헬라어 문장 검색 - ΑριστίΟρατιον́13́

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Παναθηναϊκός)

νόμοσ ἐστὶ τοῖσ Ἕλλησι παλαιὸσ, οἶμαι δὲ καὶ τῶν βαρβάρων τοῖσ πλείστοισ, τροφεῦσι χάριν ἐκτίνειν ἅπασαν, ὅση δυνατή. οὕστινασ δ’ ἂν τροφέασ προτέρουσ ὑμῶν ἄγοι τισ, ὦ ἄνδρεσ Ἀθηναῖοι, δοκῶν γε δή πωσ εἰσ Ἕλληνασ τελεῖν, οὐ ῥᾴδιον εὑρεῖν, ὥσ γέ μοι φαίνεται. μάλιστα μὲν γὰρ καὶ τῆσ νενομισμένησ ταυτησὶ τροφῆσ καὶ κοινῆσ ὑμᾶσ εὐθὺσ ἂν εὑρ́οι τισ ἐπωνύμουσ καὶ ποριστὰσ σκοπῶν ἐξ ἀρχῆσ· ὥστε ἔξεστιν εἰπεῖν ἰδίᾳ μὲν ἄλλουσ ἄλλοισ εἶναι τροφέασ, οὓσ ἂν ἡ τύχη καὶ ὁ συμπίπτων χρόνοσ ἑκάστοισ παρασκευάσῃ, κοινοὺσ δὲ ἁπάντων τροφέασ ὑμᾶσ εἶναι καὶ μόνουσ καὶ πρό γε αὐτῶν ἔτι τῶν τροφέων, ὥσπερ οὓσ πατέρασ πατέρων καλοῦσιν οἱ ποιηταί· δι’ ἃ καὶ μόνα τὴν εὔνοιαν ἤρκει παρὰ πάντων ὑμῖν εἶναι κατὰ φύσιν. οὐ μὴν ἀλλ’ οἷ βλέπων τὸ δίκαιον ἐποιούμην καὶ περὶ ἧσ εἶχον ἐν νῷ τροφῆσ εἰπεῖν, τῆσ ὡσ ἀληθῶσ καθαρᾶσ καὶ διαφερόντωσ ἀνθρώπου, τῆσ ἐν μαθήμασι καὶ λόγοισ, τίσ οὕτωσ ἔξω τούτων ἐστὶν ὥστ’ ἀγνοεῖν παρ’ ὑμῶν οὖσαν ἅπασι τὴν ἀρχήν;

ὥστε εἰκὸσ καὶ τὸν περὶ τούτων λόγον δεῦρο κομίζειν καὶ τιμᾶν τοῖσ γιγνομένοισ τὴν πόλιν. ὡσ τὰσ μὲν ἄλλασ χάριτασ δικαίασ μὲν, οὐ μὴν τῶν πραγμάτων ἄντικρυσ εἶναι συμβέβηκε, μόνην δὲ ταύτην γνησίαν τῆσ εὐεργεσίασ ἔξεστι προσειπεῖν. ἡ γὰρ ὑπὲρ λόγων λόγῳ γιγνομένη χάρισ οὐ μόνον τὸ δίκαιον ἔχει μεθ’ ἑαυτῆσ, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ λόγου πρῶτον ἐπωνυμίαν βεβαιοῖ, μόνη γάρ ἐστιν ἀκριβῶσ εὔλογοσ. μηδεὶσ δὲ ὑμῶν, ὦ νῦν τε παρόντεσ τοῖσ λόγοισ καὶ χρόνῳ συνεσόμενοι, μηδεμίαν προπέτειαν μηδὲ εὐήθειαν καταγνῷ τοῦ παντὸσ ἐγχειρήματοσ, εἰ μήτε προστησάμενοι σχῆμα φαυλότερον τοῦ λόγου μήτε ἃ πολλὰ καὶ ἐργώδη τῷ λόγῳ πρόσεστι δείσαντεσ ὑπέστημεν ἐκ τοῦ φανεροῦ τοσοῦτον ἀγῶνα. μάλιστα μὲν γὰρ, εἰ καὶ τοῦτο ἄξιον αἰτίασ, οὐδὲ τὰ πρὸσ τοὺσ θεοὺσ ἡμῖν γε παρεῖται τὸ μὴ οὐ τετολμῆσθαι. ἔπειτ’ οὐδέ με τοῦτο λέληθεν ὡσ ἐργώδησ ὁ λόγοσ καὶ χαλεπὸσ διενεγκεῖν καὶ τὰσ ἐκδρομὰσ ὁπόσασ ἔχει· ἃσ καὶ συνιδεῖν ἁπάσασ καὶ διελέσθαι καθ’ ἑκάστην καὶ πληρῶσαι διὰ τέλουσ ἀδύνατον μὴ οὐ σὺν μεγάλῃ καὶ λαμπρᾷ τῇ τύχῃ· πρὸσ δὲ τούτοισ, ἐφ’ ὅσοισ ἔθνεσι τοῖσ περὶ αὐτῶν εἰρηκόσι καὶ προκατειληφόσι τὰσ ἀκοὰσ ἐπερχόμεθα, μεῖζον ἔχοντεσ ἔργον ὅ τι φυλαξόμεθα ἢ ὅτῳ χρησόμεθα εὑρεῖν. ἄλλων γὰρ ἄλλα κεκοσμηκότων καὶ διεξεληλυθότων τὰ πᾶσι παρειμένα πᾶσι καὶ πεπλήρωται·

καὶ συμβαίνει διπλοῦν τὸν ἀγῶνα γίγνεσθαι τῷ μετὰ πάντασ ἐγχειροῦντι, καὶ χωρὶσ πρὸσ ἕκαστον καὶ κοινῇ πρὸσ ἅπαντασ. οὐ μὴν ἀλλ’ αὐτό γε τοῦτ’ ἐστὶ τὸ καὶ μόνον πεποιηκόσ μοι τὸν λόγον, ὅτι οὕτω πολλοῖσ καὶ μεγάλοισ τῆσ πόλεωσ ὑπερεχούσησ, καὶ τόπον οὐδένα τοῖσ βουλομένοισ εὐφημεῖν ἀργὸν παρεικυίασ, οὐδείσ πω μέχρι τῆσδε τῆσ ἡμέρασ εἰσ ἅπαντα καθῆκεν ἑαυτὸν οὐδ’ ἐθάρρησεν. ἀλλ’ οἱ μὲν τοὺσ ἄνω χρόνουσ ἐν τοῖσ ποιήμασιν ᾄδουσι καὶ τὰ πρὸσ τοὺσ θεοὺσ κοινὰ τῇ πόλει, καὶ ταῦτ’ ἀπὸ τοῦ παρείκοντοσ, οἱ δὲ τοὺσ ἐπὶ τῶν καιρῶν πολέμουσ πρὸσ Ἕλληνασ καὶ βαρβάρουσ ἀφηγοῦνται μεμερισμένωσ· ἕτεροι δὲ τὴν πολιτείαν καταλέγουσιν· οἱ δὲ ἐν τοῖσ ἐπιταφίοισ λόγοισ τῶν ἀποθανόντων ἐνίουσ προσειρήκασιν. εἰσὶ δὲ οἳ κἀν τούτοισ, οὐχ ὡσ νομίζεται, διὰ τῶν πράξεων ἦλθον, ἀλλ’ ἑτέραν ἐτράποντο, δείσαντεσ, ἐμοὶ δοκεῖν, ἐλάττουσ γενέσθαι τῶν πραγμάτων, οὐκ ἔξω μέν που συγγνώμησ λαβόντεσ φόβον, ἀλλ’ οὖν οὕτω πολλοῦ τινοσ ἐδέησαν περὶ πάντων γε τῶν ὑπαρχόντων τῇ πόλει διεξελθεῖν. καὶ μὴν οἱ μὲν τὴν σοφίαν αὐτῆσ ἐγκωμιάζουσιν, οἱ δὲ τὰσ ἀποικίασ καταλέγουσιν, ἕτεροι δὲ αὖ τὴν κοινότητα καὶ φιλανθρωπίαν ὑμνοῦσι, καὶ ταῦτα οἱ μὲν τοῖσ συγγράμμασί που τοῖσ ἄλλοισ ἐγκαταμιγνύντεσ, οἱ δ’ ἀπὸ στόματοσ οὑτωσὶ κατὰ τὸ συμβαῖνον τῆσ μνήμησ. ὡσ δὲ ἁπλῶσ εἰπεῖν, ἅπαντεσ ἢ τῷ βουλήματι τῷ σφετέρῳ μεμετρήκασιν ἢ τῇ δυνάμει τὰ πρὸσ τὴν πόλιν, οὐ τῷ τῆσ πόλεωσ μέτρῳ οὐδὲ τῷ τῶν πραγμάτων, ἀλλὰ ὥσπερ πελάγουσ ἀπείρου καὶ τοῖσ ὀφθαλμοῖσ οὐχ ὁρίζοντοσ ἕκαστοσ ὅσον καθορᾷ, τοῦτο θαυμάζει· καὶ συμβέβηκεν ὥσπερ αἴνιγμα τῇ πόλει·

ᾗ γὰρ τοσοῦτον εὐφημιῶν καὶ δόξησ περίεστι, ταύτῃ, κἂν ὡσ ἐλάχιστον τούτων ὧν μέτεστιν εἴπῃ τισ, οὐ τοῦ παντὸσ ἁμαρτήσεται. οὐ δὴ δίκαιον τὴν μόνην τοῦ τολμήματοσ αἰτίαν καὶ δι’ ἣν εἰκότωσ ἐδέησε τοῦ νυνὶ λόγου, ταύτην ἐκείνησ ἀξιῶσαι τῆσ αἰτίασ, ᾗ τὸ τῆσ μέμψεώσ ἐστιν ὄνομα. ἔπειτα εἰ μὲν μὴ πολλῶν καὶ καλῶν καὶ μεγάλων ὄντων, οὐ μὲν οὖν οὔτ’ ἀπαριθμῆσαι ῥᾳδίων οὔτε μετρῆσαι δυνατῶν τῶν εἰσ τοσοῦτον τὴν πόλιν ᾐρκότων, ἕν τι καὶ τοῦτο τὸ τῶν λόγων ἦν ἀγαθὸν, οὐκ ἂν ἴσωσ ἡρ́μοττε παρακινδυνεύειν, ἀλλ’ ἐᾶν ὅπωσ ποτ’ εἶχε τὰ τῆσ δόξησ αὐτῇ· νυνὶ δ’ ὥσπερ τῶν ἄλλων ἁπάντων ἡγεμὼν τοῖσ Ἕλλησιν, οἶμαι δὲ καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἀνθρώποισ, γεγένηται, οὕτωσ ὅτι καὶ τῶν λόγων πρώτη γνώριμόν ἐστιν· ὥστε οὔτ’ ἀλλοτρίᾳ τῇ πείρᾳ χρώμεθα, οὐδ’ ἑτέρωσε φέρουσαν ὁδὸν προειλόμεθα, ἀλλ’ ἀκριβῶσ ἐπὶ τὴν πόλιν καὶ τοὺσ Ἀθηναίουσ, οὔτε ἐλάττω τὰ τῆσ πόλεωσ ποιοῦμεν, ἀλλ’ ἕν τι τῶν τῆσ πόλεωσ ἐκτίνομεν, εἰσ ὅσον ἐγχωρεῖ. εἰρημένον δὲ ὑπὸ πολλῶν πολλάκισ ὡσ ἄρα οὐ ῥᾴδιον εὑρεῖν ὅθεν ἄρξεταί τισ, ἐμὸν, οὐκ ἄλλου τοῦτον τὸν λόγον εἶναι νομίζω τῇ χρείᾳ. οὐ γὰρ μόνον τῷ πρεσβυτάτην εἶναι τῶν ἐν μνήμῃ τὴν πόλιν συμβαίνει καὶ τὴν ἀρχὴν ἀνήκειν εἰσ τὸ πλέον τοῦ φανεροῦ καὶ προχείρου λαβεῖν, ἀλλ’ ὅτι καὶ πολλὰσ ὥσπερ ἐν κύκλῳ τὰσ ἀρχὰσ ὁ λόγοσ προδείκνυσιν, ἃσ οὔτε ὁμοῦ ποιήσασθαι δή που δυνατὸν οὔθ’ ἥτισ ἀρχὴ ταῖσ ἄλλαισ εἶναι νικήσει ῥᾴδιον κρῖναι· ἄλλα γὰρ ἄλλων ἕνεκα ἁρμόττειν ὥσ γ’ ἐκ τοῦ προφαινομένου πρῶτα λεχθῆναι δόξαν παρίστησιν.

ἣν δὲ ἁπασῶν ἐπικαιροτάτην ἀρχὴν ὑπολαμβάνω καὶ πρὸσ ἣν ἥκιστ’ ἂν ἁμαρτεῖν, ἅπαντα καθιστάμενοσ τὸν λόγον, ταύτην καὶ δὴ ποιήσομαι· εἰ δ’ ὀρθῶσ, ἢ μὴ, πάρεστι κοινωνεῖν τῆσ γνώμησ. οἶμαι δ’, ἂν ὡσ ὑπὲρ οἰκείασ καὶ μετέχων τῶν ἀγαθῶν ἔστιν οὗ φαίνωμαι τῷ λόγῳ χρώμενοσ, οὐδ’ ὑμῖν ἂν φέρειν αἰσχύνην. ἡ γὰρ τῆσ χώρασ ἡμῖν φύσισ τῇ φύσει τῶν ἀνδρῶν συμβαίνουσα φανήσεται καὶ οὔθ’ ἡ γῆ πρέπουσα ἑτέρων εἶναι, οὔκουν οὐδὲ ἐγένετο, οὔθ’ οἱ ἄνδρεσ ἄλλησ ἀντὶ ταύτησ ἄξιοι, οὔκουν οὐδὲ ἠλλάξαντο, ἀλλ’ ἔμειναν ἐφ’ ἧσ εἶχον· ἄμφω δὲ ταῦτα ὄψει καὶ μνήμῃ κρίνεται. οἵ τε γὰρ οἰκήσαντεσ ἀεὶ τὴν χώραν ἐναργῆ καὶ θαυμαστὰ τῆσ αὑτῶν ἐπιεικείασ σημεῖα ἐξήνεγκαν ἐν παντὶ τῷ παρασχόντι, τὰ μὲν ἣν οὑτωσί τισ ἂν εἴποι φιλανθρωπίαν ἐπιδεικνύμενοι τῇ τῶν τρόπων πραότητι καὶ ταῖσ ὁμιλίαισ, οὐδέσιν ἄλλοισ ὁμοίωσ ἡμέροισ εἶναι δοκεῖν λιπόντεσ, τὰ δ’ ἐν ταῖσ χρείαισ καὶ τοῖσ κινδύνοισ ἐν προβόλου μοίρᾳ τοῖσ Ἕλλησι τεταγμένοι. καὶ τὸ τῆσ χώρασ αὖ σχῆμα τοιοῦτον ἐκ γῆσ καὶ θαλάττησ θεωροῦντι. πρόκειται γὰρ ἀντ’ ἄλλου φυλακτηρίου τῆσ Ἑλλάδοσ τὴν γιγνομένην τάξιν ἔχουσα πρώτη πρὸσ ἥλιον ἀνίσχοντα, προμήκησ εἰσ τὸ πέλαγοσ, καὶ μάλα ἐναργὴσ συμβαλεῖν ὅτι τῆσ Ἑλλάδοσ ἐστὶν ἔρυμα ὑπὸ τῶν κρειττόνων πεποιημένον καὶ μόνῃ ταύτῃ κατὰ φύσιν ἔστιν ἡγεῖσθαι τοῦ γένουσ.

εἶτα καὶ τῆσ φιλανθρωπίασ ὡσπερεὶ σύμβολον ἐκφέρει· προβαίνει γὰρ μέχρι πλείστου, τὴν θάλατταν ἡμεροῦσα, καὶ ταῖσ νήσοισ ἐγκαταμίγνυται, θεαμάτων ἥδιστον, ἤπειροσ ἐν νήσοισ, καὶ τούτων ἐνίων νοτιωτέρα, πρώτη μὲν τοῖσ ἐκ τοῦ πελάγουσ ὡσπερεὶ χεῖρα προτείνουσα εἰσ ὑποδοχὴν, παντοδαποὺσ δὲ ὁρ́μουσ καὶ λιμένασ παρεχομένη κύκλῳ περὶ πᾶσαν ἑαυτὴν, ἔτι δὲ ἀκτὰσ ἄλλασ κατ’ ἄλλα μέρη τῆσ τε θαλάττησ καὶ ἑαυτῆσ, καὶ πορθμοὺσ πρὸσ τὰσ ἐπικειμένασ νήσουσ οὐ πλέον διαλείποντασ ἢ ὅσον αἱ νῆσοι πρὸσ ἀλλήλασ· ὥστε καὶ παραπλεῖν καὶ περιπλεῖν καὶ πεζεύειν καὶ ἔτι πελαγίουσ εἶναι διὰ τῆσ Ἀττικῆσ ὥσπερ ἐν πομπῇ κατ’ ἐξουσίαν τὸ πρὸσ ἡδονὴν αἱρουμένουσ. αἱ δὲ ἐπίκεινται πανταχόθεν πεποικιλμέναι Κυκλάδεσ καὶ Σποράδεσ περὶ τὴν Ἀττικὴν, ὥσπερ τῆσ θαλάττησ ἐξεπίτηδεσ ἀνείσησ ἀντὶ προαστείων τῇ πόλει, χοροῦ σχῆμα σώζουσαι, καὶ τὰ ἐκείνων κάλλη καὶ κόσμουσ τῆσ πόλεωσ κάλλη καὶ κόσμουσ εἶναι συμβέβηκε. δύνανται γὰρ ὅπερ τοῖσ βασιλείοισ τὰ προπύλαια, καὶ σελήνην ἀστέρεσ ἐγκλείουσι, ποιητὴσ ἂν εἴποι τισ, μεῖζον φέρουσαι κέρδοσ ἢ ὅσον παρέχουσι· λέγω δὴ τοῦ προσοικεῖν. δι’ ἃ δὴ καὶ μόνῃ τῇ πόλει κυρίωσ ἄν τισ φαίη τὴν ἀρχὴν αὐτῶν συμβῆναι καὶ γνησίαν ἐπὶ τῶν Ἑλληνικῶν, τοὺσ δ’ ἄλλουσ νόθουσ εἰσ τὴν θάλατταν ἐμβῆναι, ὥσπερ ὑποβολιμαίουσ, οὐ πατρικαῖσ ταῖσ νήσοισ ἐπιθεμένουσ, ἀλλ’ ἁρπάσαντασ τύχησ ἀλογίᾳ, ὅπερ αὐτοὺσ καὶ ταχέωσ πάλιν ἐξήλασε. τοῦτο δὲ τὸ σχῆμα καὶ ταύτην τὴν θέσιν τῆσ χώρασ ἐχούσησ, τὸν μὲν ἀεὶ κατάπλουν τῶν ἐμπόρων τε καὶ καθ’ ἱστορίαν ἢ χρείαν εἰσαφικνουμένων, μεθ’ ὅσησ τῆσ ῥᾳστώνησ καὶ ψυχαγωγίασ γίγνεται καὶ τρυφῆσ οὐ ῥᾴδιον εἰπεῖν, πλὴν εἰσ ὅσον αὐτούσ τισ ἐπιμαρτύραιτο·

οὕτω γὰρ παντάπασιν ἡ ψυχὴ προκαθαίρεται καὶ μετέωροσ καὶ κούφη γίγνεται καὶ σφόδρα τῶν Ἀθηνῶν τῆσ θέασ ἐν παρασκευῇ, ὥσπερ ἐν ἱεροῖσ προτελουμένη. ἐπίδηλον δὲ καὶ τοῖσ ὀφθαλμοῖσ πλέον τοῦ συνήθουσ τὸ φῶσ ἐγγιγνόμενον, ἀφαιρούσησ ἤδη τὴν πολλὴν ἀχλὺν ὡσ ἀληθῶσ καὶ καθ’ Ὅμηρον εἰπεῖν τῆσ Ἀθηνᾶσ ἔτι τῇ χώρᾳ προσαγόντων. ὥστε ἐοίκεν ὀνείρατοσ εὐφροσύνῃ τὰ θεάματα καὶ χορείαν ἐξελίττειν, οὐ πλοῦν ἀνύτειν δόξαισ ἂν, οἱᾶ τὴν ναῦν ἀεὶ κύκλῳ περιίσταται κάλλη παντοδαπὰ ἄγοντα μετ’ εὐθυμίασ ἐπὶ τὴν Ἀττικήν. τοῖσ δ’ ὁρωμένοισ συμβαίνει καὶ τὰ λεγόμενα, οἷσ οὐκ ἔνεστιν ἀπιστεῖν· πάντα γὰρ ἑξῆσ ὁμοίωσ ἔχει. Λητώ τε γὰρ, εἰ καὶ μικρὸν ὕστερον ἁρμόσει περὶ τῶν θείων διηγεῖσθαι, λυσαμένη τὴν ζώνην ἐν Ζωστῆρι τῆσ Ἀττικῆσ καὶ λιποῦσα τὴν ἐπωνυμίαν τῷ τόπῳ, βαδίζουσα ἀεὶ εἰσ τὸ πρὸσ ἑώ τῆσ Προνοίασ Ἀθηνᾶσ ἡγουμένησ, ἀπ’ ἄκρασ τῆσ Ἀττικῆσ ἐπιβᾶσα τῶν νήσων εἰσ Δῆλον καταίρει καὶ τίκτει δὴ τοὺσ θεοὺσ τήν τε Ἄρτεμιν καὶ τὸν πατρῷον Ἀπόλλω τῇ πόλει, ἥ τ’ ἀπὸ τῆσ Ἀσίασ ἐπὶ τοὺσ Ἕλληνασ πρώτη διαβᾶσα δύναμισ διὰ τῶν νήσων προσέσχεν εἰσ Μαραθῶνα, καλῶσ ὑπὸ τῆσ φύσεωσ ἀχθεῖσα τοῦ τόπου πρὸσ τὸ δοῦναι δίκην ὧν ἐπεβούλευσε τοῖσ Ἕλλησιν. οὕτω δ’ ἐν ἀρχῇ τῆσ Ἑλλάδοσ οὖσα ἡ χώρα ἐν μέσῳ τῆσ πάσησ οὐχ ἧττόν ἐστιν.

ὅποι γὰρ ἀπ’ αὐτῆσ κινηθείησ, τὰ γνωριμώτατα τῶν Ἑλλήνων ἐκδέχεται γένη, καὶ ὥσπερ πόλιν ἡ οἰκεία χώρα προσοικεῖ, οὕτω καὶ τὴν Ἀττικὴν ἅπασα ἡ Ἑλλὰσ προσοικεῖ. διὸ δὴ καὶ μόνη τὸ τῶν Ἑλλήνων πρόσχημα καθαρῶσ ἀνῄρηται καὶ τοῖσ βαρβάροισ ἐστὶν ἐπὶ πλεῖστον ἀλλόφυλοσ· ὅσον γὰρ τῇ φύσει τοῦ τόπου κεχώρισται, τοσοῦτον καὶ τοῖσ ἤθεσι τῶν ἀνδρῶν ἀφέστηκεν. οὔτε γὰρ ποταμοῦ μέσου κοινωνεῖ τινοσ οὔτ’ ἐστὶν αὐτῇ μεθόριον οὐδὲν τὸ αὐτὸ διαιροῦν καὶ μιγνύον τὴν γῆν, ἀλλ’ ὥσπερ πρὸσ ἀσπίδοσ ἐπίσημον πάντα πρὸσ μέσον τοῦτο τὸ χωρίον ἐκ παντὸσ ἄκρου τείνει τὰ Ἑλληνικὰ, καὶ πανταχόθεν κύκλοι περιέχουσι τὴν χώραν Ἑλληνικοὶ, οἱ μὲν ἐκ θαλάττησ, οἱ δ’ ἀπὸ τῆσ ἠπείρου περικείμενοι, ὥσπερ εἰκὸσ τῇ κοινῇ τοῦ γένουσ ἑστίᾳ. τοσοῦτον δὲ πέφευγε τὴν ἀλλοδαπὴν καὶ βάρβαρον ὥστε καὶ ἐπὶ τῆσ ἀντιπέραν ἠπείρου προὐβάλλετο ἑτέραν Ἑλλάδα ἄποικον ἑαυτῆσ, ἣ νῦν ἤδη πλεῖστον βαρβάρων ἀφέστηκεν, ὥσπερ φύσει ταχθεῖσα ἡ πόλισ, ἀντίπαλοσ τούτῳ τῷ γένει καὶ πολεμία. ἐξ ὧν ἄδολον μὲν καὶ καθαρὸν καὶ ἀδιάφθορον τὸ ἦθοσ ἀεὶ τοῖσ ἐξ αὐτῆσ διαγέγονε παρεχομένη, εἰλικρινῆ δὲ καὶ καθαρὰν καὶ ἄλυπον καὶ παράδειγμα πάσησ τῆσ Ἑλληνικῆσ ὁμιλίασ φωνὴν εἰσηνέγκατο. ἡ δ’ αὐτὴ θέσισ τῆσ τε χώρασ ἐν τῇ Ἑλλάδι καὶ τῆσ πόλεωσ ἐν τῇ χώρᾳ, μέση γὰρ ἐν μέσῃ κεῖται, τοσοῦτον πρὸσ θάλατταν ἐπικλίνουσα, ὅσον τοὺσ λιμένασ ἧσ εἰσι φαίνεσθαι.

τρίτη δὲ ἀκόλουθοσ τούτων ἀνέχει, περιφανὴσ ἄνω διὰ μέσησ τῆσ πόλεωσ, ἡ πάλαι μὲν πόλισ, νῦν δὲ ἀκρόπολισ, κορυφῇ παραπλησίωσ, οὐχ ὡσ ὕστατον εἶναι τῆσ πόλεωσ, ἀλλ’ ὡσ περὶ αὐτὴν πᾶν τὸ λοιπὸν σῶμα τῆσ πόλεωσ, ἄκρου καὶ μέσου ταυτοῦ συμπεπτωκότοσ, τὸ διὰ πάντων ἤδη τοῦτο κάλλοσ καὶ ὁ τελευταῖοσ ὁρ́οσ τῆσ περὶ γῆν εὐκαιρίασ. ὥσπερ γὰρ ἐπ’ ἀσπίδοσ κύκλων εἰσ ἀλλήλουσ ἐμβεβηκότων πέμπτοσ εἰσ ὀμφαλὸν πληροῖ διὰ πάντων ὁ κάλλιστοσ, εἴπερ ἡ μὲν Ἑλλὰσ ἐν μέσῳ τῆσ πάσησ γῆσ, ἡ δ’ Ἀττικὴ τῆσ Ἑλλάδοσ, τῆσ δὲ χώρασ ἡ πόλισ, τῆσ δ’ αὖ πόλεωσ ἡ ὁμώνυμοσ. ἀλλ’ ἐνταῦθα μὲν ἡμᾶσ ὁ λόγοσ παρήνεγκε τῆσ ἀεὶ παραπιπτούσησ ἀκολουθίασ ἐχόμενοσ. ἐπιστρεπτέον δὲ πάλιν πρὸσ τὴν χώραν καὶ τὰ πρεσβεῖα φυλακτέον αὐτῇ, ἧσ τὴν μὲν πρὸσ γῆσ τε καὶ θαλάττησ φύσιν εἴπομεν δι’ ὅσων εἰκὸσ ἦν, μῆκόσ τε φεύγοντεσ καὶ τὸ παρελθεῖν ἃ μὴ χεῖρον εἰπεῖν. ἀλλὰ μὴν τόν γε ὑπὲρ κεφαλῆσ ἀέρα καὶ τὴν τῶν ὡρῶν κρᾶσιν οὕτω σύμμετρον εἴληχεν ὥστε εἰ τῷ λόγῳ μετρίωσ εἰπεῖν ἦν, εὐκτὸν ἂν ἦν. ἴσον γὰρ ἁπάντων ἀπέχει τῶν δυσχερῶν καὶ μετέχουσα τῶν ἀγαθῶν τῆσ δυνάμεωσ ἑκάστησ, ἃ λυπηρὰ πρόσεστιν ἑκάστῃ πέφευγε. τεκμαίρεσθαι δὲ ἔξεστιν οὐ μόνον τοῖσ ὡραίοισ νικῶσι καὶ παρὰ τὴν ἐπωνυμίαν καὶ τοσοῦτον τοῦ παντὸσ ἔτουσ κατέχουσι χρόνον, ἀλλὰ καὶ τῇ ἀποστάσει, καθάπερ ἐν στάθμῃ, ὅταν τι βουληθῶμεν ἰδεῖν ἀκριβῶσ. ὅσον γὰρ ἄν τισ ἀποστῇ τῆσ πόλεωσ δεῦρο ἢ ἐκεῖσε κινηθεὶσ, ἢ τῇ θέρμῃ πλεῖον τῆσ χρείασ ἢ τῷ ψύχει προστυγχάνει. ὥστ’ ἐν τούτῳ μόνῳ νικᾶται ἐν ᾧ τὸ νικᾶν λυπεῖ καὶ οὗ τὸ νικᾶσθαι λυσιτελέστερον.

τοσαύτη δ’ ἐστὶν ἡ περιουσία τῆσ εὐτυχίασ ὥστε καὶ τῶν ἄλλων γενῶν αἱ ταύτησ ἄποικοι πόλεισ αἱ τὴν νῦν Ιὠνίαν ἔχουσαι ἄριστα κεκρᾶσθαι δοκοῦσιν, ὥσπερ ἄλλο τι τῶν οἴκοθεν μετειληφυῖαι. ὥστε οὐ τὰ μὲν πρὸσ ἄρκτον ἂν εἴποι τισ εἶναι τῆσ χώρασ, τὰ δὲ πρὸσ μεσημβρίαν ὀνομάζων, οὐδ’ αὖ τὰ λοιπὰ δύο ὡσαύτωσ, ἀλλ’ ἄνευ τῆσ προσθήκησ ἔξεστιν ὁρίσασθαι τὰ μὲν ἔνθεν αὐτῆσ ἄρκτον εἶναι, τὰ δὲ ἔνθεν μεσημβρίαν ἤδη, ἀνατολάσ τε καὶ δύσεισ ὅσον τὸ ἄνω καὶ κάτω, αὐτὴν δ’ εἶναι πάντων ὡσπερεὶ μεθόριον, κοινόν τινα χῶρον, οὗ πάντα τὰ τμήματα συγκεράννυται, ὑπ’ αὐτὴν, ὡσ εἰπεῖν, τὴν ἀκρόπολιν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τὴν τοῦ Διὸσ ἀρχὴν ὡσ ἀληθῶσ γιγνομένην λῆξιν τῆσ Ἀθηνᾶσ καὶ τῶν ταύτησ ἔργων τε καὶ θρεμμάτων τόπον οἰκεῖον. οὐ γὰρ ἔστιν ὅστισ τῶν περὶ γῆν ἀέρων τοσοῦτον ἀφέστηκε γῆσ τῇ φύσει οὐδ’ αἰθέρι μᾶλλον εἴκασται. γῆσ μὲν δὴ καὶ θαλάττησ καὶ ἀέρων εἰσ τοῦτ’ ἔθεσαν τὴν Ἀττικὴν οἷσ ταῦτα ἔπρεπε δημιουργοῖσ. ἃ δὲ τούτοισ τοιούτοισ οὖσιν ἕπεται πολλὴ ῥᾳστώνη δεικνύναι, πεδίων τε κάλλη καὶ χάριτασ τῶν μὲν πρὸ τῆσ πόλεωσ εὐθὺσ ἀπὸ τοῦ τείχουσ, μᾶλλον δὲ ἀπὸ τῆσ ἀκροπόλεωσ κεχυμένων καὶ ἐγκαταμιγνυμένων τῇ πόλει, τῶν δὲ ἐφ’ ἑκάστῃ τῇ θαλάττῃ τοῖσ αἰγιαλοῖσ ἐφορμούντων, τῶν δ’ ἐν τῇ μεσογείᾳ τοῖσ ὄρεσι τοῖσ περιέχουσιν ὥσπερ ἄλλοισ ὁρίοισ διειλημμένων ἐν κόλπων θαλαττίων τινῶν σχήματι. καὶ μὴν τήν γε τῶν ὀρῶν φαιδρότητα καὶ χάριν τίσ οὐκ ἂν ἀγασθείη; οἷσ γε τοσοῦτον κόσμου περίεστιν ὥστε καὶ τὰσ πόλεισ αὐτὰ δὴ κοσμεῖ·

ὃ γὰρ εἰκὸσ ἔχειν τὴν χώραν, ἔργον θεῶν οὖσαν, σπέρμα τῆσ χάριτοσ τῆσ πρὸσ τοὺσ θεοὺσ, τοῦτο δείκνυσιν ἐν τοῖσ πρώτοισ, καὶ προξενεῖ διὰ τῆσ φύσεωσ τὴν χάριν. ἔστι δὲ ἐπιτηδειοτάτη πρὸσ κάλλη νεῶν καὶ ἀγαλμάτων, ὥστε δὶσ ἡγεμὼν τούτων ἂν εἰή. καὶ γὰρ ἐνθένδε ταῦτα πάντα ἤρξατο τῷ νόμῳ καὶ τὴν χορηγίαν οἴκοθεν ἡ πόλισ ἔσχηκεν εἰσ αὐτά. ἀλλὰ γὰρ οὐκ ἔχω τί χρήσωμαι, ἐπέρχεται γάρ μοι καὶ κατὰ μέρη τὴν ἐπιτηδειότητα ἀποφαίνειν τῆσ χώρασ, οἱο͂ν εὐθὺσ τὸ μήτε ὑπτίαν εἶναι διὰ πάσησ μήτε ὄρειον παντελῶσ, ἀλλ’ ἐσχηματίσθαι πρὸσ τὴν ἑκατέρου χρείαν ἐν μέρει καὶ πεποικίλθαι, ὥστε πῶσ οὐκ ἂν ὀρθῶσ εἴποι τισ εἶναι τελέασ καὶ πάσησ τῆσ οἰκουμένησ οἱονεὶ μίμημα σωζούσησ; ἔτι δὲ ἡ τῆσ θαλάττησ τε καὶ γῆσ διὰ τῶν λιμένων συζυγία καὶ συμφωνία, τῶν δ’ αὖ πεδίων καὶ τῶν ὀρῶν ἡ σὺν ὡρ́ᾳ μίξισ καὶ χάρισ οὐ τῶν ὅπου τισ ἂν εἴποι συμβεβηκότων οἶμαι. ἔξεστι δὲ ὁρᾶν καὶ τὰσ φλέβασ τὰσ ἀργυρίτιδασ ὥσπερ νοτίδασ διὰ πάσησ τῆσ ὀρείου διηκούσασ, ὅπωσ ἄρα μηδὲν ἀργὸν εἰή τῆσ Ἀττικῆσ μηδ’ εἰή ταῖσ προσόδοισ δυσχωρία μηδαμῆ, ἀλλὰ τὴν ἑτέρων εὔγεων ἡ τῇδε ἄσποροσ νικῴη. ἔπρεπε δ’ ἄρα καὶ τοῦτο ἐλευθερίασ ἐφόδιον καὶ μεγαλοψυχίασ παρεσκευάσθαι τῇ πόλει. ἔτι τοίνυν ἀενάων ποταμῶν ῥεύματα ἄλυπα καὶ πηγὰσ ἀφθόνουσ καὶ καρπῶν ἁπάντων φορὰν, ὧν ὁ πάντων ἡμερώτατοσ ἐνταῦθα τῶν πανταχοῦ κάλλιστοσ περιφανῶσ. ἀλλὰ ταῦτα μέν ἐστιν ὥσπερ ἀπὸ τῶν τραγημάτων τὴν εὐωχίαν σεμνύνειν·

οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι καθάπερ θέαν καταλαβόντεσ οὕτω ταῦτα κρίνουσιν, οὐ τῷ μᾶλλον ἄλλων ἑαυτοῖσ προσήκειν τῶν χωρίων τοὺσ ἄλλουσ ἀφορίζοντεσ, ἀλλὰ τῷ φθῆναι κατασχόντεσ, καὶ ξένουσ ὀνομάζουσι τοὺσ δευτέρουσ ἐλθόντασ, ἀγνοοῦντεσ ὅτι πάντεσ ὁμοίωσ εἰσὶ ξένοι, μᾶλλον δὲ αὐτοὶ ξένοι πρῶτοι, καὶ τοσοῦτον τῶν δημοποιήτων, οὓσ αὐτοὶ ποιοῦνται, διαφέρουσιν, ὅσον οὐ κριθέντεσ ἄξιοι τῆσ πολιτείασ, ἀλλ’ εἰσβιασάμενοι προὐβάλοντο τὴν πατρίδα, ὥσπερ ὅπλων ἀπορίᾳ τῷ φανέντι χρησάμενοι· τὸν δὲ οἰκειότατον καὶ μέγιστον τῆσ χώρασ καρπόν τε καὶ κόσμον καὶ ὃσ ἅπασαν ἔχει τὴν ἐπιτηδειότητα συλλαβὼν αὐτῆσ ἤδη δίειμι. ἀρχὴ δέ μοι τοῦ λόγου κατελήλυθεν εἰσ ἀρχήν τινα ἑτέραν. ἄλλασ μὲν γὰρ χώρασ ἐλέφαντεσ καὶ λέοντεσ κοσμοῦσι, τὰσ δὲ ἵπποι κύνεσ, τὰσ δὲ ἃ τοὺσ παῖδασ ἀκούοντασ ἐκπλήττει· τὴν δὲ ὑμετέραν χώραν κοσμεῖ τῶν ἐπὶ γῆσ τὸ κάλλιστον, οὐ κατὰ τοὺσ ἐν Ἰνδοῖσ μύρμηκασ ὑποπτέρουσ ἄξιον εἰπεῖν. πρώτη γὰρ ἤνεγκεν ἄνθρωπον καὶ πρώτη πατρίσ ἐστιν ἀνθρώπου, καὶ ὅπερ τοῖσ πᾶσι ζώοισ τοῖσ ἐγγείοισ ἐστὶν ἡ πᾶσα γῆ, τοῦτο ἥδε νενίκηκεν εἶναι τῷ τῶν ἀνθρώπων γένει, μήτηρ καὶ τροφὸσ κοινὴ καὶ τῆσ φύσεωσ ἀφορμὴ, χῶρόσ τισ ἀνθρώπων ἴδιοσ ἐκ πάσησ γῆσ ἐξῃρημένοσ, ὥσπερ οἱ τῶν τεμενῶν ὁρ́οι. διὸ δὴ καὶ πάντα κρατίστουσ καὶ τῆσ γιγνομένησ ἀρετῆσ ἐπὶ πλεῖστον ἥκοντασ ἤνεγκεν, ἅτε οἰκείασ αὐτῇ τῆσ φορᾶσ οὔσησ, οὐκ ἐπεισάκτου. οὐ γὰρ πλάνην καταλύσαντεσ οὐδὲ ὥσπερ ἐπὶ σκότουσ πατρίδα ζητοῦντεσ διὰ πάσησ γῆσ καὶ θαλάττησ, οὐδὲ δυοῖν δυστυχίαιν ἡγησαμέναιν, κατέσχον τὴν χώραν, βιασάμενοι τὴν ἐπωνυμίαν, εἴξαντεσ μὲν τοῖσ κρείττοσιν, ἐκβαλόντεσ δὲ τοὺσ ἥττουσ, ἀλλ’ ὥσπερ τὸ ἐκ τῶν πηγῶν ὕδωρ ἐκ τῶν κόλπων τῆσ γῆσ ἀνῆλθε τὸ γένοσ, αὐτὸ ἐξ αὑτοῦ λαβὸν τὴν ἀρχήν· καὶ ξένοι καὶ πολῖται μόνῃ τῇ γῇ ταύτῃ πρέπουσι διῃρῆσθαι. μόνοισ δ’ ὑμῖν ὑπάρχει καθαρὰν εὐγένειάν τε καὶ πολιτείαν αὐχῆσαι.

πολλῶν δὲ ἐπιρρεόντων καὶ πάντων αὐτὸ ἕκαστον εἰπεῖν ἐπειγόντων αἱροῦμαι τὸ τῇ φύσει δεύτερον καὶ τὸ πρὸ αὐτοῦ βεβαιοῦν ἐφεξῆσ ἀποδοῦναι. καὶ δυοῖν ὄντοιν ὀνομάτοιν ἑκάτερον κύριόν ἐστι τῇ χώρᾳ διὰ τὸ ἕτερον· εἰκότωσ. οἵ τε γὰρ ξένοι διὰ τοὺσ ἄλλουσ πολίτασ γνησίουσ ὄντασ ἐνέχονται τῷ προσρήματι οἵ τε πολῖται βεβαιοῦσι τὴν ἐπωνυμίαν τῷ καθαροὶ ξένων εἶναι τὸ ἐξ ἀρχῆσ· οὔκουν ἐξούλησ γε μόνοισ ὑμῖν, εἰ οἱο͂́ν τ’ ἐστὶν εἰπεῖν, οὐδ’ ἂν εἷσ λάχοι τῆσ γῆσ, οὐ μᾶλλόν γε ἢ τῆσ μητρόσ τινι. καὶ τοίνυν μόνοισ τοῖσ τῇδε γενομένοισ δημοποιήτοισ οὐκ ἔπεστι γέλωσ· ὄντεσ γὰρ ἅπαντεσ φύσει πολῖται τῆσ χώρασ νόμῳ τοῖσ ἄλλοισ τὴν τιμὴν ἀπενείματε· τῶν δ’ ἄλλων οἱ πλεῖστοι κινδυνεύουσι νόθοι νόθουσ εἰσποιεῖσθαι, χρόνῳ τὴν ἀρχαίαν φύσιν διαφθείραντεσ, ὥσπερ ἐν συνοικίᾳ τῇ πάσῃ γῇ ζῶντεσ, ἐκ περιόδων καλοῦντεσ οἰκείαν οἱ τελευταῖοι τῶν ἄλλων οἰκησάμενοι. καί μοι δοκεῖ τισ ἂν εἰπεῖν παραιτησάμενοσ τὸν φθόνον ὅτι οἱ μὲν ἄλλοι τὰσ πόλεισ οἰκοῦσιν, ὥσπερ στρατόπεδα, οἷσ κατέλαβον ἐμμείναντεσ, μόνοισ δὲ τοῖσ ταύτησ ἐγγόνοισ τῆσ χώρασ ἡ πόλισ ἐστὶ κυρία καὶ μόνη πόλεων, ἢ κομιδῆ γε ἐν ὀλίγαισ ἑστίαν ἀκίνητον πρυτανείου δικαίωσ νέμει. ἐπειδὴ γὰρ ἀνῆκεν ἡ χώρα τοὺσ ἄνδρασ, ἐκόσμει καὶ κατεσκεύαζε τὸν βίον αὐτοῖσ, ἃ μητρὸσ ἦν ἔργα ποιοῦσα, καὶ οὐ περιεῖδεν ὥσπερ ἀλλοτρίασ τῆσ τροφοῦ δεηθέντασ, ἀλλ’ ἐκ τῶν αὐτῶν κόλπων ἐδωρεῖτο τὰ δεύτερα.

λαβόντεσ δὲ οὕτω τὰσ παρὰ τῶν θεῶν δωρεὰσ οὕτωσ εὖ τοὺσ δόντασ ἐμιμήσαντο ὥστε αὐτοὶ τοῖσ ἄλλοισ ἀνθρώποισ ἀντὶ τῶν θεῶν κατέστησαν, καὶ πεῖραν ταύτην πρώτην ἔδοσαν τοῦ κατ’ ἀξίαν τυχεῖν, τὸ χρήσασθαι τοῖσ ὑπάρχουσιν ὡσ προσῆκεν. καὶ γίγνεται δὴ πανήγυρισ ὡσ ἀληθῶσ ἱερὰ καὶ ὑπὲρ γῆσ πάσησ τῆσ οἰκουμένησ ἐνταυθοῖ καὶ ὥσπερ ἐν θεωρίᾳ πάντα εἰσ ἅμιλλαν κατέστη. ἔρρωτο μὲν ἡ γῆ πρὸσ ἁπάσασ γονὰσ, θεοὶ δὲ συμφέροντεσ παρεῖχον οἱ μὲν φυτὰ, οἱ δὲ σπέρματα, οἱ δὲ βοσκήματα, ὧν ἔμελλεν ἡ φορὰ τὸ τοῦ ἀνθρώπου σῶμα κοσμήσειν οὐχ ἧττον ἢ τὸ οἰκεῖον καὶ παρέξειν τὴν σκέπην κοινὴν τοῖσ μὲν τὴν ἐπέτειον καὶ πρώτην ἀεὶ, τοῖσ δὲ εἰσ ὅσον ἐξικνεῖτο· τέχνασ δὲ ἐπὶ τούτοισ ἔφαινον τὰσ μὲν πυρὶ συγκεραννύντεσ, τὰσ δὲ καὶ πυρὸσ χωρίσ. καίτοι ταῦτα οὐ μόνον τοῦ πλήθουσ ἕνεκα τῶν ἐνταῦθα καὶ φύντων καὶ φανέντων φιλοτιμίαν ἔχει τῇ πόλει καὶ χάριν, ἀλλὰ καὶ τεκμήρια παμμεγέθη τοῦ πρώτου λόγου, καὶ παντόσ ἐστιν ἐναργέστερα, ὅτι πρῶτον ἄνθρωποσ ἐπὶ τῆσδε τῆσ γῆσ ἔστη, καὶ ταὐτὰ συμβαίνει πλήθει τε ὑπερφέρειν καὶ σημεῖα τῆσ ἀληθείασ ἀλλήλοισ ἑξῆσ εἶναι. πρώτουσ μὲν γὰρ φύντασ ἔδει πρώτουσ καὶ δεηθῆναι, δεηθέντασ δέ που καὶ τυχεῖν· καὶ μὴν τοῦτό γε ἀμήχανον μὴ θεοφιλεῖσ ὄντασ, θεοφιλεῖσ δ’ αὖ τιθέναι τοὺσ πρώτουσ ἀξιωθέντασ φῦναι πῶσ οὐκ εὔλογον; πάλιν γὰρ εἰσ ταυτὸν ἐπανέρχεται. καὶ μὴν τούσ γε θεοὺσ ἀμφοτέρων χάριν εἰκὸσ τῇ γῇ τὴν φορὰν πληρῶσαι, τοῦτο μὲν τῆσ χρείασ, ὅτι πρώτουσ, ὥσπερ ἔφην, τοὺσ ἐν ταύτῃ κατελάμβανε, τοῦτο δὲ τῆσ τιμῆσ, ἣ τοῖσ ἀρίστοισ ὠφείλετο. οὐ γὰρ ἠξίωσαν αὐτὸ δὴ τοῦτο γῇ κρύψαντεσ ἐξαρκεῖν, ἀλλὰ τοσοῦτον ἀπέσχον τοῦ φοβηθῆναι μὴ ἄρα τοὺσ ἄλλουσ ἐξ ἴσου σφίσι ποιήσωσιν, ὥστ’ οὐκ εἶναι κάλλιον ᾠήθησαν ὅσῳ τῶν ἄλλων προέχουσιν ἐνδείξασθαι ἢ εἰ πάντασ εὖ ποιοῦντεσ ὀφθήσονται.

δοκεῖ δέ μοι καὶ Ἡρακλῆσ ὕστερον παράδειγμα τοῦ βίου τήνδε τὴν πόλιν ποιησάμενοσ τὴν διάνοιαν ἐκείνην ὑπὲρ ἁπάντων ἀνθρώπων λαβεῖν, ἣ μετὰ τῶν θεῶν αὐτὸν καταστήσασα ἔχει. καὶ τὸ σημεῖον ἐναργὲσ ἡ πρὸσ Θησέα φιλία οὐ μόνον τῶν ἐκείνοισ πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ, ἀλλὰ καὶ τῶν οἱστισινοῦν πρὸσ ἀλλήλουσ καθ’ ἑταιρίαν γενομένων παμπληθὲσ ὑπερέχουσα. ἀνθ’ ὧν αὖ καὶ πρώτη πόλεων ἥδε ἐτίμησεν ἐκεῖνον ταῖσ τῶν θεῶν τιμαῖσ καὶ τοὺσ παῖδασ διετήρησε μόνη. ἀλλ’ ὁ λόγοσ γὰρ ὥσπερ ῥεῦμα φέρων ὑπήνεγκε βίᾳ· ἀναχωρεῖν οὖν ὅθεν ἐξέβην καιρόσ. πέμπουσι δὴ θείᾳ πομπῇ γῆν ἐπὶ πᾶσαν ἀφορμὰσ τοῦ βίου, καθάπερ θεωρικοῦ τινοσ διάδοσιν ἐπιστήσαντεσ τῶν Δήμητροσ, ὡσ λέγεται, τροφίμων ἕνα, καὶ τὸ ἁρ́μα πτερωτὸν εἶναι φήμη κατέσχεν, ὅτι θᾶττον ἐλπίδοσ ᾔει πανταχοῦ, καὶ πρόσαντεσ οὐδ’ ἄβατον οὐδὲν ἦν αὐτῷ, ἀλλ’ ὥσπερ διὰ ψιλοῦ τοῦ ἀέροσ, οὕτωσ ἐκομίζετο. δοκοῦσι δέ μοι κἀκεῖνον τὸν λόγον ἔργῳ πρῶτοι βεβαιῶσαι, καὶ καταδεῖξαι τὰσ χάριτασ ταχείασ εἶναι τὴν φύσιν· εὖ γὰρ ποιοῦντεσ ἔφθανον τὴν ἐπιθυμίαν τῶν εὖ παθεῖν δεομένων. μνημεῖον δὲ καὶ σύμβολον τῆσ θείασ ἐκείνησ πομπῆσ καὶ τῆσ εἰσ ἅπαντασ εὐεργεσίασ αἱ παρὰ τῶν Ἑλλήνων ἀπαρχαὶ δεῦρ’ ἀφικνούμεναι καθ’ ἕκαστον ἔτοσ τῶν σπερμάτων ἐπὶ τῶν προτέρων χρόνων. ἔτι δὲ αἱ τοῦ θεοῦ μαντεῖαι, δι’ ὧν μητρόπολιν τῶν καρπῶν ὀνομάζει τὴν πόλιν, ἄμφω μαρτυρῶν, καὶ πρώτην ἔχειν καὶ τοῖσ ἄλλοισ παρ’ αὐτῆσ γενέσθαι. τίθησι δὲ καὶ ἀγῶνασ πρώτη πόλεων ἁπασῶν καὶ τὸ ἆθλον ἐκ τῶν εὐεργεσιῶν, καλῶσ τὰ δοθέντα πιστουμένη. καίτοι πῶσ οὐκ ἀληθῶσ ἐκεῖνοι θεῶν μὲν παῖδεσ, θεῶν δὲ καὶ τρόφιμοι, πρόγονοι δὲ τοῦ κοινοῦ βίου πᾶσιν ἀνθρώποισ; οἳ μετὰ τοιαύτην τιμὴν παρὰ τῶν θεῶν αὐτοῖσ ὑπάρξασαν ἄλλα καλλίω τοῖσ ἐξ ἑαυτῶν εἰσ φιλοτιμίαν κατέλιπον, τοιοῦτοι μὲν πρὸσ τοὺσ δόντασ θεοὺσ γενόμενοι, οὕτω δ’ αὖ καὶ τοῖσ ἄλλοισ ὁμιλήσαντεσ ἀνθρώποισ.

καὶ τοῦτο μὲν ἐνταυθοῖ λῆξαν τελέωσ ἡμῖν διήνυσται, τὰ δ’ ἐντεῦθεν ὥσπερ ὁδοῦ διττὰ φέρει καὶ πλείω τμήματα τοῖσ μὲν εἰρημένοισ ἕκαστον ἐφεξῆσ, ἐν μέρει δ’ εἰπεῖν, εἰ σώζοντα ἐν ἀλλήλοισ τὴν διαδοχὴν, οὔπω δῆλον. κράτιστον δ’ ἴσωσ περὶ τῶν θείων πρῶτον διεξελθεῖν, εἶθ’ οὕτωσ καὶ περὶ τῆσ ἄλλησ ἐκείνων ἀρετῆσ διαλέγεσθαι· ἔτι δ’ ὧν καθ’ αὑτούσ τε καὶ ἐν κοινωνίαισ εἰργάσαντο οἱ καθ’ ἑκάστουσ ἀεὶ τοὺσ χρόνουσ. μικρὸν δὲ ἀναλήψομαι· οὐ γὰρ μόνον οἷσ εἶπον ἐτίμησαν οἱ θεοὶ τὴν γῆν ὑμῖν, ἀλλὰ καὶ πολλοῖσ ἄλλοισ μεγάλοισ, μεγίστῳ δὲ, ὃ καὶ μόνον εἰπεῖν ἴσωσ ἐξήρκει· περὶ γὰρ μόνησ ταύτησ τῶν ὑφ’ ἡλίῳ πόλεων ἤρισαν καὶ καταλαμβάνουσι τὴν ἀκρόπολιν ὥσπερ ἐπὶ μοναρχίᾳ σχεδὸν ὡσ εἰπεῖν οἱ πρῶτοι τῶν θεῶν. ταύτησ δὲ τῆσ τιμῆσ οὐχ ἥττω τὴν δευτέραν ἐπεδείξαντο, ἐπιτρέψαντεσ δικασταῖσ καὶ κριταῖσ αὐτοῖσ τοῖσ τότε τὴν χώραν ἔχουσι, νομίσαντεσ χάριεν καὶ κοῦφον ἐπ’ ἀμφότερα ἐν τοῖσ παιδικοῖσ κριθῆναι. φανέντων δὲ τῶν συμβόλων ἑκατέρωθεν, τοῦ τε ῥοθίου καὶ τοῦ θαλλοῦ, νικᾷ μὲν Ἀθηνᾶ καὶ καταδείκνυσι τὸν θαλλὸν νικῆσ εἶναι σύμβολον, Ποσειδῶν δὲ ὑπεχώρησε μὲν, οὐ μὴν κατέλυσε τὸν ἔρωτα. τῆσ δὲ παρ’ ἀμφοτέρων σπουδῆσ τε καὶ τιμῆσ οὐκ ἐλάττω σημεῖα τὰ δεύτερα· ἡ μὲν γὰρ σοφίᾳ νικᾶν ἔδωκε τῇ πόλει, ὁ δὲ ταῖσ ναυμαχίαισ οὐ μόνον τοὺσ ἀνταγωνιστὰσ νικᾶν, ἀλλὰ καὶ τοὺσ τῶν αὐτῶν μετασχόντασ, οἶμαι δὲ καὶ οἷσ ὅλωσ ἀγῶνεσ καὶ νῖκαι ναυτικαὶ γεγόνασιν. ἀλλ’ ὁ μὲν περὶ τούτων ἐκδέχεται λόγοσ αὐτίκα. λαβοῦσα δὲ τὰσ ψήφουσ ἡ θεὸσ τὴν ἐπωνυμίαν τῇ πόλει δίδωσιν ὡσ ἑαυτῆσ οὔσῃ καὶ κατεσκευάσατο ὡσ κτῆμα ἑαυτῆσ, διαρκῆ πρὸσ εἰρήνην τε καὶ πόλεμον, πρῶτον μὲν λόγουσ τε καὶ νόμων τάξιν καταδείξασα καὶ πολιτείαν δυναστείασ ἀπηλλαγμένην.

ἀλλ’ ὥσπερ τὰ ὕδατα ὅσα μαντικὰ καὶ πνεύματα αὐτόθεν ἰσχύει, οὕτωσ καὶ οὗτοσ ὁ χῶροσ ὥσπερ ἀνιέναι δοκεῖ τὴν τοῦ δικαίου γνῶσιν ἐναργῆ καὶ τῆσ παρὰ τοῖσ θεοῖσ ὡσ δυνατὸν ἐγγυτάτω. ἀφ’ ὧν μαθήματα πάντα εὑρέθη καὶ βίων παραδείγματα εἰσῆλθεν. αὖθισ δὲ ὅπλων τε χρῆσιν διδάξασα καὶ κοσμήσασα πρώτουσ ᾧ νῦν ἡμεῖσ ἐκείνην σχήματι, ἔτι δ’ ἵππων ἁμιλλητηρίων καὶ πολεμιστηρίων ἔφηνεν ὀχήματα· καὶ ζεύγνυσιν ἐν τῇδε τῇ γῇ πρῶτοσ ἀνθρώπων ὁ τῆσδε τῆσ θεοῦ πάρεδροσ ἁρ́μα τέλειον σὺν τῇ θεῷ καὶ φαίνει πᾶσι τὴν τελείαν ἱππικήν. ἐπὶ δὲ τούτοισ χορεῖαι καὶ τελεταὶ καὶ πανηγύρεισ ἐπεκράτησαν ἄλλαι δι’ ἄλλων θεῶν ἐπιδημίασ. ταῖσ γὰρ τιμαῖσ τῶν θεῶν ἠκολούθει τὰ δῶρα διδόντων καὶ λαμβανόντων ἐκ τῶν αὐτῶν τὰ ἐπιβάλλοντα ἑκατέροισ. οὐ μόνον δὲ ὑπὲρ τῆσ πόλεωσ θεοὶ πρὸσ ἀλλήλουσ ἤρισαν, ἀλλὰ καὶ ὧν ἤρισαν πρὸσ ἀλλήλουσ ἐν τῇδε τῇ πόλει τὰσ κρίσεισ ἐποιήσαντο, πανταχόθεν πάντασ ἀνθρώπουσ ἐπιστρέφοντεσ πρὸσ τὴν πόλιν καὶ πάντων ἀρχὰσ καὶ δείγματα βουλόμενοι καταθέσθαι παρ’ αὐτῇ, καθάπερ οἱ τοὺσ παῖδασ προδιδάσκοντεσ, ἵν’ ὥσπερ πανταχοῦ τῶν ἄκρων προδιδαξάντων καλῶσ ἔχει τοῖσ ζηλοῦσιν, οὕτω κἀκεῖνοι τέλειοι τὴν γιγνομένην ἀρετὴν ἀποβαῖεν, οἷσ χρῆν ἑπόμενοι, καὶ μὴ μόνον τῶν πυρῶν καὶ κριθῶν εἰή τὰ σπέρματα αὐτοῖσ, ἀλλὰ καὶ δικαιοσύνησ καὶ τῆσ ἄλλησ ἁπάσησ διαίτησ τε καὶ πολιτείασ ἐκ θεῶν αὐτοῖσ εἰή τὰ σπέρματα. καὶ λαγχάνει Ποσειδῶν Ἄρει τὴν ὑπὲρ τοῦ παιδὸσ καὶ νικᾷ ἐν ἅπασι τοῖσ θεοῖσ καὶ τὴν ἐπωνυμίαν ὁ τόποσ λαμβάνει τὴν αὐτὴν τοῦ τε συμβάντοσ σύμβολον καὶ δικαιοσύνησ ὥσπερ ἄλλο τι μαρτύριον καὶ πίστιν εἰσ ἀνθρώπουσ. οὐ γὰρ ἔστιν ὑπὲρ τὸν Ἄρειον πάγον οὐδὲν εὑρεῖν, εἴ τισ ὑπερβολὴν ζητοίη. καὶ τοσούτῳ τετίμηται παρὰ πάντων τῷ συγκεχωρηκότι, ὥσθ’ οἱ μὲν ἡττώμενοι στέργουσιν ὁμοίωσ τοῖσ κεκρατηκόσιν, ἀρχαὶ δὲ πᾶσαι καὶ συνέδρια τά τε ἄλλα καὶ τὸ μέγιστον ὁ δῆμοσ πάντεσ ἰδιῶται πρὸσ τὰσ ἐν τούτῳ τῷ τόπῳ δίκασ εἰσὶν εἴκοντεσ.

καὶ μεταβολὴ τοῦ χωρίου τούτου μόνου ἤδη σχεδὸν οὐχ ἥψατο, οἱᾶ δὴ τὰ ἀνθρώπινα, ἀλλ’ ὥσπερ ἀγωνιστήριον τοῖσ θεοῖσ ἀνεῖται καὶ οἷσ ἐξ ἐκείνου καθήκει καὶ πάντεσ παράδειγμα δικαιοσύνησ νομίζοντεσ οὕτω τιμῶσιν αἰδοῖ τῶν θεῶν. ἑτέρα δὲ γίγνεται κρίσισ ὕστερον μικτὴ τοῖσ ἀγωνισταῖσ, θεία δὲ καὶ αὕτη τοῖσ δικασταῖσ, ἣν ἀγωνίζεται τῶν Πελοπιδῶν ἀνὴρ δυστυχῶν πρὸσ τὰσ νῦν προσοίκουσ τῷ τόπῳ θεὰσ σεμνὰσ, καταφυγὼν καὶ δοὺσ ὥσπερ ἔφεσιν εἰσ τὴν πόλιν, ὡσ ἐνταῦθα εἴπερ που τὴν δικαίαν φιλανθρωπίαν οὖσαν, καὶ τυχὼν τῆσ θεοῦ τῶν μανιῶν ἀπαλλάττεται. περὶ μὲν δὴ γένουσ καὶ τροφῆσ καὶ τῆσ ἐκ θεῶν τιμῆσ καὶ τῶν δωρεῶν, ἃσ αὐτοί τε εὑρ́οντο καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἔνειμαν, εἴρηται, τῶν μὲν πραγμάτων ἴσωσ ἧττον, οὐχ ἧττον δὲ ἢ τοῖσ πρὸ ἡμῶν. νῦν δὲ παντοδαπῶν ἐπιόντων ἀκόλουθον ἴσωσ ἐστὶ λέγειν ὧν μέροσ ἐγγέγραπται τοῖσ εἰρημένοισ, ὅσῃ τινὶ καὶ οἱᾴ τῇ περιουσίᾳ τῆσ φιλανθρωπίασ εἰσ ἅπαντασ ἐχρήσαντο καὶ ὅπωσ εἰσ τὸ κοινὸν ἐπολιτεύσαντο. ἄνειμι δὲ κἀνταῦθα μικρόν. ὥσπερ γὰρ τοῖσ θεοῖσ οὐκ ἀπέχρησε δι’ ἑνόσ τινοσ τρόπου τὴν εὔνοιαν ἐνδείξασθαι τῇ πόλει, οὕτωσ οὐδ’ ἐκεῖνοι τοῦ σίτου τὴν κοινωνίαν τοῖσ ἀνθρώποισ ἔκριναν ἐξαρκεῖν, ἀλλ’ ὁδῷ προῄεσαν αὔξοντεσ τὴν φιλοτιμίαν, ὥσπερ οἱ τὰ σπέρματα. μεγίστη δὲ καὶ κοινοτάτη τῶν εὐεργεσιῶν ἡ τῶν πανταχόθεν δυστυχούντων ὑποδοχὴ καὶ παραμυθία. οὐ γάρ ἐστι γένοσ οὐδὲν τῆσ Ἑλλάδοσ, ὡσ ἔποσ εἰπεῖν, ὃ τῆσδε τῆσ πόλεωσ ἀπείρατόν ἐστιν, οὐδ’ ἀοίκον ἐπὶ καιρῶν, ἀλλὰ καὶ πόλεισ καὶ ἔθνη μετελήλυθεν εἰσ αὐτὴν καὶ καταπέφευγε, καὶ κατ’ ἄνδρα σχεδὸν οἱ γνωριμώτατοι, ὧν ἁπάντων μὲν ἀμήχανον καὶ μνημονεῦσαι πρῶτον καὶ τῆσ μνήμησ τοὺσ λόγουσ συμμέτρουσ ἀποδοῦναι, μὴ ὅτι τῶν ἰδίᾳ λέγω μεταστάντων κατὰ συμφορὰσ, ἀλλ’ οὐδὲ τῶν κοινῇ· ἃ δ’ ἐστὶ τῶν παλαιῶν ἐντιμότατα καὶ ὥσπερ ἀρχὴ τοῖσ πολλοῖσ διηγεῖσθαι, Ἡρακλέουσ ἀπελθόντοσ ἐξ ἀνθρώπων ἡ μὲν πόλισ καὶ νεὼσ καὶ βωμοὺσ ἱδρύεται πρώτη, καθάπερ καὶ πρόσθεν τοῖσ μυστηρίοισ ἐτίμησε πρῶτον ξένων.

καὶ διατελεῖ δὴ θεὸσ ὢν καὶ δοκῶν ἐξ ἐκείνου. οὐ γὰρ μόνον τοὺσ πρεσβυτάτουσ ἄρα τῶν θεῶν ἦρξε τιμᾶν, καὶ ταῦτα διαφερόντωσ καὶ ὑπὲρ πάντασ τοὺσ ἀκολουθήσαντασ, ἀλλὰ καὶ τοὺσ ἐπήλυδασ αὕτη μετὰ τῶν ἄλλων θεῶν ἐνέκρινεν, ὥσπερ συμπολιτευομένη τοῖσ θεοῖσ· ἅμα γὰρ ἐκεῖνοί τε ἐδέχοντο καὶ ταύτην οὐκ ἐλελήθει, ἀλλ’ ἐξηγεῖτο τοῖσ ἄλλοισ ἀνθρώποισ καὶ ἀνεκήρυττεν, ὥστε ἀπέφηνε τούσ τε Θηβαίουσ ὀλίγον τῇ φύσει προσήκοντασ αὐτῷ, κατὰ ταὐτὰ δὲ καὶ τοὺσ ἄλλουσ οἷσ τι μέτεστιν ὡσ οἰκείοισ ἐκείνου μνήμησ. μόνη γὰρ οἶδε τίνων ἦν ἄξιοσ. αὐτῷ μὲν δὴ ταύτην ἀποδεδώκει τὴν χάριν, δι’ ἣν καὶ ὅσων παρὰ τῶν ἄλλων ἔτυχεν Ἡρακλῆσ ἁπάσασ τῆσ πόλεωσ χάριτασ δικαίωσ ἄν τισ λέγοι· ταύτην γὰρ ἅπαντεσ μιμησάμενοι τὰ δίκαια συνωμολόγησαν. Εὐρυσθέωσ δ’ ἐλάσαντοσ μὲν ἐκ Πελοποννήσου τοὺσ παῖδασ αὐτοῦ, προσθέντοσ δὲ ἑτέραν ἀγνωμοσύνην ἔτι μείζω καὶ δεινοτέραν, τὸ μηδὲ τῶν ἄλλων πόλεων μηδεμίαν δέχεσθαι προκηρῦξαι, καὶ τὰ ἔσχατα ἀπειλήσαντοσ, οἱ μὲν ἄλλοι πάντεσ ἐσχετλίαζον, βοηθεῖν δὲ οὐκ εἶχον· ἡ πόλισ δὲ ὑπεδέξατο μόνη τῶν πάντων, μισήσασα μᾶλλον τὰσ ἀπειλὰσ ἢ φοβηθεῖσα, καὶ τὴν προστασίαν, ἣν ἁπάντων ἀνθρώπων Ἡρακλῆσ ἔσχε, ταύτην αὐτὴ τοῖσ ἐκείνου παισὶν ὥσπερ τινὰ ἐράνου φορὰν διεσώσατο· εἰκότωσ. καὶ γὰρ ἐκείνῳ τῶν πλείστων διὰ Θησέωσ συνεπείληπτο, καὶ πάλαι κοινωνὸν ἦγεν, ἀφ’ οὗ ταὐτὰ ἑώρα γιγνώσκοντα ἑαυτῇ· καὶ ἃ μὲν κατειργάσατο μετ’ αὐτῶν καὶ ὑπὲρ αὐτῶν ἐν ἑτέρᾳ τῶν λόγων καθήκει δηλῶσαι μερίδι·

τὴν δ’ οὖν ἐπιτροπὴν οὕτω λαμπρὰν αὐτῶν ἐποιήσατο ὥστ’ αὐτοῖσ τὴν συμφορὰν λυσιτελῆσαι. οὐ γὰρ τὴν ὀρφανίαν μόνον ἄδηλον κατέστησεν, ἀντὶ τοῦ πατρὸσ αὐτοῖσ γενομένη, ἀλλὰ καὶ ὡσ πατρόθεν εὐεργέτασ τῶν ἀνθρώπων οὕτωσ ἐτίμησε, τέτταρασ μὲν δοῦσα νέμεσθαι πόλεισ τῶν τότε οἰκουμένων ἐν τῇ χώρᾳ, πρώτουσ δὲ θρέψασα δημοσίᾳ, πατρὸσ εὐεργέτου παῖδασ, ὥσπερ οὓσ ὕστερον τῶν ἐν τῷ πολέμῳ τελευτησάντων τρέφειν ἐνόμισε. καὶ μέντοι καὶ τὰ τροφεῖα πρέποντα ἐκομίσατο ἑαυτῇ· τῶν γὰρ ὑπηργμένων ἀξίουσ εὑρ͂εν· ἡ δ’ ἐκείνων ὁδὸσ τὸ δεῦρο κοινὴ πάντων ὕστερον τῶν ἐκπιπτόντων ἐγένετο, μᾶλλον δὲ ἐπὶ πολλοῖσ τοῖσ πρότερον κἀκεῖνοι κατέφυγον. ἅπασι γὰρ ἡ πόλισ ἑαυτὴν παρέσχε τοῖσ ἐν χρείᾳ κοινὴν εὐθὺσ ἐξ ἀρχῆσ, καὶ πάντεσ ἐπὶ δυοῖν ὁρμεῖν ἔδοξαν οἱ Ἕλληνεσ ἀληθῆ νομίσαντεσ, ἰδίᾳ μὲν ἕκαστοι τὴν ἀρχαίαν, κοινὴν δ’ ἅπαντεσ ταύτην προσονομάζοντεσ πατρίδα, καὶ τὴν μὲν προτέραν δευτέραν, τὴν δὲ ὑστέραν προτέραν ἄγοντεσ τῇ δυνάμει. τοσούτῳ γὰρ βεβαιοτέραν ταύτην αὑτοῖσ εἶναι καὶ λυσιτελεστέραν, ὅσῳ μᾶλλον ἀνάλωτον καὶ ὡσ ἀληθῶσ ἱερὰν καὶ μετὰ τῆσ πείρασ ἔγνωσαν, ὀρθῶσ βουλευόμενοι, τοῦτο μὲν οἱ περὶ Θήβασ ἀτυχήσαντεσ καὶ πάσησ τῆσ Βοιωτίασ συνεκπεσόντεσ, τοῦτο δὲ Θετταλῶν οἱ ταύτῃ τραπόμενοι καὶ Ταναγραίων οἱ μεταστάντεσ, Δωριέων Πελοποννήσου κρατησάντων, ὑπὸ τῶν εἰξάντων ἀναστάντεσ· οὗτοι δ’ ἦσαν Ιὠνία πάντεσ. τὸ δ’ αὐτὸ πρὸσ τοὺσ ἀπ’ ἀμφοτέρων τῶν αἰγιαλῶν ἐποίησε, τοῦ θ’ ἑσπερίου καὶ τοῦ ἑώου. καὶ γὰρ καὶ τούτουσ κἀκείνουσ ἐν ταῖσ ἀνάγκαισ ὑπεδέξατο. ἔστι δ’ ἃ καὶ παντάπασιν ἐκκεχωρηκότα νῦν γένη τῶν Ἑλλήνων καταφεύγοντα εἰσ αὐτὴν ἀνέλαβεν, ὥσπερ Δρύοπασ καὶ Πελασγούσ·

ὧν ἔτι καὶ νῦν σημεῖα τῆσ σωτηρίασ λείπεται. αἱ γὰρ ἀπ’ αὐτῶν ἐπωνυμίαι σύμβολον οὖσαι τῆσ οἰκήσεωσ αὐτῶν ἅμα καὶ τῆσ σωτηρίασ εἰσίν. οὕτω δ’ ἐκ παλαιοῦ πᾶσιν ἑαυτὴν δοῦσα διετήρησεν ὥσπερ νόμον εἰσ τέλοσ τὴν γνώμην, καὶ διεξῆλθε διὰ πάντων τῶν Ἑλληνικῶν καιρῶν, ἅπασι τὰσ πύλασ ὑπανοίγουσα τοῖσ ἐκ τῶν πολέμων, ἢ κατὰ στάσιν, ἢ κατ’ ἄλλην τινὰ φεύγουσι τύχην πόρρωθεν προκηρύττουσα θαρρεῖν, ὡσ οὐδεὶσ ἔσται τῶν Ἑλλήνων ἄπολισ, ἑώσ ἂν ἡ τῶν Ἀθηναίων ᾖ πόλισ, ἀλλ’ ἢ πατρίδα μεταλλάξουσιν οἷσ συμβαίνει. μιᾶσ μέν γε τῶν τριῶν ἐν Πελοποννήσῳ μοιρῶν διαφθαρείσησ τῆσ Μεσσηνίων μόνη διετήρησε τοὺσ λοιποὺσ αὐτῶν, δεξαμένη τε καὶ σκεψαμένη τόπουσ ἐν οἷσ ἔμελλον ἱδρύσεσθαι. καὶ νῦν εἰσὶ Μεσσήνιοι διὰ τὴν πόλιν. αὖθισ δὲ τοῦ περὶ Βοιωτίαν πάθουσ συμβάντοσ καὶ τῆσ παρασχούσησ ποθ’ αὑτὴν ἐνευτυχῆσαι τοῖσ Ἕλλησι πόλεωσ ἀπροσδοκήτωσ καὶ παρ’ ἀξίαν ἀναιρεθείσησ, οὐδένεσ εἰσ τὴν χρείαν ἀπεμνημόνευσαν οὐδ’ ἐπεκούφισαν, ἀλλὰ τὸ μὲν τῶν ἄλλων μέροσ ἐξήκει τὸ Πλαταιέων γένοσ, ἡ δὲ πόλισ μετὰ καλοῦ τοῦ σχήματοσ τὴν δυστυχίαν ἐπηνώρθωσεν αὐτοῖσ, Ἀθηναίουσ ἀντὶ Πλαταιέων ἀποφήνασα καὶ φυλάξασα τῷ τόπῳ τὸ μνημεῖον, ὥσπερ εἰκὸσ ἦν τὴν κοινῇ τότε πάντων προστᾶσαν· τοὺσ δὲ πταίσαντασ τῶν ἐκεῖ φανερῶν ἀνώρθωσε. πάλιν τοίνυν Θηβαίων κακῶσ ὑπὸ τῆσ φρουρᾶσ τῆσ Λακωνικῆσ διακειμένων ἐδέξατο τὸν δῆμον καὶ διέτριβον οἱ φεύγοντεσ ὡσ Ἀθηναῖοι τὸν χρόνον τοῦτον, ἑώσ ἔμελλον διὰ τῆσ πόλεωσ αὖθισ κομιεῖσθαι τὴν ἑαυτῶν. αὖθισ αὖ Πλαταιέασ δεύτερον ἐξοικισθέντασ καὶ Θεσπιέασ ἅμα ἐκείνοισ δέχεται πανοικησίᾳ. καὶ πάλιν Θηβαίουσ ἐπὶ τοῖσ ἐσχάτοισ ἀτυχήμασι καὶ πρὸ τούτων τοὺσ ἐπὶ Θρᾴκησ κακῶσ πράξαντασ δύο καὶ τριάκοντα πόλεων ὅσον λοιπὸν, τοὺσ ἐκ Κορίνθου καὶ Θάσου καὶ Βυζαντίου καὶ πανταχόθεν τίσ ἂν ἐξαριθμήσειεν; οἶμαι μὲν οὐδὲ τοὺσ ἐκ τῶν νήσων μόνον εἶναι ῥᾴδιον.

καὶ πρῶτον μὲν τὴν ἐπικειμένην ἐκάθηρε θάλατταν, ἐοίκα δὲ οὐ τὸ πρῶτον λέγειν τῶν ἔργων, καὶ τῆσ Ἑλλάδοσ ὥσπερ λήμην ἀφεῖλε, τοὺσ ἐπὶ τῶν προθύρων ὀχληροὺσ ἀναστήσασα, λέγω τὸ λῃστικὸν ἅπαν καὶ βαρβαρικὸν, καὶ καταναγκάσασα ὡσ πορρωτάτω τῆσ Ἑλληνικῆσ παραλίασ καὶ τῶν εἴσπλων ἀποχωρῆσαι. μόνη γὰρ ὡσ εἰπεῖν διαγέγονε πρὸσ τὴν ἁπάντων τύχην ἁμιλλωμένη καὶ πειρωμένη πᾶσι περιτρέπειν τὰσ συμφορὰσ ἐπὶ θάτερα, καὶ τὴν παροιμίαν ἐνήλλαξεν· οὐ γὰρ ἐκποδὼν εἶναι κατέδειξε φίλου κακῶσ πράξαντοσ, ἀλλὰ πολλοὺσ καὶ τῶν πρόσθεν διαφόρων ἐπὶ τοῖσ ἀτυχήμασι φίλουσ πεποίηται. οὐδ’ εὖ μὲν πράττουσι κέχρηται, κακῶσ δ’ ἀπαλλάξαντασ ἠτίμακε, τῇ τύχῃ μετροῦσα τὴν φιλανθρωπίαν, ἀλλὰ τοὺσ τοῦ δυστυχεῖν καιροὺσ τοῦ πράττειν εὖ πεποίηκε, τοῖσ πολλοῖσ τὰ παρ’ αὑτῆσ ἀγαθὰ προσθεῖσα καὶ ποιησαμένη κοινωνοὺσ, ὧν ὅτε κάλλιστα ἔπραττον οὐδ’ ἐλπὶσ ἦν αὐτοῖσ. καὶ γάρ τοι πάντεσ ἐν ἅπασι τοῖσ τῆσ χρείασ καιροῖσ μίαν ταύτην ὁδὸν εἶδον τὴν δεῦρο φέρουσαν. καὶ πρεσβυτάτη τῶν Ἑλληνίδων οὖσα τῷ δέχεσθαι τοὺσ πανταχόθεν μᾶλλον ἢ τῷ προειληφέναι τῷ χρόνῳ τοῦ γένουσ ὡσπερεὶ πατρίσ ἐστι καὶ ἑστία κοινή. καὶ τὴν ἐπιτηδειότητα τὴν πρὸσ ἅπαντασ οὐ μόνον οἷσ αὐτὴ παρ’ αὑτῆσ ἀπέστειλεν ἐδήλωσεν, ἀλλὰ καὶ τῷ τοὔδαφοσ παρέχειν τοῖσ ἔξωθεν καταφεύγουσιν εἰσ αὐτὴν καὶ προσίεσθαι πάντασ ὡσ μέροσ αὐτῆσ. ἓν μὲν οὖν τοῦτο τοιοῦτον καὶ τοσοῦτον εἶδοσ εὐεργεσίασ τοῖσ προϋπηργμένοισ ἀκόλουθον· ἕτερον δ’, ὃ καὶ τοῖσ πράγμασίν ἐστιν ἐφεξῆσ καὶ μεγέθουσ χάριν οὐ λείπεται, προσλαβοῦσα γὰρ τὸν κοινὸν τῶν Ἑλλήνων ἐξηγητὴν, ἑαυτῇ δὲ πατρῷον, τὸν Ἀπόλλω τὸν Πύθιον, ἐξήγαγε πανταχῆ γῆσ τὸ Ἑλληνικὸν, τὴν αὐτὴν φυλακὴν ἅμα καὶ προσθήκην τῷ γένει ποιουμένη. ἐξ ὧν ὁ τῶν νήσων κύκλοσ ᾠκίσθη βεβαίωσ καὶ διὰ τῶν ἡμερωτάτων τὸν Αἰγαῖον ὑπῆρξε πλεῖν σύνδυο καὶ σύντρεισ πόλεισ, ὥσπερ ἐν ἠπείρῳ νήσου μιᾶσ ἀμείβοντασ ἔστιν οὗ·

ὥστ’ ἐμοὶ μὲν γέλωσ ἐπέρχεται ἀκούοντι τῶν νῦν πόλεων τοῖσ σφετέροισ κόσμοισ φιλοτιμουμένων καὶ φρονουσῶν ὡσ ἐπὶ λαμπροῖσ, ὅταν εὑρίσκω θεωρῶν ὑπὸ τῆσ ὑμετέρασ πόλεωσ γῆν καὶ θάλατταν κεκοσμημένην ἄνευ τῶν ἄλλων πολλῶν καὶ πολλῷ μειζόνων. οὕτωσ εὖ κατεσκεύασε τὴν θάλατταν. πρὸσ δὲ τούτοισ τὰσ ἐπικειμένασ τῇ Πελοποννήσῳ νήσουσ ᾤκισε, τοὺσ ἑσπερίουσ τόπουσ οἰκειουμένη καὶ πανταχόθεν τοὺσ βαρβάρουσ ὥσπερ προβόλοισ ἀνείργουσα· ὡσ δ’ αὐτῇ διχόθεν κατεσκεύαστο ἡ τῆσ Ἑλλάδοσ φρουρὰ καὶ συνεκέκλειστο ὥσπερ λιμέσι κλειστοῖσ, οὕτωσ ἤδη καὶ μέχρι τῆσ ὑπερορίασ ᾔει διὰ τῆσ θαλάττησ, καὶ διεβίβαζεν εἰσ τὴν Ἀσίαν τὰσ πολλὰσ καὶ μεγάλασ ἀποικίασ, συνάπτουσα τὴν γῆν ὡσ μίαν οὖσαν τῇ φύσει, καὶ τὰ πέραν τῆσ Ἑλλάδοσ οὐ κεχωρισμένα, ἑώσ κατεσκεύασε τὸ ἐπὶ τῆσ Ἀσίασ ἀντίπρῳρον, εἰ οἱο͂́ν τ’ εἰπεῖν, Ἑλλάδι τῇ παλαιᾷ, μεγάλῃ μὲν αὔξουσα μοίρᾳ τὰ ὑπάρχοντα τοῖσ Ἕλλησι, μέγα δ’ εἰσ ἀσφάλειαν προϊδοῦσα τὴν κοινὴν, ὡσ ἔδειξεν ὁ μέλλων χρόνοσ. κάλλιστον δὲ κόσμον ἀμφοτέρῳ τῷ γένει περιθεῖσα οὐ μόνον τῷ πλήθει καὶ ἅμα καιρίῳ τῆσ χώρασ, ἀλλὰ καὶ τῷ δεῖξαι τὴν ὁμόνοιαν ὅσων καὶ οἱών ἀγαθῶν αἰτία γίγνεται. ταύτησ δὲ τοιαύτησ ὥσπερ κρηπῖδοσ ἢ ῥίζησ ὑποκειμένησ ἐξεφοίτησαν καὶ διὰ πάσησ ἤδη γῆσ αἱ τῶν Ἑλλήνων ἀποικίαι. τοῖσ γὰρ πεμφθεῖσι καὶ κρατήσασιν ἔρωσ ἐμπίπτει μιμήσασθαι τὴν μητρόπολιν. καὶ διαλαβόντεσ ᾤκιζον τὴν γῆν, ἐκτείνοντεσ ὥσπερ ἄλλο τι μέτρον τὸ τῆσ Ἑλλάδοσ, ἑώσ ἐξεπλήρωσαν ἅπαν τὸ δεχόμενον. καὶ νῦν ἐπ’ ἀμφοτέροισ τοῖσ πέρασι τῆσ γῆσ ὑμετέρων παίδων παῖδεσ οἰκοῦσιν, οἱ μὲν ἄχρι Γαδείρων ἀπὸ Μασσαλίασ παρήκοντεσ, οἱ δ’ ἐπὶ τῷ Τανάϊδι καὶ τῇ λίμνῃ μεμερισμένοι. τοῦτο δὴ βούλομαι διὰ βραχέων ἐπανελθὼν ἐξετάσαι καὶ δεῖξαι τὴν συνέχειαν τῆσ πολιτείασ, ᾗ κέχρηται πρὸσ τὸ Ἑλληνικὸν ἡ πόλισ, καὶ ὅτι οὐκ ἔστι πρόσρημα βέλτιον ἐπενεγκεῖν οὗ νῦν ἐφθεγξάμην.

ὅτε μὲν γὰρ τοῖσ Ἡρακλέουσ παισὶν ἔδει βοηθείασ, παρέσχε μόνη καὶ μετέδωκεν ἁπάντων, παρελθοῦσα τὴν χρείαν τῇ μεγαλοψυχίᾳ. ἐπεὶ δὲ ἔδει τὴν Πελοπόννησον Δωριέων γενέσθαι, συγκατήγαγε πάλιν αὐτοὺσ μετὰ τοῦ θεοῦ. γενομένησ δὲ τῆσ Ἡρακλειδῶν καθόδου καὶ νεωτέρων συμβάντων ἐν τῇ Πελοποννήσῳ, πάλιν τὸ κινηθὲν ἐδέξατο. ἐν ᾧ τὰ μὲν τῶν προτέρων ἱκετῶν ἀσφαλῶσ εἶχεν, ἕτεροι δὲ αὖ τὸ ἐκείνων σχῆμα μετειλήφεσαν. δεξαμένη δὲ ἤδη πάντασ ἀνθρώπουσ καὶ μεταδοῦσα χώρασ καὶ νόμων καὶ πολιτείασ ἐπενόησεν ὑπὲρ τῆσ Ἑλλάδοσ χρῆσθαι τῷ πλεονεκτήματι καὶ τὰσ παρ’ αὑτῇ πόλεισ πολλὰσ συμπεφευγυίασ ἀφορμὴν τῶν ἔξω πόλεων πολλῶν καὶ μεγάλων ποιήσασθαι. καίτοι πῶσ ἂν φιλανθρωπότερον ἡ πόλισ ἢ πῶσ λαμπρότερον περὶ τῶν ἑαυτοὺσ δόντων ἐβουλεύσατο; ἣ πρῶτον μὲν τῆσ ἑαυτῆσ χώρασ καὶ πολιτείασ μετέδωκεν, ἔπειθ’ ἑτέραν ὅπωσ κτήσονται συμπαρεσκεύασεν, ὁμοίωσ τῇ τε οἰκείᾳ καὶ τῇ ἀλλοδαπῇ δέχεσθαι τοὺσ δεομένουσ ἀξιοῦσα, καὶ τὰ πρέποντα ἑκατέροισ τοῖσ καιροῖσ ἐτήρησεν. ὅτε μὲν γὰρ ἀσθενεῖσ ἦσαν, τὸν φόβον περιεῖλεν αὐτῶν καὶ τὰσ ἀπορίασ ἐπηνώρθωσεν· ὡσ δ’ ἄμεινον ἢ κατὰ συμφορὰν ἐπεπράγεσαν, οὕτωσ ἤδη διεκόσμει καὶ προέπεμπεν, ἡγεμόνασ τε ἑκάστοισ ἐφιστᾶσα, ὥσπερ αὐτὴ συμπάντων ἡγεμὼν καὶ φύλαξ ἐγεγόνει κοινὴ, καὶ λεὼν οἴκοθεν παραζευγνῦσα. ταῦτα δ’ οὐ μόνον ταῖσ πράξεσιν εὑρ́οι τισ ἂν συνεχῆ, ἀλλὰ καὶ τῷ βουλήματι. ὥσπερ γὰρ τοὺσ προτέρουσ δεξαμένη κατήγαγε, τοὺσ Ἡρακλείδασ εἶπον, οὕτω καὶ τοὺσ μετ’ ἐκείνουσ δεξαμένη πρῶτον, εἶτ’ ἐπεξήγαγε, διπλῆν ἀνθ’ ἁπλῆσ τὴν εὐεργεσίαν ἐπ’ ἀμφοτέρων τιθεμένη. καὶ προϊοῦσα ἀπὸ τοῦ πρώτου πρὸσ τὸ τελευταῖον ἀεὶ οὕτωσ, ὅπερ εἶπον, πολιτείᾳ προσέοικεν ἡ τῆσ πόλεωσ ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων πρόνοια καὶ διὰ πολλῆσ καὶ συνεχοῦσ τῆσ ἀκολουθίασ σώζεται.

καὶ μὴν τὸ μὲν τοὺσ φεύγοντασ δέχεσθαι, εἰ καὶ μηδὲ τοῦτ’ ἐκφεύγει κοινῆσ εἶναι δεῖγμα φιλανθρωπίασ, ἀλλ’ οὖν εἴποι γ’ ἄν τισ ὡσ ἐκείνουσ ἦν εὖ ποιούσησ μόνουσ, ὅσοι ταύτησ τῆσ τύχησ ἐπειράθησαν. αἱ δὲ τῶν ἀποικιῶν κατασκευαὶ κοινὸν τῶν Ἑλλήνων κέρδοσ εἰσὶν, οὐ μόνων τῶν ἀπελθόντων. καὶ γὰρ πόλεισ καὶ χώρασ καὶ δυνάμεισ πολλὰσ καὶ μεγάλασ εἰσ τὸ κοινὸν προσέλαβον, ἐξ ὧν οὐκ ὀλίγῳ μείζουσ ἐγένοντο. οὕτωσ ἐγώ φημι τῆσ πόλεωσ οὐχ ἧττον τὸ ἐκπέμψαι παρ’ αὐτῆσ ἢ τὸ εἰσφέρεσθαι τοὺσ δεηθέντασ πρὸσ τὴν παρὰ τῶν Ἑλλήνων εἶναι χάριν. καὶ γάρ τοι συμβέβηκε μόνοισ τοῖσ ταύτῃ καὶ διὰ τῶν ἐναντίων εὐδοκιμεῖν. οἱ γὰρ αὐτοὶ πρεσβύτατοι τῶν ἄλλων Ἑλλήνων εἰσὶ καὶ εἰσ νέουσ Ἕλληνασ τελοῦσι πολλαχῆ, καθάπερ τὸν Διόνυσον γράφουσιν. ἐπελθόντεσ δὲ οὐδαμόθεν, ἀλλ’ αὐτόθεν φύντεσ τοὺσ πανταχόθεν πόλεωσ δεηθέντασ ἐδέξαντο. καὶ μὴν δεξάμενοι τοὺσ ἁπανταχόθεν, πανταχῆ καὶ πεπόμφασι, σώζοντεσ κἀν τούτοισ τὸ προσῆκον ἑξῆσ. καὶ γὰρ τῶν πρεσβυτάτων πλείστουσ εἶναι τοὺσ ἀπογόνουσ εἰκὸσ καὶ μᾶλλον ἢ τινῶν ἄλλων, καὶ τὸ δέχεσθαι τοὺσ δεομένουσ τῶν κρειττόνων ἐστί. καὶ μὴν τῷ γε τὸν σῖτον ἐν ἀρχῇ διανεῖμαι πῶσ οὐκ εἰσ ταυτὸν ἥκει τὸ καὶ τὰ τῶν ἀποικιῶν σμήνη διαπέμψαι καὶ κατοικίσαι τὴν γῆν; ἄλλωσ τε καὶ ἐξουσίασ ἤδη πᾶσιν οὔσησ ἐργάζεσθαι καὶ τὰ τοῦ βίου τίθεσθαι ῥᾷον ἀφορμῶν ἕνεκα. ἐκδέχεται δ’ ἡ πάλαι τοῦ λόγου προσδοκωμένη μοῖρα, ὡσ ἐμοὶ δοκεῖ, καὶ ὑπὸ πολλῶν, αἱ μετὰ τῶν κινδύνων πράξεισ, ἃσ ἐγὼ δέδοικα μὴ τῷ λέγοντι κίνδυνον ἔχωσιν εἰπεῖν μᾶλλον ἢ τῇ πόλει τῶν ἔργων ὅτε ἐπραγματεύετο. οὐ μὴν ἀλλ’ ἀναγκαῖον ἅψασθαι καὶ τούτων ἤδη δυοῖν ἕνεκα, ἑνὸσ μὲν ὅτι τῶν ἀπὸ τῆσ εἰρήνησ ἀγαθῶν καὶ οἷσ κατεσκεύασε τὸν βίον ἡμῖν ἀποχρώντωσ μνημονεύσαντασ εἰκὸσ ἦν δή που καὶ τὰσ ἐπὶ τῶν ἑτέρων καιρῶν πράξεισ μὴ παρελθεῖν, ἄλλωσ τε καὶ πλείουσ μὲν ἢ τὰσ τῶν ἄλλων συμπάντων, μείζουσ δὲ ἁπασῶν οὔσασ ὧν παρειλήφαμεν· ἑτέρου δ’ ὅτι συμπίπτει τῇ πάσῃ φιλανθρωπίᾳ τῆσ πόλεωσ, ἣν ἄρτι διεξιόντεσ ἐπαυσάμεθα, ὁ τῶν ἔργων τῶν ἐν τοῖσ πολέμοισ ἐξετασμὸσ, ὥσθ’ ἡμῖν πάλιν ἀρχὴν ἐκ τελευτῆσ ἐπανήκειν.

καὶ τοῦτο μὲν ἐν τῇ Ἀττικῇ τὸ ἔργον ἐκρίθη, καὶ διὰ τῆσ τῶν ἱκετευσάντων σωτηρίασ ἅπασαν τὴν Πελοπόννησον ἠλευθέρωσε, τοσούτῳ χεῖρον ἐκείνων διακειμένην ὅσῳ τοῖσ μὲν μὴ καταφεύγειν ἀπορρηθὲν, τοῖσ δὲ μὴ δέχεσθαι, οἱ μὲν διὰ τῆσ πόλεωσ ἄδειαν εὑρ́οντο, οἱ δ’ οὐκ εἶχον ὅπωσ μὴ ποιήσουσι τὸ κελευόμενον· σχεδὸν μὲν οὖν οὐδὲ τὰσ ἀποικίασ εὑρ́οι τισ ἂν τοῦτο τὸ μέροσ τῶν λόγων διαπεφευγυίασ. οὐ γὰρ ἄνευ μεγάλων ἀγώνων οὐδὲ τοῦ πανταχοῦ κρατεῖν οὐδ’ αὗται δή που συνέβησαν. ἐπάνειμι δ’ ὅθεν ἐπαυσάμην. οὐ τοίνυν μόνον ταῖσ ἄλλαισ δωρεαῖσ οὐδὲ τῇ τῶν καταφευγόντων δή που θεραπείᾳ καὶ προστασίᾳ, οὐδ’ οἷσ, ὡσ εἴπομεν, ηὔξησε τὸ Ἑλληνικὸν τῆσ εἰσ πάντασ ἀρετῆσ καὶ μεγαλοψυχίασ ἐναργῆ δείγματα ἐξήνεγκεν ἡ πόλισ ἡμῖν, ἀλλ’ οὐδείσ ἐστιν ἀγὼν ὅτου δεῆσαν ὤκνησεν, ἀλλ’ ἀμείνων περὶ τοὺσ δεηθέντασ ἢ ’κεῖνοι συνεβούλοντο ἐγένετο. ἀφ’ ὧν δ’ ἠρξάμεθ’ ἀρτίωσ τὴν ὅλην φιλανθρωπίαν ἐξετάζειν, ταῦθ’ ἡμῖν καὶ νῦν τῆσ ἐπὶ τῶν ἀγώνων ἀρχέτω, τοὺσ σὺν Εὐρυσθεῖ Πελοποννησίουσ μεθ’ ὅσου τοῦ κρείττονοσ ἠμύνατο ὑπὲρ τῶν Ἡρακλειδῶν καὶ τὸ πρᾶγμα ὡσ μετέθηκεν. ὃν γὰρ οὐ πόλισ, οὐκ ἀνὴρ, οὐ γένοσ οὐδὲν τῶν ἐν τοῖσ Ἕλλησιν ὑφίστατο, καὶ ᾧ τοσοῦτον περιῆν ὥστ’ ἀπειλεῖν ἀπειλὰσ κοινὰσ τοῖσ τε Ἡρακλέουσ παισὶ καὶ ταῖσ πόλεσι, τοῖσ μὲν, εἰ φανήσονται, ταῖσ δὲ, εἰ δέξονται τοῦτον, εἰσ τοῦτ’ ἤγαγεν ὥστ’ αὐτὸν οἴκοι ταφῆσ μὴ τυχεῖν, καὶ τῆσ ἐξουσίασ, ἧσ παρ’ ἀξίαν ἀπέλαυσεν Εὐρυσθεὺσ, τὴν τελευτὴν ἡ πόλισ εὑρ͂ε κατ’ ἀξίαν. καὶ τοῦτ’ ἄρ’ ἐκεῖνοσ ἐν καιρῷ μόνον ὕβρισε· τοῖσ γὰρ ὑπάρχουσι θαρρήσασ ἔδωκε δίκην. ἕτερον δὲ πρὸ τούτων ἐν μέσῃ τῇ Βοιωτίᾳ τῆσ πόλεωσ ἔργον γίγνεται, καὶ μάλα μέντοι τῆσ πόλεωσ, ὃ τῷ μὲν ἀκοῦσαι καὶ τῇ χρείᾳ τῶν ἱκετῶν ὑπὲρ Ἀργείων οἱ τότε ἔπραξαν, τῇ δ’ ἀληθείᾳ καὶ τῷ σχήματι τῆσ εὐεργεσίασ ὑπὲρ τῆσ φύσεωσ ἁπάσησ τῆσ ἀνθρωπείασ κατεπράχθη.

ὡσ γὰρ ἤκουσαν τοὺσ ὑπὸ τῇ Καδμείᾳ δυστυχήσαντασ ἀτάφουσ ἐρρῖφθαι, οὐ φοβηθέντεσ τὴν ὕβριν τῶν ταῦτα τετολμηκότων οὐδ’ οἱᾶ βουλευομένοισ περὶ ὧν ἂν κρατήσωσιν ἐπίασιν, ἀλλὰ τὴν μὲν τοῦ νικήσειν ἐλπίδα τῷ συνειδότι τοῦ κρείττονοσ δόντεσ, τὴν δ’ ὀργὴν ὥσπερ ἂν αὐτοὶ πεπονθότεσ, οὕτω λαβόντεσ ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ νόμου πρέπουσαν τοῖσ μὲν τὴν τιμὴν, τοῖσ δὲ τὴν τιμωρίαν ἀπέδοσαν. καὶ μὴν αὐτὸ τοῦτο πρῶτον τὸ πάντασ τοὺσ ἐν χρείᾳ βοηθείασ καταφεύγειν ἐπὶ τὴν πόλιν ὥσπερ ἐκ δυοῖν ποδοῖν ὡσ ἀληθῶσ καὶ μηδεμίαν τῶν ἄλλων πόλεων ὁρᾶν μέγα καὶ φανερὸν σύμβολόν ἐστι καὶ στήλησ ἄμεινον τοῦ προέχειν εὐθὺσ ἐξ ἀρχῆσ, οὐχ ὅσον λανθάνειν, καὶ μαρτύριόν γε δυοῖν τοῖν καλλίστοιν ἀνδρείασ καὶ φιλανθρωπίασ, εἰ δὲ βούλει, λέγω δικαιοσύνησ ἀντὶ τῆσ φιλανθρωπίασ. ὥσπερ γὰρ κήρυκεσ ἅπαντεσ οὗτοι περὶ αὐτῆσ γεγόνασι καὶ τὴν ἀνάρρησιν ἀπ’ αὐτῶν τῶν ἔργων πεποίηνται, μήτε μέλειν τισὶ τοῦ δικαίου μᾶλλον τῶν Ἀθηναίων μήτε ἀμείνουσ εἶναι κωλύειν ὅσα ἂν ἔξω τοῦ καλοῦ γίγνηται, ἀλλ’ εἶναι τὰσ μὲν ἄλλασ πόλεισ τῆσ Ἀθηναίων δεομένασ αὐτὰσ ἐφ’ αὑτῶν ἀριθμὸν πληρούσασ τῇ Ἑλλάδι, τὴν δ’ ὡσ ἀληθῶσ ὥσπερ πόλιν ἐν χωρίοισ ἀνέχουσαν ὁμοίαν τῇ κατασκευῇ καὶ τοῖσ λογισμοῖσ, τῶν μὲν τὰ δίκαια τιμώντων ὀχυρωτέραν, τῶν δὲ τὰσ δυνάμεισ ἐχόντων ἐπιεικεστέραν, μᾶλλον δὲ τῶν μὲν τὰ δίκαια τιμώντων ἀκριβεστέραν εἰσ αὐτὸν τὸν τοῦ δικαίου λόγον, τῶν δὲ ἐπὶ τοῦ βιάζεσθαι δυνατωτέραν εἰσ τέλοσ· ὥστ’ ἄμφω τὼ γένη δι’ ἀμφοῖν νικᾶν. ταυτὶ μὲν οὖν κοινὰ δείγματα, ὅπερ εἶπον, ἀνδρείασ τε καὶ φιλανθρωπίασ ὑπαρχέτω τῶν ἀρχαίων ἐξειλεγμένα. ἀλλὰ μὴν ἅ γε ὑπὲρ τῆσ οἰκείασ ἐπεδείξαντο πρὸσ τοὺσ ἑκάστοτε ἐπιόντασ ἀνήκοοσ μὲν οὐδεὶσ οἶμαι, λεκτέον δὲ καὶ τούτων μικρὰ προχειρισαμένουσ·

Ἀμαζόσι μὲν γὰρ, αἳ παρῆλθον τοῖσ ἔργοισ τὴν φύσιν, ἱππομαχίαν συνάψαντεσ πανωλεθρίᾳ διέφθειραν, οὐδενὸσ ἀνταίροντοσ τῶν μέχρι τῆσ Ἀττικῆσ, ἀλλ’ ἐξισώκεσαν ἤδη τὰσ ἠπείρουσ, ὥσπερ ἀπὸ σημείου τοῦ Θερμώδοντοσ ὁρμώμεναι, τὴν μὲν Ἀσίαν μέχρι Λυκίασ καὶ Καρίασ καὶ Παμφυλίασ παρατείνουσαι, ὥσπερ ἐν στρατοπέδῳ, τὴν δ’ Εὐρώπην ἄχρι τοῦ στρατοπέδου τοῦ πρὸσ τὴν πόλιν. ἐντεῦθεν δὲ ἤδη πάντα ὥσπερ κάλω ῥαγέντοσ ἐχώρησεν ὀπίσω, καὶ διελέλυτο Ἀμαζόσιν ἥ τε ἀρχὴ καὶ ὁ δρόμοσ, καὶ ἡ πόλισ κἀνταῦθα ἐβοήθησε τῇ κοινῇ φύσει, καὶ νῦν εἰσ ἄπιστον περιέστηκεν εἴ ποτε ἐγένοντο. οἶμαι δ’ οὐδὲ Θρᾷκασ αὑτοῖσ μέμψασθαι τῆσ συμφορᾶσ, οἳ δεῦρ’ ἔτι πρόσθεν ἐλθόντεσ σὺν Εὐμόλπῳ καὶ Ἑλλήνων τοῖσ τἀκείνων ἑλομένοισ ἔγνωσαν παραπλήσια βουλεύσαντεσ ὥσπερ ἂν εἰ τὴν θάλατταν ἐνεχείρουν περαιοῦσθαι πεζῇ. ἄξιον τοίνυν κἀκεῖνο προσθεῖναι, ὃ τοῖσ πολλοῖσ τῶν εἰωθότων λέγειν ἐπὶ τῷ τάφῳ τῷ δημοσίῳ παρεῖται, ὅτι οὐ μόνον ἡ κοινὴ τῆσ πόλεωσ προθυμία τε καὶ ῥώμη τοσαύτη περὶ πάντα ἃ δεῖ γεγένηται, ἀλλὰ καὶ ἰδίᾳ πεφήνασιν ἐνταῦθα βουλόμενοί τινεσ χρήσασθαι συμφοραῖσ ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ, καὶ μάλα εὐλόγωσ. ᾧ γὰρ ἑώρων τρόπῳ τὴν πατρίδα τοῖσ Ἕλλησιν ὁμιλοῦσαν, τοῦτον ᾤοντο δεῖν αὐτοὶ προσφέρεσθαι τῇ πατρίδι, ἡνίκα ὁ καιρὸσ καλοίη· ὥστε καὶ ἐκ τῶν κοινῶν καὶ ἐκ τῶν ἰδίων διπλῆν εἶναι τῇ πόλει τὴν ὅλην φιλοτιμίαν. ὃ δέ γε ἔτι τούτου μεῖζόν ἐστιν, ὅτι καὶ τῶν ξένων τινὲσ οὕτω πρὸσ αὐτὴν διετέθησαν. λέγεται γὰρ Ἐρεχθεὺσ μὲν ἐν τῷ πρὸσ Εὔμολπον τούτῳ πολέμῳ τὴν θυγατέρα ὑπὲρ τῆσ πόλεωσ ἐπιδοῦναι, τοῦ θεοῦ χρήσαντοσ, προσαγαγεῖν δ’ αὐτὴν κοσμήσασα ἡ μήτηρ ὥσπερ εἰσ θεωρίαν πέμπουσα· λεὼσ δὲ ὅμοια τούτῳ βουλεύσασ, ἐκστῆναι τῶν θυγατέρων καὶ οὗτοσ ἐν τῷ λοιμῷ·

νῦν δ’ ἐξ ἴσου καθεστῶτοσ τοῦ θ’ εὑρεῖν ἃ χρὴ παραλιπεῖν καὶ τοῦ πρὸσ ἀξίαν εἰπεῖν τὰ νικήσαντα, καὶ οὐδενὸσ μὲν οὐδ’ ἐν ἁπλῇ διηγήσει πάντα πω διεξελθόντοσ, πλεῖστα δ’ ὑπὲρ μιᾶσ πόλεωσ ταύτησ ἁπάντων εἰρηκότων, μᾶλλον δ’ ὑπὲρ μόνησ πλείω σχεδὸν ἢ τῶν ἄλλων ἁπασῶν, οὐκ ἐνδέχεται διεξιέναι καθ’ ἕκαστον ἀκριβῶσ, ἀλλ’ ἀνάγκη τὰ πλεῖστα παραλιπεῖν, ἵνα τοῖσ μεγίστοισ χρησώμεθα. Κόδροσ δ’ ἐν τῷ πρὸσ Δωριέασ πολέμῳ καὶ Πελοποννησίουσ αὐτὸσ ἐθελοντὴσ ὑπὲρ τῆσ χώρασ ἀποθανεῖν. ὥστε καὶ οἷσ τοιαῦτα ὑπάρχει τῶν σφετέρων διηγήσασθαι, καὶ τούτοισ μηδὲν εἶναι πλέον εἰπεῖν τῶν παρ’ ὑμῖν, ἀλλὰ καὶ τῶν τοιούτων ἔργων ἄρχειν τὴν πόλιν διὰ τοσούτων καὶ ἔτι πλειόνων τῶν παραδειγμάτων, καὶ μηδεμίαν λείπεσθαι μήτε κοινὴν ὑπερβολὴν μήτ’ ἰδίαν. οὐ τοίνυν τῶν μὲν ἄλλων οὐδὲ καθ’ ἓν ἡττᾶσθαι τῇ πόλει συμβέβηκεν, οὐδὲ τῶν πολεμίων ὅσων εἶπον κεκρατηκέναι, τῶν δὲ παρ’ αὐτῇ ταῦτα γνόντων ὑπὲρ αὐτῆσ ἀπολειφθῆναι περὶ τὴν χάριν, ἀλλὰ καὶ τούτουσ ταῖσ εὐεργεσίαισ νενικηκυῖα φανήσεται, Κόδρῳ μὲν δοῦσα τὴν ἀρχὴν εἰσ τοὺσ παῖδασ καὶ κοσμήσασα καὶ παρ’ αὐτῇ κἀν τῇ ὑπερορίᾳ τὸ γένοσ, τῶν δὲ κορῶν ἱερὰ ἱδρυσαμένη καὶ θείασ μοίρασ ἀντὶ θνητῆσ ἀξιώσασα ταῖσ τιμαῖσ, Ἐρεχθέα δὲ τοῖσ ἐν ἀκροπόλει θεοῖσ πάρεδρον ἀποδείξασα. καὶ ταῦτα μὲν ἡμῖν εἰσ τοσοῦτον ἀνήχθω τοῦ λόγου, δείγματα τῆσ τε πρὸσ τοὺσ ἔξωθεν φιλανθρωπίασ τῶν προγόνων καὶ τῆσ ὑπὲρ αὐτῶν εὐψυχίασ ἐν τοῖσ ἐπείγουσι, καὶ αὖ τῶν ἐπιφανῶν τε καὶ πολλῶν ὡσ ἀλλήλοισ ὡμίλουν. χρὴ δὲ καὶ τῶν λοιπῶν ἴσωσ καθ’ ὅσον ἐγχωρεῖ μνησθῆναι, ἐπισκοποῦντασ τά θ’ ὑπὲρ τῶν ἄλλων καταπραχθέντα καὶ ὅσα ὑπὲρ τῆσ οἰκείασ ὑπέστησαν, ὅπωσ ἂν συμπίπτῃ τῷ λόγῳ τοῦ μὴ πολὺ τὰσ πράξεισ τῷ χρόνῳ παρενεγκεῖν. ἔξεστι δ’ ἀκούοντασ ἐπ’ αὐτῶν τῶν ἔργων διαιρεῖν τά τε κοινὰ καὶ τὰ ἴδια. εἰ μὲν οὖν περὶ ἄλλησ τινὸσ ἦν πόλεωσ ὁ λόγοσ, οὐκ ἂν ἦν παρελθεῖν ἃσ νῦν δεήσει πράξεισ, ἀλλὰ μόνασ ἂν ταύτασ ἀπέχρησεν εἰπεῖν· εἰσὶ γὰρ οἱάσ ἄν τισ ἐζήτησε, καὶ πολλοὶ πολλῶν ἂν χρημάτων, εἰ δύναιντο, πρίαιντο αὑτοῖσ εἶναι. ἐπεὶ τίσ οὐκ ἂν ἀσμένωσ καὶ ταῦτα εἰσ μέσον ἤνεγκεν ἃ ἑτέροισ γ’ ἂν ἤρκει καὶ μόνα;

τριῶν γὰρ ἐθνῶν τῶν μεγίστων ἐν τοῖσ Ἕλλησιν ἐπιθεμένων τῇ πόλει, τὸ μὲν αὑτῷ φυγῆσ τιμῆσαν ἀπῆλθε, τὸ Δωρικὸν, Βοιωτοὶ δὲ χερσὶν ἡττῶντο, καὶ τῆσ αὐτῆσ ἡμέρασ Εὐβοεῖσ ἐν Εὐβοίᾳ· τοσοῦτον περιῆν τῇ πόλει· ἀλλ’ ἵνα μὴ πολλὰ τοιαῦτα λέγων πόρρω τοῦ καιροῦ γένωμαι, παρεὶσ ἅπαν τὸ μέσον καὶ προσχρησάμενοσ καὶ πρὸσ αὐτό γε τοῦτο τῇ τῆσ πόλεωσ μεγαλοψυχίᾳ καὶ δὴ πρὸσ αὐτὰ τὰ κύρια τοῦ λόγου τρέψομαι. ὅτε γὰρ τοῖσ Ἕλλησι καὶ βαρβάροισ τὰ πράγματα ἐκρίνετο καὶ μικρὸν πρὸσ πολὺ τῆσ γῆσ μέροσ ἠγωνίζετο, ὁ δ’ ἀγὼν ἦν ὑπὲρ τῆσ σωτηρίασ ἅμα καὶ ἀρετῆσ, τότ’ ἐνίκησεν ἡ πόλισ ἄμφω τὼ γένη κάλλιον εὐχῆσ, ὡσ τὸ μὲν προσθήκην μικρὰν αὐτῆσ ἀποφανθῆναι, τὸ δὲ πλέον χεῖρον ἢ ὅσῳ πλέον ἐδόκει. ἔξεστι μὲν οὖν καὶ θεῶν τινα αἰτιάσασθαι τοῦ παντὸσ ἔργου βουλόμενον ὥσπερ κρίσιν τινὰ ποιήσασθαι τῶν ὑφ’ αὑτὸν ἀνθρώπων καὶ τὸν ἀγῶνα τοῦτον διαθεῖναι, καθάπερ τοὺσ εἰωθότασ ἡμεῖσ, οὐ μὴν ἀλλ’ οὐκ ἐλάχιστον μέροσ ἡ τῆσ πόλεωσ ἀρετὴ συνεβάλετο, καὶ μάλ’ εἰκότωσ καὶ μετ’ ἀξίου τοῦ λόγου τῆσ μελλούσησ τύχησ. ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τούτῳ κινοῦσα τοὺσ βαρβάρουσ, ἵν’ αὐτήν τε καὶ πᾶν τὸ Ἑλληνικὸν ἐκφήνειε καὶ δείξειε τίσ οὖσα τίνων προέστηκεν, οὕτωσ ἐφειλκύσατο αὐτοὺσ, οὐκ ἄδικον τὴν ἀρχὴν παρασχομένη οὐδ’, ὥσπερ οἱ ὕστερον διαβάντεσ εἰσ τὴν Ἀσίαν, ἔρωτι τοῦ πλείονοσ, ἀλλ’ ἤδη τότε ἀμυνομένη καὶ δίκην ἀξιοῦσα λαβεῖν τῶν ἐν τῇ ἠπείρῳ τῇ τῶν Ιὤνων δεδουλωμένων Ἑλλήνων, οὓσ μόνη μὲν ἐδέξατο φθειρομένουσ κατὰ πᾶσαν τὴν Ἑλλάδα, μόνη δὲ εἰσ τὸ δέον κατέστησε. καὶ πρῶτοι δὴ τῶν εἰσ ἐκεῖνον τὸν χρόνον Ἑλλήνων ἀναβάντεσ εἰσ Σάρδεισ στρατιᾷ κοινῇ πορθήσαντεσ ᾤχοντο·

τέωσ δὲ ἐν Βαβυλῶνοσ τάξει καὶ τῶν ἐν Ἰνδοῖσ Ἕλληνεσ Σάρδεισ ἐθαύμαζον· λαβὼν δὲ ταύτην πρόφασιν Δαρεῖοσ ἡσυχίαν ἄγειν οὐκ ἠδύνατο, ἀλλ’ ἐξήταζε τὴν ἀρχὴν καὶ τὰσ δυνάμεισ συνεκρότει, καὶ πᾶν μικρὸν ἦν αὐτῷ. καὶ τὸ μὲν πρόσχημα τοῦτο ἦν ἀμύνασθαι Ἀθηναίουσ καὶ Ἐρετριέασ· παρενθήκην γὰρ τοὺσ Ἐρετριέασ ἐποιήσατο, ἵνα δὴ πιστὸν ᾖ. δύο δ’ ὡσ ἀληθῶσ ἦν τὰ κινοῦντα, ἓν μὲν φόβοσ ἤδη καὶ ὑποψία τῆσ πόλεωσ μὴ ἄρα οὐδὲν ἀποχρῆν ἀξιώσῃ· ἕτερον δ’ ἐπιθυμία καὶ πόθοσ αὐξῆσαι τὴν ἀρχὴν ἐνδόξῳ προσθήκῃ τῇ τοῦ Ἑλληνικοῦ καὶ τῆσ γῆσ μὴ διῃρημένωσ ἄρχειν, ἀλλὰ καὶ πάσησ. τοῦτο δ’ οὐ παντάπασιν ἀνέλπιστον ἦν αὐτῷ, διὰ πλῆθοσ τῶν ἤδη δεδουλωμένων ἐθνῶν, ἃ καὶ ὀνομαστὶ γνωρίσαι φιλοτιμίαν εἶχε καὶ ψιλῇ πορείᾳ διελθεῖν ἐλπίδοσ κρεῖττον ἦν. πάντα γὰρ τότε Πέρσαισ εἴπετο, ὥσπερ ἄλλωσ ζῆν οὐ δυνάμενα. ἔχων δ’, ὡσ εἶπον, μέσην τινὰ τοῦ τε φόβου καὶ τῆσ ἐπιθυμίασ ἦλθεν. αὐτὸσ μὲν γὰρ ἀπέγνω μὴ διαβαίνειν, τὰ δ’ ἔθνη πέμπειν ἐπενόει. καὶ πρῶτον μὲν ἡ τῶν κηρύκων περίοδοσ ἡ γιγνομένη κατὰ τὴν Ἑλλάδα ὑπ’ ἐκείνου τε καὶ τοῦ μετ’ ἐκεῖνον βασιλέωσ περὶ τῆσ γῆσ καὶ τοῦ ὕδατοσ ἀπὸ ταύτησ τῆσ πόλεωσ ἤρχετο, καὶ πάντα πρὸσ ταύτην διελέγοντο· ἔν τε ταῖσ ἐπιστολαῖσ ταῖσ Ἑλληνικαῖσ καὶ ὅσαι πυκναὶ τοῖσ ὑπάρχοισ ᾔεσαν οὐδὲν ἦν ὅτι μὴ Ἀθῆναι, ὡσ ταυτὸν ὃν εἰπεῖν τὴν Ἀθηναίων πόλιν καὶ τὴν Ἑλλάδα, καὶ οὐκ εἰπεῖν μόνον, ἀλλὰ καὶ ἔργῳ συμβαῖνον πάσασ ἔχειν τὰσ πόλεισ, εἴ τισ κατάσχοι ταύτην. καὶ μὴν ὅσα γε αὖ τούτοισ ἔδει χρήσασθαι καὶ προβουλεῦσαι περὶ τῶν ὅλων, ἅπαντα ἡ πόλισ ἐξήταζεν, ἀπ’ ἀρχῆσ προτάξασα τῶν Ἑλλήνων ἑαυτήν. καὶ διχόθεν ἤδη ἀπὸ Περσῶν καὶ Ἀθηναίων συνεκροτεῖτο ὁ πόλεμοσ, τοῦ μὲν ἀπειλοῦντοσ καὶ πειρωμένου, τῆσ δ’ ἀνθεστηκυίασ καὶ νικώσησ εὐθὺσ ταῖσ ἀποκρίσεσι. καὶ παρ’ ἀμφοτέρων τούτων ἐμαρτυρεῖτο ὅτι Ἀθηναίων καὶ Περσῶν ἐστιν ὁ πόλεμοσ περὶ τῆσ Ἑλλάδοσ, τῶν μὲν λαβεῖν πειρωμένων, τῶν δὲ κωλῦσαι.

οὗ τὸ διαλλάττον παρ’ ἑκάστουσ τοὺσ ἀφηγουμένουσ τοσοῦτόν ἐστιν ὥστ’ εἶναι τὸν μέγιστον ὁρ́ον στόλου, βουλόμενοσ μηδεμίαν πρόφασιν λιπεῖν μήτ’ ἐκείνοισ μήτ’ αὐτὸσ αὑτῷ τὸ μὴ οὐ πρᾶξαι περὶ ὧν ἐνετέλλετο. ἐν ἐκείνοισ μέντοι τοῖσ καιροῖσ ἔργα λόγων ἡττήθη ‐ λέγω δὲ τὰ τῶν ἄλλων ἔργα λόγων τῶν παρ’ ὑμῖν ‐ καὶ ψήφισμα τροπαίου κρεῖττον εἰσ μνήμην ἐνίκησεν ἅμα λόγῳ καὶ ἔργῳ νικῆσαν. εὐθὺσ γὰρ ἐν χεροῖν κύριον ἦν οὐ τῇ χειροτονίᾳ μόνον, ὡσ νόμοσ, ἀλλὰ καὶ τῷ διαφθεῖραι τοὺσ ἀγγέλουσ. τῷ δ’ ἑρμηνεύσαντι τὰ γράμματα διαχειροτονίαν μὲν ἀπέδοσαν, ἵν’, ἐπειδήπερ Ἕλλην ἦν, ἔχοι πλέον τὴν τῆσ κρίσεωσ εἰκόνα, ἀπέκτειναν δὲ καὶ τοῦτον, ὡσ οὐδ’ ἄχρι φωνῆσ διακονῆσαι προσῆκον τοῖσ βαρβάροισ. καὶ τὸ ἰσχυρὸν περιῆλθεν αὐτῷ· τὸν γὰρ τῆσ πόλεωσ ἄποικον οὐκ ἠξίουν κατὰ τῆσ πόλεωσ καὶ τῶν Ἑλλήνων ἑρμηνέα τῷ φύσει πολεμίῳ γίγνεσθαι. καὶ οὕτω δὴ ῥίπτουσιν εἰσ τὸ βάραθρον, ὥστ’ ἄλλουσ ἀναγγεῖλαι τῷ βασιλεῖ τὰσ ἀποκρίσεισ καὶ παρὰ τῶν πεμφθέντων μὴ ἐκγενέσθαι μαθεῖν. ὁ δὲ δὴ καὶ δὴ λαμπρῶσ ἐκινεῖτο, καὶ τοῦτο μὲν τοῖσ ὑπάρχοισ ἐκέλευεν ἑτοιμάζειν αὐτόθεν τὰσ πέδασ ὑπερβαλὼν ἢ καθ’ ὅσουσ ᾤετο τοὺσ Ἀθηναίουσ εἶναι, ἵνα μηδεὶσ ἄδετοσ αὐτῶν διαφύγοι, καὶ τῆσ ὀργῆσ ἀπολαύων ἑώσ ἐξῆν, τοῦτο δὲ τοῖσ πλήθεσιν ἄλλα ἄλλοισ ἐπέταττεν. ἐκ δὲ τούτου κήρυκεσ μὲν οὐκέτι ἐφοίτων εἰσ τὴν Ἑλλάδα, αὐτάγγελον δὲ ἤδη κατέπεμπε τὸν στόλον, προστήσασ ἄρχοντασ Περσῶν τοὺσ ἀρίστουσ, καὶ δίδωσι πλῆθοσ στρατιᾶσ. ταῦτα δ’ ἦν τὴν μὲν πόλιν καταποντίσαι, τὸ δὲ φῦλον κομίζειν ἅπαν ὡσ αὑτὸν ᾧ δὴ προειρήκειν τῷ σχήματι.

ὡσ δ’ αὐτῇ τὸ θεῖον ἤσκητο, οὐδὲν ἦν ἀργὸν ἔτι, ἀλλ’ οἱ μὲν φύλακεσ τῶν ἱερῶν οἱ γέροντεσ καὶ τῆσ πόλεωσ ὑπελείποντο, ἡ δὲ νεότησ ἐχώρει. θυμοῦ μὲν δὴ καὶ παρασκευῆσ οὕτωσ εἶχε τὰ τοῦ βασιλέωσ, οἱ δ’ ἐφέροντο ὑπερηχοῦντεσ μὲν τὸν Αἰγαῖον, ἀποστεροῦντεσ δὲ τὴν ὄψιν τοὺσ ἐντυγχάνοντασ, φυγῆσ δ’ ἐμπιμπλάντεσ τὴν θάλατταν· ὥστ’ οὐδεὶσ ἦν ὅστισ νῆσον τότ’ ἂν οἰκεῖν ἐβούλετο. ἔτι δ’ αὐτοῖσ οὖσιν ἐν πλῷ καὶ μικρὸν πρὸ τῆσ καταγωγῆσ ἔδοξεν ἀπάρξασθαι τοῖσ τοῦ βασιλέωσ ἐπιτάγμασι καὶ ὥσπερ τι προοίμιον ᾆσαι τοῦ πολέμου· καὶ δόξαν οὕτωσ Ἐρετριᾶσ ἐπιβάντεσ ᾤχοντο φέροντεσ, σαγήνην τινὰ μιμησάμενοι ναυτικήν. καὶ τὸ μὲν Ἐρετριέων γένοσ οὕτωσ ἀνήρπαστο ὡσπερεὶ παρ’ ἄλλου τινὸσ τῶν κρειττόνων ἁρπασθὲν, οἱ δ’ ἐπὶ τὸν δεύτερον ᾔεσαν, ὡσ ἀνασπάσοντεσ αὐτοὺσ ἤδη τοὺσ Ἀθηναίουσ καὶ τὴν Ἑλλάδα ἀναρπασόμενοι, κακῶσ εἰδότεσ οἱάν θήραν μετέρχονται καὶ ὅτι οὐκ ἐνέχονται τῷ λόγῳ ὡσ ἄρα οὐ τὰ φεύγοντα διώκουσιν, ἀλλὰ μᾶλλον τὰ τῷ διώκειν συνήθη. οὕτω δὲ τούτων κεχωρηκότων καὶ φερομένων αὐτῶν πρὸσ τὴν ἤπειρον ὥσπερ ἄλλου τινὸσ ἐκ τοῦ πελάγουσ κακοῦ, οἱ μὲν ἄλλοι πάντεσ Ἕλληνεσ καὶ πάλαι προϊδόντεσ τὴν διάβασιν καὶ τότε ὁρῶντεσ ἤδη καθῆντο ἐκπεπληγμένοι, τὸ μέλλον ἀποσκοποῦντεσ, ὀνειροπολοῦντεσ ἕκαστοι τὰσ Ἐρετριέων συμφορὰσ, καὶ τοσοῦτον τῶν δεινῶν ἀπέχειν νομίζοντεσ ὅσον τὸν στρατὸν αὐτῶν. ἡ δὲ πόλισ πομπὴν ἀγούσῃ προσεῴκει μᾶλλον ἢ πρὸσ ἀγῶνα κοσμουμένῃ. ἱερά τε γὰρ πάντα ἀνέῳγε καὶ τὰ τῶν ἱερέων γένη συνῆγε καὶ διεπρεσβεύετο πρὸσ τοὺσ θεοὺσ τὸν ἀρχαῖον τρόπον, συμμάχουσ τε καλοῦσα καὶ ἡγεμόνασ ποιουμένη· καὶ πρῶτον μὲν τοὺσ ἐν τοῖσ στεφανίταισ δρόμουσ ἀπέκρυψαν, ὅσῳ περὶ καλλιόνων τῶν ἄθλων ἠγωνίζοντο, τοσούτῳ θαυμαστοτέραν τὴν προθυμίαν παρασχόμενοι·

ἔπειτα κρείττουσ ἦσαν τὰ τελευταῖα ἢ τὰ ἀπὸ τῶν πυλῶν. καίτοι μεσοῦντασ μὲν ἔτι τῆσ πορείασ προσέβαλεν ὥσπερ πνεῦμα ἀπὸ θαλάττησ βοὴ συμμιγὴσ ἵππων καὶ ἀνδρῶν καὶ τῶν ἄλλων ἐφολκίων τῷ στρατοπέδῳ, τῶν μὲν χρείασ ἕνεκα, τῶν δὲ καὶ ψυχαγωγίασ βαρβαρικῆσ κεκομισμένων. ὑπερβαλόντεσ δ’ οὐκ εἶχον ὅ τι ἴδωσι, πλὴν τῶν πολεμίων καὶ τῶν ἀτόπων ἐκείνων φασμάτων. χαλκὸσ δὲ καὶ σίδηροσ πόρρωθεν εἶργε μὴ προσιέναι. τοσαύτη δ’ ἦν ὑπερηφανία τῆσ παρασκευῆσ καὶ τῶν ποιουμένων ὥστ’ ἐξαρκεῖν ἐδόκει τοῖσ βαρβάροισ ὀφθῆναι μόνον. ᾤοντο γὰρ ὥσπερ ἐν ἄθλοισ ἅπαντασ εὐθὺσ ἀπογνώσεσθαι καὶ δώσειν ἑαυτοὺσ ἀκονιτί. αὕτη πρώτη δημοτελὴσ κρίσισ ἐν τῷ μέσῳ κατὰ τοὺσ ἀνθρώπουσ ἐγένετο ἀρετῆσ πρὸσ πλοῦτον καὶ φρονήματοσ Ἑλληνικοῦ πρὸσ βαρβάρων πλῆθοσ καὶ παρασκευὴν, οὐ λόγων εὐφημίᾳ κριθεῖσα, ἀλλ’ ἔργων ἀποδείξει καὶ τῷ καλοῦντι τοῦ καιροῦ. οὐ γὰρ εἰσ φόβον τὴν θέαν ἔτρεψαν, ἀλλ’ εἰσ προθυμίαν κατεχρήσαντο, οὐδ’ ἐξεπλάγησαν τῶν ὁρωμένων τὴν ἀήθειαν, ἀλλ’ ἥσθησαν ὁρῶντεσ ὅσων κρείττουσ γενήσονται, καὶ νομίσαντεσ ὥσπερ ἀφορμὴν εἰληφέναι παρὰ τῆσ τύχησ ὑπερβαλέσθαι πάντασ ἀνθρώπουσ ἀνδραγαθίᾳ καὶ τοῦτ’ εἶναι πλέον τῆσ τοσαύτησ στρατιᾶσ ἔχειν ὥσπερ χρήμασιν ἀφθόνωσ χρήσασθαι, καὶ διανοηθέντεσ ὅτι νῦν ὥσπερ ἑστιάσονται λαμπρῶσ ὑπὸ τῶν βαρβάρων καὶ τῆσ ἀρετῆσ ἀξίωσ τῆσ ἑαυτῶν. καὶ γὰρ ἵπποι καὶ βέλη καὶ νῆεσ καὶ ψέλια καὶ στρεπτοὶ καὶ κύνεσ καὶ πάντα χρήματα δῶρα τῆσ τύχησ ἐστὶ προκείμενα τοῖσ κρείττοσι, καὶ πάντα ταῦτα ἡ νίκη παραδίδωσι. ταῦτα καὶ στρατηγοὶ πρὸσ ἑαυτοὺσ εἰπόντεσ καὶ πρὸσ ἀλλήλουσ ἕκαστοι διαλεχθέντεσ, ἐκ θεῶν ἀρξάμενοι καὶ τοῦ φίλου παιῶνοσ, ἐχώρουν δρόμῳ, καθάπερ διὰ ψιλοῦ τοῦ πεδίου θέοντεσ, καὶ τοῖσ βαρβάροισ οὐκ ἔδωκαν ἰδεῖν ὅ τι ἐστὶ τὰ γιγνόμενα, ἀλλ’ ἅμα τε τάξεισ ἐρρώγεσαν καὶ ἄνδρεσ ἐκτείνοντο καὶ ἵπποι συνελαμβάνοντο καὶ νῆεσ εἵλκοντο καὶ χρήματα ἤγετο καὶ χορεία Πανὸσ ἦν τὰ ποιούμενα. ἤδη δέ τισ καὶ τελευτήσασ εἱστήκει περιτοξευθεὶσ ὑπὸ τῶν βαρβάρων, φοβῶν τοὺσ λοιποὺσ, ὥσπερ ἀθάνατοσ ὤν.

ἀπολλύμενοι δὲ οἱ τὰ μεγάλα τολμήσαντεσ καὶ τρόπαια φέροντεσ ἐν ταῖσ ναυσὶ πλείουσ αὐτοῖσ ἐφάνησαν ἢ πρότερον. οὔτε γὰρ τὸ ἕλοσ οὔτε ἡ θάλαττα ἀρκούντωσ αὐτοὺσ ἐδέχετο, οὐδ’ ἦν εὐρυχωρία τοῖσ κακοῖσ οὐδὲ διέξοδοσ, ἀλλὰ τότε ὡσ ἀληθῶσ ὄχλοσ ὄντεσ ᾐσθάνοντο καὶ μέγιστον ἐναντίωμα ἑαυτοῖσ, καὶ τοῖσ πλείοσιν ἥττουσ ἐγένοντο ἢ ὅσοισ ἄν τισ ἐξ ἀρχῆσ ἐθάρρησεν ἀντιστῆναι. ὥστε οἱ τοῦ αἵματοσ ῥύακεσ ἤρκουν ἐν νοτίῳ ταῖσ ναυσὶν εἶναι. τοσαύτη δὲ ἡ λαμπρότησ τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων ἐγένετο καὶ τοσοῦτον τῆσ νίκησ τὸ ἀξίωμα, ὥστε καὶ τὸ χωρίον ὥσπερ τι σύμβολον ἀρετῆσ κατέστησαν. οὔκουν ἔστι γε οὐδεὶσ ὅστισ ἀκούσασ τὸ τοῦ Μαραθῶνοσ ὄνομα οὐκ ἀνίσταται τῇ ψυχῇ οὐδ’ ὥσπερ ἄλλο τι τὴν ἐπωνυμίαν ἀσπάζεται καὶ σέβεται σὺν χαρᾷ. καὶ συνέβη δὲ τῇ πόλει πρώτῃ μὲν κινδυνεῦσαι τῶν κατὰ τὴν ἤπειρον Ἑλλήνων, μόνῃ δὲ ἀρκέσαι νικῆσαι, τῶν δὲ ἰδίων κινδύνων κοινὰ τὰ ἆθλα ἅπασι καταστῆσαι καὶ τροφὸν οὖσαν τῆσ Ἑλλάδοσ τοὐναντίον τοῦ νενομισμένου ποιῆσαι. τοὺσ μὲν γὰρ ἄλλουσ τὰ τροφεῖα κομίζεσθαι παρὰ τῶν ἐκτραφέντων ὁ νόμοσ λέγει, ἡ δὲ πόλισ πρὸσ ταῖσ τροφαῖσ καὶ οἷσ ἔδωκεν ἐξ ἀρχῆσ καὶ τὴν ἐλευθερίαν μετὰ τῆσ σωτηρίασ ἐν τοῖσ αὑτῆσ κινδύνοισ ἀπέδωκε τῇ Ἑλλάδι, ὥσπερ τοῦτο ὀφείλουσα τοῖσ Ἕλλησι, ποιεῖν διὰ παντὸσ αὐτοὺσ εὖ καὶ τοῦτο ὡμολογηκυῖα τοῖσ πρὸ τοῦ πᾶσιν. ὥστ’ εἰκότωσ εἰπεῖν εἶναι τὴν μὲν πόλιν τὸν ἐλευθέριον Δία τιμᾶν ἐπὶ τοῖσ πραχθεῖσι προσήκειν, τοῖσ δὲ ἄλλοισ Ἕλλησι τὴν πόλιν, καὶ νομίζειν τὸν Ἀθηναίων δῆμον ὥσπερ ἐλευθέριον τοῖσ Ἕλλησιν εἶναι. δοκεῖ δέ μοι συγκληρωθῆναι τῇ τύχῃ τῆσ πόλεωσ ἡ μάχη καὶ μηδένων ἄλλων εἶναι κατὰ γένοσ ἢ τῶν Ἀθηναίων.

ἐκείνη γὰρ, εἰ καὶ νεανικώτερον εἰπεῖν, ὥσπερ μητρόπολισ καὶ ἀφορμὴ τῶν ὕστερον πάντων ἐγένετο τοῖσ Ἕλλησιν, οὐ μόνον τῶν ἐν τοῖσ πολέμοισ ἀγώνων ἀντὶ κρηπῖδοσ ἢ παραδείγματοσ προτελεσθεῖσα, ἀλλὰ καὶ πάντων ἐπιτηδευμάτων καὶ βίου καὶ προαιρέσεωσ καὶ, τὸ σύμπαν εἰπεῖν, τοῦ τῶν Ἑλλήνων σπέρματοσ. καὶ εἰ μὴ τότε ἡ πόλισ οὕτω διήνεγκεν, ἅπαντ’ ἂν ἔρρει καὶ σώματα καὶ πράξεισ καὶ λόγοι καὶ τὰ κοινὰ τῆσ φύσεωσ. οἱ μὲν οὖν πολλοὶ θαυμάζουσιν ὅσασ μυριάδασ τῶν βαρβάρων ἐνίκων, ἐμοὶ δὲ δοκοῦσιν ἅπαντασ ἀνθρώπουσ, οὐ μόνον πρὸσ οὓσ ἠγωνίσαντο, ἐκεῖνοι νενικηκέναι, εἰ δεῖ παραιτησάμενον τὸν φθόνον εἰπεῖν, οὐ μόνον τῷ πᾶσι τοιούτων ἀγαθῶν αἴτιοι καταστῆναι, ἀλλὰ καὶ τῷ μηδένασ ἐγγὺσ εἶναι τοῖσ ὑπάρχουσιν. ὥστ’ εἰ τὸ μὴ ἔχειν ἐξ ἴσου γενέσθαι τῶν ἡττόνων ἐστὶν, ἅπαντασ νενικήκασιν. οἶμαι μὲν οὖν εἰ καὶ μόνα ταῦτα ἐκλέξασ ἐπεπαύμην, ἔχειν ἂν πέρασ ἀρκοῦν τὸν λόγον καὶ μηδὲν ἂν προσδεῖν τῇ πόλει φιλοτιμίασ μηδ’ ἀρετῆσ εἰσ τὸ ὁμόφυλον. τὴν γὰρ πρώτην μὲν ἀνεῖσαν ἀνθρώπουσ, πρώτην δὲ βίου χρῆσιν εὑροῦσαν, θρέψασαν δ’ οὐ μόνον τοὺσ ἐξ αὑτῆσ, ἀλλὰ καὶ πάντασ, δεξαμένην δὲ τοὺσ ἐκπίπτοντασ πρώτην τε καὶ πλείστουσ, ἑκάστουσ τε καὶ σύμπαντασ, πλείστουσ δὲ αὖθισ ἀποστείλασαν πανταχοῖ, πάλιν δ’ ἐν τοῖσ ὑπὲρ σωτηρίασ ἀγῶσιν ἀμφοτέρων προστᾶσαν, τῶν τ’ ἐν τῇ ὑπερορίᾳ καὶ τῶν ἐπὶ τῆσ ἀρχαίασ Ἑλλάδοσ, πῶσ οὐ διὰ παντὸσ ἂν εἴποι τισ ἀφῖχθαι καὶ καθάπερ τοὺσ δρομέασ τὸ γιγνόμενον πεπληρωκέναι; ὥστε μηδεμίαν πρὸ ταύτησ ἐγχωρεῖν ἐν τοῖσ Ἕλλησι κηρύττεσθαι. πρὶν γὰρ ἄρχεσθαι τῶν ὁμοίων ἑτέρουσ, τοσοῦτον ἡ πόλισ προεληλύθει. οὐ μὴν ἐῶσί γε ἀπελθεῖν αἱ πράξεισ, ἀλλὰ καλοῦσι καὶ προσάγουσιν εἰσ τὸ πρόσω τοῦ λόγου, καὶ τοσούτῳ μᾶλλον ὅσῳ ταῦτα ἀκριβέστερον ἐξήτασται.

τοσαύτην γὰρ ὑπερβολὴν τοῖσ ἐφεξῆσ ἐποιήσατο ἡ πόλισ ὥσθ’ ὑπερῆρεν αὑτὴν τοσοῦτον ὅσονπερ πρὸ τοῦ τοὺσ ἄλλουσ. καὶ πρὶν τὰ πρῶτα ἀξίωσ τινὰ θαυμάσαι, ἐπέθηκε τὰ δεύτερα, ὥσπερ αὐτὴ πρὸσ αὑτὴν ἁμιλλωμένη. γενομένου γὰρ τοῦ Μαραθῶνι τολμήματοσ καὶ τῶν βαρβάρων ἐλαθέντων ἐκ τῆσ Ἑλλάδοσ ὥσπερ κονιορτοῦ, Δαρεῖοσ μὲν οὐκ εἶχεν ὅ τι χρήσεται, ἀλλ’ ὥσπερ ἐκ θεοῦ πληγεὶσ ὑποπεπτώκει τῇ πόλει καὶ τοὺσ αἰτίουσ τῆσ διαβάσεωσ κατεμέμφετο, ὡσ κακῶσ προξενήσαντασ αὐτῷ τοὺσ Ἀθηναίουσ, καὶ τελευτᾷ δὴ, πρίν τι δεύτερον κακὸν αὑτὸν ἐξεργάσασθαι. ὁ δὲ πάντασ βασιλέασ παρενεγκὼν ταῖσ ἐπινοίαισ καὶ μηδὲν καταλιπὼν ἄτοπον νομίσαι, Ξέρξησ ὁ Δαρείου, καταγνοὺσ μὲν τοῦ πατρὸσ ὡσ ἐνδεῶσ ἐπιχειρήσαντοσ, ὑπεριδὼν δὲ τῆσ πόλεωσ καὶ τῶν Ἑλλήνων ὡσ οὐδαμοῦ φανησομένων, ἀγῶνα διπλοῦν ἀγωνίζεται, τὸν μὲν ὑπερβαλέσθαι, τὴν δὲ τιμωρήσασθαι, μετὰ πολλοῦ τοῦ κρείττονοσ. καὶ τοσοῦτον ὕβρισε τῇ ὑπερβολῇ ὥστ’ ἔγνω τὸν πρότερον στόλον ὡσπερεὶ παιδιὰν ἀποφῆναι. δοκεῖ δέ μοι καὶ πρὸσ τὰσ διοσημίασ τότε Ξέρξησ οὐ μόνον πρὸσ τὸν πατέρα ἁμιλλήσασθαι καὶ πρὸσ ἅπασαν ὄψιν τε καὶ ἀκοὴν ἀνθρώποισ ἀνέλπιστον ὥσπερ ἐνδείξασθαι βουλόμενοσ ὅτι αὑτοῦ βεβαίωσ ἐστὶν ἡ γῆ. ποίαν γὰρ κυμάτων ἐπιρροὴν, ἢ τίνασ σκηπτοὺσ, ἢ τίνασ σεισμοὺσ, ἢ ποίαν νεφῶν ἢ χαλάζησ ἐμβολὴν, ἢ ποίουσ ἀήθεισ ἀστέρασ οὐκ ἐλαφροτέρουσ ἐκεῖνόσ γε ἀπέδειξεν; ἢ ποίουσ φόβουσ ἐγγείουσ ἢ θαλαττίουσ οὐχὶ συνέστειλε τοῖσ παρ’ αὑτοῦ; οὗ τὰσ ἀπειλὰσ πρῶτον οὐκ ἦν ἑστῶσι τοῖσ ὠσὶν ἀκοῦσαι, ἀλλ’ ἀπῆγον εἰσ ἔσχατα γῆσ, καὶ προὔλεγον ἃ μηδενὸσ ἦν εὑρεῖν πλὴν ἐκείνου μόνου. αἰτεῖν μὲν γὰρ ἔφασκεν οὐδὲν τῶν ἀλλοτρίων, ἀλλ’ ἀπαρχὰσ γῆσ καὶ ὕδατοσ· πάντων δ’ εἶναι τούτων κύριοσ.

τῆσ δ’ ἀγνωμοσύνησ τῆσ Μαραθῶνι λύσιν μίαν εἶναι καὶ παραίτησιν, εἰ ταῦτα συγχωρήσαιεν καὶ μετὰ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων γένοιντο καὶ τὸν κοινὸν δεσπότην γνοῖεν· εἰ δὲ μὴ, διδάξειν αὐτοὺσ καλῶσ μετὰ τῶν προπατόρων θεῶν· οὕτω γὰρ θεοῖσ τε καὶ Ξέρξῃ δοκεῖν ὑπὲρ τῶν Ξέρξου πραγμάτων· ἥξειν γὰρ ἄγων ἅπαντα, ναῦσ μὲν ὅσασ ἡ Ἑλληνικὴ θάλαττα οὐχ ὑποδέξεται, ἵππῳ δὲ καὶ πεζοῖσ ἀποκρύψειν τὴν Ἀττικὴν, καὶ τὴν πόλιν ἱππόκροτον καταστήσειν, ἱερά τε συμφλέξειν καὶ θήκασ ἀναρρήξειν καὶ μετασκευάσειν ἅπαντα. ἔτι δὲ Ἀτλαντικοῦ πελάγουσ κληρουχίασ ἀτίμουσ ἠπείλει καὶ γῆσ ποίησιν ἔξω τῆσ οἰκουμένησ, ἣν ἀναγκάσειν ἠκρωτηριασμένουσ προχοῦν εἰσ τὸ πέλαγοσ, ὕδωρ μὲν ἀντλοῦντασ, πέτρασ δὲ ὀρύττοντασ, τοσαῦτ’ ἔχοντασ τοῦ σώματοσ ὅσα τοῖσ ἔργοισ ἀρκέσει. καὶ οὐκ ἠπείλει μὲν οὕτωσ ἀήθη καὶ ὑπερόρια καὶ φόβου μείζω, ἐτελεύτησε δ’ ἐνταῦθα, ἀλλ’ ἀπέκρυψε τοῖσ ἔργοισ τὰσ ἀπειλὰσ, ἄνευ γε τοῦ τι δυνηθῆναι, λέγω δὴ χρήσασθαι τῇ πόλει. τίνα γὰρ μεσόγειαν ἢ ποίαν Ἀτλαντικὴν ῥαχίαν οὐκ ἔσεισεν; ἢ ποῖον κόλπον ὧν ἴσασιν ἄνθρωποι, λέγω τῶν εἰσεχόντων ἀπὸ τῆσ ἔξω θαλάττησ, παρῆκεν ἀσύμβολον; οὐ τὸν εἰσ Φᾶσιν, οὐ τὸν ἄνω τὸν Περσικὸν, οὐκ ἐρυθρὰν θάλατταν, οὐχ Ὑρκανίαν, οὐ πάντασ συνήγαγεν; οὐ διηρευνήσατο πάντασ τῆσ γῆσ τοὺσ μυχοὺσ ἀκριβέστερον ἢ Δᾶτισ τὴν Ἐρετρικήν; οὐκ ἐσχατιαῖσ γῆσ καὶ θαλάττησ τὸν στόλον ὡρίσατο, ὥσπερ σαγηνεύων τὴν ἀρχὴν τὴν αὐτὸσ αὑτοῦ; ποῖον δὲ τότε φάσμα οὐκ ἐκινήθη; ἢ τί τῶν ὄντων οὐχ ὑπερώφθη; ἢ τί τῶν οὐκ ὄντων οὐκ ἐγένετο; οὐχ οἱ πορθμοὶ τοσοῦτον αὐτῷ τῶν ποταμῶν διαφέρειν ἐδόκουν ὅσον οὐ παρέχειν πιεῖν ἐξ αὐτῶν; οἱ δ’ ἀέναοι ποταμοὶ τῶν χειμάρρων οὐδὲν ἀλλοιότερον διετέθησαν, μᾶλλον δὲ τοῖσ χειμάρροισ εἰσ τοὐναντίον περιέστησαν· ὥσπερ γὰρ τὰ ἐκείνων ῥεύματα ἐκ Διὸσ αὔξεται, οὕτωσ ὑπὸ Ξέρξῃ πάντα ἐπέλιπεν.

ἐδέχετο δ’ αὐτὸν οὔτε γῆ οὔτε θάλαττα ἱκανῶσ, καὶ ταῦτα εἶπε πρὸσ τὴν ἐκείνου χρείαν καὶ μετέβαλλεν εἰσ ἄλληλα. γῆ τε γὰρ ἡ μὲν ἐγίγνετο, ἡ δ’ ἀπώλλυτο, καὶ θάλαττα ὑπεχώρει καὶ πάλιν συνῄει τῷ βασιλεῖ· ‐ καὶ νῦν ἐστι τῆσ νέασ θαλάττησ ὅσοσ τῆσ ἐκείνου διαβάσεωσ χρόνοσ καὶ ὁ Ἄθωσ ἀντὶ στήλησ τῷ ἔργῳ λέλειπται· ‐ ὡσ δ’ εἰπεῖν πάντα κινουμένοισ ἐῴκει καὶ μεθισταμένοισ ὡσ ἐκείνῳ δοκοίη. κάμηλοι δὲ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου κατέλαμπον, ὅσον μήκιστόν ἐστιν ἀνύσαι, τοσοῦτον ἐπέχουσαι. εἰ δ’ ἐπιθυμήσειε σκιᾶσ, δένδρον ἦν αὐτῷ χρυσοῦν ἡ σκιά. ὥστε νύκτωρ μὲν ἤστραπτεν ἀργύρῳ καὶ χρυσῷ, μεθ’ ἡμέραν δὲ νύκτα ἐπῆγεν ὁσαχοῦ τοξεῦσαι κελεύσειε. πολλοῖσ δ’ ἦν ἀφανὴσ ὧν ἦγεν οὗ γῆσ εἰή τὰ νῦν. οὐδὲν δ’ ἦν ἔθνοσ τῶν κατὰ τὴν πορείαν μεῖζον ἢ κρύπτεσθαι. φιλονεικήσασ δὲ μαθεῖν ὁ πάντα ἄτοποσ βασιλεὺσ ὁπόσουσ ἄγει, χρῆν γὰρ καὶ τοῦτο ἐκείνῳ γενέσθαι δυνατὸν, ἠναγκάσθη μετρῆσαι τρόπον δή τινα μᾶλλον ἢ ἀριθμῆσαι τὴν στρατιὰν, καὶ κατασκευασάμενοσ τεῖχοσ μυρίανδρον πρὸσ μέτρον ἠρίθμει. καὶ ὁ μὲν οὕτω πάντα κινῶν ᾔει, τοσαῦτα προσλαμβάνων ὁπόσοισ ἐντύχοι, καὶ κατεπτήχει καὶ ἔθνη καὶ πόλεισ καὶ πάντα γένη καὶ Εὐρωπαῖα καὶ τὰ ἐπὶ τῆσ Ἀσίασ πάντα, καὶ πρὸσ τὴν κίνησιν εἶκεν ὥσπερ τὰ κοῦφα σὺν πολλῷ τῷ φόβῳ. ἡ πόλισ δ’ ἕτερα ἀντεπεδείκνυτο, οὐδ’ ἦν Ξέρξην μᾶλλον θαυμάσαι τῆσ ὑπερηφανίασ ἢ τὴν πόλιν τοῦ μηδὲν τῶν ἐκείνου θαυμάσαι· ἣ θορύβου τοσούτου διὰ γῆσ ἁπάσησ καταρραγέντοσ καὶ τῶν ἠπείρων ἀμφοτέρων κρινομένων ἐπὶ τῆσ Ἑλλάδοσ ἀντέσχεν, ὥσπερ ἔρυμα καὶ πρόβολοσ, ἀπ’ ἀρχῆσ ἀρξαμένη καὶ αὐτὴ τὰ αὑτῆσ ἐπιδεικνύναι. πρῶτον μὲν τοῖσ περὶ τὰσ ἐπιστολὰσ ἀκροβολισμοῖσ καὶ πείραισ τοσοῦτον ὑπερέσχε φρονήματι καὶ τοσοῦτον ἀπέσχε τοῦ πτοηθῆναι πρὸσ τὰσ τῶν ἀτόπων ἐκείνων φόβων ἐπαγωγὰσ, ὥστ’ οὐκ ἐδεήθη ψηφίσματοσ πρὸσ ταῦτα ἔτι, ἀλλ’ ὥσπερ ἑνὸσ κοινοῦ νενικηκότοσ τοῦ κατὰ Δαρεῖον, μηδένα ἀκούειν βαρβάρων, πρὶν ἐκκλησίαν ἀποδοῦναι, ἀφανίζει τοὺσ ἀγγέλουσ αὐτῇ σκευῇ καὶ ποικίλμασι, καὶ τοῖσ εὖ φρονοῦσι τῶν Ἑλλήνων ἡγεμὼν τῆσ ἀποκρίσεωσ ἐγένετο.

ἔπειτα πάντων ἀγγελλόντων τὰ δεινὰ δὴ ταῦτα, ὅτι πάντα χρήματα μίγνυται καὶ τῶν Ἑλλήνων κερδανοῦσιν οἱ τελευταῖοι, πάντεσ δὲ ὥσπερ ὑπὸ κύματοσ τοῦ πολέμου καλυφθήσονται, καὶ τοσαύτησ κατεχούσησ ἐκπλήξεωσ τοῦ βαρβάρου ὥστ’ εἰκάζειν θεῶν τινοσ εἶναι πορείαν μετὰ τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα ἐλαύνοντοσ, οὐδὲν μᾶλλον ὑφεῖτο οὐδὲ μετέγνω περὶ ὧν ἐβουλεύσατο, οὐδὲ ἐμέμψατο αὐτῇ τῆσ ἀποκρίσεωσ, ἀλλὰ τούσ τε Ἕλληνασ συνεκάλει πρὸσ τὸν ἀγῶνα τὸν κοινὸν, αἰσχυνομένη μοι δοκεῖν μόνη φανῆναι τῷ βαρβάρῳ, καθάπερ πρότερον Μαραθῶνι. οὐ γὰρ αὐτή γε ἐν ἄλλοισ εἶχε τὰσ ἐλπίδασ τῆσ σωτηρίασ, ἀλλὰ πάντεσ εἶχον ἐν αὐτῇ τὰσ ὑπὲρ αὑτῶν, οἵ γε ὁμοίωσ τε σωτηρίασ δεόμενοι καὶ ἐλευθερίασ, καὶ τὸ παράδειγμα ὑπῆρχεν ἀμφοῖν ἐγγύθεν ἡ προτέρα κρίσισ, ἐσκόπει τε ὅ τι βουλευσαμένη πρῶτον ἀντεκπλήξει τὸν βάρβαρον· καὶ παρῆλθέ γε αὐτὸν τοῖσ θαύμασι. μετοικίζεται γὰρ ἐξαναστᾶσα, καὶ τὸ μέγιστον ἁπάντων, γῆσ μὲν οὐδαμοῦ, πᾶσα γὰρ εἴχετο, ἡ δὲ εἰσ τὴν θάλατταν ἀπεχώρει, καὶ τῆσ περὶ τὸν Ἄθω διωρυχῆσ καὶ τοῦ πορθμοῦ τῆσ γεφύρασ οὔτε εἰσ ἀκοὴν ἀηδέστερον οὔτε γνώμῃ φαυλότερον τοῦτο τὸ τόλμημα ἀντεπεδείξατο ἐπὶ τῆσ θαλάττησ φανεῖσα, καὶ Ξέρξῃ καταλιποῦσα τὸ ἴχνοσ μόνον προσιδεῖν· ὥστ’ ἐλθὼν οὐχ εὑρ͂ε τὴν πόλιν οὐδὲ εἶχε λαβεῖν ἔχων ὡσ ᾤετο· οὕτωσ εἰσ ἄπορον καὶ ὑπερφυὲσ αἴνιγμα συνηλάθη. ἀλλ’ ὥσπερ τῶν ποιητῶν φασί τινεσ τὸν Ἀλέξανδρον τῆσ Ἑλένησ τὸ εἴδωλον λαβεῖν, αὐτὴν δὲ οὐ δυνηθῆναι, οὕτω καὶ Ξέρξησ τῆσ πόλεωσ τοὔδαφοσ εἶχεν, αὐτὴν δὲ οὐχ εὑρ͂ε, πλήν γε δὴ καλῶσ εὑρ͂εν ἐπ’ Ἀρτεμισίῳ καὶ Σαλαμῖνι, καὶ τὴν θέαν οὐκ ἤνεγκεν, ὥσπερ τινὸσ ἐν μύθῳ Γοργόνοσ, ἀλλ’ ἐκπλαγεὶσ ἔδεισεν οὐ μόνον περὶ τῶν λοιπῶν, ἀλλὰ καὶ περὶ τοῦ σώματοσ, πάντα τὸν ἔμπροσθεν χρόνον ἀήθησ ὢν τούτου καὶ τῷ φοβεῖν συνεζηκώσ.

ὅπερ δὲ καὶ πρὶν ἅπτεσθαι τῶν λόγων τούτων προειρήκειν, ὅτι ἄμφω τὼ γένη τῆσ πόλεωσ ἡττᾶτο λαμπρῶσ, τό τε Ἑλληνικὸν καὶ τὸ βαρβαρικὸν, τὸ μὲν ἁπάντων ἀποτυχὸν, τὸ δὲ οὐδ’ ἐγγὺσ γενόμενον, καὶ πάλιν ὃ μικρῷ πρόσθεν ἔφην, ὅτι μᾶλλον αἰσχυνομένη συνῆγε τοὺσ Ἕλληνασ ἢ δεομένη, νῦν τοῦτο ἄξιον εἰπεῖν καὶ πάρεστι διὰ τῶν πραγμάτων καταμαθεῖν. φανεῖται γὰρ πανταχῆ σκοπουμένῳ τοσοῦτον ὑπερβαλλομένη ὥστε μὴ πρώτη τῶν Ἑλληνίδων μηδὲ μάλιστα αἰτία τῆσ ἐλευθερίασ μᾶλλον ἢ μόνη δικαίωσ ἂν ἀκοῦσαι πάντα κατειργασμένη. πρῶτον μὲν γὰρ ἐκεῖνο πάντεσ ἂν συμφαῖεν ὅτι τοῖσ τοσοῦτον λειπομένοισ καὶ ναυσὶ καὶ ὅπλοισ καὶ σώμασι καὶ χρήμασι καὶ πάσῃ τῇ τοῦ πολέμου παρασκευῇ ἓν μόνον ἀντίρροπον κατελείπετο καὶ ὡσ ἀληθῶσ Ἑλληνικὸν, τὸ βουλεύεσθαι καλῶσ, ἢ χρῆναι ἀτίμωσ συμπατηθῆναι, καθάπερ τὰ μικρὸν τῆσ γῆσ ὑπερέχοντα. μὴ γὰρ ὅτι εἰσ ἀντιπάλων μέροσ ἐξήρκουν, ἀλλ’ ἐν προσθήκῃ τῷ βασιλεῖ γενομένων οὐκ ἂν ἦν τὸ ἐπίδηλον. τούτου δ’ οὕτω κειμένου καὶ πάντων ἂν ταύτῃ [κατὰ ταὐτὸ ψηφιζομένων ἢ] θεμένων καὶ σοφῶν καὶ πολλῶν οὐκ ἔστιν ἀντειπεῖν ὡσ οὐχ ἥδ’ ἐστὶν ἡ παρασχομένη τὸν βουλευσάμενον καὶ περὶ αὐτῶν καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἃ σώσειν ἔμελλεν. ὃ δὲ τούτου τ’ ἐξήρτηται καὶ καθ’ αὑτὸ διαρκῆ τὴν ἐπίδειξιν ἔχει πάλιν σκεψώμεθα.

ὥστ’ εἴ τισ θεῶν ἤρετο τοὺσ Ἕλληνασ τότ’ εἰ μὴ δέοι πάσασ ἀγωνίσασθαι μηδ’ ἐξείη, πότερον τὰσ ἁπάντων τῶν ἄλλων παρούσασ δέξαιντο ἂν μᾶλλον ἢ τὰσ Ἀθήνηθεν μόνασ, οὐχ αἱρ́εσιν εἶναι πάντεσ ἂν εἶπον, ἀλλ’ Ἀθηναίουσ ὑπὲρ σφῶν ἀγωνίζεσθαι λείπεσθαι. οὐδεὶσ γὰρ οὕτω σκαιόσ ἐστιν οὐδὲ τἀναντία τοῖσ φανεροῖσ φρονῶν ὅστισ οὐ συμφήσει ὡσ εἰσ τὰσ ναῦσ ἧκε τότε τοῖσ Ἕλλησι τὰ πράγματα, οὐδ’ ὡσ τοῦτο ἄριστον ἦν τῆσ γνώμησ· οἱ μὲν γὰρ εἰσ Πύλασ ἐξελθόντεσ καὶ τάξαντεσ ἑαυτοὺσ ἐπὶ τὰσ παρόδουσ οἱ μὲν ὥσπερ νεφέλην προσιοῦσαν οὐκ ἤνεγκαν, ἀλλ’ αἰσχρῶσ τὴν ἐπίνοιαν διέφθειραν, δραπετεύειν ἀναγκασθέντεσ καὶ σώζειν ἑαυτοὺσ χωρὶσ ἕκαστοι μελλόντων ἔτι τῶν δεινῶν· οὕτωσ ἀνομοίωσ τὴν Μαραθῶνι μάχην ἐμιμήσαντο· οἱ δὲ ὑπολειφθέντεσ οὐκ ἠδυνήθησαν ταυτὸν τοῖσ Μαραθῶνι διαπράξασθαι, ἀλλ’ εὐθύσ τ’ ἔμειναν ὡσ πεισόμενοι μᾶλλον ἢ δράσοντεσ καὶ καταχωσθέντεσ ἀπώλοντο, ἑνὶ τούτῳ κοσμήσαντεσ τὴν Ἑλλάδα, τῷ καλῶσ ἀποθανεῖν, καὶ τοσοῦτον ἐπιδειξάμενοι μόνον· οἱ δ’ ὥσπερ χειμάρρουσ ἐχώρουν διὰ πάντων ἤδη δεχομένων. καίτοι τοῦτο δυοῖν ἐστι σημεῖον, τοῦ μήτ’ ἐν τῇ γῇ φανῆναί τινασ τῶν Ἑλλήνων ὁμοίουσ τῇ πόλει καὶ οἷσ ἐκεῖνοι πρότερον κατέπραξαν, μᾶλλον δὲ τοῦ μηδὲ σύμπαντασ ὁμοίουσ καὶ τοῦ τὰ ἐν τῇ θαλάττῃ μόνα τότε τοῖσ Ἕλλησι λειφθῆναι· οὕτω δ’ αὖ τούτου σαφοῦσ ὄντοσ καὶ διπλῆν γενέσθαι τὴν γνώμην οὐδενὶ λείποντοσ τοσοῦτον διήνεγκεν ἡ πόλισ ἐν τούτοισ ὥστε κἂν αἰσχυνθῆναί τινα ὑπὲρ τῆσ λοιπῆσ Ἑλλάδοσ. πρῶτον μέν γε τῷ πλήθει τῶν τριήρων οὕτω λαμπρῶσ ὑπερῆρεν ὥστε, εἴ τισ χωρὶσ ἀφέλοι τὸ τῆσ πόλεωσ ἀξίωμα καὶ τὴν δύναμιν πρόσ γε τὸν συλλεχθέντα τοῦ ναυτικοῦ ἀριθμὸν, ἐξεῖναι τὰσ μὲν τῆσ πόλεωσ ναῦσ νομίσαι τὰσ ἁπάντων εἶναι, τὰσ δὲ κοινὰσ ἁπάντων μιᾶσ τινοσ τῶν ἐν τοῖσ Ἕλλησι πόλεωσ. κἂν εἰ πάλιν αὐτὸσ ὁ θεὸσ αὐτοὺσ ἐπανήρετο, οὐκοῦν ὁμολογεῖτ’ Ἀθηναίοισ γε θαρρεῖν ὑπὲρ αὑτῶν μᾶλλον ἢ ὑμῖν αὐτοῖσ, ἄρνησισ οὐκ ἦν δήπουθεν.

οὐ γὰρ μέροσ εἰσ τὸ κοινὸν εἰσήνεγκαν, ἀλλ’ ἡ παρὰ πάντων συντέλεια μέροσ τῶν ἰδίων τῆσ πόλεωσ ἐγένετο. ἀλλὰ μὴν τήν γε εὐψυχίαν καὶ τόλμαν τοσαύτην συνεισήνεγκαν ὥστε μικρὸν εἶναι τὸ ταῖσ ναυσὶ τοσοῦτον ὑπερέχειν. μόνοι μὲν γὰρ ἁπάντων ἀνθρώπων ὑπέμειναν τὴν ἑαυτῶν ἐκλιπεῖν ὑπὲρ τοῦ μὴ τὴν τῶν ἄλλων ἁπάντων ἀνάστατον γενομένην ἐπιδεῖν, μόνοι δὲ οὐχ ὑπὸ πολεμίων τοῦτο παθόντεσ, ὑπὸ σφῶν αὐτῶν ἐξῳκίσθησαν ὑπὲρ νίκησ, οὐ κατὰ συμφορὰν ὑφ’ ἑτέρων, ἀλλ’ ἃ τοῖσ ἄλλοισ πέρασ εἶναι δοκεῖ τῶν ἐν τοῖσ πολέμοισ ἀτυχημάτων, ταῦτ’ εἰσ ἀρετὴν ἔτρεψαν καὶ παρείλοντο Ξέρξην τὰσ ἐλπίδασ τὸ καθ’ αὑτοὺσ, ἐνδειξάμενοι τοῦθ’, ὅτι κἂν μυριάκισ κατάσχῃ τὴν χώραν, κἂν τὰσ ἑστίασ διερευνήσηται, κἂν ἐκ βάθρων ἅπαντα ἀνασπάσῃ, οὐδὲν μᾶλλον τὸ τῶν Ἀθηναίων ἀξίωμα καθαιρήσει οὐδὲ ἀφαιρήσεται σφᾶσ τό γ’ Ἀθηναίουσ εἶναι, ἀλλ’ ἀπέραντα πονεῖ καὶ τοῖσ ἐν Αἵδου καταδίκοισ προσόμοια. καίτοι τίσ προθυμία λαμπροτέρα, τίσ εὐψυχία φανερωτέρα τίνων Ἑλλήνων ἢ καθάπαξ εἰπεῖν ἀνθρώπων ἐξετάζοντι φανήσεται; οἳ τῆσ γῆσ ἐξέστησαν ὑπὲρ τοῦ μήτ’ ἐν γῇ μήτ’ ἐν θαλάττῃ δουλεῦσαι, τὸ μὲν τηρεῖν τὰ ὑπάρχοντα δουλείασ ἀρχὴν νομίσαντεσ εἶναι, τὴν δὲ τῶν ὄντων στέρησιν ἀφορμὴν τῶν μελλόντων ἀγαθῶν ποιησάμενοι, καὶ τοὺσ ἔχοντασ τὰ ἑαυτῶν ἔσωζον ἀφ’ ὧν αὐτοὶ προεῖντο τὴν αὑτῶν. ἡ μὲν δὴ πρὸ τῶν κινδύνων τε καὶ πρὸσ τοὺσ κινδύνουσ προθυμία τοσαύτη καὶ οὕτωσ ἄλογοσ ὡσ εἰπεῖν, ἢ τό γε ἀληθέστερον εἰπεῖν, οὕτωσ εὔλογοσ· ἡ δὲ παρ’ αὐτὸν τὸν ἀγῶνα καὶ κίνδυνον οὕτω περιφανὴσ ὥστε μόνουσ ἔξεστιν εἰπεῖν ἐπὶ σφῶν αὐτῶν νικῆσαι· πρῶτοι γὰρ ἐποίησαν τὴν τροπήν. βούλομαι δὲ ἐπαναχωρήσασ ἔτι μικρὰ πρὸ τῆσ ναυμαχίασ προειπεῖν.

οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι πάντεσ τὸ τῶν νεῶν πλῆθοσ καὶ τὴν προθυμίαν τῆσ πόλεωσ καὶ τὰσ πράξεισ ἐγκωμιάζουσιν, ἐγὼ δὲ, εἰ καὶ παράδοξον εἰπεῖν, ἕν τι φημὶ πάντασ αὐτοὺσ παραλιπεῖν, οὐδενὸσ ἧττον τούτων ἄξιον ἰδεῖν καὶ θαυμάσαι, ὃ νῦν αὐτὸσ εἰσ μέσον θήσω, τἀληθὲσ οὐκ αἰσχυνθείσ· ὡσ ὅστισ αἰσχύνῃ τοῦτο παρέρχεται καὶ δι’ εὔνοιαν τὴν πρὸσ τὴν πόλιν παραπλήσιον ποιεῖ ὥσπερ ἂν εἰ τὴν ναυμαχίαν παρέρχοιτο δι’ εὔνοιαν τὴν πρὸσ τὴν πόλιν. ἀμφοτέρασ γὰρ τὰσ νίκασ ἀνείλοντο σαφέστατα ἀνθρώπων οἱ τότε, πάλαι τε δὴ τὰσ Ἀθήνασ οἰκοῦντεσ καὶ ἔτι κάλλιον κομισάμενοι· τοὺσ μὲν γὰρ ἐχθροὺσ τοῖσ ὅπλοισ, τῇ δ’ ἐπιεικείᾳ τοὺσ φίλουσ ἐνίκησαν. τὸ γὰρ τοσαύτην μὲν προθυμίαν παρεχομένουσ ὑπὲρ τῆσ ἁπάντων σωτηρίασ, τοσαύτην δὲ εἰσφορὰν εἰσενεγκόντασ τῇ κοινῇ χρείᾳ, πάντα δὲ αὐτοὺσ ὄντασ, καὶ τῶν μὲν πραγμάτων εἰσ τὴν θάλατταν καὶ τὰσ ναῦσ, τῶν δ’ ἐν ταῖσ ναυσὶν εἰσ τὴν πόλιν ἀνακειμένων, τῶν δ’ ἄλλων, ὥσπερ χειμῶνοσ ὡρ́ᾳ, καταφευγόντων πρὸσ τὴν ἐκείνων δύναμιν καὶ ἐπὶ τῆσ ἐκείνων ἀρετῆσ τε καὶ τύχησ ὁρμούντων, καὶ μηδ’ ἂν αὐτῶν, ὅπερ εἶπον, ἐξάρνων γιγνομένων ὡσ οὐχ οὕτωσ ταῦτ’ ἔχει, τοσοῦτον πραότητοσ καὶ μεγαλοψυχίασ προσθεῖναι ὥσθ’ ἑτέροισ ἡγεῖσθαι συγχωρῆσαι τὴν ἐπὶ σχήματοσ ἡγεμονίαν, καὶ μὴ φιλονεικῆσαι, μηδὲ ἃ κἂν οἱ νωθρότατοι τὴν φύσιν εἶπον, κἂν ὑπὲρ αὐτῶν ἕτεροι μηδὲν μήτε φθέγξασθαι μήτε μελλῆσαι μήθ’ ὅλωσ φωνὴν ἔχουσιν ἐοικότασ ὀφθῆναι τούτων ἕνεκα, πῶσ οὐ πᾶσαν ἤδη σοφίαν παρ’ ἐκείνοισ οὖσαν ὡσ ἀληθῶσ ἀποφαίνει καὶ πάντων ἄνδρασ ἀρίστουσ ἐκείνουσ καὶ κατὰ ἔθνη καὶ καθ’ ἕνα καὶ ὁπωσοῦν ἐξετάζοντι; εἰ γὰρ τότ’ ἐκεῖνοι δυσχεράναντεσ τὴν τοιαύτην ἀγνωμοσύνην ἐκποδὼν ἔστησαν, ἢ πρὸσ φιλονεικίαν ἐχώρησαν, τίσ μηχανὴ σωτηρίασ, ἢ ποῖον ὄναρ χρηστὸν κατελείπετο τοῖσ ἄλλοισ, ἢ τίσ τῶν εἴτε πλεόνων εἴτε ἐλαττόνων νεῶν ὑπῆρξεν ἂν εἰσ τὸ δέον τοῖσ Ἕλλησιν ἔτι; φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν, ἵνα μικρὸν προσδιατρίψωμεν τῷ λόγῳ καὶ τὸ ἦθοσ αὐτῶν καὶ πᾶν ὃ λέγω σαφέστερον κατίδῃ τισ, εἰ τὴν ἡγεμονίαν αὐτοὶ τότε τοὺσ Ἕλληνασ ᾔτησαν, λέγοντεσ ὡσ, ἂν μὲν κρατηθῶσι τῇ ναυμαχίᾳ, οὐκ ἔσονται κύριοι σφίσιν αἱρεῖσθαι τοὺσ ἡγεμόνασ οὐδὲ ὑπὲρ τῶν ἐν αὐτοῖσ ἡγησομένων ὁ βάρβαροσ αὐτοῖσ εἶναι ποιήσει τὸν λόγον, ἀλλ’ ἀκολουθεῖν αἰσχρῶσ ἐκείνῳ δεήσει καὶ δούλουσ καὶ ἀναρπάστουσ γενέσθαι, ἴσωσ δὲ οὐδ’ ἀκολουθεῖν, ἀλλ’ ἀφανισθέντασ τρόπον ὅντινα ἐκείνῳ δόξειεν ἀπελθεῖν ἐξ ἀνθρώπων αὐτοῖσ ἱεροῖσ καὶ ὅπλοισ καὶ νόμοισ·

λέγοντεσ δ’ ὅτι ταῦθ’ ἡμεῖσ προορώμενοι τὴν πόλιν εἰσ τὰσ τριήρεισ πᾶσαν μετεσκευάσαμεν, καὶ εἴτε δεῖ τὰ μέγιστα τετολμηκέναι, ἐκλέλειπται τὰ κοινὰ τῆσ ἀνθρωπείασ φύσεωσ ἡμῖν ὑπὲρ ὑμῶν, εἴτε παρασκευῆσ οὕτωσ ἔχειν, ὡσ ἀβίωτον ὂν ἡττηθεῖσιν, ἡμεῖσ τοῦτο διανενοήμεθα· καὶ μόνοισ ἡμῖν ἀναγκαῖόν ἐστι τὸ νικᾶν· ὥστ’ εἴτε τι νίκησ δεῖσθε, τοσοῦτον ἡμῖν προκέκοπται, εἴτε καὶ τὴν συντέλειαν δεῖ σκοπεῖν, δύο τοῦ παντὸσ μέρη μόνοι πληροῦμεν, οὗτοι δ’ εἰκοστὸν τοῦ παρ’ ἡμῶν· εἰ ταῦτ’ ἔλεγον καὶ κεφάλαια προσετίθεσαν, ὅτι εἰ μὲν δέχεσθε ἐπὶ τούτοισ· εἰ δὲ μὴ, σκοπεῖτε μὴ οὐχ ἡμᾶσ μειζόνων ἢ ὑμᾶσ αὐτοὺσ ἀποστερήσετε· εἰ δὲ δὴ καὶ προσέθηκαν, ἐῶ γὰρ τὸν ἡγούμενον, ὃσ τοσοῦτον ἁπάντων ὑπερεῖχεν ὥσθ’ εἷσ ἀντὶ πάντων ἦν, ὃσ μόνοσ καὶ τόπουσ καὶ καιροὺσ καὶ τὰ τῶν βαρβάρων ἀπόρρητα καὶ τὰ μέλλοντα ὥσπερ μάντισ ἐξηγεῖτο· ἀλλ’ εἰ προσέθηκαν ἐκεῖνο μόνον τῇ προκλήσει, ὅτι, εἰ δ’ ἄρ’ ἄλλωσ ἐγνώκατε ὑμεῖσ, ἡμῖν δ’ ἕτεροσ δώσει τὴν ὑμετέραν ἡγεμονίαν ἄσμενοσ καὶ προσθήσει χρήματα Μηδικὰ καὶ δωρεὰσ, πρὸσ ταῦθ’ αἱρεῖσθε ὁπότερα βούλεσθε, ἆρ’ ἢ τῷ δικαίῳ λόγουσ οὐχὶ συμβαίνοντασ, ἢ ταῖσ παρούσαισ ἀνάγκαισ οἱούσ ἐγχωρεῖ παριδεῖν, εἶπον ἂν, εἰ τούτοισ ἐχρῶντο; μὴ γὰρ ὅτι λειπομένησ μὲν τῆσ θαλάττησ μόνησ, τοσαύτασ δὲ ναῦσ αὐτοὺσ ἰδίᾳ παρεχομένουσ, τῶν δ’ ἐλπίδων ὄντασ τὸ κεφάλαιον, ἐφεστηκότασ δὲ τῇ ῥοπῇ τῆσ σωτηρίασ, μόνουσ δὲ ἀγωνιστὰσ ὄντασ τοῦ πράγματοσ ἀξιόχρεωσ, πάντων δὲ προβεβληκότασ αὑτοὺσ, οὐχ ἡγεμόνων τάξιν μόνον, ἀλλὰ καὶ πατέρων, ἔχοντασ δ’ ὡσ εἰπεῖν παρ’ αὐτῶν ὧν ἐποίουν τὴν ἡγεμονίαν·

ἀλλ’ εἰ κοινὰ μὲν πάντα ἦν, μηδεὶσ δὲ ὑπερεῖχε μηδενὸσ, πάντεσ δ’ ἐξ ἴσου συνετέλουν, οἱ δὲ ναύαρχοι παραπλησίωσ εἶχον τὰσ φύσεισ ἀλλήλοισ, ἔρανοσ δ’ ἦν, ἔδει δ’ ἐκ τῶν ὑπαρχόντων σκεψαμένουσ τοὺσ ἡγησομένουσ καταστῆσαι, πῶσ οὐκ ἐκεῖνοι διὰ πάντων ἐξέλαμπον ὥσπερ ἀστέρεσ; ἢ πῶσ οὐχ ὑπὲρ σύμπαντασ ἦσαν ταῖσ ψήφοισ, οὐ μόνον κατὰ τὴν ἐπιστήμην; καίτοι τοῦτο ἔσχατον εἶναι δοκεῖ τῶν δικαίων ἐν τοῖσ τοιούτοισ· οὐ γὰρ δή που κατὰ μίαν μὲν τῶν τριήρων αὐτοῖσ οὕτωσ ἦρχον οἱ κυβερνῆται τέχνῃ προκριθέντεσ, πασῶν δὲ λαβεῖν τὴν ἡγεμονίαν οὐ τοῖσ ταῦτα κρατίστοισ ὠφείλετο, ἀλλὰ καὶ τοῦτο μικρὸν ἐκείνοισ τὸ δίκαιον. ἀλλ’ ἐκεῖνό γε δὴ καὶ πρόδηλον καὶ μόνον ἀρκοῦν, τῶν συνειλεγμένων δέον τινὰσ ἡγεῖσθαι τοῦ πρὸσ τὸν βάρβαρον πολέμου, οὐ τοὺσ πρὸσ τὸν πρότερον στόλον τῶν αὐτῶν τούτων βαρβάρων μόνουσ κινδυνεύσαντασ ὑπὲρ πάντων, τούτουσ ἡγεῖσθαι ἔδει; οἷσ γὰρ τὰ παρόντα κοινὰ πρὸσ τοὺσ μετέχοντασ ἦν, οὗτοι τοῖσ ἰδίοισ ἐνίκων ἅπαντασ· καὶ τοσούτῳ γε ἐλάττω τὴν χάριν ἐκομίζοντ’ ἂν, ὅσῳ πάντασ μὲν ἠλευθέρωσαν, τῶν παρόντων δὲ ἔμελλον ἡγήσεσθαι. καὶ μὴν εἰ μὲν οὐδεὶσ ἀντεῖπεν αὐτοῖσ πρὸσ ταῦτα, ἀλλὰ πάντεσ ἀμφοῖν χεροῖν ἀπέστησαν, πῶσ οὐκ ἄξιον τῆσ μεγαλοψυχίασ ἀγασθῆναι; οἳ πανταχῆ παρεῖδον τὰ καθ’ ἑαυτοὺσ, καὶ τοσοῦτον μὲν τὸν πρόσθεν ἀράμενοι, πάλιν δὲ ἐν τῷ τότε ὑπὲρ τὴν φύσιν φιλοτιμούμενοι πλέον οὐδὲν ἐζήτησαν. εἰ δὲ μὴ προσέξειν ἔμελλον αὐτοῖσ οἱ Ἕλληνεσ, οἱ δὲ πρὸσ ὀργὴν ἐγκατέλιπον, τί ἦν ἐν μέσῳ τῆσ οὐδ’ ἐν τοῖσ βαρβάροισ ἀπεστερημένησ Ἑλλάδοσ τὸ θαυμάζεσθαι ἀλλ’ οὐδ’ ὄνομα νῦν λείπεσθαι; ἀλλὰ μὴν τριῶν γε ἕν τι κατηνάγκαστο, ἢ πάντων εἰξάντων ἔχειν τὴν ἡγεμονίαν, οὗ μεῖζον οὐδὲν ἂν εἴποι τισ δεῖγμα τῆσ ἐκείνων ἀρετῆσ καὶ τοῦ προῖκα τοὺσ Ἕλληνασ ἐλευθεροῦν, ἢ μηδενὸσ ταῦτα συγχωροῦντοσ ἅπαντασ οἴχεσθαι καταλειφθέντασ, ἢ δίχα τὰσ ψήφουσ ἐλθεῖν, ἐν ᾧ στασιάζειν καὶ πολεμεῖν πρὸσ ἀλλήλουσ ἦν, οὐκ ἔχοντασ ὅπωσ χρὴ τοῖσ βαρβάροισ· ὃ τῇ μὲν τοῦ πράγματοσ φύσει συμβὰν, τῇ δὲ ἐκείνων προνοίᾳ κωλυθὲν φαίνεται.

καὶ μὴν εἰ μὲν ἐκίνει ταῦτα αὐτοὺσ ἃ νῦν διεξῆλθον, εἶτα κατεῖχον σιγῇ τοὺσ λογισμοὺσ, ἐσχάτησ βάσανον καρτερίασ παρεῖχον. εἰ δ’ οὐδὲν ᾤοντο ἐλαττοῦσθαι, τίνασ εἰσ ταυτὸν ἄξιον ἐκείνοισ θεῖναι, οἳ μόνοισ ᾔδεσαν τοῖσ βαρβάροισ ὀργίζεσθαι; ἀλλ’ οἶμαι πρὸσ ἓν τοῦτο ἅπαντα συνετάξαντο, ὅπωσ καὶ τοὺσ παρόντασ καὶ τοὺσ ἀπόντασ τοὺσ μὲν ἑκόντασ, τοὺσ δ’ ἄκοντασ ἐξαιρήσονται καὶ τοῦτο δίκαιον ἑώρων μόνον, ἐπεὶ πάντα γε εἰ καθαρῶσ ἐξήταζον, οὐδεὶσ ἂν Ἑλλήνων τότ’ ἦν ἐν Σαλαμῖνι. προσθήσω γὰρ εὐφημίασ ἕνεκα τὴν Σαλαμῖνα. νῦν δὲ τοῦτο σφίσιν ἔκριναν ἐξαρκεῖν, καταστῆναι τοῖσ Ἕλλησι τὰ πράγματα. καὶ διὰ τοῦτο οὐ μόνον τῆσ ἡγεμονίασ, ἀλλὰ καὶ τῆσ πόλεωσ αὐτῆσ ἀπέστησαν, ἁπάσησ ἰδίασ ἀσφαλείασ καὶ πλεονεξίασ τὰ κοινῇ συμφέροντα προκρίναντεσ, καὶ νομίζοντεσ ταύτην ὡσ ἀληθῶσ καὶ μεγάλην ἡγεμονίαν κατεργάσεσθαι, ἐὰν ἡγήσωνται τοῖσ Ἕλλησι πρὸσ τὴν ἐλευθερίαν καὶ τὸ σωθῆναι. Λακεδαιμονίουσ δὲ, ὥσπερ οἱ τοὺσ παῖδασ προδιδάσκοντεσ, ἐβουλήθησαν προθυμοτέρουσ ποιῆσαι. καὶ διὰ τοῦτο ἤγαγον εἰσ τὸ πρόσθεν παρακλήσεωσ ἕνεκα καὶ τοῦ τὰ πραττόμενα ὑπὸ σφῶν μιμεῖσθαι. ταῦτα δὲ ἐποίουν καὶ τοῖσ ψηφίσμασιν. οὐ μὴν ὥσπερ τῷ ῥήματι καὶ τῷ κέρᾳ τῆσ παρατάξεωσ, οὕτω κἀν ταῖσ πράξεσι τὴν ἡγεμονίαν ἑτέροισ παρεῖσαν, πόθεν; ἀλλ’ οἱ μὲν ὄνομα ἡγεμόνων, οἱ δ’ ἔργα παρείχοντο, καὶ τοσούτῳ κάλλιον αὐτοῖσ τὸ σχῆμα καθίστατο ὅσῳ τῶν ἡγεμόνων αὐτῶν εἶχον τὴν ἡγεμονίαν. ὅ τι γὰρ μὴ δόξειεν Ἀθηναίων ἑνὶ, πάντ’ ἦν ἄκυρα, ὥσθ’ ὁ μὲν Λακεδαιμονίων ναύαρχοσ τῶν ἀφ’ ἑκάστων ἀρχόντων ἦρχεν, ὁ δὲ τῶν Ἀθηναίων ἄρχοντοσ ἀρχόντων·

ἅπερ οὖν καὶ οἱ Ἕλληνεσ συνιδόντεσ τὰ ἀριστεῖα τῶν ναυμαχιῶν ἀπέδοσαν τῇ πόλει, καὶ μαρτυρίαν παρόντων ὡσ ἀληθῶσ καὶ ἑορακότων παρέσχοντο τίνεσ ἦσαν οἱ πρὸσ τὴν σωτηρίαν αὐτοῖσ ἡγησάμενοι. καὶ συνέβη τῇ πόλει διχόθεν τὰ πρωτεῖα ἀνελέσθαι. τὰσ μὲν γὰρ πόλεισ ὑπερεῖχον Ἀθῆναι, τοὺσ δὲ ἄνδρασ ἀνὴρ Ἀθηναίων εἷσ. οὕτωσ ὃ μὲν ἦν τρόπου πραότητοσ ἐν τῷ συγχωρῆσαι παρέσχοντο, ὃ δὲ ἀληθινῆσ ἡγεμονίασ ἦν παρὰ πάντων ἐκείνοισ ἀνετέθη. καὶ μὴν καὶ πρὸσ τὰ λοιπὰ τοῦ πολέμου τὴν πόλιν ἤδη καθαρῶσ προεστήσαντο οἱ Ἕλληνεσ· πάντεσ γὰρ οἱ σύλλογοι καὶ αἱ σύνοδοι πρὸσ Ἀθηναίουσ καὶ παρ’ Ἀθηναίων ἐκ τούτων ἐγίγνοντο, καὶ κατέστη κοινὸν βουλευτήριον ἡ πόλισ τοῦ πρὸσ τὸν βάρβαρον πολέμου. ἀλλὰ γὰρ ἡ περὶ τὰσ ἀποδείξεισ σπουδὴ καὶ λόγοσ λόγῳ παραδιδοὺσ ἡμᾶσ παρήνεγκε περαιτέρω. εἶμι δὲ ἐπ’ αὐτὰσ πάλιν τὰσ πράξεισ, ἐπειδὴ περὶ ὧν ἐβουλόμην ἐν τῷ μέσῳ διέλαβον. μηδεὶσ δὲ ἡμᾶσ ἡγείσθω πέρα τοῦ δέοντοσ διατρίβειν μηδ’ ἐπ’ ἐξειργασμένοισ ἀναλαμβάνειν, ἀλλὰ σκοπείσθω τὴν χρείαν ὅση καὶ τὴν ἑκάστου τοῦ λόγου πρόφασιν καὶ ποῖ φέρει. κἂν οὕτωσ σκοπῇ, πολλὰ μὲν εἶναι δόξει τὰ λεγόμενα, ἕκαστον δ’ εἰσάπαξ εἰρῆσθαι, καὶ τῇ μὲν ἀνάγκῃ ἐφάμιλλα πάντα, ὥστε μηδὲν εἶναι παραλιπεῖν ἀτιμάσαντα, τῇ τάξει δ’ ἑτέρωσ οὐκ ἐγχωροῦντα συμβῆναι, τὸ δὲ ἀεὶ παρενεγκὸν τῆσ συνεχείασ ὂν καὶ τῆσ ἀκολουθίασ εἴσεται, ἀναλαμβάνων τῷ νῷ ταῦτα παρ’ αὑτῷ καὶ σκοπῶν εἴ πωσ ἑτέρωσ μᾶλλον ἡρ́μοττεν. ἔτι δὲ εἰ μὲν περὶ μηδενὸσ ἀξίων πραγμάτων ἢ περὶ ὧν ἐκ γειτόνων ἐστὶ τὰ παραδείγματα τὴν ἐξέτασιν ταύτην καὶ σπουδὴν ἐποιούμεθα, εἰκότωσ ἄν τισ ἡμᾶσ ἔφη μικρολογεῖσθαι· νῦν δὲ ὑπὲρ ὧν πάντεσ μὲν ποιηταὶ λέγοντεσ ἐλάττουσ γεγόνασι, πᾶσα δ’ ἡ περὶ τοὺσ λόγουσ δύναμισ ἥττηται, πάντεσ δ’ ὥσπερ ὑπ’ ἐκπλήξεωσ θαυμάζουσι μᾶλλον ἢ οἱ δι’ ἀκριβείασ ἕκαστα ἑορακότεσ, περὶ τούτων ἀγωνιζόμεθα οὐδὲν ἐλάττω κατὰ τοὺσ λόγουσ ἀγῶνα μικροῦ δεῖν ἢ κατὰ τὰσ πράξεισ ἐκεῖνοι τότε.

οὐδὲν οὖν ἀργὸν οὐδ’ ἀνεξέταστον εἰκὸσ παραλιπεῖν, ὡσ ὁμοίωσ ἥ τ’ ἐπὶ τοῖσ μικροῖσ σπουδὴ φέρει μέμψιν καὶ τὸ τοῖσ τηλικούτοισ μὴ τὴν ἀξίαν διὰ πάντων φυλάξαι. καὶ γὰρ τοῦτο ἕτερον τρόπον ἄν τισ εἶναι φαίη μικρολογουμένου. ἀλλ’ ἐπάνειμι δή. συμβάντοσ γὰρ τοῦ περὶ τὰσ Πύλασ πάθουσ καὶ τῆσ Ἑλλάδοσ λαμπρῶσ καὶ σφαλερῶσ ἀνοιχθείσησ οἱ μὲν ὥσπερ πύλασ τείχουσ ῥήξαντεσ εἰσεχέοντο, δυοῖν μερίδοιν οὐδετέρασ στερόμενοι. οἱ μὲν γὰρ ἑκόντεσ, οἱ δ’ ἀνάγκῃ προσεχώρουν, περιρρέοντοσ τοῦ πολέμου καὶ πάντων ἐφεξῆσ ὥσπερ πῦρ ἐπιὸν ὑποφευγόντων, οἱ δὲ τῆσ Ἀθηνᾶσ ἐν πολλοῖσ ἤδη πολλάκισ δείξαντεσ ὡσ ὀρθῶσ εἰσιν ἐπώνυμοι καὶ μάλα ἵλεῳ τῇ τῆσ θεοῦ χρῶνται διανοίᾳ, καὶ συνειδότεσ ἔξωθεν οὖσαν τῇ πόλει τὴν φυλακὴν ψήφισμα ποιοῦνται τὴν μὲν πόλιν ἐπιτρέψαι τῇ πολιούχῳ θεῷ, παῖδασ δὲ καὶ γυναῖκασ εἰσ Τροιζῆνα παρακαταθέσθαι, αὐτοὶ δὲ γυμνωθέντεσ τῶν περιττῶν προβαλέσθαι τὴν θάλατταν, πάντων ὅσα τισ εἴποι μέγιστα κατ’ ἀνθρώπουσ ἐν ἡμέρᾳ μιᾷ παρασχόμενοι σύμβολα εὐσεβείασ, καρτερίασ, φρονήσεωσ, φιλανθρωπίασ, μεγαλοψυχίασ· εὐσεβείασ μὲν διὰ τὴν πίστιν ἣν ἐν τοῖσ θεοῖσ εἶχον· καρτερίασ δὲ παίδων καὶ γυναικῶν καὶ τῆσ τῶν οἰκειοτάτων συνηθείασ ἀπεζευγμένοι φέροντι τῷ θυμῷ· φιλανθρωπίασ δὲ ὅτι ταῦτα ὑπὲρ τῆσ τῶν ἄλλων σωτηρίασ ὑπέμενον. καὶ μὴν καὶ μεγαλοψυχίᾳ γε τίσ ἀνθρώπων ἐκείνοισ ὅμοιοσ, οἳ τῶν ὄντων ὑπὲρ τῆσ ἐλευθερίασ ἀπέστησαν; ἀλλὰ μὴν τό γε γνῶναι τὸ μόνον μέλλον διασώζειν ἅπαντα τὰ πράγματα, τὴν σοφίαν λέγω, δι’ ἣν καὶ τῆσ ὑπὸ πάντων ἐν τοῖσ λόγοισ τιμωμένησ τοῖσ ἄρχουσιν εὐπειθείασ τοὺσ πώποτ’ ἐνίκησαν τῷ δόγματι. καὶ οἱ μὲν οὕτωσ ἀπεσκευασμένοι πρὸσ τῇ Σαλαμῖνι κατεῖχον τοὺσ Ἕλληνασ, ὁ δὲ ἀμφοτέρᾳ τῇ χειρὶ παρῆν, ἄγων τοὺσ μέχρι τῆσ Ἀττικῆσ Ἕλληνασ ὁμοῦ καὶ βαρβάρουσ, καὶ πέμπει δὴ πάλιν εἰσ τὴν Σαλαμῖνα, κελεύων ἃ πρὸ τοῦ, γῆν καὶ ὕδωρ λαβεῖν, νομίζων, εἰ παρόντων καὶ ὁρωμένων τῶν δεινῶν γίγνοιντο οἱ λόγοι, μᾶλλόν τι καμφθήσεσθαι καὶ παραδώσειν τὰ ὦτα αὐτούσ·

ἐνταῦθα δὴ καὶ πλεῖστον ἐλπίδοσ ἐσφάλη. οὕτω γὰρ πόρρω δέουσ ἢ τοῦ μεταθέσθαι περὶ τῶν ἐξ ἀρχῆσ ἐγνωσμένων ἐγένοντο ὥστ’ ἐπειδή τισ ἐτόλμησεν εἰπεῖν ὡσ χρὴ συγχωρεῖν, αὐτοὶ μὲν αὐτὸν, αἱ δὲ γυναῖκεσ τὴν γυναῖκα ἐπελθοῦσαι διέφθειραν ἐκ χειρόσ. καὶ παράκλησισ αὕτη πρώτη πρὸσ τὴν ναυμαχίαν τοῖσ Ἕλλησιν ἐγένετο κοινὴ τῶν τε ἀνδρῶν καὶ τῶν γυναικῶν. οὐ μὴν κατῄσχυναν ταύτην τοῖσ ἔργοισ ἐφεξῆσ, ἀλλὰ πρῶτον μὲν ἀνάξια τῶν Ἑλλήνων βουλευομένων τῆσ ἐπ’ Ἀρτεμισίῳ τόλμησ καὶ τῆσ Ἀθηναίων παρουσίασ καὶ νικῶντοσ ἤδη τοῦ δρασμοῦ, διεκώλυσαν αὐτοὶ καὶ κατηνάγκασαν ὥσπερ παῖδασ ἄκοντασ ὑποστῆναι τῇ θεραπείᾳ πάντα πραγματευσάμενοι, τὸ μὲν πρῶτον ἐνδεχομένουσ μόλισ φωνὴν πείθοντεσ, ἔπειτα, ὡσ ἀπέραντον ἦν, ἀπροσδοκήτωσ περιθέντεσ τὰσ ἀνάγκασ καὶ συσκευάσαντεσ τὴν ναυμαχίαν, ὥστε πρὸσ βίαν θαρρῆσαι. ἔπειτα γιγνομένησ τῆσ συνόδου καὶ τῶν βαρβάρων περικαλυψάντων ταῖσ ναυσὶν ἅπαντα τὸν ἔξω τόπον, τότε ἤδη καὶ γῆσ καὶ θαλάττησ παρὰ τοσοῦτον ἐξειργόμενοι, παρ’ ὅσον αἱ τριήρεισ ἐπεῖχον, καὶ ὡσ ἀληθῶσ ὥσπερ ἐν θαλάττῃ καὶ κύμασι πανταχῆ ταυτὸν ὁρῶντεσ ὅποι βλέψειαν, πολεμίουσ, οὐδὲν παρεῖσαν ἑτέροισ, ἀλλὰ πρῶτοι μὲν αὐτοὶ κατῆρξαν τῆσ ναυμαχίασ, ὥσπερ ἐν Εὐβοίᾳ πάντων ἀποκνούντων, μόνοι δὲ τὸ πᾶν ἐξειργάσαντο, ὅσα μὲν στρατηγοῦ προνοίᾳ κακῶσαι τὸν βασιλέα ἔδει πρότερον παρασκευάσαντεσ, ὥστ’ ἐν τοῖσ πολεμίοισ φιλίων καὶ τῶν συνευξομένων εὐπορῆσαι ‐ λέγω δὲ τὴν περὶ τοὺσ Ιὤνασ πρᾶξιν ‐ ἃ δὲ χειρῶν νόμῳ καὶ μετὰ κοινῆσ τῆσ εὐψυχίασ ἔδει πραχθῆναι, κάλλιστα δὴ τῶν ὑφ’ ἡλίῳ μάρτυρι καὶ τολμήσαντεσ καὶ τελεσάμενοι, τάξαντεσ μὲν αὑτοὺσ ἐναντία ἐκείνοισ, οἵπερ ἦσαν κεφάλαιον τοῦ ναυτικοῦ τῶν πολεμίων, τρεψάμενοι δὲ πρῶτοι καὶ διαφθείραντεσ ἄλλασ ἀλλαχοῦ τῶν νεῶν ἐν παντοδαποῖσ τῶν ἔργων εἴδεσι, παρασχόντεσ δὲ τοῖσ λοιποῖσ διώκειν ἀντὶ τοῦ ναυμαχεῖν. ὥστ’ ἐμοὶ μὲν παραπλησίωσ οἱ Ἕλληνεσ δοκοῦσι νικῆσαι τὴν ναυμαχίαν ἐκείνην ὥσπερ ἂν εἰ καὶ Μαραθῶνι παρόντεσ μετέσχον τῆσ νίκησ. ἐκεῖ τε γὰρ ἤρκεσεν ἡ πόλισ αὑτῇ καὶ ἐν Σαλαμῖνι τῶν γιγνομένων ἀπέλαυσαν οἱ λοιποί.

καὶ τότε μὲν ἡμέρᾳ μιᾷ τῆσ μάχησ ὑστέρησαν Λακεδαιμόνιοι, ἐκείνῃ δὲ τῇ ἡμέρᾳ αὐτῆσ ὑστέρησαν τῆσ τροπῆσ οἱ συντελεῖσ. καὶ τοσοῦτον διενήνοχεν ὥστ’ εἰκότωσ ἄν τινα φῆσαι μὴ μόνον τῆσ ἐλευθερίασ μηδὲ τῶν ἄθλων τῶν ἐκ τῆσ ναυμαχίασ χάριν ἂν τῇ πόλει τοὺσ Ἕλληνασ ἔχειν δικαίωσ, ἀλλὰ καὶ τῆσ νίκησ αὐτῆσ. καὶ γὰρ ταύτην ὥσπερ ἄλλο τι κέρδοσ προσλαβόντεσ φαίνονται καὶ τῆσ φιλοτιμίασ κοινῇ μετασχόντεσ. ἐνταῦθα δὴ πᾶσα μὲν ἀκτὴ ναυαγίων ἐπέπληστο, πάντεσ δὲ οἱ πορθμοὶ συνεκέχυντο, ἔφερε δὲ ὁ πόροσ πρὸσ τὴν ἤπειρον ἔξω τῷ βασιλεῖ δεινὰ θεάματα καὶ μάλα ἀπᾴδοντα τῆσ ἐκείνου περινοίασ καὶ τρυφῆσ. ἄξιον δὲ καὶ τῆσ ἐπιθήκησ τῶν κακῶν τῶν γενομένων τοῖσ βαρβάροισ μνησθῆναι. τὸ γὰρ δὴ πάρεργον τῶν ἔργων οὐκ ἀτιμότερον προσεξείργασται. τί οὖν ἦν τοῦτο; τρεῖσ τόπουσ οἱ βάρβαροι κατέλαβον τὸ κατ’ ἀρχὰσ, τὴν ἤπειρον, τὴν θάλατταν, τὴν πρὸ τῆσ Σαλαμῖνοσ νῆσον, ὅπωσ ἀκριβέστερον ἢ δικτύῳ συγκλείοιντο οἱ Ἕλληνεσ. δοκεῖ γὰρ εἶναι μεγάλη συμφορὰ καὶ παρὰ τὸν νόμον τὸν Μηδικὸν, εἴ τισ τῶν ἀνταίρειν τῷ βασιλεῖ τολμησάντων διαφεύξεται.

κατὰ οὖν τοὺσ ἐκπίπτοντασ ἐκ τῆσ ναυμαχίασ ἐτάχθη τὰ κύρια τῆσ στρατιᾶσ, ἄνδρεσ Περσῶν οἱ πρῶτοι, καὶ κατέσχον τὴν νῆσον ἐφεστηκότεσ ὡσ ἐφ’ ἑτοίμοισ. ὡσ δὲ τῶν πρώτων ἀπέτυχον καὶ μετὰ τῶν Ἑλλήνων ἦν ἡ τύχη καὶ περιέστραπτο ἡ πεῖρα, ἀνὴρ Ἀθηναίων εἷσ ἐθελοντὴσ τὸν κίνδυνον ὑφίστατο καὶ λαβὼν τοὺσ ὄντασ αὐτῶν ἐν Σαλαμῖνι τοὺσ πρεσβύτασ ἀποβιβάσασ εἰσ τὴν νῆσον κτείνει πᾶν τοῦτο τὸ Περσικόν. Ξέρξησ δὲ καθῆστο μὲν ἐπὶ τῆσ ἠπείρου κεκοσμημένοσ, ὥσπερ ἄλλον τινὰ ἀγῶνα ποιῶν, ἤ τισ τῶν ἐξ οὐρανοῦ κριτὴσ τῶν γιγνομένων, οἰόμενοσ τοῖσ ἑαυτοῦ τὸν παρ’ αὑτοῦ φόβον ἀρκέσειν. καὶ τοσοῦτον ἦν ἄρα τὸ ἔργον αὐτῷ ὅσον τοῖσ μὲν ὀργισθῆναι, τοὺσ δὲ τιμῆσαι τῶν στρατιωτῶν. ὡσ δ’ ἑώρα τὴν θάλατταν αἵματι καὶ ῥοθίῳ ζέουσαν καὶ πάντα νεκρῶν καὶ ναυαγίων μεστὰ καὶ κυριωτέρουσ ἑτέρουσ φοβεῖν καὶ τοὺσ ἐκείνου καὶ αὐτὸν, ἐκπλαγεὶσ καὶ νομίσασ θαυματοποιὸν εἶναι τὴν πόλιν παλινῳδίαν ᾖδε, καὶ μεταστρέψασ ᾔει τὴν αὐτὴν, οὐ μετὰ τοῦ αὐτοῦ σχήματοσ, ἓν ἤδη τοῦτ’ ἀγώνισμα ποιούμενοσ τὴν σχεδίαν καταλαβεῖν. οὕτω διὰ πάντων ἡ πόλισ πᾶν ἔσωσε τὸ Ἑλληνικὸν, καὶ τοῖσ πᾶσιν ἐδείχθη μόνον φυλακτήριον οὖσα τοῖσ Ἕλλησιν, οἶμαι δὲ καὶ τῷ λοιπῷ μέρει τῆσ οἰκουμένησ. τίσι δὲ λέγω τοῖσ πᾶσιν; οἷσ ἐνίκα πρότερον μόνη Μαραθῶνι, οἷσ ὕστερον τοσοῦτον παρῆλθε τοὺσ συστάντασ, οἷσ αὐτὴ κεφάλαιον τοῦ πολέμου τοῖσ στόλοισ ἀμφοτέροισ ἦν, τοῖσ ἐν Πύλαισ ἀτυχοῦσιν ἄνευ τῆσ πόλεωσ, τοῖσ ἐπ’ Ἀρτεμισίῳ νικῶσι διὰ τῆσ πόλεωσ, ταῖσ τοῦ θεοῦ μαντείαισ, ὧν αἱ μὲν τῆσ Ἀθηνᾶσ εἶναι τὴν δωρεὰν, αἱ δὲ ἀπολέσθαι τοὺσ Ἕλληνασ ἔφραζον, εἰ συσταῖεν Ἀθηναῖοι μετὰ τῶν βαρβάρων. ὥστε καὶ ἐξ ὧν οὐκ ἔπαθον οἱ Ἕλληνεσ καὶ ἐξ ὧν ἔμελλον πείσεσθαι καὶ οἷσ ἐποίησεν ἡ πόλισ καὶ οἷσ οὐκ ἐποίησε μόνη φέρεται τὴν τοῦ παντὸσ κρίσιν·

ἔτι πρὸσ τούτοισ τῇ τοῦ στρατηγοῦ συντελείᾳ, τῷ πλήθει τῶν τριήρων, τῷ κατάρξαι τῶν ναυμαχιῶν, τῷ τοὺσ τόπουσ εὑρεῖν, τῷ τοὺσ Ἕλληνασ κατασχεῖν, τῷ πρώτην νικῆσαι καὶ τὴν μεγίστην τοῦ ναυτικοῦ μοῖραν, τῷ πλεῖστον διαφθεῖραι, τοῖσ ἀπ’ Ἐλευσῖνοσ φάσμασι, τοῖσ ἐν Ψυτταλίᾳ περιττοῖσ, τῇ παρὰ τῶν ἐχθρῶν· οἱ μὲν γὰρ τὰ ἀριστεῖα ἔδοσαν τῇ πόλει καὶ ταῦτα ἡγεῖσθαι ἐφ’ ὧν ἦν, ὁ δὲ ἐκείνων βασιλεὺσ φεύγων ᾤχετο· ὥστε καὶ παρὰ θεῶν καὶ παρ’ ἀνθρώπων καὶ φίλων καὶ πολεμίων τῇ πόλει δεδόσθαι τὰσ ψήφουσ. καὶ ταύτῃ αὖ διχόθεν ταῦτα συμβαίνει, τὰ μὲν ἐξ ὧν κοινῇ προὐκρίθη καὶ κατέπραξε, τὰ δ’ ἐξ ὧν διὰ τοῦ στρατηγοῦ. καὶ τὰ μὲν αὖ τοῦ βασιλέωσ οὕτωσ εἶχε· Μαρδόνιοσ δὲ ὑπελείπετο μὲν θανατῶν, συνειδὼσ ἑαυτῷ μέροσ τι τῆσ στρατείασ αἴτιοσ γεγονὼσ, τῆσ δ’ αὐτῆσ μονῆσ καὶ τύχησ ἔγνω τι καὶ τολμήσασ καὶ λαβὼν παρὰ τοῦ βασιλέωσ τὰ κράτιστα τοῦ πεζοῦ προσεκάθητο. οὐ μὴν οὐδὲ πρὸσ ταῦτα ἑτέρων ἐδέησε τοῖσ Ἕλλησιν, ἀλλ’ ὥσπερ ἄλλο τι λοιπὸν καὶ τοῦτο προσεξειργάσατο ἡ πόλισ καὶ διεξῆλθε μέχρι τῆσ τελευτῆσ, ὥσπερ οἱ τοὺσ στεφάνουσ συνειρόντεσ. οἱ μὲν οὖν ἄλλοι τῇ μετουσίᾳ τῆσ μάχησ σεμνύνονται, ὅσοι δὴ καὶ παρεγένοντο, καὶ ταῦτα οὐδένεσ αὐτῶν ἐγγὺσ τῆσ πόλεωσ οὔτε πλήθει στρατοπέδου οὔτε προθυμίᾳ γενόμενοι, ἡ δὲ ὑμετέρα πόλισ πολλῷ πρότερον τῆσ μάχησ ἐνίκησεν αὖθισ καὶ Μαρδόνιον καὶ βασιλέα ὡσ ἀληθῶσ ἰδίαν νίκην ἑαυτῆσ καὶ μόνοισ τοῖσ Ἀθηναίοισ προσήκουσαν. ὡσ γὰρ πρὸσ αὐτὴν ἑώρα πᾶν τὸ Ἑλληνικὸν καὶ παρ’ ἀμφοτέρων ἔγνωστο καλῶσ οὗ τῶν πραγμάτων ἐστὶ τὰ κύρια, καὶ παρὰ τῶν Ἑλλήνων λέγω καὶ παρὰ τῶν βαρβάρων, ἐνθύμιον βασιλεῖ καὶ Μαρδονίῳ γίγνεται· ὃ καὶ φρόνιμον καὶ εὐήθεσ ἔξεστι προσεπεῖν. ἦν μέν γε τὸ πάντων κράτιστον περιφανῶσ, εἰ προὐχώρησε. τοῦτο δὲ ἦν παντὸσ μᾶλλον ἀδύνατον.

τί δὲ τοῦτο ἦν; ἐσκέψαντο μεταστῆσαι πρὸσ αὑτοὺσ τὴν πόλιν καὶ ψιλῶσαι τὸ Ἑλληνικὸν αὐτῆσ, οὐ μόνον τὰ παρελθόντα συνειδότεσ, ἀλλὰ καὶ τὰ παρόντα ὁρῶντεσ ὡσ δι’ ἐκείνων ἤγετο· πρὸσ δὲ τούτοισ καὶ τῶν ἐκ Δελφῶν λογίων, ὡσ λέγεται, διαρρήδην μαρτυρούντων, εἰ γένοιντο Ἀθηναῖοι μετὰ τούτων, οἰχήσεσθαι τοῖσ Ἕλλησι τὰ πράγματα. ἐδόκει δὴ τῷ βασιλεῖ καὶ τὸν φόβον ὠνουμένῳ καὶ τὸ κέρδοσ ἐνθυμουμένῳ πειρᾶσθαι τῆσ πόλεωσ· καὶ πέμπει δὴ κήρυκασ τἀναντία τοῖσ πρόσθεν λέγοντασ. ἀντὶ γὰρ ὧν ᾔτει πρότερον γῆσ καὶ ὕδατοσ, ταῦτα ἐδίδου τότε, οὐκ ἀπὸ ἴσου τοῦ μέτρου, ἀλλὰ τοῦτο μὲν τὴν πόλιν καὶ τὴν χώραν αὐτοῖσ ἀπεδίδου πᾶσαν, τοῦτο δὲ τὴν λοιπὴν Ἑλλάδα δωρεὰν προσετίθει. χωρὶσ δὲ τούτων ἐπῆν χρήματα ὑπὲρ πάνθ’ ὅσ’ ἐν Ἕλλησι καὶ φίλουσ καὶ συμμάχουσ εἶναι βεβαίωσ· ἐξ ὧν ὅτι καὶ μόνουσ ἐδεδίει καὶ μόνοισ ἐθάρρει μᾶλλον ἢ πᾶσιν οἷσ εἶχεν, εἰ πείσειεν, ἐμαρτύρει. καὶ τὸ μὲν κεφάλαιον τῆσ πρεσβείασ τοιοῦτον ἦν. ἐκηρύκευε δὲ Ἀλέξανδροσ βασιλεὺσ Μακεδονίασ. οἱ δὲ τοσοῦτον ἀπέσχον τοῦ θαυμάσαι τὰσ ἐπαγγελίασ, ἢ καὶ σύμπαντα ἃ κέκτηται διδόντα ἄξια σφῶν εἶναι νομίσαι, ὥστε ἔσωσε τὸν πρεσβευτὴν τὸ σχῆμα τῆσ προξενίασ. οὐ μὴν οὐδὲ οὕτωσ ἀδεᾶ καθάπαξ ἀπέστειλαν, ἀλλ’ εἰ μὴ πρὸ ἡλίου δύνοντοσ ἐκτὸσ ὁρ́ων εἰή, καὶ τοῦ λοιποῦ προειπόντεσ ἄλλο τι τοῖσ Ἀθηναίοισ μᾶλλον προξενεῖν, ὡσ οὐκ ἄνευ θανάτου τοιαῦτα πρεσβεύσοντα· καὶ ἅμα ἀγωγοὶ διὰ τῆσ χώρασ αὐτὸν ἦγον, ὅπωσ μήτε τισ ἅψηται μήτε τῳ διαλέξηται. ταύτην ἐγὼ τὴν ἀπόκρισιν τῆσ ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχίασ καὶ τῶν τροπαίων οὐχ ἧττον ἀξίαν ἡγοῦμαι θαυμάσαι οὐδὲ ἐλάττω φιλοτιμίαν παρέχειν οὔτε τοῖσ δοῦσιν οὔτε τῷ πείσαντι. εἰσ μὲν γὰρ ἐκεῖνα ὅπλοισ καὶ τριήρεσι καὶ ὀργάνοισ ἔδει προσχρήσασθαι, ἐνταῦθα δὲ τοῖσ σφετέροισ αὐτῶν καθαρῶσ ἐχρήσαντο, γνώμῃ καὶ λόγῳ.

τίνεσ οὖν ἀρετῆσ ἀγωνισταὶ καλλίουσ, ἢ τίνεσ τῶν πώποτε διαρκέστερον τὴν ἐπίδειξιν αὐτῆσ ἐποιήσαντο; οἳ καὶ χρυσῷ καὶ ἀργύρῳ καὶ σιδήρῳ καὶ τοῖσ πᾶσιν ἀήττητοι διεγένοντο καὶ πάντα ἀπέφηναν ὁμοίωσ ἄχρηστα τῷ βασιλεῖ ὥσπερ ἂν εἰ ἐκρύπτετο ὑπὸ γῆσ ἔτι, πενίαν μὲν ἀντὶ πλούτου τιμήσαντεσ, κινδύνουσ δ’ ἀντ’ ἀσφαλείασ ἑλόμενοι, δικαιοσύνην δ’ ἀντὶ τῆσ βασιλέωσ τοσαύτησ φιλανθρωπίασ. καὶ οὐ πρὸσ μὲν τὰσ βαρβαρικὰσ ὑποσχέσεισ οὕτωσ ἐχθρῶσ καὶ παρατεταγμένωσ εἶχον, πρὸσ δὲ τὰσ Ἑλληνικὰσ, εἰ προσείη σχῆμα χρείασ, ὑποπεπτωκότωσ, ἢ ὡσ ἐπὶ πλεῖον ἀκοῦσαι λόγου. ἀλλὰ ἐλθόντων Λακεδαιμονίων περιφόβων καὶ δεομένων ἐναντία τῇ τοῦ βασιλέωσ πρεσβείᾳ καὶ τοὺσ παῖδασ καὶ πρεσβύτασ καὶ γυναῖκασ αὐτοῖσ θρέψειν ὑπισχνουμένων, ἑώσ ἂν ὁ πόλεμοσ ᾖ, συνέγνωσαν μᾶλλον ἢ ἀπεδέξαντο, τῷ μὲν φόβῳ χρηστοὺσ νομίζοντεσ, οἷσ δ’ ἐπηγγέλλοντο ἀπείρουσ ἔτι τῶν Ἀθηναίων· καὶ τὴν μεγαλοψυχίαν οὐχ ἧττον ἔδειξαν τῷ τὴν ὀργὴν κατασχεῖν ἢ τῷ τὰσ ἐπαγγελίασ διώσασθαι· εὖ γὰρ ποιεῖν, οὐκ εὖ πάσχειν πεφυκότεσ ᾔδεσαν καὶ μισθὸν ὀφείλειν αὐτοὺσ τοῖσ εὖ ποιοῦσι τὸ Ἑλληνικὸν, ἀλλ’ οὐχ αὑτοὺσ δεῖν παρ’ ἑτέρων μισθὸν τῆσ ἀρετῆσ λαμβάνειν, οὐδ’ ἐπὶ κέρδει φιλεῖν τοὺσ δόντασ αὑτοὺσ, οὐδέν γε μᾶλλον ἢ τοὺσ παῖδασ καὶ γονέασ ἐπὶ κέρδει φιλεῖν, ἀλλὰ καὶ μετὰ τῶν ἀναλωμάτων σώζειν, ὥσπερ εἰκὸσ τοὺσ ὡσ ὑπὲρ οἰκείων ταῖσ γνώμαισ διακειμένουσ. καὶ τοῦτο μὲν τοσοῦτον καὶ τηλικοῦτον ἔργον εἰσ ἀρετῆσ λόγον ἐν τοῖσ τοῦ πολέμου καιροῖσ ἐξέλαμψε, μέσον τῆσ ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχίασ καὶ τῆσ Πλαταιᾶσι μάχησ. ἔδειξαν δ’ αὖ κἀκ τούτων χωρὶσ ὧν καὶ πρόσθεν διεξῄειν καὶ βασιλεὺσ καὶ οἱ Ἕλληνεσ ἐξ ἁπάντων τοῖσ Ἀθηναίοισ τιθέμενοι ὁ μὲν διὰ Μαρδονίου καλῶν ἐπὶ τούτοισ, οἱ δὲ μὴ ποιεῖν ταῦτα διὰ Λακεδαιμονίων δεόμενοι· τὸ γὰρ ἀνθέλκειν καὶ καλεῖν ὡσ αὑτοὺσ ἑκατέρουσ ψῆφοσ ἦν φανερὰ καὶ πίστισ ἐναργὴσ παρ’ ἀμφοῖν ὅτι καὶ σφῶν αὐτῶν καὶ τῶν ἐναντίων συνίσασι κρείττουσ ὄντασ οὐ μικρῷ τινι.

οὕτω δ’ ἐλπίσαντεσ ἐξ ἀρχῆσ ἔτι μᾶλλον θαυμάσαντεσ ἀπῆλθον· τῶν μὲν γὰρ οὐκ ἠνέσχοντο, τοὺσ δὲ ἀπὸ πολλοῦ τοῦ κρείττονοσ προσεδέξαντο. ὥστε καὶ τὸ εἰκὸσ προσγενέσθαι, τὸ καὶ αὐτοὺσ ὑπὲρ σφῶν αὐτῶν τὴν ἀξίαν προσθέσθαι ψῆφον καὶ τρεῖσ εἶναι τοὺσ μάρτυρασ ἑξῆσ, τοὺσ πολεμίουσ, τοὺσ συμμάχουσ, αὐτοὺσ ἑαυτοῖσ ἔργῳ διὰ πάντων ὁμοίουσ γεγενημένουσ. συναγαγόντεσ δὲ τοὺσ Ἕλληνασ ἤδη μᾶλλον αὐτοῖσ ἀκολουθεῖν δυναμένουσ Πλαταιᾶσι γίγνονται. καὶ τὸ μὲν ἀξίωμα τῶν στρατοπέδων, ἢ τὴν παράταξιν τῶν βαρβάρων, ὡσ ἐτάχθη διὰ τῆσ Βοιωτίασ, ἢ τὰ πρὸ τῆσ μάχησ διηγεῖσθαι διατριβή ἐστι τῆσ σπουδῆσ οὐκ ἐφικνουμένη. μαρτυρία δ’ αὖθισ γίγνεται τῇ πόλει θαυμαστὴ παρ’ ἀμφοτέρων ἐπὶ τῆσ μάχησ. Λακεδαιμόνιοι μὲν γὰρ Ἀθηναίοισ ἐξέστησαν τῆσ ἐπὶ Πέρσασ τάξεωσ, ὥσπερ ἀνάγκῃ τινὶ καὶ φύσει συγκεκληρωμένον Πέρσασ Ἀθηναίων ἡττᾶσθαι. αὖθισ δὲ ἀνθυπῆγε Μαρδόνιοσ τοὺσ Λακεδαιμονίουσ ἀνθαιρούμενοσ, ἡγούμενοσ λυσιτελεῖν αὑτῷ Λακεδαιμονίουσ καλῶσ ἀποθνήσκοντασ μᾶλλον ἢ Ἀθηναίουσ καλῶσ νικῶντασ. ταῦτα γὰρ ἐκ τῶν πρὸσ αὐτοὺσ παραδειγμάτων εὑρ́ισκεν. ὥσπερ οὖν οἱ πύκται περὶ τῆσ στάσεωσ πρῶτον ἠγωνίσαντο, οἱ δὲ ἐδέχοντο μὲν Πέρσασ, ἐδέχοντο δὲ πάντασ ἀνθρώπουσ, ὑπῆρχον δὲ εἰσ ἅπαντα νικῶντεσ, τοὺσ μὲν βαρβάρουσ ἀρετῇ, τοὺσ δ’ Ἕλληνασ ἀρετῇ τε καὶ πλήθει. καὶ τήν τε μάχην κρίνουσι διὰ πάντων ἐξελθόντεσ καὶ τοὺσ ἡγουμένουσ τῆσ ἵππου διαφθείραντεσ. καὶ δεῆσαν τειχομαχίασ, ὅσον αἰσχυνθείη τισ ἂν εἰπεῖν οἱ ἄλλοι πρὸσ αὐτοὺσ ἦσαν, ἑώσ τῶν βαρβάρων οἱ μὲν οὐχ ὁμοίωσ καὶ πρόσθεν κατεῖχον τὴν Βοιωτίαν κείμενοι, οἱ δ’ ὥσπερ ἐκ ναυαγίασ ἀόπλοι καὶ ἀσύντακτοι νύκτα ἡμέρασ τιμιωτέραν ἄγοντεσ, ἐκ πολλῶν ὀλίγοι καὶ πολλοὶ κατ’ ὀλίγουσ ἐξεχώρησαν, πολλὰ τῆσ ὑπερηφάνου στρατιᾶσ καὶ τῶν Ἀθηναίων μεμνημένοι. τούτων δ’ οὕτω καταστάντων οἱ μὲν ἄλλοι πάντεσ Ἕλληνεσ ἀσμένωσ ἀναπεπνεύκεσαν, οὐχ ὅσον ἂν καὶ προσεδόκησαν διαπεφευγότεσ χειμῶνα, καὶ τὴν πόλιν ἐστεφάνουν, ἐθαύμαζον, πᾶν ὅ τι εἴποιεν αὐτὴν μικρὸν ἡγοῦντο.

οὕτω πολλοῦ τινοσ αὐτοῖσ ἔδει ποιῆσαι ὅ τί γε δοκεῖν ἔχειν ἄξιον αὐτῆσ· ἡ δὲ ἐνταῦθα δὴ καὶ μάλιστα τὴν περιουσίαν τῆσ ἀρετῆσ ἐπεδείξατο. τοσοῦτον γὰρ ἐπεξῆλθεν ἐν τοῖσ πράγμασιν ὥστ’ ἔτι μᾶλλον ἔξω δεῖξαι τοῖσ βαρβάροισ τίνεσ ἦσαν οἱ καὶ τὰ ἐν τῇ Ἑλλάδι ταῦτα δράσαντεσ αὐτοὺσ καὶ τίνασ φεύγειν κρίναντεσ ἀγαπητὸν ἀπῆλθον. ὁρῶ μὲν οὖν καὶ τὸν λόγον ἐκτεινόμενον καὶ ἐπὶ τοιούτοισ τοῖσ προειρημένοισ οὐ ῥᾴδιον ὂν πρὸσ ἡδονὴν οὔτε αὐτὸν ἔτι εἰπεῖν οὔτε τυχεῖν ἀκουόντων, ὥσπερ μετ’ ἀγωνιστὴν εὐδοκιμηκότα εἰσιόντα ἕτερον. οὐ μὴν ψυχαγωγίασ χάριν μᾶλλον ὑπέστην τοὺσ λόγουσ ἢ τοῦ δεῖξαι μετ’ ἀληθείασ τὴν τῆσ πόλεωσ ἀξίαν· ὥστ’ ἀδικήσω καθυφεὶσ μᾶλλον ἢ διοχλήσω λέγων. ἔπειτα ἐνθυμητέον καὶ ἀπ’ αὐτοῦ τοῦ συμβόλου τῶν λόγων ὅτι οὐδὲ τὴν τῶν Παναθηναίων αὐτῶν ἑορτὴν ἡμῖν ἡμέρασ μιᾶσ ἀνάγκη μετρεῖν, ἀλλ’, εἴ γε καὶ τοῦτο δεῖ προσθεῖναι, καὶ τὸ πλῆθοσ τῶν ἡμερῶν κόσμου χάριν καὶ σεμνότητοσ ἀνεῖται· ὥστε οὐδὲ τὸ τῶν λόγων πλῆθοσ ἄκαιρον ἐν τοιούτῳ τῶν ἔργων καιρῷ. σύνισμεν δὲ δή που καὶ τὸν ἀγῶνα τὸν γυμνικὸν καὶ ἔτι μᾶλλον τὸν τῆσ μουσικῆσ οὐκ εἰσάπαξ ὁριζόμενον, ἀλλ’ ἐφ’ ἑκάστῃ τελευτῶντα ὡσ εἰπεῖν τῇ ἡμέρᾳ καὶ πάλιν ἐξ ἀρχῆσ καθιστάμενον, καὶ οὐδὲ τοῖσ εἴδεσι τῶν θεαμάτων ἐκπληρούμενον αὐθημερόν. ὥσθ’ ὅσα καὶ τὸν νῦν καιρὸν ἐκφεύγει τὸν ὅλον γε δή που τῆσ πανηγύρεωσ οὐ παρελήλυθεν. ἢ κομιδῆ γ’ ἂν εἰή τῶν ἀτόπων, εἰ οἱ μὲν νομοθέται τούτου χάριν ἐξέτειναν τὰσ συνόδουσ, καὶ νὴ Δία γε αὐτὸ τοὔνομα τῆσ ἱερομηνίασ παρέβησαν, πλείω τὸν χρόνον προσθέντεσ, ὅπωσ ἐπὶ πλεῖστον ἀλλήλοισ ὁμιλοῖμεν, ἡμεῖσ δ’ ἀντὶ τοῦ χρήσασθαι τούτῳ μεμφοίμεθα. ὥσπερ οὖν τοῖσ τῶν ἄθλων γυμνασίοισ οὐκ ἀχθόμεθα ἐντυγχάνοντεσ ἐφ’ ἡμέρᾳ, ἀλλ’ ἐν κέρδουσ μέρει τῆσ ἀεὶ παρούσησ θέασ ἀπολαύομεν, οὕτω καὶ περὶ τῶν λόγων ἔχειν εἰκὸσ, καὶ ταῦτά γε τῶν τῇ πανηγύρει συγκεκληρωμένων, πάντωσ οὐχ ἑώλοισ ἀεὶ τοῖσ ὑπολειφθεῖσιν ἐντεύξεσθε, οὐδ’ ἀτιμοτέροισ ἐκείνων συνεῖναι.

ἀλλ’ ἵνα μὴ πλείω τῶν ἀναγκαίων παραιτούμενοσ αὐτῷ τούτῳ μηκύνω, πρὸσ τοὺσ ἐφεξῆσ τῶν λόγων καὶ συνεχεῖσ καὶ δὴ τρέψομαι. ἐπειδὴ γὰρ ἡ Ἑλλὰσ ἑαυτῆσ ἐγένετο καὶ πάντα ἐξεκεχωρήκει, νῆεσ, ἵπποι, τὸ πεζὸν, ὕπαρχοι, βασιλεὺσ, πρῶτον μὲν πανηγύρεισ καὶ πρόσοδοι τοῖσ θεοῖσ ἦσαν οἱάσ οὔτε πρότερον οὔθ’ ὕστερον οὐδεὶσ μέμνηται γεγονυίασ ἐν ἐλευθέρᾳ τῇ Ἑλλάδι. οὐ γὰρ νόμοσ ἦν ὁ συνάγων οὐδὲ χρόνου τακτὴ περίοδοσ, ἀλλ’ ἐκ τῶν πραγμάτων ἦν καὶ κατ’ ἄνδρα καὶ πόλεισ εὐθυμεῖσθαι καὶ στεφανηφορεῖν καὶ τοὺσ θεοὺσ μαρτύρεσθαι τῆσ παρούσησ εὐδαιμονίασ. καὶ τοῦτο μὲν βωμὸσ ἐλευθερίου Διὸσ, αὐτῷ τε τῷ θεῷ χαριστήριον καὶ τοῖσ κατορθώσασι μνημεῖον ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ τόπου τῶν ἔργων ἐστάθη, κοινὴν ἔχον παράκλησιν τοῖσ Ἕλλησιν εἴσ τε ὁμόνοιαν καὶ τὸ τῶν βαρβάρων καταφρονεῖν· τοῦτο δὲ τὸ κοινὸν τῶν Ἑλλήνων ἱερὸν τὸ ἐν Δελφοῖσ ἐξεκοσμήθη σὺν καλοῖσ καὶ πρέπουσι τοῖσ ἐπιγράμμασιν, αἵ τε πόλεισ οὐ τὸν ἐξ ἀρετῆσ μόνον, ἀλλὰ καὶ τὸν ἐκ τῆσ κατασκευῆσ κόσμον προσέλαβον, καὶ ὁ τῶν βαρβάρων πλοῦτοσ εἰσ τοὺσ κρείττουσ ἐμερίσθη. καὶ μέντοι κἀν τούτοισ αὖ πάλιν ἡ πόλισ τοσοῦτον ὅσονπερ ἐν αὐταῖσ ταῖσ πράξεσι διενεγκοῦσα φανήσεται· τοῦτο μὲν γὰρ τὴν ἀκρόπολιν κατεκόσμησε τοῖσ τῶν ἔργων ὑπομνήμασι, καὶ τῷ τῆσ φύσεωσ κάλλει τὸ παρὰ τοῦ πλούτου καὶ τῆσ τέχνησ ἐφάμιλλον προσέθηκεν, ὥστ’ εἶναι πᾶσαν ἀντ’ ἀναθήματοσ, μᾶλλον δὲ ἀντ’ ἀγάλματοσ· τοῦτο δὲ τὰσ ἄλλασ τιμὰσ τοῖσ θεοῖσ ἀνῆψε, κρεῖττον ἁπάσησ Ἑλληνικῆσ δυνάμεωσ, τὰ μὲν οἴκοι, τὰ δ’ ἐν τῇ ὑπερορίᾳ·

αὐτή τε παρῆλθε τοὺσ ἀρχαίουσ ὁρ́ουσ πανταχῆ κατ’ ἀξίαν τῶν ἔργων καὶ τὴν τοῦ κύκλου προσθήκην ποιουμένη· ὡσ δ’ εἰπεῖν συνελόντι, μόνη μὲν δι’ ἀρετὴν ἀοίκητοσ ἐγένετο, μόνη δ’ ἐξ ἀρετῆσ ᾠκίσθη τε αὖθισ καὶ τῶν πρόσθεν ἀοικήτων ἐπέλαβεν ἅμα τοῖσ ἔργοισ καὶ τῇ δόξῃ καὶ τῷ κόσμῳ καλλίων τε καὶ μείζων γενομένη. ἀλλὰ γὰρ ἐνταῦθα μὲν ὥσπερ ἄκων ἐνέπεσον καὶ καθ’ ὁδὸν τοῦ λόγου μᾶλλον ἢ προειδόμενοσ· οὐ γὰρ εἰσ ταῦτα ὁρῶν ἠπειγόμην, ἀλλ’ ἐκεῖνο ἐπιδεῖξαι βουλόμενοσ, ὅτι εἰ κάλλιστον ἀνθρώποισ καὶ τὸ αὐτὸ λυσιτελέστατόν τε καὶ νικῶν ἡδονῇ, θεῶν πρόσοδοι καὶ ὁμιλίαι, καὶ τοῦτ’ εἰσ τοσοῦτον τότ’ ἐπανθῆσαν τοῖσ Ἕλλησι μιᾷ δὴ πόλει ταύτῃ μάλιστ’ ἄν τισ προσθείη δικαίωσ, πρῶτον μὲν κατ’ αὐτὴν ὡσ ἀληθῶσ τὴν τῶν θεῶν τιμήν· τούσ τε γὰρ θεοὺσ ὡσ αἰτίουσ δή που τῶν ἀγαθῶν ἅπαντεσ ἀμειβόμεθα, ἥ τε πόλισ τό γ’ εἰσ ἀνθρώπουσ ἐλθὸν τότ’ ἐπὶ πλεῖστον αἰτία τῶν ἀποβάντων φαίνεται· ἔπειτα τῷ καὶ τοῖσ ἀναθήμασιν αὐτοῖσ καὶ τοῖσ χαριστηρίοισ τοσοῦτον ὑπερσχεῖν. τὰ γὰρ σύμβολα τῆσ εὐσεβείασ αὐτῆσ ταῦτα τοῦ κάλλουσ καὶ μεγέθουσ ἐστὶ τεκμήρια. οὐ μὴν ἐξαρκεῖν τοῦτ’ ἐνόμισε, χάριν τοῖσ θεοῖσ ἔχειν τῶν γεγενημένων καὶ μηδὲν πλέον ζητεῖν οὐδ’ ἐπὶ τοῖσ τροπαίοισ καθῆσθαι, ὥσπερ ἀπιστοῦσαν ἑαυτῇ, ἀλλ’ ὥσπερ ἐπίβασιν τῶν μελλόντων τὰ ὑπάρχοντα κρίνασα αὐτὴ πρὸσ ἑαυτὴν ἡμιλλήσατο, καλῶσ καὶ τῷ καιρῷ προσήκοντα βουλευσαμένη· ἐν γὰρ τοῖσ δευτέροισ χρόνοισ τὰ δεύτερα πράττειν ἠξίου. ταῦτα δ’ ἦν ἀντεπεξελθεῖν τοῖσ προτέροισ ἐπιστρατεύσασι καὶ τοὺσ φόβουσ καὶ τοὺσ κινδύνουσ εἰσ τὴν ἐκείνων μεταστῆσαι. ὃ καὶ μάλιστ’ ἄξιον τῶν ἐν τοῖσ ἔργοισ ἐκείνοισ ἀγασθῆναι τὸ σχῆμα τοῦ πολέμου καὶ τὴν σύστασιν.

μόνοι γὰρ σχεδὸν οὗτοι καθαρῶσ ἡσυχάζουσιν οἵτινεσ ἂν δείξωσι μὴ πάντωσ ἡσυχίαν ἄγειν δεόμενοι. δυοῖν γὰρ ὄντοιν ἑτέροιν πολέμοιν, τοῦ μὲν, ἂν ἄρχῃ τισ ἐξ ἀρχῆσ, τοῦ δὲ, ἂν ἀμύνηται, τῷ μὲν οὐχ ἕπεται τὸ δίκαιον, τοῦ δ’ ἀφαιρεῖ τὴν φιλοτιμίαν ἡ τῆσ ἀνάγκησ προσθήκη, διὰ τὸ φύσει γνώμην ἀνάγκησ κεχωρίσθαι. ἀλλ’ ἀμείνων μὲν ὁ ποιῶν οἶμαι τὰ δίκαια ἀναγκαίωσ τοῦ παραβαίνοντοσ ἑκόντοσ, οὐ μὴν αὐτοῦ γε τὸ πᾶν ὡσ εἰπεῖν γίγνεται. καὶ δὴ καὶ τότε τοῦ προτέρου πολέμου τὸ μὲν αἰσχρὸν εἰσ τοὺσ βαρβάρουσ ἦλθε, τὸ δ’ ὀφειλόμενον παρὰ τῶν Ἑλλήνων ἀπήντησεν· ὥστ’ ἐνενικήκεσαν μὲν, τὸ δ’ ἐκ περιουσίασ οὐ προσῆν. ὃ δὲ τρίτον ἄν τισ φαίη τοῦ πολέμου σχῆμα, τὸ τοῖσ προτέροισ ἐπιβουλεύσασιν ἀντεπελθεῖν αὐτοὺσ, ἐλευθερίᾳ μὲν τῇ τῶν ἀρχόντων, δικαιοσύνῃ δὲ τῇ τῶν ἀμυνομένων χρωμένουσ, τοῦτ’ οὖν ἡ πόλισ ἐσκέψατο καὶ ὑπὲρ αὑτῆσ καὶ ὑπὲρ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων ἐπιδεῖξαι τοῖσ βαρβάροισ, ὅτι οὐκ ἐπ’ ἐκείνοισ ἐστὶν, ὅταν ἥκωσι, ποιεῖν ἀγαθοὺσ τοὺσ Ἕλληνασ, οὐδ’ ἀνάγκησ τύχῃ ταῦτα πέπρακται σφίσιν, ἀλλὰ τῷ προτέρουσ ἄρχειν μὴ καλῶσ ἔχειν ἡγεῖσθαι· νῦν δ’ ὅτε ἡ ἀρχὴ περιέστηκεν εἰσ δικαίου τάξιν, εὖ καὶ καλῶσ εἴσεσθε τίνασ κεκινήκατε. οὕτωσ ἐγώ φημι καὶ πρὸσ δικαιοσύνησ καὶ πρὸσ ἀνδρείασ ἐπίδειξιν ἀληθινῆσ τὰ δεύτερα, ἵνα μηδὲν ἐπαχθὲσ εἴπω, τῶν πρότερον οὐχ ἧττον ἐναργῆ πεπρᾶχθαι τῇ πόλει. πρὸσ δὲ τούτοισ καὶ τῶν Ἑλλήνων ἀσφάλειαν εἶναι καὶ σωτηρίαν ὑπελάμβανεν οὐκ εἰ καθείρξασα αὐτοὺσ ἐπὶ τῆσ ἑστίασ τηροίη, οὐδ’ εἰ μηδὲν μήτ’ αὐτὴ δι’ αὐτῶν μήτ’ αὐτοὶ πράττοιεν ὑπὲρ σφῶν αὐτῶν, ἀλλ’ εἰ τοὺσ βαρβάρουσ ὡσ ἐπὶ πλεῖστον ὤσαιντο ἀπὸ τῆσ Ἑλλάδοσ, οὕτωσ ᾤετο ἀρίστην καὶ καθαρὰν ἡσυχίαν ἅπασιν ἔσεσθαι, ὀρθῶσ λογιζομένη καὶ τὰ πράγματα ὡσ πέφυκεν ὁρῶσα. ὁ μὲν λογισμὸσ οὗτοσ ὁ τῆσ πόλεωσ, ἅπαντα ἔχων ὅσα ἄν τισ εἴποι κάλλιστα ἐν ἀνθρώπου φύσει.

διανοηθέντεσ δὲ οὕτω τί χρὴ πρῶτον, ἢ τί τελευταῖον εἰπεῖν, ἐνίκων μὲν τὴν ἐν Μυκάλῃ μάχην οὐκ ἐν ὀλίγῳ τῷ μέσῳ, διηρευνήσαντο δὲ τῆσ Εὐρώπησ τὰσ ἀκτὰσ, εἴ πού τισ ἔτι κρύπτοιτο τῶν ἐπελθόντων, καὶ τοὺσ μὲν ἀπὸ Στρυμόνοσ ἤλασαν, τοὺσ δ’ ἀπὸ Σηστοῦ, τοὺσ δ’ ἀπὸ Βυζαντίου. πάντα δὲ ὥσπερ ἄγοσ καθαίροντεσ ἐπῆλθον, οὐκ ἐλάττω δὲ τῶν κατ’ ἐμπορίαν πλεόντων ἐπ’ ἀγκυρῶν ὡρμίσαντο. τὴν δὲ Τριπτολέμου διὰ τοῦ ἀέροσ λεχθεῖσαν πορείαν, ἐν ᾧ παρῆκεν ἐκεῖνοσ, ἐμιμήσαντο. ὁ μὲν γὰρ εὖ ποιῶν εἰσ τὸ κοινὸν ἅπαντασ, οἱ δὲ παρ’ ὧν ἔδει δίκην λαβεῖν κολάζοντεσ ἐπῄεσαν, ἡγούμενοι καὶ τοῦτο τῷ κοινῷ γένει τῶν ἀνθρώπων λυσιτελεῖν, τοὺσ ὑβριστὰσ καὶ μεῖζον τῆσ φύσεωσ φρονοῦντασ ταῖσ πρεπούσαισ ὑπάγειν ζημίαισ. γνόντεσ δὲ οὕτωσ ἅμα μὲν περιέπλεον τὴν Ἀσίαν, ἅμα δὲ ἀνέπλεον διὰ τῶν δεχομένων ποταμῶν, ἅμα δ’ ἠκούοντο, ἅμα δ’ ἑωρῶντο· θαυμαστὴν δ’ ἐπεδείξαντο καὶ ὡσ ἀληθῶσ ἐνόπλιόν τινα καὶ πολέμου χορείαν. οὕτω δὲ πυκνὸν καὶ σύντονον ἐξήλαντο ἐν τοῖσ πράγμασιν ὥστε καὶ Λακεδαιμόνιοι τοῖσ μὲν πρώτοισ τῶν ἔργων παρεγένοντο, ἔπειτ’ ἀπῆραν, ὥσπερ πτηνοῖσ ἀκολουθεῖν οὐ δυνάμενοι. τὸ δ’ αὐτὸ τοῦτο καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων οἱ καὶ τὰ πρῶτα συνεκπλεύσαντεσ ἰλιγγιάσαντεσ ἀπῆραν, οἱ δὲ τοὺσ ἀπὸ τῆσ Ἀσίασ ἔχοντεσ, οὓσ βασιλεὺσ πρότερον ἐπ’ ἐκείνουσ καὶ τὴν Ἑλλάδα ἧκεν ἄγων, τούτοισ ἐχρῶντο ἀποχρῶσι. καὶ ἦν αὐτοῖσ ἀφορμὴ κατὰ τοῦ βασιλέωσ τὰ τοῦ βασιλέωσ πράγματα. καὶ γὰρ ὁρ́μοι καὶ τείχη καὶ χαρακώματα καὶ πάντα ἐκείνουσ ἐδέχετο, καὶ ὅπλα καὶ νῆεσ ἐκείνων ἐγίγνοντο. παρεῖσαν δ’ οὐδὲν ἀπείρατον τῆσ ἑαυτῶν ἀρετῆσ, ὁμοῦ μὲν Φοίνιξι καὶ Κίλιξι καὶ Κυπρίοισ ναυμαχοῦντεσ ἐν μέσῳ τῷ Αἰγυπτίων πελάγει καὶ ναυτικὰ ἀθρόα λαμβάνοντεσ, ὁμοῦ δὲ πρὸσ πᾶσαν τὴν Περσῶν ἀρχὴν διακινδυνεύοντεσ ἐν τῇ γῇ ἀντ’ ἀριθμοῦ σωμάτων ἐθνῶν ἀριθμοὺσ διαφθείροντέσ τε καὶ λαμβάνοντεσ. ἤδη δὲ καὶ δύο τρόπαια εἰσ μίαν ἡμέραν ἦλθε καὶ ναυμαχία πεζομαχίᾳ παρισώθη.

τοσοῦτον δὲ τῷ βασιλεῖ περιεγένετο ὥστε ἐνδοξοτέραν αὐτοῦ τὴν ἀρχὴν καὶ τοὺσ τόπουσ ταῖσ νίκαισ ἐποίησαν. ὁ δ’ οὖν Εὐρυμέδων οὐχ ἥκιστα διὰ τούτουσ ᾄδεται. ἔδειξαν δ’ ὅτι οὐ λινοδέσμῳ σχεδίᾳ τοὺσ πορθμοὺσ ζευγνύντα δεῖ διαβαίνειν οὐδὲ τοῖσ ὑψηλοτάτοισ τῶν ὀρῶν προσπαλαίειν, ὥσπερ τι κάλλιον, ἀλλ’ ἀνδρείᾳ καὶ γνώμῃ προέχοντασ κρατεῖν πανταχοῦ καλλίστοισ ἁπάντων ἐφοδίοισ οἶμαι καὶ καθαρῶσ οἴκοθεν· μόνα γὰρ τῶν ἐχόντων διὰ τέλουσ ἐστὶ, τὰ δ’ ἄλλα κοινὰ πρόκειται πᾶσιν ὡσ εἰπεῖν τύχησ δῶρα, εἰ δὲ βούλει, ἀρετῆσ. ὑπάρχει μὲν γὰρ καὶ τοῖσ χείροσιν ἐξ ἀρχῆσ, σώζεται δὲ ἐπιεικῶσ τοῖσ κρείττοσιν. οὕτω δ’ ἅπασαν τὴν ἀρχὴν ἐξήλεγξαν, καὶ διέσεισαν καὶ πρὸσ τοσοῦτον ἀφίκοντο οἱ μὲν εἰσ τὸ Περσικὸν τελοῦντεσ τοῦ καταφρονηθῆναι, ἡ πόλισ δὲ τοῦ πάντασ αὐτῇ θαρρεῖν, ὥστ’ ἐκινήθησαν μὲν οἱ πρὸσ Φάρῳ Λίβυεσ, συναπέστησαν δὲ Αἰγύπτιοι, βασιλεὺσ δὲ καίτοι τἄλλα κατὰ νοῦν περὶ αὐτοὺσ πρᾶξαι δοκῶν ἀπόλλυσιν Αἰγύπτου μοῖραν οὐκ ὀλίγην τὸ ἕλοσ. πρότερον δ’ ᾑρήκει πᾶσαν δὶσ ἤδη. ἦν δὲ τὸ τῶν Ἀθήνηθεν τριήρων οἱο͂́ν τι τῶν ἐξ οὐρανοῦ βελῶν. μόνοι γὰρ ἀνθρώπων τῶν εἰσ κοινὸν πολιτευσαμένων τὴν μὲν οἰκείαν ὥσπερ ἀλλοτρίαν ἐνόμισαν, τὴν δὲ ἀλλοτρίαν οὐχ αὑτῶν ἀλλοτρίαν, ἀλλὰ τῶν σὺν κακίᾳ νεμομένων. φυλάκων δ’ ἐβίωσαν βίον, οὐδὲ τούτων ἱδρυμένων, οὐδέ γε ἑνὸσ τόπου τινὸσ περιπόλων, ἀλλὰ τοῦ διὰ πάσησ γῆσ Ἑλληνικοῦ περιπόλουσ ἐκείνουσ χρὴ καλεῖν· πολεμίουσ δὲ οὐ τοὺσ ἀσθενεστάτουσ εἵλοντο, ἀλλὰ τοὺσ πλεῖστα ἀνασχέσθαι δυνατωτάτουσ, δυοῖν ἐναγόντοιν, ἑνὸσ μὲν τοῦ μηδὲν τῶν ἐσχάτων, ὅσον εἰσ γνώμην καὶ παρασκευὴν ἧκε τῶν βαρβάρων, ἐλλελεῖφθαι τοῖσ Ἕλλησι τὸ μὴ οὐ πεπονθότασ εἶναι, ἀνθ’ ὧν δεῖν ἀμύνεσθαι καὶ μηδαμῶσ μικρῶσ, ἑτέρου δὲ τοῦ πρὸσ τὸν λοιπὸν χρόνον ἀσφαλοῦσ τῇ Ἑλλάδι, ἑώσ ἔγνω βασιλεὺσ παραπλήσιον ποιῶν ἀνταίρων τῇ πόλει ὥσπερ ἂν εἰ πρὸσ φλόγα πολλὴν ἐπιοῦσαν ὕλην ἐπηρμένοσ ἠγωνίζετο. οὐδὲν γὰρ ἦν ὅ τι οὐκ ἔπασχεν, ἀλλ’ ἀνηλίσκετο αὐτὸσ ἐξ αὑτοῦ καὶ τὴν χώραν ἐπιτείχισμα τῆσ ἑαυτοῦ σωτηρίασ ἔχων ᾔσθετο, καὶ προῆλθεν ὁδῷ τὸ τρίτον κάλλιον τοῦ πρώτου νομίσασ, μᾶλλον δὲ ἀναγκαιότερον.

ἐπεθύμησε μὲν γὰρ τὸ ἐξ ἀρχῆσ τὴν Ἑλλάδα προσλαβεῖν καὶ τῆσ Εὐρώπησ τὸ λοιπὸν, ᾔσθετο δὲ οὐ δυνατῶν ἐρῶν. δεύτερον ἦν αὐτῷ τὴν ὑπάρχουσαν ἀρχὴν διασώσασθαι, οὐδὲ τοῦθ’ ἡ πόλισ ἠνέσχετο. τὴν σωτηρίαν καὶ δὴ πλείονοσ ἀξίαν ἐποιήσατο, καὶ ὑποχωρεῖ τῇ πόλει τοσοῦτον ἐκ γῆσ καὶ θαλάττησ, οὐχ ὅσον, φασὶ, πρύμναν κρούσασθαι οὐδ’ ὡσ ἐπὶ πόδα ἀναχωρῆσαι, ἀλλ’ ἀφῆκε πάντα μὲν τὸν κάτω τόπον, μυριάδασ σταδίων τῆσ Ἀσίασ οὐκ ἔλαττον ἢ μεγάλησ ἀρχῆσ εἶναι τὸ σύμπαν· ὥστε μὴ μόνον τὰσ νήσουσ καὶ τοὺσ ἐν ταύταισ παντοδαποὺσ Ἕλληνασ ἐλευθέρουσ εἶναι, ἀλλὰ καὶ τοὺσ τὴν ἐκείνου χώραν κατοικοῦντασ πλέον τῆσ ἐκείνου δυναστείασ καὶ ἀρχῆσ ἀπέχειν ἢ πρότερον τοὺσ τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα. εἶχε μέν γε πρὸ τοῦ τὸν μέχρι Πηνειοῦ τόπον· καίτοι τὸ θαυμαστὸν ἀφεῖλον, ὡσ δή τι θαυμαστὸν λέγων· εἶχε δὲ πάντα τὸν μέχρι τῆσ Ἀττικῆσ, ἑώσ ἐνέτυχε τοῖσ ἐκ τῆσ Ἀττικῆσ ἐν τῇ θαλάττῃ· τοσοῦτον παρελήλυθε τὸν ὀμφαλὸν τῆσ γῆσ τε καὶ τῆσ Ἑλλάδοσ, τοὺσ Δελφούσ. ἐκ δὲ τῶν τῆσ πόλεωσ ἀγώνων καὶ ἀποστόλων εἰσ τοῦτο κατῆλθεν ὥσθ’ ὡμολόγησε δυοῖν μὲν ὁρ́οιν εἴσω μηκέτι πλευσεῖσθαι, πρὸσ μεσημβρίαν μὲν Χελιδονέασ, πρὸσ δὲ ἄρκτον Κυανέασ θέμενοσ, θαλάττησ δ’ ἀφέξειν ἴσον πανταχῆ σταδίουσ πεντακοσίουσ· ὥστ’ εἶναι τὸν κύκλον τοῦτον ἀντ’ ἄλλου τινοσ στεφάνου τοῖσ Ἕλλησιν ὑπὲρ κεφαλῆσ καὶ τὴν φρουρὰν ἐξ αὐτῆσ τῆσ χώρασ τοῦ βασιλέωσ. τοιοῦτον μὲν τὸν πόλεμον τὸν πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ ἡ πόλισ, τόν τ’ ἐπὶ τῆσ οἰκείασ καὶ τὸν ἐν τῇ ἐκείνων, τοιαύτην δ’ αὖ καὶ τὴν εἰρήνην ἐποιήσατο, ἐξ ἀμφοτέρων δείξασα ὅτι οὐ πλοῦτον διώκουσα οὐδ’ ἡδονῇ κέρδουσ ἐπεξῆλθεν, ἀλλ’ ἓν τοῦτο θηρωμένη, βεβαίαν τοῖσ Ἕλλησιν ἐλευθερίαν ἀπὸ τῶν βαρβάρων.

καίτοι τί κάλλιον ἂν εἴποι τισ εἰρήνησ ἢ πολέμου κεφάλαιον ἢ πρὸσ Ἕλληνασ ἢ πρὸσ βαρβάρουσ, ᾧ κατέκλεισε τότε τὰσ πράξεισ ἡ πόλισ; καὶ ταῦτα μέντοι τὰ τοσαῦτα καὶ τοιαῦτα διῆλθε σὺν πολλοῖσ ὅμωσ ἐναντιώμασι τῶν Ἑλλήνων καὶ πάντων ὥσπερ ἀνθελκόντων, ἀφεστηκότων μὲν τῇ γνώμῃ Λακεδαιμονίων, Βοιωτῶν δ’ ἐναντία πολεμούντων, Αἰγινητῶν δ’ ἐναντία ναυμαχούντων, οὓσ εἶναι τὰ ναυτικὰ πρώτουσ ἓν ἐκώλυσεν, ἡ πόλισ πολὺ νικῶσα· πρὸσ δὲ τούτοισ Κορινθίων διὰ Μεγαρέασ παρωξυμμένων καὶ πολεμούντων καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν, Ἐπιδαυρίων δὲ καὶ Σικυωνίων σὺν Κορινθίοισ ἐξεταζομένων, Ναξίων δὲ καὶ Θασίων καὶ Καρυστίων κακῶσ περὶ τῆσ συμμαχίασ βουλευομένων, καλούντων δὲ Φωκέων, καλούντων δ’ αὖ Λακεδαιμονίων, θαυμαστοῦ δὲ κύκλου πραγμάτων ὄντοσ κατὰ τὴν Ἑλλάδα· ὥστ’, εἰ καὶ μόνοισ τούτοισ ἐξήρκεσε καὶ μόνασ τὰσ Ἑλληνικὰσ πράξεισ εἴχομεν αὐτῆσ εἰπεῖν ἐν τῷ τότε συμβάσασ, Μηδικαὶ δὲ μηδαμοῦ προσῆσαν λαμπρότητεσ, ἐξαρκεῖν ἂν τοῖσ χρόνοισ εἰσ ἀφήγησιν. ᾗ καὶ διαφερόντωσ ἄξιον συνησθῆναι τῇ πόλει οὐ μόνον τῆσ ῥώμησ χάριν, ἀλλὰ καὶ τῆσ μεγαλοψυχίασ· τὸ γὰρ ἐν πολέμῳ καὶ φιλονεικίᾳ τῶν Ἑλλήνων πρὸσ αὐτὴν καθεστηκότων τῆσ ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων προνοίασ μηδὲν μᾶλλον ἀφεῖσθαι, ἀλλ’ ὑπὲρ τῶν κοινῇ συμφερόντων βασιλεῖ πολεμεῖν διὰ γῆσ ἁπάσησ καὶ θαλάττησ πόσῃ τινὶ χρὴ τῇ μεγαλοψυχίᾳ προσθεῖναι, χωρὶσ τοῦ τοσαῦτα μερισθῆναι καὶ πάντων ὡσ μόνων ἑκάστων ἐφικέσθαι, τῆσ μὲν γνώμησ τὴν ἀνδρείαν, τῆσ δὲ παρασκευῆσ τὴν ὑπερβολὴν παρέχειν θαυμάσαι; τά τε γὰρ πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ ὡσ πᾶσαν ἄγουσα ἀπὸ πάντων σχολὴν οὕτω διῳκήσατο, καὶ τοῖσ ἐνοχλοῦσι τῶν Ἑλλήνων οὐδὲν μᾶλλον ὑπῆρχε χρήσασθαι τῷ καιρῷ, ἀλλὰ καὶ τούτοισ οὕτωσ ἀπήντησεν ὥστε σύμπεντε καὶ συμπλείω ταῦτ’ ἔχειν ἀπαριθμεῖν ὥσπερ ἄλλ’ ἄττα συλλήβδην ἀριθμούμενα.

ἐνίκων μέν γε ναυμαχίᾳ Πελοποννησίουσ ἐπὶ Κεκρυφαλίᾳ, ἐνίκων δ’ Αἰγινήτασ πρὸσ Αἰγίνῃ, καὶ Πελοποννησίουσ αὖθισ. Μεγαρεῦσι δ’ ἔστησαν τείχη μέχρι θαλάττησ, καὶ τὴν ἐλευθερίαν ἅμα καὶ χώραν διεφύλαξαν· ἐνίκων δὲ Κορινθίουσ πρὸ Μεγαρέων, καὶ πρὶν δώδεκα ἐξήκειν ἡμέρασ ἐνίκων αὖθισ ἑτέραν, οὐ καλῶσ τὸ τρόπαιον ὑφαρπάζοντασ. καὶ οὔπω ταῦτα μεγάλα· ἀλλ’ εἰρήσεται γὰρ, κἂν ἐπείγωμαι· ἡ γὰρ προσθήκη δείξει τὸ πᾶν. ἀπῆσαν μὲν γὰρ αἱ δυνάμεισ τῇ πόλει, ἡ μὲν κατὰ τὴν τῶν Αἰγυπτίων χρείαν, νῆεσ πλείουσ ἢ τότ’ ἦσαν ἐν τοῖσ Ἕλλησιν αἱ σύμπασαι σχεδόν· ἡ δ’ Αἰγίνῃ προσεκάθητο, ὅπερ καὶ τοὺσ ἐναντίουσ μᾶλλον ἐπῆρεν ὁρμῆσαι πρὸσ τὰ Μέγαρα. ᾤοντο γὰρ εἶναι σχολὴν Ἀθηναίων εἰσ τὸ ἔργον αὑτοῖσ. εἰ δ’ ἄρα καὶ τὰ δεύτερα νικῴη, ἀλλ’ ἑτέραν λύσειν πολιορκίαν, τὴν Αἰγίνησ· οὐ γὰρ ἄλλοθέν γε λοιπὸν ἥξειν αὐτούσ. οἱ δὲ τοσοῦτον κατεγέλασαν τοῦ σοφίσματοσ ὥστ’ οὐδὲν μᾶλλον οἱ πρὸσ Αἰγίνῃ τότ’ ἐκινήθησαν τῶν ἐν Αἰγύπτῳ καὶ μηδὲν πεπυσμένων, ἀλλὰ τὸ λοιπὸν τῆσ ἡλικίασ οἱ πρεσβύτατοι καὶ νεώτατοι βοηθοῦσιν εἰσ τὰ Μέγαρα, καὶ δυοῖν μάχαιν ἑξῆσ κρείττουσ τῆσ τῶν Κορινθίων καὶ Πελοποννησίων ἀκμῆσ ἐφάνησαν· ὥστ’ ἐκείνουσ ἀκριβῶσ ἤδη συγχωρῆσαι καὶ μηδὲν ἔχειν εἰπεῖν ἔτι, μηδ’ ὡσ οὐ δικαίωσ τά γε νῦν ταῦτα προσανιμήκεσαν. καί μοι δοκεῖ θεῶν τινοσ εὐνοίᾳ καὶ σπουδῇ πρὸσ τὴν πόλιν συσκευασθῆναι τοῦτο τὸ δεύτερον, ὥσπερ ἐν δράματι. εἰ μὲν γὰρ ὡσ ἅπαξ ἐπλήγησαν, ἀπῆλθον, τάχ’ ἄν τισ ἦν αὐτοῖσ ὕστερον ἀντιλαβὴ, τὸ δ’ ὀνειδίζεσθαι μὲν ὑπὸ τῶν οἰκείων, ὀνειδιζομένουσ δὲ αὖθισ ἐξελθεῖν, ἀνθιστάντασ δὲ τρόπαιον μείζω τῶν πρότερον προσπαθεῖν, αὐτοὺσ ἐποίησεν ἐπισφραγίζεσθαι τὴν νίκην, ὡσ μὴ δοκεῖν τύχῃ μᾶλλον ἢ τῷ τοῦ κρείττονοσ λόγῳ τὸ ἔργον κριθῆναι καὶ νῦν καὶ πρότερον.

οὔκουν τοῦ τρίτου γε ἐπειράθησαν, καίτοι τοὺσ ἀγωνιστὰσ αὐτοὶ προσαναγκάζοντεσ ἐν Ἰσθμῷ. ἆρ’ οὖν ταῦτα καὶ μόνα τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων ἔχομεν λέγειν; πολλῶν μέντἂν καὶ μεγάλων ἀποστεροίημεν αὐτούσ· οἳ περιέπλευσαν μὲν τὴν Πελοπόννησον, οὐχ ὡσ ἁπλῶσ εἰπεῖν περίπλοισ ναυτικοῖσ, ἀλλ’ ὥστε κρατεῖν μὲν τῶν ἐπικαίρων τῆσ χώρασ, νικᾶν δὲ τοὺσ ἀντιστάντασ ἐν φαύλῳ, στρατηγὸσ ἐπὶ στρατηγῷ. διέβησαν δὲ εἰσ τὴν ἀντιπέρασ ἤπειρον, παντὸσ τοῦ προστυχόντοσ εἴκοντοσ. αὖθισ δ’ ἐπὶ Φωκέασ Λακεδαιμονίων παρελθόντων ἐκέκλειστο μὲν ὁ Κρισαῖοσ κόλποσ, ἀπήντων δ’ ἐπὶ τοὺσ ὁρ́ουσ. χωρὶσ δ’ ὑπὲρ Μεγάρων ἦσαν ἐν Γερανείᾳ· ὥστε μὴ ἔχειν Λακεδαιμονίουσ ὅ τι χρήσονται, ἀλλ’ ἀπορεῖν ἑστῶτασ ἐν Βοιωτοῖσ ὅποι σωθήσονται· οὕτω περιέπτυξεν αὐτοὺσ ἡ πόλισ. τέλοσ δὲ συμβάλλουσιν ἐν Τανάγρᾳ τῆσ Βοιωτίασ, καὶ γενομένων ἀμφοτέρων ἀνδρῶν τοῦ τολμήματοσ ἀξίων ἔδοξαν καθ’ ἓν τοῦτο Λακεδαιμόνιοι πλέον ἐσχηκέναι, πῶσ ἂν εἴποιμι εὐπρεπῶσ; ὀκνῶ γὰρ εἰπεῖν ὅτι οὐκ ἀπώλοντο. καὶ γὰρ ἦν ὁρ́οσ οὗτοσ Ἀθηναίοισ μὲν κλεῖσαι τὴν πάροδον, Λακεδαιμονίοισ δὲ σωθῆναι οἴκαδε. καὶ κινδυνεύει μόνον τοῦτο τὸ ἔργον τὴν φυγὴν σύμβολον τῆσ νίκησ ἐσχηκέναι, ἐπεὶ τούσ γε καὶ παρὰ τὴν μάχην κρείττουσ καὶ τοῖσ ὅλοισ ἄνευ πολλῶν τῶν καὶ πρότερον κρινάντων τὰ ἐφεξῆσ εὐθὺσ ἔδειξε. τρεῖσ γάρ εἰσιν οἱ μαρτυρήσαντεσ παραχρῆμα Ἀθηναίων εἶναι τὴν νίκην, Ἀθηναῖοι, Λακεδαιμόνιοι, Βοιωτοί. Λακεδαιμόνιοι μὲν γὰρ ἠγάπησαν ἀναχωρήσαντεσ, Ἀθηναῖοι δὲ προῆλθον κατὰ πόδασ τῆσ μάχησ, Βοιωτοὶ δὲ οὐκ ἀντέσχον, ἀλλ’ ἡττηθέντεσ ἐν Οἰνοφύτοισ ὑπέκυψαν, καὶ μετ’ αὐτῶν Φωκεῖσ καὶ Λοκροὶ νίκῃ μιᾷ. καὶ παρὰ μὲν τούτων ταύτην ἔλαβε δίκην ἡ πόλισ ἀνθ’ ὧν τῷ βαρβάρῳ συνέστησαν ἐν τοῖσ κοινοῖσ τῆσ Ἑλλάδοσ κινδύνοισ. ἕτερον δ’ ἔργον αὐτῆσ ἄξιον εἰπεῖν καὶ σφόδρα μέντοι καὶ τοῦτο βοῶν καὶ δηλοῦν ἔτι πόρρωθεν ὅτων εἰή·

οὐ γὰρ ἦν ὅ τι ἀνταπέλαβεν, ἀλλὰ δυοῖν ἓν τὸ αὐτὸ σύμβολον ἐξήνεγκε, καὶ τοῦ περιεῖναι τῷ πολέμῳ καὶ τῆσ ἐμφύτου χρηστότητοσ, ἡγουμένη πρὸσ μὲν τοὺσ βαρβάρουσ δεῖν πολεμεῖν ἄχρι παντὸσ τοῦ δυνατοῦ, πρὸσ δὲ τοὺσ Ἕλληνασ ἁπλῶσ μέχρι τοῦ κρείττονοσ. γενομένου γὰρ τοῦ περὶ τὴν Λακωνικὴν σεισμοῦ καὶ Λακεδαιμονίουσ τῶν περιοίκων περιστάντων καὶ πάντων ὡσ ἀληθῶσ ὥσπερ ἐν σεισμῷ ταραχθέντων τῶν ἐν Πελοποννήσῳ πραγμάτων, οὐκ ἔφθησαν Λακεδαιμόνιοι καλέσαντεσ, καὶ παρῆν ὁ δῆμοσ ἐν τοῖσ ὅπλοισ, τῇ μὲν ἀνδρείᾳ θαρρῶν, ὑπὲρ δὲ ἐκείνων ὡσ ὑπὲρ τῆσ αὑτοῦ σωτηρίασ περιδεήσ· ὃ καὶ τοὺσ παρόντασ ἔλυσε φόβουσ τῇ Λακεδαιμονίᾳ καὶ δίκην λαβεῖν εἰσαῦθισ παρεσκεύασεν αὐτῶν. οὕτωσ ἄρα οὐδαμοῦ τὰσ πράξεισ οὐδὲ τὰ τολμήματα τῆσ πόλεωσ ἀσπάσασθαι μᾶλλον ἔστιν ἢ τὸ τῶν ἔργων ἦθοσ, ἀκριβέστερον τροπαίου σημαῖνον τοὺσ εἰργασμένουσ. τὸν δ’ ὑπὲρ Μιλησίων ἔκπλουν καὶ τὰσ ἐν Σάμῳ ναυμαχίασ καὶ τὴν Εὐβοέων σωφρονισθεῖσαν ἀπόστασιν καὶ πολλὰ ἕτερα ἔξεστι δὴ καὶ παραλιπεῖν. τέλοσ δὲ κρατήσασα πάντασ εἰρήνην ποιεῖται, ἧσ ἄξιον μνησθῆναι. οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ καὶ πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ ἐσπείσατο, ἀλλ’ ἐνήλλαξεν. ἐκείνων μὲν γὰρ ἀφεῖλε πᾶσαν τὴν κάτω χώραν καὶ τὴν ἐντὸσ ὧν εἶπον θάλατταν, τοῖσ δὲ Ἕλλησιν ὧν ἐπὶ τοῦ πολέμου κατέστη κυρία, ταῦτ’ ἀπέδωκε, Μέγαρα, Τροιζῆνα, Πηγὰσ, πᾶν τὸ Ἀχαϊκόν. ᾧ καὶ δῆλον ὡσ κρατοῦσα τὴν εἰρήνην συνέθετο· οὕτω μὲν τὸν πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ ἀγῶνα, οὕτω δ’ αὖ τὸν πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ διενεγκοῦσα, τοιαύτην μὲν τὴν πρὸσ ἐκείνουσ, τοιαύτην δὲ καὶ τὴν πρὸσ τούτουσ εἰρήνην ἐποιήσατο, ἀμφοτέρων ὁμοῦ καὶ χωρὶσ κρείττων γενομένη.

ἀλλὰ μὴν μόνη μὲν ἁπασῶν πόλεων ἰδίοισ κινδύνοισ κοινὴν ἅπαντι τῷ γένει τὴν ὠφέλειαν ἐπορίσατο, μόνη δ’ ἐκ τῶν κοινῶν εὐεργεσιῶν τὴν ἡγεμονίαν ἐκτήσατο καὶ μετέθηκε τὸν θεσμόν· οὐ γὰρ ἐξ ὧν κατεδουλώσατο τὰσ πόλεισ ἔσχε τὴν ἀρχὴν, ἀλλ’ ἐξ ὧν ἐποίησεν ἐλευθέρασ· ὥστε συμβῆναι τοὺσ αὐτοὺσ χρόνουσ τοῖσ μὲν Ἕλλησι τὸ τῆσ ἐλευθερίασ, τῇ δὲ πόλει τὸ τῆσ ἀρχῆσ κέρδοσ ἐνεγκεῖν· μόνοι γὰρ ἑκόντων ἦρξαν, καὶ μόνοσ οὗτοσ δήμων ὥσπερ εἷσ ἄρχων αἱρετὸσ ἐξ ἁπάντων ἐνίκησε, τοὺσ μὲν βαρβάρουσ τοῖσ ὅπλοισ βιασάμενοσ, τοὺσ δ’ ὁμοφύλουσ οὐ πείσασ, ἀλλ’ ὑπ’ αὐτῶν ἄρχειν πεισθεὶσ, σύμβολον δικαιοσύνησ ἔχων τὴν ἀρχὴν, οὐκ ἀδικίασ. εἰ δὲ δεῖ διελόντα εἰπεῖν, μόνη πόλεων τῶν μὲν βαρβάρων ἀκόντων, τῶν δ’ Ἑλλήνων δεηθέντων ἔσχε τὴν ἀρχήν. οὕτω δὲ τούτων προκεχωρηκότων μέχρι μέν τινοσ ἦν ἡσυχία καὶ τῆσ ὑπαρχούσησ εὐδαιμονίασ αἱ πόλεισ ἀπέλαυον, τῆσ δὲ κοινῆσ τύχησ ἀνθρώπων, ἣ πάντα κινεῖ, μετέσχον ἄρα καὶ οἱ Ἕλληνεσ καὶ ἡ πόλισ· οἱ μὲν γὰρ οὐχ ὧν εὖ ἔπαθον χάριν ἔσχον διὰ τέλουσ, ἀλλ’ ἐφθόνησαν τῶν ἔργων ταῖσ ὑπερβολαῖσ, ἡ δ’ ὑπὲρ ὧν ἅπαντα ὑπέστη, τούτοισ συνέρραξε, δυοῖν δείξασα ὡσ ἄκουσα, τῷ τε κατ’ ἀρχὰσ ἔτι κινουμένουσ κατασχεῖν καὶ δεῖσθαι λόγῳ κρίνεσθαι περὶ τῶν διαφόρων καὶ τῷ πολεμεῖν ἀναγκασθεῖσα, ὅτε ἐνίκησε, μηδὲν πλέον ζητῆσαι, ἀλλ’ ἀφεῖναι τοὺσ ἐρίσαντασ αὐτῇ περὶ τῆσ ἡγεμονίασ καὶ μηδὲν ἀηδέστερον ἐξαγαγεῖν ἐκ τοῦ δεσμωτηρίου ἢ κρατήσασαν τὸ ἐξ ἀρχῆσ ἐμβαλεῖν. τουτοισὶ δὲ ἤδη τί τισ ἂν χρήσαιτο; αἰσχύνομαι μὲν γὰρ καὶ τὰσ ἐν Ναυπάκτῳ ναυμαχίασ παραλείπων, ἃσ οὔτε παρὰ μικρὸν ἐνίκων οὔτε ὀλίγῳ πλείονασ, ἀλλ’ ὡσ ἐφ’ ἑρ́μαιον πλεύσαντεσ, καὶ νίκασ ἑτέρασ ἐπὶ Θρᾴκησ καὶ ὡσ Κέρκυραν ἐξείλοντο καὶ τὰ κατ’ Ἀμπρακίαν ἔργα μέγιστα τῶν κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον Ἑλληνικῶν, καὶ ταῦτ’ ἀρετῇ πραχθέντα, οὐ χρείᾳ, καὶ τὰ κατ’ αὐτὴν δὴ τὴν Πύλον, ναυμαχίασ τε ἀπὸ γῆσ καὶ μάχασ πεζὰσ ὕστερον ἐν τῇ νήσῳ γενομένασ, καὶ πρὶν ταῦτ’ ἐξήκειν, ἑτέρουσ Λακεδαιμονίουσ ἐκ Κυθήρων ἀγομένουσ καὶ τρόπαια Κορινθίων καὶ πολλὰ ἕτερα ἐφάμιλλα καὶ εἰπεῖν καὶ θαυμάσαι.

ὁ δὲ καιρὸσ οὐ φέρει, ἀλλὰ μείζονοσ εὐτυχίασ εἶναί μοι δοκεῖ κατασχεῖν αὐτόν. ἔτι δ’, ὥσπερ εἴπομεν, οὐ συγγραφῆσ ἔργον ψιλῆσ προειλόμεθα ἀφηγεῖσθαι τὰ πεπραγμένα τῇ πόλει, καὶ γὰρ ἂν εἰσ τὴν ἐπιοῦσαν πεντετηρίδα ἐκτείνοιτο ὁ λόγοσ, ἀλλὰ τῶν μὲν κατὰ τοὺσ πολέμουσ πράξεων τὰσ γνωριμωτάτασ εἰπεῖν, τῶν δ’ ὑπαρχόντων ἀγαθῶν τῇ πόλει καθ’ ὅσον δυνατὸν μηδὲν παραλιπεῖν. ταῦτα δ’ ἐστὶν οὐκ ἂν διὰ πάντων ἕκαστα λέγωμεν, ἀλλ’ ἂν μηδὲν εἶδοσ εὐφημίασ παραλείπωμεν. ὡσ δὲ ἐδόκει τῷ δαίμονι μήπω ταῦτα ἀποχρῆν τῇ Ἑλλάδι, ἀλλ’ ἔτι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν κλυσθῆναι τὰσ πόλεισ, καὶ τοὺσ μὲν ἐκ τῆσ ὑπερορίασ ἐπελθεῖν πολεμίουσ, τοὺσ δ’ εἰσ τὴν ὑπερορίαν ἐκπλεῦσαι κατὰ συμφορὰσ, τίσ Ἑλλήνων ἢ τίσ βαρβάρων ἐστὶν ὅστισ τὸ ἐξ ἴσου τοῖσ ἀπὸ τῆσδε τῆσ πόλεωσ ἑτέρουσ ἂν ἔχοι λέγειν; οἷσ ἐπῄει μὲν πλεῖν ὑπὲρ τῆσ Λεοντίνων ἐλευθερίασ, ἐδόκει δὲ κινδυνεύειν ὑπὲρ τῆσ Ἐγεσταίων, διενοοῦντο δὲ διαβαίνειν ἐπὶ Καρχηδονίουσ ἀνθ’ ὧν ἐκεῖνοι πρότερον ἐπὶ τοὺσ Ἕλληνασ τοὺσ ἐν Σικελίᾳ, τριήρεισ δὲ ἐπλήρουν καὶ ὁλκάδασ, ὥσπερ ἀπὸ πάσησ τῆσ Ἑλλάδοσ ἐκπέμποντεσ. καὶ τὰσ μὲν πεζομαχίασ καὶ ἱππομαχίασ ἧττον ἴσωσ ἄξιον ἐκπλαγῆναι διὰ τὴν ἀεὶ τοῦ νικᾶν συνήθειαν καὶ τὸ δεδόσθαι τῇ πόλει καθάπερ γέρασ τὴν τῶν κρειττόνων μοῖραν ἐν τοῖσ πλείστοισ· τὸ δὲ μηδ’ ὡσ ἀντέπεσε τὰ πράγματα μηδὲν μᾶλλον ἀποστῆναι, ἀλλ’ ἀπόντων μὲν ὁπλιτῶν, ἀπόντων δ’ ἱππέων, οἷσ οὔτε πλῆθοσ οὔτ’ ἀρετὴν ἴσουσ εὑρεῖν ἦν·

ἔτι δὲ νεῶν τοσούτων καὶ βελῶν καὶ σκευῶν καὶ τεχνῶν καὶ συμμάχων καὶ πάσησ ὡσ ἔποσ εἰπεῖν τῆσ κατασκευῆσ μεθεστηκυίασ, ὥσπερ ἄρτι τῆσ πάσησ Σικελίασ οἰκιζομένησ, κεκενωμένησ μὲν τῆσ ἀκροπόλεωσ ταλάντων ὀλίγου δεῖν μυρίων, Λακεδαιμονίων δὲ καὶ Βοιωτῶν καὶ τῶν ἄλλων οὐκέτ’ ἐκ Πελοποννήσου τὰσ εἰσβολὰσ ποιουμένων, ἀλλ’ ἐκ μέσησ τῆσ Ἀττικῆσ, ἐκ Δεκελείασ, μεθεστηκότων δὲ καὶ τῶν οἰκετῶν οὐκ ἔλαττον ἢ πλήρωμα ἔθνουσ εἶναι δοκεῖν, ἀδείασ δ’ ὑπαρχούσησ αὐτομολεῖν τοῖσ βουλομένοισ, τοσούτου δὲ ὄντοσ πολέμου περὶ τὴν πόλιν, τοσαύτην περιουσίαν καρτερίασ ἅμα καὶ ῥώμησ καὶ φιλοτιμίασ ἐπιδείξασθαι ὥσθ’ ἕτερον στόλον πέμπειν ἀντίρροπον τῷ προτέρῳ καὶ στρατηγοὺσ ἐφαμίλλουσ, καὶ Λακεδαιμονίουσ ἀξιοῦν ἐκεῖ πολιορκεῖν μετὰ τῆσ συμμαχίασ, ποίᾳ ταῦτ’ ἔνεστι ψυχῇ παραβαλεῖν ἀνθρωπίνῃ, καὶ τίνοσ οὐκ εὐτυχίασ μᾶλλον θαυμάσαι; γενομένου δὲ τοῦ μεγάλου πάθουσ ‐ οὐ γὰρ οὖν σιωπήσομαι, ἀλλὰ καὶ τοῦτο ἔτι μείζω μοι δοκεῖ δεικνύναι τὴν πόλιν ‐ οὕτω τοῖσ ὑπολοίποισ προσηνέχθη πράγμασιν ὥσπερ ἂν εἰ πᾶσαν εἰλήφει τὴν Σικελίαν. οὐ γὰρ ἐστερημένῃ δυνάμεωσ ἐῴκει, ἀλλ’ ἄρτι προσκεκτημένῃ. καὶ τὴν μὲν τῶν τρόπων εὐκολίαν καὶ σωφροσύνην καὶ τάξιν διαίτησ, ἣν ὑπὲρ τοῦ μηδὲν αἰσχρὸν συγχωρῆσαι προείλοντο, οὐδ’ ἂν εἷσ ἀξίωσ εἴποι. περιστάντων δὲ αὐτοὺσ τῶν Ἑλλήνων ἁπάντων, καὶ τῶν μὲν ὑπαρχόντων πολεμίων τότε πρῶτον λαβόντων ἐλπίδασ καὶ παροξυνθέντων ὑπὸ τῆσ τύχησ, ἐπελθόντων δὲ τῶν ἐκ Σικελίασ, μεταστάσησ δὲ τῆσ συμμαχίασ ὀλίγου δεῖν ἁπάσησ, καὶ νήσων καὶ ἠπείρου καὶ πάντων ὡσ εἰπεῖν πολεμίων καταστάντων καὶ πανταχόθεν κεκυκλωμένων, ἔτι δ’ ἀγνωμοσύνησ ἀπροσδοκήτου συμβάσησ ὥστε καὶ βασιλέα κληθῆναι κατὰ τῆσ πόλεωσ ὑπὸ τῶν ἀπ’ ἐκείνου σωθέντων ταῖσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ πράξεσι, προσγενομένου δὲ κἀκείνου μάλα ἀσμένωσ, καὶ συμπολεμοῦντοσ καὶ σώμασι καὶ ναυσὶ καὶ χρυσῷ καὶ τίνα γῆσ ἢ θαλάττησ οὐ παρέχοντοσ ἀφορμὴν τῷ πολέμῳ; ἦν μὲν οὐδεὶσ ὅστισ οὐκ ἂν ἤλπισεν, ἔξωθεν οὑτωσὶ σκοπῶν, ἀναρπασθήσεσθαι νῦν ἤδη τὴν πόλιν, οὕτω κοινῷ πολέμῳ βαρβάρων τε καὶ Ἑλλήνων συνεχομένην·

οἱ δ’ οὕτω μετέστησαν τὰ πράγματα ὥσπερ ἁπάντων τούτων ὑπὲρ αὐτῶν, ἀλλ’ οὐ κατ’ αὐτῶν γιγνομένων, ἢ στρατηγούντων σφίσι τῶν πολεμίων. τὸ δὲ πάντων μέγιστον ὅτι καὶ τῆσ πολιτείασ κινηθείσησ καί τινων ἀλλοτριωθέντων σφίσι τῶν οἴκοι, τόπον οὐδένα ἔχοντεσ οὗ χρὴ στῆναι πλὴν Σάμου, καθάπερ ἐν τῷ Μηδικῷ κινδύνῳ τῆσ Σαλαμῖνοσ, ἀλλ’ ἕτερον δή τινα καὶ οὗτοι τρόπον εἰσ ταυτὸν ἐλθόντεσ τοῖσ τότε, καὶ τὴν πόλιν ἐκλιπόντεσ μέρει τῷ πλείστῳ, κατεστήσαντο μὲν τὰ οἴκοι, ἐκράτησαν δὲ τοὺσ ἔξω, διέλαβον δὲ τροπαίοισ τὸν Ἑλλήσποντον, ἄλλουσ ἄλλοσε καταδιώκοντεσ, ὥσπερ μελέτασ μᾶλλον ἐν σφίσιν αὐτοῖσ ἢ ναυμαχίασ πρὸσ τοὺσ ἐντυγχάνοντασ ἀεὶ ποιούμενοι· εἴρηταί τε καὶ ἐνεθυμήθην ὡσ ἑτέρῳ προείρηται. τέλοσ δ’ ἐπὶ Κυζίκῳ συμπεσόντεσ ὁμοῦ Λακεδαιμονίοισ καὶ τοῖσ ἀπὸ τῆσ Ἑλλάδοσ καὶ τοῖσ ἀπὸ τῆσ Ἀσίασ βαρβάροισ καὶ Φαρναβάζῳ λαμβάνουσι τὰσ ναῦσ παρὰ τοσοῦτον οὐ πάσασ παρ’ ὅσασ διέφθειραν· καὶ Φαρναβάζου κακῶσ τὸ συμβὰν ἰωμένου καὶ τὴν ἵππον ἐπεισάγοντοσ οἱ μὲν ἐκ ποδὸσ ἱππομαχήσαντεσ, οἱ δ’ ἀπὸ τῶν νεῶν πάντα ὁμοῦ χειροῦνται, ναυτικὸν, ἱππικὸν, τοξότασ τοὺσ ἀπὸ Σικελίασ, τοὺσ ἐκ Πελοποννήσου, τὴν βασιλέωσ χορηγίαν, τὰσ Λακεδαιμονίων ἐλπίδασ, καὶ κενὸσ ἤδη τοῖσ ἐναντίοισ ὁ πόλεμοσ ἦν καὶ πάντα φροῦδα ὥσπερ ἐκ ναυαγίασ τινὸσ ὡσ ἀληθῶσ. ὥσθ’ ἡ μὲν τοσοῦτον ὑπερβληθεῖσα ὑπὸ τῆσ στάσεωσ πόλισ οὐδ’ ὄνομα εἰρήνησ ἐπ’ ἐκείνων τῶν χρόνων ἐνενόησεν, οἱ δ’ ἀπὸ τοσούτων καὶ τηλικούτων πλεονεκτημάτων ὁρμώμενοι πληγέντεσ κατέφυγον εὐθὺσ ἐπὶ τὴν εἰρήνην. ἀεὶ μὲν οὖν ἔγωγ’ ἐμεμψάμην τοῖσ ἐπιτιμῶσι τῇ τῶν Λακεδαιμονίων πόλει καὶ τοῦθ’ ὑπὲρ τῆσ ὑμετέρασ ἀξιοῦσι ποιεῖν·

ἐκείνοισ μὲν γὰρ ἀπεχθάνονται, ὑμᾶσ δ’ οὐ κοσμοῦσιν, ὡσ οἰόνται. ἀλλ’, εἴ γέ τι δεῖ καὶ παράδοξον εἰπεῖν, τοὐναντίον μοι δοκοῦσι δρᾶν ἢ βούλονται· μᾶλλον γὰρ ἐκείνουσ αἴρουσιν ἢ τὴν πόλιν ἐγκωμιάζουσι καὶ πλείω χάριν ἂν παρ’ ἐκείνων αὐτοῖσ οἶμαι τῆσ βλασφημίασ ἢ τῶν εὐφημιῶν εἶναι παρ’ ὑμῶν. οἱ μὲν γὰρ οὐχ ὅτι δεύτεροι τῆσ πόλεωσ ἀκούουσι, τοῦτο ζημιοῦνται, ἀλλ’ ὅτι πρὸσ τὴν πόλιν κρίνονται, τοῦτο κερδαίνουσιν· ὑμᾶσ δ’ οὐχ ὅτι κρείττουσ ἀποφαίνουσι σεμνύνουσιν, ἀλλ’ αὐτῷ τῷ παρεξετάζειν ἐοίκασιν οὐ γιγνώσκειν· ὥστ’ οὐδὲν ἀπεικὸσ ὑμᾶσ ἀηδέστερον ἢ Λακεδαιμονίουσ ἔχειν, ὁπόταν ταῦτα ἀγωνίζωνται. οὐ μὴν ἀλλ’ ἐπειδήπερ ἐν τούτῳ τῷ μέρει τοῦ λόγου γεγένημαι, ἐν ᾧ τὰ πρὸσ ἄλληλά ἐστι ταῖσ πόλεσιν, ἀνάγκη καὶ τοῦτ’ ἴσωσ ὑπομεῖναι, ἵνα μὴ μόνον ἐν τοῖσ ἀγῶσιν ὅσῳ κρείττων ἡ πόλισ ἀποφαίνωμεν, ἀλλὰ καὶ τοῖσ ὅλοισ. φανήσονται γὰρ Λακεδαιμόνιοι μὲν τριακοσίων ἀνδρῶν στερηθέντεσ οὐκ ἐνεγκόντεσ, ἀλλ’ εὐθὺσ ἐγκλίναντεσ· ὃ μείζω φιλοτιμίαν ἔχει τῇ πόλει τοῦ νικῆσαι τῇ μάχῃ· ἐν ἐκείνῃ μὲν γὰρ τῶν ἀντιστάντων κρείττων ἐγένετο, ἐν οἷσ δ’ ἀπηγόρευσαν οἱ λοιποὶ σχεδὸν πάντων, ὥσπερ ἐν ἄθλοισ, ὅταν πᾶσ τισ εἴκῃ· αὕτη δὲ τοσαύτῃ χρησαμένη συμφορᾷ μετὰ ταῦτ’ ἐν Σικελίᾳ οὐ μόνον οὐ καταπτήξασα οὐδ’ ἐπὶ τὴν εἰρήνην ἀσμένωσ καταφυγοῦσα, ἀλλ’ οὕτω διαθεῖσα τοὺσ πολεμίουσ ὥστ’ ἀσμένουσ ἂν ἐκείνουσ ἰδεῖν, εἴ τισ εἰρήνην ἄγειν δυνηθείη πεῖσαι τὴν πόλιν. καὶ μὴν οἱ μὲν ὡσ ἤκουσαν τὴν Κόνωνοσ ἐν Μυτιλήνῃ πολιορκίαν, οὐκ ἐξεπλάγησαν, ἀλλὰ πλεύσαντεσ ἐπ’ Ἀργινούσαισ ὅσαισ οὐδ’ ἂν εἷσ εἰκάσειε ναυσὶν, ἐλάττοσι δ’ ὅμωσ τῶν ἀντιπάλων, ἀντετάξαντο παντὶ τῷ ναυτικῷ τῶν πολεμίων, ὥσπερ ἄλλου μέν τινοσ ἀεὶ παρέχοντοσ σφίσι τὰσ τριήρεισ, ἐν δὲ τῷ Καρὶ καὶ οὐκ ἐν τοῖσ αὑτῶν σώμασι τὰσ πείρασ ποιούμενοι· καὶ οὔτε πλήθουσ τῶν ἀντιτεταγμένων ἐφρόντισαν οὔτε τῆσ Καλλικρατίδου δόξησ, οὔτε νήσων ἐχομένων οὔτε ἠλλοτριωμένησ ὡσ εἰπεῖν ἤδη τῆσ τύχησ·

οὐκοῦν ἀμφοτέρασ τὰσ νίκασ οὐ παρὰ μικρὸν φέρεται καὶ νικᾷ τὰσ πόλεισ ὁμοίωσ οἷσ τε κατώρθωσε καὶ ἐν οἷσ ἀπέτυχε. οὐ χειμῶνοσ ἡττήθησαν, οὐχ ὅσον τοῦ πολέμου τὸ λοιπὸν ἐνεθυμήθησαν, ἀλλ’ ὥσπερ ἐξαρκοῦν εἰσ τὴν θάλατταν ἰδεῖν, τρέπονται μὲν Λακεδαιμονίουσ, κρατοῦσι δὲ σύμπαντασ Πελοποννησίουσ, τριήρεισ δὲ τὰσ μὲν αἱροῦσι, τὰσ δὲ καταδύουσιν ὁμοῦ τῷ σκηπτῷ καὶ τοῖσ πολεμίοισ μαχόμενοι τοσοῦτον ἐποίησαν τῆσ πολιορκίασ τὸ διάφορον· τὸ δὲ πάντων μέγιστον, ὅτι ἄνδρα ῥύονται ὃσ μόνοσ ἤρκεσε τὴν Λακεδαιμονίων ὕστερον δυναστείαν καταλῦσαι. οἱ δ’ ὥσπερ ἅπαντεσ καταναυμαχηθέντεσ εἰρήνησ αὖθισ ἐδέοντο, οὕτωσ οὐ μόνον τοὺσ ἐν τοῖσ ἀγῶσι παρόντασ εἴθιστο τότε νικᾶν ἡ πόλισ, ἀλλὰ καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἐξέπληττε καὶ διὰ πάντων ἐνίκα. ἀλλὰ μὴν φανήσεται νίκασ τε μεγίστασ τῶν πώποτε ἀνῃρημένη καὶ συμφορὰσ οὕτωσ ἐνεγκοῦσα ὡσ μᾶλλον ἄν τινα τῆσ πόλεωσ ἄγασθαι τὴν ἐν τοῖσ δεινοῖσ εὐψυχίαν ἢ τὰ ἔργα τῶν κεκρατηκότων, ὥστ’ ἔμοιγ’ ἐπέρχεται καὶ τοῦτ’ εἰπεῖν, ὅτι νικῶσα ταῖσ εὐπραξίαισ οὐχ ἧττον ἐν οἷσ ἠτύχησε διενήνοχεν, εἴπερ μηδεὶσ ὁμοίωσ ἐνήνοχε τὰσ συμφοράσ. τοῦ μὲν οὖν οἷσ κατώρθωσε νικᾶν ἄνευ τῶν πρὸσ αὐτοὺσ πεπραγμένων τοὺσ ἀντιπολιτευσαμένουσ ἄλυτα ὑπάρχει διττὰ σημεῖα· ἅ τε γὰρ καθ’ αὑτὴν ἔπραξε τῶν ἰδίᾳ τισὶ πραχθέντων ὑπεραίρει οὐχ ὅσον ἀγνοῆσαι, ἅ τ’ ἐν ταὐτῷ γενομένων ὁμοῦ πάντεσ ἐλάττουσ ἀντιθεῖναι. καὶ μὴν ἔν γε τοῖσ δυσκόλοισ κρείττων γέγονε τῶν νενικηκότων· οἱ μὲν γὰρ εἴκοντεσ, ἡ δ’ ἀντέχουσα δέδεικται τῇ τύχῃ. καὶ μὴν αὐτὴ μὲν ἐθνῶν ἅμα καὶ πόλεων κεκράτηκεν, αὐτῆσ δ’ οὐδεὶσ ὅστισ οὐ μετὰ πολλῶν συμμάχων.

ἔτι δ’ αὐτὴ μὲν πρὸσ ἅπαντασ ὁμοῦ πολεμεῖν ἠνάγκαστο τοὺσ ἐπιόντασ, ἢ κινοῦντασ, τῶν δ’ ἐναντίων οἱ πλεῖστοι πρὸσ μέροσ αὐτῆσ ἀντήρκασιν, ἀθρόασ δὲ τῆσ δυνάμεωσ ἢ τίσ ἢ οὐδεὶσ ἐπειράθη. ὥσθ’ ἡ τῶν Ἀθηναίων πόλισ νενίκηκε μὲν πολλὰ δὴ πολλάκισ, αὐτὴ δ’ ἴσα καὶ ἀήττητοσ ἐστί. τὸ δὲ πάντων μέγιστον ὅτι αὐτῆσ μὲν οὐδεὶσ ἐκράτησεν ‐ οὐδεὶσ γὰρ αὐτῆσ τὴν γνώμην παρεστήσατο, ἀλλὰ στρατιᾶσ γέγονε πάντα τὰ τοιαῦτα ἀτυχήματα ‐ αὐτὴ δὲ τὰσ γνώμασ τῶν ἐναντίων ἅμα τοῖσ ἔργοισ δεδούλωται, Ξέρξῃ μὲν φεύγειν ἀπὸ τῶν πραγμάτων ποιήσασα ἐν εὐχῆσ μέρει, Λακεδαιμονίουσ δὲ ἀνακλίνασα οὐχ ἧττον τοὺσ ἀκούοντασ ἢ τοὺσ ἐν ταῖσ μάχαισ παρόντασ καὶ πταίσαντασ αὐτῶν. γνοίη δ’ ἄν τισ ὡσ οὐκ ἴσον οὐδ’ ὅμοιον τὸ τῶν πόλεων τούτων οὔτε τῷ μεγέθει τῶν ἔργων οὔτε τοῖσ τολμήμασιν οὔθ’ ὅλωσ οὐδενὶ τῶν ὑπαρχόντων. Λακεδαιμόνιοι μὲν γὰρ ἐν Λεύκτροισ ἀτυχήσαντεσ οὐκ ἀνήνεγκαν, ἀλλ’ ὥσπερ ἀνδρὸσ τελευτὴ κἀκείνοισ συνέβη. εἰρήνην μὲν γὰρ ἀπηξίωσαν ποιήσασθαι πρὸσ Θηβαίουσ, μόνῃ τῇ τῶν Ἀθηναίων πόλει νομίζοντεσ εἴκειν εὐπρεπῆ συμφορὰν εἶναι, ἀναμιχθέντεσ δὲ τοῖσ ἄλλοισ Πελοποννησίοισ οὐ μᾶλλον σώζειν ἑτέρουσ εἶχον ἢ τῶν ἄλλων ἐδέοντο σώζειν σφᾶσ· καίτοι τὸ μέγιστόν γε αὐτοῖσ ἡ πόλισ ἤρκεσε, τὸ μὴ ὥσπερ καταιγίδοσ ἢ στροβίλου τινὸσ ἐμβολῇ καθάπαξ ἀναρπασθῆναι. ἡ δὲ πόλισ κλαπεῖσα τῇ ναυμαχίᾳ τῇ καθ’ Ἑλλήσποντον, καὶ στερηθεῖσα τῶν νεῶν καὶ τῶν τειχῶν, καὶ μετὰ τοῦτο ἐν αὑτῇ στάσει χρησαμένη, καὶ Λακεδαιμονίων οὐδὲν μέτριον ποιούντων, ἐκείνουσ μὲν δι’ ἑνὸσ ἀνδρὸσ ἀφείλετο τῆσ θαλάττησ τὴν ἀρχὴν, αὐτὴ δ’ ἐπέστη τοῖσ Ἑλληνικοῖσ ὥσπερ ἄρτι παριοῦσα ἀπὸ τῶν Μηδικῶν. οὐ τοίνυν μόνον τὰ τῶν πολέμων ἐλαττώματα κάλλιον ἤνεγκεν ἢ τὰσ εὐπραξίασ ἕτεροι, ἀλλὰ καὶ τὰσ οἴκοι δυσκολίασ οὕτω διέθετο ὥσθ’ ὁρ́ον εἶναι σωφροσύνησ πᾶσιν ἀνθρώποισ καὶ μηδένα μηδ’ ὕστερον ἐξευρεῖν ἔχειν βέλτιον τῶν ὑπ’ ἐκείνων γενομένων μηδέν. ἔδειξε δὲ τῇ τ’ ἐπὶ τῶν τετρακοσίων μεταστάσει τῆσ πολιτείασ, ἣν ἀψοφητὶ κατέλυσε, καὶ τῷ πρὸσ τοὺσ τριάκοντα πολέμῳ, μηδέν τι πρὸσ πλείουσ μετ’ ἐκείνουσ γενομένῳ. ἀλλὰ μὴν ἅμα σωφροσύνησ τε καὶ τόλμησ οὐδένεσ ἀνθρώπων σαφέστερα δείγματ’ ἐξήνεγκαν, οἵ γε ὀλίγῳ μὲν πλείουσ ὄντεσ ἢ πεντήκοντα οἱ πρῶτοι ταῦτα βουλεύσαντεσ ὁμοῦ πρόσ τε τὴν Λακεδαιμονίων ἀρχὴν γῆσ καὶ θαλάττησ οὖσαν καὶ πρὸσ τοὺσ ἐν αὐτῇ τῇ πόλει κινδυνεύειν ὑπέστησαν, οἰόμενοι δεῖν ἢ ζῆν ἐν ἐλευθερίᾳ, ἢ μὴ προσορᾶν τὸν ἥλιον, κακίασ μάρτυρα ἑαυτοῖσ γενόμενον. ἐπεὶ δ’ ἠγωνίσαντο μὲν πρὸσ τοὺσ ἀπὸ τοῦ ἄστεοσ, ἀντετάξαντο δὲ Λακεδαιμονίοισ, ἔσχον δὲ τὸν Πειραιᾶ, παράδειγμα δ’ ἀνθρώποισ τῶν ἐν τοῖσ δεινοῖσ ἐλπίδων ἐγένοντο, ὁ δῆμοσ ἤδη συνειλεγμένοι ἅμα τ’ εἰσ χεῖρασ παρῆσαν καὶ σχεδὸν εἰσ λόγουσ, ὥσπερ ὑπὲρ ἀλλήλων, οὐχ ὑπὲρ αὑτῶν πολεμήσοντεσ ἑκάτεροι·

ὥστε μὴ εἶναι διελέσθαι πότερον τῶν ἐναντίων ἦν καταρᾶσθαι τὴν στάσιν, ἢ τῶν εὔνων συνεύξασθαι τῇ πόλει, τοῦτόν γε λυθεῖσαν τὸν τρόπον. ἐνόσησε μὲν γὰρ τῇ τῶν πάντων ἀνθρώπων φύσει, ἰάθη δὲ τῇ ἑαυτῆσ· ὥστε καὶ τοῦτο ζῆλον αὐτῇ μᾶλλον ἐνήνοχεν ἢ συμφοράν. βούλομαι δὲ τοσοῦτον ἔτι ὑπὲρ τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων εἰπεῖν, ὅτι τῇ μὲν τόλμῃ παρῆλθον οὐ μόνον Λακεδαιμονίουσ, ἀλλὰ καὶ τοὺσ Μαραθῶνι σχεδὸν τῶν προγόνων. οἱ μὲν γὰρ, εἰ καὶ πολὺ τῶν ἐναντίων ἥττουσ, ἀλλ’ οὖν ἐν πλήθει συντάγματοσ ὄντεσ ἐθάρρησαν, οἱ δ’ ὀλίγῳ πλείουσ ὄντεσ οἱ σύμπαντεσ ἢ πρὸσ ὅσουσ τοὺσ τυράννουσ ἠγωνίζοντο Φυλὴν κατέλαβον. καὶ οἱ μὲν εὐθενούσησ τῆσ πόλεωσ ξένουσ καὶ βαρβάρουσ, οἱ δ’ ἑτέρωσ πεπραγυίασ Λακεδαιμονίουσ τῶν Ἑλλήνων ἄρχοντασ καὶ τοὺσ ἐκ τοῦ ἄστεοσ αὑτῶν ἐκράτησαν. κρατήσαντεσ δὲ εὐψυχίᾳ τοὺσ ἐχθροὺσ, ἐπιεικείᾳ τοὺσ οἰκείουσ ἐνίκησαν. χρησάμενοι δ’ ἀμφοτέροισ, καὶ τῇ παρὰ τοὺσ ἀγῶνασ ἀνδρείᾳ καὶ τῷ μετὰ τὰσ πράξεισ ἃ δεῖ βουλεύσασθαι, οὕτωσ ἀνεκτήσαντο τὴν πόλιν ὥστ’ εἴ τισ βούλοιτο μὴ πάντα διηγεῖσθαι, ἐνεῖναι κλέψαι τὴν συμβᾶσαν ἐπὶ τοῦ πολέμου συμφοράν·

οὕτωσ ἀκολούθουσ ταῖσ ἄνω πράξεσι τὰσ ἐφεξῆσ καὶ προείλοντο καὶ κατώρθωσαν. καίτοι ἧσ, ὅτε πάντων ἀπεστέρητο, τοσοῦτον ἡττῶντο Λακεδαιμόνιοι, πόσῃ τινὶ τῇ περιουσίᾳ χρὴ νομίζειν ταύτην ὑπεραίρειν; ὃ δ’ οὐδενὸσ ἧττον τῶν ὑπ’ ἐκείνων πραχθέντων ἄξιον εἰπεῖν τε καὶ τιμῆσαι, Λακεδαιμονίων γὰρ ἃ τοῖσ τριάκοντα ἐδάνεισαν ἐπὶ τὸν δῆμον ἀπαιτούντων, ἐπειδὴ συνέβησαν, συνεξέτισεν ὁ δῆμοσ, ἵν’ ἔργῳ τὰσ συνθήκασ βεβαιώσηται. καὶ μὴν Λακεδαιμόνιοι μὲν ὅπωσ ὡμίλουν ἀλλήλοισ οὐκ ἂν ἔχοιμεν εἰπεῖν· ἔκρυπτον γάρ· ἡ δὲ πόλισ πρὸσ τῷ τὰ σφέτερα αὐτῆσ οὕτω θέσθαι μετὰ πολλῶν μαρτύρων καὶ τοῖσ ἄλλοισ παράδειγμα κατέστη. τὸ γοῦν Ἀργείων πλῆθοσ νοσοῦν ὕστερον ἰάσατο καὶ ἔργῳ καὶ λόγῳ· πέμψασα γὰρ ὡσ αὐτοὺσ καὶ ὑπομνήσασα τῶν ἑαυτῆσ διήλλαξε. φαίνονται τοίνυν ὁμοίωσ τά τε οἰκεῖα καὶ τὰ κοινὰ τῶν Ἑλλήνων πολιτευσάμενοι μόνοι τῶν ἄλλων· τούσ τε γὰρ Ἕλληνασ οὐ μόνον ἐκ τῶν πολεμίων ᾤοντο δεῖν ῥύεσθαι, ἀλλὰ καὶ νοσοῦντασ ἐν αὑτοῖσ ἀπαλλάττειν, αὐτοί τε καὶ πρὸσ τοὺσ ἔξω πολέμουσ καὶ πρὸσ τὰσ οἴκοι δυσκολίασ παρεσκευασμένοι κρεῖττον ἐλπίδοσ ἑωρῶντο. οὐ δὴ τὸ τοὺσ ἄλλοθεν ἥκοντασ καὶ πολλῷ νεωτέρουσ πρὸσ αὐτόχθονασ καὶ πρεσβυτέρουσ, οὐδὲ τὸ τῆσ πόλεωσ ἑτέροισ καταδειξάσησ, οὐδὲ τὸ μηδενὸσ ἄλλου πλὴν τῶν εἰσ τὸν πόλεμον προνοουμένουσ, τῆσ πόλεωσ πλέον τοῖσ ἄλλοισ ἢ ταύτῃ νικώσησ, οὐ ταῦτα μόνον δείκνυσι τὸ οὐκ ἴσον, ἀλλὰ καὶ τὸ ἐν αὐτοῖσ τοῖσ τοῦ πολέμου πράγμασι καὶ καιροῖσ τοσοῦτον φαίνεσθαι κρατοῦσαν τὴν πόλιν, εὖ τε καὶ ὡσ ἑτέρωσ χωροῦσιν, ὡσ τά τ’ εἰρημένα δηλοῖ καὶ δι’ ὧν προσθήσομεν ἔξεστι θεωρεῖν. πάσχω δ’ ἔγωγε πρὸσ τὰσ τῆσ πόλεωσ πράξεισ ὅπερ οἱ πρὸσ τοὺσ ἐν ὡρ́ᾳ· ἀεὶ γάρ μοι τὸ προφαινόμενον τῶν ἔργων κάλλιστον φαίνεται καὶ τίθεμαι τούτῳ κατὰ τὸν λόγον.

ταῦτα μὲν οὖν θεῶν τισ ἂν κρίνειε καλῶσ, ἐγὼ δ’, ὥσπερ ὑπεσχόμην, δίειμι τῶν λοιπῶν τὰ γνωριμώτατα, ἐξ ὧν ἅμα τήν τε γνώμην καὶ τὴν δύναμιν τῆσ πόλεωσ ἔξεστι λογίζεσθαι. ἕνα μὲν τοίνυν καὶ πρῶτον ἄτοπον πόλεμον καὶ θαυμαστὸν ἤρατο ὑπὲρ Θηβαίων. ἐπειδὴ γὰρ ὡσ ἀπειρηκότων ὑμῶν Λακεδαιμόνιοι παιδιὰν τὰ λοιπὰ κρίναντεσ ἤρχοντο τῆσ δυναστείασ ἀπὸ τῶν ἑαυτῶν συμμάχων καὶ φρουρὰν ἐπὶ Θηβαίουσ ἔφαινον, ἀμφότερα ἐξέπληξε τοὺσ Ἕλληνασ· οὔτε γὰρ ἡ πόλισ ἐχθροῖσ πικροτέροισ οὔτ’ αὖ Λακεδαιμόνιοι συμμάχοισ προθυμοτέροισ ἅμα καὶ δυνατωτέροισ ἐπ’ αὐτὴν ἐκείνην ἐκέχρηντο, οὐ μόνον ἀρχομένου τοῦ πολέμου καὶ μεσοῦντοσ, ἀλλὰ καὶ τὰ τελευταῖα πεπαυμένου. ἀλλ’ ὅμωσ ὁ δῆμοσ οὐκ ἐφήσθη τοῖσ γιγνομένοισ, οὐδ’ αὖ τὴν ἀκαιρίαν κατεμέμψατο τῷ μήτε ναῦσ μήτε τεῖχοσ ἔχειν πω τότε, ἄλλ’ ὥσπερ οὗ Λακεδαιμόνιοι κινοῦνται, ἐνταῦθα σφᾶσ δέον εἶναι τοὺσ ἀπαντῶντασ, παραβάλλοντεσ μέσην τοῖσ τοῦ πολέμου κινδύνοισ τὴν πόλιν, παρ’ αὐτὰ τὰ τῶν συμφορῶν ὑπομνήματα, ἐξελθόντεσ εἰσ Ἁλίαρτον ἐναντία Λυσάνδρῳ καὶ Παυσανίᾳ τὴν Βοιωτίαν ἐξείλοντο. καὶ τότε δὴ Λύσανδροσ ἀκριβῶσ ᾔσθετο ὅτι οὐχ, ὡσ ᾤετο, ἐνενικήκει τὴν τῶν Ἀθηναίων πόλιν, ἀλλ’ ὥσπερ ὠνειροπόλησε τοῖσ παισὶ παραπλησίωσ· ἡ μὲν γὰρ εὐθὺσ ἀνειλήφει τὰσ συμφορὰσ, ὁ δ’ οὐ τὰ τῶν Ἑλλήνων διῴκει, ἀλλ’ ὁμοῦ τοῖσ ἄλλοισ ἔκειτο. οὐ πολλῷ δ’ ὕστερον καὶ Κορινθίουσ Ἑλληνικὴ καὶ τῇ πόλει πρέπουσα μετῆλθε δίκη, καὶ καταφεύγουσι καὶ οὗτοι πρὸσ τὴν πόλιν· ἣν ὁτιοῦν δρῶσαν κακὸν αὐτοὺσ οὐκ ἄν ποτε τὴν ἱκανὴν δίκην ἔχειν νομίσαι πᾶσ τισ ἂν εἴκασεν ἐκ τῶν ὑπαρχόντων, οἱ δ’ ἅπερ περὶ Θηβαίων, ταῦτα καὶ περὶ τούτων γνόντεσ βοηθοῦσιν εἰσ Κόρινθον, ὡσ ἄν τισ ὑπὲρ τῆσ οἰκείασ· καὶ γενομένου τοῦ πολέμου πολλοῦ καὶ συνεχοῦσ ἐν Κορίνθῳ, μάχασ τε πολλὰσ προκινδυνεύσαντεσ, καὶ τειχίσαντεσ αὐτοὺσ καὶ τὴν πόλιν διὰ πάντων φυλάξαντεσ, κάλλιστον ἐκεῖνο ἐπέθηκαν· ἔχοντεσ γὰρ τὸν Ἀκροκόρινθον καὶ παρὸν αὐτοῖσ κατασχεῖν τὴν πόλιν, ἡνίκ’ ἐβούλοντο, οὐκ ἐδέξαντο οὐδ’ ἐβουλεύσαντο, ἔργῳ δείξαντεσ ὅτι τὸ τῶν προστατῶν πολεμοῦσιν, οὐχ αὑτοῖσ ἰδίᾳ τι πράττοντεσ.

καὶ τέλοσ εἰσ τοῦτ’ ἀπορίασ κατέστησαν Λακεδαιμονίουσ ὥστ’ ἐπὶ τὸν Περσῶν βασιλέα πάλιν καταφεύγουσι καὶ δι’ ἐκείνου ποιοῦνται τὴν θρυλουμένην εἰρήνην, τοὺσ τὴν Ἀσίαν οἰκοῦντασ Ἕλληνασ προέμενοι, περὶ ὧν οὐδὲν ἔγωγε κατηγορῶ· ἀλλ’ εἴ τισ ἔροιτο αὐτοὺσ πότερον ἑκόντεσ ταῦτα συνεχώρησαν, ἢ βιασθέντεσ, εἰ μὲν ἑκόντεσ φήσουσιν, ἀνάγκη προδεδωκέναι φάσκειν, ὃ τίσ ἂν πιστεύσειεν; εἰ δ’ ἄκοντεσ καὶ δι’ ἀνάγκην, ὁμολογοῦσιν ἡττῆσθαι δή που πρὸσ τὴν πόλιν τοῖσ ὅλοισ· οὐ γὰρ ἂν, εἴ γ’ εἶχον ὅ τι χρήσονται τοῖσ πράγμασιν, εἶτ’ ἐξεπίτηδεσ τοιαύτην αἰσχύνην ὑπέστησαν. ὥστε τῷ μόνῳ λειπομένῳ τῶν λόγων αὐτοὶ μαρτυροῦσι προέχειν τῷ πολέμῳ τότε τὴν πόλιν, καὶ ταῦτ’ οὐχὶ μικρόν. ἐπεὶ δὲ τῆσ εἰρήνησ ἐμνήσθην, πάλιν ἐνταῦθα ἐπανελθεῖν βούλομαι βραχύ τι. δυοῖν γὰρ ὄντοιν ἐξ ὧν κρίνονται πόλεισ, πολέμου καὶ εἰρήνησ, καὶ τούτων ἀμφοτέρων τοῖσ Ἕλλησι πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ γενομένων, ἐπὶ μὲν τοῦ πολέμου τοσοῦτον διήνεγκεν ἡ πόλισ ὥσθ’ ἃ μόνη κατειργάσατο, μέγιστα τῶν ἔργων ἐστίν· ἢ τοῖσ ὕστερον εἴ τισ τιθοῖτο, τοσοῦτον τῶν μετασχόντων ὑπερῆρεν, ὅσονπερ ἂν εἰ καθ’ αὑτὴν ἠγωνίζετο. χωρὶσ δὲ τούτων τοῖσ τρισὶ καιροῖσ μαρτυρεῖται· τὰ μὲν γὰρ πρῶτα τοῦ πολέμου μόνη κατέπραξεν, ἐν δὲ τοῖσ δευτέροισ καὶ πρὸσ τὸν βασιλέα προκινδυνεύσασα τὰ ἀριστεῖα ἠνέγκατο· τὰ δ’ αὖ τελευταῖα αὐτῆσ ἐστιν ἴδια, αἱ περὶ Κύπρον καὶ Παμφυλίαν ναυμαχίαι καὶ πεζομαχίαι καὶ ὁ πολὺσ δρόμοσ· ὥστε καὶ μόνη τοὺσ βαρβάρουσ καὶ πρώτη νενίκηκε, καὶ σὺν ἄλλοισ γενομένη οὐκ ἔλαττον τοὺσ συμπαρόντασ ἢ τοὺσ ἀντιπάλουσ ἐνίκα· καὶ παρέμεινε μόνη.

ἀλλὰ μὴν τῆσ γε εἰρήνησ ὅσον τὸ διάφορον· ἡ μέν γε τῆσ πόλεωσ ἐπιτάττει τῷ βασιλεῖ κἀκεῖνόν φησι δεῖν τὸ κελευόμενον ποιεῖν· οὐ γὰρ ἐᾷ πλεῖν εἴσω Χελιδονέων καὶ Κυανέων, εἰ δ’ ἐπὶ τῇ ἵππῳ μέγα φρονεῖσ, οὐδὲν μᾶλλον ἐλᾷσ ἄχρι θαλάττησ, ἀλλ’ αὐτῆσ, φησὶ, τῆσ ἵππου δρόμον ἡμέρασ τῆσ θαλάττησ ἀποσχήσεισ, καὶ ἀκούσει περὶ τῶν Ἑλλήνων ὁμοίωσ τῶν τε ἐν τῇ Ἑλλάδι καὶ τῶν ἐν τῇ σεαυτοῦ. ταῦτα μὲν ἡ τῆσ πόλεωσ εἰρήνη λέγει, ἡ δ’ ἑτέρα τοὺσ τὴν Ἀσίαν οἰκοῦντασ Ἕλληνασ ἀκούειν τοῦ βασιλέωσ κἀκεῖνον ποιεῖν ὅ τι ἂν βούληται περὶ αὐτῶν καὶ τοῖσ ἄλλοισ τὰ δίκαια ὁρίζειν προστέθεικεν. ἆρ’ ἴσον τὸ κεφάλαιον, ἢ μικρὸν τὸ διάφορον, ἀλλ’ οὐ πᾶν τοὐναντίον; πάλιν δὴ τὰ πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ καὶ τὰσ τῶν ἐν αὐτοῖσ πολέμων καταλύσεισ. ἡ μὲν τοίνυν πόλισ οὓσ εἷλε Λακεδαιμονίων οὐδὲν κακὸν ποιήσασα ἀπέπεμψε μετ’ εἰρήνησ, ὥσπερ ἀρκοῦν ἀρετῇ νενικηκέναι· οἱ δ’ ἐν Ἑλλησπόντῳ Λακεδαιμονίων, οὕτω γὰρ εὐπρεπὲσ εἰπεῖν, οὓσ ἔλαβον τῇ ναυμαχίᾳ κλαπέντασ Ἀθηναίων ἀπέσφαξαν παραχρῆμα, καὶ πλέον οὐδὲν προστίθημι, καὶ ταῦτα ὑπάρχοντοσ αὐτοῖσ τοῦ παραδείγματοσ οἴκοθεν, οἱά περὶ τοὺσ δυστυχήσαντασ ἡ πόλισ ἐστίν· ἀλλ’ ὅμωσ οὐδ’ οὕτωσ ἐμιμήσαντο, τοσοῦτον ἀπέσχον τοῦ πρῶτοί γ’ ἂν αὐτοὶ δυνηθῆναι καταδεῖξαι. ἔτι δ’ οἱ μὲν οὐδὲν ἀποχρῶν ἡγήσαντο, ἀλλ’ ἄχρι τῆσ τῶν τειχῶν ἦλθον καθαιρέσεωσ, ἡ πόλισ δ’ ἅπαντασ Πελοποννησίουσ κατὰ τοὺσ ἄνω χρόνουσ νενικηκυῖα, ὡσ ἐκομίσατο τὴν Εὔβοιαν, οὐ προῆλθε περαιτέρω, ἀλλὰ καὶ ἃ τῷ πολέμῳ προειλήφει, καὶ ταῦτ’ ἀπέδωκεν ἑκοῦσα, Μέγαρα, Νίσαιαν, Τροιζῆνα, Ἀχαί̈αν, Πηγάσ. δοκεῖ δ’ ἔμοιγε καὶ τὸ τῶν αἰχμαλώτων καὶ πᾶν ὅλωσ τὸ τοιοῦτον διπλῆσ ἀρετῆσ εἶναι τῇ πόλει σημεῖον, οὐχ, ὡσ ἄν τισ φήσαι, μόνον οὑτωσὶ φιλανθρωπίασ. ὅσοισ μὲν γὰρ οἶμαι παρ’ ἐλπίδασ ἢ δύναμιν τὰ τοιαῦτα κατορθοῦται, τῆσ παρούσησ ἔχονται τύχησ, ὥσπερ οἱ θηρᾶν ἀδύνατοι τὸ ληφθὲν ἀπροσδοκήτωσ οὐ μεθιᾶσιν, οὐδ’ ἂν ἀποδόσθαι τισ ἀξιώσῃ, τῆσ ἀξίασ τιμήσαιντ’ ἂν, ἀλλὰ τὴν αὑτῶν ἀδυναμίαν προστιθέντεσ πλεονάζουσιν. ἡ δ’ οἶμαι συνειδυῖα ἑαυτῇ κρείττων οὖσα τοῖσ ὅλοισ οὐδεπώποτ’ ἐμικρολογήσατο, ἐξ ἴσου τοῖσ παροῦσι τὰ ἀπόντα ἐλπίζουσα·

οὔκουν ὡσ ἀληθῶσ ἄλλωσ γ’ ἂν εἰή, εἰ μὴ τὸ πρῶτον Ὀλυμπίων προσαγόντων παρέλαβον. διὸ πάντα ῥᾷον τοῖσ πολεμίοισ ἀπέδωκεν ἢ ’κεῖνοι τὰ σφέτερ’ αὐτῶν ἀπῄτησαν. καὶ μὴν ὅστισ μὲν εἷσ Λακεδαιμονίων τῆσ πόλεωσ ἐκράτησεν οὐδ’ ἂν εἷσ εἰπεῖν ἔχοι, ὅπου γε μηδ’ ἀπὸ κοινοῦ μόνοι· Ἀθηναίων δ’ ἀνὴρ εἷσ τῆσ θαλάττησ Λακεδαιμονίουσ ἀφείλετο τὴν ἀρχὴν, μόνοσ ἀνθρώπων ἅμα τῷ βασιλεῖ στρατηγήσασ καὶ τῇ πόλει, μᾶλλον δὲ τοῖσ Ἕλλησιν. οὐδ’ ὁτιοῦν γὰρ τὸν πιστεύσαντα ἀδικήσασ ἐτείχισε τὴν πόλιν καὶ τοὺσ Ἕλληνασ ἠλευθέρωσε, Λακεδαιμονίουσ κατὰ νῆσον καὶ πόλιν νικῶν. αὐτὴν τοίνυν τὴν τῆσ θαλάττησ ἀρχὴν ἡ μὲν πόλισ ἐξ ὧν τοὺσ βαρβάρουσ τοὺσ φύσει πολεμίουσ ἐνίκησεν ἐκτήσατο, οἱ δ’ ἐξ ὧν ἡ πόλισ ἠτύχησε. κτησάμενοι τοίνυν τὴν ἀρχὴν οἱ μὲν οὕτωσ ἕκαστα διεῖλον ὥστε τὸν διοικήσαντα παρ’ αὐτοῖσ τοῖσ Ἕλλησι δίκαιον κληθῆναι μόνον Ἑλλήνων ἀπὸ τούτου καὶ μηδὲν δεῖν περιττότερον σύμβολον εἰπεῖν τῆσ ἐπωνυμίασ, ἣν δι’ ἐκείνου τότε ἡ πόλισ ἐκτήσατο, οἱ δ’ οὕτω τοὺσ παραδόντασ αὑτοὺσ διέθηκαν ὥστε κάλλιστ’ ἀνθρώπων ἀπελογήσαντο ὑπὲρ τῶν κατὰ καιρούσ τινασ αἰτιῶν γενομένων παρ’ ἐνίων τῇ πόλει· αἴτιον δ’ οὐκ ὠμότησ οὐδ’ ἅ τισ ἂν φαίη τῶν ῥᾳδίωσ εἰωθότων ἐπιτιμᾶν, ἀλλὰ τὸ μὴ ἐξικνεῖσθαι τὰσ φύσεισ ἄχρι τοῦ ἴσου. καὶ μὴν οἱ μὲν πλέον ἢ ἑβδομήκοντα ἔτη κατέσχον, οἱ δ’ οὐδ’ εἰσ τρεῖσ Ὀλυμπιάδασ διεφύλαξαν τὴν ἀρχήν· ταῦτ’ ἐστὶν ἁγὼ τοῖσ παρεξετάζειν βουλομένοισ ἄχθομαι.

ἴσωσ μὲν οὖν κἀγώ τισι ποιεῖν ἄτοπον δοκῶ, μεμφόμενοσ μὲν, αὐτὸσ δ’ εἰσ τοὺσ ὁμοίουσ λόγουσ προεληλυθὼσ, καὶ δι’ αὐτά γε ταῦτ’ εἰρηκὼσ αὐτοὺσ δι’ ἅ φημι δεῖν μὴ λέγειν. οὐ μὴν ἀλλ’ ἐξ αὐτῶν τούτων καὶ μάλιστ’ ἄν τισ κατίδοι ὡσ οὔτε ἡ χάρισ θαυμαστὴ, ἣν οἰόνται τῇ πόλει κατατίθεσθαι, οὔτ’ ἐξεπίτηδεσ τά γε τοιαῦτα ἀγωνιστέον. ὥστ’ εἴ τισ ἀξιοῖ καὶ ἡμῖν ἄρρητα ταῦτ’ εἶναι, σχεδὸν τούτου χάριν εἴρηται· χωρὶσ δὲ τούτων ἄνευ βλασφημίασ οἱ λόγοι γεγόνασι καὶ τῆσ παραπεσούσησ χρείασ ἕνεκα. οὐ γὰρ ἦν ἄλλωσ ὃ προειλόμην ἀποδεῖξαι, ὥστ’ ἐξ ὧν ἔφευγον, ἐκ τούτων προήχθην εἰπεῖν. δοκοῦσι γάρ μοι Λακεδαιμόνιοι τὸ τοῦ παρ’ Ὁμήρῳ Τεύκρου πρὸσ τὸν Αἰάντα πεπονθέναι πρὸσ τὴν πόλιν. καὶ γὰρ ἐκεῖνοσ τῶν ἄλλων προκινδυνεύων ὡσ τὸν Αἰάντα ἀναχωρεῖ καὶ δι’ ἐκείνου φαίνεται, ὡσ δ’ αὕτωσ καὶ κρύπτεται, καὶ Λακεδαιμόνιοι οἱ τῶν Ἑλλήνων προέχοντεσ καὶ προκινδυνεύοντεσ ἐν ταῖσ χρείαισ παῖδεσ τῇ πόλει παραβαλεῖν εἰσί. τεκμήριον δέ· τῶν γοῦν ὑπαρχόντων καὶ πεπραγμένων αὐτοῖσ μέγιστα ταῦτ’ ἐστὶν ὧν κεκοινωνήκασι τῇ πόλει· καὶ τούτων ἃ μὲν διείλοντο ἀπέτυχον, ἃ δὲ σὺν τοῖσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ ἔπραξαν, ἐνδοξότατ’ ἀνθρώπων κατώρθωσαν. οὕτω διὰ τῆσ πόλεωσ καὶ φαίνονται καὶ κρύπτονται πάλιν. οὐ μὴν ἀλλ’ ἔγωγε οὕτω παρὰ γνώμην εἰσ τούτουσ ἐξήχθην τοὺσ λόγουσ, ὥστ’ ἐβουλόμην ἂν καὶ τὰ τρόπαια ἃ μέλλω λέγειν ἀπ’ ἄλλων ὑπάρχειν ἀνακείμενα τῇ πόλει καὶ μὴ ἀναγκαῖον εἶναι προστιθέναι τοῖσ πολλοῖσ ὅτι ἀπὸ Λακεδαιμονίων. νῦν δ’ αὐτὰ τὰ πράγματα ταύτην ἄγει, ὥστ’ οὐ τοῦ παρεξετάσαι χάριν εἰρήσεται, ἀλλὰ τοῦ μὴ παντάπασι τὰσ πράξεισ παρελθεῖν· καὶ γὰρ εἰσὶν ἃσ παρεξέλιπον· δεῖ δὲ, ὡσ ἐοίκεν, οὐ τοῦ τυχόντοσ δρόμου. ἐνίκησαν μὲν τοίνυν ἐν Λεχαίῳ καὶ διέφθειραν μικροῦ πᾶν τὸ στρατόπεδον, εἷλον δὲ τὰ ἐν τῇ Κορίνθῳ φρούρια καὶ τοὺσ ἐγκαθεστῶτασ Λακεδαιμονίων ἐξήλασαν καὶ τὰ τείχη κατέσκαψαν·

ἦλθον δ’ εἰσ Ἀρκαδίαν καὶ μέχρι τῆσ Λακωνικῆσ, κατέκλεισαν δὲ τοὺσ ἐν Φλιοῦντι, καὶ τῶν ἐπεξελθόντων τρόπαιον ἔστησαν, καὶ Μαντινέων πάλιν καὶ Σικυωνίων αὖθισ ἐν τῷ πεδίῳ καὶ τῶν συμμάχων· παρέπλευσαν δ’ ἄχρι Βυζαντίου, καὶ πάντα τὸν περὶ Θρᾴκην τόπον δι’ αὑτῶν ἐποιήσαντο, ἐνίκησαν δὲ τοὺσ ἐπιλοίπουσ τῶν ἁρμοστῶν καὶ τὰσ φρουρὰσ ἐν Μηθύμνῃ καὶ πρὸσ Ἀβύδῳ. τοσοῦτον δ’ αὐτοῖσ περιῆν ὥστε καὶ τοὺσ Θρᾳκῶν βασιλέασ διήλλαξαν. γενομένου δὲ τοῦ περὶ τὴν Καδμείαν ἀπροσδοκήτου κακοῦ μόνοι τῶν Ἑλλήνων καὶ τὸ τῆσ αἰσχρᾶσ εἰρήνησ δίκαιον καὶ τὰ τῶν Ἑλλήνων καλὰ καὶ ὡσ ἀληθῶσ δίκαια ἐτήρησαν Λακεδαιμονίοισ ἐπεξελθόντεσ· ὧν ἀμφοτέρων τί χρὴ μεῖζον εἰπεῖν περὶ τῆσ πόλεωσ; τήν τε γὰρ εἰρήνην ἔσχατοι τῶν Ἑλλήνων συνεχώρησαν καὶ οὐ πρότερον πρὶν ἔγνωσαν ὅτι οὐ μόνον Λακεδαιμονίοισ ἅμα καὶ βασιλεῖ καὶ Σεύθῃ καὶ Διονυσίῳ καὶ Πελοποννησίοισ ἀνάγκη πολεμεῖν, ἐπεὶ πρὸσ τοῦτό γε ὑπῆρχον παρεσκευασμένοι, ἀλλὰ καὶ τοῖσ συμμάχοισ τοῖσ σφετέροισ αὐτῶν· οὕτω προὐδόθησαν καὶ οὐδ’ οὕτωσ ἁπάσαισ ταῖσ ψήφοισ ὑπέμειναν, ἀλλὰ τῶν γε πεισάντων κατέγνωσαν, ἡγούμενοι παρὰ τὴν αὑτῶν εἶναι φύσιν καὶ οὐ θεμιτὸν πρὸ τῶν τροπαίων ὁντινοῦν τῶν Ἑλλήνων βασιλέωσ ἀκροᾶσθαι συγχωρῆσαι. ἐπειδὴ δὲ καὶ παρὰ ταύτην τὴν εἰρήνην παρῆλθον εἰσ Θήβασ ὧν ἐγὼ φεύγω λέγειν τοὔνομα ἐπὶ τοιούτοισ, οὐ μόνον πρῶτοι τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ καὶ μόνοι τῶν πραγμάτων ἀνθήψαντο, ὥσπερ ἑρμαίου λαβόμενοι, καὶ οὐχ ἓν εἶδοσ εὐεργεσίασ ἐπεδείξαντο, ἀλλ’ οὐδὲν εἶδοσ εὐεργεσίασ ἀπέλιπον, δεξάμενοι μὲν τὴν φυγὴν καὶ τὴν πρᾶξιν αὐτοῖσ συνθέντεσ καὶ προδείξαντεσ ὥσπερ δρᾶμα παρ’ αὐτοῖσ, ἀτέλειαν δὲ καὶ πολιτείαν καὶ πάντων μετουσίαν δόντεσ, ὥσπερ τοῖσ ἐκ Κορίνθου καὶ Θάσου καὶ Βυζαντίου μεταστᾶσιν. ἔπειθ’ ὡσ καὶ τῆσ διὰ τῶν ὅπλων ἐδέησε βοηθείασ, ἐξελθόντεσ μικροῦ δεῖν ἅπαντεσ ὥσπερ πομπῆσ ἀλλ’ οὐ κινδύνων μεθέξειν μέλλοντεσ, τὴν προτέραν αὐτῶν ἔξοδον μιμησάμενοι, τῇ δὲ γνώμῃ καὶ ὑπερβαλόμενοι.

τότε μὲν γὰρ οὐκ οὔσησ αὐτοῖσ συμμαχίασ πρὸσ Θηβαίουσ ἐξῆλθον, ἐν δὲ τοῖσ χρόνοισ τούτοισ καὶ τῶν στηλῶν τῶν περὶ τῆσ συμμαχίασ ὑπὸ Θηβαίων καθῃρημένων, ἀλλ’ ὅμωσ οὐχ ὑπελογίσαντο τὴν ἄνοιαν αὐτῶν τῇ χρείᾳ, οὐδὲ μᾶλλον τοῖσ δικαίωσ κινδυνεύουσιν ὠργίσθησαν ἢ τοῖσ ἀδίκωσ ἐπελθοῦσιν. οὕτω δὲ λαμπροῖσ τοῖσ λογισμοῖσ χρησάμενοι πρέπουσαν τὴν τελευτὴν ἐπέθηκαν. οὐ γὰρ παρὰ μικρὸν ἐνίκησαν οὐδ’ ὡσ φοβῆσαι μόνον Λακεδαιμονίουσ, ἀλλ’ ἐκβαλόντεσ τὴν φρουρὰν καὶ τοὺσ ἁρμοστὰσ ὑποσπόνδουσ ἀνήγαγον εἰσ τὴν ἐξ ἀρχῆσ τάξιν τὴν πόλιν. καὶ τοῦτον μὲν ὑπὲρ τῆσ ἐλευθερίασ τὸν ἀγῶνα τῆσ Θηβαίων, τὸν δ’ ἐφεξῆσ ὑπὲρ αὐτῆσ ἤραντο τῆσ σωτηρίασ αὐτῶν. παροξυνθέντων γὰρ Λακεδαιμονίων πρὸσ τὸ συμβὰν καὶ μετὰ πάσησ συμμαχίασ ἐπελθόντων ἀντετάξαντο πρὸ τῆσ πόλεωσ τῆσ Θηβαίων, στρατηγούσ τε φοβερωτέρουσ ἐκείνοισ ἀντεπιστήσαντεσ ἢ ’κεῖνοι τοὺσ σὺν Ἀγησιλάῳ παρείχοντο, καὶ διὰ πάντων σωτῆρεσ τῇ πόλει γενόμενοι. περιίσταται δέ με παντοδαπὰ ὥσπερ ἐν συγγραφῇ τῶν αὐτῶν χρόνων, ἃ μὴ ὅτι πάντα διεξελθεῖν εὔπορον, ἀλλ’ οὐδ’ ἑνὸσ στρατηγοῦ πάντα ἑξῆσ. ὧν τί παρεὶσ τίνοσ μνησθῶ; πότερον τῆσ ἐν Νάξῳ ναυμαχίασ, ἔργου τοσούτου; ἢ τῶν περὶ Κέρκυραν ἀγωνισμάτων; ἢ τῶν ἐπὶ Θρᾴκησ ὑπὲρ τῆσ ἐκεῖ πραχθέντων Ἑλλάδοσ; ἢ τῶν ἐν Ἀκαρνανίᾳ; ἢ τῶν πανταχοῦ; ἢ πάντα τἄλλα ἀφεὶσ ὃ μέγιστον ἔχω καὶ θαυμαστότατον καὶ μόνον ὡσ ἀληθῶσ τῶν Ἀθηναίων ἄξιον πρᾶξαι, τοῦτ’ εἴπω, τὸ ἐπειδὴ Θηβαῖοι Λακεδαιμονίουσ ἐν Λεύκτροισ κρατήσαντεσ ἐξελεῖν ἐπενόουν καὶ κατελέλειπτο τὰ πράγματα ἐν τούτῳ Λακεδαιμονίοισ ὥστε δεῖν ἢ θεῶν τινα χεῖρα ὑπερέχειν, ἢ τὴν πόλιν κληρονομῆσαι τῶν ἐκείνοισ ὄντων κινδύνων ἐθελοντάσ· καίτοι ἀφῖκτο μὲν κατ’ ἀρχὰσ εὐθὺσ κήρυξ παρὰ τῶν Θηβαίων, ὡσ ἐπ’ εὐαγγελίοισ ἐστεφανωμένοσ, ἧκε δ’ ἡ Πελοπόννησοσ ἅπασα διδοῦσα ἑαυτὴν, κελεύουσα ἐπ’ ἀναιρέσει τῆσ Σπάρτησ ἡγεῖσθαι·

ἔτι τοίνυν πότερον τῆσ πόλεωσ ἢ τῶν συμβάντων κατηγοροῦσιν· εἰ δὲ μὴ, Θηβαίοισ ἠπείλουν προσθήσεσθαι. οἱ δ’ ἐπὶ μὲν τοῖσ παρὰ τοῦ κήρυκοσ οὕτωσ ἐδάκρυσαν ὥσπερ οἰκείαν τινὰ συμφορὰν ἀκούσαντεσ καὶ ἀπέπεμψαν ὥσπερ ἐκ τῶν βαρβάρων ἥκοντα, πλεῖστον δὴ δόξησ ψευσθέντα· τὴν δὲ Λακεδαιμονίων ἐρημίαν ἀντὶ τῆσ Πελοποννησίων ἑκουσίου συμμαχίασ καὶ τῆσ φιλίασ τῶν κεκρατηκότων εἵλοντο, οὐχ ὧν ἐπεπόνθεσαν αὐτοὶ μνημονεύσαντεσ, ἀλλ’ ἃ πείσονται Λακεδαιμόνιοι περιοφθέντεσ αὑτῶν εἶναι λῦσαι νομίσαντεσ. ὃ δὲ δὴ μάλιστα ἄξιον τῆσ ἐκείνων φύσεωσ ἀγασθῆναι καὶ κρεῖττον ἢ κατ’ ἄνθρωπον ἡγήσασθαι, ἐξὸν γὰρ αὑτοῖσ ἀκολουθοῦντασ ἔχειν Λακεδαιμονίουσ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν, ἢ περιιδεῖν ἐπὶ κεφαλὴν ὠσθέντασ, συμμάχων, περιοίκων, οἰκετῶν, ἁπάντων ἐπανεστηκότων, ἐπὶ τοῖσ ἴσοισ ἐδέξαντο, καὶ πορευομένησ ὥσπερ φλογὸσ τῆσ Θηβαίων δυνάμεωσ ἐπὶ τὴν πόλιν τῶν Λακεδαιμονίων καὶ τὰ λοιπὰ τῆσ Πελοποννήσου μόνοι καὶ Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων προστάντεσ ἐκώλυσαν. ἐξ ὧν οὕτωσ ὑπὸ πάντων ἑωρῶντο ὥστε καταστῆναι τὴν πόλιν συνέδριον τῆσ συμμαχίασ ἁπάσησ. θαυμάζω τοίνυν τῶν τὰ Μηλίων καὶ Σκιωναίων τολμώντων προφέρειν τῇ πόλει ποῦ γῆσ ἢ θαλάττησ ὄντεσ ταῦτα κατηγοροῦσι, πότερον ταῦτα μόνα ἀκούσαντεσ τῶν πεπραγμένων τῇ κατὰ ἦθοσ πόλει, ἢ ταῖσ ἑαυτῶν πατρίσιν οὐκ ἂν συμβουληθέντεσ καὶ ταῦτα καὶ τἄλλα ὑπάρχειν ὅσα τῇ πόλει; εἰ μὲν γὰρ οὐ συμβούλεσθαι φήσουσιν, ἀντεπιδειξάντων οἷσ ἀγάλλονται· εἰ δ’ οὐκ ἂν φύγοιεν τὴν αἱρ́εσιν, εἴ τισ αὐτοῖσ διδοίη θεῶν, παυσάσθων μείζοσιν ἢ καθ’ αὑτοὺσ λόγοισ ἐγχειροῦντεσ. εἰ μὲν γὰρ τῆσ πόλεωσ, οὐδὲν, ὡσ ἐοίκε, τῶν μεγίστων ἐπίστανται, ἀλλ’ ἐκπέφευγεν αὐτοὺσ ἀφ’ ὧν ἡ πόλισ γνωρίζεται·

εἰ δὲ τὰ συμβάντα μέμφονται, οὐχ ὅμοια τοῖσ ἄλλοισ, ὡσ ἐοίκεν, οἷσ προείλετο ἡ πόλισ νομίζοντεσ οὕτω μέμφονται ὥστ’ ἐξ ὧν τὸ πρᾶγμα κακίζουσι τὴν πόλιν ἐγκωμιάζουσι. τότε γὰρ κακία καὶ πόλεωσ καὶ ἰδιώτου δείκνυται, ὅταν ἢ μόνα τῳ προσῇ τὰ ὑπαίτια, ἢ πλείω τὰ φαῦλα τῶν ἐπιεικῶν ἐλέγχῃ τισ ἢ μείζω· προσκείσθω γάρ. ὅταν δ’ ἐξετάζων διὰ πάντων ἑνὸσ καὶ δυοῖν λαμβάνῃ, λέληθασ ἐπαινῶν οἷσ ἀφίησ, ἄλλωσ τ’ εἰ μηδ’ ἰδιώτου ποιεῖ τὴν κρίσιν, ἀλλὰ πόλεωσ καὶ ταύτησ πρεσβυτάτησ τῶν Ἑλληνίδων καὶ ᾗ πλεῖστα ὑπάρχει τὰ δέοντα συμβάντα. εἰ δὲ δεῖ καὶ περὶ τούτων ἀποκρίνασθαι, οὐκ ἐρῶ πῶσ οἱ μετὰ ταῦτα δυνηθέντεσ προσηνέχθησαν τοῖσ αὐτοῖσ τούτοισ πράγμασιν· οὔτε γὰρ λυπεῖν ἔγωγε οὐδένα τῶν Ἑλλήνων προῄρημαι, ἀλλ’ ἀνεῖται τῷ γένει τῶν Ἑλλήνων ὁ λόγοσ φιλοτιμία κοινὴ, οὔτ’ ἂν ἑτέρουσ ἐπιδείξω δή που μείζω καὶ δεινότερα εἰργασμένουσ, ἀπολογία τοῦτ’ ἐστὶν ὑπὲρ τῆσ πόλεωσ, ἀλλ’ ὁμολογία μᾶλλον εἰσ συγγνώμην καταφεύγουσα· οὐδὲν οὖν δέομαι τοιαύτησ ἀπολογίασ. ἀλλά μοι δοκοῦσιν ὅλωσ ἠγνοηκέναι τὴν τῶν πραγμάτων φύσιν καὶ ὥσπερ ἔξω οἰκεῖν τῆσ οἰκουμένησ οἱ τοὺσ τοιούτουσ παραφέροντεσ λόγουσ. πῶσ γὰρ ἂν καὶ λογίζεσθαι φαίη τισ αὐτοὺσ περὶ τῶν ὄντων μετρίωσ, ἢ πῶσ ὑπὲρ ἀρχῆσ χρῆναι διαλέγεσθαι, εἰ τοῦτο πρῶτον ἠγνοήκασι, τὴν φύσιν αὐτῆσ; ἅπασα γὰρ δήπουθεν ἀρχὴ τῶν κρειττόνων ἐστὶ καὶ παρ’ αὐτὸν τὸν τῆσ ἰσότητοσ νόμον· εἰ δὲ μὴ, πῶσ ἴσον ἢ ποῦ δίκαιον ἢ φόρουσ ἐκλέγειν ἀπὸ τῆσ ἀλλοτρίασ, ἢ νόμουσ τιθέναι τοῖσ οὐδὲν δεομένοισ, ἢ κρίνειν τἀκείνων, ἢ προστάττειν, ἢ πολεμεῖν, ἢ κτᾶσθαι τὰ μὴ προσήκοντα; ὅλωσ γὰρ οὐδὲν τούτων ἀπὸ τοῦ ἴσου γίγνεται. ὥστ’ εἴ τισ ἀκριβολογεῖται περὶ τῶν δικαίων καὶ σοφιστὴσ εἶναι μᾶλλον βούλεται ἢ τῇ τῶν πραγμάτων φύσει συγχωρεῖν, οὐκ ἂν φθάνοι διαγράφων πάσασ ἀρχάσ τε καὶ δυνάμεισ ἁπλῶσ·

ὡσ ἅπαντά γε ταῦτά ἐστιν ἐν τῷ θεσμῷ τοῦ κρείττονοσ. εἶθ’ ὑπὸ σοφίασ ἄνεισι μέχρι τῶν θεῶν, ἐλέγχων, καὶ λέγων ὡσ οὐδὲ οὗτοι τοῖσ ἀνθρώποισ ἐξ ἴσου προσομιλοῦσιν, ἀλλ’ ᾕρηνται κρείττουσ εἶναι. ἀλλ’ οἶμαι ταῦτ’ ἐστὶ γωνίασ ἀξίων ἀνθρώπων καὶ τὸν ἥλιον οὐχ ἑορακότων, ὃσ ἀφαιρεῖται τοὺσ ἄλλουσ ἀστέρασ τὸ φαίνεσθαι. εἰ δ’ ἀναγκαῖον τὸ πάσῃ δυναστείᾳ καὶ πάσῃ περιουσίᾳ τὰ τοιαῦτα προσεῖναι, καὶ οὗτόσ ἐστιν ἀρχῆσ θεσμὸσ, μὴ ἀπὸ τοῦ ἴσου πρὸσ τοὺσ ὑπηκόουσ κρίνεσθαι, τότε νικῶν ἀπίτω τισ, ὅταν δείξῃ τῶν ἄλλων εἴτε Ἑλληνικῶν δυνάμεων εἴτε καὶ βαρβαρικῶν βασιλειῶν ἡντινοῦν ἐλάττονι τῷ τῆσ πλεονεξίασ γιγνομένῳ χρησαμένην ἢ τὸν τῶν Ἀθηναίων ἔστι δῆμον εὑρεῖν. φανήσεται γὰρ ἃ μὲν διαφερόντωσ ἐβουλεύσατο ἑνὸσ ἀνδρὸσ ἤθει κεχρημένοσ τοῦ βελτίστου, ἃ δ’ ἐγκαλοῦσί τινεσ, οὐ τῇ κοινῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων ἐξαμαρτὼν, ἀλλὰ τῇ τῆσ ἀρχῆσ ἀκολουθήσασ ἀνάγκῃ, καὶ δυνάμει μὲν ἄρχων καταστὰσ τὸ ἐξ ἀρχῆσ, φιλανθρωπίᾳ δὲ τὸ τῆσ ἀρχῆσ δεδοικὸσ ἑκὼν μεθεὶσ καὶ σχεδὸν αὐτὸσ αὑτῷ τῶν ἐγκλημάτων αἴτιοσ γεγονώσ. πλείστῳ γὰρ τῷ κοινῷ καὶ μετρίῳ πρὸσ ἅπαντασ χρησάμενοσ καὶ τρόπον τινὰ τῆσ πολιτείασ μᾶλλον κοινωνοὺσ ποιησάμενοσ ἢ δυναστείασ νόμῳ κατέχων, ταυτὸν τοῖσ χρηστοῖσ ἔπαθε τῶν δεσποτῶν· οὐ γὰρ διὰ τὴν ἄλλην ἐπιείκειαν χάριτοσ παρ’ ἐνίων ἔτυχεν, ἀλλ’ εἴ τι προσηνάγκασεν, ἐπιφανῶσ ἔδοξε βιάζεσθαι. καὶ μὴν εἰ μὲν ἔχοντασ τὸ τῶν ὑπηκόων σχῆμα ταῦτ’ εἰργασμένοσ φαίνεται, δῶμεν τοῖσ ἐθέλουσι βλασφημεῖν· εἰ δὲ τοὺσ μὲν ἀποστάντασ καὶ παρ’ ἀξίαν ὑβρίσαντασ εἰσ αὐτὸν, τοὺσ δ’ ἐκ τοῦ φανεροῦ πολεμίουσ ὄντασ, ποτέροισ ἄξιον ἐγκαλεῖν; οἶμαί γε τοῖσ τὴν ἀνάγκην παρασχοῦσιν· ἐπεὶ κἀκεῖνοί μοι δοκοῦσιν ὥσπερ ἐνέχυρον αὐτὸ τοῦτ’ ἔχοντεσ ἐπαρθῆναι καὶ τούτῳ μάλιστα πιστεύσαντεσ ἁμαρτεῖν, οὐ τῷ διὰ τέλουσ κρατήσειν τῆσ πόλεωσ, ἀλλὰ τῷ μηδ’ ἂν ληφθῶσι μηδὲν δεινὸν πείσεσθαι, ὡσ Ἀθηναίουσ γε πεφυκότασ σώζειν. δῆλον δέ·

ὃ δ’ ὡσπερεὶ κεφάλαιον τῶν χρόνων ἐκείνων ἐστὶ καὶ ὃ πάσασ τῇ πόλει καὶ τὰσ ἄνω καὶ τὰσ τότε πράξεισ ἐπεσφραγίσατο, Διονυσίου γὰρ τοῦ Σικελίασ μὲν τυράννου, πολλῶν δὲ καὶ τῶν ἐν Ἰταλίᾳ πόλεων ἐπάρχοντοσ εἰσ νοῦν ἐμβαλλομένου ἐπιθέσθαι τῇ Ἑλλάδι, τῷ μήκει τῶν πολέμων κεκακωμένῃ, καὶ τοῦτο μὲν τοὺσ προσοίκουσ τοῖσ Ἕλλησι βαρβάρουσ τεθεραπευκότοσ ἐκ πολλοῦ, τοῦτο δὲ τὸν Περσῶν βασιλέα καλοῦντοσ, καὶ τοῦ πράγματοσ ἤδη ζέοντοσ, ἔσχον τὴν πεῖραν Ἀθηναίων στρατηγοὶ δύο, ὁ μὲν τὰσ ἀπὸ Σικελίασ ναῦσ προσπλεούσασ ἁπάσασ λαβὼν αὐτοῖσ ἀνδράσιν, ὁ δὲ καταναυμαχήσασ Λακεδαιμονίουσ ἐπὶ Λευκάδι καὶ τὴν θάλατταν δι’ αὑτοῦ ποιησάμενοσ. ἃ γὰρ περὶ Μυτιληναίων μετέγνωσαν τίσ ἔχει νικῆσαι πόλισ οἷσ ἐξ ἀρχῆσ ἐβουλεύσατο; ἐκεῖνοι γὰρ ἃ μὲν τῇ προτεραίᾳ διέγνωσαν τῆσ κρίσεωσ ἦν καὶ ὧν ἠδίκηντο, ἃ δὲ τῇ ὑστεραίᾳ μετέγνωσαν τῆσ πόλεωσ ἦν μόνησ καὶ ἡ τριήρησ τὴν τριήρη κατειλήφει. θαυμάζω δὲ εἰ τῶν μὲν ἰδιωτῶν τὴν ἔργῳ πάντεσ ἀπολογίαν τιμῶσι, τῆσ πόλεωσ δὲ οὐχ ὁρῶσιν οἱ σεμνοὶ τὰ ἔργα δι’ οἱών καὶ ὅσων ἀπολελόγηται περὶ τούτων. καὶ ἡλίου μὲν καὶ σελήνησ οὐχ ὅσα βλάπτουσι κατηγοροῦμεν, ἀλλ’ ὅσων ἀγαθῶν αἴτιοι γίγνονται θαυμάζομεν, τὴν πόλιν δ’ ἐξ ὧν ἐνίοισ προσέκρουσεν, ἀλλ’ οὐκ ἐξ ὧν ἅπασιν ὡμίλησεν, οὐδ’ ἐκ τῆσ ὅλησ φύσεωσ κρινοῦμεν; οὐκ οἰόμαί γε. ὥσπερ ἂν εἴ τισ καὶ τῶν θεῶν κατηγοροίη τοὺσ σκηπτοὺσ καὶ τὰσ βροντὰσ, κἂν εἴ τι σεισθῇ, τὰσ ὅλασ καὶ κοινὰσ εὐεργεσίασ αὐτῶν ἀμελήσασ σκοπεῖν. ἡ τοίνυν πόλισ Σκιωναίουσ μὲν ἀνέστησε, τοὺσ δ’ Ἕλληνασ ἅπαντασ καὶ κοινῇ καὶ καθ’ ἑκάστουσ ἔσωσε, καὶ ταῦτα μυριάκισ. ἡδέωσ δ’ ἂν πυθοίμην τῶν ῥᾳδίωσ ἀξιούντων αὑτοὺσ τὰ τηλικαῦτα κατηγορεῖν τίνασ τοιούτουσ αὐτὴν ἀναστάτουσ ποιῆσαί φασιν οἱούσ ἀναστάτουσ ἐκώλυσε γενέσθαι Θηβαίουσ, ἢ τίνων τείχη καθελεῖν οἱᾶ Κορινθίοισ ἀνέστησεν, ἢ τίνασ τοιούτουσ ἀνελεῖν οἱούσ διετήρησε Λακεδαιμονίουσ καὶ τὰσ μετ’ ἐκείνων πόλεισ, ἄλλοισ τε πολλοῖσ παλαιοῖσ καὶ καλοῖσ ἔργοισ, καὶ τὰ τελευταῖα τῇ περὶ Μαντίνειαν ἀρίστῃ τῶν Ἑλληνικῶν, οἶμαι δὲ καὶ τῶν μνημονευομένων, ἱππομαχίᾳ. μόνη γὰρ πόλεων οὐ τύραννον ἐπηγάγετο, οὐ πλοῦτον ἐθαύμασεν, οὐκ ἀσφάλειαν, οὐχ ἡδονὰσ ἀντὶ τῶν δικαίων ἠλλάξατο, ἀλλ’ ὥσπερ ἅπασι πεφυκυῖα ζῆν οὕτωσ ἑαυτὴν ἤγαγε.

τέτταρασ ὡσ διελέσθαι γένει πολέμουσ ἡ πόλισ πεποίηται, τοὺσ μὲν αὑτῆσ ἰδίουσ, τοὺσ δ’ ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ τῆσ Ἑλλάδοσ, τοὺσ δ’ ὑπὲρ τῶν ἐν μέρει δεηθέντων, κἀν τούτοισ αὐτοῖσ τοῖσ δεηθεῖσιν ἔνεισιν ὑφ’ ὧν ἠδίκητο καὶ οἷσ ἐγκαλεῖν εἶχεν ἐκ τῶν πρόσθεν. καὶ γάρ τοι πάντεσ, ὅσοι τῆσ Ἑλλήνων ἀρχῆσ ἐπεθύμησαν τῇ πόλει πολεμοῦντεσ διεγένοντο. καὶ Φίλιπποσ τοὺσ μὲν ὑπερεῖδε τῶν ἄλλων Ἑλλήνων, τοὺσ δ’ ἐλπίσι καὶ δωρεαῖσ αὑτῷ συμπράττειν ἔπεισε· πρὸσ δὲ τὴν πόλιν πολεμῶν ἐξ ἀρχῆσ διετέλεσεν, ὥσπερ ὁρ́ον τινὰ ἀναγκαῖον ἐκπληρῶν. ἡ δὲ ἑώσ μὲν ἐξήρκει, τοὺσ μὲν ἐξῃρεῖτο, τοῖσ δ’ ἐν πατρίδοσ μοίρᾳ κατέστη, πάντων δὲ ὥσπερ μήτηρ ὑπὲρ παίδων προὔκαμε, μόνη δὲ τὸ σύμβολον τῆσ Ἑλλάδοσ διετήρησε καὶ συνεσκίασε τὰσ κατεχούσασ τότε συμφοράσ· ἐπεὶ δ’ ἔκλινε τὰ πράγματα, οὐδὲν ἦν ἐμποδὼν Φιλίππῳ, ἀλλ’ ἐδείχθη σαφῶσ ὅτι καὶ αἱ νῖκαι τῆσ πόλεωσ τῶν Ἑλλήνων εἰσὶ νῖκαι καὶ τὰ τῆσ πόλεωσ ἐναντιώματα τῶν Ἑλλήνων ἁπάντων ἐστίν. οὐ γὰρ πρότερον τῆσ ἡγεμονίασ ἀπέστησαν Φιλίππῳ πρὶν ἡ πόλισ τὴν εἰρήνην παρεδέξατο. ἔχων δὲ πολλὰ καὶ τῶν ὕστερον εἰπεῖν καὶ μάχασ ἀτόπουσ καὶ τολμήματα θαυμαστὰ καὶ καρτερίασ ὑπερφυεῖσ, οὐκέθ’ ὁρῶ τὸν καιρὸν ἀρκοῦντα. τοσοῦτον δ’ ἔτι προσθεὶσ τοῖσ περὶ τούτων λόγοισ ἀπαλλάττομαι· φημὶ τοίνυν ἐγὼ τουτὶ μόνον τὸ σχῆμα τοῦ πολέμου πάσασ ὁμοῦ τὰσ Ἑλληνικὰσ πράξεισ ἐλέγχειν ὑστέρασ οὔσασ.

πλείουσ γάρ εἰσιν οὓσ ἡ πόλισ ἀγνωμονήσαντασ εἰσ αὑτὴν ἔσωσεν ἢ ὅσοισ μᾶλλον χάριν εὖ ποιήσασιν ἀπεμνημόνευσε, λέγω δὴ Θηβαίουσ ἀπὸ Λακεδαιμονίων, Κορινθίουσ ἀπὸ Λακεδαιμονίων, Λακεδαιμονίουσ ἀπὸ Θηβαίων, Εὐβοέασ ἀπὸ Θηβαίων, ὅτε διττῆσ ἀρετῆσ δείγματα ἐξήνεγκε, τοῖσ μὲν τὰσ πόλεισ φυλάξασα καὶ τὴν χώραν ὑφ’ ὧν ἀπεστέρητο τὴν αὑτῆσ, τοὺσ δ’ ὡσ ἐκράτησεν ὑποσπόνδουσ ἀφεῖσα, αὖθισ Εὐβοέασ ἀπὸ Φιλίππου, Βυζαντίουσ, Περινθίουσ, Χερρονησίτασ, Χαλκιδέασ τὸ καθ’ αὑτὴν, ἑτέρουσ μυρίουσ. ἀνθ’ ὧν εἰ χρῆν ὥσπερ ἰδιώτου πόλεωσ εἰκόνα ποιήσασθαι, τῆσ Ἀθηναίων προσῆκε μόνησ καὶ τιμᾶν ὥσπερ ἄγαλμα κοινὸν τῆσ Ἑλλάδοσ. ὅπερ γὰρ τῇ πόλει τὸ πρυτανεῖον, τοῦθ’ ἡ πόλισ πᾶσι κοινῇ γέγονε τοῖσ Ἕλλησιν ἐν ταῖσ χρείαισ, τῶν τροπαίων καὶ τῶν ἐπιγραμμάτων καλλίουσ ἀεὶ παρασχομένη τὰσ ὑποθέσεισ. ὃ τοίνυν ἔξω μὲν κινδύνων πέπρακται, οὐδενὸσ δ’ ἧττον ἐμφανίζει τί ποτ’ ἦν τὸ τῶν Ἀθηναίων πρᾶγμα, ἐν μὲν τοῖσ ἄνω λόγοισ ἡμᾶσ διέφυγε, νῦν δ’ ἴσωσ οὐ χεῖρον ἀποδοῦναι. γενομένων γὰρ αὐτοῖσ συνθηκῶν πρὸσ Λακεδαιμονίουσ, ἐὰν κρατήσωσι τῶν βαρβάρων, ἀνελεῖν τοὺσ μηδίσαντασ, ἐπειδὴ παρῆλθον οἱ κίνδυνοι, τῆσ ἔχθρασ ἐπελάθοντο. καὶ Λακεδαιμονίουσ ὡρμημένουσ ποιεῖν τὰ δεδογμένα διεκώλυσαν, ὁρῶντεσ τῶν πόλεων τὸ πλῆθοσ, αἷσ ἔμελλεν ἡ Ἑλλὰσ ἐλάττων γενήσεσθαι· οὕτωσ οὐ μόνον τῷ κοινῷ γένει τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ καὶ τοῖσ ἐξ ἀρχῆσ ἁμαρτοῦσι καὶ εἰσ αὑτὴν καὶ εἰσ τοὺσ Ἕλληνασ ἐλυσιτέλησεν ἀεὶ δή ποθ’ ἡ πόλισ, καὶ ὅσα ἐνίκησεν ἀκριβῶσ ὑπὲρ ἁπάντων ἐνίκησε. καὶ περὶ μὲν τούτων ἱκανά.

ὧν δ’ οὐδεὶσ τὸ μέχρι τοῦδε, ὅσα γ’ ἡμεῖσ σύνισμεν, ἐν ταῖσ κοιναῖσ εὐφημίαισ ἐμνήσθη, ταῦτ’ οὐ πρὶν εἰπεῖν παύσομαι. καὶ γὰρ ὥσπερ οὐ θεμιτόν μοι φαίνεται λόγοισ τὰσ πράξεισ κοσμοῦντα τοῦ κατ’ αὐτοὺσ τοὺσ λόγουσ μέρουσ παρελθεῖν τὴν μνείαν. μόνοι γὰρ ἁπάντων ἀνθρώπων, τὸ λεγόμενον δὴ τοῦτο, ἀναίμακτον τρόπαιον ἐστήσατε, οὐκ ἀπὸ Βοιωτῶν οὐδ’ ἀπὸ Λακεδαιμονίων οὐδὲ Κορινθίων, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν ὁμοφύλων ἁπάντων, ‐ λέγω δὲ οὐχ ὡσ ἄν τισ Ἕλληνασ προσείποι πρὸσ βαρβάρουσ ἀντιδιαιρούμενοσ, ἀλλ’ ἀπὸ τοῦ κοινοῦ γένουσ τῶν ἀνθρώπων ‐ καὶ νίκην ἀνείλεσθε ἔντιμον καὶ μεγάλην κατὰ παντὸσ τοῦ χρόνου, οὐ κατὰ τὴν ἐν Τανάγρᾳ μάχην τὴν ἀμφισβητήσιμον οὐδὲ μὰ Δία κατὰ τὴν ἐν Μαραθῶνι τὴν τοσοῦτον νικῶσαν, ἀλλ’ ὡσ ἀληθῶσ τὴν πρέπουσαν ἀνθρώπῳ καὶ διηνεκῆ καὶ ἣν Διὸσ παῖδα προσειπεῖν εὐσεβέσ. ἅπασαι γὰρ αἱ πόλεισ καὶ πάντα τὰ τῶν ἀνθρώπων γένη πρὸσ ὑμᾶσ καὶ τὴν ὑμετέραν δίαιταν καὶ φωνὴν ἀπέκλινε. καὶ οὐ φρουραῖσ ἐγκαθεστηκυίαισ ἡ δύναμισ τῆσ πόλεωσ συνέχεται, ἀλλὰ πάντων ἐξεπίτηδεσ τὰ ὑμέτερα ᾑρημένων καὶ εἰσποιούντων ἑαυτοὺσ, ὡσ δυνατὸν, τῇ πόλει, συνευχομένων καὶ παισὶ καὶ ἑαυτοῖσ τοῦ παρ’ ὑμῖν καλοῦ μεταλαβεῖν· καὶ οὔτε Ἡρακλέουσ στῆλαι κωλύουσιν οὔτε Λιβύησ κολωνοῖσ ταῦτα ὁρίζεται, οὐδ’ αὖ Βοσπόρῳ ὁποτέρῳ βούλει, οὐδὲ στενοῖσ Συρίασ καὶ Κιλικίασ, ἀλλὰ πᾶσαν τὴν γῆν τύχῃ τινὶ θείᾳ ζῆλοσ ἐπέρχεται τῆσ ὑμετέρασ σοφίασ καὶ συνηθείασ, καὶ ταύτην μίαν φωνὴν κοινὴν ἅπαντεσ τοῦ γένουσ ἐνόμισαν, καὶ δι’ ὑμῶν ὁμόφωνοσ μὲν πᾶσα γέγονεν ἡ οἰκουμένη, ἴδοισ δ’ ἂν καὶ τοὺσ ἡνιόχουσ καὶ τοὺσ νομέασ καὶ τοὺσ ἀπὸ τῆσ θαλάττησ ζῶντασ καὶ πάντα ὅσα ἔθνη καὶ κατὰ πόλεισ καὶ κατὰ χώρασ τῆσ παρ’ ὑμῶν φωνῆσ ἐχομένουσ καὶ πειρωμένουσ τῆσ γῆσ ἀνθάπτεσθαι, καθάπερ τοὺσ νεῖν ἀδυνάτουσ. ταύτην ἐγώ φημι τὴν μαρτυρίαν, ὦ Λακεδαιμόνιοι καὶ πάντεσ Ἕλληνεσ, καὶ παρ’ ὑμῶν αὐτῶν καὶ τῶν παρ’ ὑμῖν πρώτων διαφερόντωσ εἰσέτι νῦν ἐφ’ ἑκάστῃ ἡμέρᾳ τελεῖσθαι τῇ πόλει τῆσ νίκησ· οἳ τὰσ μὲν πατρίουσ φωνὰσ ἐκλελοίπασι καὶ καταισχυνθεῖεν ἂν καὶ ἐν σφίσιν αὐτοῖσ διαλεχθῆναι τὰ ἀρχαῖα παρόντων μαρτύρων·

πάντεσ δὲ ἐπὶ τήνδε ἐληλύθασιν ὥσπερ ὁρ́ον τινὰ παιδείασ νομίζοντεσ. ταύτην ἐγὼ τὴν μεγάλην ἀρχὴν καλῶ τὴν Ἀθηναίων, οὐ τριήρεισ διακοσίασ, ἢ πλείουσ, οὐδ’ Ιὠνίαν, οὐδ’ Ἑλλήσποντον, οὐδὲ τὰ ἐπὶ Θρᾴκησ, ἃ μυρίουσ μεταβέβληκεν ἄρχοντασ. τοσοῦτον γὰρ τὸ διάφορον τῶνδε τῶν λόγων πρὸσ ἅπαντασ τοὺσ ἄλλουσ ἐξ ἀρχῆσ τε ἦν καὶ ἔτι μᾶλλον ἐξεφάνη τῷ χρόνῳ, ὥστ’ οὐ μόνον ἐκλελοιπότων σχεδὸν ἤδη τῶν ἄλλων οἵδε τοσοῦτον ἀνθοῦσιν, ἀλλὰ καὶ φήσειεν ἄν τισ ἁπάσασ τὰσ τῶν ἄλλων φωνὰσ καὶ μὴ ὅτι βαρβάρων, ἀλλ’ αὐτῶν τῶν Ἑλλήνων τοῖσ τῶν ψελλιζομένων παίδων ῥήμασι προσεοικέναι ὡσ τῇ παρ’ ὑμῶν παραβαλεῖν. μέχρι μὲν γὰρ δυοῖν καὶ τριῶν ῥημάτων κἂν ἀκούοι τισ κἂν τέρποιτο ὥσπερ ἐν παιδιᾷ, τὸ δὲ λοιπὸν κόροσ ἤδη καὶ πάντα ἐλέγχεται· μόνη δὲ ἥδε πάσαισ μὲν πανηγύρεσι, πᾶσι δὲ συλλόγοισ καὶ βουλευτηρίοισ σύμμετροσ, ἔτι δὲ ἅπασι καὶ καιροῖσ καὶ τόποισ ἀρκεῖ καὶ δι’ ἴσου πρέπει· δύο γὰρ τὰ πρῶτα σχεδὸν ὡσ εἰπεῖν κέκτηται μόνη, σεμνότητα λέγω καὶ χάριν. ἀλλὰ μὴν τοῦ γε διὰ πάντων ἀγῶνοσ καὶ τόνου καὶ δρόμου καὶ κράτουσ τίσ ἂν οἱο͂́σ τ’ εἰή πλησίον ἐλθεῖν, ἑτέραν κομίζων γλῶτταν, καὶ οὐχ ὡσ ἀληθῶσ παῖσ ἀνδρὸσ ἡττηθεὶσ ἄπεισιν, ἵν’ εὐπρεπῶσ εἴπω; καὶ γάρ τοι πᾶσα μὲν ποίησισ ἡ παρ’ ὑμῶν ἀρίστη καὶ τελεωτάτη, καὶ ὅση σεμνότητοσ καὶ ὅση χαρίτων προέστηκεν. εἰ δὲ δεῖ καὶ τῆσ Ὁμήρου μνησθῆναι, μετέχει καὶ ταύτησ τῆσ φιλοτιμίασ ἡ πόλισ, οὐ μόνον διὰ τῆσ ἀποίκου πόλεωσ, ἀλλ’ ὅτι καὶ ἡ φωνὴ σαφῶσ ἐνθένδε. ἅπαντεσ δὲ οἱ λόγοι διὰ πάντων τῶν εἰδῶν οἱ παρ’ ὑμῖν ἄριστοι καὶ οὓσ οἱ παρ’ ὑμῶν ἐποίησαν, καὶ σχεδὸν οἱ διὰ πάντων ἐν Ἕλλησι νικήσαντεσ ἅπαντεσ τῇ τῶν Ἀθηναίων δυνάμει νενικήκασιν. εἰ δὲ δή τι καὶ τὸ καθ’ ἡμᾶσ ‐ τοῦτο νῦν ἐστι θεῶν ἵλεων ὄντων ‐ καὶ τοῦτ’ εἰσ ὑμᾶσ ἀναφέρει, οὔκουν ξενίαν γ’ ἔστι τῶν λόγων καταγνῶναι·

φίλιππόσ τε γὰρ εὐτυχήσασ τῇ περὶ Χαιρώνειαν μάχῃ τὴν μὲν Θηβαίων πόλιν εὐθὺσ φρουρᾷ κατέλαβε, τὴν δὲ τῶν Ἀθηναίων οὐδ’ ἰδεῖν ὑπέμεινεν, ἀλλ’ ἔστη κατὰ χώραν αἰδοῖ τοῦ κρείττονοσ. ὥσπερ γὰρ προειδυῖα ἐξ ἀρχῆσ ἡ φύσισ περὶ τῆσ πόλεωσ ὅσον τοῖσ ἔργοισ προέξει τῶν ἄλλων, κατεσκευάσατο αὐτῇ πρὸσ ἀξίαν τοὺσ λόγουσ, ἵνα αὐτή τε κοσμοῖτο ὑπὸ τῶν ἑαυτῆσ ἀγαθῶν κἄν τισι τῶν ἄλλων δέῃ, καὶ τοῦτ’ ἔχοι μετὰ τῶν ἄλλων χαρίζεσθαι. πρότερον μὲν οὖν τοὺσ καταφεύγοντασ ἐφ’ ὑμᾶσ τῶν Ἑλλήνων διεσώζετε, νυνὶ δ’ ἀτεχνῶσ πάντασ ἀνθρώπουσ καὶ πάντα γένη τῇ καλλίστῃ τῶν εὐεργεσιῶν ἀνέχετε, ἡγεμόνεσ παιδείασ καὶ σοφίασ ἁπάσησ γιγνόμενοι καὶ πάντασ ἁπανταχοῦ καθαίροντεσ. τῇ μὲν γὰρ τῶν Ἐλευσινίων τελετῇ τοῖσ εἰσαφικνουμένοισ ἐξηγηταὶ τῶν ἱερῶν καὶ μυσταγωγοὶ κέκλησθε, διὰ παντὸσ δὲ τοῦ χρόνου πᾶσιν ἀνθρώποισ τῶν εἰσ τὸ μέσον εἰσφορῶν ἱερῶν ἐξηγηταὶ καὶ διδάσκαλοι καθεστήκατε· ἀνθ’ ὧν ἅπαντασ ταῖσ πρεπούσαισ ἐπῳδαῖσ ἐφέλκεσθε, οὐκ ἰύγγι ὑποκινοῦντεσ, ἀλλὰ τῷ καλλίστῳ τῶν φαρμάκων, τῷ λόγῳ, ὅπερ οἱ θεοὶ πάντων ἀντάξιον ἀνθρώπῳ μόνῳ τῶν ἄλλων ἐδωρήσαντο. ὥστε τὰσ μὲν ἄλλασ πόλεισ, ἃσ ἕκαστοι τιμῶσι, μετὰ τὴν ἑαυτῶν φαῖεν ἂν οἶμαι πατρίδα, ἐπὶ δὲ τῆσ Ἀθηναίων ἀντέστραπται, καὶ πάντεσ οὐ τὴν ὑμετέραν εἴποιεν ἂν τιμᾶν μετὰ τὴν ἑαυτῶν, ἀλλὰ τὴν ἑαυτῶν μετὰ τὴν ὑμετέραν, ὡσ ταύτην οὖσαν τὴν ὡσ ἀληθῶσ οἰκείαν καὶ προτέραν, καὶ οὐδ’ ἂν εἷσ νεμεσήσαι. ὥσπερ γὰρ τοὺσ θεοὺσ καὶ πρὸ τῶν γονέων τιμᾶν νενόμισται, ὡσ κοινοὺσ ὄντασ ἁπάντων γονέασ τε καὶ εὐεργέτασ, οὕτω τὴν κοινὴν πατρίδα τοῦ γένουσ πρὸ τῆσ ἰδίασ εὐσεβὲσ τιμᾶν. ἄξιον τοίνυν καὶ τὸ τῆσ αἰδοῦσ εἰπεῖν ὅσον παρὰ πάντων ἐστί τε καὶ γέγονε τῇδε τῇ πόλει καὶ κατὰ πάντασ ἀεὶ τοὺσ χρόνουσ. οὐ γὰρ μόνον εὐθενούσησ τῆσ Ἑλλάδοσ ἠξιοῦτο τῶν πρωτείων, ἀλλὰ κἀν ταῖσ μεταβολαῖσ οὐδεμία ἐστὶν ἥτισ ἐξ ἴσου ταύτῃ γεγένηται. καὶ σιωπῶ τὸν Ἀλέξανδρον, ὡσ ἀεὶ πρὸσ αὐτὴν ἔσχε θεραπευτικῶσ.

ἥ τε νῦν ἀρχὴ γῆσ τε καὶ θαλάττησ, εἰή δὲ ἀθάνατοσ, οὐκ ἀναίνεται τὰσ Ἀθήνασ μὴ οὐκ ἐν διδασκάλων καὶ τροφέων μέρει κοσμεῖν, ἀλλὰ τοσαύτη τῶν τιμῶν ἐστιν ἡ περιουσία ὥστε τοσοῦτον ἑτέρωσ ἡ πόλισ πράττει τὰ νῦν ὅσον οὐ πραγματεύεται. τὰ δὲ τῆσ ἄλλησ εὐδαιμονίασ μικροῦ δεῖν παραπλήσιά ἐστιν αὐτῇ τοῖσ ἐπ’ ἐκείνων τῶν χρόνων, ὅτ’ εἶχε τῆσ Ἑλλάδοσ τὴν ἀρχὴν, καὶ προσόδων ἕνεκα καὶ προεδρίασ καὶ τοῦ παρὰ πάντων συγκεχωρηκότοσ. ὃ δὲ πάντων θεοφιλέστατον, ὅτε μὲν γὰρ ἤνθει τὰ τῶν Ἑλλήνων, διετέλει καὶ Ἕλληνασ καὶ βαρβάρουσ νικῶσα, ὧν δὲ μόνων ἔδοξεν ἔλαττον ἔχειν ἐν τοῖσ ὕστερον, τούτων τοσούτῳ κάλλιον ἀπήλλαξε καὶ εὐτυχέστερον εἰσ τέλοσ, ὥστε τῶν μὲν αἱ πόλεισ ἀπολώλασιν, ὅσαι δὲ καὶ λοιπαὶ, τῷ τῆσ ἀρχῆσ ἄγονται νόμῳ καὶ φόροισ καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἀναγκαίοισ ὑποκείμεναι ὑποτελεῖσ· ἡ δ’ οὐ τοσοῦτον ἠλαττώθη τότ’ οὐδ’ εἰσ τοσοῦτον τοῦ χρόνου ἐξ ὅσου καὶ ὅσῳ μέχρι τοῦδε οὐ μόνον πρὸ ἐκείνων, ἀλλὰ καὶ πρὸ τῶν ἄλλων τετίμηται. δῆλον δέ· Πέλλῃ μὲν γὰρ οὐδεὶσ ἂν φιλοτιμοῖτο πατρίδι οὐδὲ Αἰγαῖσ, Ἀθηναῖοσ δὲ οὐδείσ ἐστιν Ἑλλήνων ὅστισ οὐκ ἂν εὔξαιτο μᾶλλον ἢ τῆσ ὑπαρχούσησ πόλεωσ πολίτησ γεγονέναι. οὐ μόνον δὲ τὰ τῶν ἰδιωτῶν οὕτω πρεσβεύουσι τὰσ Ἀθήνασ, ἀλλὰ καὶ πόλεισ αἱ μὲν ὡσ ἀληθῶσ ἐνθένδε καὶ παρ’ ὑμῶν οἰκισθεῖσαι ἥδιον ἂν ὡσ ἀφ’ ὑμῶν εἰσιν εἴποιεν ἢ τὴν ἴσην ὑμῖν κτήσαιντο δύναμιν, αἱ δὲ κύκλῳ περιέρχονται ζητοῦσαι τρόπον τινὰ εἰσ ὑμᾶσ ἀνενεγκεῖν. ἀλλὰ μὴν πέντε μέν ἐστι μνήμη βασιλειῶν, μὴ γένοιτο δὲ πλειόνων· τούτων δ’ ἐπὶ μὲν τῆσ Ἀσσυρίων τῆσ πρεσβυτάτησ αἱ πρῶται τῆσ πόλεώσ εἰσι πράξεισ, καὶ ὅσα τῶν θείων, εἰσ τοῦτον ἐμπίπτει τὸν χρόνον· ἐπὶ δὲ τῆσ δευτέρασ ᾔρετο ἡ πόλισ· τὴν δὲ τρίτην διὰ τέλουσ ἐνίκησεν· ἐν δὲ τῇ τετάρτῃ μόνη μὲν ἀντέσχεν, ἄριστα δὲ ἀπήλλαξε τῶν ἄλλων. ἐπὶ δὲ τῆσ πάντα ἀρίστησ καὶ μεγίστησ τῆσ νυνὶ καθεστηκυίασ τὰ πρεσβεῖα παντὸσ ἔχει τοῦ Ἑλληνικοῦ, καὶ πέπραγεν οὕτωσ ὥστε μὴ ῥᾳδίωσ ἄν τινα αὐτῇ τἀρχαῖα ἀντὶ τῶν παρόντων συνεύξασθαι.

καὶ τῶν γε δικῶν αὖ πότερον ἃσ πρὸσ ἀλλήλουσ περὶ τῆσ πόλεωσ ἐποιήσαντο, ἢ τὰσ ἐν τῇ πόλει πρὸσ ἀλλήλουσ ὑπὲρ τῶν διαφόρων, ἢ τὰσ ἀναμὶξ ἡρ́ωσι καὶ θεοῖσ ἐν θεοῖσ δικασταῖσ ἐνταυθοῖ γενομένασ; γνοίη δ’ ἄν τισ ὅσον τῇ πόλει περίεστιν ἐκ τοῦ παντὸσ αἰῶνοσ, εἰ τὰ ὑπάρχοντα αὐτῇ, πάντα μὲν οὐκ ἴσωσ δυνατὸν, μᾶλλον δὲ σαφῶσ ἀδύνατον, ἀλλ’ ὅσα γε ἐγχωρεῖ μερίσασ ἄλλο ἄλλῃ χώρᾳ καὶ πόλει προσθεὶσ, εἶτα ἀγῶνα τῷ λόγῳ ποιήσειε, καθάπερ ποιητῶν ἢ χορῶν· οὐ γάρ μοι δοκεῖ τὴν νικῶσαν εὑρεῖν ἂν ῥᾳδίωσ· οἱο͂ν εἰ φιλοτιμοῖτο ἡ μὲν ὡσ πρώτη τεκοῦσα τὸ τῶν ἀνθρώπων γένοσ, ἡ δ’ ὡσ πρώτη δείξασα τοὺσ καρποὺσ, ἡ δὲ ὡσ πλείστοισ μεταδοῦσα, ἡ δέ τισ ὡσ νόμουσ καταδείξασα, ἡ δὲ πανηγύρεισ, ἡ δ’ ὡσ ἐν καλλίστοισ κεῖται γῆσ ἅμα καὶ θαλάττησ, ἡ δὲ τοῖσ τῆσ σοφίασ ἀγαθοῖσ ἀγάλλοιτο, ἡ δὲ τὰσ ἐν τοῖσ πολέμοισ πράξεισ καταλέγοι, ἄλλη δὲ ὅσουσ ὑπεδέξατο τῶν Ἑλλήνων, ἡ δὲ τὰσ ἀποικίασ ἃσ ἀπέστειλεν, ἡ δ’ ὅ τι καὶ δοίη τισ αὐτῇ τῶν ὑπαρχόντων τῇ πόλει, φήμ’ ἔγωγε μάλιστ’ ἂν οὕτω γενέσθαι καταφανὲσ ὁπόσοισ τισὶ τοῖσ κρείττοσιν ἡ πόλισ ὑμῖν τὰσ ἄλλασ παρελήλυθεν. ἃ γὰρ ἐξαρκεῖ νειμαμένῃ τῇ Ἑλλάδι, ταῦτα μόνη συλλήβδην ἔχει. καὶ τοίνυν ὥσπερ τοῖσ ἅπασι τοσοῦτον περίεστιν, οὕτω καὶ καθ’ ἕκαστον αὖ πολλοῖσ τοῖσ εἰσ ταυτὸν φέρουσιν ἀγάλλεται. οἱο͂ν τῶν μὲν θείων εὐθέωσ δύο μὲν τὰ πρῶτα καὶ μέγιστα, ἥ τε ἐκ τῶν θεῶν τιμὴ καὶ ἡ περὶ τοὺσ θεοὺσ σπουδή. τούτων δ’ αὖ τῆσ μὲν παρὰ τῶν θεῶν τιμῆσ πότερον τὰσ ἐπιδημίασ εἴποι τισ, αἷσ τὸ κοινὸν ἐτίμησαν, ἢ τὰσ τροφὰσ αἷσ ἔθρεψαν τοὺσ ἐν τέλει καθάπερ παῖδασ ἑαυτῶν; ἢ τὰσ δίκασ ἃσ ἐποιήσαντο; καὶ μὴν τῶν γε δωρεῶν ὡσαύτωσ οὐ ῥᾴδιον τὴν μεγίστην εὑρεῖν.

ἁμιλλάσθω δὲ καὶ περὶ τούτων ἄλλη πρὸσ ἄλλην πόλισ, ἡ μὲν τοὺσ Δήμητροσ καρποὺσ κομίζουσα, ἡ δὲ τοὺσ τοῦ Διονύσου, καὶ τούτουσ οὐ μόνον τοὺσ ἀπὸ τῆσ ἀμπέλου, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων ἡμέρων· ἡ δὲ τρίτη λεγέτω τὴν τῆσ Ἀθηνᾶσ δωρεὰν, καὶ ταύτην διπλῆν, ἆρ’ οὐ πολλαῖσ πόλεσι μεριζόμενα ἐξαρκεῖ τὰ ἐκ τῶν θεῶν ἑκάστῃ φιλοτιμεῖσθαι ὡσ ἐχούσῃ τὸ κάλλιστον; αὖθισ τοίνυν τὰ πρὸσ τοὺσ θεοὺσ, τοῦτο μὲν οἱ νεῲ, τοῦτο δὲ αἱ δι’ ἔτουσ θυσίαι καὶ πρόσοδοι· ὧν τὰ μὲν παρ’ ὑμῖν πρώτοισ γεγένηται, τὰ δ’ εἰσ ὑπερβολὴν ἔτι καὶ νῦν γίγνεται· τὰσ δ’ ἀρρήτουσ τελετὰσ, ὧν τοῖσ μετασχοῦσι καὶ μετὰ τὴν τοῦ βίου τελευτὴν βελτίω τὰ πράγματα γίγνεσθαι δοκεῖ, τίσ οὐκ ἂν ἐξαρκεῖν φαίη πᾶσιν ἓν ἀντιθεῖναι; ἀλλὰ μὴν ἥ γε πρὸσ τοὺσ ἀνθρώπουσ ὁμιλία τίν’ ἐκπέφευγε τρόπον εὐεργεσίασ; πρῶτον μέν γε ἡ τῶν καρπῶν μετάδοσισ, ἔπειθ’ ἡ τῶν τελετῶν ἑτέρα, τρίτον ἡ κατὰ τοὺσ πολέμουσ προστασία, τέταρτον ἡ διὰ τῆσ σοφίασ ἀεὶ πᾶσι γιγνομένη καὶ εἰσ τοὺσ ἰδίουσ οἴκουσ καὶ εἰσ τὰ κοινὰ τῶν πόλεων ἐπικουρία. τῆσ τοίνυν σοφίασ αὐτῆσ πότερον τοὺσ νόμουσ εἴπωμεν, οἷσ ἔτι νῦν οἱ πολλοὶ χρῶνται τοῖσ ὑμετέροισ, ἢ τοὺσ λόγουσ; καὶ τῶν λόγων πότερον τοὺσ περὶ τὴν ῥητορείαν, ἢ τοὺσ διαλεκτικοὺσ, ἢ τὴν ποίησιν, ἢ τὴν ἄλλην συγγραφὴν, εἰ δὲ βούλει, τί τῆσ ποιήσεωσ εἶδοσ; ὅ τι γὰρ πρῶτον ἢ τελευταῖον εἴποισ τῆσ πρώτησ ἐστὶ τῇ πόλει. σκόπει δὴ καὶ τὰ τῶν πολέμων, τοῦτο μὲν τοὺσ ἰδίουσ ἀγῶνασ, τοῦτο δὲ τοὺσ ὑπὲρ τῶν ἄλλων, αὖθισ αὖ τὰ ἐν τῇ οἰκείᾳ κατορθώματα, καὶ πάλιν γε τὰ ἐν τῇ ὑπερορίᾳ ὁμοίωσ Ἑλλάδι καὶ βαρβάρῳ· καὶ πότερον τὴν ἀνδρείαν, ἢ τὴν φιλανθρωπίαν ἐρεῖσ τὴν ἐν αὐτοῖσ τοῖσ πολέμοισ ἐνοῦσαν; ὥσπερ γὰρ ἐν μιᾷ πηγῇ πάνθ’ ὅσα ἂν μερίσῃσ πάλιν εἰσ ἄλληλα συρρεῖ καὶ μίγνυται, εἰσ μὲν τὰσ εὐεργεσίασ οἵ τε πόλεμοι τῇ χρείᾳ τῶν δεηθέντων καὶ τὰ ἀπὸ τῆσ σοφίασ ἀγαθὰ, εἰσ δ’ αὖ τοὺσ πολέμουσ τά τε οἰκεῖα καὶ τὰ ὑπὲρ τῶν δεηθέντων. πάλιν τοίνυν τῶν ἢ ὑπὲρ αὑτῶν ἢ ὑπὲρ τῶν ἄλλων πολέμων πότερον τὰσ ναυμαχίασ χρὴ λέγειν, ἢ τὰσ πεζομαχίασ, ἢ τὰσ ἱππομαχίασ, ἢ τὰσ τειχομαχίασ;

πάντα γὰρ ταῦτα κρατίστη ἡ πόλισ. εἰ δ’ αὖ βούλει, τί τῶν ἐν τῇ θαλάττῃ μέγιστον αὐτῆσ, ἢ τί τῶν κατ’ ἤπειρον; τρεῖσ δ’ οὖν ὁρ́οι ταύτῃ κείσθων, οἷσ εἰ μὴ ἑαυτὴν, ἀλλὰ τούσ γε ἄλλουσ ἀναμφισβητήτωσ ὑπερβέβληκε· πεζομαχία μὲν ἡ Μαραθῶνι, ναυμαχία δ’ ἡ ἐν Σαλαμῖνι, ἱππομαχία δὲ, ἀπορῶ μὲν ἥντινα κρίνω, ἔστω δὲ ἡ ἐν Μαντινείᾳ· τειχομαχίασ μὲν γὰρ οὐδ’ ἠμφισβήτησεν οὐδεὶσ πώποτε. καὶ τοίνυν πότερον τῷ πλήθει τῶν τροπαίων, ἢ τῷ μεγέθει τῶν ἔργων θησόμεθα; ἢ πῶσ τὴν ἀξίαν ἀποδώσομεν; οὕτω καὶ διὰ πάντων καὶ δι’ ἑκάστου πολλαχῶσ νικᾷ. καὶ γὰρ ἀγῶνασ πλείστουσ καὶ μεγίστουσ καὶ ὑπὲρ καλλίστων ἐποιήσατο, καὶ τρόπαια πλεῖστα καὶ κάλλιστα ἐκ τῶν Ἀθηνῶν, καὶ λόγοι πλεῖστοι καὶ κάλλιστοι καὶ διὰ πάντων ὑπερέχοντεσ οἱ τῆσδε τῆσ πόλεωσ· προσθήσω δὲ καὶ παρὰ τῆσδε καὶ στρατηγοὶ σοφώτατοι καὶ ὀξύτατοι καὶ ἀσφαλέστατοι καὶ δικαιότατοι καὶ πλείουσ ἢ σύμπαντεσ οἱ τῶν Ἑλλήνων. ἵνα δ’ εἴπω κεφάλαιον, τρισὶ τούτοισ ὁ τῶν ἀνθρώπων βίοσ πληροῦται, τῇ τῶν ἀναγκαίων εὐπορίᾳ, τοῖσ τῆσ παιδείασ καλοῖσ, τῇ τῶν πρὸσ τὸν πόλεμον κατασκευῇ· δυοῖν γὰρ ὄντοιν καιροῖν, εἰρήνησ καὶ πολέμου, τὸ μὲν ἀμφοῖν κοινόν ἐστι, τὸ δὲ τῷ τῆσ εἰρήνησ ἀνεῖται καιρῷ, τὸ δὲ ἀμύνεσθαι δυνατοὺσ εἶναι ποιεῖ περὶ τῶν ὑπαρχόντων. τούτων τοίνυν ἔστω μὲν ὅ τί τισ βούλεται μέγιστον· τριῶν δ’ εἶναι πόλεων δεδόσθω ταῦτα, ἑκάστῃ ἕκαστον· φημὶ τοίνυν ἐγὼ καθ’ ἣν ἄν τισ αὐτῶν κρίνῃ, τῆσ πόλεωσ εἶναι τὸ νικᾶν. πάντα γὰρ αὕτη δείξασα καὶ πάντων ἐπὶ πλεῖστον προελθοῦσα φανήσεται· οὕτω πᾶσι τοῖσ κριταῖσ νικᾷ καὶ πρόσ γε ἔτι ταῖσ χώραισ ἁπάσαισ· ὥστ’ οὐκ ἄν τισ ὀκνήσειεν εἰπεῖν ὅτι χρὴ καὶ πρώτην καὶ δευτέραν καὶ τρίτην αὐτὴν ἐν τοῖσ Ἕλλησι κηρύττειν, ὥσπερ ἐν ἁρ́μασιν, εἰ δὴ καὶ ἁρ́μα γε ἀπὸ τῶν Ἀθηνῶν τὸ ἀρχαῖον, οὐκ ἀπὸ τῆσ Σικελίασ.

εἰε͂ν. ἀλλὰ ταῦτα μὲν τοιαῦτα. τὰ δ’ αὖ τοῦ μεγέθουσ καὶ τῆσ ἄλλησ κατασκευῆσ τίσ οὐκ ἂν ἄξια τῆσ ὅλησ τύχησ εἴποι καὶ τοῦ μεγάλου τῶν Ἀθηναίων ὀνόματοσ; τοῦτο μὲν αὐτὸν τὸν κύκλον τοῦ ἄστεοσ, μέγιστον μὲν τῶν Ἑλληνικῶν, κάλλιστον δὲ τῶν πανταχοῦ. καὶ σιωπῶ τείχη καθήκοντά ποτε ἐπὶ θάλατταν, ἡμερησίασ ὁδοῦ μῆκοσ τὰ σύμπαντα, καὶ πρὸσ τῇ θαλάττῃ κύκλουσ ἑτέρουσ ἀντιστρόφουσ τῶν περὶ τὴν πόλιν. ἀλλὰ τοὺσ δήμουσ πάρεστι δή που θεωρεῖν, ὧν ἔνιοι λαμπρότερον τῶν ἀλλαχοῦ πόλεών εἰσι κατεσκευασμένοι, καὶ πάντα δὲ τὸν κόσμον καὶ τὸν παρὰ τῆσ φύσεωσ καὶ τὸν παρὰ τῆσ τέχνησ ἐφάμιλλον κἀν τῇ πόλει κἀν τῇ χώρᾳ. τῶν μὲν αὐτοφυῶν, ἀήρ τε οὗτοσ ἐξαίρετοσ τοῦ πολλοῦ καὶ λιμένεσ τοσοῦτοι, ὧν εἷσ ἕκαστοσ ἀντάξιοσ πολλῶν. ἔτι δ’ αὐτῆσ τῆσ ἀκροπόλεωσ ἡ θέσισ καὶ τὸ ὥσπερ αὔρασ εὔχαρι προσβάλλον πανταχοῦ. ὃ δὲ καὶ ἐν αὐτοῖσ τούτοισ ἄξιον ἐπισημήνασθαι, ταῖσ μὲν γὰρ ἄλλαισ πόλεσιν, ὅπωσ ἂν ἔχωσι τοῦ οὐρανοῦ, τῆσ γε αὑτῶν χώρασ ἐπιεικῶσ ἡττᾶσθαι συμβέβηκε, τοῦ δὲ τῆσ πάσησ Ἀττικῆσ ἀέροσ οὕτωσ ἔχοντοσ ἄριστοσ καὶ καθαρώτατόσ ἐστιν ὁ τῆσ πόλεωσ ὑπερέχων. γνοίησ δ’ ἂν αὐτὴν ἐπὶ τῇ πόρρωθεν ὥσπερ αὐγῇ τῷ ὑπὲρ κεφαλῆσ ἀέρι. καὶ τὰ μὲν παρὰ τῆσ φύσεωσ τοιαῦτα, πολλὰ τῶν ὄντων ἀφελόντι. τῶν δ’ αὖ τῆσ τέχνησ τί χρὴ μέγιστον θεῖναι ἢ τί πρῶτον εἰπεῖν; νεῴ τε γὰρ ἐνταῦθα οἱ αὐτοὶ μέγιστοι καὶ κάλλιστοι τῶν πανταχοῦ, καὶ ἀγάλματα ἄνευ τῶν οὐρανίων τῆσ πρώτησ τέχνησ τὰ πρῶτα, καὶ παλαιὰ καὶ καινά· πρὸσ δὲ τούτοισ βιβλίων ταμιεῖα οἱᾶ οὐχ ἑτέρωθι γῆσ φανερῶσ, καὶ μάλα τῶν Ἀθηνῶν κόσμοσ οἰκεῖοσ, καὶ οἱᾶ δὴ τῆσ παρούσησ ἐξουσίασ καὶ διαίτησ, λουτρά τε σεμνότητι καὶ τρυφῇ νικῶντα καὶ δρόμοι καὶ γυμνάσια· ὥστ’ εἴ τισ τῆσ πόλεωσ περιέλοι τοὺσ Ἐριχθονίουσ, τοὺσ Κέκροπασ, τὰ μυθώδη, τὰ τῶν καρπῶν, τὰ τρόπαια τὰ ἐν τῇ γῇ καὶ τῇ θαλάττῃ, τοὺσ λόγουσ, τοὺσ ἄνδρασ, πάντα δι’ ὧν τὸν αἰῶνα διεξελήλυθε, σκοποῖτο δ’ αὐτὴν, ὥσπερ τὰσ νῦν φρονούσασ ἐφ’ αὑταῖσ, ἐξαρκεῖν αὐτὴν τοῖσ ὁρωμένοισ νικᾶν.

καὶ μὴν τὰ μὲν ἔσχηκε, τὰ δὲ ἔχει, καὶ οὔτε οἷσ ὑπερεῖχεν ἀφῄρηται τὴν μνήμην οὔτ’ αὖ τῆσ παρούσησ εὐδαιμονίασ ἀπολέλειπται, εἴ τῳ καὶ τούτων φίλον μεμνῆσθαι, ἀλλὰ μόνη δὴ πόλεων τὰ μὲν παλαιὰ τοῖσ παλαιοῖσ νικᾷ, τὰ δὲ καινὰ τοῖσ καινοῖσ, εἰ δὲ βούλει, τὰ μὲν παλαιὰ τοῖσ καινοῖσ, τὰ δὲ καινὰ τοῖσ παλαιοῖσ, τοῖσ ἑαυτῆσ λέγω τὰ τῶν ἄλλων. κατίδοι δ’ ἄν τισ κἀκεῖθεν τὰσ ὑπερβολὰσ αὐτῆσ· ὅσοι γὰρ καὶ μικροῦ τινοσ μέρουσ τῇ πόλει κεκοινωνήκασιν, ὡσ ἄριστοι τῶν ἄλλων ἀγάλλονται· ἡ δ’ οὐδεμιᾶσ μὲν φιλοτιμίασ ὑστερεῖ τῶν οἱστισινοῦν ὑπαρχόντων, τῶν δ’ ἑαυτῆσ οὐδένα κοινωνὸν ἔχει διὰ τέλουσ· οἱο͂ν Ἀργεῖοι παλαιότατοι τῶν Ἑλλήνων ἀξιοῦσιν εἶναι, οὐκοῦν καὶ ἡ τῶν Ἀθηναίων πόλισ· καὶ ὅλωσ οὐχ ὅμοια τὰ τῶν Ἀργείων παλαιὰ τοῖσ τῶν Ἀθηναίων οὐδ’ ἂν εἷσ φήσαι δικαστὴσ κοινόσ. Ἀρκάδεσ αὐτόχθονεσ, μετά γε Ἀθηναίουσ, καὶ τοῖσ δευτέροισ αὖ νικῶνται τῇ τῶν καρπῶν εὑρέσει καὶ δόσει. δῆλον δ’ ἐκ τῶν ἐνταῦθα φερόντων Ἑλλήνων τὰσ ἀπαρχὰσ, ἀλλ’ οὐκ ἐκεῖσε. ἄριστοι Λακεδαιμόνιοι τὰ πρὸσ τὸν πόλεμον, ἀλλὰ καὶ ἡ τῶν Ἀθηναίων πόλισ· καὶ τά γε δεύτερα ἐκείνοισ ἐν φιλοτιμίᾳ καθέστηκεν. ἔχει ταῖσ Θήβαισ χάριν καὶ τιμὴν ἡ τῶν θεῶν γένεσισ· τούτων τοίνυν ὁ μὲν ἐν τῇ Ἀττικῇ τὴν δωρεὰν ἔφηνε, τὸν δὲ πρῶτοι τῶν Ἑλλήνων Ἀθηναῖοι θεὸν ἤγαγον, χωρὶσ τῶν διὰ Θησέωσ πρὸσ αὐτὸν κοινωνιῶν. ἀλλὰ καὶ τῆσ τελευταίασ Θηβαίων ῥώμησ ἅπαντεσ μέμνηνται, ταύτησ ἡ πόλισ αἰτία, καὶ ὅτε ἔδει τἀναντία πράττειν, οὐκ ἔδεισεν. ἐπαινεῖν ἄν τισ ἔχοι Κορινθίουσ δικαιοσύνησ ἕνεκα·

ἡ τοίνυν πόλισ οὐ βεβούληται μόνον τὰ δίκαια, ἀλλὰ καὶ βραβεύουσα τοῖσ ἄλλοισ διαγέγονεν. ἐνδοξότατοι πάντων οἱ κατὰ τὴν Ἑλλάδα ἀγῶνεσ· καὶ μὴν τούτων πρεσβύτατοσ ὁ τῶν Παναθηναίων, εἰ δὲ βούλει, ὁ τῶν Ἐλευσινίων. ἔπειτα καὶ πάντασ αὐτοὺσ ἡ τῆσ πόλεωσ δωρεὰ συγκροτεῖ, λέγω γὰρ οὖν τῆσ πόλεωσ τὴν παρὰ τῆσ Ἀθηνᾶσ. Σαμοθρᾷκεσ ἀγάλλονται τοῖσ ἱεροῖσ, καὶ ταῦτα πάντων ὀνομαστότατά ἐστι, πλὴν τῶν Ἐλευσινίων· ἀλλὰ καὶ Δῆλοσ ἀνεῖται τοῖσ θεοῖσ· ἡ δέ ἐστι τῆσ πόλεωσ. τὸ δὲ δὴ καὶ τὴν εἰσ Δελφοὺσ ὁδὸν ἔργον εἶναι τῆσ πόλεωσ καὶ τὴν θεωρίαν τὴν Πυθιάδα Ἀθηναίων μόνον πάτριον τί ἂν εἴποισ ἢ τῶν θεῶν ἅπαντα ταῦτ’ εἶναι, βουλομένων πανταχῆ τὰσ Ἀθήνασ πρεσβεύειν καὶ πᾶσιν ὥσπερ χεῖρα τοῖσ καλοῖσ ἐπιβάλλειν τὴν πόλιν; ἔτι τοίνυν εἰσὶν αἳ τῶν κατὰ τὴν Ἀσίαν πόλεων μεγέθει νεῶν φιλοτιμοῦνται, αἱ δὲ κατασκευῇ λουτρῶν τῆσ χρείασ κρείττονι· καὶ ταῦτ’ ἐστὶ τῇ πόλει πρὸσ ὑπερβολὴν, καθάπερ πρώην συνῳκισμένῃ. καὶ τὸ κάλλιστον· ἃ γὰρ τοῖσ ἄλλοισ ἐν ἀγάλμασι δεῖξαι σπουδὴν ἔχει, τούτων ὑμεῖσ τοὺσ νεὼσ καὶ τὰ θέατρα κέκτησθε. ἀγάλματα θαυμάζεται καὶ τούτων πρῶτον εἶναι κρατεῖ τὸ παρ’ ὑμῖν ἐν τῇ πόλει, χωρὶσ τοῦ καὶ τἄλλα πανταχοῦ κάλλιστα προσήκειν τρόπον δή τινα τῇ πόλει. ἁπάντων γὰρ, ὡσ ἐοίκε, τῶν ἀρίστων αὕτη πατρὶσ καὶ σοφίασ πάσησ καὶ τέχνησ ἡγεμὼν, ὥστ’ οὐ μόνον τοῖσ ἀγάλμασιν, ἀλλὰ καὶ τοῖσ ἀγαλματοποιοῖσ αὐτοῖσ περίεστιν. ἀλλὰ μὴν ἑπτά γε ἀνδρῶν, ἵνα μηδὲ τοῦτο παρῶμεν, ἐνδόξων ἐπὶ σοφίᾳ γενομένων, εἷσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ γέγονε, καὶ δυοῖν ἀρίστοιν νομοθέταιν ἅτεροσ αὐτὸσ οὗτοσ. δύο τοίνυν ἀνδράσι τῶν πρόσθεν ἐκ θεῶν ψῆφον δεδόσθαι παρειλήφαμεν, Λυκούργῳ τε τῷ Λακεδαιμονίῳ καὶ Σωκράτει τῷ παρ’ ὑμῶν· ὥστε καὶ τῆσ ἐπὶ τοῖσ κοινοῖσ καὶ τῆσ ἐπὶ τοῖσ ἄκροισ φιλοτιμίασ μετέχειν τὴν πόλιν καὶ μηδὲν εἶναι τῶν ὀνομαστῶν ὅτῳ μὴ τὸ τῶν Ἀθηνῶν ὄνομα ἐπιφημίζεται.

εἰ τοίνυν τισ ἐρωτῴη ποῖον τῶν ἐν τοῖσ Ἕλλησι δικαστηρίων ἐντιμότατον καὶ ἁγιώτατον, τὸ ἐν Ἀρείῳ πάγῳ πάντεσ ἂν φήσαιεν. ἔθεσι δὲ τίνεσ κοινοτάτοισ καὶ δημοτικωτάτοισ ἐχρήσαντο; ἡ τῶν Ἀθηναίων πόλισ ὁμοίωσ Ἀθηναίοισ τε καὶ πᾶσιν ἀναγκαῖον εἰπεῖν, εἰ τἀληθῆ λέγειν ἐθέλοιεν. καὶ τὸ μὲν διὰ πάντων ἀποδεικνύναι συχνοῦ καὶ λόγου καὶ χρόνου, μόνοι δ’ ἁπάντων ἀνθρώπων τρία ταῦτ’ ἐνομίσατε· τῶν μὲν ὑπὲρ τῆσ πόλεωσ τελευτησάντων αὐτῶν μὲν ἐπαίνουσ ἐπὶ ταῖσ ταφαῖσ καθ’ ἕκαστον ἔτοσ λέγειν, τοὺσ δὲ παῖδασ δημοσίᾳ τρέφειν ἄχρι ἥβησ, καὶ τηνικαῦτα ἀποπέμπειν ἐπὶ τοὺσ πατρῴουσ οἴκουσ μετὰ τῶν πανοπλιῶν· τοὺσ δ’ ἀδυνάτουσ τῶν πολιτῶν δημοσίᾳ τρέφειν. ὥστε καὶ τὴν δύναμιν καὶ τὴν ἀδυναμίαν τιμῶντεσ ἐδείξατε ὡσ ἑκάτερον προσῆκε. ψηφίσματα τοίνυν πόθεν ἢ λαμπρότερα ἢ φιλανθρωπότερα; ὧν ἃ μὲν ἐν τοῖσ εἰρημένοισ ἐστὶ παραλείπω, ἓν δ’ ὡσπερεὶ δείγματοσ χάριν ἔστω μοι κατὰ παντὸσ τοῦ περὶ ταῦτα λόγου, τὸ κατ’ Ἀρθμίου τοῦ Ζελείτου νικῆσαν· ὃν, ἐπεὶ τῷ βασιλεῖ διακονῶν χρυσίον ἤγαγεν εἰσ Πελοπόννησον, πολέμιον τοῦ δήμου τοῦ Ἀθηναίων ἐψηφίσαντο αὐτὸν καὶ γένοσ καὶ ἀτίμουσ. καίτοι μόνου τούτου πάνθ’ ὁμοῦ τὰ τῶν ἄλλων ἀπολείπεται. πρεσβείασ τοίνυν πλείστασ μὲν ἐδέξατο, πλείστασ δ’ ἐξέπεμψε. καὶ τοῦτο εἰ μὲν ὅλωσ ὁμολογεῖται· εἰ δὲ μὴ, τῇ προσθήκῃ μεῖζον γίγνεται, πλείστασ γὰρ ὑπὲρ τῶν δεομένων ἀπέστειλεν. ὅσα μὲν οὖν ἢ κοινῇ τοὺσ Ἕλληνασ μὴ πολεμεῖν ἀλλήλοισ ἑκάστοτε πείθουσα, ἢ τοὺσ ἐν χρείᾳ παραμυθουμένη διεπρεσβεύσατο, ἀναγκαῖον παραλιπεῖν διὰ πλῆθοσ. δυοῖν δὲ κἀνταῦθα μνησθήσομαι· Ἀργείουσ μὲν γὰρ στασιάζοντασ ἐν αὑτοῖσ ἔπαυσε, Κρῆτασ δὲ πολεμοῦντασ πρὸσ ἀλλήλουσ διήλλαξεν.

εὐσεβείασ τοίνυν ἅμα καὶ πραότητοσ καὶ φρονήματοσ τίσ ἂν εἰπεῖν ἔχοι δεῖγμα κάλλιον; Κορινθίων γὰρ ψηφισαμένων ποτὲ μὴ δέχεσθαι τῇ πανηγύρει τὴν ἐνθένδε θεωρίαν, ἀλλὰ καὶ διὰ πρεσβείασ ἀπειπόντων τῇ πόλει μὴ πέμπειν, κοσμήσαντεσ ὁμοῦ τούσ τε θεωροὺσ καὶ τοὺσ ὁπλίτασ ἀπέστειλαν, ὡσ δ’ ἦσαν Ἐλευσῖνι, Κορίνθιοι μὲν ἧκον σπενδόμενοι, οἱ δὲ τὴν θεωρίαν πέμψαντεσ τοὺσ ὁπλίτασ ἐπανήγαγον. ἀλλὰ μὴν τῶν γε μυστηρίων τὰ μὲν ὡσ ἀρχαῖα τετίμηται, τὰ δ’ ὡσ ἀναγκαῖα, τὰ δ’ ὡσ πλείστοισ γνώριμα. πάσαισ τοίνυν ταῖσ ψήφοισ προφέρει τὰ Ἐλευσίνια. καὶ περὶ μὲν τῶν ἄλλων οὐχ ἡμῶν ὁ λόγοσ· μόνοι δὲ τῶν Ἑλλήνων καθ’ ἕκαστον ἔτοσ ποιεῖτε πανήγυριν οὐδεμιᾶσ πεντετηρίδοσ φαυλοτέραν καὶ δέχεσθε τῷ Ἐλευσινίῳ πλείουσ ἢ ἕτεροι τῇ πάσῃ πόλει· καὶ πάντεσ ἐρίζουσιν ἀεὶ τὴν παροῦσαν ἑορτὴν νικᾶν πολυανθρωπίᾳ. ἀλλὰ μὴν Ἡρακλέα γε καὶ Διοσκούρουσ ἅπαντεσ δή που θεοὺσ εἶναι νομίζουσι· τούτοισ δέ γε, ἑώσ ὡμίλουν ἀνθρώποισ, πρώτοισ ξένων ἡ πόλισ δείκνυσι τὰ ἱερά· ὥστε οἷσ νῦν ἱερὰ δρῶμεν, τούτουσ ἱεροποιήσασα αὕτη φαίνεται. καὶ μὴν ἀγῶνάσ γε τοῦ πρώτου τέλουσ μία δὴ πόλισ αὕτη πλείστουσ ἁπάντων ἔτι νῦν ἄγει. ὡσ δ’ εἰπεῖν, ἅπαντα ἢ παρ’ ὑμῖν ἐστι μόνοισ, ἢ καὶ παρ’ ὑμῶν, καὶ τριῶν ἕν γέ τι συμβέβηκε· τὰ μὲν γὰρ παρ’ ὑμῶν ἤρξατο, τὰ δ’ ὡσ κάλλιστα παρ’ ὑμῖν ἐστι, τὰ δ’ ὡσ πλεῖστα. εἰσὶ τοίνυν οἳ μηδὲν ἔχοντεσ φανερὸν δεῖξαι μηδ’ εἰπεῖν ἔργον ἑαυτῶν, μηδὲ ἐφ’ ὅτῳ δικαίωσ ἂν φρονοῖεν, ἐπὶ τοὺσ Τρωικοὺσ καταφεύγουσι χρόνουσ καὶ φιλοτιμίασ ἀμφισβητοῦσιν, οὐδ’ οὕτω λέγοντεσ οὐδὲν κοινὸν ἑαυτῶν, ἀλλ’ ἑνὸσ ἀνδρὸσ δόξησ ἐξαρτώμενοι, οἱο͂ν Φθιῶται καὶ Πύλιοι καὶ Ἰθακήσιοι, ὥσπερ τινὲσ γεωπεῖναι, δι’ ἑνὸσ τῶν πλουσίων ἑαυτοὺσ ποιούμενοι. ἡ πόλισ δὲ πρὸσ τῷ μηδὲν δεῖσθαι τοιαύτησ καταφυγῆσ οὐδὲ τούτου στέρεται τοῦ ἡδύσματοσ. ἀλλ’ ὁ κοινὸσ τῶν Ἑλλήνων ποιητὴσ ἐν τῷ καταλόγῳ τῶν νεῶν τε καὶ πόλεων τὸν Ἀθηναίων στρατηγὸν εἰσ ἄκρον φησὶν ἐλθεῖν κοσμῆσαι ἵππουσ τε καὶ ἀνέρασ ἀσπιδιώτασ.

καὶ τό γε πλείονοσ ἄξιον καὶ καθαρὸν τῆσ εὐφημίασ, τοὺσ μὲν γὰρ ἄλλουσ οὓσ ἐπαινεῖ κατὰ τὴν τοῦ σώματοσ ἕξιν ἢ καὶ ἄλλωσ πωσ ὡσ ἀρίστουσ, ἂν οὕτω τύχῃ, τῶν Ἀχαιῶν, ἢ τῶν δείνων, οὕτωσ ἐπαινεῖ· καὶ ἑτέρωθι λέγει, τῶν τότε ἐπὶ τοῦ Ἰλίου λέγων, ὡσ ἄρα ἦν κράτιστοσ τὴν τοξικήν. καὶ Νέστωρ αὐτῷ λέγει πρόσ τινασ τῶν ἐφ’ αὑτοῦ λαμπρῶν ἤδη γάρ ποτ’ ἐγὼ καὶ ἀρείοσιν ἠέπερ ὑμῖν ἀνδράσιν ὡμίλησα. καὶ ἑξῆσ ἀπαριθμεῖ πολλούσ τινασ, ὡσ αὖ κἀκείνουσ παραπλησίουσ ἀλλήλοισ ὄντασ καὶ οὐδένα ὑπερέχοντα ἐπιφανῶσ αὐτῶν. τοῦ δὲ Μενεσθέωσ μνησθεὶσ ὁ ποιητὴσ οὐδεμιᾷ τοιαύτῃ προσθήκῃ κέχρηται, ἀλλὰ ταῦτα πάντα περικόψασ εἰσάπαξ φησὶ τῷ δ’ οὔπω τισ ὅμοιοσ ἐπιχθόνιοσ γένετ’ ἀνήρ· ἐν δέ γε τοῖσ ἄνω μικρὸν τούτων διηγεῖται περὶ τοῦ Ἐρεχθέωσ ὡσ θρέψειε μὲν αὐτὸν ἡ θεὸσ, τέκοι δ’ ἡ γῆ. οὐκοῦν ἴσωσ οὐδὲν ἀπεικὸσ τοὺσ μὲν ἄλλουσ, οὓσ ἐφ’ ἑκάστων κρατίστουσ ὡρίσατο μετὰ προσθήκησ, ἢ τῶν χρόνων, ἢ τῶν γενῶν, αὐτοὺσ ἀναγορεύειν· ὃν δὲ τῶν ἀπ’ αὐτῆσ τῆσ γῆσ φύντων ὡσ ἄριστον ἐπαινεῖ, τοῦτον ὡσ διὰ πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ φύντων ἄριστον ἐπαινέσαι. δύο τοίνυν ἀρίστουσ τὰ πρὸσ τὸν πόλεμον τιθεὶσ τῶν Ἀχαιῶν, Σαλαμίνιον δή που λέγει τὸν ἕτερον τῶν ἐπωνύμων. ἕν τι δή που καὶ τοῦτο λέγεται σεμνὸν κατὰ τὴν Λακεδαιμονίων πολιτείαν, ὅτι αὐτοῖσ ὁ θεὸσ συνέταξε τὸ κατ’ ἀρχὰσ τοὺσ νόμουσ· ὁ δέ γε αὐτὸσ οὗτοσ θεὸσ τάσ τε φυλὰσ φαίνεται διελὼν τῇ πόλει καὶ τὰ γένη καὶ τὰσ ἑκάστοισ προσηκούσασ θυσίασ θύειν ἀναθεὶσ, ὥσπερ οὖν καὶ βασιλέασ καὶ ἄρχοντασ καὶ τὴν ἄλλην πολιτείαν σχεδὸν ἅπασαν διορίσασ αὐτοῖσ. ὥστ’ οὐχ ἧττον ἂν εἰή τῆσ πόλεωσ ὁ θεὸσ νομοθέτησ ἢ ’κείνων. βούλομαι δὲ καὶ περὶ τῆσ πολιτείασ αὐτῆσ μνησθῆναι διὰ βραχέων, ὡσ ἂν οἱο͂́σ τε ὦ·

καὶ γὰρ ἅπαντεσ μὲν αὐτὴν ἐγκωμιάζουσιν, οὐ μὴν διηρευνήσατό γε ἅπαν τὸ ἐνὸν σχεδὸν οὐδείσ· ἐγὼ δὲ ἁπλοῦν τε καὶ οὐχ ἁπλοῦν λέγω. τριῶν γὰρ οὐσῶν, ὡσ ἀνωτάτω διελέσθαι, τῶν πολιτειῶν, ᾗ τισ ἂν τίθηται, τίθεται τῇ πόλει. βασιλείαισ μέν γε τὸ ἐξ ἀρχῆσ φανεῖται χρωμένη, γενεὰσ οὐκ ὀλίγασ τινὰσ, οὐ μόνον τῶν Ἐρεχθειδῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν ὕστερον ἀξίων ὀφθέντων. δημοκρατία δ’ αὖ καὶ παιδὶ γνώριμοσ καὶ καθαρωτάτη δὴ καὶ μεγίστη τῶν πασῶν ἡ παρ’ ὑμῖν γεγενημένη. καὶ μὴν εἰσ τὴν ἐξ Ἀρείου πάγου βουλὴν βλέψαντα πάντα ἂν ἡγοῦμαι φῆσαι μὴ εἶναι καλλίω λαβεῖν ἀριστοκρατίασ εἰκόνα μηδ’ ἥτισ σώζει μᾶλλον τοὔνομα. οὕτω πάντα τὰ τῶν πολιτειῶν παραδείγματα ἐνθένδε ὡρ́μηται· καθάπερ γὰρ νομοθετοῦσα τοῖσ ἀνθρώποισ ἡ πόλισ πρὸσ τοὺσ αὑτῶν τρόπουσ ἑκάστοισ ἐκλέγεσθαι τὸ πρόσφορον, οὕτω πάντα ἐξεῦρέ τε καὶ προὔθηκεν εἰσ κοινὸν, βοηθοῦσα τῇ φύσει πανταχῆ· ὅπερ καὶ κατὰ τοὺσ καρποὺσ καὶ πολλὰ ἕτερα ἐπιδείκνυμεν αὐτὴν βεβουλευμένην. ὃ δέ γε ἔτι μεῖζον καὶ τελεώτερον, οἵ τε γὰρ βασιλεῖσ αὐτοὶ φανοῦνται διαφερόντωσ τῶν ἄλλων τὴν κοινότητα ἀγαπήσαντεσ, καὶ μάλιστα δή που πρὸσ τοὺσ πολλοὺσ ἐξ ἴσου ταῖσ γνώμαισ καταστάντεσ, ὅ τε δῆμοσ, εἴ τινα εὑρ́οι που τῶν πολλῶν ὑπερέχοντα, ἐθελοντὴσ ἑαυτοῦ προϊστάμενοσ καὶ χρώμενοσ οἱο͂ν ἄρχοντι διηνεκεῖ, τὸ δ’ αὐτὸ τοῦτο καὶ τοῖσ ὀλίγοισ φυλάττων, εἰ τῶν ἄλλων ἀμείνουσ ὄντασ αἴσθοιτο, ἐφαμίλλουσ δὲ ἐν σφίσιν αὐτοῖσ. ὡσαύτωσ δὲ καὶ ἡ βουλὴ τὸν δῆμον ὅπωσ μείζω καταστήσῃ σκοποῦσ’ ἀεὶ, τὸ δ’ αὑτῆσ οὐδεπώποτε ἰδίᾳ λογισαμένη, ἀλλὰ ταύτην καὶ καλὴν καὶ γιγνομένην πλεονεξίαν ἑαυτῆσ κρίνουσα, τὸ τῶν πολλῶν ἐπὶ σωτηρίᾳ μετ’ εὐδοξίασ προί̈στασθαι. ὥστ’ εἰκότωσ οὐ μόνον κατὰ τὴν πολιτείαν ἑκάστην, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν κρᾶσιν τῶν πολιτειῶν παρὰ πάντασ τοὺσ ἄλλουσ εὐδοκιμεῖν εἶναι τῇ πόλει. ὥσπερ γὰρ ὁ πᾶσ οὑτοσὶ κόσμοσ οἶμαι συνέστη μὲν ἐκ τεττάρων, ὡσ ὁ παλαιὸσ λόγοσ, αὐτὸ δ’ ἕκαστον αὖ τούτων μετέχει τῇ φύσει καὶ τῶν λοιπῶν, τῷ δ’ ὑπερβάλλοντι τὴν ἐπωνυμίαν χωρὶσ ἕκαστον εἶδοσ εἴληφεν, οὕτω καὶ τὰσ πολιτείασ, εἰ καὶ ὅτι μάλιστα κεχωρισμέναι τυγχάνουσι, μετέχειν ἁμωσγέπωσ ἀλλήλων εἰκόσ ἐστιν, εἴπερ βασιλείαν ὀρθὴν καὶ δικαίαν ὄψεσθαι μέλλομεν, ἢ τῶν ὀλίγων ὡσαύτωσ δὲ πολλῶν ἀρχήν.

γνοίη δ’ ἄν τισ, εἰ τὰσ μὲν βασιλείασ τὰσ ἐν τῇ πόλει πρὸσ τὰσ ἑτέρωθί που βασιλείασ ἐπὶ τῶν αὐτῶν χρόνων, ἢ τῆσ Ἑλλάδοσ ἢ τῆσ βαρβάρου γεγονυίασ ὁρῴη, τὴν δ’ αὖ δημοκρατίαν τὴν Ἀθήνησι πρὸσ τὰσ ἑτέρων δημοκρατίασ, καὶ μὴν τό γε τῆσ βουλῆσ συνέδριον πρὸσ τὰ ἑτέρωθί που κύρια καὶ ἡγούμενα. εἰ γὰρ δεῖ τῶν ἄλλων ἀποστάντα ὑπὲρ τῆσ δημοκρατίασ μόνησ εἰπεῖν, φανήσονται τοῖσ μὲν βουλήμασι καὶ ταῖσ ἐπιθυμίαισ πολλῷ προπετέστεροι καὶ ὑβριστότεροι πάντεσ οἱ τοῦ σχήματοσ τούτου μετασχόντεσ, τῷ δ’ ἀξιώματι καὶ τῇ λαμπρότητι μηδ’ ἐγγὺσ τοῖσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ γεγενημένοι. καὶ μὴν ἐκεῖνό γε ἡ πόλισ πρώτη κατέδειξε, μὴ τίθεσθαι πλούτῳ μηδὲ θαυμάζειν. οὔτε γὰρ τοὺσ ὑπερέχοντασ ταῖσ οὐσίαισ οὐδεπώποτε ἐπῆρεν, ἀλλ’ ὅσον μὴ ἀδικεῖσθαι διὰ τοῦτο, τοσοῦτον αὐτοῖσ ἠξίου παρ’ αὑτῆσ ὀφείλεσθαι, οὔτε τοῖσ ἀρετῇ μὲν ὑπερφέρουσι, χρήμασι δ’ ἡττημένοισ, οὐδαμοῦ πώποτ’ ἔλαττον ἔνειμεν, αἰσχρὸν οἶμαι νομίζουσα τῶν μὲν οἰκετῶν οὐ τοὺσ εὐπορωτάτουσ, ἀλλὰ τοὺσ πιστοτάτουσ βελτίστουσ νομίζειν, τῶν δ’ ἐλευθέρων φασκόντων εἶναι τὴν ἀξίαν ὡρίσθαι χρήμασιν, ἀλλὰ μὴ ὁποῖόσ τισ ἂν αὐτὸσ ἕκαστοσ ᾖ, τοιοῦτον καὶ νομίζεσθαι. καὶ γάρ τοι μόνη πόλεων οὐ μετέθηκε τὸν θεσμὸν, οὐδ’ ἐποίησε τὰ τῇ φύσει τρίτα τῷ νόμῳ πρῶτα· οὐδὲ ὥσπερ τῶν φασκόντων φιλοσοφεῖν ἔστιν ἰδεῖν ἐνίουσ λέγοντασ μὲν οὕτω περὶ τούτων, ἔργῳ δὲ ὑποπίπτοντασ καὶ συγχωροῦντασ ἀεὶ τούτοισ οὓσ ἂν αἴσθωνται δυνατωτέρουσ, ἀλλὰ καὶ εἰσ ἀρχὰσ ἄγουσα καὶ πιστεύουσα καὶ πασῶν ἀξιοῦσα τῶν τιμῶν ἑωρᾶτο οὐ τοὺσ ἀπὸ τῶν μεγίστων τιμημάτων, ἀλλὰ τοὺσ ἐπιεικεστάτουσ τὰσ φύσεισ· ὡσ ὅστισ εἰσ ἀρετῆσ λόγον νικῴη, τοῦτον τοῖσ πᾶσι νικῶντα.

ἔδειξε δ’ οὐχ ἥκιστα, ἡνίκα ἴσχυσε τὰ μέγιστα. ὄντων γὰρ κατὰ τοὺσ αὐτοὺσ χρόνουσ ἐπιφανῶν ἀνδρῶν παρ’ αὐτῇ τῶν μὲν πλουσίων ὑπὲρ τὰ πρῶτα τῶν Ἑλληνικῶν οἴκων, τῶν δ’ ὡσ οἱο͂́ν τε πενεστάτων, ἐπὶ τὴν προστασίαν τῶν Ἑλληνικῶν ἕνα τῶν ἀπὸ τούτων εἵλετο· καὶ γάρ τοι ὁ μὲν οἷσ ἔταξεν εὐδοκίμησεν, ἡ πόλισ δ’ οἷσ ἔκρινε. πολλῶν δ’ ὄντων ἅ τισ ἂν περὶ τῆσ πολιτείασ εἰπεῖν ἔχοι, τὰ μὲν πολλὰ καὶ προκατείληπται καὶ ὁ καιρὸσ ἀφαιρεῖται, καὶ οὐ πᾶσα ἀνάγκη λέγειν· ἓν δέ τι προσθεὶσ καταλύσω καὶ τὸν περὶ τούτου λόγον. τὸ γὰρ εἶναι τό τε βέλτιστον καὶ τὸ κατ’ ἐξουσίαν συμπεπτωκὸσ ἐνταυθοῖ, καὶ τὴν μὲν δίαιταν κοινοτάτην ἅπασι, τὰσ δὲ τιμὰσ τοῖσ ἐπιεικεστάτοισ ἀνεῖσθαι, πῶσ οὐκ ἐλευθέρασ πόλεωσ καὶ πολιτείασ ὡσ ἀληθῶσ, ἐν ᾗ ζῆν μὲν ἔξεστιν, ὡσ ἄν τισ βούληται, τιμᾶσθαι δὲ καὶ ἰσχύειν οὐ τοῖσ βουλομένοισ ἔστιν, ἀλλὰ τοῖσ ἐξητασμένοισ; καὶ γάρ τοι κἀν τοῖσ τῶν πολέμων ἀγῶσι κἀν ταῖσ χρείαισ τὸ εἰκὸσ διεσώσαντο, οὐ τὰσ ἐξ ἡμισείασ οὐδ’ ἂν ἐλάττονοσ ἔτι μοίρασ ἐσπούδαζον ὑπὲρ τῶν πραγμάτων, ἀλλὰ πάντεσ ἐξ ἴσου ταῖσ προθυμίαισ κατὰ δύναμιν ἡμιλλῶντο, ὡσ ὑπὲρ κοινῆσ τῆσ πατρίδοσ καὶ κοινῶν τῶν ἄθλων ἀγωνιζόμενοι, καὶ οὐχ ἑτέροισ μὲν τοῦ κινδυνεύειν, ἑτέροισ δὲ τοῦ δεσπόζειν, ἂν κρατήσωσι, προκειμένου. ἐξ ὧν ὁμόνοια μὲν καὶ πίστισ ἀλλήλων ἤνθει κατὰ τὴν πόλιν, εἰ δέ που καὶ διασταῖεν, οὐ χαλεπῶσ ἀλλήλουσ ἐγνώριζον· ἀνδρείασ δ’ εἴ που δεήσαι, λῆροσ ἅπαντα τἄλλα πρὸσ ἐκείνουσ ἦν, ἐμοὶ μὲν οὐδὲ πένταθλοι δοκοῦσιν οἱ πάντα νικῶντεσ τοσοῦτον τοῖσ πᾶσι κρατεῖν. ἐν ποίοισ δ’ ἄν τισ καιροῖσ οὐχὶ βελτίων εἰή τῆσ πόλεωσ μεμνημένοσ; πότερα ἐπὶ στρατείαισ; καὶ πόθεν ἂν λάβοι καλλίω παραδείγματα; ἢ ποίοισ ἂν λόγοισ χρησάμενοσ βέλτιον ἂν παρακελεύσαιτο;

ἀλλ’ ἐν ταῖσ πανηγύρεσιν; ἀλλ’ αὐτὴ τούτων ἡγεμών. ἀλλ’ ἐν ταῖσ ἐκκλησίαισ καὶ τῇ τῶν κατὰ τὴν πόλιν διοικήσει; καὶ τίσ δήμων αὐτὸσ ὀξύτεροσ καὶ πραότεροσ, ἢ τίνεσ δημαγωγοὶ μᾶλλον ἄξιοι θαυμάσαι; ἀλλ’ ἐν τῇ τῶν λόγων ἀσκήσει καὶ τῆσ λοιπῆσ σοφίασ; ἀλλ’ ἔτι καὶ νῦν ἐνταῦθα πάντεσ συνέρχονται· καὶ τὰ γένη τῶν φιλοσόφων οὐ τέθνηκε τῇ τῆσ πόλεωσ ἀγαθῇ τύχῃ, χωρὶσ τοῦ καὶ τοὺσ ὅπου δὴ γῆσ ἀναγκαίωσ ἔχειν ἅμα τῶν τε λόγων καὶ τῶν Ἀθηναίων μεμνῆσθαι, καὶ μηδέποτε ἐκβαλεῖν ἂν ἐκ τῆσ ψυχῆσ τὸ εἴδωλον, ὥσπερ ἐν κατόπτρῳ τοῖσ λόγοισ ἐμβλέποντασ. καὶ γάρ τοι πᾶσι μὲν ἀνθρώποισ οὕτωσ αἰδέσιμον τοὔνομα καὶ τοὔδαφοσ τῆσ πόλεωσ ὡσ οὐδὲν ἄλλο ἓν καὶ τὸ αὐτὸ καὶ οὔτ’ ἰδιῶται οὔτε βασιλεῖσ μικρὰ ἄττα ἐτίμησαν, ἀλλ’ οὕτωσ ὥστ’ αὐτοὺσ ἀγάλλεσθαι ταῖσ ὑπερβολαῖσ τῶν τιμῶν αἷσ ἐπεδείκνυντο. φανερὰ δὲ καὶ ἡ παρ’ αὐτῶν τῶν θεῶν εὔνοια καὶ ψῆφοσ καὶ διὰ τοῦ κοινοῦ μάντεωσ καὶ ἐξηγητοῦ τοῦ πατρῴου τῇ πόλει, θύειν τε ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων τὴν προηροσίαν κελευόντων καὶ μητρόπολιν τῶν καρπῶν αὐτὴν ἐπονομαζόντων, ἔτι δὲ στεφανηφορεῖν ἀξιούντων, ὡσ διὰ βίου νικῶσαν. ἀετόν τε ἐν νεφέλαισ αὐτὴν ὁ θεὸσ καλεῖ πρὸσ τἄλλα πολίσματα. μόνῃ δ’, ὡσ ἐοίκε, ταύτῃ πόλεων δύο τἀναντία συμβέβηκε· πλεῖστά τε γὰρ καὶ κάλλιστ’ ἀνθρώποισ εἴρηται περὶ ταύτησ καὶ οὐκ ἔστιν ἥτισ ἐλαττόνων τετύχηκε. πρὸ μὲν γὰρ τῶν ἄλλων τεθαύμασται, ἄξιον δ’ αὑτῆσ οὐδὲν ἤκουσε. πρότερον μὲν οὖν ἠγάμην ἀκούων τὸ τῆσ σοφίασ πρυτανεῖον καὶ τὴν τῆσ Ἑλλάδοσ ἑστίαν καὶ τὸ ἔρεισμα καὶ ὅσα τοιαῦτα εἰσ τὴν πόλιν ᾔδετο, νῦν δέ μοι δοκεῖ πάντα ταῦτα εἴσω πίπτειν. ἀλλ’ εἴ τινα χρὴ πόλιν θεῶν ὕπαρχον ἢ συγγενῆ προσειπεῖν ἢ τῆσ φύσεωσ τῆσ ἀνθρωπείασ εἰκόνα καὶ ὁρ́ον, ἥδ’ ἄν μοι δοκεῖ δικαίωσ κληθῆναι. ἀνθ’ ὧν, ὦ ἄνδρεσ Ἕλληνεσ, οὔτε φθόνον εἰκὸσ ἔχειν τῇ πόλει οὔθ’ ὑποχωροῦντασ αἰσχύνεσθαι, ἀλλὰ συναύξειν ἐκ τῶν ἐνόντων καὶ φιλοτιμεῖσθαι.

τῶν γὰρ Ἀθηναίων νικώντων, παρ’ ὑμῖν ἐστι τὸ νικᾶν. πάντασ μὲν γὰρ ἁπάντων εἶναι ἀρίστουσ ἀδύνατον. ὥσπερ δὲ ὅταν στρατηγὸσ προέχῃ, μετέχει τῆσ δόξησ ἡ πόλισ, οὕτω τῆσ ἡγουμένησ πόλεωσ τὰ εἰκότα τιμωμένησ ἅπασι μέτεστι τῆσ φιλοτιμίασ. οἶμαι δὲ οὐδ’ αὐτοῖσ Ἀθηναίοισ φέρειν αἰσχύνην, ἄν τισ αὐτοῖσ πρεσβεύῃ τὴν ἀκρόπολιν. χρὴ τοίνυν καὶ ὑμᾶσ, ὥσπερ ἀκρόπολίν τινα ἢ κορυφὴν νομίσαντασ τῆσ Ἑλλάδοσ καὶ τῶν ὁμοφύλων τὴν πόλιν καὶ ἔργῳ καὶ λόγῳ κοσμεῖν, καὶ μετέχειν τῆσ δόξησ, ἀλλ’ οὐκ ἀποστερεῖσθαι νομίζοντασ. εἴργασται καὶ ἡμῖν ὁ λόγοσ ἀντὶ τοῦ πέπλου κόσμοσ Παναθηναίων τῇ θεωρίᾳ· δοῦναι δὲ χάριν τῆσ αὐτῆσ θεοῦ ἧσπερ καὶ ὁ λόγοσ καὶ ἡ πόλισ.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Aristides, Aelius, Orationes, Παναθηναϊκός

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Παναθηναϊκός)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION