃ τῆσ πόλεωσ αἱ τριήρεισ. εἴ ποτε γὰρ εὖ πράττοιεν, κατὰ ταύτασ εὖ πράττειν αὐτοῖσ περιῆν ὅλωσ. καὶ οὐδ’ ἐνταῦθ’ ἔστη τῆσ δημηγορίασ, ἀλλ’ ὥσπερ προκαταλαμβάνων καὶ ὥσπερ ὑποτεμνόμενοσ τὰσ Πλάτωνοσ ἐπιτιμήσεισ ἔγκειται πάσασ φωνὰσ ἀφιεὶσ καὶ λέγων ἐκ τοῦ εὐθέοσ ἤδη μηδὲ σύ γ’ ἱπποσύνην τε μένειν καὶ πεζὸν ἰόντα πολλὸν ἀπ’ ἠπείρου στρατὸν ἥσυχοσ, ἀλλ’ ἀναχωρεῖν.

εἶτ’ ἐστὶν ἀκροτελεύτιον ἔτι τοί ποτε κἀντίοσ ἔσσῃ. καὶ ἔγωγ’ ἡδέωσ ἂν ἐροίμην τοὺσ τὰσ βαθείασ ὑπήνασ ἕλκοντασ, ἔφη τισ τῶν κωμικῶν, καὶ μέχρι τούτου τὸν Πλάτωνα σεμνύνοντασ, εἰ κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ ἦν ἡμῖν Πλάτων, καὶ αὐτῷ τὰ πράγματα ἐπετέτραπτο, εἶθ’ ἧκεν ὁ χρησμὸσ, τίνασ ἂν λόγουσ λέγειν ᾤετο δεῖν, ἢ τί πράττειν ἠξίου τοὺσ Ἀθηναίουσ. ἢ νὴ Δία, εἰ μὴ στρατηγῶν αὐτὸσ ἐτύγχανε, τῷ γε Θεμιστοκλεῖ τί που ἂν συνεβούλευε; πότερον ταῦθ’ ἅπερ αἱ μαντεῖαι, ἢ τἀναντία τούτων; εἰ μὲν γὰρ οὐκ ἔμελλεν εἴσεσθαι τὸν νοῦν τῶν χρησμῶν, οὐ σοφοῦ πρᾶγμα ἔμελλε πείσεσθαι· εἰ δὲ γιγνώσκων καὶ συνιεὶσ ἀντιλέγειν ἐπεχείρει, παντὸσ μᾶλλον ἔργον διεπράττετο ἢ Πλάτωνοσ. δυοῖν γὰρ τοῖν ἐσχάτοιν ἀπόδειξισ ἦν, ἀσεβείασ εἰσ τὸν θεὸν καὶ προδοσίασ τῆσ σωτηρίασ οὐ μόνον τῆσ πόλεωσ, ἀλλὰ καὶ τῶν Ἑλλήνων ἁπάντων. εἰ δὲ δὴ τὰ μάλιστα ἕτερα μὲν ὁ θεὸσ προσέταττεν, ἑτέραν δὲ ἦγε Πλάτων, ποτέρῳ τὸν Θεμιστοκλέα πεισθῆναι προσῆκεν, ἢ ποτέρῳ μᾶλλον προσέχων ὀρθῶσ ἂν ἔδοξε φρονεῖν; τουτὶ γὰρ ἕν μοι τῆσ ἀπορίασ διαλύσαντεσ σταθήτωσαν παρὰ τὸν τρίποδα τὸν ἐν Δελφοῖσ, ὃν Ἕλληνεσ ἀπὸ τῶν βαρβάρων ἀνέστησαν. ἀλλὰ μὴν οὐκ ἦν πρὸσ δαίμονα φωτὶ μάχεσθαι. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γ’ ἔχει λόγον τῶν μὲν ἐν τῇ Πλάτωνοσ πόλει καὶ πολιτείᾳ τελευτώντων τῇ Πυθίᾳ τὰσ τιμὰσ ἐπιτρέπειν αὐτὸν Πλάτωνα καὶ ταῦτα τίθεσθαι κύρια ἅττ’ ἂν ἐκείνῃ δοκῇ, ἃ δ’ ὑπὲρ τῆσ τῶν ζώντων σωτηρίασ καὶ φυλακῆσ τῆσ πάσησ Ἑλλάδοσ ἡ Πυθία προσέταξε, ταῦτα τῷ πεισθέντι καὶ διοικήσαντι μέμφεσθαι. τρισὶ γὰρ τοῖσ μεγίστοισ φαίνεται σχεδὸν εἰσ τὸν Θεμιστοκλέα μόνον ἐλθοῦσα τῶν Ἑλλήνων ἅπασα ἡ σωτηρία, τῷ τε κατ’ ἀρχὰσ συμβουλεῦσαι ποιήσασθαι τὰσ τριήρεισ, πρὶν καὶ προσδοκᾶν τινα τῶν πολλῶν ἥξειν τοὺσ βαρβάρουσ, καὶ τῷ παρόντοσ τοῦ πολέμου πεῖσαι ναυμαχεῖν καὶ τῷ ποῦ τῆσ θαλάττησ συνοίσει προϊδεῖν.

εἴτε γὰρ μὴ ἐποιήθησαν ἐξ ἀρχῆσ αἱ τριήρεισ, οὐδὲν ἂν ἦν ἄξιον τοῖσ Ἕλλησι λόγου ναυτικὸν, οὐδ’ ᾧ θαρρήσαντεσ ἔμελλον οἱ λοιποὶ συστήσεσθαι· ὥστε τῶν μὲν κατὰ γῆν ἀπόρων ὄντων, ἐν δὲ τῇ θαλάττῃ δυνάμεωσ οὐχ ὑπαρχούσησ ἀπώλλυτ’ ἂν ἀκονιτὶ πάντα τὰ πράγματα· εἰ δὲ αἱ μὲν νῆεσ ὑπῆρχον, ἄλλον δέ τινα αὐτοῖσ ἔδοξε τρόπον τὸν πόλεμον διαφέρειν, οὐδ’ οὕτω πλέον οὐδὲν ἦν. καὶ μὴν ἥ γε φύσισ τῆσ θαλάττησ ἄχρηστον τὸ πλῆθοσ τῶν νεῶν τοῖσ βαρβάροισ ἐποίησε. τοῦτο δ’ ἦν ὁ δεινὸσ ἀγὼν Θεμιστοκλέουσ καὶ ὁ προαγὼν ἐν τοῖσ Ἕλλησιν αὐτοῦ μεῖναι καὶ παύσασθαι πρὸσ τὸν Ἰσθμὸν βλέποντασ. λέγουσι δέ τινεσ καὶ τέταρτον ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ ὡσ πρὸσ τῷ τόπῳ καὶ τὸν καιρὸν ἐξεῦρε, στησάμενοσ τὴν ναυμαχίαν κατιόντοσ τοῦ πνεύματοσ. ὃ δὴ καὶ Φορμίων ὕστερον, ὡσ ἐοίκε, μιμησάμενοσ Λακεδαιμονίουσ περὶ Ναύπακτον κατεναυμάχησεν. οὕτω πολλοῦ δεῖ Θεμιστοκλῆσ ἐθίσαι φεύγειν Ἀθηναίουσ ἢ διαφθεῖραι τὰ φρονήματα. ἀλλ’ ἐπάνειμι πρὸσ τὰ λοιπὰ τοῦ χρησμοῦ. εἰε͂ν. τίνα δὴ τἀπὶ τούτοισ ἐφθέγξατο ὁ θεὸσ καὶ πῶσ κατεκόσμησε τὴν συμβουλήν; ὦ θεία Σαλαμὶσ ἀπολεῖσ δὲ σὺ τέκνα γυναικῶν. ὁ μὲν τοίνυν θεὸσ θείαν τὴν Σαλαμῖνα προσεῖπεν, ὡσ ἐν αὐτῇ μελλόντων ἔργων ἔσεσθαι κρειττόνων ἢ κατὰ πάντα τἀνθρώπινα. Πλάτων δὲ τὸν ταῦτα κατειργασμένον καὶ τὸν κομίσαντα αὐτοὺσ εἰσ τὴν Σαλαμῖνα λυμήνασθαί φησι τοῖσ πράγμασι καὶ τῶν πρὸσ ἡδονὴν ὑπηρετούντων οὐδὲν γενέσθαι βελτίω. καὶ ὁ μὲν Ιἄκχοσ ἐξεφοίτησε καὶ μετέσχε τῶν δρωμένων καὶ νέφη παρὰ ταῖν θεαῖν εἰσ τὴν ναυμαχίαν ἐγκατέσκηψε καὶ θεοὶ καὶ ἡρ́ωεσ οἱ κοινοὶ τῶν Ἑλλήνων σύμμαχοι συνηγωνίζοντο, καὶ συνεναυμάχουν τιμῶντεσ ἔργῳ Θεμιστοκλέα, καὶ ἡ προσηγορία τῇ Σαλαμῖνι πανταχόθεν ἠκριβοῦτο καὶ κατέστη θεία τοῖσ ἅπασι. καίτοι ὅτε ἡ Σαλαμὶσ τοῦτ’ ἤκουσεν, ἡ ναυμαχία δή που τοῦτο ἤκουσεν·

οὐ γὰρ ἄλλησ γέ τινοσ χώρασ Σαλαμὶσ τὸν πρὸ τοῦ χρόνον ἦν, ἀλλ’ ὁ θεὸσ τὴν ναυμαχίαν θείαν δι’ ἐκείνησ προσεῖπε· Πλάτων δὲ, ὡσ ἐοίκεν, ἀναίνεται τὴν νίκην καὶ θάνατον τῶν ταῦτα πραξάντων καταψηφίζεται καὶ προκρίνει σεμνῶσ ἀπολωλέναι μᾶλλον ἢ νικᾶν μετὰ τῶν θεῶν. Ὅμηροσ δὲ εἰ περιῆν, κἂν Διὶ μῆτιν ἀτάλαντον προσεῖπε τὸν ταῦτα συμβουλεύσαντα καὶ πράξαντα πολλῷ μᾶλλον ἐμοὶ δοκεῖν ἢ τὸν τῶν Κεφαλλήνων στρατηγὸν τὸν ἐπαλείψαντα τῇ μίλτῳ τὰσ ναῦσ. εἰ γὰρ ὁ μὲν Ζεὺσ ἐδίδου τῇ Ἀθηνᾷ δωρεὰν τὰσ ναῦσ, ὁ δ’ Ἀπόλλων ταῦτα ἔφραζεν, ὁ δὲ ἐξ ἀρχῆσ πρὸσ ταῦτα ἡρ́μοστο κἀν τοῖσ παροῦσι μόνοσ ταὐτὰ τοῖσ θεοῖσ ἐγίγνωσκε, πῶσ οὐκ ἔμελλε τοῦτο τὸ πρόσρημα οἴσεσθαι; ἀλλ’ οὐ Πλάτων οὕτωσ, ἀλλ’ ἀντὶ τοῦ Διὶ τὴν γνώμην ὅμοιον καὶ θεῖον προσειπεῖν Σαράμβῳ καὶ τοῖσ καπήλοισ εἰκάζει πᾶσι. πῶσ ἄν τισ μᾶλλον μεγαλοπρεπείᾳ παρὰ καιρὸν ἐχρήσατο; φέρε δὴ κἀκεῖνο σκεψώμεθα, εἰ ὥσπερ τινὲσ ἤδη λέγονται τῶν ἡρώων ἐν θεοῖσ δικασταῖσ κριθῆναι, οὕτω καὶ Θεμιστοκλῆσ περὶ ὧν συνεβούλευσεν ἐκρίνετο ἐν τῷ Ἀπόλλωνι τῷ Πυθίῳ, ποτέραν ἂν ἤνεγκε τὴν ψῆφον ὁ θεὸσ περὶ αὐτοῦ. πότερον τὴν καταγιγνώσκουσαν; ἀλλ’ ἄτοπον προειπεῖν μὲν αὐτὸν ταῦτα καὶ χρῆσαι, τοῦ δὲ ὑπακούσαντοσ καταψηφίζεσθαι. ὅπου γὰρ καὶ τὸν Ὀρέστην ἀφεθῆναι λόγοσ ἐν τοῖσ ἄλλοισ θεοῖσ κρινόμενον εἰσ τὸν Ἀπόλλω τὸ ἔργον ἀνενεγκόντα, ἦ που τόν γε παρ’ αὐτῷ τῷ Ἀπόλλωνι φεύγοντα ὑπὲρ ὧν μετ’ ἐκείνου κατέπραξεν οὐδεὶσ λόγοσ ἦν ἁλῶναι. εἶθ’ ὃν οὐκ ἦν ἑλεῖν παρὰ τῷ θεῷ κριτῇ, τούτου Πλάτων ἠξίωσε κατηγορεῖν;

καὶ εἰ μὲν Ἀθήνησιν ἐκρίνετο μηδεμιᾶσ τοιαύτησ λέγω μαντείασ προϋπαρχούσησ, ἔπειτ’ ἔδοξεν ἐκείνοισ ἐπιτρέψαι τῷ θεῷ καθάπερ πρότερόν φασι τὸ περὶ τῶν φυλῶν, εἰ καλῶσ αὐτῷ βεβουλεῦσθαι ἀνεῖλεν, ἀφεῖσθαι λοιπὸν ἔδει, καὶ μηδενὶ μηδὲν ἐξεῖναι παρὰ ταῦθ’ ἕτερον λέγειν· ἐπεὶ δ’ ἔφθη πρὸ τῆσ αἰτίασ αὐτὸν ἀφεὶσ ὁ θεὸσ καὶ πρότερον τὰσ πράξεισ ἐπῄνεσε, πρίν τινα ἀνθρώπων εἰδέναι εἰ πραχθήσονται, καὶ μόνον οὐ συνεῖπεν αὐτῷ περὶ ἁπάντων ἐξ ἀρχῆσ καὶ τὴν γνώμην ἣν εἶχε προεξήνεγκεν, ὅμωσ οὐκ ἀπέσχηται Πλάτων, ἀλλ’ ἐναντία τῷ χρησμῷ πεφιλοσόφηκε καὶ κατηγόρηκε τῶν πεπραγμένων, ἃ πρὶν γενέσθαι τῶν κρειττόνων τισ ἐπῄνεσε. τί οὖν οὐ καὶ τοὺσ Ἡρακλείδασ, ὦ βέλτιστε, ᾐτιάσω, διότι οὐ κατὰ γῆν εἰσ Πελοπόννησον εἰσῆλθον, ἀλλ’ ἀπὸ τοῦ Ῥίου πρὸσ τὸ Ῥίον περαιωθέντεσ; ἀλλ’ οἶμαι κἀκείνοισ ταυτὸν ἦν, ὅπερ τοῖσ Ἕλλησι τοῖσ περὶ Θεμιστοκλέα· κατὰ γῆν μὲν γὰρ ἔδει κρατεῖσθαι, κατὰ θάλατταν δὲ ὑπῆρξε καὶ σώζεσθαι καὶ κρατεῖν. μέγα δὲ σημεῖον· ἑώσ μὲν γὰρ δι’ Ἰσθμοῦ τῆσ εἰσβολῆσ ἐπειρῶντο, ἠτύχουν, ἐλθόντεσ δὲ ἐπὶ τὸν πόρον τὸν Ἀχαϊκὸν, εὑρ͂ον αὐτὸν πόρον ὄντα τῆσ σωτηρίασ αὐτοῖσ. διόπερ ἐκείνοισ ὁ θεὸσ διὰ τῶν στενῶν τούτων ἐπιχειρεῖν προὔλεγεν· οἱ δὲ ἀγνοήσαντεσ καὶ τὴν ἑτέραν τραπόμενοι μικροῦ καθάπαξ ἀπώλοντο. τὸ δὲ αὐτὸ καὶ τοῖσ Ἕλλησι περιειστήκει τότε. οἱ μὲν γὰρ ἐν Πύλαισ ἀπωλώλεσαν αὐτῶν, οἱ δ’ ἐν ταῖσ ναυσὶν ἐνίκων πανταχοῦ.

στενὰ δ’ ἦν, ὡσ ἐοίκεν, ἀμφοτέρωθι· ὧν τὰ μὲν φυλάξασθαι προσῆκε, τοῖσ δὲ χρήσασθαι. διὸ καὶ τότε οἶμαι Θεμιστοκλῆσ τὸν Ἰσθμὸν παντὸσ μᾶλλον φεύγειν ἠξίου, ὥσπερ ἄλλο τι ἀρχαῖον κακὸν φυλαττόμενοσ, καὶ τὴν Σαλαμῖνα προὐβάλλετο. καὶ μὴν οὐδέν γε ἀτιμότερον οὐδ’ ἀδοξότερον τὴν Πελοπόννησον ἐκεῖνοι τότε ἔσχον παρὰ τὰσ ναῦσ, ἀλλὰ πολλῶν κἀγαθῶν ὁπλιτῶν πρόγονοι κατέστησαν καὶ οὓσ οὐδ’ ὁ Πλάτων οὐδαμοῦ πώποτε ἐμέμψατο τῶν εἰσ τοὺσ πολέμουσ ἕνεκα, καὶ πλείω τοὺσ ἐκγόνουσ αὐτῶν ἢ τὴν ἄλλην δόξαν. αὐτὸσ γὰρ Πλάτων ὑμνεῖ τὸ Δωρικὸν τοῦτο στρατόπεδον. τούτου τοίνυν οὐχ ἧττον ἐν καιρῷ τοῖσ Ἕλλησι τὸ Θεμιστοκλέουσ τοῦτο στρατόπεδον φαίνεται γενόμενον. ὅτι τοίνυν οὐδὲ χείρουσ ἐγένοντο ἐκ τούτων Ἀθηναῖοι τὰ κατ’ ἤπειρον ἔδειξε μὲν ἡ Πλαταιᾶσι μάχη, ἐν ᾗ μόνουσ Λακεδαιμονίουσ ἐφαμίλλουσ ἔσχον· ἔδειξε δ’ ἡ ἐν Μυκάλῃ, ἐν ᾗ μόνοι προὐκρίθησαν· ἔδειξε δ’ ἡ ἐν Οἰνοφύτοισ ὕστερον, ἐξ ἧσ τὴν Βοιωτίαν ἔσχον καὶ Λοκροὺσ καὶ Φωκέασ. εἰ δέ ποθ’ ὕστερον καὶ προσέπταισαν, οὐδ’ ἐν ταῖσ ναυσὶν ἐνίκων ἀεὶ νικήσαντεσ τότε, ἀλλ’ οὐ Θεμιστοκλῆσ γε οὐδετέρου τῶν πταισμάτων τούτων αἴτιοσ οὐδαμοῦ, οὗ γε καὶ ζῶντοσ καὶ μετὰ τὴν τελευτὴν οὐκ ὀλίγον χρόνον τοσοῦτον ἴσχυον ἀμφότερα. τὰ μὲν δὴ μέχρι τῆσ ναυμαχίασ καὶ τῆσ φυγῆσ τῆσ βασιλέωσ Θεμιστοκλέουσ ἔργα καὶ πολιτεύματα τοιαῦτα, οἱᾶ προσῆκεν ἀνδρὸσ εἶναι τὸ μὲν κολακεύειν, ὡσ ἐγὼ νομίζω, πλεῖστον ἀνθρώπων ἀποφυγόντοσ, συνέσεωσ δὲ καὶ τόλμησ ἐπὶ πλεῖστον ἥκοντοσ μετὰ σωφροσύνησ καὶ δικαιοσύνησ ἁπάσησ. τὰ δ’ ὕστερον ποῖ’ ἄττα, ὡσ ἐν βραχέσι διελεῖν; Μαρδόνιοσ μὲν ὑπὲρ βασιλέωσ ἐπεκηρυκεύετο Ἀθηναίοισ, ἔργῳ πεῖραν εἰληφὼσ ὅτι ἐν ἐκείνοισ ἐστὶ τῶν πραγμάτων ἡ ῥοπὴ, καὶ ὁποτέροισ ἂν πρόσθωνται, τούτουσ ἀνάγκη κρατεῖν.

ὁ δὲ πρεσβεύων ἦν Ἀλέξανδροσ Μακεδόνων βασιλεύσ. Ἀθηναῖοι δὲ ἀκούσαντεσ μὲν ὡσ ἀνοικιεῖ τὴν πόλιν αὐτοῖσ καὶ τὴν χώραν ἀποδώσει, ἀκούοντεσ δὲ ἑτέρασ φιλανθρωπίασ καὶ φιλίαν καὶ συμμαχίαν τὸν ἀεὶ χρόνον, οὐδενὶ τούτων ἐπήρθησαν, οὐδὲ κατῄσχυναν τῶν προϋπηργμένων οὐδὲν, ἀλλὰ τὸν μὲν κίνδυνον τὸν ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων ἀντὶ τῶν κατὰ τῶν Ἑλλήνων δωρεῶν ἐδέξαντο, τῷ δὲ πρεσβευτῇ τὸ μὴ ταὐτὰ τοῖσ προτέροισ ἀγγέλοισ παθεῖν διὰ τὸ σχῆμα τῆσ προξενίασ ἀφεῖσαν, προσέταξαν δ’ ἐκποδὼν εἶναι παραχρῆμα καὶ τοῦ λοιποῦ τοιαύτασ ἀγγελίασ μὴ φέρειν. τοιαῦτα τῆσ Θεμιστοκλέουσ πολιτείασ καὶ στρατηγίασ ἀπέλαυσαν. εἰσ τοῦτο δ’ ἅπαντασ προήγαγεν ἀνδρείασ καὶ μεγαλοψυχίασ καὶ τοῦ μισεῖν ἅπασαν ἀγεννῆ διακονίαν, ὥσθ’ ἑαλωκότοσ μὲν δεύτερον αὐτοῖσ τοῦ ἄστεοσ, πέμποντοσ δὲ πάλιν Μαρδονίου τοὺσ λόγουσ, ἐν Σαλαμῖνι τῆσ βουλῆσ οὔσησ καὶ τοῦ κήρυκοσ Ἀθήνηθεν ἥκοντοσ, ἐπειδή τισ εἶπεν ἐν τῇ βουλῇ δέχεσθαι, συλλεγέντεσ πάντεσ κατέλευσαν, αὐτοὶ μὲν αὐτὸν, αἱ δὲ γυναῖκεσ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, οὐδὲν ἀτιμότερον δήπουθεν, ὦ Πλάτων, ἔργον ἐργασάμεναι οὐδ’ ἐλάττονοσ ἄξιον εὐφημίασ τῶν ἐν τῇ σῇ πόλει τρεφομένων γυναικῶν, ἃσ σὺ κελεύεισ μετὰ τῶν ἀνδρῶν συστρατεύεσθαι τὰ καὶ τὰ ποιούσασ. ἆρά σοι διακονεῖν ὁ Θεμιστοκλῆσ λέγων φαίνεται, ἢ ταῦτα παιδεύων τοὺσ παρ’ αὑτὸν συλλεγομένουσ; ἐλθόντων τοίνυν Λακεδαιμονίων ὑπὸ τοὺσ αὐτοὺσ χρόνουσ Ἀλεξάνδρῳ καὶ παρακαλούντων ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων, καὶ ὑπισχνουμένων παῖδασ καὶ γυναῖκασ αὐτοῖσ καὶ τοὺσ ἔξω τῆσ ἡλικίασ θρέψειν, ἑώσ ἂν ὁ πόλεμοσ ᾖ, τοσοῦτον ἀπέσχε τοῦ ταῦτά γε θελῆσαι δέξασθαι ὥστε συγγνώμησ αὐτοὺσ ἀξιώσασ ἀπέστειλεν, ὡσ οὐκ εἰδότασ παρ’ οὕστινασ πρεσβεύονται. τοῦ δ’ αὐτοῦ φρονήματόσ ἐστι καὶ ἡ στήλη, ἣν ὕστερον τούτων ἔστησαν λέγουσαν τάδε, Ἄρθμιον τὸν Πυθώνακτοσ τὸν Ζελείτην ἄτιμον καὶ πολέμιον εἶναι τοῦ δήμου τῶν Ἀθηναίων αὐτὸν καὶ γένοσ, ὅτι τὸν ἐκ Μήδων χρυσὸν εἰσ Πελοπόννησον ἤγαγεν. ἐγὼ μὲν οὐκ οἶδ’ ὅ τι τούτου ψήφισμα Πλάτων ἂν ἔγραψε κάλλιον ἢ σεμνότερον περὶ τοῦ αὐτοῦ πράγματοσ.

σκοπῶ δὲ κἀκεῖνο ὅτι τῆσ αὐτῆσ φιλοσοφίασ ἐστὶν ἄμφω τὼ δόγματε· ὁ μὲν γὰρ τοῖσ φύλαξιν ἀπεῖπε μὴ κτάσθαι χρυσίον, ὁ δὲ τὸν κομίσαντα τὸ ἐκ Μήδων χρυσίον πολέμιον τῆσ πόλεωσ ἀνέγραψε, κἄν τισ ἀποκτείνῃ, μὴ εἶναι δίκασ. οὐκοῦν ἣν Πλάτων τῆσ ἄριστ’ οἰκουμένησ πόλεωσ φυλακὴν ὑπελάμβανε, ταύτην ἐκεῖνοσ τῆσ Ἑλλάδοσ ἠξίου ποιεῖσθαι, καὶ ταύτην τὴν στήλην καθιέρωσαν Ἀθηναῖοι τῇ θεῷ παραστήσαντεσ τῷ ἀγάλματι τῷ Μαραθωνόθεν, νομίζοντεσ οὐδὲν ἀτιμοτέραν οὐδὲ ἀχρηστοτέραν εἶναι τῶν ἄλλων ἀναθημάτων· ἐν ᾗ τοῖσ διαφθείρειν ἐπιχειροῦσι τοὺσ Ἕλληνασ ὅπωσ δεῖ χρῆσθαι γέγραπται. ἀμφοτέροισ δέ μοι δοκεῖ τοῖσ ἔθνεσι προσήκειν ἅπασαν ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ ψῆφον φέρειν ἀγαθήν. ὅσοι τε γὰρ τὴν σωτηρίαν οἰκειότατον καὶ πρῶτον νομίζουσι, Θεμιστοκλῆσ ἐστιν ὁ βεβαιώσασ αὐτὴν ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν, ὅσοι τε φρονήματι κρίνουσι τὰ πράγματα καὶ τοὺσ ὑπὲρ τῶν καλῶν κινδύνουσ καὶ τὴν εὐδοξίαν τοῦ ζῆν ἀσφαλῶσ ἐντιμότερον ἡγοῦνται, οὐκ ἔχουσι τῶν ἐκείνου καλλίω παραδείγματα. ὥστ’ ἀμφοτέροισ ἂν τοῖσ κριταῖσ νικῴη δικαίωσ. καὶ γάρ τοι μετὰ τὴν ναυμαχίαν συλλεγέντων εἰσ τὸν Ἰσθμὸν ἁπάντων καὶ φερόντων τὴν ψῆφον ἀπὸ τοῦ βωμοῦ τοῦ Ποσειδῶνοσ περὶ τῶν ἀριστείων, ἔξεστι μέν τι καὶ ἄγνωμον ἐνταῦθα κατηγορῆσαι τῶν Ἑλλήνων, ἔξεστι δὲ τὸ λοιπὸν τῆσ εὐγνωμοσύνησ ἐπαινέσαι καὶ λαβεῖν ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ. ἕκαστοσ γὰρ ἑαυτὸν πρῶτον φέρων, δεύτερον συνεξέπιπτον ἅπαντεσ φέροντεσ Θεμιστοκλέα.

ἡ μὲν οὖν τοῦ πρωτείου ψῆφοσ, οἶμαι, τοῦ φύσει πᾶσιν ἀνθρώποισ συμβεβηκότοσ ἦν, τοῦτο δ’ ἐστὶ μηδένα ἑαυτοῦ μᾶλλον φιλεῖν· ὥστ’ οὔτ’ ἰσχυρὸν εἶχεν οὐδὲν οὔτε συγγνώμησ ἀπήλλακτο. ἡ δὲ ὑπὲρ τῶν δευτέρων σαφῶσ ἤδη σύμβολον ἦν τῆσ ἀληθείασ, καὶ ὅτι οὐκ εἶχον ἑτέρωσ θέσθαι. ὥστ’ εἰ προείρητο ἐξ ἀρχῆσ μηδένα ἑαυτὸν φέρειν, ἀλλ’ ἕτερον, Θεμιστοκλέα πάντεσ οἴσειν ἔμελλον, ὅν γε καὶ παντὸσ ἄλλου πᾶσ τισ προὔκρινεν αὐτῶν, καὶ ὁμοίωσ ἂν πρῶτοσ ἐγίγνετο ὥσπερ τότε δεύτεροσ. οὕτω καὶ νῦν δεύτερον εἶναι ψηφισάμενοι προσόμοιον ἐποίουν ὥσπερ ἂν εἰ πρῶτον ἐψηφίσαντο. οὐ μὴν οὐδ’ οὕτωσ ἔλαττον ἔχων ἀπῆλθεν, ἀλλ’ ἀμφοτέροισ ἐνίκησε. τὰ μὲν γὰρ πρῶτα καὶ παρὰ τῆσ ἀληθείασ καὶ παρ’ αὑτοῦ λαβὼν εἶχε· τὸ γὰρ αὐτὸ τοῖσ ἄλλοισ ἐποίησε μόνοσ τῶν ἄλλων δικαίωσ· τὰ δὲ δεύτερα ἤδη συνεκεχωρήκει· ὥστ’ ἐξ ἁπάντων πρῶτοσ ἦν. ἀναχωρησάντων δὲ τῶν Ἑλλήνων καὶ διαλυόντων τὸν σύλλογον, ὡσ εἶδον τὸ συμβαῖνον, κἀνταῦθα δὴ καλῶσ αὐτοὺσ ἐξελεγξάντων ὡσ οὐχ ἁπλῶσ οὐδὲ πολιτικῶσ ἔχουσιν, οὐδ’ ἐκεῖνα ἐπὶ πᾶσι δικαίοισ ἐψηφίσαντο, ἀλλ’ ὑπ’ ἐσχάτησ ἀνάγκησ τῶν πραγμάτων ἀγχόμενοι καὶ οὐ πρὸσ χάριν οὐδὲ πρὸσ εὔνοιαν, τοσοῦτον ἁπάντων κατεγέλασεν ὥστ’ ἐν μὲν τῷ παραχρῆμα οὐδ’ ὁτιοῦν ἐφρόντισε, καταστάντων δὲ τῶν πραγμάτων ἦλθεν εἰσ Λακεδαίμονα ὥσπερ ἐπίτηδεσ. οὕτω φαῦλόσ τισ ἦν τοὺσ τρόπουσ καὶ αὐτόχρημα διάκονοσ. Λακεδαιμόνιοι δὲ οὐ κατέσχον πρὸσ τὴν ἐπιδημίαν αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ παρόντα ἐτίμησαν ὡσ οὐδένα τῶν παρ’ αὐτοῖσ βασιλέων, καὶ ὡσ ἀπῄει, προέπεμψαν τριακοσίοισ λογάσι τῶν νέων ἄχρι τῶν ὁρ́ων τῆσ Λακωνικῆσ, μόνον Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων καὶ τῶν πρότερον καὶ τῶν ὕστερον. τοσοῦτον αὐτοῖσ ἔδοξεν ὑπὲρ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ Θεμιστοκλῆσ εἶναι.

καίτοι ὅτε τῶν Ἑλλήνων οἱ κράτιστοι τὰ κατ’ ἤπειρον οὐκ ᾐσχύνοντο προπέμποντεσ ἐκεῖνον μέχρι τῶν ὁρίων τῆσ χώρασ τῆσ ἑαυτῶν, πῶσ ἔνεσθ’ ἡμῖν τῶν ὁπλιτῶν ἕνεκα ψέγειν; ἢ πῶσ μὴ ἐθέλειν ἐπαινεῖν, ὃν οἱ ἀντίπαλοι δοκοῦντεσ εἶναι καὶ ἄκοντεσ ἐτίμων ἃ μηδένα τῶν πώποτε; τριῶν τοίνυν ὄντων καιρῶν ἀφ’ ὧν τισ ἐξετάσειε Θεμιστοκλέα, κατὰ πάντασ ἀνὴρ ἄριστοσ καὶ πρῶτοσ φανήσεται. πρὶν μὲν γὰρ ἥκειν τοὺσ βαρβάρουσ, τάσ τε πόλεισ διήλλαξε καὶ τοῖσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ πολίταισ ἀνῆκε τὰ ἐγκλήματα· συμβάντων δὲ τῶν ἀγώνων, Λακεδαιμονίοισ μὲν οὐ διηνέχθη, τοὺσ πολεμίουσ δ’ ἐξέωσε μόνοσ· καταστάντων δὲ τῶν πραγμάτων καὶ Λακεδαιμονίων ἐθελόντων ἐκσπόνδουσ τὰσ πόλεισ ποιεῖν, ὅσαι μετὰ τῶν ἐναντίων ἐγένοντο, ἀντεῖπε καὶ διεκώλυσε, νομίζων ὅμοιόν τι συμβήσεσθαι τῷ τὴν Ἑλλάδα ἔκσπονδον αὐτὴν ὑφ’ αὑτῆσ ἀποφανθῆναι. πλέον γὰρ ἢ τριάκοντα πόλεισ ἔδει τῇ συμφορᾷ ταύτῃ περιπεσεῖν. οὔκουν ἡγεῖτο προσήκειν εὐτυχηκυῖαν τὴν Ἑλλάδα λαμπρῶσ οὕτω καὶ τῶν ἐχθρῶν κρείττω γεγονυῖαν τοσοῦτον ἐλάττον’ ἢ πρότερον γενέσθαι. πῶσ ἂν κρείττων ἀνὴρ ἐγένετο, ἢ πῶσ δεξιώτεροσ τὰ πολιτικά; ἔχων δὲ λέγειν καὶ περὶ τῶν ὕστερον αὐτοῦ συμφορῶν, καὶ ὅπωσ ἅπαν τὸ πρᾶγμα συνεσκευάσθη, καὶ ὁποῖόν τινα κἀν τούτοισ παρέσχεν ἑαυτὸν, ἐβουλόμην μὲν ἂν ἐν τούτῳ χρείασ εἶναι τὸν λόγον ὥστε καὶ περὶ τούτων ἐπείγειν διελθεῖν· οἶμαι γὰρ οὐδὲν φαυλότερα οὐδ’ ἐλάττω εἰπεῖν ἂν τῶν εἰρημένων ἤδη περὶ αὐτοῦ.

σκεψώμεθα δὴ ποῖ’ ἄττα λέγει περὶ Θεμιστοκλέουσ ἡμῖν Αἰσχίνησ ὁ Σωκράτουσ μὲν ἑταῖροσ, Πλάτωνοσ δὲ συμφοιτητήσ· ἐπεὶ δ’ ἅμα τ’ ἔξω τῆσ ὑποθέσεώσ ἐστι καὶ μῆκοσ ἐπεισέρχεται τοῖσ λόγοισ, παραλείψω ταῦτα, τοσοῦτον ἐπιφθεγξάμενοσ καὶ περὶ τούτου τοῦ μέρουσ, ὅτι ἐπειδὴ ἔδει στρατεύειν ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, προὔκρινε τελευτᾶν, ἔργῳ μὲν ἅπασαν λύσασ αἰτίαν, δείξασ δ’ ὁπόσου τιμᾶται τὰσ πρότερον πράξεισ καὶ τὰ πολιτεύματα, καὶ ὅτι οὐδέποτε ἑκὼν εἶναι τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ προσήκοντοσ οὐδὲν πρότερον ποιήσεται, οὐ πλοῦτον, οὐ παῖδασ, οὐκ ἐλπίδασ, οὐ τὴν σωτηρίαν αὐτήν. εἶθ’ ὧν ἵνα μηδὲν ἀνάξιον πράξειε τεθνάναι δεῖν ᾤετο, ταῦθ’ ἡμεῖσ αὐτοῦ διαβαλοῦμεν; καὶ διάκονον προσεροῦμεν ὃσ οὔτε Ἀθηναίοισ οὐδὲν πώποτε ὑπηρέτησεν οὔτε τῷ βασιλεῖ πώποτε ἠξίωσεν, ἀλλ’ ἀντὶ τούτου ταῦτ’ ἐβουλεύσατο; καὶ πῶσ οὐκ αἰσχρὸν ἂν εἰή καὶ ὑπερφυὲσ, εἰ μήτε τὸν βίον μήτε τὸν θάνατον αἰσχυνθέντεσ αὐτοῦ ῥᾳδίωσ οὑτωσὶ βλασφημήσομεν; ἐγὼ μὲν οἶμαι καὶ ἱερέασ καὶ ἱερείασ καὶ ὅστισ ἄλλοσ Ἀθήνησιν εὔχεται δημοσίᾳ, τοῦτ’ ἂν εἰκότωσ καθ’ ἕκαστον ἔτοσ πρὸσ ἅπασι τοῖσ ἄλλοισ προσεύχεσθαι, κατὰ γοῦν ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ καὶ ἑώσ ἐξῆν, φῦναί τινα αὐτοῖσ ἄνδρα ὅμοιον Θεμιστοκλεῖ, καὶ μετὰ τῆσ ἄλλησ φορᾶσ καὶ τοῦτο ἐνεγκεῖν τὴν γῆν τἀγαθόν. οὔκουν ἐλάττω γ’ ἂν ὄνασθαί μοι δοκοῦσιν ἢ εἰ πάντα εἰσ ἑκατὸν καὶ ἔτι πλείω τῆσ χώρασ αὐτοῖσ ἐξενεγκούσησ. ἄλλωσ μὲν τοίνυν ᾐσχυνόμην ἔγωγε ἐπὶ τοσούτοισ καὶ τοιούτοισ τοῖσ εἰρημένοισ μάρτυσι προσχρώμενοσ· ἔστι δέ τι προὔργου μιᾶσ μαρτυρίασ, ἣν δεῖ παρασχέσθαι. "ἐπειδὴ τοίνυν τοῦ Θεμιστοκλέουσ βίου ἐπιλαμβάνεσθαι ἐτόλμησασ, σκέψαι οἱῴ ἀνδρὶ ἐπιτιμᾶν ἠξίωσασ.

"ἐνθυμήθητι γὰρ ὁπόθεν ὁ ἥλιοσ ἀνίσχει καὶ ὅπου δύεται. "ἀλλ’ οὐδὲν, ἔφη, χαλεπὸν, ὦ Σώκρατεσ, τὰ τοιαῦτα εἰδέναι. "ἤδη οὖν σοι πώποτ’ ἐμέλησεν ὅτι τῆσ χώρασ τοσαύτησ οὔσησ ὅσην ὁ ἥλιοσ πορεύεται, ἣ καλεῖται Ἀσία, εἷσ ἀνὴρ ἄρχει; "πάνυ μὲν οὖν, ἔφη, ὁ μέγασ βασιλεύσ. οἶσθ’ οὖν ὅτι ἐκεῖνοσ ἐστράτευσε δεῦρο καὶ ἐπὶ Λακεδαιμονίουσ, ἡγούμενοσ εἰ τούτω τὼ πόλεε καταστρέψαιτο, ῥᾳδίωσ τούσ γε ἄλλουσ Ἕλληνασ ὑπηκόουσ αὑτῷ ἔσεσθαι· "καὶ οὕτωσ εἰσ φόβον Ἀθηναίουσ κατέστησεν ὥστ’ ἐκλιπόντεσ τὴν χώραν εἰσ Σαλαμῖνα ἔφυγον, ἑλόμενοι Θεμιστοκλέα στρατηγὸν, καὶ ἐπέτρεψαν ὅ τι βούλοιτο τοῖσ ἑαυτῶν πράγμασι χρήσασθαι. "καὶ δὴ αὗται μέγισται ἐλπίδεσ ἦσαν Ἀθηναίοισ τῆσ σωτηρίασ, ἅττ’ ἂν ἐκεῖνοσ ὑπὲρ αὐτῶν βουλεύσαιτο. "καὶ οὐ τούτου γ’ ἕνεκα Θεμιστοκλῆσ τοῖσ παροῦσιν ἠθύμησεν, ὅτι πλήθει νεῶν τε καὶ πεζῶν καὶ χρημάτων τὰ τῶν Ἑλλήνων πράγματα πολὺ ἐλείπετο, τὰ δὲ βασιλέωσ προεῖχεν, ἀλλ’ ᾔδει ὅτι εἰ μὴ αὐτοῦ τὸ βουλεύεσθαι ἐκείνοισ περιέσται, τά γε ἄλλα αὐτῶν τοσαῦτα ὄντα τὸ μέγεθοσ οὐδὲν μέγα ὠφελήσει· "καὶ τοῦτο ἐγνώκει ὅτι ὁποτέρων ἂν οἱ ἐφεστῶτεσ τοῖσ πράγμασι σπουδαιότεροι ἐν ἀρετῇ ἄνθρωποι ὦσι, τούτων καὶ αὐτῶν τὰ πράγματα κρείττω εἰώθε γίγνεσθαι. "καὶ τότε ἄρα βασιλεὺσ ᾔσθετο τὰ ἑαυτοῦ πράγματα ἀσθενέστερα ὄντα, ᾗ ἡμέρᾳ ἀνδρὶ ἑαυτοῦ σπουδαιοτέρῳ ἐνέτυχεν. "ὁ δὲ οὕτω ῥᾳδίωσ τηλικαῦτα ὄντα τὰ ἐκείνου μετεχειρίσατο ὥστ’ ἐπειδὴ αὐτὸν κατεναυμάχησε, λῦσαι τὴν σχεδίαν ἣν ἔζευξε βασιλεὺσ πεῖσαι Ἀθηναίουσ ἐβουλήθη. "ἐπειδὴ δὲ οὐκ ἠδύνατο, βασιλεῖ ἔπεμψε τἀναντία τοῖσ ὑπὸ τῆσ πόλεωσ δεδογμένοισ, ὅτι κελευόντων Ἀθηναίων λῦσαι τὴν σχεδίαν αὐτὸσ ἠναντιοῦτο, σῶσαι βασιλέα καὶ τοὺσ μετ’ ἐκείνου πειρώμενοσ· "ὥστ’ οὐ μόνον ἡμεῖσ οὐδ’ οἱ ἄλλοι Ἕλληνεσ αἴτιον τῆσ σωτηρίασ Θεμιστοκλέα ἡγούμεθα εἶναι, ἀλλὰ καὶ αὐτὸσ ὁ βασιλεὺσ ὁ καταπολεμηθεὶσ ὑπ’ αὐτοῦ ὑπὸ μόνου ἀνθρώπων ἐκείνου ᾤετο σεσῶσθαι. "τοσοῦτον ἐκεῖνοσ τῷ φρονεῖν περιεγένετο. "τοιγάρτοι φυγάδι ποτὲ αὐτῷ τῆσ πόλεωσ γενομένῳ, ὡσ σεσωσμένοσ ὑπ’ αὐτοῦ χάριν ἀπέδωκε, καὶ ἄλλα τε δῶρα πολλὰ ἐδωρήσατο καὶ Μαγνησίασ ὅλησ ἀρχὴν ἔδωκεν, ὥστε καὶ φεύγοντοσ αὐτοῦ τὰ πράγματα μείζω ἦν ἢ πολλῶν Ἀθηναίων καὶ καλῶν καὶ ἀγαθῶν δοκούντων εἶναι οἴκοι μενόντων. "τίσ ἂν οὖν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ δικαίωσ αἰτίαν ἔχοι μέγιστον δύνασθαι ἄλλοσ ἢ Θεμιστοκλῆσ, ὃσ τὸν τῶν ἀφ’ ἡλίου ἀνίσχοντοσ μέχρι ἡλίου δυομένου βασιλεύοντα στρατηγήσασ τῶν Ἑλλήνων κατεστρέψατο; "ἐνθυμοῦ οὖν, ἔφην ἐγὼ, ὦ Ἀλκιβιάδη, ὅτι ἐκείνῳ τοιούτῳ ὄντι οὐχ ἱκανὴ ἡ ἐπιστήμη τοσαύτη οὖσα ἐγένετο ὥστε φυλάξασθαι μὴ ἐκπεσεῖν μηδὲ ἀτίμῳ ὑπὸ τῆσ πόλεωσ γενέσθαι, ἀλλ’ ἐνεδέησε. "τί οὖν οἰεί τοῖσ τε φαύλοισ τῶν ἀνθρώπων καὶ ἐν μηδεμιᾷ ἐπιμελείᾳ ἑαυτῶν οὖσιν; "οὐ θαυμαστὸν εἰ καὶ τὰ μικρὰ δύνανται κατορθοῦν; "καὶ μηδέν γ’ ἐμοῦ, ἦν δ’ ἐγὼ, ὦ Ἀλκιβιάδη, καταγνῷσ ὡσ πρὸσ τὰσ τύχασ καὶ τὰ θεῖα πράγματα ἀλλοκότωσ καὶ ἀθέωσ ἔχοντοσ, εἰ προστίθημι ἐκείνῳ ἐπιστήμην πάντων ὧν ἔπραττε καὶ μηδεμίαν οἰόμαι τύχην αἰτίαν τούτων τῶν ἔργων γεγενῆσθαι. "πολὺ γὰρ ἂν ἐγώ σοι μᾶλλον ἔχοιμι ἀποδεῖξαι τοὺσ τἀναντία ἐμοὶ δοξάζοντασ ἀθέωσ ἔχοντασ ἢ ’κεῖνοι ἐμὲ, οἵτινεσ ἐξ ἴσου οἰόνται τοῖσ τε πονηροῖσ καὶ τοῖσ χρηστοῖσ τὰσ τύχασ γίγνεσθαι, ἀλλὰ μὴ τοῖσ καλοῖσ κἀγαθοῖσ εὐσεβεστέροισ γε οὖσιν ἀμείνω τὰ παρὰ τῶν θεῶν ὑπάρχειν. οὐκοῦν ὁ αὐτὸσ μέν ἐστι Σωκράτησ ὁ λέγων κἀνταῦθα κἀκεῖ, φαίνεται δὲ ἐν μὲν τοῖσ Πλάτωνοσ λόγοισ διάκονον καὶ ὑπηρέτην ὀνομάζων καὶ μετὰ τῶν κολάκων τιθεὶσ αὐτόν·

ἐν οἷσ δὲ νυνὶ παρεσχόμεθα, ἄριστον τῶν Ἑλλήνων ἡγεῖσθαι κελεύων καὶ προστιθεὶσ ἐπιστήμην αὐτῷ τῶν πραγμάτων ἁπάντων, καὶ μηδεμίαν τύχην ἀξιῶν αἰτίαν γεγενῆσθαι, ἀλλὰ πάντ’ εἶναι τῆσ ἐκείνου γνώμησ. ἐγὼ τοίνυν τὸ μὲν τῆσ προσθήκησ τοῦτο οὐ δέχομαι, ἀλλ’ ἀξιῶ τὴν ἀγαθὴν τύχην ἁπάντων τῶν καλῶν ἡγεῖσθαι· ὅτι δὲ οὐχ ὁμολογεῖ ταῦτα ἐκείνοισ ἐλέγχω.

ἐγὼ δ’ οὐδ’ ἄλλον τινὰ ἠξίουν ἂν ταῦτα ὀνειδίζειν, μή τί γε δὴ Πλάτωνα, ἀλλὰ μεμνῆσθαι τοῦ τί δὲ χείρων ἐγὼ, ἂν ὁ δεῖνα ἐπὶ κόρρησ ἀδίκωσ πατάξῃ με; εἰ μὲν γὰρ ἅπαντα ταῦτ’ ἐστὶ λόγοσ ἀμφοτέρωθεν λεγόμενοσ καὶ πρὸσ τὴν ὑπόθεσιν ἣν ἄν τισ ἐνστήσηται δεῖ τὸ λοιπὸν ἅπαν περαίνειν, ὁμολογείσθω τοῦτο, καὶ οὐδὲν πλέον ζητοῦμεν· πάντωσ καὶ οὕτωσ ἀναίτιον τό γ’ ἡμέτερον. εἰ δ’ ἀπὸ σπουδῆσ δικαίασ λέγεται καὶ κρίσιν τῆσ ἀληθείασ ἔχει, ποτέροισ χρὴ πιστεύειν, ὅταν ταῦτ’ ἐκείνοισ ἐναντίωσ ἔχοντα φαίνηται; καὶ μὴν ἐξ ἴσου μὲν ἔγωγ’ οὐδέποτ’ ἂν θείην Αἰσχίνην Πλάτωνι, μήποθ’ οὕτω φιλονεικήσαιμι, ἀλλ’ ἀφείσθω τοῖσ ἀτόποισ τῶν σοφιστῶν ἡ κρίσισ αὕτη· φημὶ δὲ ὅσῳ μείζων καὶ τελεώτεροσ Πλάτων εἰσ λόγουσ, τοσούτῳ μᾶλλον ὑπέρ γε Θεμιστοκλέουσ ἐκεῖνα προσήκειν δέχεσθαι. τὸν μὲν γὰρ ἃ ἤκουσεν εἰκὸσ λέγειν, ἢ ὅτι ἐγγυτάτω ἐκείνων, ὁ δὲ τῆσ φύσεωσ οἶμαι κέχρηται τῇ περιουσίᾳ, ὥσπερ καὶ ἄλλα μυρία δή που διεξέρχεται ἐπὶ τῷ Σωκράτουσ ὀνόματι, περὶ ὧν ὁμολογεῖται μηδὲν ἐκεῖνον πραγματεύεσθαι, δίκαια μὲν οἶμαι ποιῶν κατ’ αὐτό γε τοῦτο καὶ ἀνδρὸσ ἀρίστου, τὸ τὸν διδάσκαλον ἀξιοῦν κοσμεῖν, πλήν γε ὅτι καὶ τὸ μηδ’ ἄλλουσ τῶν οὐκ ἀξίων καταισχύνειν ἐθέλειν προσεῖναι προσήκει. ἃ μὲν τοίνυν περὶ τῶν ἀνδρῶν εἰκὸσ ἦν εἰπεῖν μήτε τῶν ἀναγκαίων εἰρῆσθαι μηδὲν παριέντασ μήτε πάντα ἐφεξῆσ οἰομένουσ δεῖν λέγειν, ὡσ ἂν μή τῳ δοκοίημεν ἀπειροκάλωσ ἔχειν, ταῦτά ἐστιν. ἰσχυρίζεται δ’ οἷσ προσέπταισαν πρὸσ τὸ δημόσιον, ὥσπερ εἴ τινεσ χεῖρον ἔγνωσαν περὶ αὐτῶν, αὐτοὺσ χείρουσ ἡγεῖσθαι προσῆκον, ἢ τῷ καὶ ἄλλουσ τινὰσ εἰσ αὐτοὺσ ἐξαμαρτεῖν οὐδ’ ἡμᾶσ τοῦ προπηλακίζειν ἀπέχεσθαι δέον. τοῦ μὲν γὰρ ἢ φυγεῖν, ἢ χρήμασιν ἢ θανάτῳ ζημιωθῆναι, ἢ ἄλλ’ ὁτιοῦν τοιοῦτον παθεῖν ἡ τύχη κυρία δή που, τοὺσ δὲ λόγουσ καὶ τὴν πολιτείαν αὐτῶν ἀφ’ ὧν προείλοντο δίκαιον σκοπεῖν, ὧν ἐγὼ μὲν ὅπωσ ἂν ἐμαυτῷ συγγνοίην ἀξιοῦντι κατηγορεῖν οὐκ ἔχω.

ἀλλ’ οὐ ταῦτά γ’ ἐστὶν ὧν προϋπέδειξεν αὐτοῖσ ὁ διδάσκαλοσ οὐδ’ ὧν ἐπαιδεύοντο, ἀλλ’ ἐκεῖνοσ μὲν ὅπωσ ὀρθῶσ γράφωσιν εἰσηγεῖτο, καὶ ἅ γε σώζουσι, τῶν ἐκείνου μαθημάτων σώζουσι, ταῦτα δὲ αὐτῶν ἐστιν ἁμαρτήματα, εἴτ’ ἐνδείᾳ μαθήσεωσ εἴτε ῥᾳθυμίᾳ εἴθ’ ὅπωσ δή ποτε ἐπακολουθήσαντα, πλὴν οὐ δι’ ἐκεῖνόν γε οὐδὲ τὴν παρ’ ἐκείνου συντέλειαν, οὐ μᾶλλόν γ’ ἢ καὶ οἱ τῶν τροφῶν ἀποροῦντεσ διὰ τοὺσ πορίσαντασ καὶ διδόντασ αὐτοῖσ ἀποροῦσιν. οὐ γὰρ εἰκὸσ, φησὶ, παιδευθέντασ ὑπ’ αὐτῶν εἰσ αὐτοὺσ ἐξαμαρτεῖν, οὐδ’ ἐξ ὧν βελτίουσ ἐγένοντο, ἐκ τούτων ἄδικόν τι ψηφίζεσθαι. ἐγὼ δὲ οὐχ ᾧ βελτίουσ ἐγένοντο φήσαιμ’ ἂν ἁμαρτεῖν αὐτοὺσ, ἀλλ’ ὅτι μὴ πάντ’ ἐκείνοισ ἠδυνήθησαν ὅμοιοι γενέσθαι. τούτου δὲ πολλὴν συγγνώμην οὖσαν ἀμφοτέροισ εὑρίσκω. οὔτε γὰρ μὴ πάντ’ ἀναμαρτήτουσ γενέσθαι, καὶ ταῦτα ὄντασ δῆμον, οὔτε μὴ πάντασ ἀναμαρτήτουσ δυνηθῆναι ποιῆσαι μεγάλησ ἄν τισ τῆσ κατηγορίασ ἄγοι. ὅπου γὰρ οὐδὲ ἄνδρα ἰδίᾳ καθάπαξ αἰτίαν ἐκφεύγειν ῥᾴδιον, ἴσωσ δ’ οὐδ’ ἐν δυνατῷ, ἦ που πόλιν γε τοσαύτην οἰέσθαι προσήκει. ἀλλὰ μὴν ὅπου γε καὶ τοῖσ ἁμαρτοῦσιν αὐτοῖσ εἰκὸσ εἶναι συγγνώμη, ἦ που τοῖσ γε ἄγουσιν αὐτοὺσ πρὸσ τὸ βέλτιστον καὶ οἷσ ὅθ’ ἡμάρτανον οὐκ ἐπείθοντο, δεινὸν εἰ μὴ φήσομεν. Πλάτων τοίνυν ὡσ μὲν ἐκείνοισ χρώμενοι κατώρθουν οὐδὲν ἐᾷ σκοπεῖν, ἃ δ’ εἰσ αὐτοὺσ ἐκείνουσ ἐξήμαρτον, τοσοῦτον ἀπεῖχον τοῦ δοκοῦντά γ’ ἐκείνοισ ποιεῖν, ὡσ ταῦτα κατηγορεῖν. καὶ ἃ μὲν τῆσ παιδείασ αὐτῶν ἀπέλαυσαν ὑπερβαίνει, ἃ δ’ οὐχ ὧν ἐπαιδεύθησαν ἦν, ἀλλὰ τῆσ ἀνθρωπείασ φύσεωσ ἐμμεμενηκότα, ταῦτ’ ἐπ’ ἐκείνουσ ἄγει τοὺσ ὅπωσ μηδὲν ἁμαρτήσονται πᾶν ὅσον ἦν ἐν αὑτοῖσ πράττοντασ, ὥσπερ ἂν εἴ τισ τοὺσ γραμματιστὰσ τοὺσ παραδείξαντασ τοῖσ παισὶ τὰ γράμματα καὶ δείξαντασ γράφειν ἐκ τῶν δυνατῶν αἰτίουσ εἶναι φάσκοι τῶν περὶ ταῦτα ἁμαρτημάτων, εἴ τι μὴ καλῶσ ὕστερον μηδὲ ὡσ χρὴ γράφοιεν ἐφ’ αὑτῶν. ἀλλ’ οἶμαι τῆσ ἐνδείασ ἐστὶν ἅπαντα ταῦτα, οὐχ ὧν τισ μετέσχεν οὐδ’ ὧν ὅσον οἱο͂́ν τ’ ἦν ἐκαρπώσατο.

εἰ μὲν οὖν τι χεῖρον Ἀθηναίουσ ἐκεῖνοι προὐδίδαξαν, λεγέσθω τοῦτο κατ’ αὐτῶν, οὐδεὶσ λόγοσ αὐτοὺσ παραιτήσεται τὸ μὴ οὐ φαύλουσ εἶναι· εἰ δὲ μὴ πάντασ ἐπαίδευσαν μηδ’ ὡσ οἱο͂́ν τ’ ἀκριβέστατα μηδ’ ὡσ μάλιστα ἐβουλήθησαν, τί τό γε ἐκπεφευγὸσ τῆσ ἐκείνων προστασίασ ἄν τισ τιθείη; οὐ γὰρ τῆσ ἐκείνων ὁμιλίασ τοῦτο ἀπώναντο, ἀλλ’ οὐκ ἀπώναντο ἐκείνων ἔτι τοῦτό γε. οὔκουν ἐξ ὧν προσεῖχον αὐτοῖσ, ἐκ τούτων ἥμαρτον, ἀλλ’ ἐξ ὧν οὐ προσεῖχον ἐπλημμέλησαν. οὕτωσ ἅ γ’ ἐπείθοντο σαφῶσ ἄρ’ οἱ πείθοντεσ ἔπειθον καλῶσ. ἔπειτα μουσικὴν μὲν καὶ γεωμετρίαν καὶ τὰσ ἄλλασ τέχνασ λέγω καὶ τὰσ πάνυ φαύλασ οὐ πάντεσ οἱ φοιτήσαντεσ παρὰ τοὺσ διδασκάλουσ λαμβάνουσιν, ἀλλ’ ἐκ τῶν πολλῶν ὀλίγοι κομιδῆ τινεσ· καὶ οὐδ’ ἐν τούτοισ οὐδεὶσ ἐπαναγκάζει τοὺσ διδασκάλουσ αὐτοὺσ ὑπευθύνουσ εἶναι τοῦ διὰ παντὸσ ἀκριβοῦσ, οὐδ’ ἂν ὁ μαθὼν μὴ πάντα κατορθοῖ, μηδ’ ὅμοιοσ ᾖ τῷ διδάξαντι, οὐδεὶσ τοῦτ’ ἀναμφισβήτητον κατ’ ἐκείνου τίθησιν, οὔθ’ ὡσ οὐδὲν ἐπισταμένου τῆσ τέχνησ οὔθ’ ὡσ ἑκόντοσ ὑποστειλαμένου οὔθ’ ὡσ τὸ σύμπαν εἰπεῖν ἀδικοῦντοσ. ἀλλ’ ἴσμεν τὸν τοῦ Ὁμήρου λόγον ὃν περὶ τῶν παίδων ἔφη κἀπὶ τῶν τοιούτων ἰσχύοντα· παῦροι γὰρ φησὶ παῖδεσ ὁμοῖοι πατρὶ πέλονται, οἱ πλέονεσ κακίουσ, παῦροι δέ τε πατρὸσ ἀρείουσ. καὶ διδασκάλῳ τὸν μὲν ὅμοιον συνέβη γενέσθαι, τὸν δὲ οὒ, καὶ ὁ μέν γε χείρων, ὁ δὲ βελτίων ἐγένετο. οὕτω ταῦτ’ ἔχοντα σύνισμεν καὶ ἐν γένεσι καὶ ἐν τέχναισ· τὴν δὲ πολιτικὴν εἰ μὴ πάντασ ἐπαίδευσαν Ἀθηναίουσ Θεμιστοκλῆσ καὶ Περικλῆσ καὶ Μιλτιάδησ καὶ Κίμων, μηδ’ ἅπαντασ ἐφεξῆσ βελτίουσ ἐποίησαν κατὰ φυλὰσ καὶ κατ’ ἄνδρα ὥσπερ θεωρικὸν τὴν ἐπιστήμην διανέμοντεσ, εἶθ’ ὑπερφυέσ τι φήσομεν κατ’ αὐτῶν εὑρηκέναι, ὡσ οὐδ’ αὐτοὶ βελτίουσ οὐδενὸσ ἦσαν εἰσ ταῦτα;

καὶ τοῦ μὲν χυτρέωσ οὐ κατηγορεῖσ ὅτι μὴ πάντασ ἐφεξῆσ πλάττειν ἐδίδαξε, τῶν δ’ ἄκρων ἐν τοῖσ Ἕλλησι κατηγορεῖσ ὅτι μὴ πάντασ ἑαυτοῖσ προσομοίουσ ἐποίησαν; καὶ οὐκ ἀγαπᾷσ τὸ τοῦ σοῦ Πρωταγόρου, εἰ καὶ καθ’ ὁσονοῦν προὐβίβασαν τοὺσ πολλοὺσ εἰσ τὸ βέλτιον, ἀλλ’ εἰ μὴ πάντ’ ἀνεγκλήτωσ ὁ δῆμοσ καὶ ὥσπερ ἂν εἷσ ἀνὴρ μετεχείρισε, τοῦτ’ ἤδη κατὰ τῶν προστατῶν ἐστί σοι. καὶ μὴν ὁρῶ μέν γε καὶ τοὺσ ἰατροὺσ καὶ τοὺσ πάνυ χρηστοὺσ εἶναι δοκοῦντασ οὐ καθάπαξ οὕτωσ ἐξαιροῦντασ τὰ νοσήματα ὥστε μηδὲ ἴχνοσ ἐμμεῖναι τῷ σώματι, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀρχαίων πολλάκισ ἐγκαταλιπόντασ καὶ τὸ πραῦ̈ναι χάριν ἀρκοῦσαν τιθεμένουσ, καὶ ταῖσ παντελέσι θεραπείαισ τήν γε φύσιν οὐχ οἱούσ τε ὄντασ ὑπερβῆναι, ἀλλὰ ταύτησ μὲν ἀπήλλαξαν τῆσ νόσου, ἑτέραν δ’ οὐδὲν ἐκώλυσαν ἐπελθεῖν ὕστερον. οὐ γάρ ἐσθ’ ἡ τέχνη διὰ τέλουσ ἀξιόχρεωσ, ἀλλ’ ἡ φύσισ νικᾷ. τί οὖν θαυμαστὸν εἰ κἀκεῖνοι πολλὰ καὶ χρηστὰ συμβουλεύσαντεσ Ἀθηναίοισ καὶ πολλὰ τῶν δυσχερῶν κωλύσαντεσ μὴ διὰ τέλουσ αὐτοὺσ ἠδυνήθησαν κατασχεῖν μηδ’ ἀθάνατα ἰάσαντο, ἀλλ’ ἡττήθησαν τῆσ δήμου φύσεωσ, εἴτε καὶ τῆσ κοινῆσ ἀνθρώπων δεῖ λέγειν, καὶ μὴ ἠδυνήθησαν καθάπαξ ἐκ τῆσ πόλεωσ ἐξελεῖν ἀδικίαν, ὥσπερ γεωργοὶ τὰ λυμαινόμενα τῇ χώρᾳ καθ’ ἕκαστον ἐνιαυτὸν ἐκκόπτοντεσ, εἶτ’ οὐκ ἐφικνούμενοι διὰ παντὸσ τοῦ σπέρματοσ. εἰ τοῦτον τὸν τρόπον κἀκείνουσ ἐθέλοντασ καθαίρειν τὴν πόλιν ἐξέφυγε καὶ ἐνέμεινε σπέρμα ἀναγκαῖον ἀδικίασ καὶ ἀγνωμοσύνησ, καὶ οὐ πάνθ’ ὑπήκουσεν αὐτοῖσ, ἀλλ’ ἔσθ’ ἃ καὶ καθ’ αὑτὸν ὁ δῆμοσ ἐβουλεύσατο, τίνα ταῦτ’ ἔχει τοῖσ ἀνδράσι φαυλότητα, ἢ τί δεῖ τὰ ἑτέρων ἐκείνοισ λογίζεσθαι, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ στάσεωσ οὔσησ ἐν τῇ πόλει καὶ τούτων τῆσ ἑτέρασ ἡγουμένων τῆσ τῶν ἐπιεικῶν, εἶτα τὰ τῶν ἑτέρων ἁμαρτήματα καὶ τῶν εἰσ τούτουσ πλημμελούντων αὐτοῖσ τούτοισ τισ προσετίθει; καὶ τίν’ ἔχει φύσιν, οἳ μήτ’ ἔδρων ταῦτα καὶ προσέτι κωλύειν ἠξίουν;

ἀλλ’ ἴσωσ οὐκ αὐτοῖσ ἐγκαλεῖν, ἀλλ’ ὑπὲρ αὐτῶν ἄξιον ἐγκαλεῖν. καὶ δῆτ’ ἔγωγ’ ἐνεθυμήθην ὡσ λυσιτελούντωσ αὐτῷ Πλάτωνι τὰσ αἰτίασ ἀπολύομαι καὶ ὁποίασ τινὰσ αὐτὸσ καθ’ αὑτοῦ δίδωσι τὰσ λαβὰσ ἐκ τῶν ἐγκλημάτων τούτων, εἴ τισ αὐτὸν βούλοιτο μιμήσασθαι. φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν, εἰ καθάπερ τὸν Πρωτεσίλαόν φασι παραιτησάμενον τοὺσ κάτω γεγενῆσθαι μετὰ τῶν ζώντων, ἢ καὶ ὥσπερ τῶν κωμικῶν τισ ἐποίησε τέτταρασ τῶν προστατῶν ἀνεστῶτασ, ἐν οἷσ δύο τούτων ἔνεισιν, οὕτωσ οἱ τέτταρεσ ἡμῖν οὗτοι, περὶ ὧν ἡ νυνὶ διαδικασία, ἀνάστασιν εὑρ́οντο, ὥστε συγγενέσθαι Πλάτωνι μίαν μόνην ἡμέραν ἐπὶ τοῖσ λόγοισ τούτοισ, ἔπειτα ἔλεγον τὸν Περικλέα προστησάμενοι, εἰ δὲ βούλει τὸν Θεμιστοκλέα, οἵπερ ἡμῖν ἐπὶ κέρωσ τῶν ῥητόρων ‐ καὶ ὅπωσ μηδεὶσ ἐμοὶ τὸ τραχὺ τῆσ ἀποκρίσεωσ λογιεῖται· μάλιστα μὲν γὰρ οὐδ’ ἔσται τοιοῦτον οὐδὲν, ἀλλ’ εἰσ ὅσον οἱο͂́ν τε ἐπανήσομεν, ἔπειτ’ αὐτῶν ἐκείνων οἰέσθαι χρὴ τοὺσ λόγουσ εἶναι καὶ οὐκ ἐμούσ. τὸν ξύοντα δ’ ἀντιξύειν καὶ τοῖσ ὄνοισ ἡ παροιμία δή που δίδωσι. Περικλέα δὲ κἂν τοῖσ λέουσι μᾶλλον ἢ τοῖσ ὄνοισ εἰκάζειν φαῖεν ἂν Ὁμηρίδαι. ὥστε τοσοῦτόν γ’ ἐξέσται μεταδοῦναι παρρησίασ αὐτῷ, ὅσον εἰ μηδεὶσ ἀξιοῖ Πλάτωνοσ καταψηφίζεσθαι, εἰ μηδ’ ἐκεῖνον ἐκ τῶν αὐτῶν τούτων ἐνείη μὴ κεκωλῦσθαι διδάσκειν. εἰ δέ τισ ἀχθεσθήσεται τούτοισ ὑπὲρ Πλάτωνοσ, αὐτόχρημα τἀναντία οἷσ βούλεται ποιήσει. οἷσ γὰρ τὸν Πλάτωνα συκοφαντεῖσθαι φήσει, τούτοισ ὅπωσ συκοφαντεῖ βεβαιώσει. ἀλλὰ μὴν εἴ γε μηδὲ κακῶσ ἀκούσασι καλῶσ ἔχειν οἰήσεται ταῖσ αὐταῖσ χρήσασθαι λαβαῖσ, καὶ ταύταισ μὴ ἐπὶ τῷ κακῶσ ἀντειπεῖν, ἀλλ’ ἐπὶ τῷ διὰ τῶν ἐκείνου τὰ ἑαυτῶν ἀπολύσασθαι, πῶσ εἰρηκέναι γ’ αὐτὸν πρότερον κακῶσ ἃ μηδεὶσ ἐπηνάγκαζε καὶ δι’ ὧν χείρουσ ᾤετο ἐκείνουσ ἀποφαίνειν δεξιόν τι νομίζειν κελεύσει; ἐροῦσι τοίνυν, ὡσ ἐγὼ νομίζω, ταυτὶ, μᾶλλον δ’ εἶπον ἂν, Ἡμεῖσ, ὦ Πλάτων, πολλὰ καὶ βλάσφημα ἀκούσαντεσ ὑπὸ σοῦ οὐ τοῖσ ἴσοισ ἀμυνούμεθά σε οὐδ’ ἐροῦμεν κακῶσ, ἀλλὰ καὶ ἄνδρα ἐν τοῖσ πρώτοισ καὶ ἄριστον τῶν Ἑλλήνων ἡγούμεθα, καὶ τῇ πόλει συγχαίρομεν, οὐ σοὶ μόνῳ, τῆσ σῆσ φύσεωσ.

πάντωσ δ’ ἐξ ἀρχῆσ ἑρ́μαιον ἡμῶν αὐτῶν ἐποιησάμεθα ὅ τι ἡ πόλισ ἡμῶν κερδαίνοι. κάλλιστον δὲ πάντων κερδῶν ἡ τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν φορά· ὧν καὶ ἡμεῖσ ποτε ᾠόμεθα εἶναι, σὺ δὲ οὐ δίδωσ. ἐπειδὴ δὲ καὶ Μιθαίκῳ προσεικάζεισ ἡμᾶσ τῷ τὴν Σικελικὴν ὀψοποιίαν συγγεγραφότι, εἰκὸσ μέν σέ γ’ ἄμεινον ἡμῶν ταῦτ’ ἐπίστασθαι. οὐ γὰρ ἡμεῖσ γ’ ἴσμεν περὶ τοιούτων συγγραμμάτων οὐδὲν, οὐ γὰρ πυκνὰ ἐπεμίξαμεν τῇ Σικελίᾳ. ἀλλ’ ὥσπερ σὺ πρὸσ τὰ πολιτικὰ ἀσχόλωσ ἔσχεσ ὑπὸ τῶν λόγων τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ, οὕτωσ ἡμῖν ὑπὸ τῶν λόγων τῶν πολιτικῶν οὐχ ὑπῆρχε σχολὴ τῶν ἐκεῖ μαθεῖν οὐδέν. ἀλλὰ σέ γ’ οὐκ ἀπεικὸσ προστυχεῖν τοιούτοισ ἀνθρώποισ καὶ συγγράμμασιν, εἰ καὶ μὴ ἑκόντα, ἀλλ’ ἄκοντα, ὥσπερ που καὶ ἄλλων πολλῶν καὶ ἑκουσίων πεῖραν λαβεῖν, ἅτε πολλάκισ διὰ τοῦ Σικελικοῦ πελάγουσ κομισθέντα. φέρε δὴ πρὸσ αὐτῆσ τῆσ ἐν Σικελίᾳ τραπέζησ, εἴτε Μίθαικοσ αὐτὴν εἴτε καὶ ὁστισοῦν παρετίθει, τί σοι τεκμήριόν ἐστι τῆσ ἡμετέρασ φαυλότητοσ; ὅτι νὴ Δί’ οὐ πάντασ Ἀθηναίουσ δικαίουσ ἐποιήσαμεν. σὺ δ’ ἐποίησασ βελτίω τί Διονύσιον, εἰ μὲν βούλει τὸν Ἑρμοκράτουσ, εἰ δὲ βούλει τὸν Διονυσίου; συνεγένου μὲν γὰρ ἀμφοτέροισ.

οἱ δὲ τί σοῦ καὶ τῆσ σῆσ συνουσίασ ἀπώναντο; καίτοι διελέγου δή που πρὸσ αὐτοὺσ περὶ τοῦ δικαίου καὶ νόμου καὶ πολιτείασ, καὶ τὴν ἰσότητα τὴν ἐν γεωμετρίᾳ καὶ πρὸσ ἐκείνουσ ἐπῄνεισ, καὶ οὕτω φιληκόωσ εἶχον ὥστε καὶ μετεπέμποντό σε, καὶ σὺ προθυμίασ ἐνέλιπεσ οὐδὲν, ὅπωσ ἀγαθόν τι πράξωσι δι’ ἐκείνων αἱ πόλεισ. ἐλελήθεισ δὲ ἄρα σαυτὸν ἁπάσαισ ταῖσ παροιμίαισ ἐνεχόμενοσ, εἰσ πῦρ ξαίνων καὶ λίθον ἕψων καὶ σπείρων τὰσ πέτρασ. τί γὰρ τῶν σῶν νουθεσιῶν καὶ λόγων ἀπέλαυσαν ἐκεῖνοι; τί τῶν θείων ἢ τῶν ἀνθρωπείων ἄμεινον μετεχειρίσαντο μετ’ ἐκείνην τὴν ἡμέραν, ἐν ᾗ σοὶ τὰ ὦτα ὑπέσχον; τίσ αὐτοὺσ μετάνοια τῶν πρόσθεν ἡμαρτημένων εἰσῆλθε; τίσ ἔρωσ φιλοσοφῆσαι πάντα τἄλλα ὑπερβάντασ; τί βέλτιον ἢ τῶν κατ’ αὐτὴν τὴν πόλιν ἔσχεν ἢ τῶν ἔξω; τίσ Γελώων ἢ Λεοντίνων ἢ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων τῶν ἐν Σικελίᾳ χρηστῶν καὶ δικαίων ἐκείνων ἔτυχε διὰ σὲ καὶ τοὺσ σοὺσ λόγουσ; εἰ δὲ μὴ τῶν Ἑλλήνων, τίσι τῶν βαρβάρων [τίνι τῶν ἐν Σικελίᾳ ὄντων] ἐνεδείξαντο ὡσ βελτίουσ γεγόνασιν; εἰε͂ν. ἀλλὰ τῶν μὲν Σικελίαν οἰκούντων οὐδενὶ, τῶν δ’ ἐν Ἰταλίᾳ βαρβάρων ἢ Ἑλλήνων τίσιν εἰπέ μοι κάλλιον ἢ πρὸ τοῦ προσηνέχθησαν; εἰσ τί καὶ πρὸσ τίνασ ἀνθρώπουσ ἐποίησε βελτίουσ αὐτοὺσ ἡ σὴ πολιτεία; τίνι Καρχηδονίων, εἰ μὴ τῶν Ἑλλήνων ἔχεισ εἰπεῖν, ἢ τίνι τῶν ἄλλων τῶν ἐν τῇ Λιβύῃ βαρβάρων ἀρετὴν ἀσκῶν ἐπεδείξατο ὁ τύραννοσ, ἀφ’ οὗ τῶν Πλάτωνοσ δογμάτων ἠκροάσατο, εἴτ’ οὖν ὁ πρεσβύτεροσ λέγω εἴθ’ ὁ νεώτεροσ; καὶ μὴν εἰ μὲν τοῖσ συμβούλοισ ἀνατιθέναι χρὴ τὰ τῶν ἐν ταῖσ ἐξουσίαισ ἁμαρτήματα, τί μᾶλλον ἡμῶν ἢ σαυτοῦ φήσουσι κατηγορεῖσ; ἐπειδή γε καὶ κατὰ σοῦ τὰ ἐκείνων ὑπάρχει λέγειν. εἰ δ’ οὐδὲν ἂν εἶναι ταῦτα φαίησ πρὸσ σὲ, τοῖσ αὐτοῖσ τούτοισ καὶ ἡμᾶσ ἀπολύεισ, εἴ τι καὶ ὁ Ἀθηναίων δῆμοσ ἔξω τι τῶν ἡμῖν δοκούντων ἔπραξεν. οἶμαι τοίνυν οὐκ ἀρκέσειν τοῖσ ἀνδράσι ταῦτα, ἀλλ’ ἐκεῖνο ἥδιστ’ ἂν αὐτοὺσ ἤδη προσθεῖναι, τὸ ποῖον; τὸ ἐπειδὴ τοίνυν ἐν ἀμφοτέροισ ἔνεστι μὴ πάνθ’ ὡσ ἐδόκει τῷ συμβούλῳ πεπρᾶχθαι, πότεροι βελτίονι καὶ δικαιοτέρῳ πράγματι τὴν ἀρχὴν ἐπέθεντο ἡμῶν; πότερον ὁ τὸν τύραννον παιδεύειν ἀξιῶν καὶ πλέων ἔξω τῆσ πατρίδοσ τοσοῦτον, ἢ οἱ τοῖσ πολίταισ τοῖσ ἑαυτῶν τὰ βέλτιστα ἐθελήσαντεσ συμβουλεῦσαι, καὶ τούτοισ ἐκ τῶν δυνατῶν ἀμείνω τὰ πράγματα ποιεῖν;

τί φῂσ, ὦ Πλάτων, πρὸσ ταῦτ’, ἐροῦσι, καὶ ὅτε γε καθάπαξ οὐκ ἐκρατήσαμεν, πότεροι μᾶλλον τῆσ γνώμησ τῆσ ἐξ ἀρχῆσ ἐφικόμεθα; καὶ πότεροι πλέον προὐβιβάσαμεν; πότερ’ ἡμεῖσ βελτίουσ Ἀθηναίουσ ἀπεφήναμεν, ἢ σὺ τοὺσ τυράννουσ; καὶ μὴν ἐκείνοισ μὲν πλὴν ἴσωσ ὀλίγων ἅπανθ’ ἡμάρτηται, τοῖσ δὲ μεθ’ ἡμῶν ἅπαντα κάλλιον πλὴν ὀλίγων ἢ κατὰ πάντασ ἀνθρώπουσ πεποίηται. τοσοῦτον ἡμεῖσ ἀμείνουσ τοὺσ ἡμῖν χρωμένουσ ἀπεδείξαμεν ἢ σὺ τοὺσ σοί. εἰ δ’ ἐρεῖσ ὅτι βελτίουσ οὗτοι τὴν φύσιν, καὶ ταύτῃ φρονιμωτέρουσ ἡμᾶσ ἀποδεικνύεισ, εἴ τινασ ἐν τούτοισ ἔσχομεν ἐλπίδασ, οὐχ ὥσπερ σὺ τοῦ παντὸσ διήμαρτεσ, ἐκείνοισ διαλέγεσθαι προὔργου τι δόξασ εἶναι. ἔπειτα ὥσπερ ἐν οἷσ βελτίουσ ἑτέρων γεγόνασι τὴν φύσιν αἰτιᾷ, οὕτωσ εἴ τι καὶ προπετέστερον εἰργάσθαι σοι δοκοῦσι, τῆσ φύσεωσ αὐτὸ θὲσ τῆσ αὐτῆσ καὶ μὴ λάμβαν’ ἐφ’ ἡμᾶσ, μηδ’ ἃ μὲν ἡμῶν ἡγουμένων κατέπραξαν, ἀποστέρει τοὺσ συμβουλεύσαντασ καὶ τοὺσ συγκατεργασαμένουσ ἡμᾶσ τῷ δοκεῖν τὰ βέλτιστα παραινέσαι, ἃ δ’ ἐπὶ σφῶν αὐτῶν ἐξήμαρτον εἰσ ἡμᾶσ, ταῦθ’ ὡσ ἡμεῖσ ἀδικοῦμεν λέγε. ἐκείνων μὲν γὰρ καὶ ἡμεῖσ αἴτιοι τὸ μέροσ, τούτων δὲ οὐδὲ μικρόν. ἀλλὰ ταῦθ’, ὡσ ἔφη Σοφοκλῆσ, πεπονθότ’ ἐστὶ μᾶλλον ἢ δεδρακότα. καὶ μὴν εἴ γε τὸ προσκροῦσαι καὶ χρήσασθαί τινι συμφορᾷ κακίασ ἔλεγχόσ ἐστι καὶ μέμψιν δικαίαν ἔχει τῷ πεπονθότι, σκόπει πρὸσ τὰ ἡμέτερα καὶ τὰ σαυτοῦ. ποῖ’ ἄττ’ ἀπέλαυσασ τῶν τυράννων οὓσ παιδεύειν προῃροῦ; μὴ ἄρ’ οὐ Πολυκράτησ τὴν ἔξωθεν τύχην οὐδ’ αὐτὸσ ἡμῖν ἦσθα. οὕτω μὲν ἐξ ἀρχῆσ εἱρχθεὶσ ἐτρέφου παρὰ ἐλπίδα καὶ παρ’ ἀξίαν ἅπασαν σεαυτοῦ, καὶ εἰ μή σε ἀνὴρ Ἰταλιώτησ ἐξῃτήσατο τῶν Πυθαγορείων, ὥσπερ σὺ φῂσ τὸν πρύτανιν, ὅτι ἡμῶν ἕνα μέλλοντα εἰσ τὸ βάραθρον ἐμπεσεῖσθαι διεκώλυσε, κἂν αὐτὸσ ἴσωσ εἰσ τὰσ λιθοτομίασ ἐνέπεσεσ, ἢ δή τοι τό γε δεύτερον οὐκ ἂν ὑπεξέφυγεσ Στυγὸσ ὕδατοσ αἰπὰ ῥέεθρα τοῦ πορθμοῦ, ἀλλ’ ἐτεθνήκεισ ἂν αὐτοῦ ἐν Σικελίᾳ.

νῦν δὲ Ἀρχύτασ ἦν ὁ κωλύσασ καὶ Διονύσιοσ Ἀρχύταν μὲν ἐπιστέλλοντα ᾐσχύνθη καὶ ἔδωκε τὴν χάριν, Πλάτωνα δὲ οὐκ ᾐσχύνετο, ᾧ συνῆν καὶ οὗ τοὺσ καλοὺσ ἐκείνουσ καὶ σεμνοὺσ λόγουσ ἤκουσεν, ἀλλὰ τοσοῦτον ἔδει τιμᾶν ἢ πείθεσθαι λέγοντι ὥσθ’, ἵνα σου τῆσ φωνῆσ μὴ ἀκούοι, καθείρξασ εἶχεν ὡσεί τινα ἀτίμητον μετανάστην. καὶ περιειστήκει σοι τὸ τοῦ Κίμωνοσ, ὃ σὺ φῂσ πρὸσ αὐτὸν τοὺσ Ἀθηναίουσ οὐκ ἐθέλειν αὐτοῦ τῆσ φωνῆσ ἀκούειν, οὐδὲ σοῦ τότ’ ἠξίου Διονύσιοσ, πλὴν ὅσον οὐκ ἐν τοῖσ ἴσοισ ἦσθα. ἐκεῖνον μὲν γὰρ Ἀθηναῖοι μετέστησαν ὅπωσ αὐτοῦ δέκα ἐτῶν μὴ ἀκροάσαιντο, σοὶ δὲ οὐδ’ αὐτὸ τοῦτο ἐξῆν μεταστῆναι καὶ πάνυ δή που βουλομένῳ τε καὶ ζητοῦντι, νοῦν ἔχοντι, ὡσ ἐγώ φημι. ἀλλὰ τοῦτ’ ἦν ἡ δεινὴ συμφορὰ τὸ μὴ ἐξεῖναι ἀπελθεῖν, ἀλλὰ μένειν πρὸσ βίαν καὶ μονονοὺ προσηλῶσθαι. καὶ παραδίδωσι δή σε μετὰ ταῦθ’ ὁ φίλτατοσ ἀνδρὶ Σπαρτιάτῃ Πόλλιδι, καὶ οὐδ’ ἐνταῦθ’ ἔστη τῆσ ὕβρεωσ, ἀλλ’ ἀποδόσθαι προσέταξεν, ἀποδόσθαι τὸν ἄριστον οἴμοι τῶν Ἑλλήνων, ὥσπερ ἀνδράποδον τῶν ἐπ’ ἐξαγωγῇ. οὐκ ἂν ἡμῶν γε ζώντων καὶ τῶν τριήρων οὐσῶν τοῦθ’ ὕβρισεν ὁ θεοῖσ ἐχθρὸσ ἐκεῖνοσ. ὅμωσ δ’ ἐπέταξε καὶ Πλάτων ἐξήγετο ἐκ Σικελίασ ὑπὸ Πόλλιδοσ καὶ ὁ Πόλλισ αὖ πάλιν παραλαβὼν Διονύσιον μὲν καὶ ἀπόντα ᾐσχύνετο καὶ ὧν ἐπέσκηψεν ἐμέμνητο, σὲ δ’ ὁρῶν καὶ συνὼν παρ’ οὐδὲν ἐποιεῖτο, ἀλλ’ ἡ θαυμαστή σου δύναμισ καὶ πειθὼ κατὰ τοὺσ λόγουσ ἡττᾶτο τῶν ἐντολῶν τοῦ Διονυσίου· καὶ Πόλλισ ἐκείνῳ μὲν συνεβάλλετο, καὶ ταῦτα τοιαῦτα ἐπιτάξαντι, σοὶ δ’ οὐδέν· προσθῶμεν δὲ ὅτι καὶ Σπαρτιάτησ ὢν καὶ τεθραμμένοσ ἐν νόμοισ καὶ πολιτείᾳ δεύτερα τῶν πασῶν ἐχούσῃ παρὰ σοὶ κριτῇ, μᾶλλον δὲ πρῶτα τῶν οὐσῶν.

ἐκεῖνόσ τε γὰρ εἰσ Μολοττοὺσ ὡσ Ἄδμητον ἐχθρὸν ὄντα αὐτῷ παραγίγνεται καὶ δι’ ἐκείνου σώζεται καὶ σοὶ παρὰ τοῖσ ἐχθροῖσ τοῖσ κοινοῖσ τῆσ πατρίδοσ τῆσ σαυτοῦ συνέβαινεν ἐξετάζεσθαι. καί σοι μάτην, ὡσ ἐοίκε, τὰ πολλὰ ἐκεῖνα εἰσ τὴν τῶν Λακεδαιμονίων πόλιν ὕμνητο. ὁ γοῦν τῶν Λακεδαιμονίων ποτὲ ναύαρχοσ τοσοῦτον διήμαρτε τῆσ σῆσ ἀξίασ, ὅσον οὐδ’ ἂν εἷσ Περσῶν ἢ Σκυθῶν, οἷσ οὐκ ἦν συνεῖναι τῆσ σῆσ φωνῆσ τὸ παράπαν. καίτοι γε εἰ μὲν ἠξίουσ αὐτὸν ἀμείνω γενέσθαι Διονυσίου περὶ σὲ καὶ βουλεύσασθαί τι βέλτιον, ὁ δὲ οὐ προσεῖχέ σοι τὸν νοῦν, ἀλλὰ τοῦ μὴ παρόντοσ ἦν καὶ τοῦ τὰ αἴσχισα ἐντειλαμένου, πῶσ οὐχ ἡττῶ πάμπολυ τοῦ τυράννου καὶ ποῦ δίκαιοσ εἶ προφέρειν εἴ τίσ τινα πείθειν ἐγχειρῶν ἀπέτυχεν; εἰ δὲ σὺ μὲν στέργειν ἠξίουσ τοῖσ παροῦσιν, ὁ δὲ οὐκ ᾐδεῖτό σου τὴν σιωπὴν οὐδ’ ἁπάντων λόγων ἡγεῖτο ἱκανωτέραν εἶναι τοὺσ προσήκοντασ αὐτῷ λογισμοὺσ περὶ σοῦ παραστῆσαι, πῶσ τῶν εἰκότων ἐτύγχανεσ, ἢ πῶσ τὰ πρέποντα ἀπέλαυεσ τῆσ φύσεωσ τῆσ σεαυτοῦ; νὴ Δί’ ἀλλ’ οὐδὲν σὺ χείρων, εἰ παρέπαιε Πόλλισ καὶ Διονύσιοσ. οὐδέ γ’ ἡμεῖσ, ὦ μακάριε, εἴ τισ περὶ ἡμᾶσ φαῦλοσ Ἀθηναίων ἐγένετο. εἰσ τοίνυν τοῦθ’ ἧκεν ὁ Πόλλισ ὑπερβολῆσ καὶ οὕτω σφόδρα ἐσπούδασε κύριοσ καταστὰσ βουλεύσασθαι περὶ ἀνδρὸσ οἱού μηδ’ ὄναρ ἤλπισεν, εἶτα φανῆναί τι παμμέγεθεσ βεβουλευμένοσ καὶ ὑπερβάλλον φιλανθρωπίᾳ τε καὶ παιδείᾳ, ὥστε κομίσασ εἰσ Αἴγιναν, ἐν ᾗ θάνατοσ προείρητο εἴ τισ Ἀθηναίων ἐπιβαίνων ληφθείη, ἐνταῦθα ἐκβιβάζει σε. κἀνταῦθα αὖ τὸ τοῦ Θεμιστοκλέουσ ἠτύχεισ, μᾶλλον δὲ καὶ ηὐτύχεισ. καὶ εἰ μὴ ἐκεῖνοι βελτίουσ ἐγένοντο τοῦ τυράννου καὶ τοῦ διακόνου, ‐ καὶ οὗτοί γε καλῶσ ποιοῦντεσ τὴν Πλάτωνοσ φιλοσοφίαν καὶ δόξαν ᾐσχύνθησαν, ‐ ἐτεθνήκεισ ἂν αὐτόθι νῆσον ἀντὶ νήσου μεταλαβὼν, ἐν προθύροισ τῆσ πατρίδοσ, οὐκ ἐν Σικελίᾳ·

τοσοῦτον ἔμελλεσ κερδαίνειν. ὁ δὲ χρηστὸσ σύμπλουσ ὁ Σπαρτιάτησ οὐδ’ ὣσ ἐπελάθετο ὧν ἤκουσε παρὰ τοῦ Διονυσίου, ἀλλ’ ἐπώλησε τὴν ἱερὰν κεφαλήν· καὶ πωλοῦντοσ Πόλλιδοσ Ἑλλήνων μὲν οὐδεὶσ ὠνεῖτό σε ‐ οὕτω πάντεσ κατείχοντο ὑπὸ τῶν σῶν λόγων ‐ Λίβυσ δ’ ἄνθρωποσ Ἀννίκερισ ὄνομα, ὃν οὐδ’ ἠπίστατο ἀνθρώπων οὐδεὶσ, εἰ μὴ ταῖσ σαῖσ συμφοραῖσ ἀπεχρήσατο. νῦν δ’ οὐ Πλάτωνα ἐπρίατο, ἀλλὰ δόξαν αὑτῷ καὶ τὸ γιγνώσκεσθαι. καὶ τότε ἤδη Δίων τὰ θαυμαστὰ ἐφιλανθρωπεύετο πέμπων τὰ λύτρα τῷ Λίβυϊ. ἀλλ’ οὐδ’ ἐκεῖνόσ γ’ ἡττήθη τοῦ Δίωνοσ, ἀλλ’ ἀφῆκέ σε προῖκα, ὁ μηδεπώποτ’ ἰδὼν πρότερον μηδ’ ὁμιλήσασ μηδαμοῦ μήτε νήσων μήτ’ ἠπείρου. ἐλθὼν τοίνυν οἴκαδε καὶ διαφυγὼν ὥσπερ τισ Ὀδυσσεὺσ οὐ θανάτουσ μόνον, ἀλλὰ καὶ δουλείαν, καὶ οὑτωσὶ σαφῶσ ἐπὶ τῇ ἑτέρων κακίᾳ καὶ φιλανθρωπίᾳ γενόμενοσ χρόνον μέν τινα ἡσυχάσασ· ὡσ δὲ τελευτήσαντοσ τοῦ προτέρου Διονυσίου παραλαβὼν τὴν ἀρχὴν ὁ ἐξ ἐκείνου Διονύσιοσ μετεπέμπετο αὖθίσ σε εἰσ τὴν πολυύμνητον Σικελίαν, ὥσπερ μετὰ τῶν ἄλλων ὧν παρὰ τοῦ πατρὸσ παρειλήφει καὶ τὴν εἰσ σὲ ὕβριν παρειληφὼσ, καὶ κληρονομῶν καὶ τοῦ σοι προστάττειν, ὥσπερ Συρακοσίοισ ἢ τοῖσ ἄλλοισ τοῖσ ἐν Σικελίᾳ, ᾤχου δὴ πλέων. καὶ ποίων τινῶν ἀπέλαυσασ πάλιν αὐτὸσ οἶσθα, ὡσ οὔθ’ ὧν ἀπῆρασ χάριν διεπράξω ἠνέσχου τε πολλὰ καὶ παντοῖα, καὶ παντὸσ μᾶλλον ἢ σαυτοῦ, τοσοῦτον εὐτυχήσασ μόνον, εἰρήσεται γὰρ, ὅσον οὐ μετέσχεσ τῆσ Φιλοξένου τοῦ διθυραμβοποιοῦ τύχησ, καίτοι πράττων μάλιστά πωσ ἀντίπαλα ἐκείνῳ. μή τοι νομίσῃσ ἡμᾶσ ἀγνοεῖν τοὺσ σοὺσ λόγουσ ἢ μὴ συγχωρεῖν ἀληθεῖσ εἶναι, ὡσ οὐ θέμισ ἀνδρὶ βελτίονι ὑπὸ χείρονοσ οὔθ’ ὑβρίζεσθαι οὔτε βλάπτεσθαι. σύνισμεν ταῦτα καὶ μαρτυροῦμεν ὡσ ἀληθῆ λέγεισ, ὅμωσ δέ γε ὁ θαυμαστὸσ ἐκεῖνοσ ἐραστήσ σου οὐδ’ ὁτιοῦν ὕβρεωσ καὶ ἀσελγείασ ἀπέλιπε.

καὶ σὺ μὲν ἴσωσ οὐδὲν ὑβρίσθησ, ὁ δ’ οἷσ ἡγεῖτο ὑβρίζειν, πλείω ταῦτ’ ἔπραττεν ἢ δι’ ὧν ᾔδει τιμήσων. καὶ οὐδ’ οὕτω κατέλυσασ τὴν πρὸσ ἐκεῖνον ὁμιλίαν καὶ τὸ πλεῖν, ἀλλ’ οὕτω παρ’ ἐλπίδα καὶ παρ’ ἀξίαν ἀπαλλάξασ καὶ ἀγαπητῶσ ἀποσωθεὶσ πάλιν οἴκαδε τοσοῦτον ἀπέσχεσ τοῦ ἑτέροισ τι δύνασθαι συμβουλεῦσαι ὥστ’ οὐδὲ σαυτῷ συνεβούλευσασ, ὅπερ λοιπὸν ἦν. ἀλλ’ ἡ μὲν παροιμία καὶ Ὅμηρόσ φησι, ῥεχθὲν δέ τε νήπιοσ ἔγνω· σὺ δ’ ὁ τῶν Ἑλλήνων σοφώτατοσ οὐδ’ οὕτωσ ἐπαιδεύθησ, ἀλλὰ πάλιν σε χειροῦται Διονύσιοσ, ἐλπίδασ φιλανθρώπουσ ὑποτείνασ, καὶ πάλιν αὖ τῶν τῆσ τυραννίδοσ κακῶν ἐπειρῶ, τὸ τρίτον πλεύσασ ὥσπερ οἱ παλαισταὶ παλαίουσι, δὶσ μὲν πρὸσ τὸν αὐτὸν προσπταίσασ, τρίτον δ’ ὅλωσ πρὸσ τύραννον καὶ τυραννικὴν οἰκίαν. οὕτωσ οὐδ’ αὐτὸσ ἐξ οὐρίασ τὰ πάντα ἔθεισ. τί οὖν ἡμῖν τὴν τύχην προφέρεισ αὐτὸσ τοιαύτησ πεπειραμένοσ; ὥσπερ ἂν εἰ Ὀδυσσεὺσ τῷ Μενέλεῳ τὴν πλάνην ὠνείδιζεν, ὦ οὗτοσ, ἧκον μὲν οὐδ’ αὐτὸσ μετὰ πάντων, μετὰ πλειόνων δὲ ἢ σὺ καὶ θᾶττον ἢ σὺ, καὶ πλεύσασ οὐκ ἴσα· καὶ πρόσ γε οὐ περιεργασάμενοσ, ὥσπερ σὺ καθήμενοσ ἐν Σικελίᾳ παρὰ τῷ Κύκλωπι.

εἰ δ’ ὥσπερ σὺ Δίωνοσ χάριν καὶ τῆσ ἐκείνου ξενίασ καὶ ἑταιρίασ ἅπαντα ταῦθ’ ὑπέμεινασ, οὕτωσ ἡμεῖσ ὑπὲρ τῆσ ἑστίασ τῆσ κοινῆσ πατρίδοσ καὶ ὑπὲρ τῶν κοινῶν σπονδῶν καὶ δικαίων οἱ μὲν τῆσ πόλεωσ, οἱ δὲ καὶ τῶν Ἑλλήνων, ὁτιοῦν καὶ λέγειν καὶ πράττειν καὶ πάσχειν ὑπέστημεν, αἰσχυνθέντεσ μὲν ἁπάσασ τὰσ τοῦ Διὸσ ἐπωνυμίασ, αἰσχυνθέντεσ δὲ τὰσ τῶν ἄλλων ἁπάντων θεῶν ἐπωνυμίασ τε καὶ τιμὰσ, ἔτι δ’ ἡρ́ωασ καὶ προγόνουσ τοὺσ κοινοὺσ, καὶ τὴν τοῦ παρελθόντοσ χρόνου μνείαν καὶ τὸν τοῦ μέλλοντοσ αἰῶνοσ λόγον, καὶ πάνθ’ ὅσαπερ μέγιστα νομίζεται παρὰ πᾶσι καὶ Ἕλλησι καὶ βαρβάροισ, εἰ δέ τι καὶ παρὰ γνώμην ἐκ τούτων ἀπήντησε, τί τὰ μὴ σὰ κατηγορεῖσ; ἀλλ’ ὦ πάντων θαυμάσιε Πλάτων, μὴ δι’ ἀμφοῖν ὤθει, καὶ ταῦτ’ οὐ διὰ τῶν φίλων ἑνὸσ καὶ τῶν ἐχθρῶν, ἀλλὰ διὰ σαυτοῦ τε καὶ τούτων, οὓσ φίλουσ εἰκὸσ ἦν μᾶλλον ἡγεῖσθαι, εἰ δὲ μὴ, σκόπει μὴ ὅ τι ἐγκαλέσεισ, ἀλλ’ ὅ τι ἀπολογήσει πρότερον· τοσαῦτ’ ἐστὶ καὶ τὰ σά. καίτοι σὺ καὶ τῶν διθυραμβοποιῶν ἀξιοῖσ καταγελᾶν ὡσ πρὸσ τὴν ἡδονὴν καὶ τὸ χαρίζεσθαι μόνον ὡρμημένων. φαίνεται δὲ Φιλόξενον μὲν τὸν Κυθήριον οὐ δυνηθεὶσ αὖθισ ὑφ’ αὑτῷ λαβεῖν Διονύσιοσ, ἀλλ’ οἰμώζειν ἐκεῖνοσ ἐλευθέρωσ γράφων αὐτῷ, σοῦ δέ γε δεύτερον καὶ τρὶσ ἐγκρατὴσ γενόμενοσ μετὰ τὰσ πρώτασ ἐκείνασ διατριβάσ. φήσεισ καλὴν εἶναί σοι τὴν πρόφασιν· ὑπὲρ γὰρ τῶν Δίωνοσ πραγμάτων ἅπαντα ταῦτα ποιεῖν καὶ λέγειν· καλῶσ γε σὺ καὶ λέγων καὶ ποιῶν. σκόπει δὴ καὶ τὴν ἡμετέραν πρόφασιν, κἂν εὑρ́ῃσ ἀτιμοτέραν, ἢ μικρῶν ἕνεκα ἡμᾶσ πολυπραγμονήσαντασ, στίξον λαβὼν καὶ γενοῦ Διονύσιοσ ἀντὶ Πλάτωνοσ εἰσ ἡμᾶσ. καὶ μὴν εἰ δεῖ καὶ τοῦτο προσθεῖναι, ἡμεῖσ μὲν εἴ τι καὶ προσεπταίσαμεν, ἀλλ’ οὖν πράξαντέσ γε ὑπὲρ ὧν ἐσπουδάζομεν οὕτω προσεπταίσαμεν, σὺ δ’ εὐθὺσ ἐξ ἀρχῆσ.

οὐκοῦν εἰ μὲν τὸ χρήσασθαί τισι δυσκόλοισ ὄνειδόσ ἐστι τῷ συμβούλῳ καὶ μέμψισ, οὐδὲν ἐλάττοσιν ἡμῶν κέχρησαι. καὶ πρόσεστι τὸ μηδὲν ὧν ἐβούλου κατορθῶσαι. εἰ δ’ αὐτὴν ἐφ’ αὑτῆσ δεῖ τὴν προαίρεσιν ἐξετάζειν, ἀναίτιον μὲν τὸ σὸν εἰκότωσ, ἀναίτιον δ’ ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ τὸ ἡμέτερον. καὶ πρόσεστι τὸ κρατῆσαι τῶν πραγμάτων καὶ τὸ μείζω ταῦτ’ εἶναι τῶν θ’ ὑπὸ σοῦ σπουδαζομένων ὧν τ’ αὐτοὶ προσεκρούσαμεν. σὺ μὲν τοίνυν ἐλέγχειν ἡμᾶσ ἀξιῶν καὶ κατὰ σαυτοῦ λέγεισ, ἡμεῖσ δ’ ὑπὲρ ἡμῶν αὐτῶν λέγοντεσ καὶ τὸ σὸν θεραπεύομεν. μᾶλλον δὲ τῆσ μὲν σῆσ ἀπολογίασ καὶ ἡμεῖσ μετέσχομεν, σοὶ δ’ οὐχ ὅσον ἡμῖν ὑπάρχει. ὥστ’ εἰ μὲν ἡμῶν τισ φείσεται, ἄδηλον εἰ καὶ σοῦ· εἰ δὲ σοῦ τισ καταγνοίη, τάχ’ ἂν ἡμῖν γε συγγνοίη· εἰ δ’ αὖ μηδ’ ἡμῶν φείσεται, σοῦ γε σχολῇ. οὕτω τὸ νικᾶν ἡμᾶσ ὑπὲρ σοῦ γίγνεται. πρὸσ ταῦτα σκόπει μὴ τοὐμὸν, ἀλλὰ καὶ τὸ σὸν, Τεῦκροσ ἔφη τινὶ, καὶ μὴ βούλου πάντα ἀκριβῶσ ἐξετάζειν, μηδὲ τριῶν ὄντων εἰσ ἅ τισ ἂν βλέψειε, τῆσ γνώμησ, τῶν ἔργων, τῆσ τύχησ, ἀφεὶσ τὼ δύο, τοῦ τρίτου λαμβάνου, καὶ ταῦτα καὶ τούτου τοῦ πλείστου μέρουσ μεθ’ ἡμῶν ὄντοσ. εἰ γὰρ ἡμᾶσ ἔδει ταῦτα προειδότασ ἐξ ἀρχῆσ ἐξεπίτηδεσ ὑπὲρ τῆσ Ἑλλάδοσ ἡμᾶσ αὐτοὺσ ἐπιδοῦναι, οὐκ ἂν ὠκνήσαμεν οὐδὲ ἡττήθημεν τοῦ Κόδρου τοσοῦτον, καὶ σύ γ’ ἂν οἶμαι ταῦτα συνεβούλευσασ. ἐπεὶ φέρε πρὸσ φιλίου, πότερ’ ἂν μᾶλλον ἐβουλήθησ, μήτε τὰ πραχθέντα δι’ ἡμῶν πεπρᾶχθαι τῇ πόλει μήτ’ εἰσ ἡμᾶσ μηδένα τῶν πολιτῶν ἐξαμαρτεῖν ‐ οὐκοῦν ἕτεροι καὶ εἰσ ἡμᾶσ καὶ εἰσ ἐκείνουσ ἔμελλον ‐ ἢ κείνων γ’ ἕνεκα ὥστε πραχθῆναι, καὶ ταῦτ’ εἰ δέοι συμβῆναι;

ἐγὼ μὲν οἶμαι ταῦτα. οὐκοῦν ὅτ’ ἀμφότερ’ ἂν φαίησ ἐθέλειν μᾶλλον ἢ μηδέτερα ὁμολογεῖσ, καὶ τοῖσ πεπολιτευμένοισ ἡμῖν ἅπαντα ἃ προσήκει προσεῖναι καὶ μειζόνωσ τὰ πρὸσ εὐδοξίαν τῇ πόλει τῆσ αἰτίασ εἶναι. πῶσ οὖν οὐ δίκαιοσ ἦσθα μᾶλλον ἐπαινεῖν ἢ ψέγειν; εἰ γὰρ αὐτοῖσ τοῖσ ἡμαρτηκόσιν εἰσ ἡμᾶσ τὰ καλῶσ βουλευθέντα καὶ πραχθέντα πλείονόσ ἐστι λόγου, καί τισ ἂν οὐκ ἀλόγωσ ταῦτα ἐκείνοισ παρείη, πῶσ οὐχ ἡμᾶσ γε δίκαιον ἀφεῖσθαι πάσησ αἰτίασ, οἷσ τῶν μὲν ἐγκλημάτων οὐδ’ ὁτιοῦν δή που μέτεστι, τῶν δὲ εἰσ ἔπαινον ἡκόντων, ἂν τἀληθῆ λέγειν ἐθέλῃσ, τὸ πλεῖστον; ἡμεῖσ τοίνυν πόλλ’ ἂν ἔχοντεσ ἡμᾶσ αὐτοὺσ σεμνῦναι παραλείπομεν. ἀλλ’ ἵνα εἰδῇσ ὅσον ἡμῖν ἐπιεικείασ περίεστι καὶ ὅσον πανταχῆ τοῦ πλεονεκτεῖν ἐθέλειν ἀπέχομεν, ἔστω τὸ πᾶν κοινὸν, ἀφαίρει πάσασ, εἰ βούλει, τὰσ ἄνω προσθήκασ, ἐπὶ τοῖσ ἴσοισ καταλυώμεθα ‐ πάντωσ δ’ οὐκ ἄπειροι συνθηκῶν ἡμεῖσ ‐ μήτε σὺ μέμνησο πρὸσ ἡμᾶσ περὶ συμφορῶν οὔθ’ ἡμεῖσ πρὸσ σὲ τούτῳ χρησόμεθα. ὡσ οὐκ ἔστι μέσον οὐδὲν, ἀλλ’ ἢ καὶ ἡμᾶσ μετὰ σοῦ τούτοισ ἑαλωκέναι δεῖ ἢ καὶ σὲ καὶ ἡμᾶσ ἀθώουσ ἀφιέναι καὶ ἀποχρῆν ἅ τινεσ τῶν ἄλλων ἐξήμαρτον εἰσ ἡμᾶσ. " ταῦτ’ εἰπόντασ ἂν αὐτοὺσ οἶμαι ῥᾳδίωσ πάλιν πορεύεσθαι παρὰ τοὺσ πλείονασ, εἰ δὴ δεῖ κἀκείνουσ μετὰ τῶν πλειόνων κεῖσθαι δοκεῖν ὥσπερ ἔγωγε οὐκ οἶμαι. ἐγὼ μὲν οὖν ἥδιστ’ ἂν ἀμφοτέρων ἀποψηφιζοίμην· εἰ δέ τισ ἄλλωσ γιγνώσκει, θρασυκάρδιον ἄν τινα αὐτὸν φαῖεν οἱ ποιηταί. φέρε δὴ καὶ τὰ παραδείγματα αὐτοῦ σκεψώμεθα. "ἡνίοχοι κατ’ ἀρχὰσ μὲν οὐκ ἐκπίπτουσι τῶν ζευγῶν, ἐπειδὰν δὲ θεραπεύσωσι τοὺσ ἵππουσ καὶ αὐτοὶ γένωνται ἀμείνουσ ἡνίοχοι, τότ’ ἐκπίπτουσι.

"ἐπιμελητὴσ καὶ ἵππων καὶ βοῶν τοιοῦτοσ ὢν κακὸσ ἂν ἐδόκει εἶναι, εἰ παραλαβὼν μὴ λακτίζοντασ αὐτὸν μηδὲ κυρίττοντασ μηδὲ δάκνοντασ ἀπέδειξε ταῦτα ποιοῦντασ δι’ ἀγριότητα. ἀλλ’ ὄνουσ μὲν ὦ τᾶν καὶ ἵππουσ καὶ βοῦσ τοὺσ αὐτοὺσ ἑκάστουσ λέγεισ, Ἀθηναίων δὲ τῶν αὐτῶν ἅπαντεσ οἶμαι προὔστησαν, οἱο͂ν δὴ λέγω, Σόλων καὶ Κλεισθένησ καὶ Μιλτιάδησ καὶ Περικλῆσ καὶ ὅστισ ἕκαστοσ. ἀλλ’ ἡ μὲν πόλισ μία καὶ ἡ προσηγορία, οἱ δ’ ἄνδρεσ ἄλλοι καὶ ἄλλοι παρὰ τοὺσ χρόνουσ. τί οὖν θαυμαστὸν τοὺσ μὲν πρᾳοτέροισ καὶ ῥᾴοσι χρησαμένουσ τυχεῖν, τοὺσ δ’ αὖ τραχυτέροισ καὶ θυμοειδέσι μᾶλλον, ὥσπερ καὶ ἄλλα μυρία δή που μεταβάλλει κατὰ τοὺσ χρόνουσ. οὔκουν οὐδὲ τοὺσ ἐκ τῆσ γῆσ καρποὺσ παραπλησίουσ καθ’ ἕκαστον ἐνιαυτὸν κομιζόμεθα, οὔτε τὸ πλῆθοσ οὔτε τὴν ἀρετὴν λέγω. ἀλλ’ ἔτουσ ἰσχὺσ οὐκ ἔλαττον ἢ χώρασ εἶναι δοκεῖ. ὥστ’ εἰ τὸν ἔμπροσθεν χρόνον εὐκολώτεροι τὰσ φύσεισ ὄντεσ κατ’ ἐκείνουσ ἤδη χαλεποὶ κατέχειν ἦσαν, οὐκ ἔξω τῆσ ὅλησ φύσεωσ τὸ πάθημ’ ἂν εἰή, ὥσπερ γε καὶ προϊόντοσ οἶμαι τοῦ χρόνου τὸ φρόνημ’ ἂν ἦσαν κατὰ συμφοράσ. ἔτι τοίνυν οὐδ’ ἡνίοχοι τοὺσ ἵππουσ οὕτω διαφθείρουσιν, ἂν τοὺσ μὲν παιδεύωσι, τοὺσ δὲ μὴ δυνηθῶσιν αὐτῶν, ἀλλ’ ἐὰν οὓσ πρότερον χρηστοὺσ καὶ ἀναμαρτήτουσ εἶχον, τούτουσ χείρουσ ἀποφήνωσι· Μιλτιάδησ δὲ καὶ οἱ εἰσ ἐκεῖνον οὐ τοὺσ αὐτοὺσ εἶχον διὰ τέλουσ, ἀλλ’ οἱ μὲν ἐπεγίγνοντο δήπουθεν, οἱ δὲ ἀπεγίγνοντο, οἱ δὲ καὶ ἀπεφοίτων παρ’ αὐτῶν. πῶσ οὖν πρὸσ τοὺσ ἡνιόχουσ εἰσὶ κρίνεσθαι δίκαιοι, ἢ πῶσ ὡσ τῶν αὐτῶν ἵππων μενόντων αὐτοῖσ οὕτω δεῖ διδόναι τὸν λόγον; ὥσπερ ἂν εἴ τισ τοὺσ Μολιονίδασ ἠξίου καὶ τῶν Διομήδουσ τοῦ Θρᾳκὸσ οὕτωσ ἄρχειν, ὥσπερ ὧν εἶχον ἐξ ἀρχῆσ. καὶ μὴν οἱ μὲν ἡνίοχοι καθ’ αὑτοὺσ ἕκαστοι τῶν ζευγῶν ἄρχουσι καὶ οὐδεὶσ παραλυπεῖ, τὸ δ’ αὐτὸ τοῦτο λέγω καὶ περὶ τῶν ἐπὶ τοῖσ ὄνοισ τε καὶ βουσίν· ὥστ’ εἴ τι πλημμελοῖτο, βέβαιον τὴν αἰτίαν ἔχοιεν ἂν εἰκότωσ.

ἀλλ’ εἰ μὲν αὐτοὺσ καθ’ αὑτοὺσ ἐλέγχειν οἱο͂́σ τ’ εἶ, χρῶ τούτῳ καὶ δείκνυ θἀμαρτήματα· ἀλλ’ οὐ Περικλῆσ γε καὶ Θεμιστοκλῆσ, οὐδ’ ἐκείνων τῶν ἀνδρῶν οὐδεὶσ καθ’ αὑτὸν Ἀθηναίων ἦρξεν, οὐδὲ τοῦ τι πράττειν ἐναντίον ἐγχειρήσαντοσ ἀπηλλαγμένοσ, ἀλλὰ καὶ ἕτεροι πολλοὶ δή που μετ’ αὐτῶν ἔπραττον τὰ πολιτικὰ, οὔτε φύσεισ τὰσ αὐτὰσ οὔτε γνώμασ ἔχοντεσ, ὥστ’ ἔτι μᾶλλον τούτοισ ἢ ’κείνοισ ἄξιον προστιθέναι τὰ ἁμαρτήματα. ἐγὼ μὲν γὰρ τοσούτῳ μᾶλλον ἂν φαίην ἐκείνοισ, ὅσῳπερ εἰσ τούτουσ ἦν τὰ ἁμαρτανόμενα. ὡσ δ’ ἁπλῶσ εἰπεῖν ποῦ δίκαιον μόνουσ ἀπαιτεῖν εὐθύνασ τοὺσ οὐ μόνουσ τῶν πραγμάτων αἰτίουσ; οὔκουν τούσ γ’ ἡνιόχουσ αἰτιώμεθα τοὺσ ἐξ ἀρχῆσ, ἂν ἕτεροσ τοὺσ αὐτοὺσ ἵππουσ παραλαβὼν κακίουσ ἀποδείξῃ· ἀλλὰ καὶ ἡνίοχοι καὶ διδάσκαλοι μειζόνωσ εὐδοκιμοῦσιν, ὅταν τῶν αὐτῶν ἕτεροι κύριοι καθεστῶτεσ μὴ τῶν ἴσων ἄξιοι γένωνται. καὶ νὴ Δί’ ἄν γε καὶ κατὰ τοὺσ αὐτοὺσ χρόνουσ [οἱο͂ν τῆσ αὐτῆσ ἡμέρασ] ἕτεροσ παραλαβὼν τὸ ἁρ́μα ἀναβαίνῃ, οὐκέτι τοῦ παντὸσ ὑπεύθυνοσ ὁ χρηστὸσ ἡνίοχοσ οὐδ’ ὁ ἔνδοξοσ, ἀλλ’ ἐὰν καθάπαξ πρὸσ αὐτὸν ἡ ἐπιμέλεια καταστῇ, οὕτω καὶ ταῦτα κρίνεται, τῶν δὲ ἑτέρου κακῶν οὐδεὶσ κληρονομεῖ. ἀλλὰ καὶ τοῦτ’ αὐτὸ φαῦλόν ἐστι κατηγόρημα, ὅτι τὸν βελτίω καὶ τὸν οὐ καθ’ αὑτοὺσ οὐκ εἰών χρῆσθαι τῇ τέχνῃ, ἀλλ’ ὑπεσκέλιζον ὥσπερ οἱ τοὺσ ἐν τοῖσ δρόμοισ. οὕτω τοίνυν καὶ περὶ τῆσ ἐκείνων πολιτείασ, ἑώσ ἂν μὴ δείξῃσ ὅτι βασιλευόντων τῶν φιλοσόφων καὶ μόνων ἐφεστηκότων τοῖσ πράγμασι ταῦθ’ ἡμαρτήθη ‐ λέγω τοῦ Μιλτιάδου, τοῦ Θεμιστοκλέουσ, τοῦ Περικλέουσ, τοῦ Κίμωνοσ ‐ μηδαμῶσ τήν γε φιλοσοφίαν αὐτὴν αἰτιῶ. εἰ δὲ μὴ, τῶν ὄνων μᾶλλον ἢ τῶν ἐπιστατῶν κατηγορεῖσ.

εἰ μὲν γὰρ οὐκ ἦν ἁμαρτήματα, πρὶν ἐκείνουσ Ἀθήνησι πολιτεύεσθαι, ἀλλὰ ταῦτα πάντα ἀπὸ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ κἀπ’ ἐκείνων ἤρξατο, ἄλλοσ ἂν εἰή λόγοσ· οὐδ’ εἴ τινεσ ἄλλοι κατὰ ταυτὸν ἐκείνοισ ἐπολιτεύοντο εἴποιμι ἂν, ἀλλὰ δίδωμι πάντων ἐκείνουσ μόνουσ ὑπευθύνουσ εἶναι. εἰ δὲ εἰκὸσ ἦν τι καὶ ἄλλο ἡμαρτῆσθαι πρότερον, τί ταῦτα τοὺσ Λάκωνασ αἰτιώμεθα; προσπαίζειν γὰρ ἔξεστι δή που σέ γε, ἐπεὶ καὶ αὐτὸ τοῦτο τὸ τῶν συμφορῶν ὅτι μὲν παλαιόν ἐστι καὶ ὡσ σύ που φῂσ ἀπὸ Θησέωσ ἀρξάμενον, ἴσωσ δὲ καὶ ἔτ’ ἄνωθεν, καὶ οὐχ οὗτοι πρῶτοι προσέπταισαν ἐάσω. καίτοι ὁ Θησεὺσ φυγών τε καὶ διαφθαρεὶσ ἐν τῇ Σκύρῳ τελευτῶν οὐκ ἄτιμοσ ἔμεινε παρὰ τῷ θεῷ, ἀλλ’ ἐπέταξεν Ἀθηναίοισ μετενεγκεῖν αὐτοῦ τὰ ὀστᾶ, πολλοῖσ ὕστερον χρόνοισ, ὥσ φασιν. ἀλλ’ ὅμωσ ἐάσω ταῦτα. ἀλλ’ οἴχεταί σοι διαφθαρεὶσ ὁ λόγοσ περὶ αὐτῶν. οἷσ γὰρ ἁπάντων ταυτὰ κατηγόρηκασ, τούτοισ ὃ δοκεῖσ ἰσχυρὸν ἔχειν ἀνῄρηκασ. διὰ τί; ὅτι Μιλτιάδου μὲν ἴσωσ ἂν εἰή τι τοῦτο κατηγόρημα, Θεμιστοκλέουσ δὲ οὐκ ἂν ἔτι· εἰ δέ τοι καὶ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ, ἀλλ’ οὐ Κίμωνόσ γε· εἰ δὲ καὶ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Κίμωνοσ, ἀλλ’ οὐ δή τοι καὶ Περικλέουσ, ἀλλὰ τούτου καὶ πάντων ἥκιστα. Θεμιστοκλῆσ μὲν γὰρ αὐτοὺσ παρὰ Μιλτιάδου παρέλαβε κυρίττοντασ, Κίμων δὲ παρὰ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ, Περικλῆσ δὲ παρὰ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Κίμωνοσ. οὕτω πάντων ἥκιστα ὅ γε Περικλῆσ ὑπεύθυνοσ ἦν, ὃν σὺ μάλιστα πάντων ᾐτιάσω καὶ τοῖσ κακοῖσ ἐπιμεληταῖσ τῶν ὄνων τε καὶ βοῶν ἰδίᾳ τῶν ἄλλων εἴκασασ.

ἐνθυμηθῶμεν τοίνυν καὶ περὶ ὧν ἀρτίωσ ἐλέγομεν, τῆσ πρὸσ τὸν Διονύσιον αὐτοῦ Πλάτωνοσ ὁμιλίασ. εἰ γὰρ αὕτη μία ἐστὶ καὶ ἀληθὴσ καὶ δικαία καὶ ἀποχρῶσα μόνη πασῶν ἀπολογία καὶ παραίτησισ ὑπὲρ Πλάτωνοσ, περὶ ὧν ὁ τύραννοσ ἐπλημμέλει, καὶ συνὼν ἐκείνῳ καὶ πάλιν καθ’ αὑτὸν γενόμενοσ, ὅτι καὶ πρὶν ἰδεῖν Πλάτωνα καὶ τῶν ἐκείνου λόγων ἀκοῦσαι πολλὰ καὶ παντοῖα ἐδεδράκει, τί κωλύει καὶ ὑπὲρ ἐκείνων τὸ μὲν ἐξ ἴσου τὰ τοῦ δήμου τοῖσ τῶν τυράννων εἶναι, μὴ λέγειν, ἀλλὰ καὶ τὰ πρὸ τῆσ ἐκείνων πολιτείασ ἐλάττω τῶν ὑπὸ τῶν τυράννων ἐξ ἀρχῆσ ἡμαρτημένων εἶναι, καὶ τὰ παρ’ αὐτὴν τὴν πολιτείαν μὴ τῆσ ἴσησ ἄξια μέμψεωσ, ὅσησπερ τὰ τοῖσ τυράννοισ, ἀφ’ οὗ Πλάτωνα προσίεντο· αὐτὸ δὲ τοῦτ’ ἐξεῖναι κοινὸν εἰπεῖν, ὅτι καὶ πρὶν ἐκείνουσ ἐγχειρεῖν λέγειν, ἦν Ἀθήνησιν ἁμαρτήματα, εἰ δ’ ἐλάττω τῶν Διονυσίου, οὐδὲ τὰ ὕστερον δή που τοῖσ ἐκείνου παραπλήσια, ἀλλ’ εἰσ ὅσον εἰκὸσ ἁμαρτεῖν ὄντασ ἀνθρώπουσ. φέρε δὴ καὶ περὶ τῶν συμβεβηκότων αὐτῶν τοῖσ ἀνδράσι σκεψώμεθα καὶ διέλθωμεν. οὐ γὰρ ἁπάντων ὁ δῆμοσ οὑτωσὶ κατεψηφίσατο, οὐδ’ ἀπὸ κοινοῦ δόγματοσ ταῦτ’ ἔπαθον, ἀρχὴν δὲ οὐδὲ ταὐτὰ πάντεσ. πόθεν; ἀλλὰ Θεμιστοκλῆσ μὲν καὶ Κίμων ἐξωστρακίσθησαν. τοῦτο δ’ ἦν οὐ μῖσοσ οὐδ’ ἀλλοτρίωσισ τοῦ δήμου πρὸσ αὐτοὺσ, ἀλλ’ ἦν νόμοσ αὐτοῖσ περὶ ταῦτα, ἔχων μὲν ὁπωσδήποτε ‐ ἐῶ γὰρ εἰ μὴ σφόδρ’ ἄν τισ ἐπαινέσαι τὸν νόμον ‐ τὸ δ’ οὖν ἁμάρτημα οὐκ ἀπαραίτητον αὐτῶν, ἀλλ’ ἔχον ὡσ ἐν τούτοισ εὐπρέπειαν, νόμῳ γὰρ, ὥσπερ εἶπον, ἐγίγνετο. ἦν δ’ οὗτοσ ὁ νόμοσ· ἐκόλουον τοὺσ ὑπερέχοντασ μεθιστάντεσ ἔτη δέκα, ἄλλο δ’ οὐδὲν ἔγκλημα προσῆν, οὐδ’ ὡσ ἐπ’ ἐλέγχῳ πραγμάτων ὀργή. καίτοι πῶσ οὐ δεινὸν, εἰ οὓσ οὐδ’ αὐτοὶ οἱ μεθιστάντεσ εἶχον αἰτιάσασθαι, τούτουσ αἰτιασόμεθ’ ἡμεῖσ διὰ τοὺσ μεταστήσαντασ; ὥσπερ οἱ βέβαιον μὲν οὐδ’ ὁτιοῦν ἐπιστάμενοι, ἀκοὴν δέ τινα κατηγοροῦντεσ, καὶ ταῦτ’ οὐδ’ αὐτὴν σαφῆ τὴν ἀκοήν. ἀλλ’ ἐκεῖσε ἐπάνειμι, ὅτι ὑπὲρ τοῦ τὰ φρονήματα ἐπισχεῖν τοῦτο τὸ εἶδοσ τῆσ φυγῆσ ἐνόμισαν. οὐκοῦν τούτῳ μεγίστῳ δῆλόν ἐστιν ὅσον κολακείασ οἱ ἄνδρεσ ἀπεῖχον, οὕσ γε ὅπωσ ὑφεῖντο τοῦ φρονήματοσ, διὰ τοῦτο μεθίστασαν, οὐδενὸσ ἄλλου τῶν πάντων ἕνεκα.

συμβάντων γὰρ τῶν περὶ τὸν Παυσανίαν, ἅμα μὲν εἰσ ἀθυμίαν ἐμπεσόντεσ καὶ βουλόμενοι συνεπισπᾶσθαι τοὺσ Ἀθηναίουσ, ἵνα δὴ μὴ μόνοι τῆσ αἰσχύνησ συναπολαύοιεν, ἅμα δὲ εἰ καταλείποιτ’ ἐκεῖνοσ Ἀθήνησι, δεδοικότεσ μὴ πρὸσ ἅπαντ’ ἔχοιεν δύσμαχον ἀνταγωνιστὴν, καὶ πρὸσ τούτοισ ὧν περὶ τὸν τειχισμὸν ἐξηπάτηντο μνησικακοῦντεσ, ἀπόντοσ κατηγοροῦντεσ, διώκειν μετὰ σφῶν ἐκέλευον, τεκμηρίῳ τῇ Παυσανίου μοχθηρίᾳ κατ’ ἐκείνου χρώμενοι. ὥστε τοῦτό γε οὐ κατ’ αὐτῶν, ἀλλ’ ὑπὲρ αὐτῶν ἔλαθεσ εἰρηκὼσ, ὡσ δεινὸσ σὺ τηρεῖν τὰ λεγόμενα καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἐλέγχειν. δοκοῦσι γάρ μοι τὰσ συμφορὰσ ἐνθυμούμενοι τὰσ ἐπὶ τῶν Πεισιστρατιδῶν γενομένασ ἑαυτοῖσ μηδένα βούλεσθαι μεῖζον ἐᾶν τῶν πολλῶν φρονεῖν, ἀλλ’ ἐξ ἴσου εἰσ δύναμιν εἶναι. δίκαια ἄρα ἐποίουν ἐλαύνοντεσ Κίμωνα καὶ Θεμιστοκλέα; οὐ λέγω ταῦτα. ἀλλ’ οὐδ’ ἀναίσχυντά γε παντελῶσ, ἀλλὰ καὶ αὐτοῖσ ἔχοντα παραίτησιν κἀκείνοισ οὐκ ἀσχήμονα τὴν συμφοράν. εἰ δ’ οὖν καὶ τοῖσ δεδρακόσιν οὐκ ἀποχρῶσα ἡ πρόφασισ, τοῖσ γε πεπονθόσιν ἐξαρκεῖ τοῦτ’ αὐτὸ δή που μὴ φαύλοισ νομίζεσθαι, ἢ μείζω γ’ ἡμεῖσ τῶν ἐκβαλόντων ἀδικήσαιμεν ἄν. εἰ γὰρ ἐκεῖνοι μὲν τοῦτό γ’ αὑτοῖσ συνεχώρησαν καὶ παρεῖσαν τὸ μηδ’ ὁτιοῦν ἀδικεῖν τὴν πόλιν, ἡμεῖσ δὲ καὶ τοῦτ’ ἀφαιρησόμεθα καὶ τῇ δυστυχίᾳ τὴν βλασφημίαν προσθήσομεν, πῶσ οὐ χαλεπώτεροι τῆσ φυγῆσ αὐτοῖσ ἐσόμεθα, ἢ πῶσ οὐ μείζω τῶν ἐξ ἀρχῆσ εἰσ αὐτοὺσ ἁμαρτανόντων ἀδικήσομεν; οὕτω τοίνυν καὶ διὰ ταῦτα μεταστήσαντεσ Κίμωνα μὲν καὶ οὕτω κατήγαγον ἐντὸσ τοῦ χρόνου τοῦ νενομισμένου, Θεμιστοκλέα δὲ ἐκωλύθησαν ἐμοὶ δοκεῖν ὑπὸ Λακεδαιμονίων. Θεμιστοκλῆσ δὲ τῶν μὲν τὴν ἐπιβουλὴν, τῶν δὲ τὴν προπέτειαν ἐφόδιον λαβὼν, σοφισάμενοσ ὥσπερ εἰώθει τὸν βασιλέα, τῆσ καθόδου μὲν ἀπεστερήθη, αὑτῷ δὲ ἀρκῶν ἔδειξε πρὸσ ἅπασαν τύχην.

καὶ τὰ μὲν δὴ Θεμιστοκλέουσ καὶ Κίμωνοσ ταῦτα. Περικλέα δὲ καὶ Μιλτιάδην ὁ μὲν δῆμοσ οὐδὲν οὔτε μεῖζον οὔτ’ ἔλαττον ἔδρασε κακὸν, δικασταὶ δ’ ἑκατέρῳ καθήμενοι χρήμασιν ἐζημίωσαν πολλοστὸν δή που μέροσ ὄντεσ τῶν πάντων Ἀθηναίων. πάλιν τοίνυν καὶ τούτων οὕτω συμβάντων Περικλέα μὲν ὁ δῆμοσ ἅπασ οὐδ’ ὁτιοῦν ἧττον στρατηγὸν εἵλοντο, καὶ πάντ’ ἐπέτρεψαν, ὡσ ὁ αὐτὸσ μάρτυσ δηλοῖ ὅνπερ ἀρτίωσ περὶ αὐτοῦ παρειχόμεθα· Μιλτιάδησ δ’ ἔφθη τελευτήσασ, οὐ τῶν δικαστῶν θάνατον καταγνόντων αὐτοῦ, οὐδ’ ὡσ σὺ φῂσ κἂν εἰσ τὸ βάραθρον ἐμπεσὼν, εἰ μὴ διὰ τὸν πρύτανιν, ἀλλὰ τοῦ τραύματοσ αὐτῷ σφακελίσαντοσ. καὶ τούτων πολλοὶ, μᾶλλον δ’ ἅπαντεσ μάρτυρεσ. δῆλον τοίνυν ἐστὶν ἐξ ὧν τῷ Περικλεῖ διηλλάγησαν καὶ τὴν πόλιν καθάπαξ ἐπέτρεψαν μετὰ τὴν τῆσ κλοπῆσ, ὡσ σὺ φῂσ, καταδίκην, ὅτι κἂν πρὸσ τὸν Μιλτιάδην αὐτὸ τοῦτ’ ἐποίησαν, εἰ μὴ τὰ τῆσ τύχησ ἐκώλυσεν. ἐν οἷσ τοίνυν καιροῖσ τοῦ Περικλέουσ κατεψηφίσαντο οἱ καταψηφισάμενοι σκέψαι, ἐπειδὴ καὶ ἔφησ ὅτι ἐπὶ τελευτῇ τοῦ βίου τοῦ Περικλέουσ κατέγνωσαν κλοπήν. ἐκεῖνοσ γὰρ ἑώσ μὲν εἰρήνην ἡ πόλισ ἦγεν, οὐδεμίαν οὔτε μείζω οὔτ’ ἐλάττῳ παρ’ αὐτοῖσ αἰτίαν ἔσχεν, ἀλλ’ ἐξ ἴσου τοῖσ θεοῖσ ἐθαυμάζετο· καὶ ἔτι πρότερον στρατιὰσ πολλὰσ ἐξαγαγὼν Ἀθηναίων ἐπὶ τοὺσ οὐκ ἐθέλοντασ τοῖσ δικαίοισ ἐμμένειν, οὐκ ἄμεμπτοσ μόνον, ἀλλὰ καὶ πολλῷ τινι πρῶτοσ ἦν. ἐπεὶ δ’ ἅμα τῆσ τε χώρασ ἠναγκάζοντο στέρεσθαι καὶ ὁ λοιμὸσ ἅπαντα φθείρων ἐπέκειτο καὶ κακῶν ἀνάπαυσισ οὐκ ἦν, οὕτω δὴ τῶν συμφορῶν ἡττηθέντεσ ἐτραχύνθησαν πρὸσ αὐτόν. καί μοι τοῦ παραδείγματοσ ἐνταῦθ’ ἀναμνήσθητι τοῦ τῶν ἡνιόχων. τάχ’ ἂν γὰρ ἁλοίησ τοῖσ ἁρ́μασι τοῖσ σαυτοῦ καὶ οὐ τοῖσ πτεροῖσ.

ὁ γοῦν Νέστωρ ἱππικώτατοσ ἦν, ὡσ λέγεται, τῶν ἐφ’ αὑτοῦ. καὶ Ὅμηροσ ἱππότην αὐτὸν μετ’ ὀλίγων ἐν τοῖσ ἔπεσι καλεῖ. ὥστε κἀν τοῖσ ἄθλοισ τοῖσ ἐπὶ Πατρόκλῳ τῷ Ἀντιλόχῳ μέλλοντι τὸ ἁρ́μα καθιέναι προσελθών τε καὶ ὑπειπὼν ὅτι αὐτὸν ὁ Ζεύσ τε καὶ ὁ Ποσειδῶν πᾶσαν διδάξειαν τὴν ἱππικὴν εὐθὺσ ἐκ παιδὸσ, καὶ οὐ πάνυ τι δέον αὐτὸν διδάσκειν ὅμωσ ὑποτίθεται καὶ παραδείκνυσιν αὐτῷ τινὰ τῶν εἰσ τὸν δρόμον καὶ ὅπωσ διαθήσεται τὸν ἀγῶνα. τοσοῦτον αὐτῷ περιῆν τῆσ ἐπιστήμησ. οὗτοσ μέντοι φυγῆσ ποτε γιγνομένησ τῶν Ἀχαιῶν ἔμεινε μόνοσ, οὔ τι ἑκὼν, ἀλλ’ ἵπποσ ἐτείρετο, τὸν βάλεν ἰῷ δῖοσ Ἀλέξανδροσ, Ἑλένησ πόσισ ἠϋκόμοιο, ἄκρην κὰκ κορυφὴν, ὅθι τε πρῶται τρίχεσ ἵππων κρανίῳ ἐμπεφύασι, μάλιστα δὲ καίριόν ἐστιν. ἀλγήσασ δ’ ἀνέπαλτο, βέλοσ δ’ εἰσ ἐγκέφαλον δῦ, σὺν δ’ ἵππουσ ἐτάραξε κυλινδόμενοσ περὶ χαλκῷ. καὶ οὔθ’ ὁ ἵπποσ ἔτι ἠδύνατο ὑπὸ τοῦ κακοῦ καὶ τοῦ τραύματοσ πείθεσθαι, πάντα τὸν ἔμπροσθεν χρόνον παρέχων ἑαυτὸν εὐπειθῆ οὔθ’ ὁ Νέστωρ εἶχεν ὅ τι χρήσαιτο μὴ ὅτι ἐκείνῳ, ἀλλ’ οὐδὲ τοῖσ ἄλλοισ ἵπποισ τεταραγμένοισ ὑπὸ τοῦ πάθουσ. ἀλλ’ οὐδ’ ἀπολῦσαι τὸν ῥυτῆρα ἐν τῷ θορύβῳ ῥᾳδίωσ ἠδύνατο, ἀλλ’ ὥσπερ ἐπὶ χαλκοῦ ζεύγουσ εἱστήκει μένων, ὅσα μὴ ἀπῆν τό γε ἀτρεμεῖν. οὕτωσ ἠπόρησεν ὑπὸ τοῦ καιροῦ καὶ τῆσ συμφορᾶσ, ἄριστοσ ὢν τά γε τῆσ τέχνησ. τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον οἶμαι καὶ Περικλῆσ, ἑώσ μὲν οὐδὲν ἀνήκεστον ἦν, κατεῖχε τοὺσ ἵππουσ, καὶ μάλα ῥᾳδίωσ ἤκουον αὐτοῦ καὶ τοῦ Νέστοροσ οὐδὲν χείρω τὴν φωνὴν ἐνόμιζον, καίτοι πολλά γε καὶ παντοῖα ἐχρήσατο αὐτοῖσ καὶ εἰρήνησ καὶ πολέμων ἐχόμενα. ἐπεὶ δ’ ὅ τε χιλὸσ αὐτοῖσ ἔξω διεφθείρετο καὶ οἴκοι τε πονήρωσ ἐπεπράγεσαν καὶ οὐδ’ ἀναστραφῆναι περιῆν, ἀλλ’ ἐνέκειντο αἱ ταλαιπωρίαι δειναὶ καὶ συνεχεῖσ, καὶ τοῦτο μὲν ἡ κεφαλὴ καὶ τὰ ἐντὸσ ἐκάετο, τοῦτο δ’ οἱ νεκροὶ πολλοὶ νύκτα καὶ ἡμέραν ἑωρῶντο, πάντα δ’ ἦν μεστὰ κυλινδομένων, καὶ πιπτόντων καὶ ἀπορουμένων, ἐλπίδοσ δ’ οὐδ’ ὁτιοῦν ἐσώζετο χρηστῆσ, οὕτωσ ἤδη πανταχόθεν κατακλεισθέντεσ καὶ κρατηθέντεσ ὑπὸ τῆσ ἀηθείασ καὶ τῆσ ὑπερβολῆσ τῶν παρόντων κακῶν ἀπεσείσαντο τὸν ἡνίοχον.

ἀποσεισάμενοι δὲ οὕτωσ εὖ καὶ καλῶσ ἤχθησαν ὑπ’ αὐτοῦ τὸν ἄνω χρόνον ὥστ’ ἔγνωσάν τε ὃ ἔδρασαν καὶ μετέγνωσαν καὶ ὑποκύψαντεσ ἐξ ἀρχῆσ παρεῖσαν ἄρχειν καὶ ἄγειν ὅποι βούλοιτο ἑαυτούσ. οὕτω τὰ μὲν τῆσ ἱππικῆσ οὐκ οἶδα, τοὺσ δὲ λόγουσ οὐ πολλῷ τινι χείρων ἦν τοῦ Νέστοροσ. ὥστ’ εἴ σοι θαυμαστὸν φαίνεται ὅτι ἐπὶ τελευτῇ κατεψηφίσαντο αὐτοῦ, πρῶτον μὲν αὐτὸ τοῦτο τὸ τοῦ ἡνιόχου παράδειγμα ἀφίησι τῆσ αἰτίασ αὐτόν. ὥστ’ ἐγγυτέρω τῆσ τελευτῆσ αὐτοῦ γίγνεται τοῦ Περικλέουσ, καὶ πρόσ γε τῇ τελευτῇ τιμήσαντεσ αὐτὸν, οὐκ ἀτιμάσαντεσ φαίνονται. ἀλλὰ μὴν ὅτε καὶ τὸν ἔμπροσθεν χρόνον εὐδοκίμει πόλλ’ ἑξῆσ ἔτη καὶ μετὰ τὴν καταδίκην μέγιστοσ πάλιν ἦν τῶν πολιτῶν, πῶσ οὐκ ἀμφοτέρων ἕνεκα ζηλωτόσ ἐστι, καὶ τῆσ ἀρχῆσ καὶ τοῦ τέλουσ; οὐ γὰρ τὸ προσκροῦσαι τοῖσ ἔμπροσθεν ἐπεσκότησεν, ἀλλὰ τὸ τιμᾶσθαι μετὰ τοῦτο πᾶσαν παρεγράψατο τὴν συμφοράν. οὐ γὰρ τὸ μέσον κύριον ἀμφοτέρων ἐστὶ τῶν καιρῶν, ἀλλὰ κρατεῖ τὸ συναμφότερον τοῦ μέσου. εἴτε γὰρ τοῖσ πρώτοισ δεῖ διδόναι τὴν ψῆφον, ἐτιμᾶτ’ ἐξ ἀρχῆσ, εἴτε τοῖσ ὕστερον, οὐκ ἐν οἷσ κατέγνωσαν ἔστησαν, ἀλλὰ προσεῖχον πάλιν ὡσ αὐτῶν κρείττονι. καὶ μὴν οὐχ ὅσον δύο ἀνθ’ ἑνόσ ἐστιν, ἀλλ’ ὅτι καὶ τὸ πλῆθοσ ἑκάστου τοῦ χρόνου οὐκ ἴσον οὐδ’ ἐγγὺσ, ἀλλὰ καὶ τὸ τῆσ εὐδοξίασ θαυμαστὸν ὅσον κρατεῖ.

ὥστε καὶ τὸ μέσον τοῦ χρόνου τοῦ παντὸσ οὐκ εἰσ συμφορὰν ἔρχεται, ἀλλ’ ἐπὶ λαμπρᾶσ τῆσ τιμῆσ ἐστιν αὐτῷ. τὸ μὲν γὰρ ἡμέρασ ἀτύχημα ἐγένετο, τὸ δὲ πρωτεῖον ἀναμφισβήτητον ἦν κατὰ παντὸσ τοῦ χρόνου. ὥστ’ εἰ καὶ τὴν γνώμην ἀφέντασ τὴν τύχην ἐξετάζειν δεῖ, τοσοῦτον τῆσ ἀγαθῆσ τύχησ αὐτῷ περίεστι. καὶ μὴν τὸ μὲν ὀργῇ συνέβη, τὸ δ’ ἐκ τῆσ δικαιοτάτησ κρίσεωσ ὑπῆρχεν αὐτῷ, καὶ τὸ μὲν ἐξ ὀλίγων, τὸ δ’ ἐξ ἁπάντων ὁμοίωσ. πῶσ οὖν ταῦτ’ ἐκείνοισ ἴσα; καὶ μὴν οὐδὲ τοὺσ λαχόντασ ἅπαντασ οἰέσθαι χρὴ καταγνῶναι τὴν γραφὴν αὐτοῦ, ἀλλ’ εἶναί τινασ, οἳ καὶ τῷ Περικλεῖ καλῶσ ποιοῦντεσ ἔθεντο. οὐκοῦν τούτουσ γε βελτίουσ τε καὶ βελτίστουσ ἦν πεποιηκώσ. οὕτω καὶ τοὺσ πολλοὺσ, ὡσ ἐοίκε, καὶ τοὺσ ὀλίγουσ καλῶσ ηὔχει, ὥστ’ εἰ μὲν τοῖσ πολλοῖσ δεῖ τίθεσθαι μάρτυσιν, ὁ δῆμοσ ὁ τιμῶν αὐτὸν ἦν, εἰ δὲ τοῖσ βελτίστοισ, ἀφείθη τό γε τούτων μέροσ. εἰ δὲ μὴ πάντασ ἐφεξῆσ ἐπαίδευσε μηδὲ πάντασ ὁμοίουσ ἀπέδειξεν, ἀλλ’ εἰσὶν οἳ καὶ ἐξέφυγον τὴν ἐκείνου βούλησίν τε καὶ δύναμιν, τί θαυμαστὸν, ἢ πῶσ ἄν τισ νεμεσῴη δικαίωσ; οὔτοι πάντασ γε οὐδ’ ὁ Σωκράτησ ἐπαίδευσε τοὺσ συγγενομένουσ αὐτῷ, ἀλλὰ κατηγοροῦσι μὲν Κριτίου τοῦ Καλλαίσχρου, κατηγοροῦσι δὲ Ἀλκιβιάδου τοῦ Κλεινίου τῇ τε πόλει τὰ αἴσχιστα βουλεύσασθαι καὶ τὸν ἄλλον βίον ἥκιστα βιῶναι κατὰ Σωκράτη. ἆρ’ οὖν τούτου γε ἕνεκα ἠδίκει Σωκράτησ, ἢ διὰ τὴν ἐκείνου κακίαν κακὸσ αὐτὸσ ἦν; ἐγὼ μὲν οὐκ οἶμαι. ἀλλ’ ἠδίκουν ἐκεῖνοι μὴ παρέχοντεσ αὑτοὺσ ὁμοίουσ Σωκράτει μηδὲ τοῖσ ἐκείνου πειθόμενοι λόγοισ. εἰ μὲν γὰρ ἐν οἷσ ἐπείθοντο ἡμάρτανον, Σωκράτουσ τὸ ἔγκλημα, εἰ δ’ ἐν οἷσ ἠπείθουν, ἐκείνων. σὺ τοίνυν δι’ ὧν αὐτοὺσ φῂσ οὐκ ἐθέλειν πείθεσθαι Περικλεῖ, διὰ τούτων ἀξιοῖσ ἐλέγχειν Περικλέα.

καὶ τίσ ἂν μεῖζον ὑπὲρ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Περικλέουσ ἀπολογήσαιτο ἢ ὅτι πειθόμενοι μὲν ἐκείνοισ Ἀθηναῖοι τὰ βέλτιστα ἔπραττον, ὅτε δὲ οὐκ ἤθελον τοῦτο ποιεῖν, τηνικαῦτα ἐξήμαρτον; οὕτωσ ἐκεῖνοι τὰ βέλτιστα ἔπειθον, Ἀθηναῖοί τε ἀεὶ τὰ βέλτιστα ἂν ἔπραττον, εἰ διὰ τέλουσ ἐκείνοισ ἐπείθοντο. καίτοι Σωκράτει μὲν οἱ βουλόμενοι χρῆσθαι συνῆσαν ὁσημέραι, Περικλεῖ δὲ καὶ τοῖσ ἄλλοισ ῥήτορσι τρεῖσ ἡμέρασ ἑκάστου μηνὸσ συνῆσαν Ἀθηναῖοι ὡσ ἔποσ εἰπεῖν δημοσίᾳ. καὶ μὴν ὅτι γε ῥᾷον καὶ δύο καὶ τρεῖσ ἢ τοσούτουσ ὁμοῦ κατέχειν καὶ νέουσ γ’ ἔτι παιδεύειν ὁτιοῦν ἢ προήκοντασ καὶ πᾶσαν ἐφεξῆσ ἡλικίαν, τίσ οὐκ οἶδε τῶν πάντων; ἔτι δὲ Σωκράτησ μὲν οὐδὲν ὀχληρὸν δή που τοῖσ ὁμιλοῦσιν αὐτῷ προσέταττεν ἀλλ’ ἢ τοσοῦτον ὅσον σωφρονεῖν, Θεμιστοκλῆσ δὲ καὶ Περικλῆσ καὶ Μιλτιάδησ καὶ Κίμων καὶ τῆσ πόλεωσ ἀπεῖναι καὶ τοῖσ σώμασι κινδυνεύειν, καὶ πολλὰ δὴ καὶ ταλαιπωρίαν ἔχοντα ἐπέταττον· ἐν οἷσ οὐκ εἰ μὴ καθάπαξ διεγένοντο θαυμαστόν ἐστιν, ἀλλ’ εἰ τοσοῦτον διήρκεσαν. εἶτα Σωκράτη ἀφεὶσ τῆσ ἐπ’ ἐκείνοισ αἰτίασ, τούτουσ ἀφ’ ὧν ἥμαρτόν τινεσ ἐξετάζεισ; καὶ μὴν τὰ μὲν ἄλλ’ ὁποῖ’ ἄττ’ ἀπέβη τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων, λέγω Κριτίου καὶ Ἀλκιβιάδου, καὶ ὁπόσων τινῶν αἴτιοι πραγμάτων καὶ τῇ πόλει καὶ τοῖσ ἄλλοισ Ἕλλησι κατέστησαν καὶ ποίαν τινὰ τὴν παιδείαν ἐπεδείξαντο τὴν ἑαυτῶν οἱ συγγραφεῖσ λέγουσιν· ἀλλ’ εἰ τοῦτο δοκεῖ Πλάτων ἰσχυρόν τι λέγειν τὸ εἰσ αὐτὸν Μιλτιάδην ἐξαμαρτεῖν Ἀθηναίων τινὰσ, καὶ Κριτίασ αὖ τῷ Σωκράτει ζημίαν ἐπέθηκε, καὶ ταύτην οὐ φαύλην, ἀλλ’ ἣν ἥκιστα ἐκεῖνοσ ἐδέξατο. ἀπεῖπε γὰρ αὐτῷ μὴ διαλέγεσθαι τοῖσ νέοισ. καίτοι τοῦτο τί ἐστὶν ἀλλ’ ἢ ἀτιμία λαμπρά; καὶ ταύτησ τῆσ ἀγνωμοσύνησ ἔπεισε καὶ τοὺσ ἄλλουσ μετασχεῖν, ὅσοι μετ’ αὐτοῦ τότ’ εἶχον τὴν πόλιν. προσθῶμεν τοίνυν ὅτι καὶ Περικλέα μὲν οὐδεὶσ τῶν ὁμιλητῶν, οὐδὲ τῶν ἐκ τοῦ δήμου τὴν γραφὴν ἐκείνην ἐγράψατο, ἀλλ’ εἷσ τῶν ἀντιστασιωτῶν, μᾶλλον δὲ οὐδὲ εἰδὼσ εὖ καὶ καλῶσ ἐκεῖνον ἄνθρωποσ, Σωκράτει δὲ ὁ τῶν νέων ἀπέχεσθαι καὶ σιωπᾶν ἐπιτάξασ οὐ τῶν σοφιστῶν ἦν οὐδεὶσ οὐδὲ τῶν ἀντιτέχνων, ἀλλ’ εἷσ τῶν ὅτ’ ἦν νέοσ φοιτώντων παρ’ αὐτῷ.

καὶ ὥσπερ ἀρτίωσ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Κίμωνοσ, ἑκάστου τε τῆσ τύχησ ἐφαίνου μετέχων, οὕτω σοι καὶ ὁ τέταρτοσ λοιπὸσ ἐνταῦθα ἀπήντηκε. τοσοῦτον, ὡσ ἐοίκεν, ἀπώνατο τῆσ συνουσίασ αὐτοῦ. ταῦτ’ οὖν ἡμεῖσ ἐπὶ Σωκράτη οἴσομεν; ἀλλ’ οὐχὶ δίκαια ποιήσομεν ἴσωσ. δοκεῖ δέ μοι καὶ Πλάτωνα δίκη μετελθεῖν τοῦ λόγου καὶ τῆσ ἐπιτιμήσεωσ. παραιτοῦμαι δ’ εὐμενῆ καὶ ἵλεων εἶναι τοῖσ λεγομένοισ, εἴ τίσ ἐστιν αἴσθησισ. καὶ οὐκ ἐρῶ Διονύσιον οὔτε τὸν Ἑρμοκράτουσ οὔτε τὸν Διονυσίου οὔτε τῶν ἐν Σικελίᾳ μετ’ ἐκείνου συνδιατριψάντων οὐδένα, ἀλλ’ εἰσὶν οἳ λέγουσιν, ἕτεροι δ’ αὖ φασιν ἀληθῆ λέγειν τούτουσ ὡσ ὅτε τὴν τρίτην ἀποδημίαν εἰσ Σικελίαν ἀπεδήμησε, τότε τῶν ἑταίρων τινὲσ αὐτοῦ καὶ τῶν εἰσ τὰ μάλιστα ὡμιληκότων ὑπολειφθέντεσ οἴκοι νεώτερα ἐβουλεύσαντο, καὶ τοὺσ Ἀθηναίουσ ἐμιμήσαντο, μᾶλλον δὲ οὐ τοὺσ Ἀθηναίουσ, ἀλλὰ τοὺσ Ἀθηναίων ὑπηκόουσ λέγω τοὺσ ἀφισταμένουσ. καίτοι τό γ’ ἐκείνων ἐπαναστάσει προσεοικὸσ ἦν, οἱ δὲ διατριβάσ τε ἀντικατασκευάζειν αὐτοῖσ ἠξίουν πλησίον τῆσ ἐκείνου καὶ ᾠκοδόμουν ἐπὶ τῇ Ἀκαδημίᾳ, τό τε σύμπαν ὑπερφρονεῖν ἐκέλευον ὅτου δὴ ‐ οὐ γὰρ ἔγωγ’ ἂν ἐφεξῆσ οὑτωσὶ προσθείην τοὔνομα ‐ φάσκοντεσ γέροντά τε εἶναι πολλοῦ καὶ παραφρονεῖν ἤδη. ὥστε, ὦ φίλε Πλάτων, ἀτεχνῶσ τὸ τοῦ Περικλέουσ συνέβη σοι. σαφῶσ γὰρ οὑτωσὶ τῷ Περικλεῖ ταυτὸν ἔπαθεσ ἐπὶ τελευτῇ τοῦ βίου, καὶ προσέτι ἐν τῷ γήρᾳ σύ γε, καὶ πολλῷ πρεσβύτεροσ τῆσ ἐκείνου τόθ’ ἡλικίασ τοιαῦθ’ ὑβρισθεὶσ, εἰ θέμισ εἰπεῖν.

καὶ εἰ μὴ Χαβρίασ καὶ Ἰφικράτησ, ἄνδρεσ τῆσ Περικλέουσ καὶ Θεμιστοκλέουσ ἰδέασ καὶ τάξεωσ εἰσ ὅσον ἐστὶ τούτουσ ἐκείνοισ εἰκάσαι, αἰσθόμενοι τὰ γιγνόμενα ἠγανάκτησαν καὶ τὸ ἐπιτείχισμα διέσπασαν καὶ τοῦ λοιποῦ προσέταξαν σωφρονεῖν αὐτοῖσ, πάντ’ ἂν ἐκεῖνα μεστὰ τραγῳδίασ ἦν. καίτοι τί φήσομεν, ὦ τῶν Ἑλλήνων ἄριστε, πότερον δικαίωσ εἰσ σὲ ταῦτ’ ἐκείνουσ τότε τολμᾶν, ἢ σὲ τῆσ ἐκείνων μανίασ ὑπεύθυνον εἶναι; ἐγὼ μὲν γὰρ οὐδέτερον ἂν φαίην. καὶ μὴν ἔχοι γ’ ἄν τισ τοὺσ σοὺσ λόγουσ ἀμυνόμενοσ διπλᾶ στρέφειν κατὰ σοῦ καὶ κατὰ Σωκράτουσ, ὡσ εἰ καὶ τὰ μάλιστ’ ἀδίκωσ ταῦθ’ ὑμῖν συνέβαινε, τρόπον γέ τινα τὰ προσήκοντα ἐπάσχετε, εἴπερ γε τοιούτουσ ἀπεδείκνυτε οὓσ ἐπαιδεύετε· καὶ τῷ τῶν σοφιστῶν παραδείγματι, ᾧ σὺ κέχρησαι κατὰ τῶν δημαγωγῶν, πολὺ μᾶλλον ἂν καθ’ ὑμῶν χρῷτό τισ δικαίωσ, ὅσῳπερ ἐγγυτέρω τῶν τοῖσ σοφισταῖσ ὁμιλησάντων εἰκάσαι, οἳ σοὶ καὶ Σωκράτει συνδιατρίψαντεσ γίγνοιντ’ ἂν, ἢ οἱ τῷ Περικλεῖ καὶ τοῖσ μετ’ ἐκείνου χρώμενοι. οὐκοῦν εἰ μὲν τὰ τῶν ὁμιλητῶν ἁμαρτήματα τῶν προεστηκότων ἐστὶ κατηγορήματα, σαυτοῦ καὶ τοῦ ἑταίρου μᾶλλον κατηγόρηκασ ἢ Περικλέουσ τε καὶ ὧν οἰεί, καὶ νὴ Δί’, εἰ βούλει, τὸ μᾶλλον ἀφίημί σοι, ὅτι δ’ οὐχ ἧττον, ἀρκεῖ. εἰ δ’ ὑμεῖσ ἀθῶοι, κἀκείνουσ ἐκ τῶν αὐτῶν εἰκόσ ἐστιν εἶναι, εἴπερ γε τοῦ ἴσου μέμνησαι καὶ μὴ ὑπερβαίνεισ τὴν γεωμετρίαν ἑκών. καὶ μὴν καὶ ὁ Σωκράτησ ἐν γήρᾳ φαίνεται τὴν γραφὴν τῆσ ἀσεβείασ ἁλοὺσ, καὶ οὐ μόνον ἐπὶ τελευτῇ τοῦ βίου, ἀλλὰ καὶ ταύτησ αὐτῆσ τυχὼν τῆσ τελευτῆσ. θανάτου γὰρ ἐτίμησαν αὐτῷ. ἆρ’ οὖν οὐκ ἄτοπον τὸν μὲν ἄλλον χρόνον τοσοῦτον ὄντα τὸ πλῆθοσ διαλέγεσθαι καὶ παιδεύειν τοὺσ ἐντυγχάνοντασ, καὶ μήτε τῶν πολιτικῶν μηδένα δυσμεναίνειν μήτε τῶν περὶ τοὺσ ποιητὰσ ἐσπουδακότων, ἀλλὰ καὶ κωμῳδίαν τινὰ συνθέντα εἰσ αὐτὸν ἡττηθέντ’ ἀπελθεῖν, καὶ εἴ τινα καὶ ἤρεσε, μηδὲν πλέον τοῦ γέλωτοσ τότε συμβῆναι, τοσούτῳ δ’ ὕστερον χρόνῳ καὶ ὅτ’ ἐκ τοσούτων κακῶν ἡ πόλισ αὐτὴν ἀνελάμβανε, καὶ ἡνίκα τοῖσ ἠδικηκόσι μὴ μνησικακήσειν ὀμωμόκεσαν, τηνικαῦτα δυσχερᾶναι τοὺσ λόγουσ αὐτοῦ; ἀλλὰ ταῦτ’ ἴσωσ μὲν εἰκότα, ἴσωσ δ’ οὒ, ἔσχε δ’ ὅμωσ οὑτωσί.

ὅμωσ δὲ οὐδὲν χείρων ὅ γε Σωκράτησ· ἡμεῖσ δὲ καὶ τὰ εἰκότα ὑπὲρ τοῦ Περικλέουσ ἀπεδώκαμεν, οἷσ οὐδὲν ἄγνωμον καὶ Πλάτωνα συγχωρεῖν, εἴπερ γε, ὃ μικρῷ πρόσθεν ἔφην, τοῦ δικαίου φροντίζει. καὶ γὰρ αὖ καὶ τοῦτο εἴ τισ ἤρετο τὸν Πλάτωνα, εἰ δικαστὴσ αὐτὸσ τῷ Περικλεῖ καθῆστο, ὅτ’ ἔφευγε τῆσ κλοπῆσ, πότερον τῶν καταψηφιζομένων ἂν ἦν, καὶ πλείονοσ ἀξίουσ τοὺσ Κλέωνοσ λόγουσ τῶν Περικλέουσ ἡγεῖτο ‐ ὅταν δὲ τοῦτ’ εἴπω, λέγω τῆσ ἀληθείασ ‐ ἢ κἂν ἠρυθρία τοῖσ γιγνομένοισ, ὥσπερ ἔγωγ’ ἂν διισχυρισαίμην ὑπὲρ Πλάτωνοσ, ἀδύνατον δή που φῆσαι ὡσ ὅμοιοσ ἂν ἦν Κλέωνι. εἶθ’ ὃν αὐτὸσ ἀφῆκασ ἂν τῆσ αἰτίασ, τοῦτον διαβάλλεισ ἐκ τῆσ αὐτῆσ ταύτησ αἰτίασ; καὶ πῶσ οὐκ ἄτοπον ἄλλῳ μὲν ἂν λέγοντι μὴ πιστεύειν, αὐτὸν δὲ κατηγορεῖν; καὶ δι’ ἃ τὸν λέγοντα ἂν ἡγοῦ χείρω, διὰ ταῦτα Περικλέα ἀξιοῦν φαῦλον νομίζεσθαι; καὶ τοὺσ καταψηφισαμένουσ αἰτιώμενον ἡμᾶσ πείθειν συγκαταγιγνώσκειν, ὥσπερ χρηστοῦ τινοσ πράγματοσ μεθέξειν μέλλοντασ, ἀλλ’ οὐχ ὃ μηδ’ ἐκείνοισ καλῶσ εἶχε ποιῆσαι; κἀκεῖνοι μὲν αὐτοὶ τὴν ἑαυτῶν καταδίκην οὐχ ὑπελογίσαντο, ἀλλ’ ἐτίμων πάλιν ὡσ χρηστὸν καὶ δίκαιον, ἡμεῖσ δὲ οὗ μηδὲν ἄλλο κατηγορεῖν ἔχομεν, τοῦτον ἀτιμάσομεν διὰ τὴν δίκην, καὶ τῶν αὐτῶν ἀνδρῶν ὃ μὲν ἥμαρτον ἰσχυρὸν ποιησόμεθα, ἃ δ’ εὖ φρονοῦντεσ ἔπραττον ἐν οὐδενὸσ μοίρᾳ θήσομεν, καὶ ταῦθ’ ὁμολογοῦντεσ ὡσ ἥμαρτον, μᾶλλον δὲ κατηγοροῦντεσ; καὶ τίνα ταῦτ’ εἶχε λόγον ἐγὼ μὲν οὐκ ἐπινοῶ. τῷ γὰρ οὐκ ἂν ὁρ́οσ καὶ πέρασ εἶναι δόξειε τῆσ ὑπὲρ αὐτῶν ἀπολογίασ ἃ Πλάτων ἐγκαλεῖ; οἱο͂ν εἰ τῆσ κατηγορίασ τῶν ἀνδρῶν γεγονυίασ καὶ τοῦ κακίζοντοσ αὐτοὺσ τούτοισ καταχρησαμένου τοῖσ λόγοισ, ὡσ παρ’ αὐτοῖσ Ἀθηναίοισ ἑάλωσαν καὶ δίκην ἔδωκαν ὡσ ἀδικοῦντεσ·

εἶτ’ ἐπέδειξεν ὅτι ἀλλ’ οὐκ ὀρθῶσ γε οὐδ’ ἐπὶ πᾶσι δικαίοισ ταῦτ’ ἐγένετο, ἀλλὰ γνώμῃ διήμαρτον οἱ καταψηφισάμενοι, ἢ καὶ δι’ ἄλλο τι ταῦτ’ ἐψηφίσαντο, ἀλλ’ οὐκ ἀδικεῖν αὐτοὺσ καταγνόντεσ, πᾶσιν ἂν δή που ταῦτ’ ἐξήρκει καὶ λελύσθαι τὰ τῆσ αἰτίασ ἱκανῶσ ἂν ᾤοντο. Πλάτων τοίνυν αὐτῶν αἰτιώμενοσ τὰ συμβεβηκότα, καὶ λέγων ὡσ ἁμαρτήματα τῶν πολλῶν, ὅμωσ ἐν ἐλέγχῳ κατ’ ἐκείνων λαμβάνει, καὶ τὴν συμφορὰν ὡσ ἀδίκημα κατηγόρηκε, τὴν μὲν τύχην ἀντὶ γνώμησ ἐξετάζων, τὴν δ’ ἑτέρων ἁμαρτίαν ὡσ ἐκείνων οὖσαν τιθείσ. ἡδέωσ δ’ ἂν ἐροίμην τοὺσ προσκειμένουσ αὐτῷ τί ποτ’ ἂν λέγειν ἠξίουν κατὰ τῶν ἀνδρῶν, ἢ τίνα γνώμην ἔχειν ἡμᾶσ ἔπειθον, εἰ τοῦτ’ εἶχον δεικνύειν ὡσ ἐν παντὶ δικαίῳ μετ’ οὐδεμιᾶσ φαύλησ προφάσεωσ Ἀθηναῖοι κατεψηφίσαντο αὐτῶν, ὁπότ’ αὐτὸσ φάσκων αὐτοὺσ παρανενομῆσθαι καὶ τοῖσ ἵπποισ τοῖσ λακτίζουσιν ἀπεικάζων τοὺσ καταψηφισαμένουσ ἰσχυρόν τι λέγειν κατ’ ἐκείνων οἰέται. ταχύ γ’ ἂν εἰ τοῖσ δώδεκα θεοῖσ ἔσχεν εἰκάσαι τοὺσ καταγνόντασ, ἀπέσχετ’ ἂν τῶν ἁλόντων τὸ μὴ οὐ κακῶσ εἰπεῖν. ἔπειθ’ ὡσ οὐ κατ’ ἀρχὰσ ταῦτ’ ἔδρων αὐτοὺσ λέγει, ὥσπερ τὸν Κριτίαν καὶ τοὺσ ἄλλουσ τοὺσ εἰσ αὐτὸν ἁμαρτάνοντασ, εὐθὺσ ἐν ἀρχῇ ταῦτα ποιοῦντασ, ἀλλ’ οὐ πολλοῖσ ὕστερον χρόνοισ κυρίττειν ἀρξαμένουσ ἢ παρ’ ἐκείνουσ ἐφοίτησαν. ἀλλ’ εἰ καὶ μὴ ἐποίουν ταῦτ’ ἐξ ἀρχῆσ, εἶχόν γ’ ἐν τῇ φύσει δήπουθεν καὶ τὸ κωλῦσαι κρείττονοσ παντελῶσ ἢ κατ’ ἄνθρωπον ἦν. εἰ δ’ ἐπ’ ἀμφότερα αἰτιάσεται Πλάτων τοὺσ ἄνδρασ ὥσπερ σοφοῦ τινοσ εἰλημμένοσ, τί κωλύει τινὰ τὰσ ὁμοίασ ἀνταποδιδόντα ἐπ’ ἀμφότερ’ αὖ φιλονείκωσ ὑπολαμβάνοντα διαλύειν ὡδὶ τὸν λόγον, ὅτι εἰ μὲν καλῶσ καὶ τὰ δίκαια αὐτῶν Ἀθηναῖοι κατέγνωσαν, οὐκ ἦσαν ὑπ’ αὐτῶν διεφθαρμένοι· τὰ γὰρ δίκαια ἐποίουν.

οὐκοῦν οὐδ’ ἐκεῖνοι διεφθάρκεσαν. ὥστ’ εἰ δικαίωσ ἑάλωσαν, οὐδὲν ταύτῃ γε χείρουσ ἦσαν, εἰ δ’ ἀδίκωσ αὐτῶν ἐκεῖνοι κατεψηφίσαντο, ἠδικῆσθαι τοῖσ ἀνδράσι περίεστιν, ἀδικεῖν δὲ οὐδαμῶσ· τοῖσ δ’ ἀδικηθεῖσι βοηθεῖν, οὐκ ἐγκαλεῖν εἰκόσ ἐστιν· εἰ δέ τοι καὶ μὴ δυνατὸν βοηθεῖν, ἀλλ’ οὐχὶ δίκαιόν γε ἐγκαλεῖν. ἐγὼ δὲ ταῦτα μὲν τοῖσ κομψοτέροισ παρίημι· αὐτὸσ δὲ τί φημι καὶ πῶσ δέχομαι τὸν λόγον; οὐκ ἔστι δίκαιον ἅμ’ ἀμφοῖν κατηγορεῖν, καὶ τοῦ δήμου κἀκείνων· ἢ σαφῶσ τοὺσ ἑτέρουσ συκοφαντήσομεν. εἰ μὲν γὰρ ὀρθῶσ ἐκεῖνα κατεγνώσθη, ἠδίκουν μὲν, ὡσ ἐοίκεν, ἐκεῖνοι, τῷ δήμῳ δ’ ἃ προσήκει πέπρακται. ὥστε οὐχὶ δίκαιον ταῦτά γε δή που κατηγορεῖν αὐτοῦ. πῶσ οὖν τοῖσ ἀγριαίνουσι τῶν ζώων αὐτὸν ἀπεικάζοντεσ ὀρθῶσ φήσομεν ποιεῖν; εἰ δ’ ἥμαρτεν ὁ δῆμοσ, ἅμα τ’ ἐκείνῳ ἡμάρτηται καὶ τοῖσ ἀνδράσι τοὔνειδοσ λέλυται. αὐτὸ γὰρ τοῦτό φαμεν δήπουθεν ἁμαρτεῖν Ἀθηναίουσ, τιμήσαντασ ἐκείνοισ φυγῆσ, ἢ χρημάτων, ἢ ὁτουδήποτ’ ἐτίμησαν ἑκάστῳ. οὗτοσ δὲ ὁ λόγοσ τί λέγει; μηδενὸσ τούτων ἐκείνουσ ἀξίουσ εἶναι. καὶ μὴν εἴ γε ἠδίκουν, ἄξιοι τούτων ἦσαν. ὅτε δὲ οὐ τούτων ἄξιοι, σαφὲσ ὡσ οὐκ ἠδίκουν. τοὺσ δ’ οὐκ ἀδικοῦντασ κακῶσ λέγειν καὶ συκοφαντεῖν οὐχὶ δίκαια ποιεῖν οὐδαμῶσ ἐστιν. ἡμεῖσ τοίνυν ἀντὶ τοῦ κατηγορεῖν ἀμφοτέρων ὑπὲρ ἀμφοτέρων τὰ πρέποντ’ ἀπολογούμεθα, οὔτε τοῦ δήμου τὴν αἰτίαν παντὸσ εἶναι φάσκοντεσ οὔτ’ ἐκείνουσ προσήκειν εἴ τι προσέπταισαν χείρουσ νομίζεσθαι. δείκνυμεν δὲ ὅτι τεττάρων ὄντων τοῖν δυοῖν μὲν οὐδὲ προσήψατο ὁ δῆμοσ, ὧν δ’ ἔδοξαν καταψηφίζεσθαι δυοῖν, οὐδὲ τούτων ἀδικεῖν κατεψηφίσαντο, ἀλλ’ ὥσπερ παῖδεσ διδάσκαλον αὐτοῖσ ἠξίωσαν ὑποχωρῆσαι.

πάλιν τοίνυν ἐφ’ ἑκατέρασ τῆσ συζυγίασ ἅτεροσ εὑρίσκεται τῆσ δικαιοτάτησ τυχὼν παρὰ τοῦ δήμου φιλανθρωπίασ, ὁ μὲν ἐντὸσ τοῦ χρόνου κατελθὼν, ὁ δὲ στρατηγῶν πρὶν ἐκτῖσαι, καὶ κύριοσ ὢν τῶν ἁπάντων, καὶ τῶν καταψηφισαμένων αὐτῶν. πῶσ ἄν τισ κάλλιον ὑπὲρ ἀμφοῖν ἀπολογήσαιτο, εἴ τι δεῖ τῶν ὄντων καὶ περὶ τῶν αὐτοῦ λόγων εἰπεῖν; εἰ τοίνυν ἁπάντων μὲν ὁ δῆμοσ κατεγνώκει, μηδὲν δὲ ὕστερον πρὸσ μηδέν’ αὐτῶν ἐφιλανθρωπεύσατο, οὐδ’ οὕτω δίκαιον ἦν ἃ μὲν τοῖσ ἑτέροισ ἡμάρτητο κατ’ ἀμφοτέρων λέγειν, ἃ δ’ ἀμφοτέροισ ὑπῆρχεν εἰσ εὐφημίαν μηδετέροισ ἀξιοῦν ἀποδοῦναι. εἰ μὲν γὰρ ἐκ τούτων μόνον οἵ τ’ Ἀθηναῖοι κοινῇ καὶ οἱ προστάντεσ αὐτῶν ἐγιγνώσκοντο, καλῶσ εἶχε ταῦτ’ ὀνειδίζειν· εἰ δ’ ἔσθ’ ἕτερα ἀμείνω καὶ πλείω τούτων, καὶ σύ γ’ αὐτὸσ κάλλιστα ὡμολόγηκασ ‐ ὀψὲ γάρ ποτε ἔφησ αὐτοὺσ εἰσ ταῦτ’ ἐμπεσεῖν, ὡσ τόν γε ἄνω χρόνον πάντα κἀκείνουσ ὡσ ἐβούλοντο πράττοντασ καὶ τὸν δῆμον παρέχοντα αὑτὸν οἱο͂ν χρὴ ‐ πῶσ οὐκ ὀρθῶσ εἶχε μιμήσασθαι τὸ τῶν Περσῶν; ἐκείνοισ γάρ φασιν εἶναι νόμον, ἄν τισ αὐτῶν σχῇ τινα φαύλην αἰτίαν, μὴ πρότερον καταγιγνώσκειν, μηδ’ ἂν ἐλέγχηται, πρὶν ἂν παρ’ ἄλληλα ἐξετάσαντεσ ἅ τε εὖ καὶ ἃ κακῶσ ἐποίησεν εὑρ́ωσι τὰ χείρω νικῶντα· ὅταν δὲ τὰ τῶν εὐεργεσιῶν ἔμπροσθεν ᾖ, καὶ τοῖσ φανερῶσ ἀδικοῦσιν ἀφεῖσθαι τάττειν τὸν νόμον. εἶτ’ ἐν μὲν τοῖσ βαρβάροισ οὕτωσ, Πλάτων δ’ ὁ τῶν Ἑλλήνων ἄριστοσ καὶ ὁ τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων ἐπιστήμων, προσθήσω δὲ καὶ τῶν θείων, πῶσ ἀξιώσει συλλήβδην πάντα κατορθοῦν καὶ πάντων κρατεῖν ὄντα ἄνθρωπον, καὶ ταῦτα μὴ μόνον ὧν ἡ γνώμη κυρία, ἀλλὰ καὶ ὅσα πρὸσ τὴν τύχην ἐστὶν, ἢ τοῦ μηδενὸσ ἄξιον εἶναι τὸν καὶ μικρόν τι προσπταίσαντα; οὐκ ἄρ’ ἐκείνων μόνον κατηγορεῖν δόξομεν, ἀλλὰ καὶ τῆσ φύσεωσ τῆσ ἀνθρωπείασ ἁπάσησ.

βλέψον δ’, εἰ βούλει, πρὸσ τὰ σαυτοῦ πάλιν αὖ παραδείγματα. εὑρήσεισ γὰρ οὔτε τοὺσ ἡνιόχουσ τοὺσ ἀγαθοὺσ ἅπαντα νικῶντασ ἐφεξῆσ οὔτε ταῦτ’ ἐπαγγελλομένουσ, οὔτε τοὺσ ἵππουσ αὐτοὺσ ὥσπερ ἐπὶ ῥητοῖσ θέοντασ, ἀλλὰ καὶ τὰσ τοῦ Μιλτιάδου καὶ τὰσ τοῦ Κίμωνοσ ἵππουσ ἀρίστασ γενέσθαι δοκούσασ οὐχ ἅπαντασ τοὺσ ἀγῶνασ ἀνῃρημένασ, οὐδὲ ἅπαντα ὃν ἔζων συνεχῶσ νικώσασ χρόνον. οὐδ’ αὖ τοὺσ κυβερνήτασ λέγω τοὺσ ἀρίστουσ ἀεὶ καὶ πάντασ ἐκ τοῦ θανάτου σώζοντασ, ἀλλ’ ἤδη τινὰ καὶ σκηπτοῦ καὶ χειμῶνοσ ἡττηθέντα καὶ χρησάμενον τύχῃ τῆσ τέχνησ κρείττονι, πάντωσ δ’ ἅπαντασ παραχωροῦντασ τῷ Ποσειδῶνι, κἀν ταῖσ συγγραφαῖσ οὕτω γραφόμενον, σωθείσησ τῆσ νεὼσ τὸ καὶ τὸ ποιήσειν. ὅτι δ’ ἡ ναῦσ σωθήσεται οὐδείσ πω κατεπηγγείλατο. ταῦτ’ ἐστὶ πρὸσ ἃ καὶ Ὅμηροσ βλέπων ἔφη ξυνὸσ Ἐνυάλιοσ καί τε κτανέοντα κατέκτα. ᾔδει γὰρ τῆσ ἀνθρωπίνησ φύσεωσ τὴν ἀσθένειαν καὶ τούτου τοῦ λόγου παράδειγμα ἱκανὸν καὶ ἅμα αὐτόθεν. τῶν μὲν γὰρ Ἑλλήνων κράτιστοσ Ἀχιλλεὺσ αὐτῷ δή που πεποίηται, καὶ ταῦτά γε πολλῷ τινι· τῶν δ’ αὖ βαρβάρων ὁ Πάρισ πάντων σχεδὸν μαλακώτατοσ, ὥστε καὶ ὁ Ἕκτωρ πολλάκισ αὐτῷ προφέρει τὴν δειλίαν, ἀδελφὸσ ὢν καὶ ταῦτα, καὶ δύσπαριν μετὰ προσθήκησ καλεῖ. ἀλλ’ ὅμωσ Ἀχιλλεὺσ μὲν τήν τε ἄλλην ἅπασαν τῶν Τρώων στρατιὰν εἰσ τὸ τεῖχοσ κατέκλεισε καὶ τὸν Ἕκτορα πρὸσ ταῖσ πύλαισ ῥᾳδίωσ ἀπέκτεινεν. ὁ δ’ αὖ Πάρισ ἢ δύσπαρισ, ὁ τοσοῦτον χείρων τοῦ Ἕκτοροσ, αὐτὸν τὸν Ἀχιλλέα πρὸσ ταῖσ αὐταῖσ ταύταισ πύλαισ ἀποκτείνασ ᾄδεται. ὥστ’ ἀπὸ τῶν ἐσχάτων ὁρ́ων ἑκατέρωθεν, τῆσ τε ἀνδρείασ λέγω καὶ τῆσ ἀνανδρείασ, τὸ ἔποσ βεβαιοῦται· οἶμαι δ’ οὐ μόνον ξυνὸσ Ἐνυάλιοσ, ἀλλὰ καὶ Ἑρμῆσ ἂν κοινὸσ ἀκούοι δικαίωσ.

καὶ εἰ μὲν τοῦτο καὶ ἡ παροιμία βούλεται δηλοῦν ἢ περιλαμβάνει γε, ἔστω καὶ αὕτη μαρτυροῦσα· εἰ δ’ ἐπ’ ἄλλῳ τῳ γεγένηται, ἡμεῖσ γε τοσοῦτον προσθῶμεν ὅτι καὶ ταύτην δικαίωσ ἂν ὁ θεὸσ τὴν ἐπωνυμίαν φέροιτο, ἐπείπερ ἔστ’ ἐναγώνιοσ. ἐπεὶ καὶ τὰ τῶν στεφανιτῶν οἶμαι παραπλησίωσ ἔχει τοῖσ τῶν πολέμων· οὐδεὶσ κρατεῖ τοσοῦτον ὅσον βούλεται, οὐδ’ ὥστε καὶ προειπεῖν ἔχειν ὅτι νικῶν ἄπεισι. δηλοῖ δ’ ἔτι καὶ νῦν ἡ τῶν Ὀλυμπίων θεωρία, πλεῖστον ἀεὶ τὸ παράδοξον φέρουσα, οἱο͂ν ἀμέλει καὶ τὸ τοῦ Πολυδάμαντόσ ποτέ φασι συμβῆναι. ἐκεῖνοσ γὰρ τὰ μὲν ἁρ́ματα ἵστη τρέχοντα, Ὀλυμπίασι δ’ ἡττήθη μικροῦ τινοσ ἀνταγωνιστοῦ. ἀλλ’ οὔ τί γε τοῖσ ὅλοισ οἶμαι Πολυδάμασ ἐκείνου χείρων, οὐδὲ τῆσ πάσησ δόξησ παρὰ τοῦτο στέροιτ’ ἂν δικαίωσ. καὶ οὐκ ἐπὶ μὲν τῶν ἀθλητῶν οὕτωσ συμβαίνει, τὰ δὲ τῆσ μουσικῆσ ἑστηκυῖαν ἔχει τὴν νίκην τοῖσ κρείττοσιν, ἀλλὰ κἀνταῦθα τὸ τοῦ Πινδάρου κρατεῖ. πάνυ γὰρ μετ’ ἀληθείασ τοῦτ’ ἐκεῖνοσ ὕμνησεν· ἐν ἔργμασι δὲ νικᾷ τύχα, οὐ σθένοσ. Σοφοκλῆσ Φιλοκλέουσ ἡττᾶτο ἐν Ἀθηναίοισ τὸν Οἰδίπουν, ὦ Ζεῦ καὶ θεοὶ, πρὸσ ὃν οὐδ’ Αἰσχύλοσ εἶχε λέξαι τι. ἆρ’ οὖν διὰ τοῦτο χείρων Σοφοκλῆσ Φιλοκλέουσ; αἰσχύνη μὲν οὖν αὐτῷ τοσοῦτον ἀκοῦσαι, ὅτι βελτίων Φιλοκλέουσ. ἄλλα μυρία ἄν τισ ἔχοι λέγειν, ἀλλ’ Ὅμηροσ πῶσ ἐξαγγέλλει τὸν ἀγῶνα τὸν ἐπὶ Πατρόκλῳ γενέσθαι; οὐχ αἱ μὲν ἄρισται τῶν ἵππων αἱ Θετταλαὶ, τὰσ Εὔμηλοσ ἔλαυνε ποδώκεασ, ὄρνιθασ ὥσ, ὕσταται πάντων ἐγένοντο ἐν τῷ τότε, καὶ ὁ Εὔμηλοσ αὐτὸσ ἐκπίπτει τοῦ ἁρ́ματοσ, οὔπω πρόσθεν παθὼν αὐτὸ, ἀλλ’ ἔποχοσ μένων, καὶ ταῦτά γε ὡσ ἐπ’ ὀρνίθων τῶν ἵππων ὀχούμενοσ· ὃ μηδενί πω τῶν ἄλλων ἦν ῥᾴδιον.

ὥστε καὶ ἰδὼν αὐτὸν Ἀχιλλεὺσ ᾤκτειρέ τε καὶ λέγει λοῖσθοσ ἀνὴρ ὤριστοσ ἐλαύνει μώνυχασ ἵππουσ. ἆρ’ οὖν οὐ παράδοξον ἑξῆσ οὑτωσὶ θεῖναι παρ’ ἄλληλα καὶ τὸν αὐτὸν λοῖσθόν τε καὶ ἄριστον προσειπεῖν; ἀλλ’ ὅμωσ τοιαῦτά φησι τἀνθρώπεια ‐ τοῦτο γάρ μοι δοκεῖ τῶν ῥημάτων τὸ βούλημα εἶναι ‐ ὁ αὐτὸσ ἄριστόσ τε ἀνὴρ καὶ ἔσχατοσ, ὅπερ περὶ τοῦ δακτύλου φασί ποτ’ εἰπεῖν Ὀρόντην τὸν Πέρσην ὡσ αὐτὸσ ὢν τῇ θέσει ποτὲ μὲν τὰ μύρια σημαίνει, ποτὲ δὲ οὐ πλέον ἢ ἕν. ὥστ’ ἐμοὶ μὲν ἄντικρυσ εἰσ τὸ Πλάτωνοσ παράδειγμα ὁ Εὔμηλοσ τείνειν δοκεῖ κατά τε τἄλλα καὶ ὅτι οὐχ ὅσον τῆσ νίκησ ἐστερήθη, ἀλλὰ καὶ ἀγκῶνάσ τε περιδρύφθη στόμα τε ῥῖνάσ τε ὑπὸ τῶν ἵππων τῶν ἀρίστων καὶ ὑφ’ ὧν οὐδεπώποτ’ ἐσφάλη, ἄγων δ’ αὐτὰσ ὅποι βούλοιτ’ ἀεὶ καὶ παρὰ πάντασ ἐθαυμάζετο. ὁ δέ γε Αἰάσ νὴ Δί’ ὁ τάχιστοσ τῶν Ἑλλήνων θεῖν καὶ πλείστουσ ἐν ταῖσ φυγαῖσ αἱρῶν, ἐφ’ οὗ τοῦτ’ εἴρητο οὐ γάρ οἵ τισ ὁμοῖοσ ἐπισπέσθαι ποσὶν ἠε͂ν ἀνδρῶν τρεσσάντων ὅτε τε Ζεὺσ ἐν φόβον ὄρσῃ· καὶ οὗτοσ τοιαῦθ’ ἕτερα ἀπέλαυσε τοῦ δρόμου, γυμνόσ τε καὶ πολεμίων καθαρὸσ τρέχων, ἀπῆλθε τῆσ τε νίκησ στερηθεὶσ καὶ τῆσ ὄνθου προσέτι ἐμπεπλησμένοσ. βλάψεν γὰρ Ἀθήνη, φησὶν ὁ ποιητήσ· τὴν δ’ αὐτὴν ταύτην καὶ τὸν Εὔμηλον ἐκ τοῦ ἁρ́ματοσ ἐκβαλεῖν. τί τοῦτο λέγων; τὴν τύχην διὰ τῆσ Ἀθηνᾶσ, ὥσ γ’ ἐμοὶ δοκεῖ, δηλῶν, ὅτι τἀνθρώπεια ὅπη βούλεται στρέφει, καὶ οὐ πάντη τῶν προεχόντων τὰ ἆθλα. ὁ δέ γ’ ἕτεροσ νὴ Δία Αἰάσ, ὁ τοῦ Τελαμῶνοσ, τὸ μέγα ἑρ́κοσ τῶν Ἀχαιῶν καὶ ὃσ ἦν ἀντὶ τείχουσ τοῖσ Ἕλλησιν οὐ μόνον αὐτὸσ, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀσπὶσ αὐτοῦ, οὗτοσ περὶ μὲν τὸν δίσκον ὡσ ἔπραξεν ἔλαττον ἂν ἴσωσ εἰή λέγειν, καίτοι δόρυ γ’ εἰωθὼσ ἔχειν ἐν ταῖν χεροῖν κολλητὸν βλήτροισι, δυωκαιεικοσίπηχυ, καὶ πάντασ τοὺσ Τρῶασ ἐκείνῳ σοβῶν καὶ ἀπείργων ἀπὸ τῶν νεῶν, ἦ που ῥᾳδίωσ τόν γε δίσκον ἔμελλε μεταχειριεῖσθαι καὶ παῖδασ τόν τε δὴ Πολυποίτην καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἀποφανεῖν, τοῦ γ’ εἰκότοσ νικῶντοσ. ἀλλὰ δῶμεν τοῦτο ἑτέρασ τινὸσ ἕξεωσ δεῖσθαι·

ἀλλὰ πῶσ ἔπραξε περὶ τὴν πάλην; εἰ δὲ καὶ τοῦτ’ ἔλαττον, ἀλλ’ ἀναλαβών γε τὰ ὅπλα, οὗ μέγιστοσ καὶ κάλλιστοσ ἦν αὐτὸσ αὑτοῦ καὶ ἰσχυρότατοσ καὶ ῥωμαλεώτατοσ, πολὺν θόρυβον παρέσχε τοῖσ Ἕλλησι. καὶ τὰ μὲν ἄλλα ἐῶ· ἔδεισαν δὲ περὶ ἐκείνου μᾶλλον ἢ τοῦ Διομήδουσ. οὕτωσ ἔπραξε κἀνταῦθα. καίτοι ὅ γε κήρυξ ἀνεῖπεν οὑτωσὶ γιγνομένησ ποτὲ τῶν Ἀχαιῶν ἁπάντων ἐξετάσεωσ ἀνδρῶν αὖ μέγ’ ἄριστοσ ἐήν Τελαμώνιοσ Αἰάσ. καὶ οὐχ ἅπαξ γε οὐδὲ τοσοῦτον μόνον εἰπὼν ἀπηλλάγη, ἀλλ’ ὥσπερ ἐξεπίτηδεσ πανταχοῦ διατελεῖ κηρύττων καὶ διαμαρτυρόμενοσ, Αἰάντόσ θ’, ὃσ ἄριστοσ ἐήν εἶδόσ τε δέμασ τε τῶν ἄλλων Δαναῶν μετ’ ἀμύμονα Πηλείωνα. καὶ Αἰάσ, ὃσ πέρι μὲν εἶδοσ, πέρι δ’ ἔργ’ ἐτέτυκο. καὶ ἀνδρὶ δ’ οὐκ εἴξειε μέγασ Τελαμώνιοσ Αἰάσ, καὶ ἄλλα τοιαῦτα, ὥσπερ προκαταλαμβάνων ἡμῶν τὰσ γνώμασ, ὅπωσ μὴ ἐπὶ τοῦ ἀγῶνοσ ταραχθείημεν μηδ’ εἴ τινοσ ἄλλου χεῖρον ἠγωνίσατο, ταύτῃ φαυλότερον αὐτὸν ἡγοίμεθα, μηδὲ χείρω μηδενὸσ ἄλλου τῶν Ἀχαιῶν ἀλλ’ ἢ τοῦ Ἀχιλλέωσ. καὶ μὴν καὶ ὁ ἀδελφὸσ μετεῖχεν αὐτῷ τῆσ τύχησ ἐπιθήκην, ὁ Τεῦκροσ, περὶ τὴν τοξικὴν, ὅσ γε τῆσ μηρίνθου μὲν ἔτυχε, τὴν δὲ περιστερὰν αὐτὴν παρῆκεν ἑτέρῳ λαβεῖν, καὶ οὗτοσ ἑαυτοῦ χείρονι. ταῦτα πάντα ἐφεξῆσ οὕτωσ ἔχοντα τί χρὴ νομίζειν εἶναι; ἆρ’ οὐ χρησμούσ τινασ εἰσ ἅπαντα ἡγεῖσθαι τἀνθρώπεια; ὥστ’ οὔτ’ εἴ τισ ῥώμῃ σώματοσ ἢ μεγέθει προφέρειν δοκεῖ οὔτ’ εἴ τισ ἵππουσ ἀρίστουσ κέκτηται οὔτ’ εἰ ταχὺσ αὐτὸσ ἢ καλὸσ, οὐδὲν αὐτῷ τούτων κύριον, ἂν μὴ δοκῇ τοῖσ κρείττοσιν. εἰ φίλοισ ἰσχύεισ, εἰ χρήμασιν, εἰ δόξαν ἔχεισ ἐν τῇ πόλει, μηδενὶ τούτων ἐπαρθῇσ, μηδὲ μεῖζον φρονήσῃσ τῆσ ἐξουσίασ.

εἰ πάντων κρατήσεισ, ἡττήσει τῆσ τύχησ. ταῦτ’ ἐστὶν ὁ ἀγὼν οὗτοσ, ταῦθ’ Ὅμηροσ λέγει. οὐδὲν τῶν ἀνθρωπείων ἀσφαλὲσ οὐδ’ ὁμαλὸν οὐδ’ αὔταρκεσ, ἀλλ’ ἡττήσεται μὲν ὁ ἰσχυρὸσ τοῦ ἀσθενοῦσ, ὅταν καιρὸσ ᾖ τούτου, ἁλώσεται δὲ Βαβυλὼν αὐτοῖσ τείχεσι, πάλιν δὲ τοὺσ Πέρσασ πορθήσουσιν ἕτεροι. πάντα ταῦτ’ ἐναλλὰξ περιέρχεται. οὕτω καὶ τὸ σὸν, ὦ Πλάτων, σώζεται, τὸ ἄνθρωπον εἶναι θεοῦ παίγνιον. ὅταν ἐκπίπτῃ μὲν τοῦ ἁρ́ματοσ ὁ ἡνίοχοσ, ἐν ᾧ πρόσθεν εἱστήκει βεβαίωσ, ἀπορῇ δὲ ὁ κυβερνήτησ ὅπωσ χρὴ σώζειν τὴν ναῦν πολλάκισ ἤδη σεσωκὼσ, ἰλιγγιᾷ δὲ ὁ κρείττων ὑπὸ τοῦ χείρονοσ, κιχάνῃ δὲ βραδὺσ ὠκὺν, πάντα δ’ ἄνω καὶ κάτω περιχωρῇ, τότ’ ἄν τισ ἴδοι τὸν σὸν λόγον, τόθ’ ὡσ ἀληθῶσ προφήτου τινὸσ εἶναι δόξειεν ἂν, ὡσ θεὸσ μὲν καὶ τύχη πάντ’ ἄγουσι, τὸ δ’ ἡμέτερον πᾶν ἦν ἄρα παιδιά. εἰ δ’ ἔσωζον μὲν οἱ κυβερνῆται πάντεσ ἅπαντασ τοὺσ ἐμπλέοντασ, ἔσωζον δ’ οἱ ἰατροὶ πάντεσ ἅπαντασ τοὺσ κάμνοντασ, ἐνίκων δ’ οἱ κρείττονεσ, ἐνίκων δ’ οἱ μείζονεσ, τὸ δ’ ἀεὶ τούτοισ πᾶσι προσῆν, μηδεὶσ δὲ ἐσφάλλετο τῶν ἀρξαμένων κατορθοῦν, εὐχὴ δὲ καὶ δύναμισ μηδὲν διέφερεν, ἀθάνατ’ ἂν πάντ’ ἦν τὰ τῶν ἀνθρώπων πράγματα καὶ οὐδὲν ἂν εὐχῆσ ἴσωσ προσέδει, οὐδ’ ἂν κακτέκλυζεν ἡμᾶσ τῶν πίθων ἅτεροσ ὥσπερ νῦν. νῦν δ’ οἱ ποιηταὶ πολλὰ χρήσιμοι κἀνταῦθα πρόσκεινται καὶ παρακολουθοῦσιν ἡμῖν, ὑπομιμνήσκοντεσ ἀεὶ τῆσ φύσεωσ, ἐφημέρουσ τε καλοῦντεσ καὶ χαμαὶ ἐρχομένουσ, καὶ πάντα τρόπον τὴν ἀλαζονείαν καθαροῦντεσ, ὅπωσ μηδ’ εἴ τισ εὖ πράττειν δοκοίη, τούτῳ θρασύνοιτο, μηδ’ ἑτέρῳ πταίσαντί που προφέροι τὴν τύχην ῥαδίωσ. καὶ τί δεῖ τἄλλα λέγειν ὡσ ἔχει;

ἀλλὰ τὰ τῶν δικῶν πῶσ εἶχεν ἐξ ἀρχῆσ; ἔλθωμεν γὰρ ἐπ’ αὐτὸ τὸ κυριώτατον ἤδη. ὁ Παλαμήδησ σοφώτατοσ ὢν τῶν Ἀχαιῶν ἑάλω τὴν δίκην τῆσ προδοσίασ. καὶ οὐκ ἐρεῖσ ὡσ ἐκείνου γε Ἀθηναῖοι κατεψηφίσαντο. ἀλλὰ πᾶσα μὲν ἡ Ἑλλὰσ συνεληλύθει, ἐγένετο δὲ ἡ κρίσισ ἐν μέσῳ, καὶ ἀδικεῖν ἔδοξεν, ὅτι δὲ οὐχὶ δικαίωσ ἔδοξεν αὐτὸσ σὺ λέγεισ ἐν Σωκράτουσ ἀπολογίᾳ. καίτοι τίσ οὐκ ἂν φήσειεν οὑτωσὶ πολλὴν εἶναι τὴν ἀλογίαν, ὄντα μὲν αὐτὸν κυριώτερον τοῦ Ὀδυσσέωσ εἰσ σοφίασ λόγον, ὡσ ἔφη Πίνδαροσ, εἶθ’ ἡττηθῆναι τοῦ χείρονοσ, καὶ ταῦτ’ οὐκ εἰσ χειρῶν κρίσιν οὐδ’ εἰσ ἄλλο τι τοιοῦτον ἐλθόντοσ τοῦ πράγματοσ, ἀλλ’ εἰσ αὐτὸ τοῦτο ἐν ᾧ κρείττων ἦν; αὖθισ δ’ αὖ τοὺσ Ἀχαιοὺσ οὕτω πολλὰ καὶ μεγάλα ὑπ’ αὐτοῦ πεπονθότασ εὖ, δι’ ἃ καὶ φιλεῖν καὶ θαυμάζειν αὐτὸν προσῆκεν, εἶθ’ οὕτωσ ἀγνώμονα καὶ ἀνόμοιον ἀποδοῦναι τὴν χάριν, ὅσ γε καὶ σπουδαίων καὶ τῶν εἰσ ψυχαγωγίαν ἡγεμὼν αὐτοῖσ ἐγεγόνει σχεδὸν ἁπάντων. ἓν δὲ μέγιστον καὶ τελεώτατον καὶ πλείστησ ἄξιον τιμῆσ ἐξεῦρε τὰ τακτικὰ, ὑφ’ ὧν ἅμα σώζεσθαι καὶ τῶν ἐναντίων κρείττοσιν εἶναι περιῆν αὐτοῖσ. ὡσ μὲν γὰρ ἡ τραγῳδία φησὶν, οὐδὲ τῶν βοσκημάτων οὐδὲν διέφερον πρὶν ἐκείνῳ συγγενέσθαι. οἱ δὲ τοσοῦτον ἀπεῖχον τοῦ σύμπαντασ ἂν αὐτοὺσ ἀριθμῆσαι, ἢ τὰσ ναῦσ ὁπόσαι τινὲσ ἦσαν ἃσ ἦγον, ὥστ’ οὐδ’ ὁπόσοι τινὲσ αὐτοῖσ εἰσὶν οἱ βασιλεῖσ ὅ τε Ἀγαμέμνων καὶ ὁ Μενέλαοσ ἔμελλον εὑρήσειν, οὐδέ γε, ὡσ ἐοίκεν, ἐκεῖνοι τοὺσ αὑτῶν πόδασ ἢ καὶ τὰσ χεῖρασ ἑκάτεροσ, μὴ ὅτι τὴν στρατιάν. ἀλλὰ ταῦτα μὲν Πλάτων τε ἡμῖν προσπαίζει τοὺσ τραγικοὺσ καὶ ἡμεῖσ συνεπαίξαμεν. τὸ δ’ οὖν πολλῶν καὶ μεγάλων ὀφείλοντασ τῷ Παλαμήδει χάριν καὶ δικαίωσ ἂν καὶ ἐπὶ μειζόνων ἐκτίνοντασ, μηδ’ εἰσ αὐτὴν τὴν σωτηρίαν ἀπομνημονεῦσαι, πῶσ οὐ πολλῆσ ἄν τισ φήσαι τῆσ ἀτοπίασ εἶναι, καὶ τό γ’ αὐτὸν ἐκεῖνον τὰ μὲν ἄλλα σοφίζεσθαι, τῶν δ’ εἰσ τὴν ἀπολογίαν ἀπορῆσαι, καὶ ταῦθ’ οὕτω ῥᾳδίαν οὖσαν καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῶν βοηθούντων; ἀλλ’ ὑπὲρ μὲν τῶν ἄλλων σοφὸσ ἦν, αὐτὸν δ’ ὠφελεῖν οὐκ εἶχε, καὶ ταῦτα τὸν περὶ τῆσ ψυχῆσ τρέχων, ὃν χρῆν, εἰ καὶ ἐν τοῖσ Τρωσὶν ἐκρίνετο, συλληφθεὶσ ὑπὸ τῆσ σοφίασ ἔχειν ἑαυτὸν ἂν σῶσαι.

ὁ δὲ τῶν φίλων καὶ τῶν συμμάχων καὶ ὧν εὐεργέτησ ἦν χαλεπωτέρων ἢ τῶν πολεμίων ἀπῄει τυχὼν, καὶ πάσασ τὰσ ἄλλασ εὑρίσκων μηχανὰσ μίαν οὐχ εὑρ͂εν ὅπωσ σωθήσεται. ἀλλ’ ἐπειδὴ κατεψηφίσαντο ἀδικεῖν αὐτοῦ, οὐ ταυτὸν τοῖσ Ἀθηναίοισ ἐποίησαν· οὐ γὰρ χρημάτων ἐτίμησαν οὐδὲ φυγῆσ οὐδ’ ὅσον δέκα ἔτη μετέστησαν, ἀλλ’ ἄρδην ἀπέκτειναν. οὕτω μέχρι μὲν τοῦ μὴ κατὰ νοῦν ἀγωνίζεσθαι καὶ τοῦ τῶν συκοφαντῶν ἔλαττον ἔχειν κοινωνεῖ τῷ Παλαμήδει τῆσ τύχησ ἡμῖν ἡ τοῦ Περικλέουσ φατρία, τὰ δ’ ἐφεξῆσ καὶ διαφέρει, καὶ οἵ τε Ἀθηναῖοι συμπάντων τῶν Ἑλλήνων ἡμερώτεροι πολλῷ τινι φαίνονται καὶ οἱ ῥήτορεσ αὖ τῶν ῥητόρων πρᾳότερον ἐπταικότεσ, καὶ ταύτῃ γε σοφώτεροι τοῦ Παλαμήδουσ ὄντεσ, τοσοῦτον, εἰ μή τι ἄλλο, πεῖσαι δυνηθέντεσ, ὡσ οὐ θανάτου γ’ ἄξιοι τοῖσ Ἀθηναίοισ εἰε͂ν, οὐχ ὥσπερ ἐκεῖνοσ οὐδ’ εἰσ τὸ τίμημα χρήσιμοσ οὐδὲν ἦν αὑτῷ. ἀλλ’ οἶμαι καὶ Παλαμήδει καὶ Μιλτιάδῃ καὶ Περικλεῖ καὶ πᾶσιν ἀνθρώποισ μέτεστι τῆσ κοινῆσ ἀπολογίασ ἣν αὐτὸσ Πλάτων ἐνδίδωσιν, ἧσ ἀρτίωσ ἐμνήσθην, ὡσ τύχαι καὶ καιροὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων ἄγουσι πράγματα, ἐπεὶ καὶ ὃ προσδιωρθώσατο καὶ προσέθηκε πρὸσ τῷ θεῷ καὶ τῇ τύχῃ καὶ τὴν τέχνην τρίτον ὡρίσατο, εὖ φρονῶν. "ἡμερώτερον μέντοι τρίτον συγχωρῆσαι τούτοισ δεῖν ἕπεσθαι τὴν τέχνην. ἄριστά γε καὶ θειότατα, ὦ Πλάτων, ὡσ ἀληθῶσ. εἰ τοίνυν καὶ τῇ τάξει καὶ τῇ δυνάμει τρίτον ἡ τέχνη, πῶσ ἀποχρῶν ἂν εἰή καθάπαξ; ἢ πῶσ ἄν τισ τὸ ἐλάχιστον καὶ τὸ φαυλότατον τῶν πλειόνων καὶ τῶν μειζόνων ἀξιοίη κρατεῖν;

οὐκ ἔστιν ὅπωσ δικαίωσ. μὴ τοίνυν θαυμάσῃσ, εἰ Περικλῆσ ἔχων ἐπιστήμην καὶ τέχνην τοῦ θεοῦ καὶ τῆσ τύχησ ἡττᾶτο, μηδ’ ἀμνημόνει τῶν καιρῶν, οὓσ αὐτὸσ φῂσ οὐκ ὀλίγον δύνασθαι, οἷσ οὐ πρᾳοτάτοισ ἐκεῖνοσ τότε χρησάμενοσ φαίνεται. πολλὰ καὶ παράδοξα κατ’ ἀνθρώπουσ καὶ γέγονε καὶ γενήσεται. ὧν ἐστι καὶ τὰ τούτοισ τοῖσ ἀνδράσι συμβάντα. τίσ δ’ οὐκ ἂν φαίη; ἀλλ’ οὔπω ταῦτ’ ἐστὶν ἔλεγχοσ κατ’ αὐτῶν ὡσ οὔτε ἠπίσταντο χρηστὸν οὐδὲν οὔτ’ ἠδύναντο βελτίουσ ποιεῖν, ἀλλ’ ἐξῆν αὐτοῖσ τήν τε τέχνην ἔχειν δήπουθεν καὶ τὸ χρηστοὺσ εἶναι, εἰ καὶ τῶν μειζόνων ἐπικουριῶν ἔν γε τῷ τότε ἐστέρηντο· μηδέ γ’ ἐλάττουσ φῶμεν αὐτοὺσ τῶν ἀντιπάλων γενέσθαι, μὴ δῆτα ἡμεῖσ γε, ἀλλ’ ὥσπερ ὀλισθεῖν κρείττουσ ὄντασ τοῖσ ὅλοισ. ἐκράτει Κλέων Περικλέουσ. ὁ δέ γε αὐτὸσ οὗτοσ καὶ Λακεδαιμονίων ποτὲ, ὡσ ᾤετο, καὶ δεδεμένουσ γε ἤγαγεν ἐν πέδαισ Ἀθήναζε, καὶ ὃ τούτου μεῖζον εἶναι δοκεῖ, καὶ χρόνον προειπὼν ἡνίκ’ ἐξῄει, καὶ τοῦτον οὐ πλεῖστον, ἀλλ’ ὅσον εἴκοσιν ἡμερῶν, ἀλλ’ ὅτι γ’ οὐ πάνυ κρείττων ἦν τῶν Λακεδαιμονίων ἔδειξεν Ἀμφίπολισ, πρὸσ ἣν μαχόμενοσ οὐ πολὺ τῷ Βρασίδᾳ παρέσχε τὸ ἔργον. ἀλλὰ κἀκείνου τεθνεῶτοσ ἤρκεσε πελταστὴσ Μυρκίνιοσ φεύγοντα βαλὼν ἀποκτεῖναι, ὥσ φησιν ὁ μηνυτήσ. ὁ δέ γε αὐτὸσ οὗτοσ λέγει καὶ περὶ τῶν ἑκατέρωθεν νεκρῶν ὡσ οὐκ ὀλίγον τὸ διάφορον συνέβη γενέσθαι. ἑπτὰ γὰρ οἶμαι πρὸσ ἑξακοσίουσ ἀντιλογίζεται. οὕτω τοίνυν κἀν τῇ δίκῃ οὐ τῶν Περικλέουσ λόγων οὐδὲ τῆσ ἐπιστήμησ ἐκράτησεν, οὐδέ γε ὡσ ἀνεπιστήμονοσ περιεγένετο, ἀλλ’ ἀπέλαυσε τοῦ καιροῦ, ὥσπερ κἀν τῇ Πύλῳ τῇ τύχῃ καὶ τῷ καιρῷ προσεχρήσατο· ἐπεὶ Περικλῆσ γε καὶ τεθνεὼσ ἐκράτει Κλέωνοσ, εἰ δεῖ τἀληθὲσ εἰπεῖν. μέγα δὲ σημεῖον· τὸν μὲν γὰρ οὐδεὶσ ἦν ὅστισ οὐκ ἂν εὔξαιτο ἀναστῆναι, ὥστε κἀν τοῖσ δράμασιν ὡσ ἀνεστῶτα ὁρῶντεσ εὐφραίνοντο, τὸν δ’ οὐκ ἔστιν ὅστισ οὐκ ἂν ἐβούλετο ἀντ’ ἐκείνου κεῖσθαι.

τοσούτῳ κρείττων ἦν τεθνεὼσ Περικλῆσ ἐκείνου ζῶντοσ. πάρεσ οὖν τοῖσ συκοφάνταισ ταῦτα, αὐτὸσ δὲ πάλιν σαυτοῦ τι μνημόνευσον. ὅτι γὰρ οὐδὲν οὔτε τῶν ἀδυνάτων οὔτε τῶν ἀπεικότων καὶ τὰ βέλτιστα λέγοντασ ὑπὲρ τοῦ δήμου τῷ δήμῳ προσκροῦσαι, ἀλλὰ καὶ τοῦτ’ αὐτὸ τῶν συμφορῶν ἐπιεικῶσ αἴτιον γίγνεται, τὸ μὴ βούλεσθαι τῆσ ὀρθοτάτησ ἀφεῖσθαι γνώμησ, οὐ τῶν μάντεων ἀκούσαντα δεῖ γνῶναι, ἀλλ’ ὁ πολλῶν δήμων καὶ πόλεων ἀντάξιοσ Πλάτων ὁ τοῦ Ἀρίστωνοσ διαμαρτύρεται διαρρήδην οὑτωσὶ λέγων, καὶ ταῦτ’ ἐν αὐτοῖσ οἷσ Σωκράτησ ἐκινδύνευσεν οὐχὶ δικαίωσ αὐτῷ. τίνα οὖν ἐστι τὰ ῥήματα; "οὐ γὰρ ἔστιν ὅστισ ἀνθρώπων σωθήσεται οὔθ’ ὑμῖν οὔτ’ ἄλλῳ τινὶ πλήθει οὐδενὶ γνησίωσ ἐναντιούμενοσ καὶ διακωλύων πόλλ’ ἄδικα καὶ παράνομα ἐν τῇ πόλει γενέσθαι, ἀλλ’ ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν τῷ ὄντι μαχούμενον ὑπὲρ τοῦ δικαίου, καὶ εἰ μέλλει ὀλίγον χρόνον σωθήσεσθαι, ἰδιωτεύειν, ἀλλὰ μὴ δημοσιεύειν. εἰε͂ν, ὦ φιλότησ. εἶτα ἔτι θαυμάζεισ εἰ Μιλτιάδησ καὶ Θεμιστοκλῆσ καὶ Περικλῆσ καὶ Κίμων προσέκρουσαν Ἀθηναίοισ, τὰ βέλτιστα λέγοντεσ αὐτοῖσ καὶ φεύγοντεσ τὰ πρὸσ ἡδονήν; ἀλλὰ μὴν αὐτόσ γ’ ἔφησ ἐντεῦθεν ὡρμῆσθαι τοὺσ κινδύνουσ, καὶ οὐδ’ ὀλίγον χρόνον ἐγχωρεῖν διαφεύγειν. πότερον οὖν εἰ προσέκρουσαν θαύμαστόν ἐστι καὶ τοῦτ’ ἄξιον αὐτῶν κατηγορεῖν, ἢ ’κεῖνο πολλῷ μᾶλλον ἄξιον αὐτῶν θαυμάσαι, ὅτι τόν γε τοσοῦτον χρόνον διεγένοντο, καὶ μήτε θᾶττον τοῦτ’ ἔπαθον μήθ’ ὅτε καὶ προσέκρουσαν θανάτῳ γ’ ἐζημιώθησαν, ἀλλὰ μέσην τινὰ ὁ δῆμοσ ἐχώρησε, καὶ τῇ μὲν ὡσ εὖ καὶ καλῶσ ὑπ’ αὐτῶν ἀχθεὶσ ᾐσχύνθη καί τινα πρᾳότητοσ τύπον διεσώσατο, τῇ δὲ οὐκ ἠδυνήθη τὴν τοῦ πράγματοσ φύσιν διαφυγεῖν, ἀλλ’ ὧν δήμῳ προσῆκεν ἁμαρτεῖν, μέροσ γοῦν τι μετέσχεν; ἡδέωσ δ’ ἂν ἐροίμην, ὅστισ βούλεται δέξασθαι τὸ ἐρώτημα ὑπὲρ Πλάτωνοσ, αὐτὸσ δὲ δὴ τί μαθὼν ἡμῖν ὁ Πλάτων οὐκ ἐπολιτεύσατο; ἆρ’ ἄλλο τι φήσειεν ἂν ὁστισοῦν ἢ τὸ αὐτὸ τοῦτο ὅπερ καὶ Σωκράτησ λέγων ἐκείνῳ φαίνεται;

τί μὴν ἕτερον; εἶθ’ ἃ φοβηθεὶσ μὴ πάθῃσ οὐκ ἐδημηγόρεισ, ταῦτ’ εἴ τισ ἐκείνων πέπονθεν, ὡσ οὐ τὰ βέλτιστα συνεβούλευεν ἰσχυρίζει; καὶ μὴν εἰ μὲν οὐδεὶσ ἐπῆν κίνδυνοσ, τοῦ χάριν οὐδὲν ὤνησασ τὴν πατρίδα; εἰ δ’ ἕτοιμον ἦν ἀπολωλέναι, τί θαυμάζεισ εἴ τισ ἐκείνων ἐχρήσατο συμφορᾷ καὶ τῷ τὰ βέλτιστα λέγειν τιθεὶσ αὐτὸσ ἕπεσθαι τὸ κινδυνεύειν, ἐκείνουσ ἐξ ὧν ἠτύχησαν ἀποστερεῖσ τὸ λέγειν τὰ βέλτιστα; φέρε δὴ κἀκεῖνο σκεψώμεθα· ὁπότ’ ἦν ἐν τῷ τὰ δίκαια πράττειν προαιρεῖσθαι τοιοῦτόν τι λαβεῖν παρ’ αὐτῶν, πότεροι πρὸσ θεῶν πῶσ ἂν εὐπρεπῶσ εἴποιμι κοινότεροι τὴν γνώμην, καὶ εἰ μὴ τὸ ὅλον βελτίουσ, τῇ γε πόλει χρησιμώτεροι, πότερ’ οἵτινεσ προορώμενοι τὸν προσόντα κίνδυνον εἶτ’ ἐκποδὼν ἔστησαν, ἢ οἵτινεσ εἰδότεσ οὐκ ἀπώκνησαν; ἐμοὶ μὲν γὰρ δοκεῖ τὸ μὲν μηδὲν εἰπεῖν αἰσχρὸν κοινὸν ἀμφοῖν εἶναι, τὸ δ’ ἐγχειρῆσαι τὰ βέλτιστα εἰπεῖν τοῦ μηδ’ ὅλωσ εἰπεῖν οὐ τῶν φαυλοτέρων ὂν ἐκείνοισ ὑπάρχειν. εἰ γάρ τι καὶ διήμαρτον, οἷσ γε προείλοντο φήσει τισ αὐτοὺσ νικᾶν. εἰ τοίνυν μὴ μόνον προείλοντο, ἀλλὰ καὶ κατώρθωσαν πολλὰ καὶ καλὰ καὶ δίκαια καὶ κοινῇ συμφέροντα, μὴ πρὸσ ἐλαττώματοσ αὐτοῖσ γένηται. τοῦτο γὰρ ἔξεστι δήπουθεν αὐτοῖσ εἰπεῖν. εἰ δὲ καὶ τοῦτ’ ἔξεστιν ἐρωτῆσαι, πότεροι τῷ Σωκράτουσ αὐτοῦ καὶ Πλάτωνοσ λόγῳ μᾶλλον συμβαίνοντα καὶ βεβούλευνται καὶ πεποιήκασι; τῷ ποίῳ δὴ λέγω τούτῳ λόγῳ; ὅσπερ ἐστὶν ἁπάντων λόγων οἶμαι κάλλιστοσ. τίσ οὗτοσ; "λέγεισ, ὦ ἄνθρωπε, εἰ οἰεί δεῖν κίνδυνον ὑπολογίζεσθαι τοῦ ζῆν ἢ τεθνάναι ἄνδρα ὅτου τι καὶ σμικρὸν ὄφελόσ ἐστιν, ἀλλ’ οὐκ ἐκεῖνο μόνον σκοπεῖν, ὅταν πράττῃ, πότερον δίκαια ἢ ἄδικα πράττει καὶ ἀνδρὸσ ἀγαθοῦ ἔργα ἢ κακοῦ. οὐκοῦν ὅτ’ ἐκεῖνοι φαίνονται μηδὲν τῶν μελλόντων αὐτοῖσ ἔσεσθαι δυσχερῶν ὑπολογισάμενοι πρὸσ τὸ δίκαιον, ἀλλ’ ἀφειδῶσ καὶ ἁπλῶσ δόντεσ αὑτοὺσ ὑπὲρ τοῦ κοινῇ βελτίστου τῷ Σωκράτουσ κέχρηνται λόγῳ. ὥστ’ ἢ δεικτέον ἐστὶν ὡσ οὔτε δίκαια οὔτε ἀγαθῶν ἀνδρῶν ἦν ἔργα ἃ προείλοντο καὶ οἷσ ἐνεχείρησαν, ἢ συγχωρητέον χρηστοὺσ εἶναι τοὺσ ἄνδρασ, εἰ καὶ ὁτιοῦν ἀπήντησε, καὶ τοσούτῳ μᾶλλον καὶ μειζόνωσ, ὅσῳ τὴν δυσκολίαν τοῦ πράγματοσ οὐκ ἔδεισαν. καὶ πάντα δὴ λέγω τἀπὶ τούτοισ.

οὐ γὰρ δή που τοὺσ μὲν εἰσ Τροίαν τῶν Ἑλλήνων ἐλθόντασ ἐπαινεσόμεθα, ὅτι εἵλοντο καλῶσ ἀποθανεῖν, τοὺσ δ’ εἴ τι πείσονται δυσχερὲσ ἐκ τῆσ πολιτείασ οὐ προτιμήσαντασ οὐδὲ παρέντασ τῷ φόβῳ τὸ βέλτιστον, τούτουσ ἀπὸ τῶν συμβάντων κρινοῦμεν· οὐδὲ τοὺσ μὲν ὑπὲρ μιᾶσ γυναικὸσ ὑβρισθείσησ ἀγανακτήσαντασ ἀνδρῶν ἀγαθῶν λογισμῷ χρῆσθαι φήσομεν, τοὺσ δ’ ἁπάσησ τῆσ Ἑλλάδοσ προστάντασ, ἡνίχ’ ὑπὲρ παίδων ὁμοῦ καὶ γυναικῶν καὶ ἱερῶν καὶ τάφων καὶ πάντων τῶν ὄντων ἐκινδύνευον, τούτουσ μετὰ τῶν ὀψοποιῶν καταλέξομεν, πρὸσ τοὺσ ἡμιθέουσ ἀφέντεσ κρίνειν· οὐδ’ εἰ μέν τισ φίλῳ τιμωρῶν ὑπέμεινε τελευτᾶν, εἰσ μακάρων νήσουσ πέμψομεν, εἰ δέ τινεσ τῇ τε πόλει πάσῃ καὶ τοῖσ τῶν Ἑλλήνων πράγμασιν ἀντὶ πάντων τῶν ἄλλων κατέστησαν, τούτοισ εἴ τί ποθ’ ὕστερον συνέβη, τὸ κακῶσ ἀκούειν προσθήσομεν. οὐχ ἑώσ γ’ ἂν τοὺσ περὶ τῶν δικαίων λόγουσ φυλάττωμεν. ἀφαιρεῖν γὰρ τοῖσ χρηστοῖσ τῶν συμφορῶν εἰκὸσ ἦν, εἴ πωσ ἐνῆν, μᾶλλον ἢ τοῦτο οὐκ ἔχοντασ ἐπεμβαίνειν, ὃ δὴ λέγεται, κειμένοισ. βούλομαι τοίνυν καὶ Δημοσθένουσ τοῦ Παιανιέωσ μνησθῆναι βραχύ τι, οὐδὲν γὰρ ἦν χεῖρον, ἄλλωσ τε καὶ περὶ ῥητόρων ὄντοσ τοῦ λόγου. μνησθήσομαι δ’ ὅσον εἰσ τούτουσ ἀνήκει. πῶσ οὖν ἐκεῖνοσ περὶ τῶν αὐτῶν τούτων διείλεκται, κατηγορηκότοσ μὲν Αἰσχίνου ὡσ ἀνάξιοσ εἰή τοῦ στεφάνου, παρεξετάσαντοσ δὲ αὐτὸν πρὸσ τοὺσ πρότερον καὶ μόνον οὐκ ἀνάγκην προσθέντοσ ὥστ’ ἐξαχθῆναι καὶ παρὰ γνώμην εἰπεῖν, καὶ φιλονεικῆσαι πρὸσ τοὺσ ἄνδρασ ἕνεκα τῆσ ἐκείνου βλασφημίασ; ὁ δέ πωσ μάλα πρᾴωσ καὶ σωφρόνωσ καὶ ἀξίωσ ἑαυτοῦ τὴν μὲν δεινότητα εἰσ τὸν Αἰσχίνην ἔτρεψε, τοῖσ δ’ ἀνδράσι τὴν εὐφημίαν ἐτήρησε.

"εἶτα τῶν πρότερον γεγενημένων ἀνδρῶν ἀγαθῶν μέμνησαι· "καὶ καλῶσ ποιεῖσ. "καὶ καλῶσ ποιεῖσ; οὐχ ὥσπερ Πλάτων φησὶν ὅτι οὐ καλῶσ ποιεῖσ, Καλλίκλεισ, μεμνημένοσ τῶν ἀνδρῶν τούτων ὡσ ἀγαθῶν· οὐ γὰρ ἦσαν τοιοῦτοι. ἔπειτα τοσούτου ἐδέησε τῆσ ὑπαρχούσησ ἐκείνοισ δόξησ ἀφελεῖν ἐπιχειρεῖν, ἵνα δὴ μείζων αὐτὸσ φανείη, ὥστε τὴν αὑτοῦ πολιτείαν εἰσ τὴν ἐκείνων ἀνενήνοχε, φάσκων ταὐτὰ βουλομένην εἶναι. "καὶ μὴν εἰ καὶ τοῦτ’ ἄρα εἰπεῖν δεῖ, ἡ μὲν ἐμὴ πολιτεία καὶ προαίρεσισ, ἐάν τισ ὀρθῶσ σκοπῇ, ταῖσ τῶν τότε ἐπαινουμένων ἀνδρῶν ὁμοία καὶ ταὐτὰ βουλομένη φανήσεται, ἡ δὲ σὴ ταῖσ τῶν τότε τοὺσ τοιούτουσ συκοφαντούντων. καίτοι τρία γ’ εἰσ ὑπερβολὴν ὑπῆρχεν εἰπεῖν αὐτῷ τὰ μέγισθ’ ὑπὲρ τῆσ αὑτοῦ πολιτείασ· πρῶτον μὲν ὅτι οὐχ ὁμοίωσ εἶχε τὰ τῶν καιρῶν οὔτε τοῖσ Ἀθηναίοισ οὔτε τοῖσ ἄλλοισ Ἕλλησι τότε καὶ καθ’ αὑτὸν, ἀλλ’ οἱ μὲν ἐν εὐθενοῦσι τοῖσ πράγμασι τὴν αὑτῶν ἀρετὴν ἔδειξαν, οὗτοσ δὲ νοσούντων καὶ μόνον οὐκ ἀπολωλότων ἤδη πάντων ἐπὶ τὴν προστασίαν τῶν κοινῶν παρῆλθεν. ἔπειθ’ ὅτι οὐδὲ τὰ τῶν ἀντιπάλων παραπλήσια, ἀλλὰ πρὸσ ἄνδρασ ὀξεῖσ καὶ δεινοὺσ καὶ συγκεκροτημένουσ καὶ τούτουσ ὁμόρουσ καὶ προσοικοῦντασ, καὶ ἅμα τῷ κηρυκείῳ καὶ τῷ σιδήρῳ χρωμένουσ, καὶ τὰ πλεῖστα τῶν πραγμάτων ἐξ ἀφανοῦσ ἀφαιρουμένουσ, αὐτόσ θ’ ἑαυτὸν ἔταξεν ἀγωνίζεσθαι καὶ τὴν πόλιν ἠξίου καὶ ἃ μηδὲ τοῖσ μάντεσιν ἦν προϊδέσθαι μηδὲ προειπεῖν, ταῦθ’ ὁμοῦ προλέγειν καὶ διακωλύειν ἠναγκάζετο. τρίτον δ’ ἐπὶ τούτοισ ὅτι καὶ μόνοσ ὡσ ἔποσ εἰπεῖν ἀντετάξατο τῇ κατὰ τῶν Ἑλλήνων τύχῃ, τῶν μὲν ταὐτὰ προῃρημένων καὶ συνεργούντων πολλῆσ τινοσ ἐνδείασ οὔσησ, τῶν δ’ ὑπὲρ τῶν ἐναντίων λεγόντων καὶ πραττόντων ἀφθονίασ θαυμαστῆσ, ὧν κρατῆσαι πολὺ μεῖζον ἦν ἢ τῶν ἔξω καὶ φανερῶν πολεμίων.

ἀλλ’ ὅμωσ ἐκ τοσούτων καὶ τοιούτων ἐλαττωμάτων κατάλογόν τινα ποιεῖται συμμάχων καὶ πόρων καὶ δυνάμεων, ὧν συνήγαγεν αὐτοῖσ ἐκ τοῦ δικαιοτάτου, ἰδίᾳ που τοῦ λόγου λέγων ταῦτα καὶ πρὶν τῶν ἀνδρῶν τούτων μνησθῆναι. μνησθεὶσ δὲ τούτων οὐδὲν ἔτι τοιοῦτον, ἀλλ’ ἔχων ἃσ εἶπον ὑπερβολὰσ οὐκ ἐλύπησεν, ἀλλ’ ἀποχρῆν ἡγήσατο ὁμοίαν τὴν ἑαυτοῦ πολιτείαν τῇ ἐκείνων προσειπεῖν· "κἀκεῖνο λογίζου καὶ σκόπει. "πότερον κάλλιον καὶ ἄμεινον τῇ πόλει διὰ τὰσ τῶν προτέρων εὐεργεσίασ οὔσασ ὑπερμεγέθεισ, οὐ μὲν οὖν εἴποι τισ ἂν ἡλίκασ, τὰσ ἐπὶ τὸν παρόντα βίον γιγνομένασ εἰσ ἀχαριστίαν καὶ προπηλακισμὸν ἄγειν, ἢ πᾶσιν ὅσοι τι μετ’ εὐνοίασ πράττουσι τῆσ παρὰ τούτων τιμῆσ καὶ φιλανθρωπίασ μετεῖναι; κἀνταῦθα μὲν οὕτωσ· "ἀλλὰ δικαίου πολίτου κρίνω τὴν τῶν πραγμάτων σωτηρίαν ἀντὶ τῆσ ἐν τῷ λέγειν χάριτοσ αἱρεῖσθαι. "καὶ γὰρ τοὺσ ἐπὶ τῶν προγόνων ἡμῶν λέγοντασ ἀκούω, ὥσπερ ἴσωσ καὶ ὑμεῖσ, οὓσ ἐπαινοῦσι μὲν οἱ παριόντεσ ἅπαντεσ, μιμοῦνται δ’ οὐ πάνυ, τούτῳ τῷ ἔθει καὶ τῷ τρόπῳ τῆσ πολιτείασ χρῆσθαι, τὸν Ἀριστείδην ἐκεῖνον, τὸν Νικίαν, τὸν ὁμώνυμον τὸν ἐμαυτοῦ, τὸν Περικλέα. δύο τοίνυν ταῦτ’ ἄν τισ τῶν λόγων τούτων ἐπισημαίνοιτο· ἓν μὲν ὅτι οὐ κατ’ ἀνάγκην, ἀλλ’ ἐκ περιουσίασ καὶ γνώμησ ἐπιεικείᾳ τὴν μνήμην τῶν ἀνδρῶν καὶ τὸν ἔπαινον τούτων ἐποιήσατο, ἕτερον δὲ ὅτι καὶ αὐτὰ τὰ ἐναντιώτατα αὐτοῖσ ἀπέδωκεν ὧν κατηγόρηκεν ὁ Πλάτων.

καίτοι ἔγωγ’ ᾤμην οὐ πάνυ ταῦτ’ ἀλλήλων κεχωρίσθαι, ἀλλ’ εἶναι τὴν διαλεκτικὴν μέροσ τι τῆσ ῥητορικῆσ, ὥσπερ τὴν ἐρώτησιν τοῦ παντὸσ λόγου, καὶ τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ τοῖσ δρομεῦσι μέτεστι τοῦ βαδίζειν, οὐ μὴν τοῖσ βαδίζουσιν ἅπασι τὸ θεῖν οἱο͂́ν τε, οὕτω καὶ τοὺσ ῥητορικοὺσ πρὸσ τοὺσ διαλεκτικοὺσ ἔχειν. ὁ μὲν γὰρ κολακείασ καὶ δουλείασ καὶ τῆσ ἡδονῆσ θεραπευτὰσ, καὶ μηδὲν πλέον τούτου σκοπεῖν αὐτοὺσ, ὁ δ’ ὡσ παρρησίᾳ τῇ δικαιοτάτῃ χρωμένουσ καὶ τὸ χαρίζεσθαι μηδαμοῦ τιθέντασ πρὸσ τὸ βέλτιστον, οὕτωσ ἐπαινῶν φαίνεται, τὴν αὐτὴν τῷ Θουκυδίδῃ φωνὴν ἀφιεὶσ, ἐπεὶ κἀκεῖνοσ, ὥσπερ ἐν τοῖσ ἄνω λόγοισ ἐπεδείκνυμεν, θαυμαστὸν ὅσον φησὶ περιεῖναι τῷ Περικλεῖ τῆσ ἐλευθερίασ καὶ παρρησίασ, οὐ γὰρ ἄγεσθαι μᾶλλον ἢ ἄγειν τὸν δῆμον, καὶ μὴ τί λέγων χαριεῖται σκοπεῖν, ἀλλ’ ὅ τι βέλτιστον αὐτοῖσ ἡγοῖτο, τοῦτο συμβουλεύειν. ἐπαινεῖ δέ που καὶ τὸν Νικίαν διὰ τὸ πᾶσαν ἀρετὴν ἐπιτηδεύειν. οὕτω καὶ ἔντιμα καὶ ὁμολογούμενα ὑπὲρ τῶν ἀνδρῶν εἴρηκεν ὁ Δημοσθένησ. φέρε δὴ σκεψώμεθα τἀπὶ τούτοισ μετὰ πάσησ εὐμενείασ, ὥσπερ ἐν κοινῷ τινι τῶν Ἑλλήνων συλλόγῳ. πάντωσ δὲ ἄκρω μὲν ἀμφοτέρω τὼ ἄνδρε, ὑπὲρ μεγάλων δὲ καὶ οἱ λόγοι. ἀλλὰ μὴν τό γε τοῦ λέγοντοσ αὐτοῦ ὅπωσ τισ βούλεται τιθέναι, οὕτωσ ἐχέτω τὰ νῦν. ἀλλ’ ὅ γ’ ἐβουλόμην εἰπεῖν, πότεροσ καὶ τὴν ὅλην γνώμην φιλανθρωπότεροσ καὶ περὶ αὐτοὺσ τοὺσ λόγουσ δεξιώτεροσ κατὰ τοῦτο τὸ μέροσ, πότερ’ ὅστισ αὐτῷ μηδεμιᾶσ ἀνάγκησ ὑπαρχούσησ κακῶσ λέγειν εἵλετο τοὺσ ἄνδρασ, ἢ ὅστισ ὄντοσ μὲν τοῦ παροξύνοντοσ οὐ προήχθη οὐδ’ ἠξίωσεν αὑτὸν σεμνύνειν, ἐν οἷσ ἑτέρουσ ἔμελλε κακῶσ ἐρεῖν, πάλιν δὲ μηδεμιᾶσ ἀνάγκησ ὑπαρχούσησ ἐπὶ τοῖσ βελτίστοισ αὐτῶν ἐμνημόνευσεν ἐξεπίτηδεσ; εἰ μή τῳ φαυλοτέρα τῆσ διαλεκτικῆσ ἡ ῥητορικὴ φαίνεται. Πλάτωνα δὲ ἐξαιρῶ τοῦ λόγου, ἱκανὸσ γὰρ καὶ ἀμφότερα.

ἀλλ’ οὔ τί γε τοῖσ περὶ τῶν ἀνδρῶν τούτων λόγοισ ἄγων ἡμᾶσ οἰχήσεται, ἐπεὶ ὅτι γε οὐκ ἀλόγωσ οὐδ’ ἀπεικότωσ συνήγαγον τὰσ δυνάμεισ Πλάτων ἐστὶ σύμψηφοσ, οὐδὲ γὰρ τοῦτ’ ἴσωσ ἔξω τοῦ πράγματοσ. ὅταν γὰρ περὶ τῆσ τῶν ὀνομάτων ὀρθότητοσ διαλεγόμενοσ τοὺσ ἡρ́ωασ ῥήτορασ εἶναι λέγῃ, καὶ πάλιν διαλεκτικοὺσ, τότ’ ἄμφω δή που μαρτυρεῖ, καὶ τὴν ῥητορικὴν οὐ κολάκων ἔργον, ἀλλ’ ἡρώων τινῶν εἶναι· ὥστε μὴ τοῖσ μαγείροισ γε προσήκειν ἀπεικάζειν τοὺσ ἐπιτηδεύοντασ αὐτὴν, ἀλλὰ τοῖσ ἡρ́ωσι μᾶλλον, καὶ τὴν διαλεκτικὴν αὖ τῇ ῥητορικῇ προσήκειν. ὅταν γὰρ διὰ μέσου τοῦ τῶν ῥητόρων ὀνόματοσ τοὺσ διαλεκτικοὺσ τοῖσ ἡρ́ωσι συνάπτῃ, πῶσ οὐχ ὃ λέγω μαρτυρεῖ; ἀλλ’ ὑπὲρ μὲν τούτων οὐ διαφέρομαι· ὅτι δ’ οὐ μόνον ἐξ ὧν Δημοσθένησ καὶ Θουκυδίδησ καὶ Αἰσχίνησ μαρτυροῦσιν, ἀλλὰ καὶ ἀφ’ ὧν αὐτὸσ Πλάτων ὡμολόγησεν ἐν αὐτοῖσ τούτοισ τοῖσ διαλόγοισ, καὶ νὴ Δί’ ἐν αὐτῷ γε τούτῳ τῷ μέρει τῶν λόγων ἐν ᾧ περὶ τῶν ἀνδρῶν διείλεκται, καὶ μάτην ἅπαντα εἰρῆσθαι καὶ ψευδεῖσ εἶναι τὰσ βλασφημίασ συμβαίνει, τοῦτ’ ἤδη βούλομαι δεῖξαι, εἰ μή τῳ δοκῶ πολυπραγμονεῖν λίαν ἀκριβῶσ ἅπαντ’ ἐξετάζων. ὅμωσ δὲ τοσοῦτον προειπεῖν βούλομαι· εἰ γὰρ ἁλοίην ψευδόμενοσ, δίδωμι καὶ πάντ’ ἐξαλεῖψαι τῷ βουλομένῳ, καὶ χάριν προσείσομαι· εἰ δ’ ἀλήθειαν λέγων οὐχ ἥδιστα ἐρῶ πᾶσιν, ἄλλοσ ἂν εἰή λόγοσ. τὴν γοῦν ἀλήθειαν, ὡσ χρὴ τιμᾶν πολλοὶ μὲν εἰρήκασιν, οὐ μὴν ἔσθ’ ὅστισ πλείονοσ ἄξιοσ ἢ Πλάτων. πάρεστι δ’ ὃ λέγω σκοπεῖν ἤδη. ὡρμήθη μὲν γὰρ ἅπασ αὐτῷ δήπουθεν ὁ περὶ τῶν ἀνδρῶν λόγοσ ἐκ τούτου, δύο τούτων παρασκευῶν οὐσῶν, τῆσ μὲν πρὸσ ἡδονὴν ὁμιλεῖν, τῆσ δὲ πρὸσ τὸ βέλτιστον, τοὺσ ῥήτορασ εἶναι τούτων ἄρα τῶν πρὸσ τὸ χαρίζεσθαι βλεπόντων, καὶ δημηγορεῖν οὕτω τοῦ ἰδίου ἕνεκα τοῦ ἑαυτῶν, ἄλλο δὲ μηδὲν βλέπειν. "ὥστ’ εἰ τοιοῦτοι ῥήτορεσ ἦσαν, οὔτε τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρῶντο, οὐ γὰρ ἂν ἐξέπεσον, οὔτε τῇ κολακικῇ.

ἔχε δὴ πρὸσ θεῶν. πῶσ ἄν τισ μᾶλλον ἁλοίη τἀναντία λέγων αὐτὸσ αὑτῷ, ὅστισ λέγων μὲν ὡσ ἦσαν κόλακεσ καὶ τοῦτ’ ἀγωνιζόμενοσ, εἶτ’ αὐτὸσ αὖ φησιν ὡσ οὐκ ἐχρῶντο τῇ κολακικῇ, πάλιν δ’ ὧν ἀφῆκεν αὐτοὺσ, ταῦτα κατηγορεῖ, καὶ δι’ ὧν μὲν ἐλέγχειν προὐθυμεῖτο, διὰ τούτων ἀφεῖναι ἠναγκάσθη, διὰ δ’ ὧν ἀφῆκεν οὓσ ᾐτιάσατο τῆσ κολακείασ, διὰ τούτων ῥητορικὴν ὡσ κολακείαν ἐλέγχειν ἀξιοῖ, καὶ ἅμα μέν φησιν ἐξ ἴσου τοῖσ ἄλλοισ εἶναι τούτουσ, ἅμα δ’ οὐ χρήσασθαι τῇ κολακείᾳ, τοῖσ ἄλλοισ κολακείαν ἐγκαλῶν. καὶ μὴν εἰ μὲν τῆσ τῶν διακόνων καὶ τῆσ τῶν κολάκων ἐπωνυμίασ εἰσὶ δίκαιοι τυγχάνειν, τί τοῦτο λέγεισ, ὡσ οὐκ ἐχρῶντο τῇ κολακικῇ; εἰ δ’ αὖ μηδὲν μετῆν αὐτοῖσ τῆσ κολακικῆσ, πῶσ μετὰ τῶν κολάκων αὐτοὺσ τίθησ; ὁρ́α μὴ οὐχ ὁμολογῇ ταῦτα ἀλλήλοισ, ἀλλ’ ὡσ ἀληθῶσ ἔχῃ τὴν τοῦ Ἀμφίονοσ ἀνταποδοῦναι ῥῆσιν ὁ Καλλικλῆσ, ὅτι ἄρα οὐ συμφωνεῖ Πλάτων αὐτὸσ αὑτῷ κατὰ ταῦτά γε. καίτοι ποτέροισ τῶν λόγων χρὴ πιστεῦσαι, πότερον τοῖσ αἰτιωμένοισ τοὺσ ἄνδρασ καὶ διαβάλλουσιν, ἢ τοῖσ ἀφιεῖσιν; ἤρξατο μὲν γὰρ ὡσ κατήγοροσ, ἔληξε δὲ ὡσ ἄν τισ μάρτυσ ἥκων αὐτοῖσ. καὶ μὴν εἰ μὲν ἔμελλε, τοῦτο γάρ ἐστιν ἤδη τὸ ἰσχυρότατον, κόλακασ τρόπον τιν’ αὐτοὺσ ἐκ τῶν αἰτιῶν δόξειν ἀποφαίνειν, κἀνταῦθα στήσεσθαι τοῦ λόγου, τάχ’ ἂν εἰ καὶ τὰ μὴ ὄντα κατηγόρησεν, ἀλλ’ οὖν ἐδόκει γ’ ἄν τι προὔργου τῶν λόγων εἶναι· ὅτε δ’ εἰπὼν ἅπανθ’ ὅσ’ ἔχειν ἡγεῖτο κατ’ αὐτῶν, εἶθ’ ὥσπερ δικαστὴσ ἑτέρου λέγοντοσ ἀκηκοὼσ ἀφῆκε τῆσ αἰτίασ αὐτοὺσ, τίσ ἔσθ’ ἡ χρεία τῶν λόγων;

ἢ πῶσ οὐχ ἅμα τε ψευδῆ καὶ μάτην ἅπαντ’ εἴρηται; μὴ γὰρ μελλόντων φανεῖσθαι τοιούτων ὁποίουσ τινὰσ αὐτοὺσ ὄντασ ἐβούλετο δεικνύναι, τί τηνάλλωσ ἔδει βλασφημεῖν; ὅπου γὰρ εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἠλέγχοντο, ὑπέρ γε πάσησ τῆσ ῥητορικῆσ λόγοσ κατελείπετο, ὡσ οὐ τοιοῦτον εἰή, πῶσ εἰκὸσ ἔκ γε τῶν ἀφειμένων αὐτὴν δοκεῖν ἐλέγχεσθαι; τὸ δὲ δὴ λέγειν ὡσ οὐδὲ τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρῶντο, οὐ γὰρ ἄν ποτ’ ἐξέπεσον, πῶσ οὐχ ὑπερφυὲσ ἤδη καὶ παρ’ ἐκεῖνον αὖ τὸν λόγον, ὃν μικρῷ πρόσθεν ἐδείκνυμεν αὐτῷ, ὡσ οὐκ ἔστιν ὑπὲρ τῶν δικαίων λέγοντα πρὸσ δῆμον σωθῆναι; πάλιν δὲ μνημονεύσωμεν τῶν ῥημάτων καὶ παρ’ ἄλληλα θεασώμεθα ἅ τ’ ἐκεῖ λέγει καὶ ἅ φησιν ἐνταῦθα. "οὐ γὰρ ἔστιν ὅστισ ἀνθρώπων σωθήσεται οὔθ’ ὑμῖν οὔτ’ ἄλλῳ πλήθει οὐδενὶ γνησίωσ ἐναντιούμενοσ καὶ διακωλύων πόλλ’ ἄδικα καὶ παράνομ’ ἐν τῇ πόλει γίγνεσθαι, ἀλλ’ ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν τῷ ὄντι μαχούμενον ὑπὲρ τοῦ δικαίου, καὶ εἰ μέλλει ὀλίγον χρόνον σωθήσεσθαι, ἰδιωτεύειν, ἀλλὰ μὴ δημοσιεύειν. φέρε δὴ τί αὖ φησιν ἐνταῦθα; προστάτησ γὰρ πόλεωσ οὐδ’ ἂν εἷσ ποτὲ ἀδίκωσ ἀπόλοιτο ὑπ’ αὐτῆσ ταύτησ τῆσ πόλεωσ ἧσ προστατεῖ. ταῦτ’, ὦ πρὸσ Διὸσ, πῶσ τισ εἶναι φῇ τῆσ αὐτῆσ γνώμησ ἢ πρὸσ τὸ αὐτὸ τελευτᾶν, ἅμα μὲν τὸν τῷ δικαίῳ βοηθοῦντα ἀναγκαίωσ ἔχειν ἀπολέσθαι ὑπὸ τῆσ πόλεωσ ἧσ προστατεῖ, ἅμα δ’ ἂν ἀπόληται, οὐκ ἄν ποτε τοῦτ’ ἀδίκωσ παθεῖν ὑπὸ τῆσ πόλεωσ ἧσ προστατεῖ; ποῦ ταῦτ’ ἐστὶν ἐοικότα, ἢ πῶσ εἰσ ταυτὸν τελεῖ; εἰ δὲ δὴ καὶ τὰ μάλιστα μήτε τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρῶντο μήτε τῇ κολακικῇ, δῶμεν γὰρ, κακῶσ λέγειν αὐτοὺσ οὐδ’ οὕτωσ οἶμαι προσῆκε. τί γὰρ μᾶλλον κόλακασ καὶ φαύλουσ ὑποληπτέον αὐτοὺσ, εἰ μὴ τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρῶντο, ἢ σπουδαίουσ τε καὶ χρηστοὺσ, ὅτι οὐκ ἐχρῶντο τῇ κολακικῇ; εἰ γὰρ μεταξὺ τούτων ἦσαν οἱ λόγοι καὶ αἱ προαιρέσεισ αὐτῶν, οὐ κολάκων γε ἦσαν οὐδὲ φαύλων ἀνθρώπων.

σὺ γοῦν αὐτὸσ τὰ μεταξὺ τῶν ἀγαθῶν καὶ τῶν κακῶν οὐδὲν μᾶλλον κακὰ δή που καλεῖσ. πῶσ γὰρ ἂν καὶ αὐτὸ τοῦτ’ ἔτι λείποιτο αὐτοῖσ τὸ μεταξὺ τούτων ἀμφοτέρων εἶναι, εἰ τοῖσ γε ἑτέροισ ἐνέχοιντο; ὥστε τί μᾶλλον ψέγειν αὐτοὺσ ἢ ἐπαινεῖν προσῆκεν, εἰ μηδετέρου γε μετεῖχον, μήτε τοῦ καλοῦ μήτε τοῦ φαύλου; θαυμάζω δὲ τί ἄν ποτ’ ἐποίησεν, ἢ τίνοσ ἂν μετέδωκεν αὐτοῖσ εὐφημίασ, εἰ τὴν κολακείαν ἐλέγχειν ἔμελλεν, ὁπότ’ αὐτοῦ τοῦ λόγου πρὸσ τοῦτ’ ἐκφέροντοσ ὡσ οὐχ οἱο͂́ν τε μετεῖναι τούτου τοῦ πράγματοσ αὐτοῖσ, ὅμωσ οὐκ ὤκνησε τὰ μηδαμῆ συμβαίνοντα κατηγορεῖν. ἀλλὰ μὴν ὅτε γ’ αὐτὸσ δύο ταῦτα διείλου, καὶ τὴν μὲν ἀληθινὴν προσεῖπεσ ῥητορικὴν, τὴν δὲ κολακικὴν, πῶσ ῥητορικῆσ καθάπαξ ὡσ κολακείασ κατηγορεῖσ, καὶ ὅπου τοὺσ ἄνδρασ ἀφῆκασ οὓσ ᾐτιάσω, πῶσ ἐλέγχεισ ῥητορικὴν ἣν αὐτὸσ καὶ χρηστὴν προσείρηκασ; εἰε͂ν. τίνι μὴν καὶ τὸ λοιπὸν ἐχρῶντο τῷ τύπῳ τῶν λόγων, ἢ τίν’ ἐρητόρευον τρόπον; εἰ γὰρ μήθ’ ὡσ ἄν τινεσ κηδόμενοι μήθ’ ὡσ ἄν τινεσ χαριζόμενοι, ἄλλοσ γέ τισ αὐτοῖσ τρόποσ κατελείπετο. εἰ γὰρ αὖ καὶ τρίτοσ τίσ ἐστι παρὰ τούτουσ, οὐ σύ γ’ ἐμνήσθησ αὐτοῦ, ἀλλὰ δύ’ εἶναι ταύτασ παρασκευὰσ διωρίσω, τὴν μὲν πρὸσ ἡδονὴν ὁμιλεῖν, τὴν δὲ πρὸσ τὸ βέλτιστον. ὥσθ’ ὅτε μήτε πρὸσ ἡδονὴν ὡμίλουν μήτε πρὸσ τὸ βέλτιστον, πρὸσ τί λοιπὸν ὡμίλουν; ἢ πῶσ οὐ τούσ γε σοὺσ ὁρ́ουσ ἐκπεφεύγασιν, οὓσ ἔστησασ αὐτοῖσ ὡσ ἀφύκτωσ καὶ βεβαίωσ αἱρήσων; ἀλλὰ μή τισ αὖ τῶν ἐκείνοισ τοῖσ ἀνδράσιν εὐμενῶν εἰσ ὑμᾶσ μᾶλλον τοῦθ’ ὑπολάβῃ τοὺσ σοφοὺσ, ὡσ ἄρα παντὸσ μᾶλλον οὔτε τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρήσασθε πρὸσ τὸν δῆμον οὔτε τῇ κολακικῇ. τοῦτο γὰρ ἦν δήπουθεν ἐν τῷ τὴν ἡσυχίαν ἄγειν. καίτοι ὅθ’ ὑμεῖσ οὐδετέρᾳ τούτων φαίνεσθε κεχρημένοι, τί δεινὸν ἐκείνοισ πεποίηται, εἰ καὶ δημηγοροῦντεσ μηδετέρᾳ τούτων ἐχρήσαντο;

ἀλλ’ ἴσωσ ἀναγκαῖον ἦν τῇ γε ἑτέρᾳ χρήσασθαι, ἐπειδὴ ὅλωσ ἐφθέγγοντο καὶ οὐχ οἱο͂́ν τε ἀμφοτέρων αὐτοὺσ ἐκπεσεῖν. ὅτι μὲν τοίνυν διακονεῖν ὡρ́μηντο Πλάτων εἴρηκε μόνοσ, ὡσ δ’ οὐ τοιοῦτον τὸ ἐκείνων πρᾶγμα πάντεσ τε λέγουσι καὶ προσέτι αὐτὸσ Πλάτων προσωμολόγηκεν, ὥσθ’ ἣν ἐπήνεγκε μόνοσ αἰτίαν, εἰ φαίνεται λύων αὐτὸσ, λείπεται τὴν ἐξ ἀρχῆσ δόξαν κρατεῖν, ὡσ ἀγαθοί τ’ ἦσαν πολῖται καὶ τὰ βέλτιστ’ ἐδημηγόρουν. ἐγὼ μὲν οὖν οὕτωσ ἂν μᾶλλον φαίην, ἢ ῥήτορασ ὄντασ αὐτοὺσ μηδετέρᾳ χρήσασθαι τῇ ῥητορικῇ. σκοπῶ δὲ κἀκεῖνο, ὡσ εἰ μέν ἐστιν ἡ ῥητορικὴ κολακεία, καθάπαξ δεῖ τῇ κολακείᾳ χρωμένουσ αὐτοὺσ φαίνεσθαι, ἐπειδή γε ἦσαν ῥήτορεσ. ὥστε πῶσ ἢ ’κείνουσ ἀπολύει τῆσ αἰτίασ, ἢ ῥητορικὴν προσείρηκέ τινα ἀληθινήν; εἰ δ’ αὖ χρηστὸν ἢ σπουδαῖον ἡ ῥητορικὴ, δεῖ τοῦ βελτίστου δοκεῖν μέλειν αὐτοῖσ. ὥστε πῶσ ἢ ’κείνουσ μὴ πρὸσ τὸ βέλτιστον λέγειν αἰτιᾶται, ἢ τὴν ῥητορικὴν κολακείαν καλεῖ; εἰ δ’ αὖ διπλοῦν τι τὸ τῆσ ῥητορικῆσ ἐστι, καὶ τὸ μὲν αὐτοῦ κολακεία τε καὶ αἰσχρὰ δημηγορία, τὸ δ’ ἕτερον προστασία τοῦ δικαίου, ἀναγκαῖον ἐκείνοισ τοῦ γ’ ἑτέρου μετεῖναι σαφῶσ γε οὑτωσί. πῶσ οὖν ἀμφοτέρων ἀποστερεῖσ αὐτούσ; καὶ μὴν εἴ γε καὶ δικαίωσ ἀποστερεῖσ ἀμφοτέρων, τρίτη τισ ἂν εἰή παρ’ ἀμφοτέρασ ταύτασ ῥητορικὴ πάλιν. ὥστ’ οὐδὲ διπλοῦν ἔτι τούτῳ τῷ λόγῳ τὸ τῆσ ῥητορικῆσ, οὐδ’ ἔδειξε δή που Πλάτων ἥτισ ἔσθ’ ἡ τρίτη. καὶ μὴν εἰ μέσον τι τούτων ἐστὶ τοῦ τε πρὸσ ἡδονὴν λέγειν καὶ τοῦ πρὸσ τὸ βέλτιστον, οὐδ’ οὕτωσ ἐκείνουσ γε προσῆκεν ἀκούειν κακῶσ. καὶ γὰρ εἰ μὴ τὰ βέλτιστα ἐδημηγόρουν, οὐκ ἐδημηγόρουν γε πρὸσ ἡδονήν. οὐ τοίνυν μόνον ἐξ ὧν αὐτοὺσ ἀφῆκε τῆσ τοῦ κολακεύειν αἰτίασ δείκνυται μάτην τὰσ βλασφημίασ τὰσ κατ’ αὐτῶν πεποιημένοσ, ἀλλὰ καὶ ἐξ ὧν τὸν Ἀριστείδην ἐπῄνεσε λαμπρῶσ οὕτωσ μετ’ ἐκείνουσ. εἰ μὲν γὰρ μηδένα μηδαμῶσ εἶχεν ἐπαινέσαι, μηδ’ ἦν εὑρεῖν ὅστισ ῥήτωρ δίκαιοσ καὶ χρηστὸσ γεγένηται, τάχ’ ἄν τισ ἔφησεν ὡσ ἐκ περιουσίασ ἐπὶ τοῦθ’ ἧκε τὸ μέροσ, τὸ ἐλέγχειν τοὺσ ἄνδρασ, ἵνα πανταχόθεν τὸν κατὰ τῆσ ῥητορικῆσ λόγον βεβαιώσηται·

μέλλοντι δ’ ἐπαινέσεσθαι καὶ ὁντινοῦν τί κέρδοσ ἦν τούτουσ κακῶσ εἰπεῖν; οὐ γὰρ τίσ ἄριστοσ τῶν πολιτευσαμένων προὔκειτο λέγειν, οὐδ’ εἰ βελτίων τούτων Ἀριστείδησ, ἀλλ’ εἰ ἔνεστι τῇ ῥητορικῇ τὸ ὑπὲρ τοῦ δικαίου λέγειν. ὥσθ’ ὅτε καὶ ὁστισοῦν εὑρέθη τοιοῦτοσ, παραπλήσιον ἂν ἦν ὥσπερ ἂν εἰ καὶ τούτων ὁστισοῦν τοιοῦτοσ εὑρ́ητο. τὸ δὲ δὴ καὶ ἄλλασ γεγενῆσθαι φάσκοντα καὶ Ἀθήνησι καὶ ἑτέρωθι, καὶ νὴ Δία προσθέντα γε καὶ ἔσεσθαι, ὅμωσ εἰσ τοσοῦτον φιλονεικίασ πρὸσ τούτουσ ἐλθεῖν τίν’ ἔχει λόγον; ἐκεῖνο μὲν γὰρ ἦν ὑπὲρ τοῦ πράγματοσ δοκεῖν σπουδάζειν, τοῦτο δὲ ἰδίᾳ τινὰσ κακῶσ εἰπεῖν βεβουλῆσθαι. ὥστε δικαίωσ μὲν αὐτῶν ἐγκεκλημένων οὐδὲν πλέον εἰσ τοὺσ κατὰ τῆσ ῥητορικῆσ λόγουσ, ἀκηκοότων δ’ ἃ μὴ προσῆκε μάταιοσ ἐξ ἀμφοῖν ἡ βλασφημία. ἀλλ’ οἶμαι ἅμα μὲν τοῖσ εἰρημένοισ κατ’ ἐκείνων λόγοισ αἰσχυνθεὶσ, ἅμα δ’ ἡττηθεὶσ τῆσ ἀληθείασ, οὐ κακῷ τὸ κακὸν, οὐ μὴν καλῶσ γ’ ἰάσατο, μᾶλλον δ’ ἀγαθῷ τὸ κακὸν ἐξήλεγξε, τῷ γ’ Ἀριστείδῃ τὰ πρέποντ’ ἀποδούσ. καίτοι εἰ μὲν μηδεὶσ ῥήτωρ ἐπιεικὴσ, τί τοῦτον κοσμεῖσ; εἰ δ’ οὗτόσ γε σαφῶσ δίκαιοσ, τί σοι πλέον τῆσ ἐκείνων κακίασ; οὐδὲ γὰρ ἂν ἐλέγχῃσ, ὃ βούλει ποιεῖσ. οὐδὲν γὰρ μᾶλλον ἡ ῥητορικὴ φαῦλον τοῖσ ὅλοισ. πόθεν οὖν εἰσ ταῦθ’ ὑπήχθη; καὶ πῶσ ταῦθ’ ἅμα τε καὶ ἐκεῖνα λέγων φαίνεται; "πότερόν σοι δοκοῦσι πρὸσ τὸ βέλτιστον ἀεὶ λέγειν οἱ ῥήτορεσ, τούτου στοχαζόμενοι ὅπωσ οἱ πολῖται ὡσ βέλτιστοι ἔσονται διὰ τοὺσ αὐτῶν λόγουσ, ἢ καὶ οὗτοι πρὸσ τὸ χαρίζεσθαι τοῖσ πολίταισ ὡρμημένοι καὶ ἕνεκα τοῦ ἰδίου τοῦ ἑαυτῶν ὀλιγωροῦντεσ τοῦ κοινοῦ ὥσπερ παισὶ προσομιλοῦσι τοῖσ δήμοισ, χαρίζεσθαι αὐτοῖσ πειρώμενοι μόνον, εἰ δέ γε βελτίουσ ἔσονται ἢ χείρουσ διὰ ταῦτα οὐδὲν φροντίζουσιν; ἐχρῆν γὰρ αὐτὸν εἰ τὰ μάλιστ’ ἐβούλετο τὴν ῥητορικὴν κακῶσ λέγειν, τό γ’ ἐρώτημα φυγεῖν, διπλοῦν ὂν τῷ μέλλοντι ὑπολήψεσθαι, καὶ καθάπερ τὰ παραδείγματα ἁπλῶσ οὑτωσὶ περαίνειν·

λέγω τὸ τοῦ κυβερνήτου καὶ τοῦ μηχανοποιοῦ καὶ τἄλλα. "οὐχ ἁπλοῦν ἔτι τοῦτ’ ἐρωτᾷσ. εἰσὶ μὲν γὰρ οἳ κηδόμενοι τῶν πολιτῶν λέγουσιν ἃ λέγουσιν, εἰσὶ δὲ καὶ οἱούσ σὺ λέγεισ. νὴ Δί’, εἴποι τισ ἂν, αὐτὸ γὰρ τοῦτο προθυμεῖ, τὸ δεῖξαι καὶ διελέσθαι διττὸν εἶναι τὴν ῥητορικὴν, τὴν μὲν ὑπὲρ τοῦ βελτίστου, τὴν δὲ πρὸσ ἡδονήν. ἐγὼ δ’ εἰ μέν ἐστι διπλοῦν ἡ ῥητορικὴ ἢ μὴ τότε δεῖν οἰήσομαι ζητεῖν, ὅταν καὶ τὴν φιλοσοφίαν εἰ διπλοῦν ἐστιν ἐπισκοπώμεθα καὶ τήν γε ἰατρικὴν καὶ τὴν κυβερνητικὴν, διὰ τοὺσ ἐφ’ ἑκάστῃ τῶν ἐπιστημῶν τοῦ δέοντοσ ἁμαρτάνοντασ. πολλὰ δ’ ἂν φαίην, πρῶτον μὲν ὅτι οὐχ οὕτωσ ἐλέγετο ἐν τοῖσ λόγοισ τοῖσ πρὸσ Πῶλον, ἀλλ’ ἁπλῶσ οὑτωσὶ πολιτικῆσ μορίου εἴδωλον ἤκουεν ἡ ῥητορική· ἔπειθ’ ὅτι εἰ τὰ μάλιστα διπλοῦν ὑπελάμβανε τὴν ῥητορικὴν, οὐκ ἐν οἷσ γε λόγοισ κακῶσ αὐτὴν λέγειν προῄρητο, ἐν τούτοισ προσῆκεν ἐπαινοῦντα φαίνεσθαι, οὐδ’ ἐξ ὧν ἤλεγχεν ἀφιέναι. χωρὶσ γάρ ἐστι διπλοῦν εἶναι φάσκειν καὶ πειρώμενον καθάπαξ φαῦλον ὂν δεῖξαι μὴ δύνασθαι. πῶσ γὰρ οὐκ ἄτοπον, εἰ μὲν ἤλεγξεν ὡσ ἔστι κολακεία τοῦτ’ ἂν ἰσχυρὸν μένειν, ἐπεὶ δ’ οὐδαμοῦ τοῦτο διδάξαι δεδύνηται, καταφεύγειν εἰσ τὸ διπλοῦν εἶναι λέγειν; "ἐξαρκεῖ· "εἰ γὰρ καὶ τοῦτ’ ἐστὶ διπλοῦν, τὸ μὲν ἕτερον τούτου κολακεία ἂν εἰή καὶ αἰσχρὰ δημηγορία, τὸ δ’ ἕτερον καλὸν, τὸ παρασκευάζειν ὅπωσ ὡσ βέλτισται ἔσονται τῶν πολιτῶν αἱ ψυχαὶ, καὶ διαμάχεσθαι λέγοντα τὰ βέλτιστα, εἴτε ἡδίω εἴτ’ ἀηδέστερ’ ἐστὶ τοῖσ ἀκούουσιν· "ἀλλ’ οὐ πώποτε σὺ ταύτην εἶδεσ τὴν ῥητορικήν·

"ἢ εἴ τιν’ ἔχεισ τῶν ῥητόρων τοιοῦτον εἰπεῖν, τί οὐ καὶ ἐμοὶ αὐτὸν ἔφρασασ ὅστισ ἐστί; μὴ γὰρ ὅτι οὑτωσὶ λέγει τῷ ῥήματι, οὐ πώποτε εἶδεσ· μάλιστα μὲν γὰρ τί σοι τοῦτο διαφέρει, εἰ καὶ μὴ εἶδον, ἔχω δ’ εἰπεῖν. ἔπειτ’ οὐδὲ οὓσ ἐλέγχει δὴ τούτουσ, τῶν τότε ὄντασ ἐλέγχει ῥητόρων, οὐδ’ οὓσ εἶδεν ὁ Καλλικλῆσ, ἀλλ’ οὓσ ἀκούειν αὐτὸν εἰκὸσ εἶναί φησιν. οὐκοῦν ὅτε τούτουσ ἐλέγχειν πειρᾶται, κατὰ πάντων ἐθέλει λέγειν. οὕτω κατηγορῶν μὲν ὡσ ἁπλῶσ κακοῦ τῆσ ῥητορικῆσ ἠναγκάσθη διπλοῦν αὐτὸ θέσθαι, θέμενοσ δὲ διπλοῦν αὖθισ αὖ τοῦτ’ ἀναιρεῖν πειρᾶται τῷ κατὰ πάντων ἐθέλειν λέγειν. δῆλον δὲ καὶ τοῖσ ἀμοιβαίοισ. "ἀλλὰ μὰ τὸν Δί’ οὐκ ἔχω σοι εἰπεῖν τῶν νῦν ῥητόρων οὐδένα. "τί δαί; "τῶν παλαιῶν ἔχεισ τιν’ εἰπεῖν; δῆλον ὅτι ὡσ οὐδ’ ἐκείνων οὐδενὸσ χρηστοῦ γεγενημένου. τί γὰρ ἂν βουλόμενοσ ἢ τούτουσ ἔψεγε τῶν παλαιῶν ὄντασ, ἢ ’κεῖνον ὅλωσ εἴ τινα τῶν πάντων εἰπεῖν ἔχει προὐκαλεῖτο; καίτοι πῶσ οὐκ ἐναντίον περιφανῶσ λέγειν μὲν ὡσ οὔπω ταύτην εἶδε τὴν ῥητορικὴν, ὅπερ αὐτῷ βούλεται μηδένα πω τοιοῦτον γεγενῆσθαι ῥήτορα, πάλιν δ’ ἀποφαίνειν ὡσ Ἀριστείδησ τοιοῦτοσ εἰή γεγονώσ; τούτων γὰρ ἀνάγκη δή που θάτερον ψεῦδοσ εἶναι. καὶ πρὸσ τοσοῦτον ἧκε τοῦ διαφωνεῖν αὐτὸσ αὑτῷ ὥσθ’ ἅμα μὲν λέγειν ὡσ οὐδεὶσ Ἀθήνησι πολίτησ εἰή ἀγαθὸσ γεγενημένοσ, ἅμα δ’ ὡσ καὶ ἄλλοθι τοιοῦτοι γεγόνασι μαρτυρεῖν, καὶ προσμαντεύεσθαί γε ὅτι καὶ γενήσονται. ἴσωσ δ’ ἄν τισ κἀκεῖνο θαυμάσειεν, ὅτι τέτταρασ μὲν ἐφεξῆσ εἶπε κακῶσ, καὶ ταῦτα τῶν Ἑλλήνων οὐ τοὺσ φαυλοτάτουσ, ἑνὸσ δὲ πρὸσ εὐφημίαν ἐμνήσθη μόνου, καὶ παρῆλθε μὲν, Νικίαν τὸν Νικηράτου, καὶ ταῦτα τῶν ἐφ’ αὑτοῦ ῥητόρων ὄντα, ὅτι μὴ καὶ τούτου πρὸσ διαβολὴν μᾶλλον ἐμνημόνευσεν ἐν ᾧ γ’ ἐμνημόνευσε μέρει τοῦ λόγου.

οὐ γὰρ τῆσ γε πολιτείασ αὐτοῦ λόγον οὐδένα ἐποιήσατο. καίτοι Νικίασ οὕτωσ ἦν πόρρω τοῦ πρὸσ ἡδονὴν τοῖσ πολίταισ δημηγορεῖν καὶ τοῦ τὰσ ἐπιθυμίασ συναύξειν αὐτοῖσ, ὥστε κρατοῦντασ μὲν τῷ προτέρῳ πολέμῳ Λακεδαιμονίων τοσοῦτον ἔπεισεν εἰρήνην ποιήσασθαι καὶ μηδὲν πλέον ζητεῖν, πάλιν δὲ τινῶν τῶν Σωκράτουσ μὲν ἀκηκοότων πολλὰ δὴ καὶ πολλάκισ περὶ τούτων, πειθομένων δ’ οὐ πάνυ τοῖσ ἐκείνου λόγοισ, ἐναγόντων Ἀθηναίουσ πλεῖν εἰσ Σικελίαν καὶ πράγμαθ’ αἱρεῖσθαι πρὸσ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ, ἁπάσασ ἠφίει φωνὰσ, ἀντιλέγων ὑπὲρ τοῦ βελτίστου καὶ διαμαχόμενοσ ὡσ οἱᾶ́ τισ ἂν τῶν ἐπ’ ἔσχατον ἡκόντων φιλοσοφίασ. εἰ δὲ τοὺσ μὲν ὡσ τῷ δήμῳ προσκειμένουσ κόλακασ προσεροῦμεν, τοῖσ δ’ ὡσ ὀλιγαρχικοῖσ ἐπιτιμήσομεν οὑτωσὶ δι’ ἀπορρήτων, καὶ τὰ μὲν οὐκ ὄντα ἐλέγχειν πειρασόμεθα, δι’ ὧν δ’ ἐλεγχόμεθα ἑκόντεσ παραλείψομεν, οὐκ ἔστιν ὅπωσ οὐ λαβήν τινι τῶν ῥητόρων δώσομεν. χρῆν μὲν οὖν ἴσωσ καὶ Νικίαν εἶναί τι συγχωρῆσαι, κἂν εἰ μὴ ἐπαινεῖν αὐτὸν ἐβούλετο, οὑτωσὶ μεμνημένον, αἰσχυνθῆναί τε παρ’ αὐτῷ καὶ τὴν πολιτείαν αὐτοῦ νομίσαι τοῖσ κατὰ πάντων λόγοισ ἐμποδὼν εἶναι. εἴτε γὰρ καὶ τοῦτον ἃ τοὺσ ἄλλουσ ἔψεγεν οὐκ ἀληθῆ λέγων ἂν ἐφαίνετο εἴτ’ οὐδὲν ἔχων τοῦτον αἰτιάσασθαι πάντασ ὁμοίωσ ἔλεγε κακῶσ, οὐδ’ οὕτωσ ἀληθὴσ ὁ λόγοσ. καὶ μὴν ὅτι καὶ τοῦτον κακῶσ εἴρηκε δῆλον. ἔστι γὰρ εἷσ τῶν ἐπ’ ἐκείνου ῥητόρων, τούτουσ δ’ ἅπαντασ εἴρηκε δή που κακῶσ. εἰ δ’ ἄρα καὶ τὸν Νικίαν εὐκαταφρόνητον ἡγεῖτο, ἀλλ’ οὐχ ὅ γε δή που Σόλων ἐλάνθανεν αὐτὸν ὅσου τινὸσ ἄξιοσ γένοιτο ἐπὶ τῶν προτέρων τῇ πόλει. οὐ γὰρ καὶ περὶ ἐκείνου γ’ ἔμελλεν ἐρήσεσθαι τίνα βελτίω τῶν δούλων ἢ τῶν ἐλευθέρων ἐποίησεν, οὐδ’ ὡσ ἄνευ τάξεωσ καὶ κοσμιότητοσ τὴν πόλιν φόρων καὶ φλυαριῶν ἐνέπλησεν ὀνειδιεῖν.

ἀλλ’ εἰ μὴ ἐκεῖνοσ αὐτοὺσ νομίμουσ καὶ κοσμίουσ ἐκ τῶν δυνατῶν ἐποίησεν, ἄλλοσ γέ τισ ἂν δόξειεν. ἐκεῖνοσ μέντοι παρὸν αὐτῷ στασιαζούσησ τῆσ πόλεωσ ὁποτέρων βούλοιτο προστάντι τυραννεῖν, ἀπεχθάνεσθαι μᾶλλον ἀμφοτέροισ εἵλετο ὑπὲρ τοῦ δικαίου· καὶ τῶν μὲν πλουσίων ὅσον καλῶσ εἶχεν ἀφεῖλε, τῷ δήμῳ δ’ οὐκ ἔδωκεν ὅσον ἐβούλετο, ἔστη δ’ ἐν μεθορίῳ πάντων ἀνδρειότατα καὶ δικαιότατα, ὥσπερ τινὰσ ὡσ ἀληθῶσ ἐκ γεωμετρίασ περιγραπτοὺσ φυλάττων ὁρ́ουσ· καὶ οὔτε φόβοσ τῶν ἰσχυροτέρων οὔτε τιμὴ παρὰ τῶν πολλῶν οὔτ’ ἄλλο τοιοῦτον οὐδὲν προηγάγετο αὐτὸν, οὐδ’ ἐξέστησεν, οὐδ’ ἐπῆρε παρ’ ἃ βέλτιστα ἡγεῖτο πρᾶξαί τι. οὕτωσ οὔτ’ αὐτὸσ ᾤετο δεῖν τοῦ ἰδίου ἕνεκα τοῦ αὑτοῦ δημηγορεῖν καὶ τοῦ τοῖσ ἄλλοισ ἀποπιμπλάναι τὰσ ἐπιθυμίασ παμπληθὲσ ἀπεῖχε. καίτοι τί φησι Πλάτων; εἰσ τοὺσ ποιητὰσ αὐτὸν τιθέναι. νὴ Δία τῶν τριμέτρων ἕνεκα καὶ τῶν ἐλεγείων. ἔστω ταῦτα. σὺ τοίνυν αὐτὸσ φῂσ ὅτι εἴ τισ τῆσ ποιήσεωσ περιέλοι τὸ μέτρον καὶ τὸν ῥυθμὸν, δημηγορία δὴ τὸ λειπόμενόν ἐστιν. ὥστ’ εἰ καὶ μηδεπώποτ’ ἐφθέγξατ’ ἐπὶ τοῦ βήματοσ, τὰ δὲ ποιήματα ᾖδε μόνα, κατά γε σὲ καὶ τὴν σὴν ψῆφον ἐδημηγόρει. ἢ πρὸσ θεῶν ἂν μέν τι δέῃ κακῶσ εἰπεῖν ἐκ ποιητικῆσ ῥητορικὴν, ἕν τι καὶ ταυτὸν εἶναι φήσομεν, ἢ μικρόν τι διαλλάττειν, ὅταν δ’ ὡσ ἀληθῶσ οἱ ποιηταὶ ῥητορεύωσι καὶ τὰ βέλτιστα καὶ τὰ χρησιμώτατα ἀκούειν λέγωσιν, ἄλλο τι τοῦτ’ ἤδη φήσομεν εἶναι καὶ διαφέρειν πολλῷ τινι; οὔκουν δίκαιόν γε οὐδ’ εἰκόσ. καίτοι Σόλων τὰ μὲν εἰσ Μεγαρέασ ἔχοντα ᾆσαι λέγεται, τοὺσ δὲ νόμουσ οὐκ ᾖδε περιιὼν, οὐδὲ τοὺσ λόγουσ τοὺσ ὑπὲρ τῶν εὐπόρων πρὸσ τὸν δῆμον, οὐδὲ τοὺσ ὑπὲρ τῶν πολλῶν πρὸσ τοὺσ πλουσίουσ οὐκ ᾖδεν, οὐδ’ ὅσα ἄλλα ἐπολιτεύετο, οὐκ ᾄδων οὐδ’ ἐν μέτροισ ἐπολιτεύετο, ἀλλὰ τῷ τῆσ ῥητορικῆσ τύπῳ καθαρῶσ χρώμενοσ, ἐν οἷσ ἅπασι κάλλιστα ἐπέδειξεν ὅτι τῷ γε ὀρθοτάτῳ τῶν λόγων αὐτὸσ ἂν εἰή ῥήτωρ καὶ σοφὸσ, ἀμφοτέρασ γοῦν ἔσχε τὰσ ἐπωνυμίασ τε καὶ δυνάμεισ, καὶ ὅτι γε ἡ ῥητορικὴ καὶ ἡ νομοθετικὴ τῆσ αὐτῆσ εἰσι φύσεωσ. ἀλλ’ οὐ μὰ Δί’ οὐχ ἡ ῥητορικὴ τοσούτῳ χείρων τῆσ νομοθετικῆσ ὥστε τοῦ δευτέρου καὶ χείρονοσ εἴδωλον εἶναι κατεψευσμένον.

καὶ μὴν εἰ τῶν ἄλλων μηδεὶσ μηδένα τῶν ἐφ’ αὑτοῦ βελτίω ποιήσασ φαίνεται, Σόλων γε καὶ τοὺσ μέλλοντασ Ἀθηναίων ἔσεσθαι φαίνεται βελτίουσ εἰσ ὅσον ἐξῆν πεποιηκὼσ, καὶ ταῦτά γε ἃ μάλιστα Πλάτων σπουδάζει. νομίμουσ γὰρ καὶ δικαίουσ καὶ τάξιν σώζοντασ ἠξίωσε ποιῆσαι τὸ καθ’ αὑτόν. οἶμαι δ’ οὐκ Ἀθηναίουσ μόνον, ἀλλὰ καὶ πολλοὺσ ἄλλουσ τῶν Ἑλλήνων, οἳ τοῖσ ἐκείνου χρῆσθαι νόμοισ ἔγνωσαν. εἶτα τούτου μὲν οὐ μέμνηται Πλάτων, ἑτέρουσ δ’ ἐξετάζει τινάσ. καὶ τὸν μὲν Ἀριστείδην ἐπαινέσασ, γεγόνασιν, ἔφη, καὶ ἄλλοι, καὶ τοσοῦτον ἀρκεῖν ἡγήσατο προσθεῖναι· ἐπ’ ἐκείνων δ’ οὐ ταυτὸν τοῦτ’ ἐποίησεν, οὐδ’ εἰ μηδ’ οἱο͂́σ τ’ ἦν κατασχεῖν ἑαυτὸν, ἕνα τιν’ αὐτῶν κακῶσ εἰπὼν ἀπηλλάγη, ἀλλὰ πάντων ἐφεξῆσ κατέδραμε. καίτοι τί τὸ κωλῦον ἦν ὥσπερ ἐνταῦθα ἑνὸσ μνησθεὶσ τοὺσ ἄλλουσ παρῆλθεν, οὕτω κἀκεῖ μὴ πάντασ κακῶσ λέγειν ὀνομαστί; νῦν δ’ ὥσπερ ὡσ ἀληθῶσ τέταρτον μόριον τῇ πολιτικῇ νέμων παρὰ τὴν κολακείαν ἑνὸσ μὲν ἐπ’ εὐφημίᾳ, τεττάρων δ’ ἐπὶ τοῖσ ἑτέροισ ἐμνημόνευσεν. ὅτι τοίνυν οὐδ’ ὃν ἐπῄνεσεν οὐδαμῶσ ἐν καιρῷ τοῖσ λόγοισ ἐπῄνεσε τοῖσ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ κἀνταῦθα οὗ ἥκιστα αὐτῷ συνέφερεν ἐμνημόνευσεν, ὑπερβολὴ μὲν εἶναι δόξει τισ, ὅμωσ δ’ ἔγωγε καὶ τοῦτο οὐ χαλεπῶσ οἰόμαι δείξειν.

κατηγόρηκε γὰρ τοῦ Μιλτιάδου καὶ Κίμωνοσ καὶ Θεμιστοκλέουσ δὴ καὶ Περικλέουσ, ὅτι τῷ δήμῳ προσέκρουσαν, καὶ μέγιστον τοῦτο σύμβολον πεποίηται τοῦ μηδὲν βελτίουσ ὑπ’ αὐτῶν Ἀθηναίουσ γεγονέναι, προσῆκον, εἴπερ γε ἦσαν αὐτοὶ δίκαιοι καὶ δικαίουσ ἐποίουν. τὸν δὲ Ἀριστείδην ἐπῄνεκεν ὡσ καλὸν κἀγαθὸν καὶ δίκαιον. φαίνεται δὲ καὶ οὗτοσ οὐδὲν πρᾳοτέρων τῶν Ἀθηναίων τυχὼν εἰσ αὑτὸν, ἀλλὰ καὶ αὐτὸσ ἐξοστρακισθεὶσ εὖ καὶ καλῶσ, καὶ νὴ Δί’, ὡσ ἐγᾦμαι, πρότεροσ μὲν τοῦ Κίμωνοσ, πρότεροσ δὲ καὶ τοῦ Θεμιστοκλέουσ. ἑλοῦ δὴ κἀνταῦθα ὁπότερον βούλει δυοῖν. εἰ μὲν γὰρ ἐκ τῶν συμφορῶν δεῖ τοὺσ ἄνδρασ θεωρεῖν, κἂν ὁ δῆμόσ του καταψηφίσηται, φαῦλον εὐθέωσ ἡγεῖσθαι, οὐδὲν βελτίων ἐκείνων οὗτοσ· οὐδὲ γὰρ αὐτὸσ ἀθῶοσ φαίνεται διαφυγὼν, ἀλλὰ ταὐτὰ παθὼν ἐκείνων ἐνίοισ· εἰ δ’ αὖ μηδὲν κωλύει τὸν Ἀριστείδην χρηστὸν νομίζεσθαι, μηδ’ εἰ πολλάκισ ἐξωστρακίσθη, τί λέγεισ κατ’ ἐκείνων ὡσ ἰσχυρὸν τὸ προσκροῦσαι; τὸ γὰρ αὐτὸ δίκαιον ἐπ’ ἀμφοῖν, καὶ οὐδ’ αὐτὸσ ἐκεῖνοσ ἄλλωσ ἂν, εἰ περιῆν, ἔφη, δίκαιόσ γε ὢν, ὡσ σὺ φῄσ. ἢ τοίνυν καὶ τοῦτον ψέγειν ἢ μηδ’ ἐκείνουσ αἰτιᾶσθαι προσῆκον ἐκ τῶν αὐτῶν δείκνυται. ὡσ τοίνυν καὶ πάντασ ἐπαινεῖ λαμπρῶσ καὶ οὐ μόνον ἐξ ὧν τῆσ αἰτίασ ἀφῆκεν αὐτοὺσ ἣν ᾐτιάσατο, οὐδ’ ἐξ ὧν τῷ γε Ἀριστείδῃ τὴν πρέπουσαν εὐφημίαν ἀπέδωκεν, οὐδὲν κύριόν ἐστι τῶν βλασφημιῶν, ἀλλὰ καὶ ἐξ ὧν ἄντικρυσ ταὐτὰ ἐμοὶ φθέγγεται, περὶ τούτων βραχὺσ ἀρκέσει μοι λόγοσ. ὁ γὰρ τοὺσ Μαραθῶνι προκινδυνεύσαντασ ἐπαινῶν εἰσ ἀρετὴν καὶ φάσκων πατέρασ τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησιν εἶναι, καὶ προσέτι γε τῇ ἠπείρῳ πάσῃ, καὶ πάλιν τοὺσ τὰ δεύτερα ἐκδεξαμένουσ ἐγκωμιάζων, τοὺσ ἐπ’ Ἀρτεμισίῳ καὶ Σαλαμῖνι ναυμαχήσαντασ, καὶ τούσ γε εἰσ Κύπρον καὶ Παμφυλίαν πλεύσαντασ, καὶ βεβαίουσ τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησι στήσαντασ τοὺσ ὁρ́ουσ, καὶ τοὺσ Ἕλληνασ αὖ τῆσ ἀγνωμοσύνησ αἰτιασάμενοσ τοὺσ ἐπὶ τὴν γῆν ἐκείνων στρατεύσαντασ, καὶ τοὺσ ἑλόντασ τοὺσ ἡγουμένουσ αὐτῶν ἐπαινῶν τὰ πρέποντα, καὶ λόγον πανηγυρικὸν διεξιὼν αὐτοκέλευστοσ ἐπ’ αὐτοῖσ, τί ἄλλο οὗτοσ ἢ τὸν Μιλτιάδην καὶ τὸν Θεμιστοκλέα καὶ τὸν Κίμωνα καὶ τὸν Περικλέα κοσμεῖ τοῖσ λόγοισ τούτοισ; ὅταν γὰρ τὰ πολιτεύματ’ αὐτῶν ἐπαινῇ, πῶσ οὐκ αὐτοὺσ ἐπαινεῖ;

οὐ γὰρ ἐκεῖνό γ’ ἔστιν εἰπεῖν. ὡσ ἃ τοῖσ πεισθεῖσιν ἀρετῆσ ἔχει δείγματα, ταῦτ’ ἐν κακίᾳ χρὴ κατὰ τῶν πεισάντων λαμβάνειν, οὐδ’ ὡσ τοὺσ μὲν διακονήσαντασ ὡσ ἀγαθοὺσ ἄνδρασ ἐπαινεῖν, τοὺσ δ’ εἰσηγησαμένουσ ταῦτα καὶ συμβουλεύσαντασ διακόνουσ πειρᾶσθαι τῷ λόγῳ ποιεῖν· οὐδ’ ὧν αἱ προαιρέσεισ τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησιν ἦρξαν, τούτουσ ὡσ ταῖσ τῶν πολιτῶν ἐπιθυμίαισ ἐδούλευον λέγειν. εἰ μὲν γὰρ ἄλλωσ ταῦτ’ ἐστὶ λόγου χάρισ τε καὶ ἡδονὴ, τί τῆσ ῥητορικῆσ ταῦτα κατηγορεῖ; καὶ τί τῶν κολάκων εἷσ γίγνεται λέγων τὰ ἡδίω πρὸ τῶν ὄντων, καὶ ταῦτα μηδεμιᾶσ ἀνάγκησ ἐπούσησ; εἰ δ’ ἐφ’ ἅπασι δικαίοισ καὶ μετὰ τῆσ ἀληθείασ εἴρηται, τίνι χρὴ μείζονι λῦσαι τὰσ βλασφημίασ; ἢ τίνα καλλίω ποιήσασθαι μάρτυρα αὐτοῦ Πλάτωνοσ, ὅταν ἐνταυθοῖ μὲν καὶ παραχρῆμα ἀφιεὶσ φαίνηται τῆσ αἰτίασ αὐτοὺσ, ἑτέρωθι δὲ καὶ καθάπαξ ἐγκωμιάζων καὶ τὸν Στησίχορον μιμούμενοσ τῇ παλινῳδίᾳ; καὶ μὴν καὶ τοὺσ νόμουσ γε τιθεὶσ τῶν Μηδικῶν ἄλλα τε δὴ περὶ τῆσ πολιτείασ τῆσ κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ ῥήτορασ ἥκιστα τοῖσ τῆσ κολακείασ ἐγκλήμασι συμβαίνοντα καὶ ὅτι εἰ μὴ τὸ Ἀθηναίων καὶ Λακεδαιμονίων διανόημα ἔσωσε τοὺσ Ἕλληνασ, τῆσ γε ἄλλησ Ἑλλάδοσ οὐδαμῶσ ἄν τισ εὐσχήμονα κατηγοροίη, δίκαια λέγων καὶ τὰ ὄντα. οὐκοῦν τοῖσ γε Ἀθηναίοισ εὐσχημόνωσ ταῦτα ἐπράττετο·

εἰ δὲ εὐσχημόνωσ, καὶ τεταγμένωσ· εἰ δὲ τεταγμένωσ, καὶ κοσμίωσ. κοσμίωσ ἄρα ἦγον αὐτοὺσ οἱ κεκοσμηκότεσ καὶ οὔτ’ αὐτοὶ ᾤοντο δεῖν λέγειν εἰκῆ οὔτ’ ἐκείνουσ πράττοντασ ὅ τι τύχοιεν περιορᾶν. οὐκ ἄρα χωρὶσ σωφροσύνησ φόρων καὶ συμμάχων καὶ τῶν τοιούτων ἐνέπλησαν τὴν πόλιν, εἴπερ δεῖ τοῖσ Πλάτωνοσ πείθεσθαι λόγοισ καὶ νόμοισ. ἔτι δ’ αὐτὸ δείξω σαφέστερον καὶ κατὰ ῥῆμα ἐπεξιών· "ἡμῖν γὰρ κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον, ὅτε ἡ Περσῶν ἐπίθεσισ τοῖσ Ἕλλησιν, ἴσωσ δὲ σχεδὸν ἅπασι τοῖσ τὴν Εὐρώπην οἰκοῦσιν ἐγίγνετο, πολιτεία τε ἦν παλαιὰ καὶ ἐκ τιμημάτων ἀρχαί τινεσ τεττάρων, καὶ δεσπότισ ἐνῆν τισ αἰδὼσ, δι’ ἣν δουλεύοντεσ τοῖσ τότε νόμοισ ζῆν ἠθέλομεν. οὐκοῦν ὅταν αἰδουμένουσ μοι διδῷσ αὐτοὺσ, ἐπιεικεῖσ ἄνδρασ εἶναι δίδωσ. "καὶ πρὸσ τούτοισ δὴ τὸ μέγεθοσ τοῦ στόλου κατά τε γῆν καὶ κατὰ θάλατταν γενόμενον φόβον ἄπορον ἐμβαλὸν δουλείαν ἔτι μείζονα ἐποίησεν ἡμᾶσ τοῖσ τε ἄρχουσι καὶ τοῖσ νόμοισ δουλεῦσαι. εὖ γε, ὦ φίλτατε Ἑλλήνων. τόν τε γὰρ δῆμον οἷσ μάλιστα προσήκει δουλεῦσαι λέγεισ ἄρχουσι καὶ νόμοισ, τούσ τε προεστηκότασ αὐτῶν ἄρχειν καὶ κρατεῖν, οὐ κολακεύειν οὐδὲ ἄρχεσθαι. "καὶ διὰ ταῦτα πάνθ’ ἡμῖν ξυνέπεσε πρὸσ ἡμᾶσ αὐτοὺσ σφοδρὰ φιλία. ταῦτα πάνθ’ ὡσ ἀληθῶσ εὐφημίασ μεστὰ καὶ κατὰ τοῦ δήμου καὶ κατὰ τῶν προεστηκότων. "ὀχούμενοι ταύτησ εὑρ́ισκον καταφυγὴν αὑτοῖσ εἰσ αὑτοὺσ μόνουσ εἶναι καὶ τοὺσ θεούσ. οὐκοῦν ἐσωφρόνουν πάντεσ γε, ὡσ ἔγωγε οἶμαι, μᾶλλον. "ταῦτ’ οὖν αὐτοῖσ πάντα φιλίαν ἀλλήλων ἐποίει, ὁ φόβοσ ὁ τότε παρὼν ὅ τ’ ἐκ τῶν νόμων τῶν ἔμπροσθεν γεγονὼσ, ᾧ δουλεύοντεσ τοῖσ ἔμπροσθεν νόμοισ ἐκέκτηντο, ἣν αἰδῶ πολλάκισ ἐν τοῖσ ἄνω λόγοισ εἴπομεν, καὶ ᾗ δουλεύειν ἔφαμεν δεῖν τοὺσ μέλλοντασ ἀγαθοὺσ ἔσεσθαι. ἀπήλλαξασ ἅπασαν ἀμφισβήτησιν, ἀγαθοὺσ προσειπὼν τοὺσ ἄνδρασ, καὶ ταῦτα οὐ μόνον αὐτοὺσ, ἀλλὰ καὶ τοὺσ προσέχοντασ αὐτοῖσ.

πῶσ οὖν ἢ ’κείνουσ ὡσ διεφθαρμένουσ, ἢ τούτουσ ὡσ διεφθαρκότασ αἰτιᾷ; ἢ πῶσ ἔνεστι μὴ ἀγαθοὺσ εἶναι οἷσ τὸ δουλεύειν ἀγαθὸν εἶναι τίθησ; εἰε͂ν. κοινῇ μὲν δὴ τοὺσ ἄνδρασ οὕτωσ ἐπῄνεκεν ἡμῖν λέγων τοὺσ τότε προστάντασ, πανηγυρίζων τε καὶ νομοθετῶν, ἰδίᾳ δ’ αὖ τὸν Περικλέα ποῦ καὶ πῶσ, ὃν ἐνταῦθα προθυμότατα εἴρηκε κακῶσ; τὸ μὲν τοίνυν ὅπου τί δεῖ λέγειν; τὸ δὲ ὅπωσ εἰρήσεται. "προσπεσὼν γὰρ, οἶμαι, τοιούτῳ ὄντι Ἀναξαγόρᾳ μετεωρολογίασ ἐμπλησθεὶσ καὶ ἐπὶ φύσιν νοῦ τε καὶ διανοίασ ἀφικόμενοσ, ὧν γε δὴ πέρι τὸν πολὺν λόγον ἐποιεῖτο Ἀναξαγόρασ, ἐντεῦθεν εἵλκυσεν ἐπὶ τὴν τῶν λόγων τέχνην τὸ πρόσφορον αὐτῇ. οὐκοῦν ἐνταυθοῖ δύο μαρτυρεῖ, καὶ τὴν ῥητορικὴν οὐκ ἄτεχνον τριβὴν εἶναι, ἀλλὰ τέχνην περὶ λόγουσ, καὶ τὸν Περικλέα κράτιστον ἐν αὐτῇ, καὶ τὴν αἰτίαν προστίθησι. τοσοῦτον ἀπέχει τοῦ κολακείαν ἢ διακονίαν ὀνειδίζειν. οὐκοῦν οὐχ ἡ ῥητορικὴ φαῦλον ἐκ τῆσ τοῦ Περικλέουσ πολιτείασ φαίνεται, ἀλλ’ ὁ Περικλῆσ ἄριστοσ τὴν ῥητορικὴν ἐν τούτοισ τοῖσ λόγοισ ἐγγέγραπται. φαίνεται τοίνυν αἰτιασάμενοσ μὲν κοινῇ τοὺσ ἄνδρασ ὡσ διακόνουσ καὶ κόλακασ, πάλιν δὲ τῆσ αἰτίασ ἀφιεὶσ αὐτοὺσ, τούτου δ’ ἕνεκ’ αἰτιασάμενοσ, τοῦ μηδένα δόξαι ῥήτορα χρηστὸν Ἀθήνησι γεγονέναι, πάλιν δ’ αὖ τῶν ῥητόρων ἕνα τῶν Ἀθήνησιν ἐπαινῶν, καὶ ταῦτα τοῖσ αὐτοῖσ ἐνεχόμενον οἷσπερ οὗτοι, τὸν Ἀριστείδην λέγω, καὶ δυοῖν θάτερον, ἢ μὴ προσήκοντα ἐπαινούμενον, ἢ ’κείνουσ δεικνύντα ἃ μὴ προσῆκεν ἀκηκοότασ, ἔτι δ’ οὐ τοῦτον μόνον, ἀλλὰ καὶ πάντασ ἐφεξῆσ αὐτοὺσ ἐπῃνεκὼσ ἑτέρωθι, ἡνίκ’ οὐδεμιᾶσ ἐστι φιλονεικίασ, καὶ πάλιν γ’ ἰδίᾳ τὸν Περικλέα φάσκων τελεώτατον εἰσ τὴν ῥητορικὴν γεγονέναι. πῶσ οὖν ἄν τισ νεμεσῴη δικαίωσ ἡμῖν, ὅταν αὐτὸσ Πλάτων ὡσ ἀληθῆ λέγομεν ἐπιψηφίζῃ; ἃ μὲν γὰρ οὗτοσ αἰτιᾶται τοὺσ ἄνδρασ παρ’ ἡμῶν οὐχ ὁμολογεῖται, ἃ δ’ ἡμεῖσ ἐπαινοῦμεν, τούτοισ ἐστὶν αὐτὸσ σύμψηφοσ.

ὥστε τὸ νικᾶν ἡμᾶσ παρ’ ἀμφοῖν ὁμολογεῖται, τὸ δ’ ἐκεῖνον οὐδὲ παρ’ αὐτοῦ συμβαίνει. εἰσ τοσοῦτον δ’ ἥκει τοῦ τἀναντία τῶν ὄντων λέγειν ὥστε φησὶν ὡσ Περικλῆσ παραλαβὼν Ἀθηναίουσ ἡμερωτέρουσ ἀγριωτέρουσ καὶ χαλεπωτέρουσ ἀπέδειξε, καὶ ταῦτα εἰσ αὐτὸν ὃν ἥκιστα ἐβούλετο. πῶσ, ὦ μακάριε; εἰ γάρ ἐστιν ἀληθὴσ ὁ σὸσ λόγοσ ὡσ Μιλτιάδην γε μικροῦ εἰσ τὸ βάραθρον ἐνέβαλον, πᾶν τοὐναντίον ἤδη φαίνεται, ὁ μὲν Θεμιστοκλῆσ ἀγριωτάτουσ παραλαβὼν ἡμερωτέρουσ ποιήσασ, τὸ γοῦν ἐξοστρακισθῆναι, καὶ πρόσ γε, εἰ βούλει, φυγῇ ζημιωθῆναι, κέρδοσ παρ’ ἐκείνην τὴν συμφοράν. πάλιν δ’ ὁ Κίμων ἐξωστρακίσθη μὲν, φυγῇ δὲ οὐ προσεζημιώθη, ἀλλὰ καὶ κατῆλθε πρὸ τοῦ χρόνου. οὕτωσ ἔτι πρᾳοτέροισ οὗτοσ ἐχρήσατο· ὁ δ’ αὖ Περικλῆσ ἔτι τούτου μετριώτερα δυστυχήσασ, ὅστισ χρήματα ἐζημιώθη μόνον καὶ πάλιν ὁ αὐτὸσ ἦν τῇ τάξει καὶ ταῖσ τιμαῖσ. οὕτωσ ἐκ τραχυτέρων καὶ χαλεπωτέρων ἀεὶ πρᾳότεροι καὶ ῥᾴουσ φαίνονται γεγενημένοι, καὶ σχεδὸν πάντων ἐπιεικεστάτοισ αὐτοῖσ ὁ Περικλῆσ χρησάμενοσ καὶ ἀποδείξασ ἡμερωτέρουσ ἢ παρέλαβε. πρὸσ ταῦτ’ ἔστων οἱ δίκαιοι καὶ ἥμεροι, καὶ Ὅμηροσ μαρτυρείτω, προστίθει γὰρ, εἰκότωσ ἄρα καὶ ζῶντα ἐτίμων αὐτὸν καὶ τεθνεῶτα ἐπόθουν καὶ προαχθέντεσ μετέγνωσαν· ὃ τοίνυν ἄξιον μετὰ τῶν ἄλλων ἐπισημήνασθαι, οὕτω γὰρ καὶ σαφῶσ τὰ δίκαια ἐπαινέσασ τὸν Περικλέα δι’ ὧν ἐπεδείξαμεν ἀρτίωσ πάλιν ἀλλαχοῦ φαυλίζων φαίνεται. αἰτιασάμενοσ γὰρ τὸν Ἀλκιβιάδην ἀμαθίᾳ συνοικεῖν καὶ φήσασ οὐ μόνον αὐτὸν τοῦτο πεπονθέναι, ἀλλὰ καὶ τοὺσ πολλοὺσ τῶν τὰ τῆσ πόλεωσ πραττόντων, κατασκευάσασ κἀνταῦθα ὁδόν τινα αὑτῷ κατὰ τοῦ Περικλέουσ, πειρᾶται κἀκείνῳ τὴν αὐτὴν αἰτίαν περιάπτειν, οὐδὲν προκαλυπτόμενοσ, ἀλλ’ ὡσ τὸ λεγόμενον δὴ τοῦτο, οὔτε γράμματα οὔτε νεῖν εἰδότα ἐλέγχειν ἀξιῶν. καίτοι χωρὶσ τοῦ μὴ ὁμολογεῖν ταῦτ’ ἐκείνοισ, πότερον κρεῖττον ἦν, εἴπερ καὶ τἀναντία ἔδει λέγειν περὶ τοῦ ἀνδρὸσ, πρὸσ μὲν τὸν Φαῖδρον τὸν Μυρρινούσιον καὶ μηδὲν προσήκοντα τὰ δυσχερέστατα εἰπεῖν, πρὸσ δὲ τὸν Ἀλκιβιάδην ἐκεῖνα τὰ ἐπιεικέστερα, ἢ πρὸσ τὸν Φαῖδρον ἐπαινέσαντα κακῶσ λέγειν πρὸσ ἐκεῖνον; ἐγὼ μὲν ἐκεῖνο οἶμαι.

ἐλέγχειν μὲν γὰρ δή που καὶ τοῦτον κἀκεῖνον βούλεται καὶ οὐκ ἔνεστ’ εἰπεῖν ὡσ τὸν Ἀλκιβιάδην μὲν, τὸν Φαῖδρον δὲ οὔ. ὥστ’ εἰ πρὸσ τοῦτον διὰ τοῦτο κατηγόρηκε τοῦ Περικλέουσ, εἰκὸσ ἦν καὶ πρὸσ ἐκεῖνον. τὸ διάφορον δὲ οὐ μικρόν. πρῶτον μὲν γὰρ περὶ συγγενοῦσ πρὸσ τοῦτον ἐβλασφήμει καὶ ἐπιτρόπου, καίτοι ὥσπερ οὐκ ἦν εἰκὸσ τὸν πατέρα αὐτοῦ πρὸσ αὐτὸν ψέγειν, οὐδ’ εἰ φαυλότατοσ τῶν πολιτῶν ἦν, οὕτωσ οὐδὲ τὸν θεῖον κακίζειν, οὐδ’ εἰ συνῄδει τι τοιοῦτον, εἰσ καιρὸν ἐγίγνετο. οὐ γὰρ ὁμοίωσ ἐκείνῳ τε κακῶσ ἀκούειν καὶ τούτῳ τῶν κατ’ ἐκείνου λόγων ἀκούειν προσῆκεν. ἔπειτα πρὸσ ἄνθρωπον ἐγίγνονθ’ οἱ λόγοι μὴ ὅτι Περικλέουσ ῥᾳδίωσ ἂν ὑπερφρονήσαντα, ἀλλὰ τοιοῦτον ὥσθ’ ὅ γ’ Αἰσχίνησ φησὶ περὶ αὐτοῦ ὅτι κἂν τοῖσ δώδεκα θεοῖσ ἥδιστα ἐπετίμησε. τοσοῦτον αὐτῷ φρονήματοσ περιῆν καὶ τοῦ μηδένα μηδενὸσ ἄξιον εἶναι νομίζειν. διόπερ καὶ ὅ γ’ ἐκείνου Σωκράτησ οὐ τὴν αὐτὴν ἐτράπετο. ἀλλὰ τί φησί; ἔπειτ’ ἐστὶν ὁ τοῦ Θεμιστοκλέουσ ἔπαινοσ, δυοῖν ἕνεκεν ὀρθῶσ ἔχων οἶμαι, τῆσ τε ἀληθείασ καὶ τοῦ καιρὸν ἔχειν τῷ μειρακίῳ τοὺσ λόγουσ. καὶ οὐ κακῶσ λέγει τὸν Θεμιστοκλέα παρόντοσ ἐκείνου, ὅπωσ μὴ ἔτι μᾶλλον ἀκούων διαφθείροιτο, οὐδέ γε εἰσ παραμυθίασ μέροσ αὐτῷ κατατίθεται τὸ μὴ μόνον αὐτὸν τῇ ἀμαθίᾳ συνοικεῖν, ἀλλὰ καὶ πάντασ εἶναι τοιούτουσ ὅσοι τὰ τῆσ πόλεωσ πράττουσιν· οὐδαμῶσ·

ἀλλ’ ἀναγκάζει κλάειν θέντα τὴν κεφαλὴν ἐπὶ τὰ γόνατα ἀθυμήσαντα, ὡσ οὐδ’ ἐγγὺσ ὄντα τῷ Θεμιστοκλεῖ τὴν παρασκευήν· καὶ προσέτι συμμέτρωσ ἐπέτεινε τὸν λόγον. εἶπε γάρ που μεταξὺ λέγων ὡσ οὐδ’ ἐκείνῳ ἡ ἐπιστήμη τοσαύτη οὖσα ἤρκεσεν, ἀλλ’ ἐνεδέησεν, ὥστε τὴν μὲν βλασφημίαν περιῃρῆσθαι, ὃ δ’ ἦν χρήσιμον εἰσ τὸ προτρέψαι, παρ’ ἀμφοῖν ἐνεῖναι, καὶ παρὰ τῆσ εὐφημίασ καὶ παρὰ τοῦ μηδὲ ταῦτα ἀρκέσαι φῆσαι τῷ γε Θεμιστοκλεῖ. οὕτω καίτοι τοῖσ ἄλλοισ Αἰσχίνησ λειπόμενοσ Πλάτωνοσ, τοῦτό γε ἄμεινόν πωσ διεχείρισεν. ἀλλὰ γὰρ ὡσ μὲν οὐκ ἄριστοσ τῶν Ἑλλήνων Πλάτων κάκιστοσ ἂν εἰή καὶ βαρβάρων ὅστισ οὐκ ἐθέλει λέγειν. ἐοίκε δέ τι καὶ τῆσ φύσεωσ ἀπολαύειν, ὥσπερ οἱ βασιλεῖσ τῆσ ἐξουσίασ, οἱο͂ν καὶ περὶ αὐτὴν τὴν λέξιν ἔστιν οὗ φανήσεται ποιῶν, ἀδείᾳ λόγων πλείονι χρώμενοσ, καὶ περί γε αὐτὰσ τὰσ ὑποθέσεισ, οἱο͂́ν ἐστιν ἐν τῷ λόγῳ οὗ μικρῷ πρόσθεν ἐμεμνήμεθα. ὑπόκειται μὲν γὰρ αὐτῷ δή που Σωκράτησ τὸν ἐπιτάφιον διεξιὼν, μέμνηται δὲ τῶν ἐν Κορίνθῳ τετελευτηκότων καὶ τῶν ἐν Λεχαίῳ καὶ τῆσ εἰρήνησ τῆσ ἐπὶ Ἀνταλκίδου κληθείσησ. καίτοι ἐτελεύτησε μὲν Σωκράτησ ἐπὶ Λάχητοσ ἄρχοντοσ, τῆσ δ’ ἐν Κορίνθῳ μάχησ καὶ τῆσ ἐν Λεχαίῳ μέσοσ ἄρχων Εὐβουλίδησ. ἀπὸ δὲ Λάχητοσ εἰσ Εὐβουλίδην ἕβδομοσ ἄρχων Εὐβουλίδησ αὐτὸσ, ἀπὸ δὲ Εὐβουλίδου πάλιν ἄρχων ὄγδοοσ Θεόδοτοσ, ἐφ’ οὗ ἡ εἰρήνη ἐγένετο. ὁμοῦ τετταρεσκαίδεκα οἱ σύμπαντεσ ἄρχοντεσ εἰσ τὴν εἰρήνην ἀπὸ Λάχητοσ ἄρχοντοσ. ὥστε οὐ μόνον Σωκράτησ οὐδὲν ἑοράκει τούτων, ἀλλ’ οὐδ’ ἠπίστατο δήπουθεν εἰ γενήσεται· οὐδ’ ἂν τὸ δαιμόνιον προὔλεγεν αὐτῷ περὶ τῶν τοσοῦτον μετ’ αὐτόν. ἕτερον τοίνυν. ἐν γὰρ τῷ Συμποσίῳ συνάγει μὲν εἰσ ταυτὸν Ἀριστοφάνη καὶ Σωκράτη καὶ Ἀγάθωνα, ἔτι μειράκιον ὄντα, ὥσ φησι. προάγει δὲ εἰσ τοσοῦτον τοὺσ χρόνουσ, ὥστε λέγων ὁ Ἀριστοφάνησ, ἐπειδὴ τῆσ λυγγὸσ ἐπαύσατο, τὸν προβληθέντα λόγον μέμνηται καὶ οὗτοσ αὖ πάλιν Ἀρκάδων ὑπὸ Λακεδαιμονίων διῳκισμένων.

διῳκίσθησαν δὲ Μαντινεῖσ ὑπὸ Λακεδαιμονίων ἤδη τῆσ εἰρήνησ ὀμωμοσμένησ. οὕτωσ ἐστὶ ταῦτ’ ἐκείνων ἔτι νεώτερα. πῶσ οὖν ἢ Ἀριστοφάνησ ἂν εἰή λέγων ταῦτα, ἢ Σωκράτησ ἀκούων ἢ Ἀγάθων ἔτι μειράκιον περὶ τούτουσ τοὺσ χρόνουσ; πῶσ δ’ ἂν καὶ Ἀλκιβιάδησ κωμάζοι παρ’ αὐτοὺσ, καὶ οὗτοσ νέοσ τε ὢν ἔτι καὶ καλὸσ, ὃσ πρότεροσ τοῦ Σωκράτουσ ἐτεθνήκει, βιοὺσ τόσα καὶ τόσα ἔτη τὰ σύμπαντα; εἰ μὴ ἄρα ἐν τῷ Ἠλυσίῳ πεδίῳ τὸ συμπόσιον συνεκροτεῖτο. τίσ δὲ καὶ ἡ λὺγξ ἡ τοῦ Ἀριστοφάνουσ; καὶ ποῦ σὺ τοῦτ’ ἐτήρησασ; ἀλλ’ οἶμαι λύζειν αὐτὸν ἔδει, ἵνα εἰσ ἀπληστίαν σκωφθῇ. εἰ δέ τισ τῇ Πλάτωνοσ δόξῃ περὶ πάντων ἰσχυρίζοιτο, καὶ φάσκοι μὲν ζῆν Σωκράτη, ὅτε ὁ τῶν ἐν Κορίνθῳ καὶ Λεχαίῳ τετελευτηκότων ἐλέγετο ἐπιτάφιοσ, πίνειν δ’ ἐν Ἀγάθωνοσ μετὰ τὴν εἰρήνην, λύζειν δ’ Ἀριστοφάνη ἐν τῷ συμποσίῳ, κωμάζειν δὲ Ἀλκιβιάδην, μειράκια δ’ εἶναι τηνικαῦτα Ἀγάθωνα καὶ Ἀλκιβιάδην, ὁμοῦ δ’ εἶναι πάντα χρήματα, πῶσ οὐχὶ ληρήσει μὴ προσεξετάζων, εἴ τι καὶ κατ’ ἐξουσίαν ἁνὴρ λέγοι, ἀλλ’ ὥσπερ παῖσ ἔμβραχυ τοῦτ’ ἀρκεῖν ὑπολαμβάνων ὅ τι φαίη Πλάτων; ἢ εἴ τισ αὖ πείθοιτο τὸν Αἰγύπτιον δαίμονα τὸν Θεῦθ, οὕτω γὰρ αὐτὸσ εἴρηκε τοὔνομα αὐτοῦ, τοῦτον περὶ Ναύκρατιν τῆσ Αἰγύπτου γενέσθαι, καὶ μὴ ἐθέλοι συγχωρεῖν ὅτι ἐστὶ μὲν Ἑλλήνων Ἑρμῆσ φωνὴ, ἀπὸ δὲ Ναυκράτιδοσ εἰσ τὴν ἐπώνυμον πόλιν αὐτοῦ καὶ οὗ πάντεσ αὐτὸν ὁμολογοῦσιν Αἰγύπτιοι γενέσθαι ἀνάπλουσ ἡμερῶν ἐστιν οὐκ ὀλίγων; οὐ τοίνυν εἰ Πλάτων πολὺ πρῶτοσ τῶν Ἑλλήνων, ταυτόν ἐστι Ναύκρατίσ τε καὶ Ἑρμοῦ πόλισ, οὐδ’ αὖ περὶ Ναύκρατιν, ἀλλ’ οὐκ ἐν τῇ ἑαυτοῦ πόλει δεῖ δὴ τὸν Ἑρμῆν γεγενῆσθαι δοκεῖν· οὐδέ γε Εὐριπίδου φήσομεν οἶμαι τὸ ἰαμβεῖον εἶναι τὸ σοφοὶ τύραννοι τῶν σοφῶν συνουσίᾳ, οὐδ’ εἴ τισ οὕτω τῶν σοφῶν εἴρηκεν·

ἔστι γὰρ ἐξ Αἰάντοσ Σοφοκλέουσ, Αἰάντοσ τοῦ Λοκροῦ. ἀλλ’ ἐστὶ ταῦτα ἀπὸ τῆσ τῶν διαλόγων ἐξουσίασ καὶ συνηθείασ ὡρμημένα. τῷ γὰρ ἅπαντασ αὐτοὺσ ἐπιεικῶσ εἶναι πλάσματα καὶ πλέκειν ἐξεῖναι δι’ ὧν ἄν τισ βούληται, ἔνεστί τι κἀν τοῖσ λόγοισ αὐτοῖσ οὐ σφόδρα τηροῦν τὴν ἀλήθειαν. καὶ ἅμα μοι δοκεῖν ἐφέλκεταί τι τῆσ ἐλευθερίασ καὶ τῆσ μεγαλοπρεπείασ, καὶ οὐ παντάπασιν ἀκριβολογεῖται, ἀλλ’, ὥσπερ ἔφην, συγχωρεῖ τῇ φύσει. ἔπειτα ταῦθ’ ἡμεῖσ ἁπλῶσ οὕτωσ παραδεξόμεθα; οὐκ ἄρ’ εἰδέναι τἀκείνου δόξομεν. οὐδέ γε τῶν Πλάτωνοσ σύγγραμμά ἐστι Πλάτωνοσ οὐδὲν οὐδὲ ἔσται· πόθεν; ἀλλὰ ταῦτ’ ἐστὶ Σωκράτουσ νέου καὶ καλοῦ γεγονότοσ, εἶθ’ ὁ μὲν γράψασ οὐ γέγραφε λοιπὸν οὖν αὐτῷ καὶ τοὔνομα ἐξαρνουμένῳ πείθειν οὐχ ἡμᾶσ γε, ἐὰν σωφρονῶμεν, ἀλλ’ εἰσόμεθα αὐτοῦ τὰσ παιδιὰσ ‐ εἰρήσθω γὰρ ὃ κἂν αὐτὸσ εἶπε περὶ αὑτοῦ ‐ οἱᾶ κἀν τούτοισ ἀμέλει τοῖσ λόγοισ, ἵνα μὴ τὰ πόρρω λέγωμεν, ἢ περὶ γυμναστικῆσ καὶ ἰατρικῆσ ἔνεστι θέσισ, ὡσ ῥᾳδίωσ καὶ ἁπλῶσ ἔχουσα, τῷ παντὶ βελτίω γυμναστικὴν ἰατρικῆσ εἶναι. καίτοι γε ἤδη ἔγωγέ τινοσ ἤκουσα λέγοντοσ τῶν ἰατρῶν ὅτι ἡ μὲν γυμναστικὴ τοῖσ ἀθληταῖσ ἐπίπαν διαλέγεται καὶ περὶ τοῦτό ἐστιν, ἡ δ’ ἰατρικὴ συλλήβδην ἅπασιν ἐπιστατεῖ, καὶ πολὺ τοὐμμέσῳ. ὅπου γὰρ οὐδ’ αὐτοῖσ τοῖσ ἀθληταῖσ οἱο͂́ν τε τῇ ῥώμῃ χρήσασθαι, μὴ τοῦ ὑγιαίνειν ὑπάρχοντοσ, πῶσ οἱο͂́ν τε ἡττᾶσθαι τὴν ἅπασι τοῦτο παρασκευάζουσαν τέχνην τῆσ τοῖσ ὀλίγοισ ἐκεῖνο ὃ μηδέποτ’ ἔστι χωρὶσ τούτου λαβεῖν; τό τε σύμπαν οὐ συνεχώρει τοσοῦτον εἶναι τὴν ἰατρικὴν, ὅσον τοὺσ κάμνοντασ ἐπισκοπεῖν, ἀλλ’ εἶναι διττόν. δεῖν γὰρ τὸν ἰατρὸν τὴν μὲν ὑπάρχουσαν ὑγίειαν διασώζειν, τὴν δ’ οὔπω παροῦσαν ἐμποιεῖν, ὥσπερ τὸν γυμναστὴν τὴν μὲν ὑπάρχουσαν ῥώμην διασώζειν, τὴν δ’ οὔπω παροῦσαν ἐμποιεῖν. οὐ γὰρ ἄλλου μέν ἐστι τοὺσ ὄντασ ἀθλητὰσ δή που γυμνάσαι, ἑτέρου δὲ τοὺσ μέλλοντασ ἔσεσθαι παρασκευάσαι, ἀλλ’ ἑνὸσ ἀνδρὸσ καὶ τῆσ αὐτῆσ τέχνησ. εἰ δὲ τοῦθ’ οὕτωσ ἔχει, ῥᾴδιον ἤδη καταμαθεῖν ὅτι δευτέρα τῆσ ἰατρικῆσ ἡ γυμναστικὴ καὶ παντελῶσ ὑπ’ αὐτὴν γίγνεται.

ἢ κατὰ πασῶν τούτων τῶν τεχνῶν ἓν τοῦτ’ ἰσχυρὸν τῆσ ἰατρικῆσ, καὶ τὸ τῆσ Αἰσώπου κυνὸσ ἑξῆσ ὑπάρξει λέγειν, ὅτι εἰ μὴ αὕτη ἦν, οὐδ’ ἂν τούτων οὐδεμία ἦν χρησίμη, ἀλλὰ αὐτὸ τὸ τούτων τινὶ χρήσασθαι καὶ πάλιν μὴ δεῖν ἐπ’ αὐτὴν ἔρχεται; καὶ γὰρ αὐτὸ τὸ γνῶναι τίνι δεῖ γυμνασίων καὶ πότε καὶ πόσων καὶ ποίων τινῶν ἑκάστῳ λέγω τῶν ἰδιωτῶν τῆσ τοῦ ἰατροῦ σοφίασ ἤδη γίγνεται, καὶ οὗτόσ ἐστιν ὁ πέμπων παρὰ τὸν γυμναστὴν, ἂν δέῃ. παραλαβὼν δὲ ἐκεῖνοσ τὸ τοῦ διακόνου πράξει, καὶ οὐ φιλοτιμήσεται πρὸσ τὸν ἰατρὸν, ἀλλ’ ἐν τῇ τοῦ ἡνιόχου τάξει μενεῖ. καὶ γὰρ ἐκεῖνοσ παραλαβὼν παρὰ τοῦ ἰατροῦ τὸν μέλλοντα αἰωρήσεσθαι παρέχει τὴν διακονίαν καὶ γυμνάζει τὸν αὑτοῦ τρόπον. εἰ δ’ αἰωρεῖσθαι βέλτιον ἢ μὴ, τὸν ἰατρὸν ἤδη δεῖ τοῦτο ἐσκέφθαι. καὶ νὴ Δί’ ὁ μὲν ναύτησ εἰσ τὸ πλοῖον ἐνθέμενοσ κομιεῖ παρὰ τὰσ ἀκτὰσ ἢ καὶ μέσον πόρον, εἰ βούλοιτο, καὶ κινήσει διὰ τῆσ εἰρεσίασ ἄνω καὶ κάτω περιάγων, ἢ καὶ τοῖσ ἱστίοισ προσχρώμενοσ, καὶ καθεδεῖται, καθάπερ τισ αὐτοκράτωρ ποιῶν ὅ τι βούλεται. εἰ δ’ ἄμεινόν τῳ πλεῦσαι τὸ παράπαν καὶ ὑγιεινότερον αὐτὸν τοῦτο ποιήσει, τῆσ ἰατρικῆσ τοῦτο τέχνησ ἴδιον ἦν, ἀλλ’ οὐ τῆσ ναυτικῆσ. καὶ μὴν ὅτι καὶ πολλοὺσ ἤδη καὶ τὰ τοιαῦτα ὤνησε καὶ οὐδὲν ἔλαττον ἢ τὰ ἐν ταῖσ παλαίστραισ γυμνάσια πάντεσ ὡσ ἔποσ εἰπεῖν σύνισμεν, ἀλλ’ οὐ διὰ τοῦτο οἱ ἡνίοχοι τοῖσ ἰατροῖσ ἀμφισβητοῦσιν, οὐδὲ οἱ ναῦται λέγουσιν ὡσ αὐτοὶ μὲν φύλακεσ τῆσ ὑγιείασ θαυμαστοί τινεσ εἰε͂ν καὶ γυμνάζοιεν ἅπαντασ τοὺσ βουλομένουσ, ἐκεῖνοι δ’ οὐδὲν ἄρα εἰδεῖεν πλὴν καθείρξαντεσ ἀπολλύναι. καίτοι εἰ βελτίων ἡ γυμναστικὴ τῆσ ἰατρικῆσ, τί κωλύει καὶ τούτουσ ἐκ τῶν αὐτῶν ἀμείνουσ εἶναι τῶν ἰατρῶν, ἐπειδή γε καὶ αὐτοῖσ μέτεστιν ἀμηγέπη τῆσ γυμναστικῆσ; ὥσπερ οἶμαι κἀν τοῖσ σιτίοισ·

κρίνει μὲν τὰ δέοντα ὁ ἰατρὸσ, παρασκευάζει δὲ ὁ μάγειροσ, ἀλλ’ οὐκ ἀμφισβητήσει γε τῷ ἰατρῷ τῆσ ἡγεμονίασ, οὐ μᾶλλόν γε ἢ καὶ τῷ δεσπότῃ. τοιοῦτόν τι καὶ τὸ τῆσ γυμναστικῆσ φαίη τισ ἂν εἶναι πρὸσ τὴν ἰατρικὴν, δεύτερον καὶ ὑπακοῦον καὶ πάντα μᾶλλον ὡσ ἔποσ εἰπεῖν ἢ κρεῖττον. ἀλλ’ ὑπὲρ μὲν τούτων τοῖσ ἰατροῖσ ὑπέρ τε σφῶν αὐτῶν ὅ τι γιγνώσκουσί τε καὶ βούλονται παρείσθω λέγειν. ἀξιοῖ δὲ καὶ τῆσ δικαιοσύνησ κρεῖττον εἶναι τὴν νομοθετικήν. καίτοι πότερον κρεῖττον ἡ νομοθετικὴ τῆσ δικαιοσύνησ, ἢ μέροσ; ἐγὼ γὰρ οἶμαι πάντασ ἂν ὡσ ἔποσ εἰπεῖν συμφῆσαι ὅτι καὶ νόμουσ θεῖναι καὶ ψήφουσ ἐνεγκεῖν καὶ συνειπεῖν τὰ δίκαια καὶ συμβουλεῦσαι καὶ χειροτονῆσαι, καὶ νὴ Δία περὶ αὐτοὺσ τοὺσ θεοὺσ ἃ χρὴ πράττειν καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα εἰσ ἓν κεφάλαιον κοινὸν τὴν δικαιοσύνην ἀναφέρει. ὁ δὲ τοῦ μείζονοσ τοὔλαττον καὶ τοῦ παντὸσ τὸ μέροσ πρότερον καὶ κρεῖττον εἶναί φησι. καὶ εἰ μέν γε τὴν εὐσέβειαν τῆσ δικαιοσύνησ ἔφασκεν εἶναι κρεῖττον, ἐξῆν ἂν ἐπαινεῖν, ὡσ δυοῖν μὲν τῆσ δικαιοσύνησ μερῶν ὄντων τῶν ἀνωτάτω, πρεσβυτέρου δὲ καὶ κρείττονοσ τοῦ περὶ τοὺσ θεούσ· νῦν δ’ οὐ τοιοῦτόν ἐστιν, ἀλλ’ ἁπλῶσ καὶ καθάπερ νόμον ὡσ ἀληθῶσ τιθεὶσ ἀνεξέταστον γνώμην ἀποφαίνεται. ἔπειτα τίθησι δύο μὲν τὰσ τοῦ σώματοσ εἶναι θεραπείασ, τὴν γυμναστικὴν καὶ τὴν ἰατρικὴν, δύο δ’ αὖ τὰσ ἐπὶ τῆσ ψυχῆσ, τήν τε νομοθετικὴν καὶ τὴν δικαιοσύνην. αὐτὴ δ’ ἡ φρόνησισ ἡμῖν ποῦ πρὸσ θεῶν; ποῦ δ’ ἡ σωφροσύνη; ποῦ δ’ ἡ ἀνδρεία; ταυτὶ γὰρ δή που τέτταρα μέρη τῆσ ἀρετῆσ ἔστιν ἀκούειν ἀεὶ θρυλούντων, τὴν φρόνησιν, τὴν σωφροσύνην, τὴν δικαιοσύνην, τὴν ἀνδρείαν· ὧν ἓν μὲν τίθησι διπλοῦν, τὴν δικαιοσύνην, μέροσ αὐτοῦ προσλαβὼν τὴν νομοθετικὴν, τὰ δὲ λοιπὰ πάντα παρῆκε. πῶσ οὖν ὀρθῶσ ἢ δικαίωσ ταῦτα ὑπόκειται κατ’ αὐτὸν τὸν περὶ τῆσ δικαιοσύνησ λόγον; εἶτα καὶ ποῦ παραπλήσιον; ἡ μὲν γὰρ γυμναστικὴ καὶ ἰατρικὴ οὐκ ἀρεταὶ δή που τοῦ σώματόσ εἰσιν, ἀλλ’ ἐπιστῆμαι περὶ τὴν τοῦ σώματοσ χρείαν, ἡ δὲ δικαιοσύνη τῆσ περὶ τὴν ψυχὴν ἀρετῆσ ἄντικρυσ μόριόν ἐστιν.

οὐδὲν οὖν ἄλλο ἢ σοφίζεται κατ’ ἐπωνυμίαν ὥσπερ παῖδα Σωκράτησ τὸν Πῶλον. καὶ οὔπω ταῦτ’ ἐστὶ τὰ κάλλιστα, ἀλλ’ ὅτι καὶ τὴν σοφιστικὴν τῆσ ῥητορικῆσ ἀμείνονα λέγει, ὥσπερ τὴν γυμναστικὴν τῆσ ἰατρικῆσ καὶ τὴν νομοθετικὴν τῆσ δικαιοσύνησ, φυλάττων μὲν οἶμαι τὸν αὐτὸν ἐφ’ ἅπασι λόγον, τὸ δ’ αὐτὸ πταίων περὶ ἅπαντα, ὥσπερ οἱ τὸ πρῶτον σφαλέντεσ ἐν τοῖσ διαγράμμασι, χρῶμαι δ’ αὐτοῦ Πλάτωνοσ τῷ παραδείγματι· καὶ τοτὲ μέν γέ φησι ταυτόν ἐστιν, ὦ μακάριε, ῥήτωρ καὶ σοφιστὴσ, τοτὲ δ’ αὖ τὴν σοφιστικὴν κρεῖττον εἶναι τῆσ ῥητορικῆσ καὶ διαφέρειν. ἀλλ’ ἵνα μὴ πάντα ἀκριβολογεῖσθαι δοκῶ, συγχωρήσωμεν τὸ αὐτὸ λέγειν αὐτὸν ἀεὶ, κρεῖττον τὴν σοφιστικὴν εἶναι. σκεψώμεθα δὴ πρὸσ τί ποθ’ ἡμᾶσ οὗτοσ ὁ λόγοσ προάγει. φανήσεται γὰρ ἐνταῦθα δὴ καὶ καθαρῶσ πᾶσα ἡ ὕβρισ, εἰ οἱο͂́ν τε εἰπεῖν. οὐκοῦν σοφισταὶ μὲν Πρωταγόρασ καὶ Ἱππίασ καὶ Πρόδικοσ καὶ οἱ περὶ τούτουσ, ῥήτορεσ δ’ αὖ Μιλτιάδησ καὶ Κίμων καὶ Περικλῆσ καὶ Θεμιστοκλῆσ. φαίνεται δ’ αὖ τοὺσ σοφιστὰσ κατὰ τοὺσ ἐν Αἵδου κολαζομένουσ τιθεὶσ καὶ καταλέγων, Καὶ μὴν Τάνταλον εἰσεῖδον καὶ τὸν δὲ μετ’ εἰσενόησα τοῖσ ἐκ Νεκυίασ αὐτοὺσ κόσμοισ τιμῶν, Πρόδικον μὲν ὡσ Τάνταλον ὄντα, Ἱππίαν δὲ ὡσ τὸ εἴδωλον τοῦ Ἡρακλέουσ. Πρωταγόρασ δ’ αὖ μετὰ τούτων διαιτᾶται, μέροσ τι τῆσ οἰκίασ κατειληφὼσ καὶ τούτοισ ἐνδείκνυσθαι βούλεται, καὶ ἔστι θαυμαστὸσ καὶ οὗτοσ τὴν φρόνησιν. ἐρωτᾷ δὲ Σωκράτησ Ἀπολλόδωρον εἰ οὐκ αἰσχύνοιτο σοφιστὴν ἐθέλων παρέχειν ἑαυτὸν εἰσ τοὺσ Ἕλληνασ. καὶ τί ἄν τισ ἀγωνίζοιτο; ῥᾴδιον γὰρ καὶ τῷ τυχόντι γνῶναι τοῦτό γε, ὁπόσον τι Πλάτων ἀεὶ τῶν σοφιστῶν καταγελᾷ καὶ ὁπόσου τινὸσ ἀξίουσ αὐτοὺσ ἡγεῖται. ὅτε τοίνυν κρείττων μὲν ἡ σοφιστικὴ τῆσ ῥητορικῆσ, σοφισταὶ δὲ οὓσ εἶπον οὗτοί εἰσι κατὰ τὸν Τάνταλον, καὶ τὸ γενέσθαι τούτων ἕνα καὶ τὸ λαβεῖν τὴν τούτων προσηγορίαν αἰσχύνη σαφὴσ, ποῖ ποτε ἐκπίπτει τῆσ ῥητορικῆσ τὰ πράγματα, ἢ τί τῷ Μιλτιάδῃ καὶ τῷ Κίμωνι καὶ τῷ Περικλεῖ καὶ τῷ Θεμιστοκλεῖ καταλείπεται; ἆρα ἄλλο τι ἢ τῷ ὄντι ὥσπερ εἴδωλον ἔλαττον φέρεσθαι, καὶ τίσ ταῦτα ἀνέξεται;

καίτοι ὅταν οἱ μὲν σοφισταὶ μηδὲν τῶν ἐν Αἵδου κολαζομένων διαφέρωσιν, οἱ δὲ ῥήτορεσ χείρουσ ἔτι τούτων ὦσι, καὶ μηδὲν αὖ τῶν μαγείρων οὗτοι σεμνότεροι, κωμῳδίαν δὲ καὶ τραγῳδίαν μὴ οὐδὲ διδάσκειν δέῃ τὸ παράπαν, ἀλλ’ ἐκκηρύττειν ἐκ τῆσ ἀγαθῆσ πόλεωσ, ὁ δὲ διθύραμβοσ κολακεία τισ ᾖ, φαῦλον δ’ οἱ χοροὶ, κἂν παιᾶνασ ᾄδωσιν, Ὅμηρον δὲ εἰσαλείψαντεσ ἐκπέμπωμεν ὡσ οὐκ ἐπιτήδειον συνεῖναι τοῖσ νέοισ, ἀλλὰ ὄντα γόητα καὶ τοῦ πρὸσ ἡδονὴν θηρευτὴν, πάντεσ δ’ ὦσι τοῦ μηδενὸσ ἄξιοι, οὐ φροῦδα τὰ τῶν Ἑλλήνων πράγματα; ἢ πῶσ οὐκ εἰσ πονηρὸν κάτεισι τοῖσ Ἕλλησι τὰ πράγματα; ἢ τοῦ ποτε λοιπὸν ἡμῖν ὁ Σωκράτησ ἔσται βελτίων, εἰ πάντασ ἐφεξῆσ οὑτωσὶ διαγράψομεν καὶ ξενηλασίαν τοσαύτην τῶν Ἑλλήνων ποιησόμεθα, ὅσην οὐδ’ ἐν Λακεδαίμονί πω συμβᾶσαν ἀκούομεν; οὐ οὐ πρὸσ ἡμέρων ταῦτα καὶ δικαίων, ὥσ φασιν οἱ πρῶτοι τῶν Ἑλλήνων Ὅμηροσ καὶ Πλάτων. καὶ ταῦτ’ οὐχὶ Πλάτωνοσ λέγω καθαπτόμενοσ. πόθεν; μὴ μὲν οὖν ἔμοιγε κατ’ Αἰσχύλον μήτε παρασπιστὴσ μήτ’ ἐγγὺσ εἰή ὅστισ μὴ φίλοσ τῷ ἀνδρὶ τούτῳ μηδὲ τιμᾷ τὰ πρέποντα· ἀλλ’ ὥσπερ ἔφη Λυσίασ κοινὸν ἑαυτὸν εἶναι φίλον τῆσ πόλεωσ, οὕτωσ καὶ περὶ ἡμῶν χρὴ διανοεῖσθαι κοινούσ τινασ εἶναι τοῖσ Ἕλλησι φίλουσ, καὶ νῦν ὑπὲρ τῶν κοινῶν δικαίων ἀγωνίζεσθαι. οὔτοι φιλαθηναίου γέ ἐστι τὴν Ἀκαδημίαν μόνην ἀσπάζεσθαι τῆσ Ἀττικῆσ, τὴν δ’ ἄλλην ἅπασαν ὥσπερ ἐχθρὰν κρίνειν καὶ πολεμίαν· οὐδὲ γὰρ καταγελάστουσ ἀποφήναντα τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ οὕτω καὶ τότε χρὴ Πλάτωνα θαυμάζειν ἀναμεῖναι. τοῦτο γὰρ οὐ Πλάτωνοσ ἂν εἰή τιμὴ, ἀλλ’ ἀτιμία τῶν ἄλλων μᾶλλον, σχεδὸν δέ τι καὶ αὐτοῦ Πλάτωνοσ. τὸ γὰρ ἡγεῖσθαι χρηστοῦ τινοσ ἄλλου κριθέντοσ μὴ εἶναι τούτῳ πλείονοσ ἀξίῳ δόξαι πῶσ οὐ τοιοῦτόν ἐστιν; ἀλλ’ ὥσπερ Ὅμηροσ ἐπαινεῖ λέγων πρόσθε μὲν ἐσθλὸσ ἔφευγε, δίωκε δέ μιν μέγ’ ἀμείνων·

καὶ πάλιν ἀνδρῶν αὖ μέγ’ ἄριστοσ ἐήν Τελαμώνιοσ Αἰάσ, ὄφρ’ Ἀχιλεὺσ μήνιεν· ὁ γὰρ πολὺ φέρτεροσ ἠε͂ν. καὶ ἑτέρωθι θηρσὶν ὀρεσκῴοισι, καὶ ἐκπάγλωσ ἀπόλεσσαν· οὕτωσ καὶ ἡμᾶσ εἰκόσ ἐστιν ἔχειν πρὸσ τοὺσ ἐπαίνουσ, πρεσβεύειν μὲν ὃν ἂν βουλώμεθα καὶ ὃν ἂν ᾖ δίκαιον, μὴ διασύρειν δὲ οὓσ οὐκ ἄξιον, μηδὲ νομίζειν τὴν πρὸσ τοὺσ ἑτέρουσ ἀπέχθειαν ἀφορμὴν τῆσ πρὸσ τοὺσ ἑτέρουσ πίστεωσ εἶναι, ἀλλ’ ἡγεῖσθαι παραπλήσιον νῦν ἡμᾶσ ποιεῖν, ὥσπερ ἂν εἴ τισ ἐν συμποσίῳ φίλων κοινῶν μαχομένων συστασιάζειν μὲν μηδετέροισ ἀξιοίη, μηδ’ οὓσ ἀδικεῖσθαι νομίζοι, πραύ̈νειν δ’ ἐπιχειροίη τοὺσ ὑπάρξαντασ καὶ διαλλάττειν εἰσ τὸ δυνατόν. εἰ γὰρ τοῦ Πλάτωνα κακόν τι λέγειν ἀφέμενοι τοῖσ ἀνδράσι τὰ πρέποντα ἀπεδώκαμεν, οὐκ ἀδικοῦμεν οἶμαι. ταῦτα γὰρ καὶ πολιτικὰ καὶ ἀνθρώπινα καὶ θεοῖσ ἀρέσκοντα ἐκ τοῦ παντὸσ χρόνου. δεῖ γὰρ καὶ τραγῳδίαν, ὦ Πλάτων, ἐπίστασθαι ἐπαινέσαι καὶ κωμῳδίαν γε ἃ προσήκει καὶ διθύραμβον καὶ χοροὺσ, οὐδ’ ἂν ὅ γε Ἀπόλλων ἱστάναι χοροὺσ προσέταττεν, εἰ πάντη φαῦλον ἦν, οὐδέ γε, ὃ τούτου μεῖζόν ἐστι, τὸν ἀποκτείναντα Ἀρχίλοχον, ὃσ τὸ πάντων ἔξοχον καὶ δυσχερέστερον εἶδοσ τῆσ ποιήσεωσ μετεχειρίζετο, τοὺσ ἰάμβουσ, ἐξεῖργεν ἂν τοῦ νεὼ, φάσκων οὐκ εἶναι καθαρὸν, καὶ ταῦτ’ ἐν πολέμῳ τοῦ φόνου συμβάντοσ. ἀλλ’ ὅμωσ ἐτίμησε τὸν Ἀρχίλοχον καὶ Μουσάων γε θεράποντα προσεῖπεν, ἀλλ’ οὐκ ἀνθρώπων διάκονον οὐδενόσ. οὐ τοίνυν οὐδ’ Ἀρχίλοχοσ περὶ τὰσ βλασφημίασ οὕτω διατρίβων τοὺσ ἀρίστουσ τῶν Ἑλλήνων καὶ τοὺσ ἐνδοξοτάτουσ ἔλεγε κακῶσ, ἀλλὰ Λυκάμβην καὶ Χειδὸν καὶ τὸν δεῖνα τὸν μάντιν, καὶ τὸν Περικλέα τὸν καθ’ αὑτὸν, οὐ τὸν πάνυ, καὶ τοιούτουσ ἀνθρώπουσ ἔλεγε κακῶσ. μὴ τοίνυν ἡμεῖσ ἐκεῖνον ὑπερβαλώμεθα, μηδὲ Τιμοκρέοντοσ τοῦ σχετλίου πρᾶγμα ποιῶμεν, ἀλλ’ εἰδῶμεν εὐφημεῖν τὰ γιγνόμενα, καὶ ταῦτα παντὸσ μᾶλλον δυνάμενοι, καὶ τὸ τοῦ Ὁμήρου νομίζωμεν εὖ ἔχειν οὐ μὲν γὰρ τιμή γε μί’ ἔσσεται οὐδ’ ἠβαιόν. ἀλλὰ κἂν ἄλλο τι τοιοῦτον εἰή. διὸ τῆσ ἐπιβαλλούσησ μερίδοσ δικαίωσ ἂν μεταλαμβάνοι. εἰ δ’ ἄρ’ ἐπαινεῖν μὴ ἔχοιμεν, ἀλλὰ σιωπᾶν γε δήπουθεν ἔξεστιν.

εἰ δ’ οὖν καὶ τἄλλα πάντα ἀτιμάζομεν, ἀλλ’ οὐ πρὸσ ῥητορικὴν εἰκὸσ ἦν οὕτω φιλονείκωσ οὐδὲ πικρῶσ ἔχειν· εἰ δέ τοι καὶ πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ ῥήτορασ, ἀλλ’ οὐ πρόσ γε τοὺσ ἀρίστουσ τῶν Ἑλλήνων, οὐδ’ οἷσ μέγιστα ἀντὶ μεγίστων ὀφείλεται, καὶ οὐ μόνον παρὰ τῶν κατ’ ἐκείνουσ ἢ μετ’ ἐκείνουσ εὐθὺσ γενομένων, ἀλλὰ καὶ παρὰ τῶν ὕστερον ὡσ εἰπεῖν ἁπάντων. ἔπειτα τῆσ μὲν κωμῳδίασ κατηγορεῖσ, αὐτὸσ δὲ κωμῳδεῖσ Ἱππίαν, Πρόδικον, Πρωταγόραν, Γοργίαν, Εὐθύδημον, Διονυσόδωρον, Ἀγάθωνα, Κινησίαν, πάντασ ἀνθρώπουσ. καὶ τὸ μὲν τοὺσ ἄλλουσ ἔλαττον· ἀλλ’ αὐτὸν τὸν Ἀριστοφάνη τίσ ἔσθ’ ὁ κωμῳδῶν; ὅτῳ πολὺ τῆσ κωμῳδίασ, φαίη τισ ἂν, περίεστι. καὶ τὴν μέν γε τραγῳδίαν λοιδορεῖσ, πάλιν δ’ ἐπαινῶν τι τῶν συγγραμμάτων τῶν σαυτοῦ, τοὺσ Νόμουσ οἶμαι, τραγῳδίαν προσείρηκασ, καὶ ἀρίστην τῶν τραγῳδιῶν ἐτίθεισ, καὶ αὐτὸσ ὁμολογεῖσ τραγῳδίασ εἶναι ποιητήσ· ἀληθῆ λέγων, ὡσ ἐγὼ φαίην ἄν. ἀλλ’ εἴ τι φαῦλόν γε ἡ τραγῳδία καὶ φαύλων ἀνθρώπων, πῶσ σε φῶμεν τραγῳδίαν ποιεῖν; οὐ γὰρ τό γε ὅλωσ αἰσχρὸν οὐδαμῶσ ἔνι δή που ποιῆσαι καλόν. καὶ λέγεισ μὲν ὡσ οὐ χρὴ μιμεῖσθαι τοὺσ φαύλουσ οὐδ’ ἀφομοιοῦν αὑτὸν τοῖσ χείροσιν, αὐτὸσ δ’ οὐ πάνυ χρῇ τούτῳ διὰ τέλουσ, ἀλλὰ μιμεῖ σοφιστὰσ, μιμεῖ συκοφάντασ, μιμεῖ Θρασύμαχον τὸν οὐδεπώποτε ἐρυθριάσαντα, θυρωροὺσ, παιδία, μυρίουσ. ἀλλ’ οἶμαι τὸ τῆσ φύσεωσ Ἑλληνικὸν καὶ εὔκολον καὶ εὔχαρι καὶ ποικίλον καὶ θεῖον ἐφ’ ἅπαντα ταῦτ’ ἄγον σε ποιεῖ μαρτυρεῖν ὅτι καὶ τούτων ἑκάστου χρῆσίσ ἐστι καιρὸν ἔχουσα καὶ χάριν ἐμμελῆ.

ὁρῶ δ’ ὅτι κἀν τῇ σεμνοτάτῃ τῶν πολιτειῶν μνησθείσ τι καὶ περὶ τούτου Ἑλληνίδα τὴν πόλιν ἀξιοῖσ εἶναι. δεῖν γὰρ αὐτὴν φῂσ ὥσ τι διάφορον δηλονότι. οὐκοῦν ταῦτά γε τῶν Ἑλλήνων ἐπιχώρια. καίτοι πῶσ εἰκὸσ ὑπὲρ μὲν τῶν ἀδήλων τὴν Πυθίαν κελεύειν ἐπερωτᾶν, ἃ δ’ ἡ Πυθία πολλάκισ ἤδη καὶ πολλοῖσ ἀνεῖλεν ὑπερβαίνειν ἑκόντα καὶ μὴ ἐθέλειν λογίζεσθαι; τί οὖν ἀνεῖλεν ἐκείνη πολλάκισ ἤδη καὶ πολλοῖσ; νόμῳ πόλεωσ πράττοντασ ὀρθῶσ ἂν πράττειν. μὴ τοίνυν ἡμεῖσ κινῶμεν τὰ περὶ ταῦτα νόμιμα, ἄλλωσ τε καὶ αὐτοὶ πολλάκισ αὐτοῖσ χρώμενοι καί τιν’ εὐδοκιμοῦντεσ τρόπον καὶ τούτων ἕνεκα· ἐπεὶ καὶ τὸν διθύραμβον δόξειε μὲν ἄν τῳ ψέγειν, φαίνεται δ’ οὕτω τιμῶν ὥστε καὶ χρῆσθαι, καὶ ὅ γ’ ἔτι τούτου κάλλιόν ἐστιν, ὅτι καὶ αὐτὸσ ὁμολογεῖ. φησὶ γάρ που λέγων οὐ πόρρω διθυράμβων φθέγγεσθαι. καίτοι εἰ καθάπαξ αἰσχρὸν ὁ διθύραμβοσ καὶ ἀγεννὲσ καὶ ἀνελεύθερον, τί σὺ ποιεῖσ διθυράμβουσ, εἰ δὲ μὴ, μιμεῖ γε, καὶ ταῦτ’ εἰσ τοὺσ πεζοὺσ τελεῖν ταχθείσ; ἢ τί σοι βούλεται τὸ μὴ πόρρω διθυράμβων φθέγγεσθαι; οὐ γὰρ δὴ τοῦτο λέγεισ, μὴ πόρρω τῶν κολάκων καὶ τῶν διακόνων φθέγγεσθαι, οὔτε σὺ φαίησ ἂν τοῦτό γε οὔθ’ ἡμεῖσ κατὰ σοῦ πιστεύσομεν, ἢ κομιδῆ πάντ’ ἄνω καὶ κάτω γίγνοιτ’ ἄν. ἡγοῦμαι μὲν τοίνυν καὶ διθυράμβων εἶναι Πλάτωνα ποιητὴν ἄριστον· πῶσ γὰρ οὔ; οὐ μὴν οὐδὲ τῶν Πινδάρου διθυράμβων ὅτι χρὴ καταγνῶναι τοιοῦτον οἱο͂ν Πλάτων ἐπῃτιάσατο ἔγωγ’ ἔχω, οὐ μόνον αὐτὸ τοῦτο τοὺσ διθυράμβουσ σκοπῶν ἀνδρειότερον δήπουθεν ἔχοντασ καὶ στερεώτερον ἢ ὡσ ἐκεῖνόν τῳ δοκεῖν ὑποπίπτειν, ἀλλ’ ὅτι κἀν τοῖσ ὕμνοισ διεξιὼν περὶ τῶν ἐν ἅπαντι τῷ χρόνῳ συμβαινόντων παθημάτων τοῖσ ἀνθρώποισ καὶ τῆσ μεταβολῆσ τὸν Κάδμον φησὶν ἀκοῦσαι τοῦ Ἀπόλλωνοσ μουσικὰν ὀρθὰν ἐπιδεικνυμένου. οὕτω καὶ Πίνδαροσ τῆσ ὀρθῆσ μουσικῆσ ἐραστήσ ἐστι.

τὸ δ’ ἐραστήσ ἐστι τὴν ὀρθὴν μουσικὴν μεταχειρίζεται. οὐ γὰρ δή που τῷ μὲν Ἀπόλλωνι ταύτην προστίθησιν, αὐτὸσ δ’ ἑτέραν διώκει ταύτην ἀφεὶσ, καὶ ταῦτ’ ἀεὶ τὸν Ἀπόλλω καὶ τὰσ Μούσασ καλῶν. εἶτα λέγεισ ὅτι πάντεσ οὗτοι τοῦ πρὸσ ἡδονὴν ἐξήρτηνται. πότερον οὖν σε φῶμεν ἔλαττον τοῦ δέοντοσ λέγειν ἢ πλέον; ὅτι μὲν γὰρ καὶ τοῦ πρὸσ ἡδονὴν φροντίζουσιν ὁμολογεῖται. ὥσθ’ ὅσον προσθεῖναι προσῆκε, τοσοῦτον ἀφελὼν ἔλαττον παρὰ τοῦτ’ εἴρηκασ. ὅτι δ’ αὐτοῖσ κολακείαν ἐπενηνόχεισ ἐκ τούτου πῶσ οὐκ ἔξω τοῦ δέοντοσ εἴρηκασ, ἢ πῶσ οὐ ταύτῃ πλέον αὖ τοῦ δέοντόσ ἐστιν ἔχων ὁ λόγοσ; εἰε͂ν. αὐτὸσ δὲ σὺ πρὸσ Διὸσ οὐ πώποθ’ ἡμῖν οὐδὲν πρὸσ ἡδονὴν οὔτ’ εἶπασ οὔτ’ ἐποίησασ, οὐ συνέθηκασ, οὐ διέθου λόγον, οὐκ ἀνέπαυσασ, οὐκ ἐπεισήγαγεσ, ἀλλ’ ἁπλῶσ οὑτωσὶ τὴν ἀπὸ Σκυθῶν ἡμῖν διαλέγει; ἐγὼ μὲν οὐκ ἐνέτυχον εἰσ τήνδε τὴν ἡμέραν ἡδίονι τούτου καὶ πρὸσ αὐτοὺσ τοὺσ διθυραμβοποιοὺσ καὶ τοὺσ τραγῳδιοποιοὺσ εἶπον ἂν, εἴ τισ αὐτῶν ἤρετο. εἶτ’ αὐτὸσ ὅμοιον τῷ Νέστορι φθεγγόμενοσ, εἰ δὴ κἀκεῖνον τοιοῦτόν τι χρὴ φθέγξασθαι δοκεῖν, ἐγὼ μὲν γὰρ καὶ τὰσ Σειρῆνασ ἂν εἶξαί σοι δοκῶ, τῶν ἄλλων εἴ τι καὶ πρὸσ ἡδονὴν λέγουσι κατηγορεῖσ; ὁρ́α μὴ παίζοντα μᾶλλον τιθῇ σέ τισ ἢ σπουδάζοντα καὶ φιλονεικοῦντα, ὅσ γε καὶ ἐν αὐτοῖσ τούτοισ τοῖσ λόγοισ, ἐν οἷσ διασύρει ταῦτα τὰ ἔθνη τοσοῦτον χαρίτων καὶ ἡδονῆσ εἰσηνέγκατο, ὅσον οἱο͂́ν τ’ ἦν πλεῖστον ὡσ ἐν ἀηδεῖ λέγω τῷ παντὶ λόγῳ καὶ τραχεῖ. τὸ μὲν οὖν μείζω τῶν ἄλλων Πλάτωνα φρονεῖν οὐ νεμεσῶ, τὸ δὲ τοὺσ ἄλλουσ, εἰ μὴ πικρὸν εἰπεῖν, προπηλακίζειν, κἂν αὐτῷ συνών τε καὶ συμβουλεύων ἀφαιρεῖν οὐκ ἀδικεῖν ἂν ἡγοῦμαι.

οἶμαι δὲ καὶ Σωκράτει τὸν Ἀπόλλω τοῦτο κελεύειν, κελεύοντα μουσικὴν ποιεῖν, ἀφελεῖν τὴν φιλαπεχθημοσύνην τὴν περὶ τοὺσ λόγουσ, ὡσ ἐκείνου γ’ ἄλλο μὲν οὐ ῥᾴδιον εὑρεῖν ὅ τί τισ κατηγορήσει. τοῦτο δ’ ἤδη τινὲσ ᾐτιάσαντο, ἀμέλει καὶ πρὸσ τὸν ἀγῶνα ὃν ἔφυγε τοῦτο μάλιστ’ αὐτὸν βλάψαι δοκεῖ. καὶ ὅπωσ μή τίσ μοι τῶν σοφιστῶν ὑπολήψεται, ἀλλ’ οὐδέν γ’ ἐβλάβη Σωκράτησ, ἐπεὶ κἂν ἄλλοσ ἔχοι πρὸσ τοῦθ’ ὑπολαμβάνειν, ἀλλὰ βλαβῆναί γ’ αἴτιοσ ἐγένετο τῶν δικαστῶν τοῖσ καταψηφισαμένοισ, εἴπερ γε μὴ τὰ δίκαια ἔγνωσαν. χωρὶσ δὲ τούτων εἰ μὲν ὅλωσ ἐπεθύμει θανάτου, πρῶτον μὲν τί τοσοῦτον ἦν αὐτῷ; ἔπειτ’ οὐδ’ ἀπολογεῖσθαι προσῆκε τὴν ἀρχήν. εἰ δ’ οὐκ ἂν ἀηδέστερον ἀπέφυγε, τοῦτ’ ἦν τὸ κωλῦσαν, τὸ πολλοῖσ ἐκ τοῦ κακῶσ λέγειν προσκροῦσαι. ἐοίκε δὲ καὶ Ὅμηροσ ἐκ πολλοῦ ταῦτα χρησμῳδεῖν καὶ προλέγειν, ἅτε τοῦ Ἀπόλλωνοσ θεράπων οἶμαι καὶ πάρεδροσ ὤν. ἃ γὰρ ἐν λιταῖσ Ὀδυσσεὺσ λέγει πρὸσ Ἀχιλλέα, Πηλέωσ τοῦ πατρὸσ αὐτοῦ φάσκων παραίνεσιν εἶναι, ταῦθ’ Ὁμήρου παράκλησιν εἶναι πᾶσιν ὡσ κοινοῦ πατρὸσ ἡγεῖσθαι προσήκει, ληγέμεναι δ’ ἔριδοσ κακομηχάνου, ὄφρα σε μᾶλλον τίωσ’ Ἀργείων ἠμὲν νέοι ἠδὲ γέροντεσ. δεινὴ γὰρ ἡ σφόδρα ἔρισ καὶ τὴν ὑπάρχουσαν εὔνοιαν μεταστῆσαι καὶ τοὺσ οὐκ ὄντασ ἀγῶνασ ἐπισπάσασθαι. ἐγὼ μὲν οὖν ὡσ μέχρι τῆσ ῥητορικῆσ κατέθει καὶ τοὺσ τυράννουσ ἤλεγχε καὶ τἄλλα διεξήρχετο, εἱπόμην ὥσπερ εἰκὸσ ἦν, εἰδὼσ μὲν ὅτι οὐδὲν τούτων ἔλεγχόσ ἐστι ῥητορικῆσ, ἀλλ’ ἔχων τὸν δικαιότατον λόγον ἀντιθεῖναι, ὅμωσ τῆσ γε τόλμησ ἠγασάμην καὶ τὴν δεινότητα καὶ τὴν εὐπορίαν ἐθαύμασα, καὶ εἰ χρὴ κατ’ αὐτὸν εἰπεῖν οἱο͂ν λέοντοσ σκιρτῶντοσ ἔννοιάν τιν’ ἐλάμβανον καὶ μόνον οὐκ ἐθεώμην τὸν ἄνδρα ἐν τοῖσ λόγοισ. εἰ δὲ δεῖ καὶ τοῦτο προσθεῖναι, καὶ ὁ Μέλησ οὐκ ἀηδήσ μοι καὶ ὁ Κινησίασ, ἀλλ’ ἀπέλαυον τοῦ γελοίου καὶ συνεχώρουν ἄχρι τούτου καὶ ὀνομαστὶ κωμῳδῆσαι.

πάντωσ οὐχ οὗτοί μοι τὰ φίλτατα. ἐπεὶ δὲ καὶ ἐπὶ Μιλτιάδην καὶ Θεμιστοκλέα καὶ τοὺσ περὶ τούτουσ ἀφίκετο καὶ τὸ χαίρειν ἀφεὶσ τούτουσ ἔκρουε τὴν αὐτὴν ἁρμονίαν, καὶ τὸν Θεαρίωνα προσῆπτε, καὶ πάντα ἐμίγνυ καὶ γελοῖα καὶ σπουδαῖα ὑπὲρ τοῦ τοὺσ ἄνδρασ ἐλέγχειν, καὶ οὐδ’ ὁτιοῦν ὑπεστέλλετο, ἀλλ’ ἀνέδην ἔλεγε κακῶσ, ἐνταῦθ’ ἤδη τι προσίστατό μοι καὶ ὡσπερεὶ προδοσία τισ ἐφαίνετο τοὺσ ἄνδρασ προλιπεῖν. τί λέγεισ; οὐ περαίνεισ αὐτὸν ἐφ’ αὑτοῦ τὸν λόγον, ἀλλ’ ὀνόμαθ’ ἡμῖν εἰσ τὸ μέσον φέρεισ καὶ τὸ πρᾶγμ’ ἀφεὶσ τὸν δεῖνα καὶ τὸν δεῖνα λέγεισ κακῶσ; καὶ ὁ μὲν τοῦ Σόλωνοσ νόμοσ οὐδὲ νόμον ἐπ’ ἀνδρὶ γράφειν ἐᾷ, σὺ δ’ ἐπ’ ἀνδράσι βίβλον ποιεῖσ; καὶ Σωκράτησ μὲν καὶ Πυθαγόρασ οὐδ’ αὐτοὺσ τοὺσ λόγουσ ἐν οἷσ ἔζων συνέγραψαν, ἀλλ’ ἐφ’ αὑτῶν ἐφιλοσόφουν, σὺ δὲ τῶν Ἑλλήνων κωμῳδεῖσ τὰ ἀγάλματ’ ἐν μέσῳ; καὶ κωμῳδίασ μὲν ἤδη ποιηταὶ τῶν ὀνομάτων ἀπέσχοντο καὶ ἠδυνήθησαν ἄνευ τοῦ ὀνομαστὶ κωμῳδεῖν τὸ δρᾶμα ἀπεργάσασθαι, σὺ δὲ τῶν Ἑλλήνων τοὺσ ἄκρουσ τὸν Ἀριστοφάνουσ ἀλλαντοπώλην πεποίηκασ, καὶ ταῦτα εἰκῆ καὶ πρὸσ οὐδεμίαν χρείαν ἔτι τοῦ λόγου. ἀπειρηκότοσ γὰρ ἤδη τοῦ Καλλικλέουσ καὶ συγχωροῦντοσ τῷ Σωκράτει τί πρᾶγμ’ ἦν ἔτι τούτων μεμνῆσθαι, ὅπου γ’ εἰ καὶ ὁ Καλλικλῆσ ἔτυχε περὶ αὐτῶν ὑπολαβὼν, ἔστι μὲν οἶμαι γέλωσ πᾶν τοῦτο. τίσ γὰρ οὐκ οἶδεν ὅτι καὶ ὁ Σωκράτησ καὶ ὁ Καλλικλῆσ καὶ ὁ Γοργίασ καὶ ὁ Πῶλοσ πάντα ταῦτ’ ἐστὶ Πλάτων, πρὸσ τὸ δοκοῦν αὑτῷ τρέπων τοὺσ λόγουσ; εἰ δ’ οὖν καὶ τῷ ὄντι ἐκεῖθεν ἀφῖκτο ὁ λόγοσ καὶ ὁ Καλλικλῆσ ἐξεπίτηδεσ ἐμνήσθη περὶ τῶν ἀνδρῶν ἐπ’ ἐλέγχῳ τοῦ Σωκράτουσ, ἐξῆν ὡδὶ δέχεσθαι καὶ μηδὲν βλάσφημον λέγειν· ἄξιον δ’ εἴπερ τῳ καὶ τούτῳ προσέχειν.

οὑτωσὶ γὰρ ἐγίγνετό που τὰ δεύτερα, ὥσ γέ μοι φαίνεται, οὐκοῦν εἰ μὲν καὶ τούτουσ, ὦ φίλε Καλλίκλεισ, κόλακάσ τινασ εἶναι λέγεισ καὶ τῶν πρὸσ ἡδονὴν δημηγορούντων, τίθει μοι καὶ κατὰ τούτων ταῦτ’ εἰρῆσθαι. οὐδὲν γὰρ βέλτιον ἥ γε δή που κολακεία διὰ Μιλτιάδην καὶ Περικλέα καὶ ὃν ἂν εἴπῃσ· πῶσ γὰρ ὅ γ’ ἐστὶ φαῦλον φύσει; ὥστε τὸ Εὐριπίδου γίγνεται, σὺ λέγεισ ταῦτ’, οὐκ ἐγὼ, ὡσ ἄρα οὐδὲν οὗτοι βελτίουσ τῶν νῦν. εἰ δὲ τῆσ ἑτέρασ ἦσαν μερίδοσ καὶ τὸ βέλτιστον ἀντὶ τοῦ πρὸσ ἡδονὴν ᾑροῦντο, καὶ οὗτοι κατηγοροῦσιν, ὡσ ἐοίκε, φαύλουσ εἶναι περὶ ὧν διειλέγμεθα, καὶ οὐδὲν βελτίων ἡ ῥητορικὴ διὰ τούτουσ, ἣν σὺ μέχρι τούτου ἐπῄνεσασ καὶ ἣν ἐμοὶ προξενεῖσ, ἀλλὰ καὶ παρὰ τούτοισ κριταῖσ αἰσχρὸν, καὶ φαίνει δὴ τούτοισ κατ’ ἐμοῦ μάρτυσι χρώμενοσ, οἷσ ταὐτὰ δοκοῦντα ἅπερ κἀμοὶ φαίνεται. οὕτωσ ἐξῆν οἶμαι διαλύειν τὸν λόγον, βλασφημίασ δ’ οὐδὲν προσέδει. οὐδὲν γὰρ ἐξωτέρω προὔβαινεν ὁ λόγοσ, ἀλλ’ ἐπὶ τῶν αὐτῶν εἱστήκει. τί γάρ φησι πρὶν ἐλθεῖν ἐπὶ τοὺσ ἄνδρασ; "ἐξαρκεῖ. εἰ γὰρ καὶ τοῦτ’ ἐστὶ διπλοῦν, τὸ μὲν ἕτερον αὐτοῦ κολακεία ἂν εἰή καὶ αἰσχρὰ δημηγορία, τὸ δ’ ἕτερον καλόν· περὶ τῆσ ῥητορικῆσ δή που λέγων. καίτοι ὅτε τοῦτ’ ἐξήρκει, ἐξήρκει καὶ περὶ τούτων σιωπᾶν. οὐδὲν γὰρ ἐκώλυε διπλοῦν εἶναι τὴν ῥητορικὴν τὸ τούτουσ γε χρηστοὺσ εἶναι συγχωρῆσαι, ἀλλὰ καὶ σφόδρ’ ἐκείνῳ τῷ λόγῳ συνέβαινεν. οἱ μὲν γὰρ ἦσαν κόλακεσ, οἱ δ’ οὔ. εἰ μὲν γὰρ οὐ διπλοῦν ἡ ῥητορικὴ, τί διῃροῦ; εἰ δὲ τοιοῦτον, τί πλέον τούτουσ ἐλέγχειν; ἀλλὰ μὴν ὅτε καὶ τούτων κατηγορήσασ ἄλλον αὖθισ ἐπῄνει, οὐδὲν τῷ λόγῳ προσελάμβανεν. ὥστ’ εἶχεν ἂν πάλιν ὁ Καλλικλῆσ εἰσ τὰσ αὐτὰσ λαβὰσ ἐπανελθεῖν, τί λέγων; ἐξαρκεῖ. εἰ γάρ ἐστι διπλοῦν, καὶ τοὺσ μὲν ἐπαινεῖσ, τοὺσ δὲ ψέγεισ, τί σοι προκέκοπται, πλὴν εἰ τούτοισ ἄλλωσ ἀηδῶσ εἶχεσ. φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν, εἰ ὁ Καλλικλῆσ εὐθὺσ ἐν ἀρχῇ τὸν Ἀριστείδην προὐτείνατο, ἤτοι μόνον εἰπὼν ἢ καὶ μετ’ ἐκείνων, ἡνίκ’ αὐτὸν ἤρετο Σωκράτησ εἴ τινα τῶν παλαιῶν εἰπεῖν ἔχει, πῶσ ἂν αὐτὸν ἐδέξατο, ἢ τί τὸ συμβαῖνον ἔμελλεν ἔσεσθαι περὶ τὸν λόγον;

εἰ μὲν γὰρ κἀκεῖνον ἂν ὥσπερ καὶ τούτουσ εἶπε κακῶσ, οὕτω καὶ τούτων ἕκαστον, ὡσ ἐοίκεν, εἴρηκεν. ὥσθ’ ὃν ἐπῄνεσεν, εἶπεν ἂν, εἰ συνέβη, κακῶσ. εἰ δ’ οὐχ οἱο͂́ν τ’ ἦν αἰτιάσασθαι, τί ταύτησ ἔδει τῆσ φιλονεικίασ, εἴ τινα τῶν παλαιῶν ἔχεισ εἰπεῖν; ὁπότε γὰρ μὴ ἐνῆν ἅπαντασ ἐλέγχειν, τί χρῆν κατὰ πάντων προκαλεῖσθαι; καὶ μὴν εἴ γε μηδὲν βλάβοσ ἦν τῷ λόγῳ μὴ ἐλέγξαι τὸν Ἀριστείδην, οὐδὲ τούτουσ ἐπάναγκεσ ἦν κακῶσ εἰπεῖν. εἰ τοίνυν τὸν μὲν ἐπῄνεσε, τὸν δ’ ἔψεξεν αὐτῶν, τί πλέον προσεγίγνετ’ ἂν αὐτῷ; "διπλοῦν ἐστιν. οὐ γὰρ δὴ προῄδει γ’ ὁ Σωκράτησ ὅτι πάντων μᾶλλον ἢ ’κείνου μνησθήσοιτο ὁ Καλλικλῆσ· καὶ διὰ τοῦτ’ ἠρώτα θαρρῶν, ἀλλ’ ἐξῆν καὶ μόνον εἰπεῖν καὶ μετὰ τῶν ἄλλων κἀκείνου μνησθῆναι, καὶ οὕτωσ ἐξεχεῖτ’ ἂν ἅπασα ἡ περιβολή. τί δὴ φήσομεν διαφέρειν ἢ μετ’ ἐκείνων ἀναμὶξ αὐτὸν ἐπαινεῖσθαι κακῶσ ἀκουόντων καὶ τοῦ Καλλικλέουσ εἰσ μέσον ἐξ ἀρχῆσ ἐνεγκόντοσ, ἢ μετὰ τὴν ἐκείνων κατηγορίαν τοῦτόν γ’ ἐπαινεῖσθαι καὶ τὸν μεμνημένον αὐτοῦ Σωκράτη αὐτὸν εἶναι; ἐγὼ μὲν οὐδὲν φήσαιμ’ ἂν διαφέρειν πρόσ γε τὸ συγχεῖσθαι τὸν λόγον. καὶ μὴν εἴ γε μόνου τισ ἐμνημόνευσεν, οὐκ ἂν εἶχεν οὔτ’ ἐκεῖνον δή που οὔτε τούτουσ εἰπεῖν κακῶσ. οὕτωσ οὐκ ἀνάγκη τούτουσ εἰπεῖν κακῶσ. ἀλλ’ οἶμαι τοιοῦτόν ἐστιν, ᾧ καὶ μάλιστα δῆλόσ ἐστι τῶν ἀνδρῶν κατηγορῆσαι προθυμηθεὶσ ἤδη Πλάτων καὶ πρῶτον εἰπεῖν τὸν Ἀριστείδην καὶ μόνον, καὶ προεώρα τὸν ἄνδρα ἐξ ἀρχῆσ, καὶ οὐδεὶσ αὐτὸν Καλλικλῆσ παρὼν ἐτάραττεν, οὐδ’ ἐκώλυε τὸ μὴ ὅπωσ βούλεται περαίνειν τὸν λόγον. εἰ μὲν οὖν, οἶμαι, κατ’ ἀρχὰσ εὐθὺσ ἐμνήσθη τοῦ Ἀριστείδου, οὐκ ἂν εἶχεν ἀφορμὴν τοῦ κατὰ τούτων λέγειν, ἀλλ’ ἅμα τ’ ἀπώλλυε τοὺσ λόγουσ τούτουσ καὶ τὸ πρᾶγμα εἰσ τοὐναντίον αὐτῷ περιίστατο, πρὸσ τὸ μηδ’ ὁτιοῦν ἀνύτειν πλέον.

νῦν δ’ ἵνα τούτων κατηγορήσειε, τὸν Ἀριστείδην ὑπεξείλετο. εἶθ’ ὅτε δὴ διεξῆλθεν ἃ ἐβούλετο, ἵνα μὴ δοκῇ παντελῶσ φιλονείκωσ ἔχειν, ὃν οὐχ οἱο͂́ν τ’ ἦν ἐν ἀρχῇ κακῶσ εἰπεῖν, τοῦτον ἐν τοῖσ τελευταίοισ ἐπῄνεσεν, ὡσ ἐξὸν ἤδη, μάλ’ ἀρχαίωσ καὶ ἀφελῶσ, ὡσ ἄν τῳ δόξαι. καὶ τὸ δὴ στερεώτατον, ὅτε γὰρ διεξῆλθε τὴν ἐκείνων κατηγορίαν, ἐπὶ τελευτῇ πάλιν νεανιευσάμενοσ καὶ ἐπειπὼν ὅτι ἀληθεῖσ ἄρα, ὡσ ἐοίκεν, οἱ ἔμπροσθεν λόγοι ἦσαν, ὅτι οὐδένα ἡμεῖσ ἴσμεν ἄνδρα ἀγαθὸν γεγονότα τὰ πολιτικὰ ἐν τῇδε τῇ πόλει. ταῦτ’ εἰπὼν καὶ προσεπισφραγισάμενοσ μετὰ πολλοὺσ ἔτι τῶν λόγων μέσουσ τὸν Ἀριστείδην ἐπέθηκεν ἐπαινῶν. τοσοῦτον πλέον ἐστὶ τὸν Σωκράτη, ἀλλὰ μὴ τὸν Καλλικλέα τὸν εἰρηκότ’ εἶναι περὶ αὐτοῦ. οὐκοῦν οὔτ’ ἐξ ἀνάγκησ ἦν αὐτῷ κακῶσ λέγειν τοὺσ ἄνδρασ οὔθ’ ὅ τι ἄν τισ φήσειεν ἐκ περιουσίασ εἶναι σώσασ φαίνεται, τὸ μηδ’ ἀγαθὸν τῶν παλαιῶν γεγενῆσθαι μηδένα. ἀλλὰ μὴν ὅτε καὶ αὐτὸν τὸν Καλλικλέα, πρὸσ ὃν ἦσαν οἱ λόγοι, τοῦ μηδενὸσ ἄξιον ὄντα ἤλεγξε τὰ πολιτικὰ, ἀνερωτῶν ἅπαντα ἐκεῖνα ἃ ἤρετο, ὅτε ταῦτ’ ἐλήλεγκτο, τί τῶν παλαιῶν προσέδει κατηγορίασ; εἰσ γὰρ τὸ κάλλιστον δή που καὶ ὃ μάλιστα προσῆκεν ὁ λόγοσ ἐτελεύτα, τὸ τὸν ἀντιλέγοντα καὶ τὸν προτρέποντα εἰσ τὴν πολιτείαν ἢ διακονίαν ἀποφῆναι φαῦλον ὄντα καὶ μὴ γιγνώσκοντα ὑπὲρ ὧν λέγει· καὶ τοῦτο δ’ αὐτὸ δή που σὺ φῂσ ἐξαρκεῖν αὐτὸν πρὸσ ὃν ἂν ποιῇ τοὺσ λόγουσ ὁμολογοῦντα παρέχεσθαι. ἐκεῖνοσ τοίνυν, ὡσ ἐοίκεν, οὐ μόνον συνεχώρει τῷ λόγῳ, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν ἑαυτῷ προσόντων ἠναγκάζετο· ὥστ’ εἶχε τελευτὴν προσήκουσαν ὁ λόγοσ, καὶ οὐκ ἦν ἴσον Καλλικλέα ταῦτ’ ἀκούειν καὶ Περικλέα ἢ Θεμιστοκλέα. πόθεν; ὁ δὲ καὶ τοῦτ’ ἐσπούδασεν ἐξ ἴσου τοῦτον ἐκείνοισ καταστῆσαι.

ἔστι δ’ οὐ ταυτὸν, ὦ τᾶν, Ἰφικλῆσ τε καὶ Ἡρακλῆσ. ἔτι μὴν πλέον οἶμαι τὸ μέσον Καλλικλέουσ τε καὶ τούτων· ὥστ’ εἰκὸσ ἦν τούτων γε φείσασθαι. καὶ γὰρ εἰ μὲν ζώντων ἐγίγνονθ’ οἱ λόγοι, τάχ’ ἄν τισ ἔφησε νουθεσίασ ἕνεκ’ αὐτοὺσ λέγεσθαι· τεθνεῶσι δ’ ἐπιτιμᾶν τίσ ὁ καιρόσ; ὅπου γὰρ εἰ καὶ ζῶντασ ἐλέγχειν ἐβούλετο, οὐκ ἀπόντων γε κατηγορεῖν εἰκὸσ ἦν, οὐδὲ πρὸσ ἄλλουσ τινὰσ, ἀλλὰ πρὸσ αὐτοὺσ λέγειν, ἦ που τό γε παντελῶσ οὕτωσ ἐρήμην ἀγωνίσασθαι ἀωρία. ὁπότε γὰρ καὶ τοὺσ οἰκείουσ τοὺσ ἐκείνων αἰδεῖσθαι προσῆκε δι’ ἐκείνουσ, πῶσ γε οὐ καὐτοὺσ εἰκὸσ ἦν; ἐνθυμηθῶμεν δὴ καὶ τὸν τοῦ Σόλωνοσ νόμον ὡσ ἥμεροσ, μὴ λέγειν κακῶσ τὸν τελευτήσαντα, μηδ’ ἂν αὐτὸσ ἀκούσῃ ὑπὸ τῶν αὐτοῦ παίδων. οὐκοῦν τό γε μήθ’ ὑπὸ παίδων, φαίη τισ ἂν, μήθ’ ὑπ’ ἄλλου του τῶν ἐκείνοισ προσηκόντων προακούσαντα τοσαύτην σπουδὴν ποιήσασθαι κακοὺσ ἀποφῆναι πολὺ τοῦ νόμου τούτου κεχώρισται. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γ’ εἰκὸσ ἐναντίον μὲν ἂν τῶν παίδων ὀκνεῖν αὐτοὺσ λοιδορεῖν, ἐν ἅπασι δὲ καὶ ἐκγόνοισ καὶ πολίταισ καὶ ξένοισ τοιαῦτα ψέγειν, καὶ τῶν μὲν ἐν Σικελίᾳ τετελευτηκότων τοὺσ παῖδασ αἰδεῖσθαι καὶ περὶ δωρεῶν αὐτοῖσ πολιτεύεσθαι, τῶν δ’ εἰσ τὰ μέγιστα τῇ πόλει καὶ τοῖσ Ἕλλησιν ὑπαρξάντων μηδὲ τῶν ὀνομάτων φείσασθαι, καὶ εἰ μὲν εἰκόνασ αὐτῶν τοῦ δήμου στήσαντοσ ἐκίνει, πᾶσ ἄν τισ ἔφη νεμεσητὸν εἶναι, ἐπεὶ δ’ ὃ τοῦ πλέονοσ ἄξιον ἦν αὐτοῖσ, τὴν δόξαν τὴν ἀγαθὴν ἀναιρεῖ, τί χρὴ φῆσαι; καὶ ζωγράφοσ μὲν ἂν ὢν ἐπὶ τὰ αἰσχίω καὶ γελοιότερ’ αὐτοὺσ μιμούμενοσ οὐ καλῶσ ἂν ἐδόκει τὴν τέχνην δεικνύναι· ἐπεὶ δ’ ἐν τοῖσ λόγοισ ἐπὶ τὰ φαυλότατ’ ἐξηγεῖται καὶ τὰσ ἀληθεῖσ εἰκόνασ αὐτῶν τῆσ διανοίασ διαφθείρει καὶ τοῖσ μηδὲν προσήκουσιν ὁμοιοῖ, πῶσ εἰκόσ ἐστι συνήδεσθαι; καὶ εἰ μὲν ἐπ’ εἰκόνων ἢ μνημάτων αὐτοῖσ ἐπόντα ἐπιγράμματα ἐξεκόλαπτεν ἢ μετεποίει βλάσφημ’ ἀντ’ εὐφημιῶν, ὅτι τούτουσ ὁ δῆμοσ κολακείασ ἕνεκα καὶ κακίασ ἐκβάλλει, πολλὴν ἄν τισ ἔφη τὴν ὕβριν καὶ τὴν ἀτιμίαν εἶναι· εἰσ σύγγραμμα δ’ οὕτω σπουδαῖον τοιαῦτ’ ὀνείδη κατακλείσασ, καὶ ταῦτ’ ἀντὶ τῆσ πρόσθεν ὑπαρχούσησ εὐφημίασ αὐτοῖσ ἀντιγραψάμενοσ, καὶ παραδοὺσ ἅπασιν ἀκούειν, μή τῳ δοκεῖ σφόδρα τῆσ αὑτοῦ μουσικῆσ εἰργάσθαι;

καὶ Θεμιστοκλῆσ μὲν Ἄρθμιον ἐστηλίτευσεν, ὅτι τὸν ἐκ Μήδων χρυσὸν εἰσ Πελοπόννησον ἤνεγκε, Πλάτων δὲ Θεμιστοκλέα καὶ Μιλτιάδην καὶ οὓσ μετ’ αὐτῶν ἠξίωσε καταλέξαι στηλίτασ οὑτωσὶ πεποίηκε. καίτοι τὴν μὲν κατ’ ἐκείνου στήλην τοῖσ προσοικοῦσι μόνοισ ὁρᾶν ἦν καὶ τοῖσ εἰσαφικνουμένοισ, σὺ δ’ εἰσ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ καὶ πανταχοῦ γῆσ καὶ θαλάττησ τὰσ κατὰ τούτων βλασφημίασ ἐκδέδωκασ. Περικλέουσ δὲ οὐκ ἐφείσω τεθνηκότοσ καὶ ταῦτα· ἀλλὰ τῷ μὲν Γοργίᾳ νέμεισ αἰδῶ παρὰ τὸν Καλλικλέα, τῷ δὲ Θεμιστοκλεῖ καὶ τοῖσ ἄλλοισ οὐ νέμεισ, ἀλλ’ ἐξ ἴσου πάντασ αὐτοὺσ ποιεῖσ, μᾶλλον δὲ καὶ πλείω κακὰ τούτουσ ἢ ’κεῖνον εἴρηκασ, καὶ ταῦτ’ εἰδὼσ ὅτι ἅπασ μὲν λόγοσ, ἐπειδὰν ἅπαξ γραφῇ, κυλινδεῖται, μεταχειρίζεται δ’ αὐτὸν ὁ βουλόμενοσ ὁμοίωσ ἐπαί̈ων καὶ μὴ, ἂν δέ τισ μὴ καλῶσ ἀκούειν ἐπίστηται, δέοσ ἐστὶ διαφθαρῆναι· οἱο͂ν καὶ περὶ τούτουσ ἄν τισ συνίδοι τοὺσ λόγουσ ὄν. εἰ γὰρ καὶ τὰ μάλιστα Πλάτων αὐτοῖσ ἐπὶ πᾶσι δικαίοισ κέχρηται, ὃ πολλοῦ δεῖν εἴποι τισ ἂν οὕτωσ ἔχειν, ἀλλ’ οὖν ἀνάγκη γ’ ἀπ’ αὐτῶν θρασυτέρουσ καὶ τραχυτέρουσ γίγνεσθαι καὶ ἰταμωτέρουσ καὶ τοιούτουσ, οἱούσ ῥᾳδίωσ ἐπιπηδᾶν καὶ ἄρχουσι καὶ πρεσβυτέροισ καὶ οἷστισι δεῖ συγκεχωρῆσθαι. εὖ γὰρ ὁ τῶν Λακεδαιμονίων ἔχει νόμοσ καὶ λυσιτελῶσ [ἀμαθῶσ] εἰσάπαξ ὑποχωρεῖν τοῖσ πρεσβυτέροισ, οὐχ ὡσ πάντωσ δή που βελτίουσ καὶ δικαιοτέρουσ τοὺσ πρεσβυτέρουσ ὄντασ ἅπαντασ, ἀλλὰ τῆσ μελέτησ ἕνεκα καὶ ὅπωσ ἡ τάξισ μὴ συγχέοιτο.

κἀν τοῖσ λόγοισ καλὸν τὸ φείδεσθαι τῶν προηκόντων ἐπιεικῶσ εἰσ ὅσον ἔξεστιν, ὅπωσ μή τισ εὐχέρεια τοῖσ πολλοῖσ ἐνδύηται καὶ συνήθεια τοῦ προπηλακίζειν οὓσ αὐτοῖσ προσήκει τιμᾶν. ὅταν γὰρ οἱ μέγιστοι καὶ σεμνότατοι ῥᾳδίωσ κακῶσ ἀκούωσι, καὶ ταῦθ’ ὑπὸ τῶν σοφωτάτων εἶναι δοκούντων, ὀλιγωρία τοῦ νόμου τοῖσ φαύλοισ ἐγγίγνεται, ὥστ’ οὐδὲν ὠφελοῦνται τοσοῦτον ὄσον βλάπτονται. καὶ μὴν σύ γ’ ἐλαύνεισ Ὅμηρον οὐχ ὡσ πάντα δή που λέγοντα κακῶσ οὐδ’ ὡσ τοῖσ ὅλοισ ἁμαρτάνοντα, ἀλλ’ ὡσ οὐκ ἀσφαλῶσ ἐχόντων τοῖσ νέοισ γ’ ἐνίων ἀκούειν, οὐδ’ ἂν κατ’ ἄλλο τι δεξιῶσ ἔχῃ τὰ λεγόμενα· ἡμεῖσ δ’ ἐλαύνειν μέν σε πολλοῦ τινοσ δέομεν, ὅτι μὴ κἂν εἰσ τὸν θρόνον ἐγκαθίζοιμεν, εἰ βούλει, τοὺσ δὲ τοιούτουσ τῶν λόγων ὑπεξαιρούμεθα· οὐδὲ γὰρ τούτουσ ὡσ ἐξαλείψομεν φήσομεν, οὐχ οὕτωσ ἡμεῖσ εὐχερεῖσ. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γε οὔτε Πλάτωνα λαθεῖν εἰκὸσ ἦν οὔτε τῶν ἄλλων οὐδεὶσ ἀγνοεῖ δή που ὅτι ἡ τῶν λαμπρῶν καὶ μεγάλων ἀνδρῶν εὐδοξία καὶ μνήμη χωρὶσ τῆσ εἰσ τὸ παρὸν φιλοτιμίασ καὶ πρὸσ τὰσ ὕστερον τύχασ ἀποθήκην ἔχει ταῖσ πόλεσι, καί τινεσ ἤδη διὰ τὸν δεῖνα καὶ τὸν δεῖνα τῶν παλαιῶν ἐπιείκειάν τιν’ εὑρ́οντο ἐν ταῖσ συμφοραῖσ, ὅπερ καὶ τοῖσ Ἀθηναίοισ αὐτοῖσ ὑπάρξαι δοκεῖ πολλάκισ. ὁ δὲ καὶ τούτου φαίνεται τὸ καθ’ αὑτὸν ἀποστερῶν τὴν πόλιν. εἰ γὰρ ἑκάστῳ τοῦτ’ ἐν τῇ ψυχῇ παρασταίη καὶ τοῦτο πάντεσ πεισθεῖεν, μὴ ὅτι Μιλτιάδησ καὶ Θεμιστοκλῆσ καὶ Περικλῆσ καὶ Κίμων καίπερ κεφάλαιον τῶν Ἀθηναίων, οὐδὲν τῶν ὀψοποιῶν οὐδὲ τῶν σιτοποιῶν ἄρα βελτίουσ ἦσαν, ἀλλὰ κἀγώ τινασ ἐν τοῖσ οἰκέταισ κέκτημαι τοιούτουσ τὴν φύσιν, οἳ τὸν αὐτὸν τρόπον θεραπεύουσιν ἐμὲ ὅνπερ ἐκεῖνοι τὸν δῆμον τῶν Ἀθηναίων ἐθεράπευον, τοσοῦτον τούτων διαφέροντεσ, ὅτι πολλοὺσ ἀνθ’ ἑνὸσ δεσπότασ ἐκέκτηντο, εἰ ταύτην ἔχοιεν κατ’ ἐκείνων τὴν δόξαν καὶ μὴ λογίσαιντο ὅτι λόγοσ ἄλλωσ ταῦτ’ ἦν καὶ πρὸσ τὸ παρὸν φιλονεικία τισ καὶ ὑπερβολὴ, σχολῇ γ’ ἂν ἄλλουσ τινὰσ αἰδεσθεῖεν, ἢ τιμῆσ τινοσ ἀξιώσαιεν δημοσίᾳ διὰ τούτουσ, οἷσ αὐτοῖσ οὐδ’ ὁτιοῦν αἰδοῦσ ὠφείλετο ὡσ ἐκ τοῦ λόγου. οὐκοῦν ἀλγεινὸν εἰ Λακεδαιμόνιοι μὲν ᾐσχύνθησαν τὸν Μιλτιάδην καὶ τὸν Θεμιστοκλέα καὶ τῆσ πόλεωσ κρατήσαντεσ ἐφείσαντο τῆσ ἐκείνων πολιτείασ μνησθέντεσ, σὺ δὲ ταῦτα πάντ’ ἀναιρεῖσ τοῖσ λόγοισ.

καὶ μὴν εἰ μηδὲ τείχη μηδὲ νεώρια μηδὲ συμμάχουσ αὐτοῖσ ἐξεπόρισασ, τὸ δοκεῖν διακονεῖν αἰσχυνθεὶσ, ἀλλ’ ὑπερεῖδεσ πάντων ὡσ ἐλαττόνων σαυτοῦ, τοῦτό γε δή που προσῆκεν ἀφεῖναι τῇ πατρίδι ἀφορμὴν τοῦ μέλλοντοσ χρόνου, καὶ τὸ δοκεῖν ἐπιεικείασ τινὸσ ἀξίαν εἶναι. ἢ παρὼν μὲν ἂν αὐτοῖσ ἀτυχήσασί που καὶ μέλλουσι διαφθαρήσεσθαι, εἰ κύριοσ ἦσθα, παραιτήσασθαι οὐκ ἂν ὤκνησασ, ἀλλὰ καὶ πρὸσ τῶν ἱερῶν καὶ πρὸσ τῶν τάφων καὶ πρὸσ αὐτοῦ τοῦ ἐδάφουσ συνέπραττεσ ἂν ὅ τι οἱο͂́σ τ’ ἦσθα, κἂν εἴ τι κατηγορεῖν εἶχεσ, τὴν δὲ τῶν ἐπιτηδειοτάτων παραιτήσασθαι δόξαν καθαιρῶν, τοῦτ’ ἐκεῖνο ὃ σπουδάζεισ τῇ πολιτικῇ τί προσῆκον πράττειν δοκεῖσ; εἰε͂ν. ἄνευ δὲ τῆσ τοιαύτησ χρείασ εἰσ τὴν συνεχῆ παρὰ πάντων εὐμένειαν καὶ τὸ ταῖσ γνώμαισ συγκεκρᾶσθαι τῇ πόλει, πόσον τι δοκεῖν χρὴ συντελεῖν τὴν τῶν ἀνδρῶν τούτων μνήμην φυλαττομένην ἐφ’ οἷσπερ καὶ παρεδόθη τὸ ἐξ ἀρχῆσ; οὐκοῦν τοῦτό γε παντὶ προσῆκε φάσκοντί γ’ εἶναι χρηστῷ, ἐάν τ’ ἰδιωτεύῃ ἐάν τε δημοσιεύῃ λέγω, παρασκευάζειν ὡσ δυνατὸν πλείστην εὔνοιαν παρὰ πάντων τῇ πατρίδι· εἰ δὲ μὴ, τήν γ’ ὑπάρχουσαν μὴ διαφθείρειν. οὐ γάρ πω καὶ τούτῳ διακονία τισ πρόσεστιν ἀγεννὴσ οὐδ’ ἀνελεύθεροσ.

θαυμάζω δὲ Πλάτωνοσ εἰ χοὰσ μὲν ἀποστερῆσαι τοὺσ ἄνδρασ οὐκ ἄν ποτ’ ἠξίωσεν ἑκὼν εἶναι, τὴν δὲ μνήμην καὶ τὴν ὑπὸ πάντων εὐφημίαν συγκεχωρημένην αὐτοῖσ ἀφανίζων ἑαυτοῦ τὸ ἑρ́μαιον ἡγήσατο. καὶ μὴν εἰ τὸ συμμέτρουσ τὰσ τιμωρίασ ποιεῖσθαι πολιτικὸν, ἥ γ’ ἀτιμία τοῖσ ἀνδράσιν αὐτὴ τὸ σύμμετρον παρελήλυθεν. οἶμαι γὰρ, εἴ τισ ἐστὶν αἴσθησισ τοῖσ τελευτήσασι, μὴ ὅτι τῶν νομιζομένων, ἀλλὰ μηδ’ αὐτῶν τῶν μνημάτων ἀποστερηθέντασ ἂν αὐτοὺσ μηδ’ εἰσ τοὺσ ἐκγόνουσ τὰ ἔσχατα πάντων ἀτυχήσαντασ τοσαύτην ἂν ποιήσασθαι τὴν συμφορὰν, ὅσην περ εἰ κολακείαν αὐτῶν οἱ Ἕλληνεσ καταγνοῖεν, καὶ ἃ ζῶντεσ ἔφυγον καὶ ὑπὲρ ὧν ὅπωσ αὐτοῖσ μὴ ἔνοχοι γένοιντο πάντα καὶ λέγειν καὶ πράττειν ὑπέστησαν, ταῦτα τεθνηκότεσ καὶ ἐπ’ ἐξειργασμένοισ οἷσ διενοήθησαν φέροιντο τὰ τῆσ δουλείασ ὀνείδη, ὁ δὲ ταῦτα πείθων εἰή Πλάτων, ὁ μόνοσ κοσμῆσαι τὰσ ἐκείνων ἀρετὰσ κατ’ ἀξίαν δυνάμενοσ, καὶ μέντοι καὶ κεκοσμηκώσ. ἀλλὰ μὴν εἴ γε τοῦθ’ ἕπεται φύσει τοῖσ ἀγαθοῖσ ἀνδράσι, τὴν ἀγαθὴν δόξαν διώκειν, πῶσ οὐκ ἀδικεῖσθαι φαίη τισ ἂν αὐτοὺσ, εἰ κινδυνεύειν μὲν καὶ πάσχειν ὁτιοῦν ᾤοντο δεῖν ἐπὶ τῷ καλλίονι τῶν λόγων, εἰ δὲ μὴ, μέροσ γέ τι καὶ διὰ τοῦτο, ἐχόντων δὲ πέρασ καὶ τῶν λόγων καὶ τῶν ἔργων αὐτοῖσ καὶ προσέτι καὶ τοῦ βίου, τὴν ἐναντίαν δόξαν οἴσονται, καὶ πῶσ ἂν μᾶλλον ἀποστεροίημεν τὸν μισθὸν αὐτοὺσ, ὃσ μόνοσ τοῖσ ἐπιεικέσι παρὰ τῆσ φύσεωσ ὑπάρχει, καὶ ταῦτα συμφάσκοντεσ εἶναι δεῖν τοῖσ ἀγαθοῖσ καὶ ζῶσι καὶ τελευτήσασιν. ἐξῆν γὰρ, ὦ γενναῖε, καὶ τοὺσ νέουσ δικαίουσ εἶναι προτρέπειν καὶ τοῖσ πρεσβυτέροισ τὰ πρέποντ’ ἀποδοῦναι. καὶ γὰρ εἰ μηδὲν εἴχομεν ἐπαινεῖν αὐτοὺσ, ἀλλ’ ἐξῆν γε δή που παρελθεῖν σιωπῇ, καὶ οὐκ ἔμελλεσ ὀφλήσειν ἀλογίου. ἀλλὰ γὰρ οὐκ εἰ Πλάτων ὁ τῶν Ἑλλήνων τοσοῦτον ὑπερφέρων καὶ δικαίωσ μέγιστον ἐφ’ ἑαυτῷ φρονῶν κατηγορῆσαι τινῶν ἠξίωσε μεγέθει τινὶ καὶ ἐξουσίᾳ φύσεωσ, τοῦτο καὶ μάλιστ’ ἄν τισ ἀγανακτήσειεν, ἀλλ’ ὅτι καὶ τῶν κομιδῆ τινὲσ οὐδενὸσ ἀξίων ἀφορμῇ ταύτῃ χρώμενοι μελέτην ἤδη τὸ πρᾶγμα πεποίηνται καὶ τολμῶσι καὶ περὶ Δημοσθένουσ, ὃν ἐγὼ φαίην ἂν Ἑρμοῦ τινοσ λογίου τύπον εἰσ ἀνθρώπουσ κατελθεῖν, ὅ τι ἂν τύχωσι βλασφημεῖν. καίτοι τίσ ἂν εἰσ ζῶντασ τελῶν τούτων ἀνάσχοιτο, οἳ πλείω μὲν σολοικίζουσιν ἢ φθέγγονται, ὑπερορῶσι δὲ τῶν ἄλλων ὅσον αὐτοῖσ ὑπερορᾶσθαι προσήκει, καὶ τοὺσ μὲν ἄλλουσ ἐξετάζουσιν, αὑτοὺσ δὲ οὐδεπώποτ’ ἠξίωσαν, καὶ σεμνύνουσι μὲν τὴν ἀρετὴν, ἀσκοῦσι δ’ οὐ πάνυ, περιέρχονται δὲ ἄλλωσ βροτῶν εἴδωλα καμόντων, Ἡσιόδου κηφῆνεσ, Ἀρχιλόχου πίθηκοι, δύο μορφὰσ ἔχοντεσ ἀντὶ τριῶν, τῆσ τραγικῆσ βοὸσ τῶν ἱματίων τῶν ἠπημένων οὐδὲν διαφέροντεσ, τὰ μὲν ἔξω σεμνοὶ, τὰ δ’ ἔνδον ἄλλοσ ἂν εἰδείη τισ, οὐδὲ μεθ’ ἡμέραν σώφρονεσ, ὡσ Δημοσθένησ φησὶν, ἀλλ’ αὐτοῖσ καὶ ἡμέρα καὶ νὺξ ταυτόν ἐστι δυνηθεῖσιν· οἳ τοῦ μὲν Διὸσ οὐδὲν χείρουσ φασὶν εἶναι, τοῦ δ’ ὀβολοῦ τοσοῦτον ἡττῶνται·

ὀνειδίζουσι δὲ τοῖσ ἄλλοισ, οὐ τῶν πραγμάτων κατεγνωκότεσ, ἀλλὰ φθονοῦντεσ ὅτι αὐτοὶ ταῦτα πράττειν οὐ δύνανται. εἰ δέ τισ αὐτῶν περὶ τῆσ ἐγκρατείασ διαλεγομένων ἀπαντικρὺ σταίη ἔχων ἔνθρυπτα καὶ στρεπτοὺσ, ἐκβάλλουσι τὴν γλῶτταν ὥσπερ ὁ Μενέλεωσ τὸ ξίφοσ. αὐτὴν μὲν γὰρ ἐὰν ἴδωσι τὴν Ἑλένην, Ἑλένην λέγω; θεράπαιναν μὲν οὖν ὁποίαν ἐποίησε Μένανδροσ τὴν Φρυγίαν, τῷ ὄντι παιδιὰν ἀποφαίνουσι τοὺσ Σατύρουσ τοῦ Σοφοκλέουσ. ἀλλὰ μὴν τήν γ’ ἀπιστίαν καὶ πλεονεξίαν αὐτῶν οὐδὲν δεῖ γνῶναι παρακαταθέμενον, αὐτοὶ γὰρ λαμβάνουσιν ὅ τι ἂν δυνηθῶσιν· οἳ τῷ μὲν ἀποστερεῖν κοινωνεῖν ὄνομα τέθεινται, τῷ δὲ φθονεῖν φιλοσοφεῖν, τῷ δ’ ἀπορεῖν ὑπερορᾶν χρημάτων.

ἐπαγγελλόμενοι δὲ φιλανθρωπίαν ὤνησαν μὲν οὐδένα πώποτε, ἐπηρεάζουσι δὲ τοῖσ χρωμένοισ. καὶ τοὺσ μὲν ἄλλουσ οὐδ’ ἀπαντῶντασ ὁρῶσι, τῶν δὲ πλουσίων ἕνεκα εἰσ τὴν ὑπερορίαν ἀπαίρουσιν, ὥσπερ οἱ Φρύγεσ τῶν ἐλαῶν ἕνεκα τῆσ συλλογῆσ, καὶ προσιόντων εὐθὺσ ὤσφροντο καὶ παραλαβόντεσ ἄγουσι, καὶ τὴν ἀρετὴν παραδώσειν ὑπισχνοῦνται. καὶ τοὺσ μὲν ἄλλουσ οὐδὲ προσειπόντασ ἀντιπροσείποιεν ἂν εὐμενῶσ, τοὺσ δὲ τῶν πλουσίων ὀψοποιοὺσ καὶ σιτοποιοὺσ καὶ τοὺσ ἐν ταῖσ ἄλλαισ τάξεσι πόρρωθεν εὐθὺσ ἀσπάζονται, πρὶν εὖ καὶ καλῶσ ὀφθῆναι, ὥσπερ τούτου χάριν ἐξ εὐνῆσ ἀναστάντεσ· κἀν τοῖσ προθύροισ καλινδοῦνται, πλείω τοῖσ θυρωροῖσ συνόντεσ ἢ τοῖσ δεσπόταισ αὐτῶν, ἀναιδείᾳ τὴν κολακείαν ἐπανορθούμενοι, ἐν τοῦτο σύμβολον κεκτημένοι τοῦ μὴ πρὸσ χάριν τοῖσ ἀνθρώποισ ὁμιλεῖν, ὅτι πάντ’ ἀποκναίουσιν ἀηδίᾳ λιπαροῦντεσ, ὁρώμενοι πρῶτον ῥᾷον αἰτοῦντεσ τὰ μὴ προσήκοντα ἢ ἕτεροι τὰ γιγνόμεν’ αὑτοῖσ ἀπαιτοῦντεσ. οὗτοι γάρ εἰσιν οἱ τὴν μὲν ἀναισχυντίαν ἐλευθερίαν νομίζοντεσ, τὸ δ’ ἀπεχθάνεσθαι παρρησιάζεσθαι, τὸ δὲ λαμβάνειν φιλανθρωπεύεσθαι. εἰσ τοῦθ’ ἥκουσι τῆσ σοφίασ ὥστ’ ἀργύριον μὲν οὐ πράττονται, ἀργυρίου δ’ ἀξίωσ λαμβάνειν ἐπίστανται· κἂν μέν γε τύχῃ τισ ἔλαττον πέμψασ, ἐνέμειναν τῷ δόγματι, ἂν δὲ ἁδρότερον τὸ σακκίον αὐτοῖσ φανῇ, Γοργόνα Περσεὺσ ἐχειρώσατο. καὶ ἡ πρόφασισ πάνσοφοσ· τὰ γὰρ παιδία καὶ ἡ γυνή. ὦ δυστυχέστατε τῆσ οἰκίασ. εἶτα καπηλεύεισ τούτων ἕνεκα; τί οὖν οὐ καὶ τῇ γυναικὶ συγχωρεῖσ λαμβάνειν ὅθεν ἂν δύνηται ῥᾷόν γε θρέψεσθαι; καινότατον δέ μοι δοκοῦσι τρόπον τὴν μεγαλοψυχίαν ὁρίζεσθαι, οὐκ εἰ μεγάλα δώσουσιν, ἀλλ’ εἰ μὴ μικρὰ λήψονται [ἤδη]. οὐ γὰρ τῷ μεγάλα δωρεῖσθαι δεικνύουσιν αὐτὴν, ἀλλὰ τῷ μεγάλα ἀξιοῦν λαμβάνειν. ἤδη δέ τινεσ καὶ τοῦθ’, ὡσ ἀκούω, δόγμα πεποίηνται, προσίεσθαι μὲν τὸ διδόμενον, λαμβάνοντεσ δὲ λοιδορεῖν.

μόνουσ δὲ τούτουσ οὔτ’ ἐν κόλαξιν οὔτ’ ἐν ἐλευθέροισ ἄξιον θεῖναι. ἐξαπατῶσι μὲν γὰρ ὡσ κόλακεσ, προπηλακίζουσι δ’ ὡσ κρείττονεσ, δύο τοῖσ ἐσχάτοισ καὶ τοῖσ ἐναντιωτάτοισ ἔνοχοι κακοῖσ ὄντεσ, ταπεινότητι καὶ αὐθαδείᾳ, τοῖσ ἐν τῇ Παλαιστίνῃ δυσσεβέσι παραπλήσιοι τοὺσ τρόπουσ. καὶ γὰρ ἐκείνοισ τοῦτ’ ἐστὶ σύμβολον τῆσ δυσσεβείασ, ὅτι τοὺσ κρείττουσ οὐ νομίζουσι, καὶ οὗτοι τρόπον τινὰ ἀφεστᾶσι τῶν Ἑλλήνων, μᾶλλον δὲ καὶ πάντων τῶν κρειττόνων, τὰ μὲν ἄλλ’ ἀφωνότεροι τῆσ σκιᾶσ τῆσ ἑαυτῶν, ἐπειδὰν δὲ κακῶσ τινασ εἰπεῖν δέῃ καὶ διαβαλεῖν, τῷ Δωδωναίῳ μὲν οὐκ ἂν εἰκάσαισ αὐτοὺσ χαλκείῳ, μὴ γὰρ ὦ Ζεῦ, ταῖσ δ’ ἐμπίσι ταῖσ ἐν τῷ σκότῳ βομβούσαισ· συγκαταπρᾶξαι μέν τι τῶν δεόντων ἁπάντων ἀχρηστότατοι, διορύξαι δ’ οἰκίαν καὶ ταράξαι καὶ συγκροῦσαι τοὺσ ἔνδον πρὸσ ἀλλήλουσ καὶ φῆσαι πάντ’ αὐτοὺσ διοικήσειν πάντων δεινότατοι· οἳ λόγον μὲν ἔγκαρπον οὐδένα πώποτ’ οὔτ’ εἶπον οὔθ’ εὑρ͂ον οὔτ’ ἐποίησαν, οὐ πανηγύρεισ ἐκόσμησαν, οὐ θεοὺσ ἐτίμησαν, οὐ πόλεσι συνεβούλευσαν, οὐ λυπουμένουσ παρεμυθήσαντο, οὐ στασιάζοντασ διήλλαξαν, οὐ προὔτρεψαν νέουσ, οὐκ ἄλλουσ οὐδένασ, οὐ κόσμου τοῖσ λόγοισ προὐνοήσαντο· καταδύντεσ δὲ εἰσ τοὺσ χηραμοὺσ ἐκεῖ τὰ θαυμαστὰ σοφίζονται, σκιᾷ τινι λόγουσ ἀνασπῶντεσ, ἔφησ ὦ Σοφόκλεισ, τὸν ἀνθέρικον θερίζοντεσ, τὸ ἐκ τῆσ ψάμμου σχοινίον πλέκοντεσ, οὐκ οἶδ’ ὅντιν’ ἱστὸν ἀναλύοντεσ· ὅσον γὰρ ἂν προκόψωσι τῆσ σοφίασ, τοσοῦτον ἀνταφαιροῦσι μεγάλα φρονοῦντεσ ἐὰν ῥητορικὴν εἴπωσι κακῶσ, ὥσπερ οὐ καὶ τοὺσ δούλουσ τοῖσ δεσπόταισ ὑπ’ ὀδόντα πολλάκισ καταρωμένουσ, καὶ μάλιστα δὴ τοὺσ μαστιγίασ αὐτῶν. ἤδη δέ τισ καὶ Σάτυροσ τῶν ἐπὶ σκηνῆσ κατηράσατο τῷ Ἡρακλεῖ, εἶτά γ’ ἔκυψε προσιόντοσ κάτω. εἰκότωσ δέ μοι δοκοῦσι κακῶσ ἅπαντασ λέγειν, πολὺ γὰρ τοῦ πράγματοσ αὐτοῖσ περίεστιν, οἵ γε κἂν μηδενὸσ ἀνθρώπων μέμνωνται, λέγουσιν ἃ λέγουσι κακῶσ·

ὥστ’ ἀφ’ ὧν ἔχουσι χαρίζονται. καὶ τολμῶσιν ἤδη τῶν ἀρίστων ἐν τοῖσ Ἕλλησι μνημονεύειν, ὥσπερ ἐξὸν αὐτοῖσ· ὧν εἴ τισ ἐξέλοι τὴν ψευδολογίαν καὶ τὴν κακοήθειαν, ὡσπερεὶ τὰ ἰσχύρ’ ἀφῄρηκε τοῦ βίου. εἶτα τὸ κάλλιστον τῶν ὀνομάτων αὑτοῖσ τέθεινται φιλοσοφίαν, ὥσπερ θέαν προκατειληφότεσ καὶ τοὺσ ἄλλουσ εὐθὺσ συγχωρεῖν δέον, ἢ τῇ μεταθέσει τῶν ὀνομάτων τὰ τοιαῦτα κρινόμεν’, ἀλλ’ οὐ τοῖσ πράγμασιν, ὥσπερ ἂν εἰ ὁ Φρυνώνδασ ἐκεῖνοσ Αἰακὸν αὑτὸν μετέθετο, ὡσ δὴ δίδυμοσ εὐθὺσ εἶναι δόξων καὶ κρείττων ἁπάσησ αἰτίασ. ἐπιτρεπτικὸν τοῦτο κακουργημάτων, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ ὁ κλέπτησ ἡγεῖτο κλέψασ τὰ βλεπόμενα Ῥαδάμανθυσ εἶναι, ἢ ὁ Θερσίτησ προσεῖπεν ἑαυτὸν Υἅκινθον ἢ Νάρκισσον, ἢ ὁ Λυκάων Ἕκτορα, ἢ ὁ Κόροιβοσ Παλαμήδην, ἢ ὁ Μαργίτησ Νέστορα, ἢ Βάττοσ Στέντορα, ὁ περὶ τῆσ φωνῆσ εἰσ Δελφοὺσ ἀφικόμενοσ. εἶδον δ’ ἔγωγε καὶ ἐν ψαλμῳδίᾳ θεράποντασ ἀλιτηρίουσ τοῖσ τῶν θεῶν ὀνόμασι κοσμοῦντασ ἑαυτοὺσ, ὧν ἀπώναντο τὸ σῶμα ξαινόμενοι, καὶ ἀξίωσ γ’ ἐγίγνοντο μᾶλλον θεοῖσ ἐχθροί. οὐκ ἤρκεσε τῷ Βοσκυπταίχμῳ μεταθέσθαι τοὔνομα, ἀλλ’ ὅτ’ εὖ καὶ καλῶσ εὐτυχῆ προσεῖπεν ἑαυτὸν, ἔτι κρεῖττον ἐδυστύχει. καὶ οὗτοι τὴν τῆσ φιλοσοφίασ εὐφημίαν προκαλυψάμενοι διὰ ταύτησ κλέψειν οἰόνται τἄνδοθεν. ἔπειτά γε ἀλώπηξ ἀντὶ λέοντοσ ὑπέστη κερδαλῆ. ἀρχὴν δὲ οὐδ’ εἰδέναι μοι δοκοῦσιν οὐδ’ αὐτὸ τοὔνομα τῆσ φιλοσοφίασ ὅπωσ εἶχε τοῖσ Ἕλλησι καὶ ὅτι ἠδύνατο οὐδ’ ὅλωσ τῶν περὶ ταῦτ’ οὐδέν. οὐχ Ἡρόδοτοσ Σόλωνα σοφιστὴν κέκληκεν, οὐ Πυθαγόραν πάλιν, οὐκ Ἀνδροτίων τοὺσ ἑπτὰ σοφιστὰσ προσείρηκε, λέγων δὴ τοὺσ σοφοὺσ, καὶ πάλιν αὖ Σωκράτη σοφιστὴν τοῦτον τὸν πάνυ; αὖθισ δ’ Ἰσοκράτησ σοφιστὰσ μὲν τοὺσ περὶ τὴν ἔριν καὶ τοὺσ, ὡσ ἂν αὐτοὶ φαῖεν, διαλεκτικοὺσ, φιλόσοφον δ’ ἑαυτὸν καὶ τοὺσ ῥήτορασ καὶ τοὺσ περὶ τὴν πολιτικὴν ἕξιν φιλοσόφουσ;

ὡσαύτωσ δὲ καὶ τῶν τούτῳ συγγενομένων ὀνομάζουσί τινεσ. οὐ Λυσίασ Πλάτωνα σοφιστὴν καλεῖ καὶ πάλιν Αἰσχίνην; κατηγορῶν οὗτόσ γε, φαίη τισ ἄν. ἀλλ’ οὐχ οἵ γε ἄλλοι κατηγοροῦντεσ ἐκείνων τῶν ἄλλων ὅμωσ ταυτὸν τοῦτο προσειρήκασιν αὐτούσ. ἔτι δ’ εἰ καὶ Πλάτωνοσ ἐξῆν κατηγοροῦντα σοφιστὴν προσειπεῖν, τί τούτουσ γ’ ἂν εἴποι τισ; ἀλλ’ οἶμαι καὶ σοφιστὴσ ἐπιεικῶσ κοινὸν ἦν ὄνομα καὶ ἡ φιλοσοφία τοῦτ’ ἠδύνατο, φιλοκαλία τισ εἶναι καὶ διατριβὴ περὶ λόγουσ, καὶ οὐχ ὁ νῦν τρόποσ οὗτοσ, ἀλλὰ παιδεία κοινῶσ. τεκμηριοῖ δὲ καὶ Δημοσθένησ καὶ ἕτεροι μυρίοι. καὶ οὐ μόνον ἐν τοῖσ καταλογάδην οὕτω ταῦτ’ ἔχοντ’ ἐστὶν, ἀλλὰ κἀν τοῖσ ποιήμασιν. ἤδη μέντοι καὶ τοὺσ κακοτεχνοῦντασ ἐπισκώπτοντεσ καὶ τούτουσ ἔλεγον φιλοσοφεῖν, τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ καὶ τὸν σοφιστὴν ἐπὶ τὸ φαυλότερον ἤνεγκαν. αὐτὸσ τοίνυν Πλάτων ὁ μάλιστ’ ἀνθαψάμενοσ τούτου τοῦ προσρήματοσ καὶ φιλοσοφίαν τοῦτ’ εἰπὼν, τό θ’ αὑτοῦ καὶ Σωκράτουσ καὶ πρᾶγμα καὶ γράμμα, ὅμωσ κατ’ ἀμφότερα πεποίηται τοὺσ τρόπουσ αὐτῶν, τούσ τε γὰρ φιλοκάλουσ καὶ φιλομαθεῖσ ἐπιεικῶσ εὑρ́οι τισ ἂν αὐτὸν φιλοσόφουσ ὀνομάζοντα, ἐγγύσ τι τῆσ τῶν πολλῶν κλήσεωσ, καὶ πάλιν που διαιρούμενοσ τούτουσ ἰδίᾳ προσείρηκε φιλοσόφουσ, τοὺσ περὶ τὰσ ἰδέασ πραγματευομένουσ καὶ τῶν σωμάτων ὑπερορῶντασ. οὕτωσ οὔτε τοὺσ ἄλλουσ ἀφαιρεῖται τοὔνομα, ἀλλὰ δίδωσι κἀκείνοισ φιλοσοφεῖν, οἷσ τ’ ἰδίᾳ ταύτην ἀπέδωκε τὴν ἐπωνυμίαν οὐχ ἅπαντέσ εἰσιν οἱ φάσκοντεσ οὗτοι φιλοσοφεῖν, ἀλλ’ οἱ νῦν τῶν Πυθαγόρου καὶ Πλάτωνοσ σχεδὸν ὄντεσ λόγων· ἐπεὶ τούσ γε ἄλλουσ φιλοσωμάτουσ, ἀλλ’ οὐ φιλοσόφουσ καλοίη τισ ἂν ἐν τῇ Πλάτωνοσ φωνῇ.

ἐπεὶ καὶ τὸν σοφιστὴν δοκεῖ μέν πωσ κακίζειν ἀεὶ, καὶ ὅ γε δὴ μάλιστα ἐπαναστὰσ τῷ ὀνόματι Πλάτων εἶναί μοι δοκεῖ. αἴτιον δὲ τούτου καὶ τῶν πολλῶν αὐτὸν καὶ τῶν κατ’ αὐτὸν ὑπερφρονῆσαι. φαίνεται δὲ καὶ ταύτῃ εἰσ ἅπασαν εὐφημίαν τῇ προσηγορίᾳ κεχρημένοσ. ὃν γοῦν ἀξιοῖ σοφώτατον εἶναι θεὸν καὶ παρ’ ᾧ πᾶν εἶναι τἀληθὲσ, τοῦτον δή που τέλεον σοφιστὴν κέκληκεν. ἀλλ’ ἐῶ τὸν σοφιστήν· ἀλλ’ οὗ χάριν ἐξέβην ἐπὶ ταῦτα, κατ’ οὐδετέραν γὰρ τῶν προσηγοριῶν εἰσ τούτουσ γένοιτ’ ἂν ἡ φιλοσοφία φωνὴν, οὔτε, ὥσπερ ἔφην, κατὰ τὴν κοινὴν τῶν Ἑλλήνων· οὐ γὰρ ἀφώριστο τοῦτ’ εἶναι τὸ φιλοσοφεῖν, ἀλλὰ παιδεία τισ ἦν, ἧσ τούτοισ οὐδ’ ὁτιοῦν μέτεστιν, ἀπ’ αὐτῶν τῶν ὀνομάτων ἀρξαμένοισ, οὔτ’ αὖ κατὰ τὴν Πλάτωνοσ, ἣν ἰδίᾳ τισὶν ἀξιοῖ σώζεσθαι. οὐ γὰρ ἅπασι μετέδωκε τῆσ προσηγορίασ τοῖσ ἐπὶ τοῦ προσχήματοσ, ἀλλ’ οἷσ εἶπον μόνοισ. ἀλλ’ ὅμωσ πρὶν καὶ περὶ αὐτῆσ τῆσ ἐπωνυμίασ ἔχειν εἰπεῖν τι, σεμνύνονται καὶ φασὶ φιλοσοφεῖν καὶ μόνοι τά τε ὄντα καὶ τὰ ἐσόμενα γιγνώσκειν, καὶ πάσασ ὑφ’ αὑτοῖσ καὶ πρὸσ αὐτοὺσ εἶναι τὰσ τέχνασ· οὓσ οὐδὲν δεῖ κατ’ ὄνομα ἐξετάζειν, ἀλλὰ φορμηδὸν ἐφ’ ἁμαξῶν ἐκφέρειν, ὥσπερ τοὺσ Κερκυραίων νεκρούσ. τί γὰρ οὗτοι χρήσιμοι τῷ τῶν ἀνθρώπων γένει, οἷσ οὐδὲ φαρμακοῖσ, τὸ τοῦ κωμῳδιοποιοῦ, χρήσαιτ’ ἄν τισ ῥᾳδίωσ; ἀλλ’ ὅμωσ ἡμεῖσ τούτου γ’ αὐτοῖσ μεταδῶμεν καὶ μὴ φθονῶμεν, πρὸσ ἓν τοῦτο ἔστων χρήσιμοι ταῖσ πόλεσι, θρέψαντασ ἐκρῖψαι. ὡσ οὐκ εἶναί γέ τισ ἂν φαίη πραγμάτων καὶ κακῶν αὐτοῖσ ἀπαλλαγὴν καλλίω καὶ καθαρωτέραν ἢ εἰ τῶν θηρίων τούτων ἀπολυθεῖεν. εἰ δὲ μὴ τῇ κακίᾳ τῆσ φύσεωσ αὐτῶν καὶ τοῖσ πονηρεύμασιν ἀσθένειαν καὶ ἀνανδρείαν ὁ θεὸσ προσῆψεν, ἅπαντ’ ἂν ἀοίκηθ’ ὑπ’ αὐτῶν ἦν, ὥσπερ Ἡρόδοτοσ περὶ τῶν ὄφεων ἔφη. νῦν δὲ κἂν ἶβισ τούτων κρατήσειε.

καὶ ταῦτα μηδεὶσ οἰέσθω βλασφημίαν εἰσ φιλοσοφίαν ἔχειν μηδ’ ἀηδίᾳ μηδεμιᾷ λέγεσθαι, ἀλλὰ πολλῷ μᾶλλον ὑπὲρ φιλοσοφίασ εἶναι καὶ πρὸσ τοὺσ ὑβρίζοντασ ταύτην εἰρῆσθαι. καὶ συνηγορῶν τῇ φιλοσοφίᾳ νῦν αὐτῶν ἀναστὰσ κατηγορῶ, εἴπερ τι δεῖ χρηστὸν αὐτοῖσ εἶναι δοκεῖν. ἀναμνησθῶ καὶ τοῦ φαλακροῦ χαλκέωσ τοῦ τῇ δεσποίνῃ συνοικοῦντοσ. τοῦτον οὐκ ἀτιμάζων δή που φιλοσοφίαν ἐποίησε Πλάτων, ἀλλά τινασ ὑπὲρ αὐτῆσ κάλλιστ’ ἀνθρώπων εἰκάζων ἐνισταμένουσ, καὶ ῥᾳδίωσ αὐτοὺσ ἀξιοῦντασ τῶν μειζόνων ἢ κατ’ αὐτούσ. ἐπεὶ καὶ τοῦτο ἔμοιγε θαυμαστὸν καὶ θεῖον φαίνεται τῆσ ἐκείνου φιλοσοφίασ, τὸ μὴ πᾶσιν εἰκῆ συγχωρεῖν ἐπικεκινδυνευκὸσ, ἀλλ’ ἔκκρισιν εἶναι τῶν ἀνδρῶν καὶ τὰσ φύσεισ ἐξετάζεσθαι. οὐδὲ γὰρ τοὺσ Ἠλείουσ αὐτοὺσ ἔγωγε νομίζω καταλύειν τὸ τῶν Ὀλυμπίων οὐδὲ ἀτιμάζειν, ὅτι οὐ πάντασ ῥᾳδίωσ προσίενται τοὺσ τοιούτουσ ἀγωνιστὰσ, ἀλλὰ πρόκρισιν ἐστὶν οὐ ταυτὸν, ἀλλά μοι καὶ μειζόνωσ αὔξειν δοκοῦσι καὶ κοσμεῖν τὸν θεσμὸν τῷ τοσοῦτον ἅπασι παριστάναι τὸν φόβον καὶ τῷ τὰ πάντα ἀξιοῦν εἶναι τὰ παρὰ σφίσι κηρυκεύεσθαι τὰ μὲν ἀποδύντα τὴν ἀρχὴν ὀφθῆναι. οὕτω τοίνυν καὶ ἡμεῖσ οὐ φιλοσοφίαν ἀτιμάζομεν, ἀλλ’ ὑπὲρ φιλοσοφίασ ἀμυνόμεθα, ὡσ εἰκὸσ ἦν. οἶμαι γὰρ ἔγωγε καὶ Πλάτωνα καὶ Πυθαγόραν αὐτοὺσ ἀναστάντασ καὶ λαβόντασ σοφιστὴν πόρρω που οὕτω δὲ ἂν κελεύειν τούτουσ καθέζεσθαι καὶ νομίζεσθαι κάλλιστ’ ἂν οὕτωσ αὐτοῖσ ὑπὲρ φιλοσοφίασ εἶναι δεδογμένον ὂν καὶ τοὺσ κωμάζοντασ ἐπ’ αὐτὴν ἀποκρίναιεν, ὥσπερ οἱ τοὺσ τῷ ὄντι κωμάζοντασ ἐπ’ αὐτὴν ἀποκρίνοντεσ, καὶ ἡμεῖσ οὐχ ἅπαντασ δή που λέγομεν κακῶσ, οὐδ’ εἰρήκαμεν, ἀλλ’ οἷσ τοῦτο προσήκει τῶν σκηπτούχων καὶ οἵτινεσ ἂν γνωρίζωσι τὰ λεγόμενα, οὔθ’ ὅστισ αὐτῶν πρῶτοσ αἰτιάσεται, πρὸσ τοῦτον εἴρηται. ἐπὶ φιλοσοφίᾳ γέ μοι καὶ αἰσχρὸν καὶ μετῆν ὥσπερ ἂν ἄλλῳ τῳ τοιούτῳ.

οἶμαι δὲ κἀγὼ συγγενέσθαι τῶν ἐπ’ ἐμαυτοῦ φιλοσοφησάντων τοῖσ ἀρίστοισ καὶ τελεωτάτοισ, καὶ οὐ πολλῶν ἡττᾶσθαι ταύτῃ θνητῶν, καὶ ἐν τροφέων μοίρᾳ γεγόνασί μοι. ὥστε τοῖσ οἴκοι πολεμοίην ἂν μᾶλλον ἢ τοῖσ φιλοσόφοισ. ἀλλὰ μὴ τοῦτο τοιοῦτον ᾖ, ἀλλ’ ἔχει τινὰ καὶ χάριν ἡμῖν ἡ φιλοσοφία· ἐπεὶ καὶ ῥητορικῇ χαίρειν ἂν φαίην εἴπερ τισ ἀνθρώπων καὶ ἐμοί τι μέτεστιν ἴσωσ τοῦ πολέμου. ἀλλ’ οὐ διὰ τοῦτο τοὺσ ὑβρίζοντασ εἰσ αὐτὴν ἐπαινεῖν οἰόμαι δεῖν, ἀρχὴν δὲ οὐδὲ καλῶ ῥήτορασ· ἀλλ’ ὅσῳ μᾶλλον οὐδὲ τὴν ῥητορικὴν θαυμάζω τε καὶ ἀσπάζομαι, τοσούτῳ μᾶλλον τοῖσ ἀναξίωσ αὐτῆσ ταύτησ καταψευδομένοισ ἄχθομαι, καὶ ὑπὲρ αὐτῆσ τῆσ ῥητορικῆσ ἥδιστ’ ἂν ἀμυνοίμην καὶ πειρῴμην εἰσ ὅσον οἱο͂́σ τ’ εἰήν δεικνύναι πάντα μᾶλλον ἀκούειν δικαίουσ ἢ τοῦτο. ἀλλ’ οὐ πρὸσ Μιλτιάδην γε καὶ Θεμιστοκλέα καὶ Περικλέα καὶ Κίμωνα ταύτην ἔχω τὴν γνώμην. πρὸσ γὰρ σὲ, ὦ Πλάτων, ἤδη περιαχθέντασ δεῖ τούτουσ χαίρειν ἐᾶσαι, εἰ δή τι μέτεστιν αὐτοῖσ τούτου, οἶμαι δὲ οὐδὲν ταῦτα μικρόν. ἡμεῖσ δὲ γνωρίζωμεν ἡμᾶσ αὐτοὺσ καὶ μὴ φυρώμεθα ὥσπερ ἐν ἡμερομαχίᾳ, μηδὲ τοῦτό γε ἓν, κακὸν Ἑλληνικὸν μιμώμεθα, στασιάζοντεσ περὶ τῆσ ἡγεμονίασ, ἀλλ’ ἐπιχωρήσαντεσ τῷ θεῷ τὴν κρίσιν παρέχωμεν ἡμᾶσ αὐτοὺσ ἐν τῷ τεταγμένῳ καὶ γιγνώμεθα τοιοῦτοι περὶ τοὺσ πρότερον οἱούσπερ ἂν αὖ τοὺσ ὕστερον εἶναι περὶ ἡμᾶσ βουλοίμεθα. αἰσχρὸν γὰρ, ὥσ γ’ ἔφη Δημοσθένησ, οὓσ οὐδ’ ἂν τῶν ἐχθρῶν καὶ τῶν πολεμίων οὐδεὶσ ἂν ἀποστερήσειε τῶν εὐφημιῶν, τούτουσ ὑφ’ ἡμῶν, ὅτι προσήκομεν αὐτοῖσ, μὴ τῆσ γιγνομένησ αἰδοῦσ καὶ φιλανθρωπίασ τυγχάνειν. ἐγὼ μὲν οὖν καὶ Πλάτωνι τὴν προσήκουσαν τιμὴν ἀπένειμα καὶ τοῖσ ἀνδράσι τὰ πρέποντα ἐβοήθησα, καὶ οὐχὶ προηκάμην.

εἰ δέ τισ ἀντειπεῖν ἔχει τούτοισ, φυλάττων ἐμοὶ τὴν ἴσην εὐφημίαν ὅσηνπερ ἐγὼ Πλάτωνι, τοῦτον ἐγὼ καὶ νῦν καὶ ὕστερον φίλον, οὐκ ἐχθρὸν κρίνω.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Aristides, Aelius, Orationes, Πρὸσ Πλάτωνα ὑπὲρ τῶν τεττάρων

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Πρὸσ Πλάτωνα ὑπὲρ τῶν τεττάρων)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION