헬라어 문장 검색 - ΑριστόΠολιτιξ́5́

(아리스토텔레스, 정치학, Book 5)

περὶ μὲν οὖν τῶν ἄλλων ὧν προειλόμεθα σχεδὸν εἴρηται περὶ πάντων· ἐφεξῆσ τοῖσ εἰρημένοισ.

δεῖ δὲ πρῶτον ὑπολαβεῖν τὴν ἀρχήν, ὅτι πολλαὶ γεγένηνται πολιτεῖαι πάντων μὲν ὁμολογούντων τὸ δίκαιον καὶ τὸ κατ’ ἀναλογίαν ἴσον, τούτου δ’ ἁμαρτανόντων, ὥσπερ εἴρηται καὶ πρότερον.

δῆμοσ μὲν γὰρ ἐγένετο ἐκ τοῦ ἴσουσ ὁτιοῦν ὄντασ οἰέσθαι ἁπλῶσ ἴσουσ εἶναι ὅτι γὰρ ἐλεύθεροι πάντεσ ὁμοίωσ, ἁπλῶσ ἴσοι εἶναι νομίζουσιν, ὀλιγαρχία δὲ ἐκ τοῦ ἀνίσουσ ἕν τι ὄντασ ὅλωσ εἶναι ἀνίσουσ ὑπολαμβάνειν κατ’ οὐσίαν γὰρ ἄνισοι ὄντεσ ἁπλῶσ ἄνισοι ὑπολαμβάνουσιν εἶναι. εἶτα οἱ μὲν ὡσ ἴσοι ὄντεσ πάντων τῶν ἴσων ἀξιοῦσι μετέχειν·

οἱ δ’ ὡσ ἄνισοι ὄντεσ πλεονεκτεῖν ζητοῦσιν, τὸ γὰρ πλεῖον ἄνισον. ἔχουσι μὲν οὖν τι πᾶσαι δίκαιον, ἡμαρτημέναι δ’ ἁπλῶσ εἰσιν.

καὶ διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν, ὅταν μὴ κατὰ τὴν ὑπόληψιν ἣν ἑκάτεροι τυγχάνουσιν ἔχοντεσ μετέχωσι τῆσ πολιτείασ, στασιάζουσιν. ἥκιστα δὲ τοῦτο πράττουσιν, οἱ κατ’ ἀρετὴν διαφέροντεσ·

μάλιστα γὰρ εὔλογον ἀνίσουσ ἁπλῶσ εἶναι τούτουσ μόνον.

εἰσὶ δέ τινεσ οἳ κατὰ γένοσ ὑπερέχοντεσ οὐκ ἀξιοῦσι τῶν ἴσων αὑτοὺσ διὰ τὴν ἀνισότητα ταύτην· εὐγενεῖσ γὰρ εἶναι δοκοῦσιν οἷσ ὑπάρχει προγόνων ἀρετὴ καὶ πλοῦτοσ. ἀρχαὶ μὲν οὖν ὡσ εἰπεῖν αὗται καὶ πηγαὶ τῶν στάσεών εἰσιν, ὅθεν στασιάζουσιν·

διὸ καὶ αἱ μεταβολαὶ γίνονται διχῶσ·

ὁτὲ μὲν γὰρ πρὸσ τὴν πολιτείαν, ὅπωσ ἐκ τῆσ καθεστηκυίασ ἄλλην μεταστήσωσιν, οἱο͂ν ἐκ δημοκρατίασ ὀλιγαρχίαν ἢ δημοκρατίαν ἐξ ὀλιγαρχίασ, ἢ πολιτείαν καὶ ἀριστοκρατίαν ἐκ τούτων, ἢ ταύτασ ἐξ ἐκείνων, ὁτὲ δ’ οὐ πρὸσ τὴν καθεστηκυῖαν πολιτείαν, ἀλλὰ τὴν μὲν κατάστασιν προαιροῦνται τὴν αὐτήν, δι’ αὑτῶν δ’ εἶναι βούλονται ταύτην, οἱο͂ν τὴν ὀλιγαρχίαν ἢ τὴν μοναρχίαν· ἔτι περὶ τοῦ μᾶλλον καὶ ἧττον, οἱο͂ν ἢ ὀλιγαρχίαν οὖσαν εἰσ τὸ μᾶλλον ὀλιγαρχεῖσθαι ἢ εἰσ τὸ ἧττον, ἢ δημοκρατίαν οὖσαν εἰσ τὸ μᾶλλον δημοκρατεῖσθαι ἢ εἰσ τὸ ἧττον, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν πολιτειῶν, ἢ ἵνα ἐπιταθῶσιν ἢ ἀνεθῶσιν·

τινεσ ἐπιχειρῆσαι καταλῦσαι τὴν βασιλείαν καὶ Παυσανίαν τὸν βασιλέα τὴν ἐφορείαν, καὶ ἐν Ἐπιδάμνῳ δὲ μετέβαλεν ἡ πολιτεία κατὰ μόριον ἀντὶ γὰρ τῶν φυλάρχων βουλὴν ἐποίησαν, εἰσ δὲ τὴν ἡλιαίαν ἐπάναγκέσ ἐστιν ἔτι τῶν ἐν τῷ πολιτεύματι βαδίζειν τὰσ ἀρχάσ, ὅταν ἐπιψηφίζηται ἀρχή τισ, ὀλιγαρχικὸν δὲ καὶ ὁ ἄρχων ὁ εἷσ ἦν ἐν τῇ πολιτείᾳ ταύτῃ.

πανταχοῦ γὰρ διὰ τὸ ἄνισον ἡ στάσισ, οὐ μὴ τοῖσ ἀνίσοισ ὑπάρχει ἀνάλογον ἀί̈διοσ γὰρ βασιλεία ἄνισοσ, ἐὰν ᾖ ἐν ἴσοισ· ὅλωσ γὰρ τὸ ἴσον ζητοῦντεσ στασιάζουσιν.

ἔστι δὲ διττὸν τὸ ἴσον· τὸ μὲν γὰρ ἀριθμῷ τὸ δὲ κατ’ ἀξίαν ἐστίν. λέγω δὲ ἀριθμῷ μὲν τὸ πλήθει ἢ μεγέθει ταὐτὸ καὶ ἴσον, κατ’ ἀξίαν δὲ τὸ τῷ λόγῳ, οἱο͂ν ὑπερέχει κατ’ ἀριθμὸν μὲν ἴσῳ τὰ τρία τοῖν δυοῖν καὶ ταῦτα τοῦ ἑνόσ, λόγῳ δὲ τὰ τέτταρα τοῖν δυοῖν καὶ ταῦτα τοῦ ἑνόσ· ἴσον γὰρ μέροσ τὰ δύο τῶν τεττάρων καὶ τὸ ἓν τοῖν δυοῖν·

ἄμφω γὰρ ἡμίση.

ὁμολογοῦντεσ δὲ τὸ ἁπλῶσ εἶναι δίκαιον τὸ κατ’ ἀξίαν, διαφέρονται, καθάπερ ἐλέχθη πρότερον, οἱ μὲν ὅτι, ἐὰν κατὰ τὶ ἴσοι ὦσιν, ὅλωσ ἴσοι νομίζουσιν εἶναι, οἱ δ’ ὅτι, ἐὰν κατὰ τὶ ἄνισοι, πάντων ἀνίσων ἀξιοῦσιν ἑαυτούσ. διὸ καὶ μάλιστα δύο γίνονται πολιτεῖαι, δῆμοσ καὶ ὀλιγαρχία· εὐγένεια γὰρ καὶ ἀρετὴ ἐν ὀλίγοισ, ταῦτα δ’ ἐν πλείοσιν·

εὐγενεῖσ γὰρ καὶ ἀγαθοὶ οὐδαμοῦ ἑκατόν, εὔποροι δὲ πολλαχοῦ.

τὸ δὲ ἁπλῶσ πάντῃ καθ’ ἑκατέραν τετάχθαι τὴν ἰσότητα φαῦλον. φανερὸν δ’ ἐκ τοῦ συμβαίνοντοσ· οὐδεμία γὰρ μόνιμοσ ἐκ τῶν τοιούτων πολιτειῶν. τούτου δ’ αἴτιον ὅτι ἀδύνατον ἀπὸ τοῦ πρώτου καὶ τοῦ ἐν ἀρχῇ ἡμαρτημένου μὴ ἀπαντᾶν εἰσ τὸ τέλοσ κακόν τι. διὸ δεῖ τὰ μὲν ἀριθμητικῇ ἰσότητι χρῆσθαι, τὰ δὲ τῇ κατ’ ἀξίαν.

ὅμωσ δὲ ἀσφαλεστέρα καὶ ἀστασίαστοσ μᾶλλον ἡ δημοκρατία τῆσ ὀλιγαρχίασ.

ἐν μὲν γὰρ ταῖσ ὀλιγαρχίαισ ἐγγίνονται δύο, ἥ τε πρὸσ ἀλλήλουσ στάσισ καὶ ἔτι ἡ πρὸσ τὸν δῆμον, ἐν δὲ ταῖσ δημοκρατίαισ ἡ πρὸσ τὴν ὀλιγαρχίαν μόνον, αὐτῷ δὲ πρὸσ αὑτόν, ὅ τι καὶ ἄξιον εἰπεῖν, οὐκ ἐγγίνεται τῷ δήμῳ στάσισ· ἔτι δὲ ἡ ἐκ τῶν μέσων πολιτεία ἐγγυτέρω τοῦ δήμου ἢ ἡ τῶν ὀλίγων·

ἥπερ ἐστὶν ἀσφαλεστάτη τῶν τοιούτων πολιτειῶν.

ἐπεὶ δὲ σκοποῦμεν ἐκ τίνων αἵ τε στάσεισ γίνονται καὶ αἱ μεταβολαὶ περὶ τὰσ πολιτείασ, ληπτέον καθόλου πρῶτον τὰσ ἀρχὰσ καὶ τὰσ αἰτίασ αὐτῶν.

εἰσὶ δὴ σχεδὸν ὡσ εἰπεῖν τρεῖσ τὸν ἀριθμόν, ἃσ διοριστέον καθ’ αὑτὰσ τύπῳ πρῶτον. δεῖ γὰρ λαβεῖν πῶσ τε ἔχοντεσ στασιάζουσι καὶ τίνων ἕνεκεν, καὶ τρίτον τίνεσ ἀρχαὶ γίνονται τῶν πολιτικῶν ταραχῶν καὶ τῶν πρὸσ ἀλλήλουσ στάσεων.

τοῦ μὲν οὖν αὐτοὺσ ἔχειν πωσ πρὸσ τὴν μεταβολὴν αἰτίαν καθόλου μάλιστα θετέον περὶ ἧσ ἤδη τυγχάνομεν εἰρηκότεσ. οἱ μὲν γὰρ ἰσότητοσ ἐφιέμενοι στασιάζουσιν ἂν νομίζωσιν ἔλαττον ἔχειν ὄντεσ ἴσοι τοῖσ πλεονεκτοῦσιν, οἱ δὲ τῆσ ἀνισότητοσ καὶ τῆσ ὑπεροχῆσ ἂν ὑπολαμβάνωσιν ὄντεσ ἄνισοι μὴ πλέον ἔχειν ἀλλ’ ἴσον ἢ ἔλαττον τούτων δ’ ἔστι μὲν ὀρέγεσθαι δικαίωσ, ἔστι δὲ καὶ ἀδίκωσ· ἐλάττουσ τε γὰρ ὄντεσ ὅπωσ ἴσοι ὦσι στασιάζουσι, καὶ ἴσοι ὄντεσ ὅπωσ μείζουσ.

πῶσ μὲν οὖν ἔχοντεσ στασιάζουσιν, εἴρηται·

περὶ ὧν δὲ στασιάζουσιν ἐστὶ κέρδοσ καὶ τιμὴ καὶ τἀναντία τούτοισ. καὶ γὰρ ἀτιμίαν φεύγοντεσ καὶ ζημίαν, ἢ ὑπὲρ αὑτῶν ἢ τῶν φίλων, στασιάζουσιν ἐν ταῖσ πόλεσιν. αἱ δ’ αἰτίαι καὶ ἀρχαὶ τῶν κινήσεων, ὅθεν αὐτοί τε διατίθενται τὸν εἰρημένον τρόπον καὶ περὶ τῶν λεχθέντων, ἔστι μὲν ὡσ τὸν ἀριθμὸν ἑπτὰ τυγχάνουσιν οὖσαι, ἔστι δ’ ὡσ πλείουσ. ὧν δύο μέν ἐστι ταὐτὰ τοῖσ εἰρημένοισ, ἀλλ’ οὐχ ὡσαύτωσ·

σφίσιν αὐτοῖσ, ὥσπερ εἴρηται πρότερον, ἀλλ’ ἑτέρουσ ὁρῶντεσ τοὺσ μὲν δικαίωσ τοὺσ δ’ ἀδίκωσ πλεονεκτοῦντασ τούτων·

ἔτι διὰ ὕβριν, διὰ φόβον, διὰ ὑπεροχήν, διὰ καταφρόνησιν, διὰ αὔξησιν τὴν παρὰ τὸ ἀνάλογον·

ἔτι δὲ ἄλλον τρόπον δι’ ἐριθείαν, δι’ ὀλιγωρίαν, διὰ μικρότητα, διὰ ἀνομοιότητα. Τούτων δὲ ὕβρισ μὲν καὶ κέρδοσ τίνα ἔχουσι δύναμιν καὶ πῶσ αἴτια, σχεδόν ἐστι φανερόν·

ὑβριζόντων τε γὰρ τῶν ἐν ταῖσ ἀρχαῖσ καὶ πλεονεκτούντων στασιάζουσι καὶ πρὸσ ἀλλήλουσ καὶ πρὸσ τὰσ πολιτείασ τὰσ διδούσασ τὴν ἐξουσίαν· ἡ δὲ πλεονεξία γίνεται ὁτὲ μὲν ἀπὸ τῶν ἰδίων ὁτὲ δὲ ἀπὸ τῶν κοινῶν. ‐ δῆλον δὲ καὶ ἡ τιμή, καὶ τί δύναται καὶ πῶσ αἰτία στάσεωσ· καὶ γὰρ αὐτοὶ ἀτιμαζόμενοι καὶ ἄλλουσ ὁρῶντεσ τιμωμένουσ στασιάζουσιν·

ταῦτα δὲ ἀδίκωσ μὲν γίνεται ὅταν παρὰ τὴν ἀξίαν ἢ τιμῶνταί τινεσ ἢ ἀτιμάζωνται, δικαίωσ δὲ ὅταν κατὰ τὴν ἀξίαν. ‐ δι’ ὑπεροχὴν δέ, ὅταν τισ ᾖ τῇ δυνάμει μείζων ἢ εἷσ ἢ πλείουσ ἢ κατὰ τὴν πόλιν καὶ τὴν δύναμιν τοῦ πολιτεύματοσ·

γίνεσθαι γὰρ εἰώθεν ἐκ τῶν τοιούτων μοναρχία ἢ δυναστεία· διὸ ἐνιαχοῦ εἰώθασιν ὀστρακίζειν, οἱο͂ν ἐν Ἄργει καὶ Ἀθήνησιν· καίτοι βέλτιον ἐξ ἀρχῆσ ὁρᾶν ὅπωσ μὴ ἐνέσονται τοσοῦτον ὑπερέχοντεσ, ἢ ἐάσαντασ γενέσθαι ἰᾶσθαι ὕστερον. ‐ διὰ δὲ φόβον στασιάζουσιν οἵ τε ἠδικηκότεσ, δεδιότεσ μὴ δῶσι δίκην, καὶ οἱ μέλλοντεσ ἀδικεῖσθαι, βουλόμενοι φθάσαι πρὶν ἀδικηθῆναι, ὥσπερ ἐν Ῥόδῳ συνέστησαν οἱ γνώριμοι ἐπὶ τὸν δῆμον διὰ τὰσ ἐπιφερομένασ δίκασ.

μάχην κακῶσ πολιτευομένων ἡ δημοκρατία διεφθάρη, καὶ ἡ Μεγαρέων δι’ ἀταξίαν καὶ ἀναρχίαν ἡττηθέντων, καὶ ἐν Συρακούσαισ πρὸ τῆσ Γέλωνοσ τυραννίδοσ, καὶ ἐν Ῥόδῳ ὁ δῆμοσ πρὸ τῆσ ἐπαναστάσεωσ.

γίνονται δὲ καὶ δι’ αὔξησιν τὴν παρὰ τὸ ἀνάλογον μεταβολαὶ τῶν πολιτειῶν.

αὐξάνοιτο παρὰ τὸ ἀνάλογον, οὕτω καὶ πόλισ σύγκειται ἐκ μερῶν, ὧν πολλάκισ λανθάνει τι αὐξανόμενον, οἱο͂ν τὸ τῶν ἀπόρων πλῆθοσ ἐν ταῖσ δημοκρατίαισ καὶ πολιτείαισ.

Ιἀπύγων μικρὸν ὕστερον τῶν Μηδικῶν δημοκρατία ἐγένετο ἐκ πολιτείασ, καὶ ἐν Ἄργει τῶν ἐν τῇ ἑβδόμῃ ἀπολομένων ὑπὸ Κλεομένουσ τοῦ Λάκωνοσ ἠναγκάσθησαν παραδέξασθαι τῶν περιοίκων τινάσ, καὶ ἐν Ἀθήναισ ἀτυχούντων πεζῇ οἱ γνώριμοι ἐλάττουσ ἐγένοντο διὰ τὸ ἐκ καταλόγου στρατεύεσθαι ὑπὸ τὸν Λακωνικὸν πόλεμον.

συμβαίνει δὲ τοῦτο καὶ ἐν ταῖσ δημοκρατίαισ, ἧττον δέ·

πλειόνων γὰρ τῶν εὐπόρων γινομένων ἢ τῶν οὐσιῶν αὐξανομένων μεταβάλλουσιν εἰσ ὀλιγαρχίασ καὶ δυναστείασ. ἐν Ἡραίᾳ ἐξ αἱρετῶν γὰρ διὰ τοῦτο ἐποίησαν κληρωτάσ, ὅτι ᾑροῦντο τοὺσ ἐριθευομένουσ, καὶ δι’ ὀλιγωρίαν, ὅταν ἐάσωσιν εἰσ τὰσ ἀρχὰσ τὰσ κυρίασ παριέναι τοὺσ μὴ τῇ πολιτείᾳ φίλουσ, ὥσπερ ἐν Ὠρεῷ κατελύθη ἡ ὀλιγαρχία τῶν ἀρχόντων γενομένου Ἡρακλεοδώρου, ὃσ ἐξ ὀλιγαρχίασ πολιτείαν καὶ δημοκρατίαν κατεσκεύασεν.

‐ ἔτι διὰ τὸ παρὰ μικρόν.

μηθὲν τὸ μικρόν.

στασιωτικὸν δὲ καὶ τὸ μὴ ὁμόφυλον, ἑώσ ἂν συμπνεύσῃ·

ὥσπερ γὰρ οὐδ’ ἐκ τοῦ τυχόντοσ πλήθουσ πόλισ γίγνεται, οὕτωσ οὐδ’ ἐν τῷ τυχόντι χρόνῳ· διὸ ὅσοι ἤδη συνοίκουσ ἐδέξαντο ἢ ἐποίκουσ, οἱ πλεῖστοι διεστασίασαν· οἱο͂ν Τροιζηνίοισ Ἀχαιοὶ συνῴκησαν Σύβαριν, εἶτα πλείουσ οἱ Ἀχαιοὶ γενόμενοι ἐξέβαλον τοὺσ Τροιζηνίουσ, ὅθεν τὸ ἄγοσ συνέβη τοῖσ Συβαρίταισ· καὶ ἐν Θουρίοισ Συβαρῖται τοῖσ συνοικήσασιν πλεονεκτεῖν γὰρ ἀξιοῦντεσ ὡσ σφετέρασ τῆσ χώρασ ἐξέπεσον·

καὶ Βυζαντίοισ οἱ ἔποικοι ἐπιβουλεύοντεσ φωραθέντεσ ἐξέπεσον διὰ μάχησ· καὶ Ἀντισσαῖοι τοὺσ Χίων φυγάδασ εἰσδεξάμενοι διὰ μάχησ ἐξέβαλον· Ζαγκλαῖοι δὲ Σαμίουσ ὑποδεξάμενοι ἐξέπεσον αὐτοί·

καὶ Ἀπολλωνιᾶται οἱ ἐν τῷ Εὐξείνῳ πόντῳ ἐποίκουσ ἐπαγαγόμενοι ἐστασίασαν· καὶ Συρακούσιοι μετὰ τὰ τυραννικὰ τοὺσ ξένουσ καὶ τοὺσ μισθοφόρουσ πολίτασ ποιησάμενοι ἐστασίασαν καὶ εἰσ μάχην ἦλθον· καὶ Ἀμφιπολῖται δεξάμενοι Χαλκιδέων ἐποίκουσ ἐξέπεσον ὑπὸ τούτων οἱ πλεῖστοι αὐτῶν.

στασιάζουσι δ’ ἐν μὲν ταῖσ ὀλιγαρχίαισ οἱ πολλοὶ ὡσ ἀδικούμενοι, ὅτι οὐ μετέχουσι τῶν ἴσων, καθάπερ εἴρηται πρότερον, ἴσοι ὄντεσ, ἐν δὲ ταῖσ δημοκρατίαισ οἱ γνώριμοι, ὅτι μετέχουσι τῶν ἴσων οὐκ ἴσοι ὄντεσ. στασιάζουσι δὲ ἐνίοτε αἱ πόλεισ καὶ διὰ τοὺσ τόπουσ, ὅταν μὴ εὐφυῶσ ἔχῃ ἡ χώρα πρὸσ τὸ μίαν εἶναι πόλιν, οἱο͂ν ἐν Κλαζομεναῖσ οἱ ἐπὶ Χύτρῳ πρὸσ τοὺσ ἐν νήσῳ, καὶ Κολοφώνιοι καὶ Νοτιεῖσ·

καὶ Ἀθήνησιν οὐχ ὁμοίωσ εἰσὶν ἀλλὰ μᾶλλον δημοτικοὶ οἱ τὸν Πειραιᾶ οἰκοῦντεσ τῶν τὸ ἄστυ.

ὥσπερ γὰρ ἐν τοῖσ πολέμοισ αἱ διαβάσεισ τῶν ὀχετῶν, καὶ τῶν πάνυ σμικρῶν, διασπῶσι τὰσ φάλαγγασ, οὕτωσ ἐοίκε πᾶσα διαφορὰ ποιεῖν διάστασιν. μεγίστη μὲν οὖν ἴσωσ διάστασισ ἀρετὴ καὶ μοχθηρία, εἶτα πλοῦτοσ καὶ πενία, καὶ οὕτωσ δὴ ἑτέρα ἑτέρασ μᾶλλον, ὧν μία καὶ ἡ εἰρημένη ἐστί.

Γίγνονται μὲν οὖν αἱ στάσεισ οὐ περὶ μικρῶν ἀλλ’ ἐκ μικρῶν, στασιάζουσι δὲ περὶ μεγάλων. μάλιστα δὲ καὶ αἱ μικραὶ ἰσχύουσιν, ὅταν ἐν τοῖσ κυρίοισ γένωνται, οἱο͂ν συνέβη καὶ ἐν Συρακούσαισ ἐν τοῖσ ἀρχαίοισ χρόνοισ. μετέβαλε γὰρ ἡ πολιτεία ἐκ δύο νεανίσκων στασιασάντων τῶν ἐν ταῖσ ἀρχαῖσ ὄντων, περὶ ἐρωτικὴν αἰτίαν.

θατέρου γὰρ ἀποδημοῦντοσ ἅτεροσ ὤν τὸν ἐρώμενον αὐτοῦ ὑπεποιήσατο, πάλιν δ’ ἐκεῖνοσ τούτῳ χαλεπήνασ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ ἀνέπεισεν ὡσ αὑτὸν ἐλθεῖν· ὅθεν προσλαμβάνοντεσ τοὺσ ἐν τῷ πολιτεύματι διεστασίασαν πάντασ.

διόπερ ἀρχομένων εὐλαβεῖσθαι δεῖ τῶν τοιούτων, καὶ διαλύειν τὰσ τῶν ἡγεμόνων καὶ δυναμένων στάσεισ· ἐν ἀρχῇ γὰρ γίνεται τὸ ἁμάρτημα, ἡ δ’ ἀρχὴ λέγεται ἥμισυ εἶναι παντόσ, ὥστε καὶ τὸ ἐν αὐτῇ μικρὸν ἁμάρτημα ἀνάλογόν ἐστι πρὸσ τὰ ἐν τοῖσ ἄλλοισ μέρεσιν. ὅλωσ δὲ αἱ τῶν γνωρίμων στάσεισ συναπολαύειν ποιοῦσι καὶ τὴν ὅλην πόλιν, οἱο͂ν ἐν Ἑστιαίᾳ συνέβη μετὰ τὰ Μηδικά, δύο ἀδελφῶν περὶ τῆσ πατρῴασ νομῆσ διενεχθέντων·

ὁ μὲν γὰρ ἀπορώτεροσ, ὡσ οὐκ ἀποφαίνοντοσ τὴν οὐσίαν οὐδὲ τὸν θησαυρὸν ὃν εὑρ͂εν ὁ πατήρ, προσηγάγετο τοὺσ δημοτικούσ, ὁ δ’ ἕτεροσ ἔχων οὐσίαν πολλὴν τοὺσ εὐπόρουσ. καὶ ἐν Δελφοῖσ ἐκ κηδείασ γενομένησ διαφορᾶσ ἀρχὴ πασῶν ἐγένετο τῶν στάσεων τῶν ὕστερον·

ὁ μὲν γὰρ οἰωνισάμενόσ τι σύμπτωμα, ὡσ ἦλθεν ἐπὶ τὴν νύμφην, οὐ λαβὼν ἀπῆλθεν, οἱ δ’ ὡσ ὑβρισθέντεσ ἐνέβαλον τῶν ἱερῶν χρημάτων θύοντοσ, κἄπειτα ὡσ ἱερόσυλον ἀπέκτειναν.

καὶ περὶ Μυτιλήνην δὲ ἐξ ἐπικλήρων στάσεωσ γενομένησ πολλῶν ἐγένετο ἀρχὴ κακῶν καὶ τοῦ πολέμου τοῦ πρὸσ Ἀθηναίουσ, ἐν ᾧ Πάχησ ἔλαβε τὴν πόλιν αὐτῶν· Τιμοφάνουσ γὰρ τῶν εὐπόρων τινὸσ καταλιπόντοσ δύο θυγατέρασ, ὁ περιωσθεὶσ καὶ οὐ λαβὼν τοῖσ υἱέσιν αὑτοῦ Δέξανδροσ ἦρξε τῆσ στάσεωσ καὶ τοὺσ Ἀθηναίουσ παρώξυνε, πρόξενοσ ὢν τῆσ πόλεωσ.

καὶ ἐν Φωκεῦσιν ἐξ ἐπικλήρου στάσεωσ γενομένησ περὶ Μνασέαν τὸν Μνάσωνοσ πατέρα καὶ Εὐθυκράτη τὸν Ὀνομάρχου, ἡ στάσισ αὕτη ἀρχὴ τοῦ ἱεροῦ πολέμου κατέστη τοῖσ Φωκεῦσιν.

μετέβαλε δὲ καὶ ἐν Ἐπιδάμνῳ ἡ πολιτεία ἐκ γαμικῶν· γάρ τισ θυγατέρα, ὡσ ἐζημίωσεν αὐτὸν ὁ τοῦ ὑπομνηστευθέντοσ πατήρ, γενόμενοσ τῶν ἀρχόντων, ἅτεροσ συμπαρέλαβε τοὺσ ἐκτὸσ τῆσ πολιτείασ ὡσ ἐπηρεασθείσ.

καὶ ἐν Ἄργει οἱ γνώριμοι εὐδοκιμήσαντεσ περὶ τὴν ἐν Μαντινείᾳ μάχην τὴν πρὸσ Λακεδαιμονίουσ ἐπεχείρησαν καταλύειν τὸν δῆμον, καὶ ἐν Συρακούσαισ ὁ δῆμοσ αἴτιοσ γενόμενοσ τῆσ νίκησ τοῦ πολέμου τοῦ πρὸσ Ἀθηναίουσ ἐκ πολιτείασ εἰσ δημοκρατίαν μετέβαλεν, καὶ ἐν Χαλκίδι Φόξον τὸν τύραννον μετὰ τῶν γνωρίμων ὁ δῆμοσ ἀνελὼν εὐθὺσ εἴχετο τῆσ πολιτείασ, καὶ ἐν Ἀμβρακίᾳ πάλιν ὡσαύτωσ Περίανδρον συνεκβαλὼν τοῖσ ἐπιθεμένοισ ὁ δῆμοσ τὸν τύραννον εἰσ ἑαυτὸν περιέστησε τὴν πολιτείαν.

καὶ ὅλωσ δὴ δεῖ τοῦτο μὴ λανθάνειν, ὡσ οἱ δυνάμεωσ αἴτιοι γενόμενοι, καὶ ἰδιῶται καὶ ἀρχαὶ καὶ φυλαὶ καὶ ὅλωσ μέροσ καὶ ὁποινοῦν πλῆθοσ, στάσιν κινοῦσιν·

ἢ γὰρ οἱ τούτοισ φθονοῦντεσ τιμωμένοισ ἄρχουσι τῆσ στάσεωσ, ἢ οὗτοι διὰ τὴν ὑπεροχὴν οὐ θέλουσι μένειν ἐπὶ τῶν ἴσων.

κινοῦνται δ’ αἱ πολιτεῖαι καὶ ὅταν τἀναντία εἶναι δοκοῦντα μέρη τῆσ πόλεωσ ἰσάζῃ ἀλλήλοισ, οἱο͂ν οἱ πλούσιοι καὶ ὁ δῆμοσ, μέσον δ’ ᾖ μηθὲν ἢ μικρὸν πάμπαν· ἂν γὰρ πολὺ ὑπερέχῃ ὁποτερονοῦν τῶν μερῶν, πρὸσ τὸ φανερῶσ κρεῖττον τὸ λοιπὸν οὐ θέλει κινδυνεύειν.

διὸ καὶ οἱ κατ’ ἀρετὴν διαφέροντεσ οὐ ποιοῦσι στάσιν ὡσ εἰπεῖν· ὀλίγοι γὰρ γίγνονται πρὸσ πολλούσ.

καθόλου μὲν οὖν περὶ πάσασ τὰσ πολιτείασ αἱ ἀρχαὶ καὶ αἰτίαι τῶν στάσεων καὶ τῶν μεταβολῶν τοῦτον ἔχουσι τὸν τρόπον· κινοῦσι δὲ τὰσ πολιτείασ ὁτὲ μὲν διὰ βίασ ὁτὲ δὲ δι’ ἀπάτησ, διὰ βίασ μὲν ἢ εὐθὺσ ἐξ ἀρχῆσ ἢ ὕστερον ἀναγκάζοντεσ. καὶ γὰρ ἡ ἀπάτη διττή.

ὁτὲ μὲν γὰρ ἐξαπατήσαντεσ τὸ πρῶτον ἑκόντων μεταβάλλουσι τὴν πολιτείαν, εἶθ’ ὕστερον βίᾳ κατέχουσιν ἀκόντων, οἱο͂ν ἐπὶ τῶν Τετρακοσίων τὸν δῆμον ἐξηπάτησαν φάσκοντεσ τὸν βασιλέα χρήματα παρέξειν πρὸσ τὸν πόλεμον τὸν πρὸσ Λακεδαιμονίουσ, ψευσάμενοι δὲ κατέχειν ἐπειρῶντο τὴν πολιτείαν· ὁτὲ δὲ ἐξ ἀρχῆσ τε πείσαντεσ καὶ ὕστερον πάλιν πεισθέντων ἑκόντων ἄρχουσιν αὐτῶν.

ἁπλῶσ μὲν οὖν περὶ πάσασ τὰσ πολιτείασ ἐκ τῶν εἰρημένων συμβέβηκε γίνεσθαι τὰσ μεταβολάσ. καθ’ ἕκαστον δ’ εἶδοσ πολιτείασ ἐκ τούτων μερίζοντασ τὰ συμβαίνοντα δεῖ θεωρεῖν.

αἱ μὲν οὖν δημοκρατίαι μάλιστα μεταβάλλουσι διὰ τὴν τῶν δημαγωγῶν ἀσέλγειαν· τὰ μὲν γὰρ ἰδίᾳ συκοφαντοῦντεσ τοὺσ τὰσ οὐσίασ ἔχοντασ συστρέφουσιν αὐτούσ συνάγει γὰρ καὶ τοὺσ ἐχθίστουσ ὁ κοινὸσ φόβοσ, τὰ δὲ κοινῇ τὸ πλῆθοσ ἐπάγοντεσ.

καὶ τοῦτο ἐπὶ πολλῶν ἄν τισ ἴδοι γιγνόμενον οὕτω. καὶ γὰρ ἐν Κῷ ἡ δημοκρατία μετέβαλε πονηρῶν ἐγγενομένων δημαγωγῶν οἱ γὰρ γνώριμοι συνέστησαν·

καὶ ἐν Ῥόδῳ· μισθοφοράν τε γὰρ οἱ δημαγωγοὶ ἐπόριζον, καὶ ἐκώλυον ἀποδιδόναι τὰ ὀφειλόμενα τοῖσ τριηράρχοισ, οἱ δὲ διὰ τὰσ ἐπιφερομένασ δίκασ ἠναγκάσθησαν συστάντεσ καταλῦσαι τὸν δῆμον. κατελύθη δὲ καὶ ἐν Ἡρακλείᾳ ὁ δῆμοσ μετὰ τὸν ἀποικισμὸν εὐθὺσ διὰ τοὺσ δημαγωγούσ·

ἀδικούμενοι γὰρ ὑπ’ αὐτῶν οἱ γνώριμοι ἐξέπιπτον, ἔπειτα ἀθροισθέντεσ οἱ ἐκπίπτοντεσ καὶ κατελθόντεσ κατέλυσαν τὸν δῆμον. παραπλησίωσ δὲ καὶ ἡ ἐν Μεγάροισ κατελύθη δημοκρατία· οἱ γὰρ δημαγωγοί, ἵνα χρήματα ἔχωσι δημεύειν, ἐξέβαλον πολλοὺσ τῶν γνωρίμων, ἑώσ πολλοὺσ ἐποίησαν τοὺσ φεύγοντασ, οἱ δὲ κατιόντεσ ἐνίκησαν μαχόμενοι τὸν δῆμον καὶ κατέστησαν τὴν ὀλιγαρχίαν.

συνέβη δὲ ταὐτὸν καὶ περὶ Κύμην ἐπὶ τῆσ δημοκρατίασ ἣν κατέλυσε Θρασύμαχοσ. σχεδὸν δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἄν τισ ἴδοι θεωρῶν τὰσ μεταβολὰσ τοῦτον ἐχούσασ τὸν τρόπον.

ἀναδάστουσ ποιοῦντεσ ἢ τὰσ προσόδουσ ταῖσ λειτουργίαισ, ὁτὲ δὲ διαβάλλοντεσ, ἵν’ ἔχωσι δημεύειν τὰ κτήματα τῶν πλουσίων.

ἐπὶ δὲ τῶν ἀρχαίων, ὅτε γένοιτο ὁ αὐτὸσ δημαγωγὸσ καὶ στρατηγόσ, εἰσ τυραννίδα μετέβαλλον·

σχεδὸν γὰρ οἱ πλεῖστοι τῶν ἀρχαίων τυράννων ἐκ δημαγωγῶν γεγόνασιν. αἴτιον δὲ τοῦ τότε μὲν γίγνεσθαι νῦν δὲ μή, ὅτι τότε μὲν οἱ δημαγωγοὶ ἦσαν ἐκ τῶν στρατηγούντων οὐ γάρ πω δεινοὶ ἦσαν λέγειν, νῦν δὲ τῆσ ῥητορικῆσ ηὐξημένησ οἱ δυνάμενοι λέγειν δημαγωγοῦσι μέν, δι’ ἀπειρίαν δὲ τῶν πολεμικῶν οὐκ ἐπιτίθενται, πλὴν εἴ που βραχύ τι γέγονε τοιοῦτον.

ἐγίγνοντο δὲ τυραννίδεσ πρότερον μᾶλλον ἢ νῦν καὶ διὰ τὸ μεγάλασ ἀρχὰσ ἐγχειρίζεσθαί τισιν, ὥσπερ ἐν Μιλήτῳ ἐκ τῆσ πρυτανείασ πολλῶν γὰρ ἦν καὶ μεγάλων κύριοσ ὁ πρύτανισ.

ἔτι δὲ διὰ τὸ μὴ μεγάλασ εἶναι τότε τὰσ πόλεισ, ἀλλ’ ἐπὶ τῶν ἀγρῶν οἰκεῖν τὸν δῆμον ἄσχολον ὄντα πρὸσ τοῖσ ἔργοισ, οἱ προστάται τοῦ δήμου, ὅτε πολεμικοὶ γένοιντο, τυραννίδι ἐπετίθεντο. πάντεσ δὲ τοῦτο ἔδρων ὑπὸ τοῦ δήμου πιστευθέντεσ, ἡ δὲ πίστισ ἦν ἡ ἀπέχθεια ἡ πρὸσ τοὺσ πλουσίουσ, οἱο͂ν Ἀθήνησί τε Πεισίστρατοσ στασιάσασ πρὸσ τοὺσ πεδιακούσ, καὶ Θεαγένησ ἐν Μεγάροισ τῶν εὐπόρων τὰ κτήνη ἀποσφάξασ, λαβὼν παρὰ τὸν ποταμὸν ἐπινέμοντασ, καὶ Διονύσιοσ κατηγορῶν Δαφναίου καὶ τῶν πλουσίων ἠξιώθη τῆσ τυραννίδοσ, διὰ τὴν ἔχθραν πιστευθεὶσ ὡσ δημοτικὸσ ὤν.

μεταβάλλουσι δὲ καὶ ἐκ τῆσ πατρίασ δημοκρατίασ εἰσ τὴν νεωτάτην· ὅπου γὰρ αἱρεταὶ μὲν αἱ ἀρχαί, μὴ ἀπὸ τιμημάτων δέ, αἱρεῖται δὲ ὁ δῆμοσ, δημαγωγοῦντεσ οἱ σπουδαρχιῶντεσ εἰσ τοῦτο καθιστᾶσιν ὥστε κύριον εἶναι τὸν δῆμον καὶ τῶν νόμων.

ἄκοσ δὲ τοῦ μὴ γίγνεσθαι ἢ τοῦ γίγνεσθαι ἧττον τὸ τὰσ φυλὰσ φέρειν τοὺσ ἄρχοντασ, ἀλλὰ μὴ πάντα τὸν δῆμον.

αἱ μεταβολαὶ γίγνονται πᾶσαι σχεδὸν διὰ ταύτασ τὰσ αἰτίασ.

αἱ δ’ ὀλιγαρχίαι μεταβάλλουσι διὰ δύο μάλιστα τρόπουσ τοὺσ φανερωτάτουσ, ἕνα μὲν ἐὰν ἀδικῶσι τὸ πλῆθοσ·

αὐτῆσ συμβῇ τῆσ ὀλιγαρχίασ γίνεσθαι τὸν ἡγεμόνα, καθάπερ ἐν Νάξῳ Λύγδαμισ, ὃσ καὶ ἐτυράννησεν ὕστερον τῶν Ναξίων.

ἔχει δὲ καὶ ἡ ἐξ ἄλλων ἀρχὴ στάσεωσ διαφοράσ.

ὁτὲ μὲν γὰρ ἐξ αὐτῶν τῶν εὐπόρων, οὐ τῶν ὄντων δ’ ἐν ταῖσ ἀρχαῖσ, γίγνεται κατάλυσισ, ὅταν ὀλίγοι σφόδρα ὦσιν οἱ ἐν ταῖσ τιμαῖσ, οἱο͂ν ἐν Μασσαλίᾳ καὶ ἐν Ἴστρῳ καὶ ἐν Ἡρακλείᾳ καὶ ἐν ἄλλαισ πόλεσι συμβέβηκεν· οἱ γὰρ μὴ μετέχοντεσ τῶν ἀρχῶν ἐκίνουν, ἑώσ μετέλαβον οἱ πρεσβύτεροι πρότερον τῶν ἀδελφῶν, ὕστερον δ’ οἱ νεώτεροι πάλιν·

οὐ γὰρ ἄρχουσιν ἐνιαχοῦ μὲν ἅμα πατήρ τε καὶ υἱόσ, ἐνιαχοῦ δὲ ὁ πρεσβύτεροσ καὶ ὁ νεώτεροσ ἀδελφόσ· καὶ ἔνθα μὲν πολιτικωτέρα ἐγένετο ἡ ὀλιγαρχία, ἐν Ἴστρῳ δ’ εἰσ δῆμον ἀπετελεύτησεν, ἐν Ἡρακλείᾳ δ’ ἐξ ἐλαττόνων εἰσ ἑξακοσίουσ ἦλθεν·

μετέβαλε δὲ καὶ ἐν Κνίδῳ ἡ ὀλιγαρχία στασιασάντων τῶν γνωρίμων αὐτῶν πρὸσ αὑτοὺσ διὰ τὸ ὀλίγουσ μετέχειν καί, καθάπερ εἴρηται, εἰ πατήρ, υἱὸν μὴ μετέχειν, μηδ’ εἰ πλείουσ ἀδελφοί, ἀλλ’ ἢ τὸν πρεσβύτατον· ἐπιλαβόμενοσ γὰρ στασιαζόντων ὁ δῆμοσ, καὶ λαβὼν προστάτην ἐκ τῶν γνωρίμων, ἐπιθέμενοσ ἐκράτησεν, ἀσθενὲσ γὰρ τὸ στασιάζον·

καλῶσ ἐπιμελομένων τῶν ἐν τῇ πολιτείᾳ, ὅμωσ διὰ τὸ ὑπ’ ὀλίγων ἄρχεσθαι ἀγανακτῶν ὁ δῆμοσ μετέβαλε τὴν πολιτείαν.

τὸν ὄχλον ἐδημαγώγουν, καὶ ἐν ὅσαισ ὀλιγαρχίαισ οὐχ οὗτοι αἱροῦνται τὰσ ἀρχὰσ ἐξ ὧν οἱ ἄρχοντέσ εἰσιν, ἀλλ’ αἱ μὲν ἀρχαὶ ἐκ τιμημάτων μεγάλων εἰσὶν ἢ ἑταιριῶν, αἱροῦνται δ’ οἱ ὁπλῖται ἢ ὁ δῆμοσ, ὅπερ ἐν Ἀβύδῳ συνέβαινεν, καὶ ὅπου τὰ δικαστήρια μὴ ἐκ τοῦ πολιτεύματόσ ἐστι ‐ δημαγωγοῦντεσ γὰρ πρὸσ τὰσ κρίσεισ μεταβάλλουσι τὴν πολιτείαν, ὅπερ καὶ ἐν Ἡρακλείᾳ ἐγένετο τῇ ἐν τῷ Πόντῳ ‐ ἔτι δ’ ὅταν ἔνιοι εἰσ ἐλάττουσ ἕλκωσι τὴν ὀλιγαρχίαν·

οἱ γὰρ τὸ ἴσον ζητοῦντεσ ἀναγκάζονται βοηθὸν ἐπαγαγέσθαι τὸν δῆμον.

γίνονται δὲ μεταβολαὶ τῆσ ὀλιγαρχίασ καὶ ὅταν ἀναλώσωσι τὰ ἴδια ζῶντεσ ἀσελγῶσ· ὥσπερ Ἱππαρῖνοσ Διονύσιον ἐν Συρακούσαισ, καὶ ἐν Ἀμφιπόλει ᾧ ὄνομα ἦν Κλεότιμοσ τοὺσ ἐποίκουσ τοὺσ Χαλκιδέων ἤγαγε, καὶ ἐλθόντων διεστασίασεν αὐτοὺσ πρὸσ τοὺσ εὐπόρουσ, καὶ ἐν Αἰγίνῃ ὁ τὴν πρᾶξιν τὴν πρὸσ Χάρητα πράξασ ἐνεχείρησε μεταβαλεῖν τὴν πολιτείαν διὰ τοιαύτην αἰτίαν·

ὁτὲ μὲν οὖν ἐπιχειροῦσί τι κινεῖν, ὁτὲ δὲ κλέπτουσι τὰ κοινά, ὅθεν πρὸσ αὐτοὺσ στασιάζουσιν ἢ οὗτοι ἢ οἱ πρὸσ τούτουσ μαχόμενοι κλέπτοντασ, ὅπερ ἐν Ἀπολλωνίᾳ συνέβη τῇ ἐν τῷ Πόντῳ.

ὁμονοοῦσα δὲ ὀλιγαρχία οὐκ εὐδιάφθοροσ ἐξ αὑτῆσ. σημεῖον δὲ ἡ ἐν Φαρσάλῳ πολιτεία· ἐκεῖνοι γὰρ ὀλίγοι ὄντεσ πολλῶν κύριοί εἰσι διὰ τὸ χρῆσθαι σφίσιν αὐτοῖσ καλῶσ.

καταλύονται δὲ καὶ ὅταν ἐν τῇ ὀλιγαρχίᾳ ἑτέραν ὀλιγαρχίαν ἐμποιῶσιν.

τοῦτο δ’ ἐστὶν ὅταν τοῦ παντὸσ πολιτεύματοσ ὀλίγου ὄντοσ τῶν μεγίστων ἀρχῶν μὴ μετέχωσιν οἱ ὀλίγοι πάντεσ, ὅπερ ἐν Ἤλιδι συνέβη ποτέ· τῆσ πολιτείασ γὰρ δι’ ὀλίγων οὔσησ τῶν γερόντων ὀλίγοι πάμπαν ἐγίνοντο διὰ τὸ ἀιδίουσ εἶναι ἐνενήκοντα ὄντασ, τὴν δ’ αἱρ́εσιν δυναστευτικὴν εἶναι καὶ ὁμοίαν τῇ τῶν ἐν Λακεδαίμονι γερόντων.

γίγνεται δὲ μεταβολὴ τῶν ὀλιγαρχιῶν καὶ ἐν πολέμῳ καὶ ἐν εἰρήνῃ, ἐν μὲν πολέμῳ διὰ τὴν πρὸσ τὸν δῆμον ἀπιστίαν στρατιώταισ ἀναγκαζομένων χρῆσθαι ᾧ γὰρ ἂν ἐγχειρίσωσιν, οὗτοσ πολλάκισ γίνεται τύραννοσ, ὥσπερ ἐν Κορίνθῳ Τιμοφάνησ· ἂν δὲ πλείουσ, οὗτοι αὑτοῖσ περιποιοῦνται δυναστείαν·

ὁτὲ δὲ ταῦτα δεδιότεσ μεταδιδόασι τῷ πλήθει τῆσ πολιτείασ διὰ τὸ ἀναγκάζεσθαι τῷ δήμῳ χρῆσθαι·

ἐπὶ τῆσ τῶν Ἀλευαδῶν ἀρχῆσ τῶν περὶ Σῖμον, καὶ ἐν Ἀβύδῳ ἐπὶ τῶν ἑταιριῶν ὧν ἦν μία ἡ Ἰφιάδου.

πρότερον καὶ τὴν ἐν Ἐρετρίᾳ δ’ ὀλιγαρχίαν τὴν τῶν ἱππέων Διαγόρασ κατέλυσεν ἀδικηθεὶσ περὶ γάμον, ἐκ δὲ δικαστηρίου κρίσεωσ ἡ ἐν Ἡρακλείᾳ στάσισ ἐγένετο καὶ ἡ ἐν Θήβαισ, ἐπ’ αἰτίᾳ μοιχείασ δικαίωσ μὲν στασιαστικῶσ δὲ ποιησαμένων τὴν κόλασιν τῶν μὲν ἐν Ἡρακλείᾳ κατ’ Εὐρυτίωνοσ, τῶν δ’ ἐν Θήβαισ κατ’ Ἀρχίου ἐφιλονείκησαν γὰρ αὐτοὺσ οἱ ἐχθροὶ ὥστε δεθῆναι ἐν ἀγορᾷ ἐν τῷ κύφωνι.

πολλαὶ δὲ καὶ διὰ τὸ ἄγαν δεσποτικὰσ εἶναι τὰσ ὀλιγαρχίασ ὑπὸ τῶν ἐν τῇ πολιτείᾳ τινῶν δυσχερανάντων κατελύθησαν, ὥσπερ ἡ ἐν Κνίδῳ καὶ ἡ ἐν Χίῳ ὀλιγαρχία.

γίγνονται δὲ καὶ ἀπὸ συμπτώματοσ μεταβολαὶ καὶ τῆσ καλουμένησ πολιτείασ καὶ τῶν ὀλιγαρχιῶν ἐν ὅσαισ ἀπὸ τιμήματοσ βουλεύουσι καὶ δικάζουσι καὶ τὰσ ἄλλασ ἀρχὰσ ἄρχουσιν. τοὺσ παρόντασ καιρούσ, ὥστε μετέχειν ἐν μὲν τῇ ὀλιγαρχίᾳ ὀλίγουσ ἐν δὲ τῇ πολιτείᾳ τοὺσ μέσουσ, εὐετηρίασ γιγνομένησ δι’ εἰρήνην ἢ δι’ ἄλλην τιν’ εὐτυχίαν συμβαίνει πολλαπλασίου γίγνεσθαι τιμήματοσ ἀξίασ τὰσ αὐτὰσ κτήσεισ, ὥστε πάντασ πάντων μετέχειν, ὁτὲ μὲν ἐκ προσαγωγῆσ καὶ κατὰ μικρὸν γινομένησ τῆσ μεταβολῆσ καὶ λανθανούσησ, ὁτὲ δὲ καὶ θᾶττον.

ἐκ τῶν ἐννόμων δημοκρατιῶν καὶ ὀλιγαρχιῶν εἰσ τὰσ κυρίουσ καὶ ἐκ τούτων εἰσ ἐκείνασ.

ἐν δὲ ταῖσ ἀριστοκρατίαισ γίνονται αἱ στάσεισ αἱ μὲν διὰ τὸ ὀλίγουσ τῶν τιμῶν μετέχειν, ὅπερ εἴρηται κινεῖν καὶ τὰσ ὀλιγαρχίασ, διὰ τὸ καὶ τὴν ἀριστοκρατίαν ὀλιγαρχίαν εἶναί πωσ ἐν ἀμφοτέραισ γὰρ ὀλίγοι οἱ ἄρχοντεσ, οὐ μέντοι διὰ ταὐτὸν ὀλίγοι·

ἐπεὶ δοκεῖ γε διὰ ταῦτα καὶ ἡ ἀριστοκρατία ὀλιγαρχία εἶναι.

ἐκ τῶν ὁμοίων γὰρ ἦσαν, οὓσ φωράσαντεσ ἐπιβουλεύσαντασ ἀπέστειλαν Τάραντοσ οἰκιστάσ, ἢ ὅταν τινὲσ ἀτιμάζωνται μεγάλοι ὄντεσ καὶ μηθενὸσ ἥττουσ κατ’ ἀρετὴν ὑπό τινων ἐντιμοτέρων, οἱο͂ν Λύσανδροσ ὑπὸ τῶν βασιλέων, ἢ ὅταν ἀνδρώδησ τισ ὢν μὴ μετέχῃ τῶν τιμῶν, οἱο͂ν Κινάδων ὁ τὴν ἐπ’ Ἀγησιλάου συστήσασ ἐπίθεσιν ἐπὶ τοὺσ Σπαρτιάτασ·

ἔτι ὅταν οἱ μὲν ἀπορῶσι λίαν οἱ δ’ εὐπορῶσιν καὶ μάλιστα ἐν τοῖσ πολέμοισ τοῦτο γίνεται·

συνέβη δὲ καὶ τοῦτο ἐν Λακεδαίμονι ὑπὸ τὸν Μεσηνιακὸν πόλεμον· δῆλον δὲ καὶ τοῦτο ἐκ τῆσ Τυρταίου ποιήσεωσ τῆσ καλουμένησ Εὐνομίασ· θλιβόμενοι γάρ τινεσ διὰ τὸν πόλεμον ἠξίουν ἀνάδαστον ποιεῖν τὴν χώραν·

πόλεμον, καὶ ἐν Καρχηδόνι Ἄννων.

λύονται δὲ μάλιστα αἵ τε πολιτεῖαι καὶ αἱ ἀριστοκρατίαι διὰ τὴν ἐν αὐτῇ τῇ πολιτείᾳ τοῦ δικαίου παρέκβασιν.

ἀρχὴ γὰρ τὸ μὴ μεμεῖχθαι καλῶσ ἐν μὲν τῇ πολιτείᾳ δημοκρατίαν καὶ ὀλιγαρχίαν, ἐν δὲ τῇ ἀριστοκρατίᾳ ταῦτά τε καὶ τὴν ἀρετήν, μάλιστα δὲ τὰ δύο· λέγω δὲ τὰ δύο δῆμον καὶ ὀλιγαρχίαν.

ταῦτα γὰρ αἱ πολιτεῖαί τε πειρῶνται μιγνύναι καὶ αἱ πολλαὶ τῶν καλουμένων ἀριστοκρατιῶν. διαφέρουσι γὰρ τῶν ὀνομαζομένων πολιτειῶν αἱ ἀριστοκρατίαι τούτῳ, καὶ διὰ τοῦτ’ εἰσὶν αἱ μὲν ἧττον αἱ δὲ μᾶλλον μόνιμοι αὐτῶν· τὰσ γὰρ ἀποκλινούσασ μᾶλλον πρὸσ τὴν ὀλιγαρχίαν ἀριστοκρατίασ καλοῦσιν, τὰσ δὲ πρὸσ τὸ πλῆθοσ πολιτείασ·

διόπερ ἀσφαλέστεραι αἱ τοιαῦται τῶν ἑτέρων εἰσίν· κρεῖττόν τε γὰρ τὸ πλεῖον, καὶ μᾶλλον ἀγαπῶσιν ἴσον ἔχοντεσ, οἱ δ’ ἐν ταῖσ εὐπορίαισ, ἂν ἡ πολιτεία διδῷ τὴν ὑπεροχήν, ὑβρίζειν ζητοῦσι καὶ πλεονεκτεῖν. ὅλωσ δ’ ἐφ’ ὁπότερον ἂν ἐγκλίνῃ ἡ πολιτεία, ἐπὶ τοῦτο μεθίσταται ἑκατέρων τὸ σφέτερον αὐξανόντων, οἱο͂ν ἡ μὲν πολιτεία εἰσ δῆμον, ἀριστοκρατία δ’ εἰσ ὀλιγαρχίαν· ἢ εἰσ τἀναντία, οἱο͂ν ἡ μὲν ἀριστοκρατία εἰσ δῆμον ὡσ ἀδικούμενοι γὰρ περισπῶσιν εἰσ τοὐναντίον οἱ ἀπορώτεροι, αἱ δὲ πολιτεῖαι εἰσ ὀλιγαρχίαν μόνον γὰρ μόνιμον τὸ κατ’ ἀξίαν ἴσον καὶ τὸ ἔχειν τὰ αὑτῶν·

συνέβη δὲ τὸ εἰρημένον ἐν Θουρίοισ.

τοὺσ γνωρίμουσ συγκτήσασθαι παρὰ τὸν νόμον ἡ γὰρ πολιτεία ὀλιγαρχικωτέρα ἦν, ὥστε ἐδύναντο πλεονεκτεῖν ὁ δὲ δῆμοσ γυμνασθεὶσ ἐν τῷ πολέμῳ τῶν φρουρῶν ἐγένετο κρείττων, ἑώσ ἀφεῖσαν τῆσ χώρασ ὅσοι πλείω ἦσαν ἔχοντεσ.

ἔτι διὰ τὸ πάσασ τὰσ ἀριστοκρατικὰσ πολιτείασ ὀλιγαρχικὰσ εἶναι μᾶλλον πλεονεκτοῦσιν οἱ γνώριμοι, οἱο͂ν καὶ ἐν Λακεδαίμονι εἰσ ὀλίγουσ αἱ οὐσίαι ἔρχονται·

ἐν ἀριστοκρατίᾳ εὖ μεμειγμένῃ.

μάλιστα δὲ λανθάνουσιν αἱ ἀριστοκρατίαι μεταβάλλουσαι τῷ λύεσθαι κατὰ μικρόν, ὅπερ εἴρηται ἐν τοῖσ πρότερον καθόλου κατὰ πασῶν τῶν πολιτειῶν, ὅτι αἴτιον τῶν μεταβολῶν καὶ τὸ μικρόν ἐστιν·

ὅταν γάρ τι προῶνται τῶν πρὸσ τὴν πολιτείαν, μετὰ τοῦτο καὶ ἄλλο μικρῷ μεῖζον εὐχερέστερον κινοῦσιν, ἑώσ ἂν πάντα κινήσωσι τὸν κόσμον. συνέβη δὲ τοῦτο καὶ ἐπὶ τῆσ Θουρίων πολιτείασ.

νόμου γὰρ ὄντοσ διὰ πέντε ἐτῶν στρατηγεῖν, γενόμενοί τινεσ πολεμικοὶ τῶν νεωτέρων καὶ παρὰ τῷ πλήθει τῶν φρουρῶν εὐδοκιμοῦντεσ, καταφρονήσαντεσ τῶν ἐν τοῖσ πράγμασι καὶ νομίζοντεσ ῥᾳδίωσ κατασχήσειν, τοῦτον τὸν νόμον λύειν ἐπεχείρησαν πρῶτον, ὥστ’ ἐξεῖναι τοὺσ αὐτοὺσ συνεχῶσ στρατηγεῖν, ὁρῶντεσ τὸν δῆμον αὐτοὺσ χειροτονήσοντα προθύμωσ. συνεπείσθησαν, ὑπολαμβάνοντεσ τοῦτον κινήσαντασ τὸν νόμον ἐάσειν τὴν ἄλλην πολιτείαν, ὕστερον δὲ βουλόμενοι κωλύειν ἄλλων κινουμένων οὐκέτι πλέον ἐποίουν οὐθέν, ἀλλὰ μετέβαλεν ἡ τάξισ πᾶσα τῆσ πολιτείασ εἰσ δυναστείαν τῶν ἐπιχειρησάντων νεωτερίζειν.

πᾶσαι δ’ αἱ πολιτεῖαι λύονται ὁτὲ μὲν ἐξ αὑτῶν ὁτὲ δ’ ἔξωθεν, ὅταν ἐναντία πολιτεία ᾖ ἢ πλησίον ἢ πόρρω μὲν ἔχουσα δὲ δύναμιν.

ὅπερ συνέβαινεν ἐπ’ Ἀθηναίων καὶ Λακεδαιμονίων·

οἱ μὲν γὰρ Ἀθηναῖοι πανταχοῦ τὰσ ὀλιγαρχίασ, οἱ δὲ Λάκωνεσ τοὺσ δήμουσ κατέλυον. τῶν πολιτειῶν καὶ αἱ στάσεισ, εἴρηται σχεδόν.

περὶ δὲ σωτηρίασ καὶ κοινῇ καὶ χωρὶσ ἑκάστησ πολιτείασ ἐχόμενόν ἐστιν εἰπεῖν.

πρῶτον μὲν οὖν δῆλον ὅτι, εἴπερ ἔχομεν δι’ ὧν φθείρονται αἱ πολιτεῖαι, ἔχομεν καὶ δι’ ὧν σῴζονται· τῶν γὰρ ἐναντίων τἀναντία ποιητικά, φθορὰ δὲ σωτηρίᾳ ἐναντίον. ἐν μὲν οὖν ταῖσ εὖ κεκραμέναισ πολιτείαισ, εἰπερ ἄλλο τι δεῖ τηρεῖν ὅπωσ μηθὲν παρανομῶσι, καὶ μάλιστα τὸ μικρὸν φυλάττειν·

λανθάνει γὰρ παραδυομένη ἡ παρανομία, ὥσπερ τὰσ οὐσίασ τὸ μικρὸν δαπάνημα ἀναιρεῖ πολλάκισ γινόμενον. λανθάνει γὰρ ἡ δαπάνη διὰ τὸ μὴ ἀθρόα γίγνεσθαι· παραλογίζεται γὰρ ἡ διάνοια ὑπ’ αὐτῶν, ὥσπερ ὁ σοφιστικὸσ λόγοσ "εἰ ἕκαστον μικρόν, καὶ πάντα" ·

τοῦτο δ’ ἔστι μὲν ὥσ, ἔστι δ’ ὡσ οὔ· τὸ γὰρ ὅλον καὶ τὰ πάντα οὐ μικρόν, ἀλλὰ σύγκειται ἐκ μικρῶν. μίαν μὲν οὖν φυλακὴν ταύτην πρὸσ τὴν ἀρχὴν δεῖ ποιεῖσθαι·

ἔπειτα μὴ πιστεύειν τοῖσ σοφίσματοσ χάριν πρὸσ τὸ πλῆθοσ συγκειμένοισ, ἐξελέγχεται γὰρ ὑπὸ τῶν ἔργων ποῖα δὲ λέγομεν τῶν πολιτειῶν σοφίσματα, πρότερον εἴρηται.

εἰσ κέρδοσ, πρὸσ αὑτοὺσ δὲ καὶ τοὺσ μετέχοντασ τῷ χρῆσθαι ἀλλήλοισ δημοτικῶσ.

ὃ γὰρ ἐπὶ τοῦ πλήθουσ ζητοῦσιν οἱ δημοτικοί, τὸ ἴσον, τοῦτ’ ἐπὶ τῶν ὁμοίων οὐ μόνον δίκαιον ἀλλὰ καὶ συμφέρον ἐστίν. διὸ ἐὰν πλείουσ ὦσιν ἐν τῷ πολιτεύματι, πολλὰ συμφέρει τῶν δημοτικῶν νομοθετημάτων, οἱο͂ν τὸ ἑξαμήνουσ τὰσ ἀρχὰσ εἶναι, ἵνα πάντεσ οἱ ὅμοιοι μετέχωσιν· ἔστι γὰρ ὥσπερ δῆμοσ ἤδη οἱ ὅμοιοι διὸ καὶ ἐν τούτοισ ἐγγίγνονται δημαγωγοὶ πολλάκισ, ὥσπερ εἴρηται πρότερον, ἔπειθ’ ἧττον εἰσ δυναστείασ ἐμπίπτουσιν αἱ ὀλιγαρχίαι καὶ ἀριστοκρατίαι οὐ γὰρ ὁμοίωσ ῥᾴδιον κακουργῆσαι ὀλίγον χρόνον ἄρχοντασ καὶ πολύν, ἐπεὶ διὰ τοῦτο ἐν ταῖσ ὀλιγαρχίαισ καὶ δημοκρατίαισ γίγνονται τυραννίδεσ·

ἢ γὰρ οἱ μέγιστοι ἐν ἑκατέρᾳ ἐπιτίθενται τυραννίδι, ἔνθα μὲν οἱ δημαγωγοὶ ἔνθα δ’ οἱ δυνάσται, ἢ οἱ τὰσ μεγίστασ ἔχοντεσ ἀρχάσ, ὅταν πολὺν χρόνον ἄρχωσιν.

σῴζονται δ’ αἱ πολιτεῖαι οὐ μόνον διὰ τὸ πόρρω εἶναι τῶν διαφθειρόντων, ἀλλ’ ἐνίοτε καὶ διὰ τὸ ἐγγύσ·

φοβούμενοι γὰρ διὰ χειρῶν ἔχουσι μᾶλλον τὴν πολιτείαν.

τὴν τῆσ πολιτείασ τήρησιν, καὶ τὸ πόρρω ἐγγὺσ ποιεῖν.

ἀνδρόσ.

ἐν δὲ ταῖσ μείζοσι διὰ τριετηρίδοσ ἢ πενταετηρίδοσ, κἂν ᾖ πολλαπλάσιον ἢ πολλοστημόριον τοῦ πρότερον, ἐν ᾧ αἱ τιμήσεισ κατέστησαν τῆσ πολιτείασ, νόμον εἶναι καὶ τὰ τιμήματα ἐπιτείνειν ἢ ἀνιέναι, ἐὰν μὲν ὑπερβάλλῃ, ἐπιτείνοντασ κατὰ τὴν πολλαπλασίωσιν, ἐὰν δ’ ἐλλείπῃ, ἀνιέντασ καὶ ἐλάττω ποιοῦντασ τὴν τίμησιν.

πολιτείαν ἢ δῆμον.

κοινὸν δὲ καὶ ἐν δήμῳ καὶ ὀλιγαρχίᾳ καὶ ἐν μοναρχίᾳ καὶ πάσῃ πολιτείᾳ μήτ’ αὐξάνειν λίαν μηθένα παρὰ τὴν συμμετρίαν, ἀλλὰ μᾶλλον πειρᾶσθαι μικρὰσ καὶ πολυχρονίουσ διδόναι τιμὰσ ἢ ταχὺ μεγάλασ διαφθείρονται γάρ, καὶ φέρειν οὐ παντὸσ ἀνδρὸσ εὐτυχίαν, εἰ δὲ μή, μή τοί γ’ ἀθρόασ δόντασ ἀφαιρεῖσθαι πάλιν ἀθρόασ, ἀλλ’ ἐκ προσαγωγῆσ·

καὶ μάλιστα μὲν πειρᾶσθαι τοῖσ νόμοισ οὕτω ῥυθμίζειν ὥστε μηδένα ἐγγίγνεσθαι πολὺ ὑπερέχοντα δυνάμει μήτε φίλων μήτε χρημάτων, εἰ δὲ μή, ἀποδημητικὰσ ποιεῖσθαι τὰσ παραστάσεισ αὐτῶν.

ἐπεὶ δὲ καὶ διὰ τοὺσ ἰδίουσ βίουσ νεωτερίζουσιν, δεῖ ἐμποιεῖν ἀρχήν τινα τὴν ἐποψομένην τοὺσ ζῶντασ ἀσυμφόρωσ πρὸσ τὴν πολιτείαν, ἐν μὲν δημοκρατίᾳ πρὸσ τὴν δημοκρατίαν, ἐν δὲ ὀλιγαρχίᾳ πρὸσ τὴν ὀλιγαρχίαν, ὁμοίωσ δὲ καὶ τῶν ἄλλων πολιτειῶν ἑκάστῃ·

καὶ τὸ εὐημεροῦν δὲ τῆσ πόλεωσ ἀνὰ μέροσ φυλάττεσθαι διὰ τὰσ αὐτὰσ αἰτίασ· τούτου δ’ ἄκοσ τὸ αἰεὶ τοῖσ ἀντικειμένοισ μορίοισ ἐγχειρίζειν τὰσ πράξεισ καὶ τὰσ ἀρχάσ λέγω δ’ ἀντικεῖσθαι τοὺσ ἐπιεικεῖσ τῷ πλήθει, καὶ τοὺσ ἀπόρουσ τοῖσ εὐπόροισ, καὶ τὸ πειρᾶσθαι ἢ συμμιγνύναι τὸ τῶν ἀπόρων πλῆθοσ καὶ τὸ τῶν εὐπόρων ἢ τὸ μέσον αὔξειν τοῦτο γὰρ διαλύει τὰσ διὰ τὴν ἀνισότητα στάσεισ.

μέγιστον δὲ ἐν πάσῃ πολιτείᾳ τὸ καὶ τοῖσ νόμοισ καὶ τῇ ἄλλῃ οἰκονομίᾳ οὕτω τετάχθαι ὥστε μὴ εἶναι τὰσ ἀρχὰσ κερδαίνειν.

τοῦτο δὲ μάλιστα ἐν ταῖσ ὀλιγαρχικαῖσ δεῖ τηρεῖν.

οὐ γὰρ οὕτωσ ἀγανακτοῦσιν εἰργόμενοι τοῦ ἄρχειν οἱ πολλοί, ἀλλὰ καὶ χαίρουσιν ἐάν τισ ἐᾷ πρὸσ τοῖσ ἰδίοισ σχολάζειν, ὥστ’ ἐὰν οἰώνται τὰ κοινὰ κλέπτειν τοὺσ ἄρχοντασ, τότε γ’ ἀμφότερα λυπεῖ, τό τε τῶν τιμῶν μὴ μετέχειν καὶ τὸ τῶν κερδῶν· εἰ τοῦτο κατασκευάσειέ τισ.

ἐνδέχοιτο γὰρ ἂν καὶ τοὺσ γνωρίμουσ καὶ τὸ πλῆθοσ ἔχειν ἃ βούλονται ἀμφοτέρουσ.

τὸ μὲν γὰρ ἐξεῖναι πᾶσιν ἄρχειν δημοκρατικόν, τὸ δὲ τοὺσ γνωρίμουσ εἶναι ἐν ταῖσ ἀρχαῖσ ἀριστοκρατικόν, τοῦτο δ’ ἔσται ὅταν μὴ ᾖ κερδαίνειν ἀπὸ τῶν ἀρχῶν· οἱ γὰρ ἄποροι οὐ βουλήσονται ἄρχειν τῷ μηδὲν κερδαίνειν, ἀλλὰ πρὸσ τοῖσ ἰδίοισ εἶναι μᾶλλον, οἱ δὲ εὔποροι δυνήσονται διὰ τὸ μηδενὸσ προσδεῖσθαι τῶν κοινῶν· ὥστε συμβήσεται τοῖσ μὲν ἀπόροισ γίγνεσθαι εὐπόροισ διὰ τὸ διατρίβειν πρὸσ τοῖσ ἔργοισ, τοῖσ δὲ γνωρίμοισ μὴ ἄρχεσθαι ὑπὸ τῶν τυχόντων.

τοῦ μὲν οὖν μὴ κλέπτεσθαι τὰ κοινὰ ἡ παράδοσισ γιγνέσθω τῶν χρημάτων παρόντων πάντων τῶν πολιτῶν, καὶ ἀντίγραφα κατὰ φατρίασ καὶ λόχουσ καὶ φυλὰσ τιθέσθωσαν·

τοῦ δὲ ἀκερδῶσ ἄρχειν τιμὰσ εἶναι δεῖ νενομοθετημένασ τοῖσ εὐδοκιμοῦσιν. εὐπόρων φείδεσθαι, μὴ μόνον τῷ τὰσ κτήσεισ μὴ ποιεῖν ἀναδάστουσ, ἀλλὰ μηδὲ τοὺσ καρπούσ, ὃ ἐν ἐνίαισ τῶν πολιτειῶν λανθάνει γιγνόμενον, βέλτιον δὲ καὶ βουλομένουσ κωλύειν λειτουργεῖν τὰσ δαπανηρὰσ μὲν μὴ χρησίμουσ δὲ λειτουργίασ, οἱο͂ν χορηγίασ καὶ λαμπαδαρχίασ καὶ ὅσαι ἄλλαι τοιαῦται·

ἐν δ’ ὀλιγαρχίᾳ τῶν ἀπόρων ἐπιμέλειαν ποιεῖσθαι πολλήν, καὶ τὰσ ἀρχὰσ ἀφ’ ὧν λήμματα <ἔστι> τούτοισ ἀπονέμειν, κἄν τισ ὑβρίσῃ τῶν εὐπόρων εἰσ τούτουσ, μείζω τὰ ἐπιτίμια εἶναι ἢ ἂν σφῶν αὐτῶν, καὶ τὰσ κληρονομίασ μὴ κατὰ δόσιν εἶναι ἀλλὰ κατὰ γένοσ, μηδὲ πλειόνων ἢ μιᾶσ τὸν αὐτὸν κληρονομεῖν.

οὕτω γὰρ ἂν ὁμαλώτεραι αἱ οὐσίαι εἰε͂ν καὶ τῶν ἀπόρων εἰσ εὐπορίαν ἂν καθίσταιντο πλείουσ. τοῖσ ἀπόροισ, πλὴν ὅσαι ἀρχαὶ κύριαι τῆσ πολιτείασ, ταύτασ δὲ τοῖσ ἐκ τῆσ πολιτείασ ἐγχειρίζειν μόνοισ ἢ πλείοσιν.

πολιτείαν, ἔπειτα δύναμιν μεγίστην τῶν ἔργων τῆσ ἀρχῆσ, τρίτον δ’ ἀρετὴν καὶ δικαιοσύνην ἐν ἑκάστῃ πολιτείᾳ τὴν πρὸσ τὴν πολιτείαν εἰ γὰρ μὴ ταὐτὸν τὸ δίκαιον κατὰ πάσασ τὰσ πολιτείασ, ἀνάγκη καὶ τῆσ δικαιοσύνησ εἶναι διαφοράσ.

πάντα περὶ τὸν αὐτόν, πῶσ χρὴ ποιεῖσθαι τὴν αἱρ́εσιν·

οἱο͂ν εἰ στρατηγικὸσ μέν τισ εἰή, πονηρὸσ δὲ καὶ μὴ τῇ πολιτείᾳ φίλοσ, ὁ δὲ δίκαιοσ καὶ φίλοσ, πῶσ δεῖ ποιεῖσθαι τὴν αἱρ́εσιν;

ἐοίκε δὲ δεῖν βλέπειν εἰσ δύο, τίνοσ πλεῖον μετέχουσι πάντεσ καὶ τίνοσ ἔλαττον· εἰσ τὴν ἐμπειρίαν μᾶλλον τῆσ ἀρετῆσ ἔλαττον γὰρ στρατηγίασ μετέχουσι, τῆσ δ’ ἐπιεικείασ πλεῖον, ἐν δὲ φυλακῇ καὶ ταμιείᾳ τἀναντία πλείονοσ γὰρ ἀρετῆσ δεῖται ἢ ὅσην οἱ πολλοὶ ἔχουσιν, ἡ δὲ ἐπιστήμη κοινὴ πᾶσιν.

ἀπορήσειε δ’ ἄν τισ, ἂν δύναμισ ὑπάρχῃ καὶ τῆσ πολιτείασ φιλία, τί δεῖ τῆσ ἀρετῆσ;

ποιήσει γὰρ τὰ συμφέροντα καὶ τὰ δύο.

ἢ ὅτι ἐνδέχεται τοὺσ τὰ δύο ταῦτα ἔχοντασ ἀκρατεῖσ εἶναι, ὥστε καθάπερ καὶ αὑτοῖσ οὐχ ὑπηρετοῦσιν εἰδότεσ καὶ φιλοῦντεσ αὑτούσ, οὕτω καὶ πρὸσ τὸ κοινὸν οὐθὲν κωλύει ἔχειν ἐνίουσ; ἁπλῶσ δέ, ὅσα ἐν τοῖσ νόμοισ ὡσ συμφέροντα λέγομεν ταῖσ πολιτείαισ, ἅπαντα ταῦτα σῴζει τὰσ πολιτείασ, καὶ τὸ πολλάκισ εἰρημένον μέγιστον στοιχεῖον, τὸ τηρεῖν ὅπωσ κρεῖττον ἔσται τὸ βουλόμενον τὴν πολιτείαν πλῆθοσ τοῦ μὴ βουλομένου. παρὰ πάντα δὲ ταῦτα δεῖ μὴ λανθάνειν, ὃ νῦν λανθάνει τὰσ παρεκβεβηκυίασ πολιτείασ, τὸ μέσον·

πολλὰ γὰρ τῶν δοκούντων δημοτικῶν λύει τὰσ δημοκρατίασ καὶ τῶν ὀλιγαρχικῶν τὰσ ὀλιγαρχίασ.

ὅμωσ ἔτι καλὴ καὶ χάριν ἔχουσα πρὸσ τὴν ὄψιν, οὐ μὴν ἀλλ’ ἐὰν ἐπιτείνῃ τισ ἔτι μᾶλλον εἰσ τὴν ὑπερβολήν, πρῶτον μὲν ἀποβαλεῖ τὴν μετριότητα τοῦ μορίου, τέλοσ δ’ οὕτωσ ὥστε μηδὲ ῥῖνα ποιήσει φαίνεσθαι διὰ τὴν ὑπεροχὴν καὶ τὴν ἔλλειψιν τῶν ἐναντίων, τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον ἔχει καὶ περὶ τῶν ἄλλων μορίων, συμβαίνει δὴ τοῦτο καὶ περὶ τὰσ ἄλλασ πολιτείασ.

καὶ γὰρ ὀλιγαρχίαν καὶ δημοκρατίαν ἔστιν ὥστ’ ἔχειν ἱκανῶσ, καίπερ ἐξεστηκυίασ τῆσ βελτίστησ τάξεωσ·

ἐὰν δέ τισ ἐπιτείνῃ μᾶλλον ἑκατέραν αὐτῶν, πρῶτον μὲν χείρω ποιήσει τὴν πολιτείαν, τέλοσ δ’ οὐδὲ πολιτείαν. διὸ δεῖ τοῦτο μὴ ἀγνοεῖν τὸν νομοθέτην καὶ τὸν πολιτικόν, ποῖα σῴζει τῶν δημοτικῶν καὶ ποῖα φθείρει τὴν δημοκρατίαν, καὶ ποῖα τῶν ὀλιγαρχικῶν τὴν ὀλιγαρχίαν.

ὥστε φθείροντεσ τοῖσ καθ’ ὑπεροχὴν νόμοισ φθείρουσι τὰσ πολιτείασ.

ἁμαρτάνουσι δὲ καὶ ἐν ταῖσ δημοκρατίαισ καὶ ἐν ταῖσ ὀλιγαρχίαισ, ἐν μὲν ταῖσ δημοκρατίαισ οἱ δημαγωγοί, ὅπου τὸ πλῆθοσ κύριον τῶν νόμων·

δύο γὰρ ποιοῦσιν ἀεὶ τὴν πόλιν, μαχόμενοι τοῖσ εὐπόροισ, δεῖ δὲ τοὐναντίον αἰεὶ δοκεῖν λέγειν ὑπὲρ εὐπόρων, ἐν δὲ ταῖσ ὀλιγαρχίαισ ὑπὲρ τοῦ δήμου τοὺσ ὀλιγαρχικούσ, καὶ τοὺσ ὁρ́κουσ ἐναντίουσ ἢ νῦν ὀμνύναι τοὺσ ὀλιγαρχικούσ· ὅ τι ἂν ἔχω κακόν" , χρὴ δὲ καὶ ὑπολαμβάνειν καὶ ὑποκρίνεσθαι τοὐναντίον, ἐπισημαινομένουσ ἐν τοῖσ ὁρ́κοισ ὅτι "οὐκ ἀδικήσω τὸν δῆμον" .

μέγιστον δὲ πάντων τῶν εἰρημένων πρὸσ τὸ διαμένειν τὰσ πολιτείασ, οὗ νῦν ὀλιγωροῦσι πάντεσ, τὸ παιδεύεσθαι πρὸσ τὰσ πολιτείασ.

ὄφελοσ γὰρ οὐθὲν τῶν ὠφελιμωτάτων νόμων καὶ συνδεδοξασμένων ὑπὸ πάντων τῶν πολιτευομένων, εἰ μὴ ἔσονται εἰθισμένοι καὶ πεπαιδευμένοι ἐν τῇ πολιτείᾳ, εἰ μὲν οἱ νόμοι δημοτικοί, δημοτικῶσ, εἰ δ’ ὀλιγαρχικοί, ὀλιγαρχικῶσ. εἴπερ γὰρ ἔστιν ἐφ’ ἑνὸσ ἀκρασία, ἔστι καὶ ἐπὶ πόλεωσ. ἔστι δὲ τὸ πεπαιδεῦσθαι πρὸσ τὴν πολιτείαν οὐ τοῦτο, τὸ ποιεῖν οἷσ χαίρουσιν οἱ ὀλιγαρχοῦντεσ ἢ οἱ δημοκρατίαν βουλόμενοι, ἀλλ’ οἷσ δυνήσονται οἱ μὲν ὀλιγαρχεῖν οἱ δὲ δημοκρατεῖσθαι.

νῦν δ’ ἐν μὲν ταῖσ ὀλιγαρχίαισ οἱ τῶν ἀρχόντων υἱοὶ τρυφῶσιν, οἱ δὲ τῶν ἀπόρων γίγνονται γεγυμνασμένοι καὶ πεπονηκότεσ, ὥστε καὶ βούλονται μᾶλλον καὶ δύνανται νεωτερίζειν·

ἐν δὲ ταῖσ δημοκρατίαισ ταῖσ μάλιστα εἶναι δοκούσαισ δημοκρατικαῖσ τοὐναντίον τοῦ συμφέροντοσ καθέστηκεν, αἴτιον δὲ τούτου ὅτι κακῶσ ὁρίζονται τὸ ἐλεύθερον.

δύο γάρ ἐστιν οἷσ ἡ δημοκρατία δοκεῖ ὡρίσθαι, τῷ τὸ πλεῖον εἶναι κύριον καὶ τῇ ἐλευθερίᾳ· τὸ μὲν γὰρ δίκαιον ἴσον δοκεῖ εἶναι, ἴσον δ’ ὅ τι ἂν δόξῃ τῷ πλήθει, τοῦτ’ εἶναι κύριον, ἐλεύθερον δὲ καὶ ἴσον τὸ ὅ τι ἂν βούληταί τισ ποιεῖν·

ὥστε ζῇ ἐν ταῖσ τοιαύταισ δημοκρατίαισ ἕκαστοσ ὡσ βούλεται, καὶ εἰσ ὃ χρῄζων, ὡσ φησὶν Εὐριπίδησ· τοῦτο δ’ ἐστὶ φαῦλον· οὐ γὰρ δεῖ οἰέσθαι δουλείαν εἶναι τὸ ζῆν πρὸσ τὴν πολιτείαν, ἀλλὰ σωτηρίαν. ἐξ ὧν μὲν οὖν αἱ πολιτεῖαι μεταβάλλουσι καὶ φθείρονται, καὶ διὰ τίνων σῴζονται καὶ διαμένουσιν, ὡσ ἁπλῶσ εἰπεῖν τοσαῦτά ἐστιν.

φθείρεται καὶ δι’ ὧν σῴζεσθαι πέφυκεν.

σχεδὸν δὲ παραπλήσια τοῖσ εἰρημένοισ περὶ τὰσ πολιτείασ ἐστὶ καὶ τὰ συμβαίνοντα περὶ τὰσ βασιλείασ καὶ τὰσ τυραννίδασ.

ἡ μὲν γὰρ βασιλεία κατὰ τὴν ἀριστοκρατίαν ἐστίν, ἡ δὲ τυραννὶσ ἐξ ὀλιγαρχίασ τῆσ ὑστάτησ σύγκειται καὶ δημοκρατίασ· διὸ δὴ καὶ βλαβερωτάτη τοῖσ ἀρχομένοισ ἐστίν, ἅτε ἐκ δυοῖν συγκειμένη κακῶν καὶ τὰσ παρεκβάσεισ καὶ τὰσ ἁμαρτίασ ἔχουσα τὰσ παρ’ ἀμφοτέρων τῶν πολιτειῶν.

ὑπάρχει δ’ ἡ γένεσισ εὐθὺσ ἐξ ἐναντίων ἑκατέρᾳ τῶν μοναρχιῶν· ἡ μὲν γὰρ βασιλεία πρὸσ βοήθειαν τὴν ἀπὸ τοῦ δήμου τοῖσ ἐπιεικέσι γέγονεν, καὶ καθίσταται βασιλεὺσ ἐκ τῶν ἐπιεικῶν καθ’ ὑπεροχὴν ἀρετῆσ ἢ πράξεων τῶν ἀπὸ τῆσ ἀρετῆσ, ἢ καθ’ ὑπεροχὴν τοιούτου γένουσ, ὁ δὲ τύραννοσ ἐκ τοῦ δήμου καὶ τοῦ πλήθουσ ἐπὶ τοὺσ γνωρίμουσ, ὅπωσ ὁ δῆμοσ ἀδικῆται μηδὲν ὑπ’ αὐτῶν. φανερὸν δ’ ἐκ τῶν συμβεβηκότων. σχεδὸν γὰρ οἱ πλεῖστοι τῶν τυράννων γεγόνασιν ἐκ δημαγωγῶν ὡσ εἰπεῖν, πιστευθέντεσ ἐκ τοῦ διαβάλλειν τοὺσ γνωρίμουσ.

ὀρεγομένων, αἱ δὲ ἐκ τῶν αἱρετῶν ἐπὶ τὰσ κυρίασ ἀρχάσ τὸ γὰρ ἀρχαῖον οἱ δῆμοι καθίστασαν πολυχρονίουσ τὰσ δημιουργίασ καὶ τὰσ θεωρίασ, αἱ δ’ ἐκ τῶν ὀλιγαρχιῶν, αἱρουμένων ἕνα τινὰ κύριον ἐπὶ τὰσ μεγίστασ ἀρχάσ.

πᾶσι γὰρ ὑπῆρχε τοῖσ τρόποισ τούτοισ τὸ κατεργάζεσθαι ῥᾳδίωσ, εἰ μόνον βουληθεῖεν, διὰ τὸ δύναμιν προϋπάρχειν τοῖσ μὲν βασιλικῆσ ἀρχῆσ τοῖσ δὲ τὴν τῆσ τιμῆσ· οἱο͂ν Φείδων μὲν περὶ Ἄργοσ καὶ ἕτεροι τύραννοι κατέστησαν βασιλείασ ὑπαρχούσησ, οἱ δὲ περὶ τὴν Ιὠνίαν καὶ Φάλαρισ ἐκ τῶν τιμῶν, Παναίτιοσ δ’ ἐν Λεοντίνοισ καὶ Κύψελοσ ἐν Κορίνθῳ καὶ Πεισίστρατοσ Ἀθήνησι καὶ Διονύσιοσ ἐν Συρακούσαισ καὶ ἕτεροι τὸν αὐτὸν τρόπον ἐκ δημαγωγίασ.

καθάπερ οὖν εἴπομεν, ἡ βασιλεία τέτακται κατὰ τὴν ἀριστοκρατίαν.

κατ’ ἀξίαν γάρ ἐστιν, ἢ κατ’ ἰδίαν ἀρετὴν ἢ κατὰ γένοσ, ἢ κατ’ εὐεργεσίασ, ἢ κατὰ ταῦτά τε καὶ δύναμιν. Μολοττῶν.

βούλεται δ’ ὁ βασιλεὺσ εἶναι φύλαξ, ὅπωσ οἱ μὲν κεκτημένοι τὰσ οὐσίασ μηθὲν ἄδικον πάσχωσιν, ὁ δὲ δῆμοσ μὴ ὑβρίζηται μηθέν· ἡ δὲ τυραννίσ, ὥσπερ εἴρηται πολλάκισ, πρὸσ οὐδὲν ἀποβλέπει κοινόν, εἰ μὴ τῆσ ἰδίασ ὠφελείασ χάριν.

ἔστι δὲ σκοπὸσ τυραννικὸσ μὲν τὸ ἡδύ, βασιλικὸσ δὲ τὸ καλόν. διὸ καὶ τῶν πλεονεκτημάτων τὰ μὲν χρήματα τυραννικὰ, τὰ δ’ εἰσ τιμὴν βασιλικὰ μᾶλλον· καὶ φυλακὴ βασιλικὴ μὲν πολιτική, τυραννικὴ δὲ διὰ ξένων.

ὅτι δ’ ἡ τυραννὶσ ἔχει κακὰ καὶ τὰ τῆσ δημοκρατίασ καὶ τὰ τῆσ ὀλιγαρχίασ, φανερόν·

τὸ τὸ τέλοσ εἶναι πλοῦτον οὕτω γὰρ καὶ διαμένειν ἀναγκαῖον μόνωσ τήν τε φυλακὴν καὶ τὴν τρυφήν, καὶ τὸ τῷ πλήθει μηδὲν πιστεύειν διὸ καὶ τὴν παραίρεσιν ποιοῦνται τῶν ὅπλων, καὶ τὸ κακοῦν τὸν ὄχλον καὶ τὸ ἐκ τοῦ ἄστεωσ ἀπελαύνειν καὶ διοικίζειν ἀμφοτέρων κοινόν, καὶ τῆσ ὀλιγαρχίασ καὶ τῆσ τυραννίδοσ·

ἐκ δημοκρατίασ δὲ τὸ πολεμεῖν τοῖσ γνωρίμοισ καὶ διαφθείρειν λάθρᾳ καὶ φανερῶσ καὶ φυγαδεύειν ὡσ ἀντιτέχνουσ καὶ πρὸσ τὴν ἀρχὴν ἐμποδίουσ.

ἐκ γὰρ τούτων συμβαίνει γίγνεσθαι καὶ τὰσ ἐπιβουλάσ, τῶν μὲν ἄρχειν αὐτῶν βουλομένων, τῶν δὲ μὴ δουλεύειν. ὅθεν καὶ τὸ Περιάνδρου πρὸσ Θρασύβουλον συμβούλευμά ἐστιν, ἡ τῶν ὑπερεχόντων σταχύων κόλουσισ, ὡσ δέον αἰεὶ τοὺσ ὑπερέχοντασ τῶν πολιτῶν ἀναιρεῖν.

καθάπερ οὖν σχεδὸν ἐλέχθη, τὰσ αὐτὰσ ἀρχὰσ δεῖ νομίζειν περί τε τὰσ πολιτείασ εἶναι τῶν μεταβολῶν καὶ περὶ τὰσ μοναρχίασ· διά τε γὰρ ἀδικίαν καὶ διὰ φόβον καὶ διὰ καταφρόνησιν ἐπιτίθενται πολλοὶ τῶν ἀρχομένων ταῖσ μοναρχίαισ, τῆσ δὲ ἀδικίασ μάλιστα δι’ ὕβριν, ἐνίοτε δὲ καὶ διὰ τὴν τῶν ἰδίων στέρησιν.

ἔστι δὲ καὶ τὰ τέλη ταὐτά, καθάπερ κἀκεῖ, καὶ περὶ τὰσ τυραννίδασ καὶ τὰσ βασιλείασ·

μέγεθοσ γὰρ ὑπάρχει πλούτου καὶ τιμῆσ τοῖσ μονάρχοισ, ὧν ἐφίενται πάντεσ.

τῶν δ’ ἐπιθέσεων αἱ μὲν ἐπὶ τὸ σῶμα γίγνονται τῶν ἀρχόντων, αἱ δ’ ἐπὶ τὴν ἀρχήν. αἱ μὲν οὖν δι’ ὕβριν ἐπὶ τὸ σῶμα. τῆσ δ’ ὕβρεωσ οὔσησ πολυμεροῦσ, ἕκαστον αὐτῶν αἴτιον γίγνεται τῆσ ὀργῆσ· σχεδὸν οἱ πλεῖστοι τιμωρίασ χάριν ἐπιτίθενται, ἀλλ’ οὐχ ὑπεροχῆσ.

τῷ ἐν Ἀμβρακίᾳ τυράννῳ διὰ τὸ συμπίνοντα μετὰ τῶν παιδικῶν ἐρωτῆσαι αὐτὸν εἰ ἤδη ἐξ αὐτοῦ κύει·

ἡ δὲ Φιλίππου ὑπὸ Παυσανίου διὰ τὸ ἐᾶσαι ὑβρισθῆναι αὐτὸν ὑπὸ τῶν περὶ Ἄτταλον, καὶ ἡ Ἀμύντου τοῦ μικροῦ ὑπὸ Δέρδα διὰ τὸ καυχήσασθαι εἰσ τὴν ἡλικίαν αὐτοῦ, καὶ ἡ τοῦ εὐνούχου Εὐαγόρᾳ τῷ Κυπρίῳ·

διὰ γὰρ τὸ τὴν γυναῖκα παρελέσθαι τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἀπέκτεινεν ὡσ ὑβρισμένοσ.

πολλαὶ δ’ ἐπιθέσεισ γεγένηνται καὶ διὰ τὸ εἰσ τὸ σῶμα αἰσχῦναι τῶν μονάρχων τινάσ. οἱο͂ν καὶ ἡ Κραταίου εἰσ Ἀρχέλαον· ἐλάττων <ἂν> ἐγένετο πρόφασισ ‐ ἢ διότι τῶν θυγατέρων οὐδεμίαν ἔδωκεν ὁμολογήσασ αὐτῷ, ἀλλὰ τὴν μὲν προτέραν, κατεχόμενοσ ὑπὸ πολέμου πρὸσ Σίρραν καὶ Ἀρράβαιον, ἔδωκε τῷ βασιλεῖ τῷ τῆσ Ἐλιμείασ, τὴν δὲ νεωτέραν τῷ υἱεῖ Ἀμύντᾳ, οἰόμενοσ οὕτωσ ἂν ἐκεῖνον ἥκιστα διαφέρεσθαι καὶ τὸν ἐκ τῆσ Κλεοπάτρασ·

ἀλλὰ τῆσ γε ἀλλοτριότητοσ ὑπῆρχεν ἀρχὴ τὸ βαρέωσ φέρειν πρὸσ τὴν ἀφροδισιαστικὴν χάριν.

συνεπέθετο δὲ καὶ Ἑλλανοκράτησ ὁ Λαρισαῖοσ διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν· ὡσ γὰρ χρώμενοσ αὐτοῦ τῇ ἡλικίᾳ οὐ κατῆγεν ὑποσχόμενοσ, δι’ ὕβριν καὶ οὐ δι’ ἐρωτικὴν ἐπιθυμίαν ᾤετο εἶναι τὴν γεγενημένην ὁμιλίαν. Πύθων δὲ καὶ Ἡρακλείδησ οἱ Αἴνιοι Κότυν διέφθειραν τῷ πατρὶ τιμωροῦντεσ, Ἀδάμασ δ’ ἀπέστη Κότυοσ διὰ τὸ ἐκτμηθῆναι παῖσ ὢν ὑπ’ αὐτοῦ, ὡσ ὑβρισμένοσ.

πολλοὶ δὲ καὶ διὰ τὸ εἰσ τὸ σῶμα αἰκισθῆναι πληγαῖσ ὀργισθέντεσ οἱ μὲν διέφθειραν, οἱ δ’ ἐνεχείρησαν ὡσ ὑβρισθέντεσ, καὶ τῶν περὶ τὰσ ἀρχὰσ καὶ βασιλικὰσ δυναστείασ.

οἱο͂ν ἐν Μυτιλήνῃ τοὺσ Πενθιλίδασ Μεγακλῆσ περιιόντασ καὶ τύπτοντασ ταῖσ κορύναισ ἐπιθέμενοσ μετὰ τῶν φίλων ἀνεῖλεν, καὶ ὕστερον Σμέρδησ Πενθίλον πληγὰσ λαβὼν καὶ παρὰ τῆσ γυναικὸσ ἐξελκυσθεὶσ διέφθειρεν.

καὶ τῆσ Ἀρχελάου δ’ ἐπιθέσεωσ Δεκάμνιχοσ ἡγεμὼν ἐγένετο, παροξύνων τοὺσ ἐπιθεμένουσ πρῶτοσ·

αἴτιον δὲ τῆσ ὀργῆσ ὅτι αὐτὸν ἐξέδωκε μαστιγῶσαι Εὐριπίδῃ τῷ ποιητῇ· ὁ δ’ Εὐριπίδησ ἐχαλέπαινεν εἰπόντοσ τι αὐτοῦ εἰσ δυσωδίαν τοῦ στόματοσ. καὶ ἄλλοι δὲ πολλοὶ διὰ τοιαύτασ αἰτίασ οἱ μὲν ἀνῃρέθησαν οἱ δ’ ἐπεβουλεύθησαν. ὁμοίωσ δὲ καὶ διὰ φόβον·

ἓν γάρ τι τοῦτο τῶν αἰτίων ἦν, ὥσπερ καὶ περὶ τὰσ πολιτείασ καὶ περὶ τὰσ μοναρχίασ· συγγνώσεσθαι ὡσ ἀμνημονοῦντα διὰ τὸ δειπνεῖν.

αἱ δὲ διὰ καταφρόνησιν, ὥσπερ Σαρδανάπαλλον ἰδών τισ ξαίνοντα μετὰ τῶν γυναικῶν εἰ ἀληθῆ ταῦτα οἱ μυθολογοῦντεσ λέγουσιν· εἰ δὲ μὴ ἐπ’ ἐκείνου, ἀλλ’ ἐπ’ ἄλλου γε ἂν γένοιτο τοῦτο ἀληθέσ, καὶ Διονυσίῳ τῷ ὑστέρῳ Δίων ἐπέθετο διὰ τὸ καταφρονεῖν, ὁρῶν τούσ τε πολίτασ οὕτωσ ἔχοντασ καὶ αὐτὸν ἀεὶ μεθύοντα.

καὶ τῶν φίλων δέ τινεσ ἐπιτίθενται διὰ καταφρόνησιν·

διὰ γὰρ τὸ πιστεύεσθαι καταφρονοῦσιν ὡσ λήσοντεσ. καὶ οἱ οἰόμενοι δύνασθαι κατασχεῖν τὴν ἀρχὴν τρόπον τινὰ διὰ τὸ καταφρονεῖν ἐπιτίθενται· δυνάμενοι γὰρ καὶ καταφρονοῦντεσ τοῦ κινδύνου διὰ τὴν δύναμιν ἐπιχειροῦσι ῥᾳδίωσ, ὥσπερ οἱ στρατηγοῦντεσ τοῖσ μονάρχοισ, οἱο͂ν Κῦροσ Ἀστυάγει καὶ τοῦ βίου καταφρονῶν καὶ τῆσ δυνάμεωσ διὰ τὸ τὴν μὲν δύναμιν ἐξηργηκέναι αὐτὸν δὲ τρυφᾶν, καὶ Σεύθησ ὁ Θρᾷξ Ἀμαδόκῳ στρατηγὸσ ὤν.

οἱ δὲ καὶ διὰ πλείω τούτων ἐπιτίθενται, οἱο͂ν καὶ καταφρονοῦντεσ καὶ διὰ κέρδοσ, ὥσπερ Ἀριοβαρζάνῃ Μιθριδάτησ μάλιστα δὲ διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν ἐγχειροῦσιν οἱ τὴν φύσιν μὲν θρασεῖσ, τιμὴν δ’ ἔχοντεσ πολεμικὴν παρὰ τοῖσ μονάρχοισ·

ἀμφοτέρασ, ὡσ ῥᾳδίωσ κρατήσοντεσ, ποιοῦνται τὰσ ἐπιθέσεισ.

τῶν δὲ διὰ φιλοτιμίαν ἐπιτιθεμένων ἕτεροσ τρόποσ ἔστι τῆσ αἰτίασ παρὰ τοὺσ εἰρημένουσ πρότερον.

οὐ γὰρ ὥσπερ ἔνιοι τοῖσ τυράννοισ ἐπιχειροῦσιν ὁρῶντεσ κέρδη τε μεγάλα καὶ τιμὰσ μεγάλασ οὔσασ αὐτοῖσ, οὕτω καὶ τῶν διὰ φιλοτιμίαν ἐπιτιθεμένων ἕκαστοσ προαιρεῖται κινδυνεύειν· ἀλλ’ ἐκεῖνοι μὲν διὰ τὴν εἰρημένην αἰτίαν, οὗτοι δ’ ὥσπερ κἂν ἄλλησ τινὸσ γενομένησ πράξεωσ περιττῆσ καὶ δι’ ἣν ὀνομαστοὶ γίγνονται καὶ γνώριμοι τοῖσ ἄλλοισ, οὕτω καὶ τοῖσ μονάρχοισ ἐγχειροῦσιν, οὐ κτήσασθαι βουλόμενοι μοναρχίαν ἀλλὰ δόξαν.

οὐ μὴν ἀλλ’ ἐλάχιστοί γε τὸν ἀριθμόν εἰσιν οἱ διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν ὁρμῶντεσ·

ὑποκεῖσθαι γὰρ δεῖ τὸ τοῦ σωθῆναι μηδὲν φροντίζειν, ἂν μὴ μέλλῃ κατασχήσειν τὴν πρᾶξιν. οἷσ ἀκολουθεῖν μὲν δεῖ τὴν Δίωνοσ ὑπόληψιν, οὐ ῥᾴδιον δ’ αὐτὴν ἐγγενέσθαι πολλοῖσ· ἐκεῖνοσ γὰρ μετ’ ὀλίγων ἐστράτευσεν ἐπὶ Διονύσιον οὕτωσ ἔχειν φάσκων ὡσ ὅποι περ ἂν δύνηται προελθεῖν, ἱκανὸν αὑτῷ τοσοῦτον μετασχεῖν τῆσ πράξεωσ, οἱο͂ν εἰ μικρὸν ἐπιβάντα τῆσ γῆσ εὐθὺσ συμβαίη τελευτῆσαι τοῦτον καλῶσ ἔχειν αὑτῷ τὸν θάνατον.

μὲν τρόπον, ὥσπερ καὶ τῶν ἄλλων ἑκάστη πολιτειῶν, ἔξωθεν, ἐὰν ἐναντία τισ ᾖ πολιτεία κρείττων τὸ μὲν γὰρ βούλεσθαι δῆλον ὡσ ὑπάρξει διὰ τὴν ἐναντιότητα τῆσ προαιρέσεωσ·

ἃ δὲ βούλονται, δυνάμενοι πράττουσι πάντεσ, ἐναντίαι δ’ αἱ πολιτεῖαι, δῆμοσ μὲν τυραννίδι καθ’ Ἡσίοδον ὡσ κεραμεὺσ κεραμεῖ καὶ γὰρ ἡ δημοκρατία ἡ τελευταία τυραννίσ ἐστιν, βασιλεία δὲ καὶ ἀριστοκρατία διὰ τὴν ἐναντιότητα τῆσ πολιτείασ διὸ Λακεδαιμόνιοι πλείστασ κατέλυσαν τυραννίδασ καὶ Συρακούσιοι κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἐπολιτεύοντο καλῶσ·

στασιάζωσιν, ὥσπερ ἡ τῶν περὶ Γέλωνα καὶ νῦν ἡ τῶν περὶ Διονύσιον, ἡ μὲν Γέλωνοσ Θρασυβούλου τοῦ Ιἕρωνοσ ἀδελφοῦ τὸν υἱὸν τοῦ Γέλωνοσ δημαγωγοῦντοσ καὶ πρὸσ ἡδονὰσ ὁρμῶντοσ, ἵν’ αὐτὸσ ἄρχῃ, τῶν δὲ οἰκείων συστησάντων ἵνα μὴ ἡ τυραννὶσ ὅλωσ καταλυθῇ ἀλλὰ Θρασύβουλοσ, οἱ δὲ συστάντεσ αὐτῶν, ὡσ καιρὸν ἔχοντεσ, ἐξέβαλον ἅπαντασ αὐτούσ·

Διονύσιον δὲ Δίων στρατεύσασ, κηδεστὴσ ὢν καὶ προσλαβὼν τὸν δῆμον, ἐκεῖνον ἐκβαλὼν διεφθάρη.

δύο δὲ οὐσῶν αἰτιῶν δι’ ἃσ μάλιστ’ ἐπιτίθενται ταῖσ τυραννίσι, μίσουσ καὶ καταφρονήσεωσ, θάτερον μὲν ἀεὶ τούτων ὑπάρχει τοῖσ τυράννοισ, τὸ μῖσοσ, ἐκ δὲ τοῦ καταφρονεῖσθαι πολλαὶ γίνονται τῶν καταλύσεων. σημεῖον δέ·

τῶν μὲν γὰρ κτησαμένων οἱ πλεῖστοι καὶ διεφύλαξαν τὰσ ἀρχάσ, οἱ δὲ παραλαβόντεσ εὐθὺσ ὡσ εἰπεῖν ἀπολλύασι πάντεσ. ἀπολαυστικῶσ γὰρ ζῶντεσ εὐκαταφρόνητοί τε γίνονται καὶ πολλοὺσ καιροὺσ παραδιδόασι τοῖσ ἐπιτιθεμένοισ. μόριον δέ τι τοῦ μίσουσ καὶ τὴν ὀργὴν δεῖ τιθέναι·

τρόπον γάρ τινα τῶν αὐτῶν αἰτία γίνεται πράξεων. πολλάκισ δὲ καὶ πρακτικώτερον τοῦ μίσουσ· συντονώτερον γὰρ ἐπιτίθενται διὰ τὸ μὴ χρῆσθαι λογισμῷ τὸ πάθοσ μάλιστα δὲ συμβαίνει τοῖσ θυμοῖσ ἀκολουθεῖν διὰ τὴν ὕβριν, δι’ ἣν αἰτίαν ἥ τε τῶν Πεισιστρατιδῶν κατελύθη τυραννὶσ καὶ πολλαὶ τῶν ἄλλων, ἀλλὰ μᾶλλον τὸ μῖσοσ· ἡ μὲν γὰρ ὀργὴ μετὰ λύπησ πάρεστιν, ὥστε οὐ ῥᾴδιον λογίζεσθαι, ἡ δ’ ἔχθρα ἄνευ λύπησ.

ὡσ δὲ ἐν κεφαλαίοισ εἰπεῖν, ὅσασ αἰτίασ εἰρήκαμεν τῆσ τε ὀλιγαρχίασ τῆσ ἀκράτου καὶ τελευταίασ καὶ τῆσ δημοκρατίασ τῆσ ἐσχάτησ, τοσαύτασ καὶ τῆσ τυραννίδοσ θετέον·

καὶ γὰρ αὗται τυγχάνουσιν οὖσαι διαιρεταὶ τυραννίδεσ.

βασιλεία δ’ ὑπὸ μὲν τῶν ἔξωθεν ἥκιστα φθείρεται, διὸ καὶ πολυχρόνιόσ ἐστιν· ἐξ αὐτῆσ δ’ αἱ πλεῖσται φθοραὶ συμβαίνουσιν. φθείρεται δὲ κατὰ δύο τρόπουσ, ἕνα μὲν στασιασάντων τῶν μετεχόντων τῆσ βασιλείασ, ἄλλον δὲ τρόπον τυραννικώτερον πειρωμένων διοικεῖν, ὅταν εἶναι κύριοι πλειόνων ἀξιῶσι καὶ παρὰ τὸν νόμον.

οὐ γίγνονται δ’ ἔτι βασιλεῖαι νῦν, ἀλλ’ ἄν περ γίγνωνται, μοναρχίαι, τυραννίδεσ μᾶλλον, διὰ τὸ τὴν βασιλείαν ἑκούσιον μὲν ἀρχὴν εἶναι, μειζόνων δὲ κυρίαν, πολλοὺσ δ’ εἶναι τοὺσ ὁμοίουσ, καὶ μηδένα διαφέροντα τοσοῦτον ὥστε ἀπαρτίζειν πρὸσ τὸ μέγεθοσ καὶ τὸ ἀξίωμα τῆσ ἀρχῆσ.

ὥστε διὰ μὲν τοῦτο ἑκόντεσ οὐχ ὑπομένουσιν· ἂν δὲ δι’ ἀπάτησ ἄρξῃ τισ ἢ βίασ, ἤδη δοκεῖ τοῦτο εἶναι τυραννίσ.

ἐν δὲ ταῖσ κατὰ γένοσ βασιλείαισ τιθέναι δεῖ τῆσ φθορᾶσ αἰτίαν πρὸσ ταῖσ εἰρημέναισ καὶ τὸ γίνεσθαι πολλοὺσ εὐκαταφρονήτουσ, καὶ τὸ δύναμιν μὴ κεκτημένουσ τυραννικὴν ἀλλὰ βασιλικὴν τιμὴν ὑβρίζειν· ῥᾳδία γὰρ ἐγίνετο ἡ κατάλυσισ·

μὴ βουλομένων γὰρ εὐθὺσ οὐκ ἔσται βασιλεύσ, ἀλλὰ τύραννοσ καὶ μὴ βουλομένων. φθείρονται μὲν οὖν αἱ μοναρχίαι διὰ ταύτασ καὶ τοιαύτασ ἑτέρασ αἰτίασ.

σῴζονται δὲ δῆλον ὡσ ἁπλῶσ μὲν εἰπεῖν ἐκ τῶν ἐναντίων, ὡσ δὲ καθ’ ἕκαστον τῷ τὰσ μὲν βασιλείασ ἄγειν ἐπὶ τὸ μετριώτερον.

ὅσῳ γὰρ ἂν ἐλαττόνων ὦσι κύριοι, πλείω χρόνον ἀναγκαῖον μένειν πᾶσαν τὴν ἀρχήν·

αὐτοί τε γὰρ ἧττον γίγνονται δεσποτικοὶ καὶ τοῖσ ἤθεσιν ἴσοι μᾶλλον, καὶ ὑπὸ τῶν ἀρχομένων φθονοῦνται ἧττον. διὰ γὰρ τοῦτο καὶ ἡ περὶ Μολοττοὺσ πολὺν χρόνον βασιλεία διέμεινεν, καὶ ἡ Λακεδαιμονίων διὰ τὸ ἐξ ἀρχῆσ τε εἰσ δύο μέρη διαιρεθῆναι τὴν ἀρχήν, καὶ πάλιν Θεοπόμπου μετριάσαντοσ τοῖσ τε ἄλλοισ καὶ τὴν τῶν ἐφόρων ἀρχὴν ἐπικαταστήσαντοσ· τῆσ γὰρ δυνάμεωσ ἀφελὼν ηὔξησε τῷ χρόνῳ τὴν βασιλείαν, ὥστε τρόπον τινὰ ἐποίησεν οὐκ ἐλάττον’ ἀλλὰ μείζον’ αὐτήν.

ὅπερ καὶ πρὸσ τὴν γυναῖκα ἀποκρίνασθαί φασιν αὐτόν, εἰποῦσαν εἰ μηδὲν αἰσχύνεται τὴν βασιλείαν ἐλάττω παραδιδοὺσ τοῖσ υἱέσιν ἢ παρὰ τοῦ πατρὸσ παρέλαβεν· "οὐ δῆτα" φάναι·

"παραδίδωμι γὰρ πολυχρονιωτέραν. αἱ δὲ τυραννίδεσ σῴζονται κατὰ δύο τρόπουσ τοὺσ ἐναντιωτάτουσ, ὧν ἅτερόσ ἐστιν ὁ παραδεδομένοσ καὶ καθ’ ὃν διοικοῦσιν οἱ πλεῖστοι τῶν τυράννων τὴν ἀρχήν.

τούτων δὲ τὰ πολλά φασι καταστῆσαι Περίανδρον τὸν Κορίνθιον· πολλὰ δὲ καὶ παρὰ τῆσ Περσῶν ἀρχῆσ ἔστι τοιαῦτα λαβεῖν.

ἀλλὰ πάντα φυλάττειν ὅθεν εἰώθε γίγνεσθαι δύο, φρόνημά τε καὶ πίστισ, καὶ μήτε σχολὰσ μήτε ἄλλουσ συλλόγουσ ἐπιτρέπειν γίγνεσθαι σχολαστικούσ, καὶ πάντα ποιεῖν ἐξ ὧν ὅτι μάλιστα ἀγνῶτεσ ἀλλήλοισ ἔσονται πάντεσ ἡ γὰρ γνῶσισ πίστιν ποιεῖ μᾶλλον πρὸσ ἀλλήλουσ·

καὶ τὸ τοὺσ ἐπιδημοῦντασ αἰεὶ φανεροὺσ εἶναι καὶ διατρίβειν περὶ θύρασ οὕτω γὰρ ἂν ἥκιστα λανθάνοιεν τί πράττουσι, καὶ φρονεῖν ἂν ἐθίζοιντο μικρὸν αἰεὶ δουλεύοντεσ·

καὶ τἆλλα ὅσα τοιαῦτα Περσικὰ καὶ βάρβαρα τυραννικά ἐστιν πάντα γὰρ ταὐτὸν δύναται· καὶ τὸ μὴ λανθάνειν πειρᾶσθαι ὅσα τυγχάνει τισ λέγων ἢ πράττων τῶν ἀρχομένων, ἀλλ’ εἶναι κατασκόπουσ, οἱο͂ν περὶ Συρακούσασ αἱ ποταγωγίδεσ καλούμεναι, καὶ οὓσ ὠτακουστὰσ ἐξέπεμπεν Ιἕρων, ὅπου τισ εἰή συνουσία καὶ σύλλογοσ παρρησιάζονταί τε γὰρ ἧττον, φοβούμενοι τοὺσ τοιούτουσ, κἂν παρρησιάζωνται, λανθάνουσιν ἧττον·

καὶ τὸ διαβάλλειν ἀλλήλοισ καὶ συγκρούειν καὶ φίλουσ φίλοισ καὶ τὸν δῆμον τοῖσ γνωρίμοισ καὶ τοὺσ πλουσίουσ ἑαυτοῖσ.

καὶ τὸ πένητασ ποιεῖν τοὺσ ἀρχομένουσ τυραννικόν, ὅπωσ μήτε φυλακὴ τρέφηται καὶ πρὸσ τῷ καθ’ ἡμέραν ὄντεσ ἄσχολοι ὦσιν ἐπιβουλεύειν. παράδειγμα δὲ τούτου αἵ τε πυραμίδεσ αἱ περὶ Αἴγυπτον καὶ τὰ ἀναθήματα τῶν Κυψελιδῶν καὶ τοῦ Ὀλυμπίου ἡ οἰκοδόμησισ ὑπὸ τῶν Πεισιστρατιδῶν, καὶ τῶν περὶ Σάμον ἔργα Πολυκράτεια πάντα γὰρ ταῦτα δύναται ταὐτόν, ἀσχολίαν καὶ πενίαν τῶν ἀρχομένων·

καὶ ἡ εἰσφορὰ τῶν τελῶν, οἱο͂ν ἐν Συρακούσαισ ἐν πέντε γὰρ ἔτεσιν ἐπὶ Διονυσίου τὴν οὐσίαν ἅπασαν εἰσενηνοχέναι συνέβαινεν.

ἔστι δὲ καὶ πολεμοποιὸσ ὁ τύραννοσ, ὅπωσ δὴ ἄσχολοί τε ὦσι καὶ ἡγεμόνοσ ἐν χρείᾳ διατελῶσιν ὄντεσ. μὲν βασιλεία σῴζεται διὰ τῶν φίλων, τυραννικὸν δὲ τὸ μάλιστ’ ἀπιστεῖν τοῖσ φίλοισ, ὡσ βουλομένων μὲν πάντων δυναμένων δὲ μάλιστα τούτων.

καὶ τὰ περὶ τὴν δημοκρατίαν δὲ γιγνόμενα τὴν τελευταίαν τυραννικὰ πάντα, γυναικοκρατία τε περὶ τὰσ οἰκίασ, ἵν’ ἐξαγγέλλωσι κατὰ τῶν ἀνδρῶν, καὶ δούλων ἄνεσισ διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν·

οὔτε γὰρ ἐπιβουλεύουσιν οἱ δοῦλοι καὶ αἱ γυναῖκεσ τοῖσ τυράννοισ, εὐημεροῦντάσ τε ἀναγκαῖον εὔνουσ εἶναι καὶ ταῖσ τυραννίσι καὶ ταῖσ δημοκρατίαισ·

καὶ γὰρ ὁ δῆμοσ εἶναι βούλεται μόναρχοσ. μὲν τοῖσ δήμοισ ὁ δημαγωγόσ ἔστι γὰρ ὁ δημαγωγὸσ τοῦ δήμου κόλαξ, παρὰ δὲ τοῖσ τυράννοισ οἱ ταπεινῶσ ὁμιλοῦντεσ, ὅπερ ἐστὶν ἔργον κολακείασ.

καὶ γὰρ διὰ τοῦτο πονηρόφιλον ἡ τυραννίσ·

κολακευόμενοι γὰρ χαίρουσιν, τοῦτο δ’ οὐδ’ ἂν εἷσ ποιήσειε φρόνημα ἔχων ἐλεύθερον, ἀλλὰ φιλοῦσιν οἱ ἐπιεικεῖσ, ἢ οὐ κολακεύουσιν. καὶ χρήσιμοι οἱ πονηροὶ εἰσ τὰ πονηρά· ἥλῳ γὰρ ὁ ἧλοσ, ὥσπερ ἡ παροιμία.

καὶ τὸ μηδενὶ χαίρειν σεμνῷ μηδ’ ἐλευθέρῳ τυραννικόν αὑτὸν γὰρ εἶναι μόνον ἀξιοῖ τοιοῦτον ὁ τύραννοσ, ὁ δ’ ἀντισεμνυνόμενοσ καὶ ἐλευθεριάζων ἀφαιρεῖται τὴν ὑπεροχὴν καὶ τὸ δεσποτικὸν τῆσ τυραννίδοσ· μισοῦσιν οὖν ὥσπερ καταλύοντασ τὴν ἀρχήν· καὶ τὸ χρῆσθαι συσσίτοισ καὶ συνημερευταῖσ ξενικοῖσ μᾶλλον ἢ πολιτικοῖσ τυραννικόν, ὡσ τοὺσ μὲν πολεμίουσ τοὺσ δ’ οὐκ ἀντιποιουμένουσ ‐ ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα τυραννικὰ μὲν καὶ σωτήρια τῆσ ἀρχῆσ, οὐθὲν δ’ ἐλλείπει μοχθηρίασ.

ἔστι δ’ ὡσ εἰπεῖν πάντα ταῦτα περιειλημμένα τρισὶν εἴδεσιν. στοχάζεται γὰρ ἡ τυραννὶσ τριῶν, ἑνὸσ μὲν τοῦ μικρὰ φρονεῖν τοὺσ ἀρχομένουσ οὐθενὶ γὰρ ἂν μικρόψυχοσ ἐπιβουλεύσειεν, δευτέρου δὲ τοῦ διαπιστεῖν ἀλλήλοισ οὐ καταλύεται γὰρ πρότερον τυραννὶσ πρὶν ἢ πιστεύσωσί τινεσ ἑαυτοῖσ·

διὸ καὶ τοῖσ ἐπιεικέσι πολεμοῦσιν ὡσ βλαβεροῖσ πρὸσ τὴν ἀρχὴν οὐ μόνον διὰ τὸ μὴ ἀξιοῦν ἄρχεσθαι δεσποτικῶσ, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ πιστοὺσ καὶ ἑαυτοῖσ καὶ τοῖσ ἄλλοισ εἶναι καὶ μὴ καταγορεύειν μήτε ἑαυτῶν μήτε τῶν ἄλλων· τρίτον δ’ ἀδυναμία τῶν πραγμάτων οὐθεὶσ γὰρ ἐπιχειρεῖ τοῖσ ἀδυνάτοισ, ὥστε οὐδὲ τυραννίδα καταλύειν μὴ δυνάμεωσ ὑπαρχούσησ.

εἰσ οὓσ μὲν οὖν ὁρ́ουσ ἀνάγεται τὰ βουλεύματα τῶν τυράννων, οὗτοι τρεῖσ τυγχάνουσιν ὄντεσ·

πάντα γὰρ ἀναγάγοι τισ ἂν τὰ τυραννικὰ πρὸσ ταύτασ τὰσ ὑποθέσεισ, τὰ μὲν ὅπωσ μὴ πιστεύωσιν ἀλλήλοισ, τὰ δ’ ὅπωσ μὴ δύνωνται, τὰ δ’ ὅπωσ μικρὸν φρονῶσιν. ὁ μὲν οὖν εἷσ τρόποσ δι’ οὗ γίγνεται σωτηρία ταῖσ τυραννίσι τοιοῦτόσ ἐστιν·

ὁ δ’ ἕτεροσ σχεδὸν ἐξ ἐναντίασ ἔχει τοῖσ εἰρημένοισ τὴν ἐπιμέλειαν.

ἔστι δὲ λαβεῖν αὐτὸν ἐκ τῆσ φθορᾶσ τῆσ τῶν βασιλειῶν. ὥσπερ γὰρ τῆσ βασιλείασ εἷσ τρόποσ τῆσ φθορᾶσ τὸ ποιεῖν τὴν ἀρχὴν τυραννικωτέραν, οὕτω τῆσ τυραννίδοσ σωτηρία τὸ ποιεῖν αὐτὴν βασιλικωτέραν, ἓν φυλάττοντα μόνον, τὴν δύναμιν, ὅπωσ ἄρχῃ μὴ μόνον βουλομένων ἀλλὰ καὶ μὴ βουλομένων. προϊέμενοσ γὰρ καὶ τοῦτο προί̈εται καὶ τὸ τυραννεῖν.

ὑποκρινόμενον τὸ βασιλικὸν καλῶσ.

μήτε δαπανῶντα <εἰσ> δωρεὰσ τοιαύτασ ἐφ’ αἷσ τὰ πλήθη χαλεπαίνουσιν, ὅταν ἀπ’ αὐτῶν μὲν λαμβάνωσιν ἐργαζομένων καὶ πονούντων γλίσχρωσ, διδῶσι δ’ ἑταίραισ καὶ ξένοισ καὶ τεχνίταισ ἀφθόνωσ, λόγον τε ἀποδιδόντα τῶν λαμβανομένων καὶ δαπανωμένων, ὅπερ ἤδη πεποιήκασί τινεσ τῶν τυράννων οὕτω γὰρ ἄν τισ διοικῶν οἰκονόμοσ ἀλλ’ οὐ τύραννοσ εἶναι δόξειεν·

οὐ δεῖ δὲ φοβεῖσθαι μή ποτε ἀπορήσῃ χρημάτων κύριοσ ὢν τῆσ πόλεωσ·

ἀλλὰ τοῖσ γ’ ἐκτοπίζουσι τυράννοισ ἀπὸ τῆσ οἰκείασ καὶ συμφέρει τοῦτο μᾶλλον ἢ καταλιπεῖν ἀθροίσαντασ· ἧττον γὰρ ἂν οἱ φυλάττοντεσ ἐπιτιθεῖντο τοῖσ πράγμασιν, εἰσὶ δὲ φοβερώτεροι τῶν τυράννων τοῖσ ἀποδημοῦσιν οἱ φυλάττοντεσ τῶν πολιτῶν·

οἱ μὲν γὰρ συναποδημοῦσιν, οἱ δὲ ὑπομένουσιν· ἔπειτα τὰσ εἰσφορὰσ καὶ τὰσ λειτουργίασ δεῖ φαίνεσθαι τῆσ τε οἰκονομίασ ἕνεκα συνάγοντα, κἄν ποτε δεηθῇ χρῆσθαι πρὸσ τοὺσ πολεμικοὺσ καιρούσ, ὅλωσ τε αὑτὸν παρασκευάζειν φύλακα καὶ ταμίαν ὡσ κοινῶν ἀλλὰ μὴ ὡσ ἰδίων· καὶ φαίνεσθαι μὴ χαλεπὸν ἀλλὰ σεμνόν, ἔτι δὲ τοιοῦτον ὥστε μὴ φοβεῖσθαι τοὺσ ἐντυγχάνοντασ ἀλλὰ μᾶλλον αἰδεῖσθαι·

τούτου μέντοι τυγχάνειν οὐ ῥᾴδιον ὄντα εὐκαταφρόνητον, διὸ δεῖ κἂν μὴ τῶν ἄλλων ἀρετῶν ἐπιμέλειαν ποιῆται ἀλλὰ τῆσ πολεμικῆσ, καὶ δόξαν ἐμποιεῖν περὶ αὑτοῦ τοιαύτην·

ἔτι δὲ μὴ μόνον αὐτὸν φαίνεσθαι μηδένα τῶν ἀρχομένων ὑβρίζοντα, μήτε νέον μήτε νέαν, ἀλλὰ μηδ’ ἄλλον μηδένα τῶν περὶ αὐτόν, ὁμοίωσ δὲ καὶ τὰσ οἰκείασ ἔχειν γυναῖκασ πρὸσ τὰσ ἄλλασ, ὡσ καὶ διὰ γυναικῶν ὕβρεισ πολλαὶ τυραννίδεσ ἀπολώλασιν· ἑώθεν τοῦτο δρῶσιν, καὶ συνεχῶσ πολλὰσ ἡμέρασ, ἀλλὰ καὶ φαίνεσθαι τοῖσ ἄλλοισ βούλονται τοῦτο πράττοντεσ, ἵν’ ὡσ εὐδαίμονασ καὶ μακαρίουσ θαυμάσωσιν, ἀλλὰ μάλιστα μὲν μετριάζειν τοῖσ τοιούτοισ, εἰ δὲ μή, τό γε φαίνεσθαι τοῖσ ἄλλοισ διαφεύγειν οὔτε γὰρ εὐεπίθετοσ οὔτ’ εὐκαταφρόνητοσ ὁ νήφων, ἀλλ’ ὁ μεθύων, οὐδ’ ὁ ἄγρυπνοσ, ἀλλ’ ὁ καθεύδων·

τοὐναντίον τε ποιητέον τῶν πάλαι λεχθέντων σχεδὸν πάντων κατασκευάζειν γὰρ δεῖ καὶ κοσμεῖν τὴν πόλιν ὡσ ἐπίτροπον ὄντα καὶ μὴ τύραννον·

γὰρ φοβοῦνται τὸ παθεῖν τι παράνομον ὑπὸ τῶν τοιούτων, ἐὰν δεισιδαίμονα νομίζωσιν εἶναι τὸν ἄρχοντα καὶ φροντίζειν τῶν θεῶν, καὶ ἐπιβουλεύουσιν ἧττον ὡσ συμμάχουσ ἔχοντι καὶ τοὺσ θεούσ, δεῖ δὲ ἄνευ ἀβελτερίασ φαίνεσθαι τοιοῦτον·

τούσ τε ἀγαθοὺσ περί τι γιγνομένουσ τινᾶν οὕτωσ ὥστε μὴ νομίζειν ἄν ποτε τιμηθῆναι μᾶλλον ὑπὸ τῶν πολιτῶν αὐτονόμων ὄντων, καὶ τὰσ μὲν τοιαύτασ τιμὰσ ἀπονέμειν αὐτόν, τὰσ δὲ κολάσεισ δι’ ἑτέρων ἀρχόντων καὶ δικαστηρίων.

κοινὴ δὲ φυλακὴ πάσησ μοναρχίασ τὸ μηθένα ποιεῖν ἕνα μέγαν, ἀλλ’ εἴπερ, πλείουσ τηρήσουσι γὰρ ἀλλήλουσ, ἐὰν δ’ ἄρα τινὰ δέῃ ποιῆσαι μέγαν, μή τοι τό γε ἦθοσ θρασύν ἐπιθετικώτατον γὰρ τὸ τοιοῦτον ἦθοσ περὶ πάσασ τὰσ πράξεισ, κἂν τῆσ δυνάμεώσ τινα δοκῇ παραλύειν, ἐκ προσαγωγῆσ τοῦτο δρᾶν καὶ μὴ πᾶσαν ἀθρόαν ἀφαιρεῖσθαι τὴν ἐξουσίαν.

ἔτι δὲ πάσησ μὲν ὕβρεωσ εἴργεσθαι, παρὰ πάσασ δὲ δυεῖν, τῆσ τε εἰσ τὰ σώματα κολάσεωσ καὶ τῆσ εἰσ τὴν ἡλικίαν.

μάλιστα δὲ ταύτην ποιητέον τὴν εὐλάβειαν περὶ τοὺσ φιλοτίμουσ·

τὴν μὲν γὰρ εἰσ τὰ χρήματα ὀλιγωρίαν οἱ φιλοχρήματοι φέρουσι βαρέωσ, τὴν δ’ εἰσ ἀτιμίαν οἵ τε φιλότιμοι καὶ οἱ ἐπιεικεῖσ τῶν ἀνθρώπων. διόπερ ἢ μὴ χρῆσθαι δεῖ τοῖσ τοιούτοισ, ἢ τὰσ μὲν κολάσεισ πατρικῶσ φαίνεσθαι ποιούμενον καὶ μὴ δι’ ὀλιγωρίαν, τὰσ δὲ πρὸσ τὴν ἡλικίαν ὁμιλίασ δι’ ἐρωτικὰσ αἰτίασ ἀλλὰ μὴ δι’ ἐξουσίαν, ὅλωσ δὲ τὰσ δοκούσασ ἀτιμίασ ἐξωνεῖσθαι μείζοσι τιμαῖσ.

τῶν δ’ ἐπιχειρούντων ἐπὶ τὴν τοῦ σώματοσ διαφθορὰν οὗτοι φοβερώτατοι καὶ δέονται πλείστησ φυλακῆσ ὅσοι μὴ προαιροῦνται περιποιεῖσθαι τὸ ζῆν διαφθείραντεσ. διὸ μάλιστα εὐλαβεῖσθαι δεῖ τοὺσ ὑβρίζεσθαι νομίζοντασ ἢ αὑτοὺσ ἢ ὧν κηδόμενοι τυγχάνουσιν·

καθάπερ καὶ Ἡράκλειτοσ εἶπε, χαλεπὸν φάσκων εἶναι θυμῷ μάχεσθαι, ψυχῆσ γὰρ ὠνεῖσθαι.

ἐπεὶ δ’ αἱ πόλεισ ἐκ δύο συνεστήκασι μορίων, ἔκ τε τῶν ἀπόρων ἀνθρώπων καὶ τῶν εὐπόρων, μάλιστα μὲν ἀμφοτέρουσ ὑπολαμβάνειν δεῖ σῴζεσθαι διὰ τὴν ἀρχήν, καὶ τοὺσ ἑτέρουσ ὑπὸ τῶν ἑτέρων ἀδικεῖσθαι μηδέν, ὁπότεροι δ’ ἂν ὦσι κρείττουσ, τούτουσ ἰδίουσ μάλιστα ποιεῖσθαι τῆσ ἀρχῆσ, ὡσ, ἂν ὑπάρξῃ τοῦτο τοῖσ πράγμασιν, οὔτε δούλων ἐλευθέρωσιν ἀνάγκη ποιεῖσθαι τὸν τύραννον οὔτε ὅπλων παραίρεσιν·

ἱκανὸν γὰρ θάτερον μέροσ πρὸσ τῇ δυνάμει προστιθέμενον ὥστε κρείττουσ εἶναι τῶν ἐπιτιθεμένων.

περίεργον δὲ τὸ λέγειν καθ’ ἕκαστον τῶν τοιούτων·

ὅτι δεῖ μὴ τυραννικὸν ἀλλ’ οἰκονόμον καὶ βασιλικὸν εἶναι φαίνεσθαι τοῖσ ἀρχομένοισ καὶ μὴ σφετεριστὴν ἀλλ’ ἐπίτροπον, καὶ τὰσ μετριότητασ τοῦ βίου διώκειν, μὴ τὰσ ὑπερβολάσ, ἔτι δὲ τοὺσ μὲν γνωρίμουσ καθομιλεῖν, τοὺσ δὲ πολλοὺσ δημαγωγεῖν.

καὶ μὴ πονηρὸν ἀλλ’ ἡμιπόνηρον.

καίτοι πασῶν ὀλιγοχρονιώταται τῶν πολιτειῶν εἰσιν ὀλιγαρχία καὶ τυραννίσ.

πλεῖστον γὰρ ἐγένετο χρόνον ἡ περὶ Σικυῶνα τυραννίσ, ἡ τῶν Ὀρθαγόρου παίδων καὶ αὐτοῦ Ὀρθαγόρου· ἔτη δ’ αὕτη διέμεινεν ἑκατόν. τούτου δ’ αἴτιον ὅτι τοῖσ ἀρχομένοισ ἐχρῶντο μετρίωσ καὶ πολλὰ τοῖσ νόμοισ ἐδούλευον, καὶ διὰ τὸ πολεμικὸσ γενέσθαι Κλεισθένησ οὐκ ἦν εὐκαταφρόνητοσ, καὶ τὰ πολλὰ ταῖσ ἐπιμελείαισ ἐδημαγώγουν. λέγεται γοῦν Κλεισθένησ τὸν ἀποκρίναντα τῆσ νίκησ αὐτὸν ὡσ ἐστεφάνωσεν·

ἔνιοι δ’ εἰκόνα φασὶν εἶναι τοῦ κρίναντοσ οὕτωσ τὸν ἀνδριάντα τὸν ἐν τῇ ἀγορᾷ καθήμενον. φασὶ δὲ καὶ Πεισίστρατον ὑπομεῖναί ποτε προσκληθέντα δίκην εἰσ Ἄρειον πάγον.

δευτέρα δὲ ἡ περὶ Κόρινθον ἡ τῶν Κυψελιδῶν· καὶ γὰρ αὕτη διετέλεσεν ἔτη τρία καὶ ἑβδομήκοντα καὶ ἓξ μῆνασ· Κύψελοσ μὲν γὰρ ἐτυράννησεν ἔτη τριάκοντα, Περίανδροσ δὲ τετταράκοντα καὶ τέτταρα, Ψαμμίτιχοσ δ’ ὁ Γορδίου τρία ἔτη. τὰ δ’ αἴτια ταὐτὰ καὶ ταύτησ·

ὁ μὲν γὰρ Κύψελοσ δημαγωγὸσ ἦν καὶ κατὰ τὴν ἀρχὴν διετέλεσεν ἀδορυφόρητοσ, Περίανδροσ δ’ ἐγένετο μὲν τυραννικόσ, ἀλλὰ πολεμικόσ. τρίτη δ’ ἡ τῶν Πεισιστρατιδῶν Ἀθήνησιν. οὐκ ἐγένετο δὲ συνεχήσ·

δὶσ γὰρ ἔφυγε Πεισίστρατοσ τυραννῶν· ὥστ’ ἐν ἔτεσι τριάκοντα καὶ τρισὶν ἑπτακαίδεκα ἔτη τούτων ἐτυράννησεν, ὀκτωκαίδεκα δὲ οἱ παῖδεσ, ὥστε τὰ πάντα ἐγένετο ἔτη τριάκοντα καὶ πέντε. τῶν δὲ λοιπῶν ἡ περὶ Ιἕρωνα καὶ Γέλωνα περὶ Συρακούσασ. ἔτη δ’ οὐδ’ αὕτη πολλὰ διέμεινεν, ἀλλὰ τὰ σύμπαντα δυεῖν δέοντα εἴκοσι·

Γέλων μὲν γὰρ ἑπτὰ τυραννήσασ τῷ ὀγδόῳ τὸν βίον ἐτελεύτησεν, δέκα δ’ Ιἕρων, Θρασύβουλοσ δὲ τῷ ἑνδεκάτῳ μηνὶ ἐξέπεσεν. αἱ δὲ πολλαὶ τῶν τυραννίδων ὀλιγοχρόνιαι πᾶσαι γεγόνασι παντελῶσ. τὰ μὲν οὖν περὶ τὰσ πολιτείασ καὶ τὰ περὶ τὰσ μοναρχίασ, ἐξ ὧν τε φθείρονται καὶ πάλιν σῴζονται, σχεδὸν εἴρηται περὶ πάντων.

ἐν δὲ τῇ Πολιτείᾳ λέγεται μὲν περὶ τῶν μεταβολῶν ὑπὸ τοῦ Σωκράτουσ, οὐ μέντοι λέγεται καλῶσ.

τῆσ τε γὰρ ἀρίστησ πολιτείασ καὶ πρώτησ οὔσησ οὐ λέγει τὴν μεταβολὴν ἰδίωσ. μένειν μηθὲν ἀλλ’ ἔν τινι περιόδῳ μεταβάλλειν, ἀρχὴν δ’ εἶναι τούτων "ὧν ἐπίτριτοσ πυθμὴν πεμπάδι συζυγεὶσ δύο ἁρμονίασ παρέχεται" , λέγων ὅταν ὁ τοῦ διαγράμματοσ ἀριθμὸσ τούτου γένηται στερεόσ, ὡσ τῆσ φύσεώσ ποτε φυούσησ φαύλουσ καὶ κρείττουσ τῆσ παιδείασ, τοῦτο μὲν οὖν αὐτὸ λέγων ἴσωσ οὐ κακῶσ ἐνδέχεται γὰρ εἶναί τινασ οὓσ παιδευθῆναι καὶ γενέσθαι σπουδαίουσ ἄνδρασ ἀδύνατον, ἀλλ’ αὕτη τί ἂν ἴδιοσ εἰή μεταβολὴ τῆσ ὑπ’ ἐκείνου λεγομένησ ἀρίστησ πολιτείασ μᾶλλον ἢ τῶν ἄλλων πασῶν καὶ τῶν γιγνομένων πάντων;

καὶ διά γε τοῦ χρόνου, δι’ ὃν λέγει πάντα μεταβάλλειν, καὶ τὰ μὴ ἅμα ἀρξάμενα γίγνεσθαι ἅμα μεταβάλλει, οἱο͂ν εἰ τῇ προτέρᾳ ἡμέρᾳ ἐγένετο τῆσ τροπῆσ, ἅμα ἄρα μεταβάλλει;

πρὸσ δὲ τούτοισ διὰ τίν’ αἰτίαν ἐκ ταύτησ εἰσ τὴν Λακωνικὴν μεταβάλλει;

πλεονάκισ γὰρ εἰσ τὴν ἐναντίαν μεταβάλλουσι πᾶσαι αἱ πολιτεῖαι ἢ τὴν σύνεγγυσ. ὁ δ’ αὐτὸσ λόγοσ καὶ περὶ τῶν ἄλλων μεταβολῶν.

ἐκ γὰρ τῆσ Λακωνικῆσ, φησί, μεταβάλλει εἰσ τὴν ὀλιγαρχίαν, ἐκ δὲ ταύτησ εἰσ δημοκρατίαν, εἰσ τυραννίδα δὲ ἐκ δημοκρατίασ. καίτοι καὶ ἀνάπαλιν μεταβάλλουσιν, οἱο͂ν ἐκ δήμου εἰσ ὀλιγαρχίαν, καὶ μᾶλλον ἢ εἰσ μοναρχίαν. ἔτι δὲ τυραννίδοσ οὐ λέγει οὔτ’ εἰ ἔσται μεταβολὴ οὔτ’ εἰ μὴ ἔσται, <οὔτ’ εἰ ἔσται> διὰ τίν’ αἰτίαν καὶ εἰσ ποίαν πολιτείαν, τούτου δ’ αἴτιον ὅτι οὐ ῥᾳδίωσ ἂν εἶχε λέγειν·

ἀόριστον γάρ, ἐπεὶ κατ’ ἐκεῖνον δεῖ εἰσ τὴν πρώτην καὶ τὴν ἀρίστην· οὕτω γὰρ ἂν ἐγίγνετο συνεχὲσ καὶ κύκλοσ. ἀλλὰ μεταβάλλει καὶ εἰσ τυραννίδα τυραννίσ, ὥσπερ ἡ Σικυῶνοσ ἐκ τῆσ Μύρωνοσ εἰσ τὴν Κλεισθένουσ, καὶ εἰσ ὀλιγαρχίαν, ὥσπερ ἡ ἐν Χαλκίδι ἡ Ἀντιλέοντοσ, καὶ εἰσ δημοκρατίαν, ὥσπερ ἡ τῶν Γέλωνοσ ἐν Συρακούσαισ, καὶ εἰσ ἀριστοκρατίαν, ὥσπερ ἡ Χαρίλλου ἐν Λακεδαίμονι, καὶ ἐν Καρχηδόνι. καὶ εἰσ τυραννίδα μεταβάλλει ἐξ ὀλιγαρχίασ, ὥσπερ ἐν Σικελίᾳ σχεδὸν αἱ πλεῖσται τῶν ἀρχαίων, ἐν Λεοντίνοισ εἰσ τὴν Παναιτίου τυραννίδα καὶ ἐν Γέλᾳ εἰσ τὴν Κλεάνδρου καὶ ἐν Ῥηγίῳ εἰσ τὴν Ἀναξιλάου καὶ ἐν ἄλλαισ πολλαῖσ πόλεσιν ὡσαύτωσ.

τοῦτο μεταβάλλειν ὅτι φιλοχρήματοι καὶ χρηματισταὶ οἱ ἐν ταῖσ ἀρχαῖσ, ἀλλ’ οὐχ ὅτι οἱ πολὺ ὑπερέχοντεσ ταῖσ οὐσίαισ οὐ δίκαιον οἰόνται εἶναι ἴσον μετέχειν τῆσ πόλεωσ τοὺσ κεκτημένουσ μηθὲν τοῖσ κεκτημένοισ·

κωλύοντεσ, ἐν Καρχηδόνι δὲ δημοκρατουμένῃ χρηματίζονται καὶ οὔπω μεταβεβλήκασιν.

ἄτοπον δὲ καὶ τὸ φάναι δύο πόλεισ εἶναι τὴν ὀλιγαρχικήν, πλουσίων καὶ πενήτων.

τί γὰρ αὕτη μᾶλλον τῆσ Λακωνικῆσ πέπονθεν ἢ ὁποιασοῦν ἄλλησ, οὗ μὴ πάντεσ κέκτηνται ἴσα ἢ μὴ πάντεσ ὁμοίωσ εἰσὶν ἀγαθοὶ ἄνδρεσ; οὐδενὸσ δὲ πενεστέρου γενομένου ἢ πρότερον οὐδὲν ἧττον μεταβάλλουσιν εἰσ δῆμον ἐξ ὀλιγαρχίασ, ἂν γένωνται πλείουσ οἱ ἄποροι, καὶ ἐκ δήμου εἰσ ὀλιγαρχίαν, ἐὰν κρεῖττον ᾖ τοῦ πλήθουσ τὸ εὔπορον καὶ οἱ μὲν ἀμελῶσιν οἱ δὲ προσέχωσι τὸν νοῦν.

πολλῶν τε οὐσῶν αἰτιῶν δι’ ὧν γίγνονται αἱ μεταβολαί, οὐ λέγει ἀλλ’ ἢ μίαν, ὅτι ἀσωτευόμενοι κατατοκιζόμενοι γίγνονται πένητεσ, ὡσ ἐξ ἀρχῆσ πλουσίων ὄντων πάντων ἢ τῶν πλείστων. τοῦτο δ’ ἐστὶ ψεῦδοσ·

ἀλλ’ ὅταν μὲν τῶν ἡγεμόνων τινὲσ ἀπολέσωσι τὰσ οὐσίασ, καινοτομοῦσιν, ὅταν δὲ τῶν ἄλλων, οὐθὲν γίγνεται δεινόν, καὶ μεταβάλλουσιν οὐθὲν μᾶλλον οὐδὲ τότε εἰσ δῆμον ἢ εἰσ ἄλλην πολιτείαν. ἔτι δὲ κἂν τιμῶν μὴ μετέχωσιν, κἂν ἀδικῶνται ἠ ὑβρίζωνται, στασιάζουσι καὶ μεταβάλλουσι τὰσ πολιτείασ, κἂν μὴ καταδαπανήσωσι τὴν οὐσίαν διὰ τὸ ἐξεῖναι ὅ τι ἂν βούλωνται ποιεῖν·

οὗ αἰτίαν τὴν ἄγαν ἐλευθερίαν εἶναί φησιν. πλειόνων δ’ οὐσῶν ὀλιγαρχιῶν καὶ δημοκρατιῶν, ὡσ μιᾶσ οὔσησ ἑκατέρασ λέγει τὰσ μεταβολὰσ ὁ Σωκράτησ.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Aristotle, Politics, Book 5

(아리스토텔레스, 정치학, Book 5)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION