Dio, Chrysostom, Orationes, περὶ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ γ.

(디오, 크리소토모스, 연설, περὶ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ γ.)

Σωκράτησ Ἀθήνησι, πρεσβύτησ ἀνὴρ καὶ πένησ, ὃν καὶ σὺ γιγνώσκεισ ἀκοῇ πρὸ πάνυ πολλῶν ἐτῶν γενόμενον, πυθομένου τινὸσ εἰ εὐδαίμονα νομίζοι τὸν Περσῶν βασιλέα, Τυχόν, εἶπεν, εὐδαίμων· οὐκ ἔφη δὲ αὐτὸσ εἰδέναι διὰ τὸ μὴ συγγενέσθαι αὐτῷ μηδὲ γιγνώσκειν ὁποῖόσ ἐστι τὴν διάνοιαν, ὡσ οὐκ ἀλλαχόθεν οἶμαιγιγνόμενον τὸ εὐδαιμονεῖν, ἀπὸ χρυσωμάτων ἢ πόλεων ἢ χώρασ ἢ ἄλλων ἀνθρώπων, ἑκάστῳ δὲ παρά τε αὑτοῦ καὶ τῆσ αὑτοῦ διανοίασ. ὁ μὲν οὖν Σωκράτησ, ὅτι ἐτύγχανεν ἄπειροσ ὢν τοῦ Πέρσου τῆσ ψυχῆσ, ἄπειροσ ἡγεῖτο εἶναι καὶ τῆσ εὐδαιμονίασ αὐτοῦ.

ἐγὼ δέ, ὦ γενναῖε αὐτοκράτορ, παραγέγονά σοι, καὶ τυχὸν οὐδενὸσ ἧττονἔμπειρόσ εἰμι τῆσ σῆσ φύσεωσ, ὅτι τυγχάνεισ χαίρων ἀληθείᾳ καὶ παρρησίᾳ μᾶλλον ἢ θωπείᾳ καὶ ἀπάτῃ. αὐτίκα τὰσ μὲν ἀλόγουσ ἡδονὰσ ὑποπτεύεισ, καθάπερ ἀνθρώπουσ κόλακασ, τοὺσ δὲ πόνουσ ὑπομένεισ, ἐλέγχουσ ὑπολαμβάνων εἶναι τῆσ ἀρετῆσ.

ἐπειδὴ δὲ ὁρῶ σε, αὐτοκράτορ, ἐντυγχάνοντα τοῖσ παλαιοῖσ ἀνδράσι καὶσυνιέντα φρονίμων καὶ ἀκριβῶν λόγων, φημὶ δὴ σαφῶσ ἄνδρα εἶναι μακάριον, τὸν μεγίστην μὲν ἔχοντα δύναμιν μετὰ τοὺσ θεούσ, κάλλιστα δὲ τῷ δύνασθαι χρώμενον. ὅταν ᾖ νομιμώτεροσ μὲν δικαστὴσ τῶν κατὰ κλῆρον δικαζόντων, ἐπιεικέστεροσ δὲ βασιλεὺσ τῶν ὑπευθύνων ἐν ταῖσ πόλεσιν ἀρχόντων, δικαιότεροσ δὲ στρατηγὸσ τῶν ἑπομένων στρατιωτῶν, φιλοπονώτεροσ δὲ ἐν ἅπασι τοῖσ ἔργοισ τῶνὑπ’ ἀνάγκησ πονούντων, ἔλαττον δὲ βουλόμενοσ τρυφᾶν τῶν μηδεμιᾶσ εὐπορούντων τρυφῆσ, εὐνούστεροσ δὲ τοῖσ ὑπηκόοισ τῶν φιλοτέκνων πατέρων, φοβερώτεροσ δὲ τοῖσ πολεμίοισ τῶν ἀνικήτων καὶ ἀμάχων θεῶν, πῶσ οὐκ ἂν εἴποι τισ τοῦδε τοῦ ἀνδρὸσ ἀγαθὸν εἶναι τὸν δαίμονα, οἰκ αὐτῷ μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἅπασι;

τῶν μὲν γὰρ πολλῶν ἀνθρώπων καὶ ἰδιωτῶν ὀλίγοσ ὁ δαίμων καὶ μόνου τοῦ ἔχοντοσ·

ὅτου δ’ ἄν παμπληθεῖσ μὲν ὑπακούωσι πόλεισ, πάμπολλα δὲ ἔθνη κυβερνᾶται διὰ τῆσ γνώμησ, ἀνήριθμα δὲ φῦλα ἀνθρώπων καὶ ἄμικτα ἀλλήλοισ ἀποβλέπῃ πρὸσ τὴν φρόνησιν, πάντων οὗτοσ ἀνθρώπων γίγνεται σωτὴρ καὶ φύλαξ, ἄνπερ ᾖ τοιοῦτοσ. τοῦ γὰρ πάντων ἄρχοντοσ καὶ κρατοῦντοσ ἡ μὲν φρόνησισ ἱκανὴ καὶ τοὺσ ἄφρονασ ὠφελεὶν· βουλεύεται γὰρ ὁμοίωσ ὑπὲρ πάντων. ἡ δὲ σωφροσύνη καὶ τοὺσ ἀκολαστοτέρουσ σωφρονεστέρουσ ποιεῖ·

ἐφορᾷ γὰρ ὁμοίωσ ἅπαντασ. ἡ δὲ δικαιοσύνη καὶ τοῖσ ἀδίκοισ αὑτῆσ μεταδίδωσιν, ἡ δὲ ἀνδρεία καὶ τοὺσ ἧττον εὐψύχουσ οὐ μόνον σῴζειν, ἀλλὰ καὶ θαρραλεωτέρουσ ποιεῖν δύναται. οὔτε γὰρ δειλὸσ οὕτωσ ἄγαν οὐδεὶσ ὥστε μὴ θαρρεῖν ἑπόμενοσ μεθ’ οὗ νικᾶν ἕτοιμον, οὔτε ἐπὶ τοσοῦτον ἀνειμένοσ ὥστε ῥᾳθυμεῖν παραταττόμενον ὁρῶν ᾧ μόνῳ τὸ προστάττειν ἔνειμεν ὁ θεόσ, οὐδ’ αὖ σφόδρα οὕτωσ ἀναίσχυντοσ ὥστε περὶ ἑτέρου πονεῖν ἀναγκαῖον, τούτῳ δὲ μὴ συμπονεῖν ἐθέλειν.

δοκεῖ δέ μοι καὶ Ὅμηροσ αὐτὸ τοῦτο φράζειν·

μνησθεὶσ γὰρ τοῦ χρηστοῦ βασιλέωσ ἐπὶ πᾶσιν εἴρηκεν, ἀρετῶσι δὲ λαοὶ ὑπ’ αὐτοῦ. ὁ γὰρ τοιοῦτοσ βασιλεὺσ τοῖσ μὲν ἄλλοισ καλὸν κτῆμα τὴν ἀρετὴν νενόμικεν, αὑτῷ δὲ καὶ ἀναγκαῖον. τίνι μὲν γὰρ δεῖ πλείονοσ φρονήσεωσ ἢ τῷ βουλευομένῳ περὶ τῶν μεγίστων;

τίνι δὲ ἀκριβεστέρασ δικαιοσύνησ ἢ τῷ μείζονι τῶν νόμων; τίνι δὲ σωφροσύνησ ἐγκρατεστέρασ ἢ ὅτῳ πάντα ἔξεστι; τίνι δὲ ἀνδρείασ ἰσχυροτέρασ ἢ ὑφ’ οὗ πάντα σῴζεται; τίνα δὲ μᾶλλον εὐφραίνει τὰ ἔργα τῆσ ἀρετῆσ ἢ τὸν σύμπαντασ ἀνθρώπουσ θεατὰσ καὶ μάρτυρασ ἔχοντα τῆσ αὑτοῦ ψυχῆσ;

ὥστε μήποτε πράξαντι μηδὲν οἱο͂́ν τε λαθεῖν, οὐ μᾶλλον ἢ τῷ ἡλίῳ πορεύεσθαι διὰ σκότουσ· πάντα γὰρ τἄλλα ἀναφαίνων πρῶτον ἑαυτὸν ἐπιδείκνυσι. λέγω δὲ ταῦτα οὐκ ἀγνοῶν ὅτι τὰ ῥηθέντα νῦν ὑπ’ ἐμοῦ ἐν πλείονι χρόνῳ ἀνάγκη λέγεσθαι·

ἀλλ’ οὐκ ἔστι δέοσ μήποτε ἐγὼ φανῶ τι κολακείᾳ λέγων. οὐ γὰρ ὀλίγην οὐδὲ ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ δέδωκα βάσανον τῆσ ἐλευθερίασ. εἰ δὲ ἐγὼ πρότερον μέν, ὅτε πᾶσιν ἀναγκαῖον ἐδόκει ψεύδεσθαι διὰφόβον, μόνοσ ἀληθεύειν ἐτόλμων, καὶ ταῦτα κινδυνεύων ὑπὲρ τῆσ ψυχῆσ, νῦν δέ, ὅτε πᾶσιν ἔξεστι τἀληθῆ λέγειν, ψεύδομαι, μηδενὸσ κινδύνου παρεστῶτοσ, οὐκ ἂν εἰδείην οὔτε παρρησίασ οὔτε κολακείασ καιρόν.

καίτοι σύμπαντεσ οἱ πράττοντεσ ὁτιοῦν ἑκόντεσ ἢ χρημάτων ἕνεκα πράττουσιν ἢ δόξησ ἢ δι’ ἡδονήν τινα ἄλλην ἢ λοιπὸν οἶμαι δι’ ἀρετὴν καὶ τὸ καλὸν αὐτὸ τιμῶντεσ.

ἐγὼ δὲ χρήματα μὲν λαβεῖν παρ’ οὐδενὸσ πώποτε ἠξίωσα, πολλῶν δοῦναι βουλομένων, τῶν ἐμαυτοῦ δὲ ὀλίγων ὑπαρχόντων οὐ μόνον μεταδιδοὺσ ἑτέροισ, ἀλλὰ καὶ ῥίπτων φανήσομαι πολλάκισ.

ἡδονὴν δὲ ποίαν ἐθηρώμην, ὁπότε καὶ τῶν κολάκων οἱ φανερῶσ πεποιημένοιτέχνην ταύτην ὁμολογοῦσιν ἁπάντων ἀηδέστερον τὸ κολακεύειν;

πῶσ γὰρ ἡδύ, ἵν’ ἄλλον ἀδίκωσ ἐπαινῇ τισ, αὐτὸν δικαίωσ ψέγεσθαι;

καὶ μὴν οὐδὲ ἔνδοξον οὐδὲ καλὸν εἶναι δοκεῖ τὸ κολακεύειν, ἵνα τιμῆσ ἕνεκεν ἢ δι’ ἀρετήν τισ τοῦτο ἐπιτηδεύῃ.

πασῶν γάρ, ὡσ ἔποσ εἰπεῖν, τῶν κακιῶν αἰσχίστην τισ ἂν εὑρ́οι τὴν κολακείαν. πρῶτον μὲν γὰρ τὸ κάλλιστον καὶ δικαιότατον διαφθείρει, τὸν ἔπαινον, ὥστε μηκέτι δοκεῖν πιστὸν μηδὲ ἀληθῶσ γιγνόμενον, καὶ τό γε πάντων δεινότατον, τὰ τῆσ ἀρετῆσ ἔπαθλα τῇ κακίᾳ δίδωσιν.

ὥστε πολὺ χεῖρον δρῶσι τῶν διαφθειρόντων τὸ νόμισμα· οἱ μὲν γὰρ ὕποπτον ποιοῦσι τὸ νόμισμα, οἱ δὲ τὴν ἀρετὴν ἄπιστον. ἔπειτα δὲ οἶμαι ἀεί ποτε μὲν ὁ πονηρὸσ ἀνόητοσ λέγεται καὶ ἔστιν ὄντωσ, τῷ δὲ ἄφρονι πάντασ ὑπερβέβληκεν ὁ κόλαξ.

μόνοσ γὰρ τῶν ἀφανιζόντων τὴν ἀλήθειαν πρὸσ ἐκείνουσ θαρρεῖ τὰ ψευδῆ λέγειν τοὺσ μάλιστα εἰδότασ ὅτι ψεύδεται. τίσ γὰρ ἄπειρόσ ἐστι τῶν ἑαυτοῦ πραγμάτων; ἢ τίσ ἠλίθιοσ οὕτωσ ὅστισ οὐκ οἶδεν πότερον πόνοισ ἢ ῥᾳθυμίᾳ χαίρει καὶ πότερον ἥδεται πλέον ἔχων ἢ τὰ δίκαια πράττων καὶ πότερον ἡδονῶν ἥττων ἐστὶν ἢ τῶν καλῶν πράξεων ἐραστήσ; καὶ τοίνυν ὃ μάλιστα οἰέται, χαρίζεσθαι τοῖσ ἐπαινουμένοισ, ἐμοὶ δοκεῖ τούτου καὶ μάλιστα ἀποτυγχάνειν·

τοὐναντίον γὰρ ἀπεχθάνεσθαι μᾶλλον ἢ χαρίζεσθαι τοῖσ μὴ τελέωσ κούφοισ. αὐτίκα ὁ τὸν πένητα μακαρίζων ὡσ πλούσιον αὐτὸσ μὲν ψεύδεται, τῷ δὲ μακαριζομένῳ τὴν πενίαν ὀνειδίζει.

πάλιν ὁ τὸν αἴσχιστον ὡσ καλὸν ἐπαινῶν ἄλλο τι ἢ προφέρει τὸ αἶσχοσ αὐτῷ; ἢ ὁ τὸν ἀνάπηρον ὁλόκληρον εἶναι λέγων πῶσ ἂν χαρίζοιτο ὑπομιμνήσκων τῆσ ἀτυχίασ; ὁ δὲ αὖ τὸν ἀνόητον ὡσ φρόνιμον ὑμνῶν, οὗτοσ ἂν τυχὸν ἁπάντων εἰή πιθανώτεροσ διὰ τὴν ἄνοιαν τοῦ ἀκούοντοσ καὶ τοσούτῳ γε μείζονα ἐργάζεται βλάβην· ἀναπείθει γὰρ ὑπὲρ ἑαυτοῦ βουλεύεσθαι καὶ μὴ τοῖσ φρονίμοισ ἐπιτρέπειν.

καθόλου δὲ φωραθεὶσ μὲν ὁ κόλαξ οὐ καταγιγνώσκεται μόνον, ἀλλὰ καὶ μισεῖται·

δοκεῖ γὰρ καταγελῶν λέγειν· πείσασ δὲ ὡσ ἀληθῶσ λέγει οὐ μεγάλησ τινὸσ τυγχάνει χάριτοσ. τί γὰρ καὶ δοκεῖ χαρίζεσθαι τἀληθῆ λέγων; πολύ γε μὴν πονηρότερόσ ἐστι τῶν ψευδομένων μαρτύρων.

οἱ μὲν γὰρ οὐ διαφθείρουσι τὸν δικαστήν, ἀλλὰ μόνον ἐξαπατῶσιν· ὁ δὲ κολακεύων ἅμα δεκάζει τῷ ἐπαίνῳ. ἵνα δὲ μήτε ἐγὼ κολακείασ αἰτίαν ἔχω τοῖσ θέλουσι διαβάλλειν μήτε σὺ τοῦ κατ’ ὀφθαλμοὺσ ἐθέλειν ἐπαινεῖσθαι, ποιήσομαι τοὺσ λόγουσ ὑπὲρ τοῦ χρηστοῦ βασιλέωσ, ὁποῖον εἶναι δεῖ καὶ τίσ ἡ διαφορὰ τοῦ προσποιουμένου μὲν ἄρχοντοσ εἶναι, πλεῖστον δὲ ἀπέχοντοσ ἀρχῆσ καὶ βασιλείασ.

εἰ δέ τισ φήσει με τοὺσ αὐτοὺσ ποιεῖσθαι λόγουσ, τοῦτο ἂν εἰή κοινὸν ἐμοὶ τὸ ἔγκλημα καὶ Σωκράτει.

φασὶ γάρ ποτε Ἱππίαν τὸν Ἠλεῖον, διὰ χρόνου πλείονοσ ἀκούοντα τοῦ Σωκράτουσ περὶ δικαιοσύνησ καὶ ἀρετῆσ λέγοντοσ, καὶ παραβάλλοντοσ, ὥσπερ εἰώθει, τοὺσ κυβερνήτασ καὶ ἰατροὺσ καὶ σκυτοτόμουσ καὶ κεραμέασ, εἰπεῖν, ἅτε σοφιστήν, Πάλιν σὺ ταὐτά, Σώκρατεσ; καὶ ὅσ γελάσασ ἔφη, Καὶ περὶ τῶν αὐτῶν.

σὺ μὲν γάρ, ὡσ ἐοίκεν, ὑπὸ σοφίασ οὐδέποτε ταὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν λέγεισ, ἡμῖν δὲ ἓν τοῦτο δοκεῖ τῶν καλλίστων εἶναι. τοὺσ μὲν γὰρ ψευδομένουσ οἴδαμεν πολλὰ καὶ ἀνόμοια λέγοντασ· τοῖσ δὲ ἀληθεύουσιν οὐχ οἱο͂́ν τε ἕτερα εἰπεῖν τῶν ἀληθῶν.

ἐγὼ δὲ εἰ μὲν ἑώρων ἄλλην ὑπόθεσιν σπουδαιοτέραν ἢ σοὶ μᾶλλον προσήκουσαν, ἐκείνην ἂν ἐπεχείρουν ποιήσασθαι. νῦν δὲ οὔτε ἰατρὸν ἄλλουσ τινὰσ ἀκούειν λόγουσ φαίην ἂν ὀρθῶσ ἢ τοὺσ περὶ ὑγιείασσώματοσ καὶ νόσου· οὔτε κυβερνήτην ἢ τοὺσ περὶ ὡρῶν καὶ ἀνέμων καὶ ἄστρων· οὗτοι γὰρ κυβερνητικοὶ δικαίωσ λέγονται·

οὔτε ἄρχοντα καὶ βασιλέα ἢ τοὺσ περὶ ἀρχῆσ τε καὶ διοικήσεωσ ἀνθρώπων.

ὡσ δὲ καὶ περὶ τούτων ἐνόμιζε Σωκράτησ πειράσομαι εἰπεῖν. τὴν περὶ τῆσ εὐδαιμονίασ ἐπύθετο τοῦ Σωκράτουσ ὁ ἐκεῖνο τὸ ἐρώτημα ἐρωτήσασ, ὦ Σώκρατεσ, ἔφη, τοῦτο μὲν ἐπίστασαι παντὸσ μᾶλλον, ὅτι τῶν ὑπὸ τὸν ἥλιον ἀνθρώπων ἐκεῖνόσ ἐστιν ἰσχυρότατοσ καὶ μηδὲ τῶν θεῶν αὐτῶν ἥττονα ἔχων δύναμιν, ᾧ γε ἔνεστι καὶ τὰ ἀδύνατα δοκοῦντα ποιῆσαι δυνατά, εἰ βούλοιτο πεζεύεσθαι μὲν τὴν θάλατταν, πλεῖσθαι δὲ τὰ ὄρη, τοὺσ δὲ ποταμοὺσ ἐκλείπειν ὑπὸ ἀνθρώπων πινομένουσ.

ἢ οὐκ ἀκήκοασ ὅτι Ξέρξησ ὁ τῶν Περσῶν βασιλεὺσ τὴν μὲν γῆν ἐποίησε θάλατταν, διελὼν τὸ μέγιστον τῶν ὀρῶν καὶ διαστήσασ ἀπὸ τῆσ ἠπείρου τὸν Ἄθω, διὰ δὲ τῆσ θαλάττησ τὸν πεζὸν στρατὸν ἄγων ἤλαυνεν ἐφ’ ἁρ́ματοσ;

ὥσπερ οἶμαι τὸν Ποσειδῶνά φησιν Ὅμηροσ· καὶ τυχὸν ὁμοίωσ οἵ τε δελφῖνεσ καὶ τὰ κήτη κάτωθεν ὑπέπλει τὴν σχεδίαν, ὁπότε ἐκεῖνοσ ἤλαυνεν. καὶ ὁ Σωκράτησ, Οὐδὲ τοῦτό σοι ἔχω εἰπεῖν, εἴτε μέγιστον ὁ ταῦτα ποιῶν δύναται, καθάπερ σὺ λέγεισ, εἴτε ἐλάχιστον ἢ τὸ παράπαν οὐδέν.

αὐτίκα εἰ μὲν ἦν σώφρων καὶ ἀνδρεῖοσ καὶ δίκαιοσ καὶ μετὰ γνώμησ ἔπραττεν ὅσα ἔπραττεν, ἰσχυρὸν αὐτὸν ἡγοῦμαι καὶ μεγίστην ἔχειν τῷ ὄντι δύναμιν· εἴ δὲ αὖ δειλὸσ καὶ ἀνόητοσ καὶ ἀσελγὴσ καὶ παράνομοσ καὶ δι’ ὕβριν ταῦτα ἐπιχειρῶν, τοὐναντίον ἔμοιγε ἀσθενέστεροσ εἶναι δοκεῖ τῶν σφόδρα πενήτων καὶ μηδὲ ἕνα γῆσ κεκτημένων βῶλον, ὥστε διαθρύψαι μακέλλῃ τροφῆσ ἕνεκεν, .

δὲ ἀπώσασθαι λύπην, ἐνίοτε μηδενὸσ λυπηροῦ παρόντοσ, οὐ δυνάμενοσ δὲ ὑπομεῖναι πόνουσ, οὐδὲ τοὺσ ἡδονῆσ ἕνεκεν γιγνομένουσ, ἀδύνατοσ δὲ τῆσ ψυχῆσ ἀπελάσαι φόβον, οὐδὲν ὠφελοῦντα ἐν τοῖσ δεινοῖσ, ἀλλὰ τὰ μέγιστα βλάπτοντα, πῶσ οὐκ ἄνανδροσ σφόδρα, ἡττώμενοσ μὲν γυναικῶν, ἡττώμενοσ δὲ εὐνούχων;

ἢ σὺ ἰσχυρὸν εἶναι λέγεισ τὸν καὶ τοῦ μαλακωτάτου πάντων ἀσθενέστερον, ὕπνου;

ὑφ’ οὗ ξυμποδισθεὶσ πολλάκισ ἄνευ δεσμῶν οὐχ ὅπωσ ἄλλοισ, ἀλλ’ οὐδ’ ἑαυτῷ δύναται βοηθεῖν οὐδὲ ἐπίκουρον οὐδένα καλέσαι τῶν βουλομένων ἀμύνειν; ταῦτα δὲ ἀκούσασ εἶπεν, Ἐκεῖνο μέντοι οἶσθα δήπου, ὦ Σώκρατεσ, ὅτι τῆσ ἁπάσησ οἰκουμένησ τοῦ πλείστου καὶ ἀρίστου βασιλεύει μέρουσ.

ἔξω γὰρ τῆσ Ἑλλάδοσ καὶ τῆσ Ἰταλίασ καί τινων ὀλίγων ἐθνῶν ἄλλων τῶν κατὰ τὴν Εὐρώπην ξύμπαντα τἄλλα ὑφ’ ἑαυτῷ πεποίηται, καὶ τῆσ μὲν καλουμένησ Ἀσίασ ὅλησ ἄρχει μέχρισ Ἰνδῶν· πολλοὺσ δὲ καὶ αὐτῶν φασιν ὑπακούειν·

τῆσ δὲ Λιβύησ τοῦ πλείονοσ μέρουσ· ἐν δὲ τῇ Εὐρώπῃ Θρᾴκησ καὶ Μακεδονίασ· ἁπάντων τούτων κρατεῖ· ὅθεν δὴ καὶ μέγασ βασιλεὺσ κέκληται μόνοσ ἐκεῖνοσ. καὶ ὁ Σωκράτησ εἶπεν, Ἀλλ’ οὐδὲ τοῦτο οἶδα ὅλωσ γε, εἰ βασιλεύσ ἐστι τὴν ἀρχὴνοὐδεμιᾶσ πόλεωσ ἢ κώμησ.

σὺ ἄρα, εἶπε, μόνοσ ἀνήκοοσ εἶ τούτων ἃ πάντεσ ἴσασιν; ἀκούω, ἔφη, πολλῶν λεγόντων ἃ σὺ λέγεισ καὶ Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων· ὃ δὲ οὐκ ἐᾷ με γιγνώσκειν ὃ λέγω τοιοῦτόν ἐστιν· οὐκ οἶδα, ὦ ἄριστε, εἰ νομίμωσ καὶ δικαίωσ τούτων ἁπάντων προέστηκεν καὶ τοιοῦτοσ ὢν ὁποῖον εἴρηκα πολλάκισ·

εἰ μὲν γὰρ εὐγνώμων καὶ φιλάνθρωποσ καὶ νόμιμοσ ὢν ἐπὶ σωτηρίᾳ καὶ τῷ συμφέροντι τῶν ἀρχομένων ἐπιμελεῖται, αὐτὸσ πρῶτοσ εὐδαίμων ὤν, καθάπερ εἶπον, καὶ τοῖσ ἄλλοισ μεταδιδοὺσ τῆσ αὑτοῦ εὐδαιμονίασ, οὐ δίχα θεὶσ τό τε αὑτοῦ καὶ τὸ τῶν ἀρχομένων συμφέρον, ἀλλὰ τότε χαίρων μάλιστα καὶ τότε νομίζωνἄριστα πράττειν, ὅταν ὁρᾷ καλῶσ πράττοντασ τοὺσ ἀρχομένουσ, δυνάμει τε μέγιστόσ ἐστιν καὶ βασιλεὺσ ἀληθῶσ· δὲ καὶ πλείστασ καρπούμενοσ ἡδονάσ, ῥᾳθύμωσ δὲ διάγων καὶἀπόνωσ·

τοὺσ δὲ ὑπηκόουσ ἅπαντασ ἡγούμενοσ δούλουσ καὶ ὑπηρέτασ τῆσ αὑτοῦ τρυφῆσ, οὐδὲ ποιμένοσ ἐπιεικοῦσ ἔχων ἦθοσ, σκέπησ καὶ νομῆσ προνοούμενοσ τοῖσ αὑτοῦ κτήνεσιν, ἔτι δὲ θῆρασ ἀπαμύνων καὶ φῶρασ προφυλάττων, ἀλλ’ αὐτὸσ πρῶτοσ διαρπάζων τε καὶ φθείρων καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἐπιτρέπων, καθάπερ, οἶμαι, πολεμίωνλείαν, οὐκ ἄν ποτε εἴποιμι τὸν τοιοῦτον ἄρχοντα ἢ αὐτοκράτορα ἢ βασιλέα, πολὺ δὲ μᾶλλον τύραννον καὶ λευστῆρα, ὥσ ποτε προσεῖπεν ὁ Ἀπόλλων τὸν Σικυώνιον τύραννον, εἰ καὶ πολλὰσ μὲν ἔχοι τιάρασ, πολλὰ δὲ σκῆπτρα ὑπακούοιεν αὐτῷ.

τοιαῦτα μὲν ἐκεῖνοσ εἰώθει λέγειν, προτρέπων ἀεὶ πρὸσ ἀρετὴν καὶ βελτίουσ ποιῶν καὶ ἄρχοντασ καὶ ἰδιώτασ.

ὅμοια δὲ εἰρήκασι περὶ ἀρχῆσ καὶ βασιλείασ οἱ μετ’ αὐτόν, ὡσ οἱο͂́ν τε ἑπόμενοι τῇ σοφωτάτῃ γνώμῃ. αὐτὰ δὲ πρῶτα δηλοῖ τὰ ὀνόματα τὴν διαφορὰν τῶν πραγμάτων. λέγεται γὰρ ἡ μὲν ἀρχὴ νόμιμοσ ἀνθρώπων διοίκησισ καὶ πρόνοια ἀνθρώπων κατὰ νόμον, βασιλεία δὲ ἀνυπεύθυνοσ ἀρχή, ὁ δὲ νόμοσ βασιλέωσ δόγμα.

ὁ δὲ τύραννοσ καὶ ἡ τυραννὶσ ἐναντίον τούτοισ βίαιοσ καὶ παράνομοσ χρῆσισ ἀνθρώπων τοῦ δοκοῦντοσ ἰσχύειν πλέον.

τρία γὰρ εἴδη, τὰ φανερώτατα, πολιτειῶν γιγνομένων κατὰ νόμον καὶ δίκην μετὰ δαίμονόσ τε ἀγαθοῦ καὶ τύχησ ὁμοίασ·

μία μὲν ἡ πρώτη καὶ μάλιστα συμβῆναι δυνατή, περὶ ἧσ ὁ νῦν λόγοσ, εὖ διοικουμένησ πόλεωσ ἢ πλειόνων ἐθνῶν ἢ ξυμπάντων ἀνθρώπων ἑνὸσ ἀνδρὸσ ἀγαθοῦ γνώμῃ καὶ ἀρετῇ· δευτέρα δὲ ἀριστοκρατία καλουμένη, οὔτε ἑνὸσ οὔτε πολλῶν τινων, ἀλλὰ ὀλίγων τῶν ἀρίστων ἡγουμένων, πλεῖον ἀπέχουσα ἤδη τοῦ δυνατοῦ καὶ τοῦ συμφέροντοσ·

οὐκ ἀγαθὸν πολυκοιρανίη·

εἷσ κοίρανοσ ἔστω, εἷσ βασιλεύσ, ᾧ ἔδωκε Κρόνου παῖσ ἀγκυλομήτεω. τρίτη δὲ πασῶν ἀδυνατωτάτη σχεδὸν ἡ σωφροσύνῃ καὶ ἀρετῇ δήμου προσδοκῶσά ποτε εὑρήσειν κατάστασιν ἐπιεικῆ καὶ νόμιμον, δημοκρατία προσαγορευομένη, ἐπιεικὲσ ὄνομα καὶ πρᾷον, εἴπερ ἦν δυνατόν.

τρισὶ δὲ ταύταισ, ὥσπερ εἴρηται, πολιτείαισ τρεῖσ ἐναντίαι παράνομοι διαφθοραί, ἡ μὲν πρώτη τε καὶ ἀρίστη καὶ μόνη δυνατή, τυραννίσ, ἑνὸσ ὕβρει καὶ βίᾳ τοῦ κακίστου τῶν ἄλλων ἀπολλυμένων·

ἡ δὲ μετ’ ἐκείνην ὀλιγαρχία, σκληρὰ καὶ ἄδικοσ πλεονεξία πλουσίων τινῶν καὶ πονηρῶν ὀλίγων ἐπὶ τοὺσ πολλοὺσ καὶ ἀπόρουσ συστᾶσα· ἡ δὲ ἑξῆσ ποικίλη καὶ παντοδαπὴ φορὰ πλήθουσ οὐδὲν εἰδότοσ ἁπλῶσ, ταραττομένου δὲ ἀεὶ καὶ ἀγριαίνοντοσὑπὸ ἀκολάστων δημαγωγῶν, ὥσπερ κλύδωνοσ ἀγρίου καὶ χαλεποῦ ὑπὸ ἀνέμων σκληρῶν μεταβαλλομένου.

τούτων μὲν οὖν ὁ λόγοσ ἄλλωσ ἐπεμνήσθη, πολλὰ παθήματα καὶ συμφορὰσ ἑκάστησ αὐτῶν ἐκ τοῦ πρότερον χρόνου δεῖξαι δυνάμενοσ· περὶ δὲ τῆσ εὐδαίμονόσ τε καὶ θείασ καταστάσεωσ τῆσ νῦν ἐπικρατούσησ χρὴ διελθεῖν ἐπιμελέστερον.

πολλαὶ μὲν οὖν εἰκόνεσ ἐναργεῖσ καὶ παραδείγματα οὐκ ἀμυδρὰ τῆσδε τῆσ ἀρχῆσ, ἔν τε ἀγέλαισ καὶ σμήνεσι διασημαινούσησ τῆσ φύσεωσ τὴν κατὰ φύσιν τοῦ κρείττονοσ τῶν ἐλαττόνων ἀρχὴν καὶ πρόνοιαν· ἅτε τῆσ μεγίστησ τυγχάνων παρὰ θεῶν τιμῆσ καὶ πίστεωσ.

καὶ πρῶτόν γε καὶ μάλιστα θεραπεύσει τὸ θεῖον, οὐχ ὁμολογῶν μόνον, ἀλλὰ καὶ πεπεισμένοσ εἶναι θεούσ, ἵνα δὴ καὶ αὐτὸσ ἔχῃ τοὺσ κατ’ ἀξίαν ἄρχοντασ.

ἡγεῖται δὲ τοῖσ ἄλλοισ ἀνθρώποισ συμφέρειν τὴν αὑτοῦ πρόνοιαν οὕτωσ ὡσ αὐτῷ τὴν ἐκείνων ἀρχήν.

καὶ μὴν ἐκεῖνο ἑαυτῷ συνειδὼσ ὡσ οὔποτε δῶρον δέξεται παρὰ κακῶν ἀνδρῶν, οὐδὲ τοὺσ θεοὺσ ἀναθήμασιν οὐδὲ θυσίαισ οἰέται χαίρειν τῶν ἀδίκων , παρὰ μόνων δὲ τῶν ἀγαθῶν προσίεσθαι τὰ διδόμενα. τοιγαροῦν θεραπεύειν ἀφθόνωσ αὐτοὺσ σπουδάσει καὶ τούτοισ· ἐκείνοισ γε μὴν οὐδέποτε παύσεται τιμῶν, τοῖσ καλοῖσ ἔργοισ καὶ ταῖσ δικαίαισ πράξεσιν. ἕκαστόν γε μὴν τῶν θεῶν ἱλάσκεται κατὰ δύναμιν. ἡγεῖται δὲ τὴν μὲν ἀρετὴν ὁσιότητα, τὴν δὲ κακίαν πᾶσαν ἀσέβειαν.

εἶναι γὰρ ἐναγεῖσ καὶ ἀλιτηρίουσ οὐ μόνον τοὺσ τὰ ἱερὰ συλῶντασ ἢ λέγοντάσ τι βλάσφημον περὶ τῶν θεῶν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τούσ τε δειλοὺσ καὶ ἀδίκουσ καὶ ἀκρατεῖσ καὶ ἀνοήτουσ καὶ καθόλου τοὺσ ἐναντίον τι πράττοντασ τῇ τε δυνάμει καὶ βουλήσει τῶν θεῶν. οὐ μόνον δὲ ἡγεῖται θεούσ, ἀλλὰ καὶ δαίμονασ καὶ ἡρ́ωασ ἀγαθοὺσ τὰσ τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν ψυχὰσ μεταβαλούσασ ἐκ τῆσ θνητῆσ φύσεωσ·

τοῦτο δὲ βεβαιοῖ τὸ δόγμα οὐχ ἥκιστα χαριζόμενοσ αὑτῷ.

τήν τε τῶν ἀνθρώπων ἐπιμέλειαν οὐ πάρεργον οὐδὲ ἀσχολίαν ἄλλωσ νενόμικεν, βαρυνόμενοσ οἶμαι τὰσ φροντίδασ, ἀλλὰ ἔργον αὑτοῦ καὶ τέχνην ταύτην. καὶ ὅταν μὲν ἄλλο τι ποιῇ, οὐδὲν ἡγεῖται σπουδαῖον οὐδὲ τῶν αὑτοῦ πράττειν· ὅταν δὲ ἀνθρώπουσ ὠφελῇ, τότε νομίζει τὸ προσῆκον ἀποτελεῖν, ἅτε ὑπὸ τοῦ μεγίστου θεοῦ ταχθεὶσ ἐπὶ τοῦτο τὸ ἔργον, ᾧ ἀπειθεῖν οὐ θέμισ οὐδὲν οὐδὲ ἄχθεσθαι. .

οὐδεὶσ γὰρ οὕτω μαλακὸσ οὐδὲ φιλήδονοσ ὃσ οἰχ ἥδεται τῇ αὑτοῦ πράξει, κἂν τύχῃ ἐπίπονοσ· ὡσ ἥκιστα μὲν κυβερνήτησ ἂν ἀχθεσθείη τοῖσ ἐν θαλάττῃ πόνοισ, ἥκιστα δὲ γεωργὸσ τοῖσ περὶ γεωργίαν ἔργοισ, ἥκιστα δὲ κυνηγέτησ οἷσ δεῖ θηρῶντα κάμνειν·

σφόδρα δὲ κυνηγεσία.

οὐ μὴν ἀπαξιοῖ τὸ κάμνειν καὶ ἐνοχλεῖσθαι τῶν ἄλλων ἕνεκεν, οὐδὲ ταύτῃ χεῖρον πράττειν νενόμικεν, ἐὰν δέῃ πλείστουσ αὐτὸν ἀνέχεσθαι πόνουσ καὶ πλεῖστα πράγματα ἔχειν. ὁρᾷ γὰρ ὅτι πανταχοῦ τὸ βέλτιον τοῦ ἥττονοσ ἔταξεν ὁ θεὸσ προνοεῖν τε καὶ ἄρχειν, οἱο͂ν τέχνην μὲν ἀτεχνίασ, ἀσθενείασ δὲ δύναμιν, τοῦ δὲ ἀνοήτου τὸ φρόνιμον προνοεῖν καὶ προβουλεύειν ἐποίησεν.

ἐν πάσαισ δὲ ταύταισ ταῖσ ἐπιμελείαισ τὸ ἄρχειν οὐδαμῶσ ῥᾴθυμον, ἀλλὰ ἐπίπονον, οὐδὲ πλεονεκτοῦν ἀνέσεωσ καὶ σχολῆσ, ἀλλὰ φροντίδων καὶ πόνων. αὐτίκα ἐν νηὶ ἐπιβάταισ ἔξεστιν ἀμελεῖνκαὶ μηδὲ ὁρᾶν τὴν θάλατταν, ἀλλὰ μηδὲ ὅποι γῆσ εἰσι, τὸ τοῦ λόγου, τοῦτο εἰδέναι·

καὶ πολλοὶ τὸν τρόπον τοῦτον πλέουσι ταῖσ εὐδίαισ, οἱ μὲν πεττεύοντεσ, οἱ δὲ ᾅδοντεσ, οἱ δὲ εὐωχούμενοι δι’ ἡμέρασ· ὅταν δὲ καταλάβῃ χειμών, ἐγκαλυψάμενοι περιμένουσι τὸ συμβησόμενον· οἱ δέ τινεσ καθυπνώσαντεσ οὐδὲ ἀνέστησαν, ἑώσ ἐγένοντο ἐν τῷ λιμένι. τῷ κυβερνήτῃ δὲ ἀνάγκη μὲν ὁρᾶν πρὸσ τὸ πέλαγοσ, ἀνάγκη δὲ ἀποβλέπειν εἰσ τὸν οὐρανόν, ἀνάγκη δὲ προσκοπεῖν τὴν γῆν·

οὐ μὴν οὐδὲ τὰ ἐν τῷ βυθῷ χρὴ λανθάνειν αὐτόν, ἢ λήσεται περιπεσὼν ὑφάλοισ πέτραισ ἢ ἀδήλοισ ἑρ́μασι· μόνῳ δὲ ἐκείνῳ τῆσ μὲν νυκτὸσ ἧττον ἔξεστι καθυπνῶσαι ἢ τοῖσνηχομένοισ·

ἡμέρασ δὲ εἴ πού τι βραχὺ κλέψειε τοῦ ὕπνου, καὶ τοῦτο μετέωρον καὶ ἀμφίβολον, ὡσ ἀναβοᾶν πολλάκισ ἢ τὸ ἱστίον στέλλειν ἢ παράγειν τὸ πηδάλιον ἢ ἄλλο τι τῶν ναυτικῶν· ὥστε καὶ κοιμώμενοσ ἐκεῖνοσ μᾶλλον ἐπιμελεῖται τῆσ νεὼσ ἢ τῶν ἄλλων οἱ σφόδρα ἐγρηγορότεσ. ἔν γε μὴν τῷ στρατεύεσθαι τῶν μὲν στρατιωτῶνἕκαστοσ αὑτῷ μόνῳ ἐπιμελεῖται καὶ ὅπλων καὶ τροφῆσ, καὶ ταῦτα οὐ πορίζων, ἀλλ’ ἕτοιμα ἀξιῶν ἔχειν·

μόνησ δὲ φροντίζει τῆσ ὑγιείασ τῆσ ἑαυτοῦ, μόνησ δὲ τῆσ σωτηρίασ. τῷ στρατηγῷ δὲ ἔργον ἐστὶν ἅπαντασ μὲν ὡπλίσθαι καλῶσ, ἅπαντασ δὲ εὐπορεῖν σκέπησ, οὐ μόνον δὲ τὰσ τῶν ἀνθρώπων γαστέρασ πληροῦν, ἀλλὰ καὶ τὰσ τῶν ἵππων·

ἐὰν δὲ μὴ πάντεσ ἔχωσι τὰ ἐπιτήδεια, πολὺ μᾶλλον ἄχθεται ἢ αὐτὸσ νοσῶν·

σωτηρίαν γε μὴν τὴν ἐκείνων οὐ περὶ ἐλάττονοσ ποιεῖται τῆσ αὑτοῦ. πάλιν δὲκαθ’ ἕκαστον ἡμῶν τὸ μὲν σῶμα, ἅτε ἀνόητον, οὐδὲ αὑτῷ βοηθεῖν ἱκανόν ἐστιν , ὅ γε τῆσ ψυχῆσ ἀπολιπούσησ οὐδὲ ὀλίγον δύναται διαμένειν, ἀλλὰ παραχρῆμα λύεται καὶ ἀπόλλυται·

ἡ ψυχὴ δὲ ὑπὲρ ἐκείνου πάσασ μὲν φροντίδασ φροντίζει, πάσασ δὲ ἐπινοίασ σκύλλει καὶ πολλὰ μὲν ἀνιᾶται λυπουμένη. καὶ τὸ μὲν σῶμα παρούσησ αὐτὸ μόνον αἰσθάνεται τῆσ ἀλγηδόνοσ·

ἡ ψυχὴ δὲ πρὶν ἢ γενέσθαι τὴν ἀλγηδόνα ἀνιᾶται, πολλάκισ δὲ καὶ μὴ μελλούσησ γίγνεσθαι δι’ ὀρρωδίαν. θανάτου δὲ σῶμα μὲν οὐδέποτε ᾔσθετο· ψυχὴ δὲ καὶ τούτου συνίησι, καὶ πολλὰ πάσχει ῥυομένη μὲν ἐκ νόσων τὸ σῶμα, ῥυομένη δὲ ἐκ πολέμων, ῥυομένη δὲ ἐκ χειμῶνοσ, ῥυομένη δὲ ἐκ θαλάσσησ. ὁ̣ ̣ ̓τω πανταχῇ ἐπιπονώτερον ψυχὴ καὶ ταλαιπωρότερον σώματοσ, ὅμωσ δὲ θειότερον καὶ βασιλικώτερον. καὶ μὴν τῶν γε ἀνθρώπων πᾶσ ἂν ὁμολογήσειεν ὡσ ἰσχυρότερον καὶ ἡγεμονικώτερον ἀνὴρ γυναικόσ.

ἀλλ’ ἐκείναισ μὲν τὰ πολλὰ τῶν ἔργων κατ’ οἰκίαν ἐστί, καὶ ἄπειροι μὲν ὡσ τὸ πολὺ χειμώνων διατελοῦσιν, ἄπειροι δὲ πολέμων, ἄπειροι δὲ κινδύνων. τοῖσ δὲ ἀνδράσι προσήκει μὲν στρατεύεσθαι, προσήκει δὲ ναυτιλίασ , ἀνάγκη δὲ ἐν ὑπαίθρῳ τὰ ἔργα διαπονεῖν.

ἀλλ’ οὐ διὰ τοῦτο μᾶλλον ἄν τισ μακαρίσειε τῶν ἀνδρῶν τὰσ γυναῖκασ. ὅσοι δ’ αὖ δι’ ἀσθένειάν τε καὶ μαλακίαν ἐζήλωσαν τὸν ἐκείνων βίον, ὥσπερ Σαρδανάπαλλοσ, διαβόητοι μέχρι νῦν εἰσιν ἐπὶ τοῖσ αἰσχροῖσ.

τὸ δὲ μέγιστον, ὁρᾷσ τὸν ἥλιον, πόσῳ μὲν τῶν ἀνθρώπων ὑπερέχει μακαριότητι θεὸσ ὤν·

ἀναίνεται δι’ αἰῶνοσ ἡμῖν ὑπουργῶν καὶ τῆσ ἡμετέρασ ἕνεκα σωτηρίασ πράττων ἅπαντα.

τί γὰρ ἂν ἄλλο τισ εἴποι τὸν ἥλιον ἐργάζεσθαι δι’ αἰῶνοσ ἢ ὁπόσων ἄνθρωποι δέονται;

ποιοῦντα μὲν καὶ διακρίνοντα τὰσ ὡρ́ασ, αὔξοντα δὲ καὶ τρέφοντα πάντα μὲν τὰ ζῷα, πάντα δὲ τὰ φυτά, χορηγοῦντα δὲ τὸ κάλλιστον καὶ ἥδιστον ὁραμάτων, φῶσ, οὗ χωρὶσ οὐδὲ τῶν ἄλλων ὄφελοσ οὐδὲν τῶν καλῶν, οὔτε οὐρανίων οὔτε ἐπιγείων, ἀλλ’ οὐδὲ τοῦ ζῆν· καὶ ταῦτα οὐδέποτε κάμνει χαριζόμενοσ. ἦπού γε δουλείαν δουλεύειν φαίη τισ ἂν πάνυ ἰσχυράν.

εἰ γὰρ καὶ σμικρὸν ἀμελήσειε καὶ παραβαίη τῆσ αὑτοῦ τάξεωσ, οὐδὲν κωλύει πάντα μὲν οὐρανόν, πᾶσαν δὲ γῆν, πᾶσαν δὲ θάλατταν οἴχεσθαι, πάντα δὲ τοῦτον τὸν εὐειδῆ καὶμακάριον κόσμον τὴν αἰσχίστην καὶ χαλεπωτάτην ἀκοσμίαν φανῆναι. νῦν δέ, ὥσπερ ἐν λύρᾳ φθόγγων ἁπτόμενοσ ἐμμελῶσ, οὐδέποτε ἐξίσταται τῆσ καθαρᾶσ τε καὶ ἄκρασ ἁρμονίασ, μίαν ἀεὶ καὶ τὴν αὐτὴν ἀπιὼν ὁδόν.

ἐπεὶ δὲ δεῖται μὲν ἀλέασ ἡ γῆ ὥστε γεννῆσαι τὰ φυόμενα καὶ ὥστε αὐξῆσαι καὶ ὥστε ἐπιτελέσαι, δεῖται δὲ τὰζῷα καὶ σωτηρίασ ἕνεκα τῶν σωμάτων καὶ ἡδονῆσ τῆσ κατὰ φύσιν, δεόμεθα δὲ πάντων μάλιστα ἡμεῖσ, ἅτε πλείστησ χρῄζοντεσ βοηθείασ, θέροσ ἐποίησεν ἀεὶ μᾶλλον, ἐγγυτέρω προσιὼν τῆσ ἡμετέρασ οἰκήσεωσ, ἵνα πάντα μὲν φύσῃ, πάντα δὲ θρέψῃ, πάντα δὲ τελειώσῃ, θείαν δὲ καὶ θαυμαστὴν παράσχῃ τοῖσ ἀνθρώποισ εὐφροσύνην τε καὶ ἑορτήν.

ἐπεὶ δὲ αὖ πάλιν τἄλλα τε καὶ ἡμεῖσ ἐν χρείᾳ γιγνόμεθα τῆσ ἐναντίασ κράσεωσ· δεῖται μὲν γὰρ ὑπὸ τοῦ ψύχουσ τὰ σώματα συνίστασθαι, δεῖται δὲ πυκνώσεωσ τὰ φυτά, δεῖται δὲ ὄμβρων ἡ γῆ·

πάλιν ἄπεισιν ἀφ’ ἡμῶν ἀφιστάμενοσ τὸ μέτριον. πρὸσ τὸ ἡμῖν συμφέρον, ὥστε εἴτε προσιὼν ὀλίγον ἐγγυτέρω γένοιτο, πάντα ἂν συμφλέξειεν, εἴτε ἀπιὼν μικρὸν ὑπερβάλοι, πάντα ἂν ἀποψυγείη τῷ κρύει.

ἐπεὶ δὲ ἀσθενέστεροι φέρειν ἐσμὲν τὴν μεταβολὴν ἀθρόαν γιγνομένην, κατ’ ὀλίγον ταῦτα μηχανᾶται, καὶ τρόπον τινὰ λανθάνει συνεθίζων μὲν ἡμᾶσ διὰ τοῦ ἦροσ ὑπενεγκεῖντὸ θέροσ, προγυμνάζων δὲ διὰ τοῦ μετοπώρου χειμῶνα ἀνέχεσθαι, ἐκ μὲν τοῦ χειμῶνοσ θάλπων κατ’ ὀλίγον, ἐκ δὲ τοῦ θέρουσ ἀναψύχων, ὥστε ἀλύπωσ ἀφικνεῖσθαι πρὸσ ἑκατέραν τὴν ὑπερβολήν.

ἐπεὶ δὲ αὖ τὸ φῶσ ὁρᾶσθαι μὲν ἥδιστον, πράττειν δὲ ἀδύνατον ὁτιοῦν χωρὶσ αὐτοῦ, κοιμώμενοι δὲ πᾶσαν μὲν ἡσυχίαν ἄγομεν, οὐδὲν δὲ χρώμεθα τῷ φωτί, ὅσον μὲν ἱκανὸν ἐγρηγορέναι χρόνον, ἡμέραν ἐποίησεν, ὅσον δὲ κοιμᾶσθαι ἀναγκαῖον, νύκτα ἀπέδειξε, περὶ πᾶσαν ἰὼν γῆν, ἄλλοτε ἄλλουσ ἀναπαύων τε καὶ ἀνιστάσ, ἀφιστάμενοσ μὲν ἀπὸ τῶν μηκέτι δεομένων φωτόσ, τοῖσ δὲ ἀεὶ δεομένοισ ἐπιφαινόμενοσ.

καὶ ταῦτα μηχανώμενοσ δι’ αἰῶνοσ οὐδέποτε κάμνει. ὅπου δὲ θεὸσ ὁ πάντων κάλλιστοσ καὶ φανερώτατοσ οὐχ ὑπερορᾷ τὸν ἅπαντα χρόνον ἀνθρώπων ἐπιμελούμενοσ, ἦπού γε ἄνθρωπον θεοφιλῆ καὶ φρόνιμον χρὴ βαρύνεσθαι τὸ τοιοῦτον, ἀλλὰ μὴ καθ’ ὅσον οἰο͂́σ τέ ἐστι μιμεῖσθαι τὴν ἐκείνου δύναμιν καὶ φιλανθρωπίαν;

ταῦτα δὴ λογιζόμενοσ οὐκ ἄχθεται καρτερῶν.

κατανοεῖ δὲ τοὺσ μὲν πόνουσ ὑγίειάν τε παρέχοντασ καὶ σωτηρίαν ἔτι δὲ δόξαν ἀγαθήν, τὴν δὲ αὖ τρυφὴν ἅπαντα τούτων τἀναντία. ἔτι δὲ οἱ μὲν πόνοι αὑτοὺσ ἐλάττουσ ἀεὶ ποιοῦσι καὶ φέρειν ἐλαφροτέρουσ, τὰσ δὲ ἡδονὰσ μείζουσ καὶ ἀβλαβεστέρασ, ὅταν γίγνωνται μετὰ τοὺσ πόνουσ. ἡ δέ γε τρυφὴ τοὺσ μὲν πόνουσ ἀεὶ χαλεπωτέρουσ ποιεῖ φαίνεσθαι, τὰσ δὲ ἡδονὰσ ἀπομαραίνει καὶ ἀσθενεῖσ ἀποδείκνυσιν. ὁ γὰρ ἀεὶ τρυφῶν ἄνθρωποσ, μηδέποτε δὲ ἁπτόμενοσ πόνου μηδενόσ, τελευτῶν πόνον μὲν οὐκ ἂν οὐδένα ἀνάσχοιτο, ἡδονῆσ δὲ οὐδεμιᾶσ ἂν αἴσθοιτο, οὐδὲ τῆσ σφοδροτάτησ.

ὥστε ὁ φιλόπονοσ καὶ ἐγκρατὴσ οὐ μόνον βασιλεύειν ἱκανώτερόσ ἐστιν, ἀλλὰ καὶ ἥδιον βιοτεύει πολὺ τῶν ἐναντίων.

εἰ δὲ δεῖ τὰσ αὐτὰσ μὲν φροντίδασ ἔχειν ἢ καὶ πλείουσ, πολὺ δὲμείζουσ ἀσχολίασ, ὁμοίωσ δὲ εὐλαβεῖσθαι τὰσ ἡδονάσ, ὁμοίωσ δὲ τοὺσ κινδύνουσ ὑπομένειν, πόσῳ γε κρεῖττον μετὰ δικαιοσύνησ καὶ ἀρετῆσ ἢ μετὰ πονηρίασ καὶ ἀδικίασ πάντα ταῦτα ἐπιτηδεύειν, καὶ μετὰ ἐπαίνου ἢ μετὰ ψόγου, ἀγαπώμενον μὲν ὑπὸ ἀνθρώπων, ἀγαπώμενον δὲ ὑπὸ θεῶν, ἢ τοὐναντίον μισούμενον;

καὶ τοίνυν τὸ μὲν παρὸν βραχύ τι τῷ ἀνθρώπῳ καὶ ἀσυλλόγιστον, κατέχει δὲ τοῦ βίου τὸ πλεῖστον ἡ μνήμη τῶν προγεγονότων καὶ ἡ τῶν μελλόντων ἐλπίσ.

πότερον οὖν τοῖν ἀνδροῖν ἡγώμεθα εὐφραίνειν τὴν μνήμην καὶ πότερον ἀνιᾶν, καὶ πότερον θαρρύνειν τὰσ ἐλπίδασ καὶ πότερον ἐκπλήττειν; οὐκοῦν καὶ ἡδίονα ἀνάγκη τὸν βίονεἶναι τοῦ ἀγαθοῦ βασιλέωσ. φιλίαν γε μὴν ἁπάντων νενόμικε τῶν αὑτοῦ κτημάτων κάλλιστον καὶ ἱερώτατον.

οὐ γὰρ οὕτωσ αἰσχρὸν εἶναι οὐδὲ ἐπικίνδυνον χρημάτων ἀπορεῖν ὡσ φίλων, οὐδ’ ἂν οὕτωσ τῇ χορηγίᾳ καὶ τοῖσ στρατοπέδοισ καὶ τῇ ἄλλῃ δυνάμει διαφυλάττειν τὴν εὐδαιμονίαν ὡσ τῇ πίστει τῶν φίλων. μόνοσ μὲν γὰρ οὐδεὶσ πρὸσ οὐδὲν οὐδὲ τῶν ἰδίων ἱκανόσ ἐστι·

τοῖσ δὲ βασιλεῦσιν ὅσῳ πλείω τε καὶ μείζω πράττειν ἀνάγκη, πλειόνων δεῖ καὶ τῶν συνεργούντων καὶ μετ’ εὐνοίασ πλείονοσ. ἀνάγκη γὰρ τὰ μέγιστα καὶ σπουδαιότατα τῶν πραγμάτων ἢ πιστεύειν ἑτέροισ ἢ προϊέσθαι. καὶ τοίνυν τοῖσ μὲν ἰδιώταισ οἱ νόμοι παρέχουσι τὸ μὴ ἀδικεῖσθαι ῥᾳδίωσ ὑπὸ τούτων οἷσ ἂν συμβάλωσιν ἢ χρήματα πιστεύσαντεσ ἢ οἶκον ἐπιτρέψαντεσ ἢ ἔργου τινὸσ κοινωνήσαντεσ, ζημιοῦντεσ τὸν ἀδικοῦντα·

τοῖσ δὲ βασιλεῦσι τὸ μὴ ἀδικεῖσθαι πιστεύσαντασ οὐκ ἔστι παρὰ τῶν νόμων ζητεῖν, ἀλλὰ παρὰ τῆσ εὐνοίασ. καὶ γὰρ ἰσχυροτάτουσ μὲν εἰκὸσ ἁπάντων εἶναι τοὺσ ἐγγὺσ τῶν βασιλέων καὶ τὴν ἀρχὴν συνδιοικοῦντασ.

ἀπὸ δὲ τούτων οὐκ ἔστιν ἄλλη φυλακὴ πλὴν τὸ ἀγαπᾶσθαι· καὶ τοῖσ μὲν τυχοῦσιν οὐκ ἀσφαλὲσ εἰκῇ μεταδιδόναι δυνάμεωσ, ὅσῳ δ’ ἄν τισ τοὺσ φίλουσ ἰσχυροτέρουσ ποιῇ, τοσούτῳ ἰσχυρότεροσ αὐτὸσ γίγνεται. ὁρ́α δὲ ὅτι τῶν μὲν ἄλλων κτημάτων τὰ μὲν ἀναγκαῖα μόνον καὶ χρήσιμα δοκεῖ πᾶσι, τέρψιν δὲ οὐδεμίαν παρέχεται·

τὰ δὲ ἡδέα μόνον, συμφέροντα δὲ οὔ·

τοὐναντίον δὲ τὰ πλεῖστα τῶν ἡδέων ἀσύμφορα εὑρίσκεται. καὶ τοίνυν ὅσα μὲν ἀναγκαῖα καὶ χρήσιμα τῶν κτημάτων, οὐ πάντωσ ἡδονήν τινα ἔχει τοῖσ κεκτημένοισ·

ὅσα δὲ τερπνά, οὐκ εὐθὺσ διὰ τοῦτο καὶ συμφέροντα· τοὐναντίον γὰρ πολλὰ τῶν ἡδέων ἀξύμφορα ἐξελέγχεται. αὐτίκα τείχη μὲν καὶ ὅπλα καὶ μηχανήματα καὶ στρατόπεδα τῶν ἀναγκαίων ἐστὶ κτημάτων τοῖσ κρατοῦσιν·

ἄνευ γὰρ τούτων οὐχ οἱο͂́ν τε σώζεσθαι τὴν ἀρχήν· τέρψιν δὲ οὐχ ὁρῶ ποίαν δίχα γε τῆσ ὠφελείασ ἔχει. καλὰ δὲ ἄλση καὶ οἰκίαι πολυτελεῖσ καὶ ἀνδριάντεσ καὶ γραφαὶ τῆσ παλαιᾶσ τε καὶ ἄκρασ τέχνησ καὶ χρυσοῖ κρατῆρεσ καὶ ποικίλαι τράπεζαι καὶ πορφύρα καὶ ἐλέφασ καὶ ἤλεκτροσ καὶ μύρων ὀσμαὶ καὶ θεαμάτων παντοίων καὶ ἀκουσμάτων τέρψεισ διά τε φωνῆσ καὶ ὀργάνων, ξύμπαντα ταῦτα οὐδεμιᾶσ ἕνεκα χρείασ, ἀλλ’ ἡδονῆσ εὑρημένα φαίνεται.

μόνῃ δὲ τῇ φιλίᾳ συμβέβηκεν ἁπάντων μὲν εἶναι συμφορώτατον, ἁπάντων δὲ ἥδιστον.

εὐθὺσ οἶμαι τῶν ἀναγκαίων τὰ μέγιστα, ὅπλα καὶ τείχη καὶ στρατεύματα καὶ πόλεισ, ἄνευ τῶν διοικούντων φίλων οὔτε χρήσιμα οὔτε συμφέροντα, ἀλλὰ καὶ λίαν ἐπισφαλῆ· οἱ δέ γε φίλοι καὶ δίχα τούτων ὠφέλιμοι. καὶ ταῦταμὲν ἐν πολέμῳ μόνον χρήσιμα, τοῖσ δὲ ἀεὶ βιωσομένοισ ἐν εἰρήνῃ, ἂν ᾖ δυνατόν, ἀχρεῖα καὶ βαρέα·

ἄνευ δὲ φιλίασ οὐδ’ ἐν εἰρήνῃ ζῆν ἀσφαλέσ.

καὶ μὴν ὧν εἶπον ἡδέων τὸ μὲν κοινωνεῖν φίλοισ τερπνότερον, μόνον δὲ ἀπολαύειν ἐν ἐρημίᾳ πάντων ἀηδέστατον, καὶ οὐδεὶσ ἂν ὑπομείνειεν· ἔτι δὲ λυπηρότερον, εἰ δεήσειε κοινωνεῖν τοῖσ μὴ ἀγαπῶσιν. ποία μὲν γὰρ εὐφροσύνη προσφιλήσ, εἱ̓ καὶ πάντα παρείη τὰ μέγιστἀ, ποῖον δὲ συμπόσιον ἡδὺ χωρὶσ εὐνοίασ τῶν παρόντων;

μαστεύουσιν εὔνοιαν ἀνθρώποισ ἐπῆλθε παρὰ παιδικῶν ἢ παρὰ γυναικῶν;

πολλαὶ μὲν γὰρ ἐπωνυμίαι τῆσ φιλίασ, ὥσπερ ἀμέλει καὶ χρεῖαι·

ἡ δὲ μετὰ κάλλουσ καὶ ὡρ́ασ γιγνομένη φιλία δικαίωσ ἔρωσ ὠνόμασται, καὶ δοκεῖ κάλλιστοσ τῶν θεῶν. καὶ μὴν τά γε ὠφέλιμα φάρμακα τοῖσ μὲν νοσοῦσιν ὠφέλιμα, τοῖσ δὲ ὑγιαίνουσιπεριττά.

φιλίασ δὲ καὶ τοῖσ ὑγιαίνουσιν ἀεὶ σφόδρα δεῖ καὶ τοῖσ νοσοῦσιν· ἥ συμφυλάττει μὲν πλοῦτον, ἐπαρκεῖ δὲ πενίᾳ, λαμπρύνει πρύνει μὲν δόξαν, ἀμαυροῖ δὲ ἀδοξίαν. μόνον δὲ τοῦτο τὰ μὲν δυσχερῆ πάντα μειοῖ, τὰ δὲ ἀγαθὰ πάντα αὔξει.

ποία μὲν γὰρ συμφορὰ δίχα φιλίασ οὐκ ἀφόρητοσ, ποία δὲ εὐτυχία χωρὶσ φίλωνοὐκ ἄχαρισ; εἰ δὲ σκυθρωπὸν ἐρημία καὶ πάντων φοβερώτατον, οὐ τὴν ἀνθρώπων ἐρημίαν χρὴ τοιοῦτον νομίζειν, ἀλλὰ τὴν τῶν φίλων· ἐπεὶ τῶν γε μὴ εὐνοούντων πολλάκισ ἡ ἐρημία κρείττων.

ἐγὼ μὲν γὰρ οὐδ’ εὐτυχίαν ἐκείνην νενόμικα, ἥ μηδένα ἔχει τὸν συνηδόμενον. ῥᾷον γὰρ ἄν τισ συμφορὰν τὴν χαλεπωτάτην φέροι μετὰ φίλων ἢ μόνοσ εὐτυχίαν τὴν μεγίστην. ἐν δὲ ταῖσ εὐτυχίαισ οὐδένα τὸν συνηδόμενον.

εἰ δὲ ὀφθαλμοὶ καὶ ὦτα καὶ γλῶττα καὶ χεῖρεσ ἀνθρώπῳ τοῦ παντὸσ ἄξια οὐ μόνον πρὸσ τὸ ἥδεσθαι ζῶντα, ἀλλὰ δύνασθαι ζῆν, τούτων οὐκ ἔλαττον, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον φίλοι χρήσιμοι.

διὰ μὲν γὰρ τῶν ὀφθαλμῶν μόλισ ὁρᾶν ἔστι τὰ ἐμποδών, διὰ δὲ τῶν φίλων καὶ τὰ ἐπὶ γῆσ πέρασι θεᾶσθαι.

καὶ διὰ μὲν τῶν ὤτων οὐκ ἄν τισ ἀκούσαι ἢ τῶν σφόδρα ἐγγύθεν, διὰ δὲ τῶν εὐνοούντων οὐδενὸσ τῶν ἀναγκαίων ὅπου δήποτε ἀνήκοόσ ἐστι.

καὶ τῇ μὲν γλώττῃ μόνοισ τοῖσ παροῦσι σημαίνει, καὶ ταῖσ χερσίν, εἰ καὶ σφόδρα εἰή καρτερόσ, οὐκ ἂν ἐργάσαιτο πλεῖον ἔργον ἢ δύ’ ἀνδρῶν·

διὰ δὲ τῶν φίλων δύναται καὶ πᾶσιν ἀνθρώποισ διαλέγεσθαι καὶ πάντων ἔργων ἐφικνεῖσθαι. οἱ γὰρ εὐνοοῦντεσ πάντα ἐκείνῳ συμφέροντα καὶ λέγουσι καὶ δρῶσι. τὸ δὲ δὴ πάντων παραδοξότατον, ἕνα γὰρ ὄντα ἐγχωρεῖ, ὅστισ πολύφιλοσ, πολλὰ μὲν ἐν ταὐτῷ χρόνῳ πράττειν, περὶ πολλῶν δὲ ἅμα βουλεύεσθαι, πολλὰ δὲ ὁρᾶν, πολλὰ δὲ ἀκούειν, ἐν πολλοῖσ δὲ ἅμα εἶναι τόποισ, ὃ καὶ τοῖσ θεοῖσ χαλεπόν, ὡσ μηδαμοῦ μηδὲν ἔρημον ἀπολείπεσθαι τῆσ ἐκείνου προνοίασ.

καὶ τοίνυν οὐχ ἧττον αἱ τῶν φίλων εὐπάθειαι τὸν ἀγαθὸν πεφύκασιν εὐφραίνειν τῆσ αὐτοῦ τινοσ τέρψεωσ.

πῶσ γὰρ οὐ μακαριστόν, ὅτῳ πάρεστι πολλοῖσ μὲν σώμασιν ἡδόμενον εὐφραίνεσθαι, πολλαῖσ δὲ ψυχαῖσ εὐτυχοῦντα χαίρειν; εἰ δὲ δόξα τοῖσ φιλοτίμοισ περισπούδαστον, πολλάκισ ἂν εὐδοξεῖν εἰή τῶν φίλων ἐπαινουμένων.

εἰ δὲ πλοῦτοσ πέφυκεν εὐφραίνειν τοὺσ κτωμένουσ, πολλάκισ ἂν εἰή πλούσιοσ ὁ τοῖσ φίλοισ μεταδιδοὺσ τῶν παρόντων. καὶ τοίνυν ἡδὺ μὲν χαρίζεσθαι τοῖσ ἐλευθέροισ, ἀφθόνων ὄντων, ἡδὺ δὲ λαμβάνειν δῶρα, δικαίωσ λαμβάνοντα καὶ δι’ ἀρετήν·

ὁ τοίνυν τοῖσ φίλοισ χαριζόμενοσ ἥδεται ἅμα μὲν ὡσ διδούσ, ἅμα δὲ ὡσ αὐτὸσ κτώμενοσ. καὶ γὰρ δὴ παλαιόσ ἐστιν ὁ λόγοσ ὁ κοινὰ ἀποφαίνων τὰ τῶν φίλων. οὐκοῦν ἀγαθῶν παρόντων τοῖσ ἀγαθοῖσ οὐχ ἥκιστα ἂν εἰή ταῦτα κοινά. ἐν μὲν οὖν τοῖσ ἄλλοισ οὐ πάντωσ ὑπερβάλλειν τοὺσ ἰδιώτασ ὁ τοιοῦτοσ βασιλεὺσ βούλεται, πολλαχοῦ δὲ καὶ ἔλαττον ἐκείνων ἔχειν, οἱο͂ν σχολῆσ, ῥᾳθυμίασ, ἀνέσεωσ· ἐν μόνῃ δὲ φιλίᾳ βούλεται πλεονεκτεῖν.

οὐχ οὕτωσ δ’ ἡγεῖται μακάριον ὅτι ἔξεστι κεκτῆσθαι καλλίστουσ μὲνἵππουσ, κάλλιστα δὲ ὅπλα, καλλίστην δὲ ἐσθῆτα, καὶ τἄλλα ὁμοίωσ, ἀλλ’ ὅτι φίλουσ τοὺσ καλλίστουσ, καὶ πολύ γε αἴσχιον φιλίασ ἐνδεέστερον ἔχειν τῶν ἰδιωτῶν ἢ τούτων τινόσ.

ᾧ γὰρ ἐξ ἁπάντων ἀνθρώπων ἐκλέξασθαι τοὺσ πιστοτάτουσ ὑπάρχει, καὶ σχεδὸν οὐδείσ ἐστιν ὃσ οὐκ ἂν ἄσμενοσ ὑπακούσειεν αὐτῷ βουλομένῳχρῆσθαι, πῶσ οὐ καταγέλαστον τοῦτον μὴ χρῆσθαι τοῖσ σπουδαιοτάτοισ;

οἱ μὲν γὰρ πολλοὶ τῶν δυναστῶν τοὺσ ὅπωσ δήποτε πλησίον γενομένουσ καὶ τοὺσ κολακεύειν ἐθέλοντασ, τούτουσ μόνουσ ὁρῶσι, τοὺσ δὲ ἄλλουσ πάντασ ἀπελαύνουσι, καὶ τούσ γε βελτίστουσ ἔτι μᾶλλον. ὁ δὲ ἐξ ἁπάντων ποιεῖται τὴν ἐκλογήν, ἄτοπον ἡγούμενοσΝισαίουσ μὲν ἵππουσ μεταπέμπεσθαι, ὅτι βελτίουσ εἰσὶ τῶν Θετταλῶν, καὶ κύνασ Ἰνδικάσ, ἀνθρώποισ δὲ μόνοισ χρῆσθαι τοῖσ ἐγγύσ.

πάντα γὰρ ὑπάρχει τούτῳ, δι’ ὧν ἐστι φιλία κτητόν. προσάγεται γὰρ εἰσ εὔνοιαν τοὺσ μὲν φιλοτίμουσ ἔπαινοσ, τοὺσ δὲ ἡγεμονικοὺσ τὸ ἀρχῆσ μεταλαμβάνειν, τοὺσ δὲ αὖ πολεμικοὺσ τὸ πράττειν τι τῶν πολεμικῶν, τοὺσ δὲ ἐπιμελεῖσ τὸ πράγματα διοικεῖν·

τούσ γε μὴν φιλοστόργουσ ἡ συνήθεια.

τίσ οὖν δύναται μᾶλλον ἄρχοντασ ἀποδεικνύειν; τίσ δὲ πλειόνων δεῖται τῶν ἐπιμελουμένων; τίσ δὲ κύριοσ μειζόνων μεταδοῦναι πραγμάτων; τίνι δὲ μᾶλλον ἔξεστιν ἑτέρῳ πιστεύειν τὰ πρὸσ πόλεμον; αἱ παρὰ τίνοσ δὲ τιμαὶ φανερώτεραι; ἡ παρὰ τίνι δὲ εὐδοξοτέρα τράπεζα; εἰ δὲ ὠνητὸν ὑπῆρχε φιλία, τίσ εὐπορώτεροσ χρημάτων, ὥστε μηδένα ἔχειν τὸν ἀντιποιησόμενον;

καὶ οὐ μόνον οὐδὲν ἡγεῖται ποιεῖν ἄτοπον, ἀλλὰ καὶ ἀγάλλεται μᾶλλον μὲν ὑπὸ τῶν νεωτέρων ἀγαπώμενοσ ἢ οἱ γονεῖσ, μᾶλλον δὲ ὑπὸ τῶν πρεσβυτέρων ἢ τοὺσ παῖδασ ἀγαπῶσι, μᾶλλον δὲ ὑπὸ τῶν συνόντων ἢ τοὺσ ἐξ ἴσου συνόντασ ἀγαπῶσι, μᾶλλον δὲ ὑπὸ τῶν ἀκοῇ μόνον ἀκουόντων ἢ οἱ σφόδρα ἐγγὺσ ὄντεσ ἀγαπῶσι·

φιλοσυγγενέστατοσ δὲ ὢν καὶ φιλοικειότατοσ ἔσθ’ ὅπῃ μεῖζον ἀγαθὸν νενόμικε τὴν φιλίαν τῆσ συγγενείασ.

ἄνευ μὲν γὰρ συγγενείασ οἱ φίλοι χρήσιμοι, ἄνευ δὲ φιλίασ οὐδὲ οἱ σφόδρα ἐγγὺσ ὠφέλιμοι. τοσούτου δὲ ἀξίαν κρίνει τὴν φιλίαν, ὥστε οὐδένα ἡγεῖται τῶν πώποτε ἠδικῆσθαι ὑπὸ φίλου, ἀλλὰ τοῦτο δὴ ἓν τῶν λεγομένων ἀδυνάτων εἶναι . ἅμα γάρ τισ ἀδικῶν πεφώραται καὶ δῆλον πεποίηκεν ὅτι οὐκ ἦν φίλοσ.

ὅσοι δὲ πεπόνθασι δεινόν, ὑπ’ ἐχθρῶν πεπόνθασι, λεγομένων μὲν φίλων, ἀγνοουμένων δὲ ὅτι ἦσαν ἐχθροί. δεῖ οὖν καταμέμφεσθαι τὴν αὑτῶν ἄγνοιαν, ἀλλὰ μὴ ψέγειν τὸ τῆσ φιλίασ ὄνομα. καίτοι πατέρα γε ὄντα οὐκ ἀδύνατον υἱὸν ἀδικῆσαι καὶ παῖδα περὶ τοὺσ γονέασ ἐξαμαρτεῖν·

ὁμοίωσ δὲ ἀδελφοὺσ ἀλλήλων κακόν τι ἀπολαῦσαι. οὕτωσ δὲ πάνυ τὴν φιλίαν ἱερὸν νενόμικεν ὥστε καὶ τοὺσ θεοὺσ αὑτῷ πειρᾶται ποιεῖν φίλουσ. ἐν ἅπασι μὲν οὖν τοῖσ εἰρημένοισ ἔστι συννοεῖν ὅτι πάντα τἀναντία τοῖσ τυράννοισ κακὰ πρόσεστιν ὧν ἐμνήσθημεν ἀγαθῶν, οὐχ ἥκιστα δὲ ἐν τῷ νῦν λεγομένῳ.

πάντων γὰρ ἀπορώτατόσ ἐστι φιλίασ τύραννοσ· οὐδὲ γὰρ δύναται ποιεῖσθαι φίλουσ. τοὺσ μὲν γὰρ ὁμοίουσ αὑτῷ, πονηροὺσὑφορᾶται, ὑπὸ δὲ τῶν ἀνομοίων καὶ ἀγαθῶν μισεῖται.

λεγόμενον, καὶ τοῦτον οὐ σπουδαῖον ἄνθρωπον, ἀλλὰ ἐκ τῶν ἐπιτυχόντων,ἀγνοῶν ὅτι τοῦ ἀγαθοῦ βασιλέωσ οἱ φίλοι πάντεσ εἰσὶν ὀφθαλμοί.

φιλοίκειοσ δὲ καὶ φιλοσυγγενὴσ πῶσ οὐκ ἂν εἰή διαφερόντωσ; ὅσ γε τοὺσ οἰκείουσ καὶ τοὺσ συγγενεῖσ μέροσ νενόμικε τῆσ αὑτοῦ ψυχῆσ;

καὶ προνοεῖ γε οὐ μόνον ὅπωσ μετέχωσι τῆσ λεγομένησ εὐδαιμονίασ, πολὺ δὲ μᾶλλον ὅπωσ ἄξιοι δοκῶσι κοινωνεῖντῆσ ἀρχῆσ, καὶ τοῦτο ἐσπούδακεν ἐξ ἅπαντοσ ὅπωσ μὴ διὰ τὴν συγγένειαν αὐτούσ, ἀλλὰ διὰ τὴν ἀρετὴν φαίνηται προτιμῶν.

καὶ τοὺσ μὲν ζῶντασ μάλιστα πάντων ἀγαπᾷ καὶ φίλουσ ἀναγκαίουσ νενόμικεν. τοὺσ μὲν γὰρ φίλουσ ἔστι διαλύσασθαι δυσχέρειάν τινα ἐν αὐτοῖσ ἐνιδόντα·

πρὸσ δὲ τοὺσ συγγενεῖσ οὐχ οἱο͂́ν τε διαλύσασθαιτὴν συγγένειαν, ἀλλ’ ὁποῖοί ποτ’ ἂν ὦσιν, ἀνάγκη τοῦτο ἀκούειν τὸ ὄνομα. γυναῖκα δὲ οὐ κοίτησ μόνον ἢ ἀφροδισίων κοινωνὸν νενόμικεν, βουλῆσ δὲ καὶ ἔργων καὶ τοῦ ξύμπαντοσ βίου συνεργόν.

μόνοσ δὲ τὴν εὐδαιμονίαν οὐχ ἡδυπάθειαν νενόμικε, πολὺ δὲ μᾶλλον καλοκἀγαθίαν, τὴν δὲ ἀρετὴν οὐκ ἀνάγκην, ἀλλὰβούλησιν, τὴν δὲ καρτερίαν οὐ ταλαιπωρίαν, ἀλλ’ ἀσφάλειαν, καὶ τὰσ μὲν ἡδονὰσ αὔξει τοῖσ πόνοισ καὶ μείζουσ διὰ τοῦτο καρποῦται, τοὺσ δὲ πόνουσ ἐπελαφρύνει τῷ ἔθει.

ταὐτὰ δὲ ἡγεῖται συμφέροντα καὶ ἡδέα·

ὁρᾷ γὰρ τοὺσ μὲν ἰδιώτασ, εἰ μέλλουσιν ὑγιαίνειν καὶ παραμένειν εἰσ γῆρασ, οὔποτε ἀργῷ καὶ ἀπόνῳ τῷ σώματι τροφὴν προσφέροντασ, ἀλλὰ τοὺσ μὲν τέχνασ ἐργαζομένουσ, ἐνίασ αὐτῶν καὶ πολὺν ἐχούσασ τὸν κάματον, τοὺσ μὲν χαλκέασ, τοὺσ δὲ ναυπηγούσ, τοὺσ δὲ οἰκοδόμουσ· ὅσοι δὲ κέκτηνται γῆν, διαπονοῦντασ πρότερον τὰ περὶ γεωργίαν, ὅσοι δὲ ἐν ἄστει διάγουσι, τῶν κατὰ πόλιν τι πράττοντασ·

ἀσκοῦντασ οὐκ ὄντασ ἀθλητάσ.

ἁπλῶσ δὲ εἰπεῖν, ἑκάστων τῶν μὴ σφόδρα ἀνοήτων καὶ σίτων καὶ λουτρῶν καὶ ὑγιεινῶν καὶ πάντων, ὁ ἄρχων ἁπάντων τούτων διαφέρει τῷ μὴ μάτην πονεῖν μηδὲ τὸ σῶμα μόνον αὔξειν, ἀλλ’ ἕνεκα πράξεων· ἢ γὰρ ἦλθε πρόσ τι τῶν δεομένων προνοίασ ἢ ἔφθασεν ὅπου δεῖ τάχουσ ἢ κατήνυσέν τι τῶν οὐ ῥᾳδίων ἀνυσθῆναι ἢ στρατιὰν ἐξέταξεν ἢ χώραν ἡμέρωσεν ἢ πόλιν ᾤκισεν ἢ ποταμοὺσ ἔζευξεν ἢ γῆν ὁδευτὴν ἐποίησεν.

ἐπειδὴ ἄνθρωπον ὄντα φύσει τῶν ἐν τῷ βίῳ διαφερόντων καὶ τοῦτο τῶν ἄλλων ὥσπερ παραμύθιον ἔχειν δεῖ·

ὅθεν δὴ πολλὰ πολλοῖσ προσέπεσε νοσήματα ἀγεννῆ καὶ λυμαινόμενα τὰσ ψυχάσ, ἔτι δὲ καθαιροῦντα τὸ ἀξίωμα τῆσ βασιλείασ· ὁ μὲν γὰρ ᾠδῆσ ἁλοὺσ μινυρίζων διετέλει καὶ θρηνῶν ἐν τοῖσ θεάτροισ, ἀμελήσασ δὲ τῆσ αὑτοῦ βασιλείασ, τοὺσ παλαιοὺσ ὑποκρινόμενοσ ἠγάπα βασιλέασ·

ὁ δὲ αὐλήσεωσ ἐραστὴσ ἐγένετο· ὁ δὲ ἀγαθὸσ βασιλεὺσ τῶν μὲν τοιούτων οὐδέποτε ἀκροᾶται συνεχῶσ·

κάλλιστον δὲ εὑρ́εμα ἡγεῖται κυνηγεσίαν, καὶ τούτῳ μάλιστα χαίρει· δἰ οὗ τὸ μὲν σῶμα γίγνεται ῥωμαλεώτερον, ἡ ψυχὴ δὲ ἀνδρειοτέρα, τὰ πολεμικὰ δὲ ἅπαντα ἀσκεῖται. καὶ γὰρ ἱππεῦσαι καὶ δραμεῖν ἀναγκαῖον καὶ ὑφίστασθαι πολλὰ τῶν ἀλκίμων θηρίων καὶ καῦμα ἀνέχεσθαι καὶ ψῦχοσ ὑπομένειν, πολλάκισ δὲ καὶ λιμοῦ καὶ δίψουσ πειραθῆναι, διὰ δὲ τὴν ἐπιθυμίαν ἐθίζοντα καρτερεῖν μεθ’ ἡδονῆσ οὐ μέντοι τήν γε Περσικὴν θήραν.

ἐκεῖνοι μὲν γὰρ παραδείσοισ περιλαβόντεσ, ὁπότε ἐπιθυμήσειαν, ὥσπερ ἐν εἱρκτῇ τὰ θηρία ἔκτεινον, ὡσ μήτε ζητοῦντεσ πονεῖν μήτε αὖ κινδυνεύοντεσ, ἅτεἀσθενῆ καὶ δεδουλωμένα·

ὁμοίωσ δὲ ἀφῃροῦντο τὴν ἐπὶ τῷ εὑρεῖν χαρὰν καὶ τὴν ἐπὶ τῷ φθάσαι σπουδὴν καὶ τὴν ἐπὶ τῷ συμβῆναι ἀγωνίαν. ὅμοιον γὰρ ἐποίουν ὥσπερ εἰ πολεμικοὶ φάσκοντεσ εἶναι ἀφέντεσ τὸ τοῖσ πολεμίοισ μάχεσθαι τοὺσ αἰχμαλώτουσ οἴκοι λαβόντεσ ἔκτεινον.

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION