Aristotle, Politics, Book 7

(아리스토텔레스, 정치학, Book 7)

περὶ δὲ πολιτείασ ἀρίστησ τὸν μέλλοντα ποιήσασθαι τὴν προσήκουσαν ζήτησιν ἀνάγκη διορίσασθαι πρῶτον τίσ αἱρετώτατοσ βίοσ. ἀδήλου γὰρ ὄντοσ τούτου καὶ τὴν ἀρίστην ἀναγκαῖον ἄδηλον εἶναι πολιτείαν·

ἄριστα γὰρ πράττειν προσήκει τοὺσ ἄριστα πολιτευομένουσ ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῖσ, ἐὰν μή τι γίγνηται παράλογον. διὸ δεῖ πρῶτον ὁμολογεῖσθαι τίσ ὁ πᾶσιν ὡσ εἰπεῖν αἱρετώτατοσ βίοσ, μετὰ δὲ τοῦτο πότερον κοινῇ καὶ χωρὶσ ὁ αὐτὸσ ἢ ἕτεροσ. νομίσαντασ οὖν ἱκανῶσ πολλὰ λέγεσθαι καὶ τῶν ἐν τοῖσ ἐξωτερικοῖσ λόγοισ περὶ τῆσ ἀρίστησ ζωῆσ, καὶ νῦν χρηστέον αὐτοῖσ.

ἂν ὡσ οὐ, τριῶν οὐσῶν μερίδων, τῶν τε ἐκτὸσ καὶ τῶν ἐν τῷ σώματι καὶ τῶν ἐν τῇ ψυχῇ, πάντα ταῦτα ὑπάρχειν τοῖσ μακαρίοισ χρή.

οὐδεὶσ γὰρ ἂν φαίη μακάριον τὸν μηθὲν μόριον ἔχοντα ἀνδρείασ μηδὲ σωφροσύνησ μηδὲ δικαιοσύνησ μηδὲ φρονήσεωσ, ἀλλὰ δεδιότα μὲν τὰσ παραπετομένασ μυίασ, ἀπεχόμενον δὲ μηθενόσ, ἂν ἐπιθυμήσῃ τοῦ φαγεῖν ἢ πιεῖν, τῶν ἐσχάτων, ἕνεκα δὲ τεταρτημορίου διαφθείροντα τοὺσ φιλτάτουσ φίλουσ, ὁμοίωσ δὲ καὶ τὰ περὶ τὴν διάνοιαν οὕτωσ ἄφρονα καὶ διεψευσμένον ὥσπερ τι παιδίον ἢ μαινόμενον. διαφέρονται δ’ ἐν τῷ ποσῷ καὶ ταῖσ ὑπεροχαῖσ.

τῆσ μὲν γὰρ ἀρετῆσ ἔχειν ἱκανὸν εἶναι νομίζουσιν ὁποσονοῦν, πλούτου δὲ καὶ χρημάτων καὶ δυνάμεωσ καὶ δόξησ καὶ πάντων τῶν τοιούτων εἰσ ἄπειρον ζητοῦσι τὴν ὑπερβολήν. καὶ τὸ ζῆν εὐδαιμόνωσ, εἴτ’ ἐν τῷ χαίρειν ἐστὶν εἴτ’ ἐν ἀρετῇ τοῖσ ἀνθρώποισ εἴτ’ ἐν ἀμφοῖν, ὅτι μᾶλλον ὑπάρχει τοῖσ τὸ ἦθοσ μὲν καὶ τὴν διάνοιαν κεκοσμημένοισ εἰσ ὑπερβολήν, περὶ δὲ τὴν ἔξω κτῆσιν τῶν ἀγαθῶν μετριάζουσιν, ἢ τοῖσ ἐκεῖνα μὲν κεκτημένοισ πλείω τῶν χρησίμων, ἐν δὲ τούτοισ ἐλλείπουσιν·

οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸν λόγον σκοπουμένοισ εὐσύνοπτόν ἐστιν.

τὰ μὲν γὰρ ἐκτὸσ ἔχει πέρασ, ὥσπερ ὄργανόν τι, πᾶν τε τὸ χρήσιμον εἴσ τι, ὧν τὴν ὑπερβολὴν ἢ βλάπτειν ἀναγκαῖον ἢ μηθὲν ὄφελοσ εἶναι τοῖσ ἔχουσιν, τῶν δὲ περὶ ψυχὴν ἕκαστον ἀγαθῶν, ὅσῳ περ ἂν ὑπερβάλλῃ, τοσούτῳ μᾶλλον χρήσιμον εἶναι, εἰ δεῖ καὶ τούτοισ ἐπιλέγειν μὴ μόνον τὸ καλὸν ἀλλὰ καὶ τὸ χρήσιμον. ὅλωσ τε δῆλον ὡσ ἀκολουθεῖν φήσομεν τὴν διάθεσιν τὴν ἀρίστην ἑκάστου πράγματοσ πρὸσ ἄλληλα κατὰ τὴν ὑπεροχὴν ἥνπερ εἴληχε ταῦτα ὧν φαμεν αὐτὰσ εἶναι διαθέσεισ ταύτασ.

ὥστ’ εἴπερ ἐστὶν ἡ ψυχὴ καὶ τῆσ κτήσεωσ καὶ τοῦ σώματοσ τιμιώτερον καὶ ἁπλῶσ καὶ ἡμῖν, ἀνάγκη καὶ τὴν διάθεσιν τὴν ἀρίστην ἑκάστου ἀνάλογον τούτων ἔχειν.

αἱρεῖσθαι τοὺσ εὖ φρονοῦντασ, ἀλλ’ οὐκ ἐκείνων ἕνεκεν τὴν ψυχήν.

ὅτι μὲν οὖν ἑκάστῳ τῆσ εὐδαιμονίασ ἐπιβάλλει τοσοῦτον ὅσον περ ἀρετῆσ καὶ φρονήσεωσ καὶ τοῦ πράττειν κατὰ ταύτασ, ἔστω συνωμολογημένον ἡμῖν, μάρτυρι τῷ θεῷ χρωμένοισ, ὃσ εὐδαίμων μέν ἐστι καὶ μακάριοσ, δι’ οὐθὲν δὲ τῶν ἐξωτερικῶν ἀγαθῶν ἀλλὰ δι’ αὑτὸν αὐτὸσ καὶ τῷ ποιόσ τισ εἶναι τὴν φύσιν, ἐπεὶ καὶ τὴν εὐτυχίαν τῆσ εὐδαιμονίασ διὰ ταῦτ’ ἀναγκαῖον ἑτέραν εἶναι τῶν μὲν γὰρ ἐκτὸσ ἀγαθῶν τῆσ ψυχῆσ αἴτιον ταὐτόματον καὶ ἡ τύχη, δίκαιοσ δ’ οὐδεὶσ οὐδὲ σώφρων ἀπὸ τύχησ οὐδὲ διὰ τὴν τύχην ἐστίν·

ἐχόμενον δ’ ἐστὶ καὶ τῶν αὐτῶν λόγων δεόμενον καὶ πόλιν εὐδαίμονα τὴν ἀρίστην εἶναι καὶ πράττουσαν καλῶσ.

ἀδύνατον δὲ καλῶσ πράττειν τοῖσ μὴ τὰ καλὰ πράττουσιν· οὐθὲν δὲ καλὸν ἔργον οὔτ’ ἀνδρὸσ οὔτε πόλεωσ χωρὶσ ἀρετῆσ καὶ φρονήσεωσ·

ἀνδρεία δὲ πόλεωσ καὶ δικαιοσύνη καὶ φρόνησισ τὴν αὐτὴν ἔχει δύναμιν καὶ μορφὴν ὧν μετασχὼν ἕκαστοσ τῶν ἀνθρώπων λέγεται δίκαιοσ καὶ φρόνιμοσ καὶ σώφρων. ἀλλὰ γὰρ ταῦτα μὲν ἐπὶ τοσοῦτον ἔστω πεφροιμιασμένα τῷ λόγῳ·

οὔτε γὰρ μὴ θιγγάνειν αὐτῶν δυνατόν, οὔτε πάντασ τοὺσ οἰκείουσ ἐπεξελθεῖν ἐνδέχεται λόγουσ, ἑτέρασ γάρ ἐστιν ἔργον σχολῆσ ταῦτα· ὁ μετ’ ἀρετῆσ κεχορηγημένησ ἐπὶ τοσοῦτον ὥστε μετέχειν τῶν κατ’ ἀρετὴν πράξεων, πρὸσ δὲ τοὺσ ἀμφισβητοῦντασ, ἐάσαντασ ἐπὶ τῆσ νῦν μεθόδου, διασκεπτέον ὕστερον, εἴ τισ τοῖσ εἰρημένοισ τυγχάνει μὴ πειθόμενοσ.

πότερον δὲ τὴν εὐδαιμονίαν τὴν αὐτὴν εἶναι φατέον ἑνόσ τε ἑκάστου τῶν ἀνθρώπων καὶ πόλεωσ ἢ μὴ τὴν αὐτήν, λοιπόν ἐστιν εἰπεῖν.

φανερὸν δὲ καὶ τοῦτο. πάντεσ γὰρ ἂν ὁμολογήσειαν εἶναι τὴν αὐτήν. ὅσοι γὰρ ἐν πλούτῳ τὸ ζῆν εὖ τίθενται ἐφ’ ἑνόσ, οὗτοι καὶ τὴν πόλιν ὅλην, ἐὰν ᾖ πλουσία, μακαρίζουσιν· ὅσοι τε τὸν τυραννικὸν βίον μάλιστα τιμῶσιν, οὗτοι καὶ πόλιν τὴν πλείστων ἄρχουσαν εὐδαιμονεστάτην ἂν εἶναι φαῖεν·

εἴ τέ τισ τὸν ἕνα δι’ ἀρετὴν ἀποδέχεται, καὶ πόλιν εὐδαιμονεστέραν φήσει τὴν σπουδαιοτέραν. ἀλλὰ ταῦτ’ ἤδη δύο ἐστὶν ἃ δεῖται σκέψεωσ, ἓν μὲν πότεροσ αἱρετώτεροσ βίοσ, ὁ διὰ τοῦ συμπολιτεύεσθαι καὶ κοινωνεῖν πόλεωσ ἢ μᾶλλον ὁ ξενικὸσ καὶ τῆσ πολιτικῆσ κοινωνίασ ἀπολελυμένοσ, ἔτι δὲ τίνα πολιτείαν θετέον καὶ ποίαν διάθεσιν πόλεωσ ἀρίστην, εἴτε πᾶσιν ὄντοσ αἱρετοῦ <τοῦ> κοινωνεῖν πόλεωσ εἴτε καὶ τισὶ μὲν μὴ τοῖσ δὲ πλείστοισ. ἐπεὶ δὲ τῆσ πολιτικῆσ διανοίασ καὶ θεωρίασ τοῦτ’ ἐστὶν ἔργον, ἀλλ’ οὐ τὸ περὶ ἕκαστον αἱρετόν, ἡμεῖσ δὲ ταύτην προῃρήμεθα νῦν τὴν σκέψιν, ἐκεῖνο μὲν πάρεργον ἂν εἰή, τοῦτο δὲ ἔργον τῆσ μεθόδου ταύτησ.

ὅτι μὲν οὖν ἀναγκαῖον εἶναι πολιτείαν ἀρίστην ταύτην <τὴν> τάξιν καθ’ ἣν κἂν ὁστισοῦν ἄριστα πράττοι καὶ ζῴη μακαρίωσ, φανερόν ἐστιν·

ἀμφισβητεῖται δὲ παρ’ αὐτῶν τῶν ὁμολογούντων τὸν μετ’ ἀρετῆσ εἶναι βίον αἱρετώτατον πότερον ὁ πολιτικὸσ καὶ πρακτικὸσ βίοσ αἱρετὸσ ἢ μᾶλλον ὁ πάντων τῶν ἐκτὸσ ἀπολελυμένοσ, οἱο͂ν θεωρητικόσ τισ, ὃν μόνον τινέσ φασιν εἶναι φιλόσοφον.

σχεδὸν γὰρ τούτουσ τοὺσ δύο βίουσ τῶν ἀνθρώπων οἱ φιλοτιμότατοι πρὸσ ἀρετὴν φαίνονται προαιρούμενοι, καὶ τῶν προτέρων καὶ τῶν νῦν· λέγω δὲ δύο τόν τε πολιτικὸν καὶ τὸν φιλόσοφον.

διαφέρει δὲ οὐ μικρὸν ποτέρωσ ἔχει τὸ ἀληθέσ· ἀνάγκη γὰρ τόν γε εὖ φρονοῦντα πρὸσ τὸν βελτίω σκοπὸν συντάττεσθαι, καὶ τῶν ἀνθρώπων ἕκαστον καὶ κοινῇ τὴν πολιτείαν. νομίζουσι δ’ οἱ μὲν τὸ τῶν πέλασ ἄρχειν δεσποτικῶσ μὲν γιγνόμενον μετ’ ἀδικίασ τινὸσ εἶναι τῆσ μεγίστησ, πολιτικῶσ δὲ τὸ μὲν ἄδικον οὐκ ἔχειν, ἐμπόδιον δὲ ἔχειν τῇ περὶ αὐτὸν εὐημερίᾳ·

τούτων δ’ ὥσπερ ἐξ ἐναντίασ ἕτεροι τυγχάνουσι δοξάζοντεσ· γὰρ ἀνδρὸσ τὸν πρακτικὸν εἶναι βίον καὶ πολιτικόν, ἐφ’ ἑκάστησ γὰρ ἀρετῆσ οὐκ εἶναι πράξεισ μᾶλλον τοῖσ ἰδιώταισ ἢ τοῖσ τὰ κοινὰ πράττουσι καὶ πολιτευομένοισ.

οἱ μὲν οὖν οὕτωσ ὑπολαμβάνουσιν, οἱ δὲ τὸν δεσποτικὸν καὶ τυραννικὸν τρόπον τῆσ πολιτείασ εἶναι μόνον εὐδαίμονά φασιν.

παρ’ ἐνίοισ δὲ καὶ τῆσ πολιτείασ οὗτοσ ὁρ́οσ καὶ τῶν νόμων ὅπωσ δεσπόζωσι τῶν πέλασ. διὸ καὶ τῶν πλείστων νομίμων χύδην ὡσ εἰπεῖν κειμένων παρὰ τοῖσ πλείστοισ, ὅμωσ εἴ πού τι πρὸσ ἓν οἱ νόμοι βλέπουσι, τοῦ κρατεῖν στοχάζονται πάντεσ, ὥσπερ ἐν Λακεδαίμονι καὶ Κρήτῃ πρὸσ τοὺσ πολέμουσ συντέτακται σχεδὸν ἥ τε παιδεία καὶ τὸ τῶν νόμων πλῆθοσ·

τοῖσ ἔθνεσι πᾶσι τοῖσ δυναμένοισ πλεονεκτεῖν ἡ τοιαύτη τετίμηται δύναμισ, οἱο͂ν ἐν Σκύθαισ καὶ Πέρσαισ καὶ Θρᾳξὶ καὶ Κελτοῖσ.

ἐν ἐνίοισ γὰρ καὶ νόμοι τινέσ εἰσι παροξύνοντεσ πρὸσ τὴν ἀρετὴν ταύτην, καθάπερ ἐν Καρχηδόνι φασὶ τὸν ἐκ τῶν κρίκων κόσμον λαμβάνειν ὅσασ ἂν στρατεύσωνται στρατείασ· ἦν δέ ποτε καὶ περὶ Μακεδονίαν νόμοσ τὸν μηθένα ἀπεκταγκότα πολέμιον ἄνδρα περιεζῶσθαι τὴν φορβειάν·

ἐν δὲ Σκύθαισ οὐκ ἐξῆν πίνειν ἐν ἑορτῇ τινι σκύφον περιφερόμενον τῷ μηθένα ἀπεκταγκότι πολέμιον· ἐν δὲ τοῖσ Ἴβηρσιν, ἔθνει πολεμικῷ, τοσούτουσ τὸν ἀριθμὸν ὀβελίσκουσ καταπηγνύουσι περὶ τὸν τάφον ὅσουσ ἂν διαφθείρῃ τῶν πολεμίων· καὶ ἕτερα δὴ παρ’ ἑτέροισ ἔστι τοιαῦτα πολλά, τὰ μὲν νόμοισ κατειλημμένα τὰ δὲ ἔθεσιν.

καίτοι δόξειεν ἂν ἄγαν ἄτοπον ἴσωσ εἶναι τοῖσ βουλομένοισ ἐπισκοπεῖν, εἰ τοῦτ’ ἐστὶν ἔργον τοῦ πολιτικοῦ, τὸ δύνασθαι θεωρεῖν ὅπωσ ἄρχῃ καὶ δεσπόζῃ τῶν πλησίον, καὶ βουλομένων καὶ μὴ βουλομένων.

πῶσ γὰρ ἂν εἰή τοῦτο πολιτικὸν ἢ νομοθετικόν, ὅ γε μηδὲ νόμιμόν ἐστιν;

οὐ νόμιμον δὲ τὸ μὴ μόνον δικαίωσ ἀλλὰ καὶ ἀδίκωσ ἄρχειν, κρατεῖν δ’ ἔστι καὶ μὴ δικαίωσ. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἐν ταῖσ ἄλλαισ ἐπιστήμαισ τοῦτο ὁρῶμεν· οὔτε γὰρ τοῦ ἰατροῦ οὔτε τοῦ κυβερνήτου ἔργον ἐστὶ τὸ ἢ πεῖσαι ἢ βιάσασθαι τοῦ μὲν τοὺσ θεραπευομένουσ τοῦ δὲ τοὺσ πλωτῆρασ. ἀλλ’ ἐοίκασιν οἱ πολλοὶ τὴν δεσποτικὴν πολιτικὴν οἰέσθαι εἶναι, καὶ ὅπερ αὑτοῖσ ἕκαστοι οὔ φασιν εἶναι δίκαιον οὐδὲ συμφέρον, τοῦτ’ οὐκ αἰσχύνονται πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ ἀσκοῦντεσ·

αὐτοὶ μὲν γὰρ παρ’ αὑτοῖσ τὸ δικαίωσ ἄρχειν ζητοῦσι, πρὸσ δὲ τοὺσ ἄλλουσ οὐδὲν μέλει τῶν δικαίων.

ἄτοπον δὲ εἰ μὴ φύσει τὸ μὲν δεσποστόν ἐστι τὸ δὲ οὐ δεσποστόν, ὥστε εἴπερ ἔχει τὸν τρόπον τοῦτον, οὐ δεῖ πάντων πειρᾶσθαι δεσπόζειν, ἀλλὰ τῶν δεσποστῶν, ὥσπερ οὐδὲ θηρεύειν ἐπὶ θοίνην ἢ θυσίαν ἀνθρώπουσ, ἀλλὰ τὸ πρὸσ τοῦτο θηρευτόν· ἔστι δὲ θηρευτὸν ὃ ἂν ἄγριον ᾖ ἐδεστὸν ζῷον.

ἣ πολιτεύεται δηλονότι καλῶσ, εἴπερ ἐνδέχεται πόλιν οἰκεῖσθαί που καθ’ ἑαυτὴν νόμοισ χρωμένην σπουδαίοισ, ἧσ τῆσ πολιτείασ ἡ σύνταξισ οὐ πρὸσ πόλεμον οὐδὲ πρὸσ τὸ κρατεῖν ἔσται τῶν πολεμίων·

μηθὲν γὰρ ὑπαρχέτω τοιοῦτον.

δῆλον ἄρα ὅτι πάσασ τὰσ πρὸσ τὸν πόλεμον ἐπιμελείασ καλὰσ μὲν θετέον, οὐχ ὡσ τέλοσ δὲ πάντων ἀκρότατον, ἀλλ’ ἐκείνου χάριν ταύτασ. τοῦ δὲ νομοθέτου τοῦ σπουδαίου ἐστὶ τὸ θεάσασθαι πόλιν καὶ γένοσ ἀνθρώπων καὶ πᾶσαν ἄλλην κοινωνίαν, ζωῆσ ἀγαθῆσ πῶσ μεθέξουσι καὶ τῆσ ἐνδεχομένησ αὐτοῖσ εὐδαιμονίασ. διοίσει μέντοι τῶν ταττομένων ἔνια νομίμων·

καὶ τοῦτο τῆσ νομοθετικῆσ ἐστιν ἰδεῖν, ἐάν τινεσ ὑπάρχωσι γειτνιῶντεσ, ποῖα πρὸσ ποίουσ ἀσκητέον ἢ πῶσ τοῖσ καθήκουσι πρὸσ ἑκάστουσ χρηστέον. σκέψεωσ, πρὸσ τί τέλοσ δεῖ τὴν ἀρίστην πολιτείαν συντείνειν·

πρὸσ δὲ τοὺσ ὁμολογοῦντασ μὲν τὸν μετ’ ἀρετῆσ εἶναι βίον αἱρετώτατον, διαφερομένουσ δὲ περὶ τῆσ χρήσεωσ αὐτοῦ, λεκτέον ἡμῖν πρὸσ ἀμφοτέρουσ αὐτούσ οἱ μὲν γὰρ ἀποδοκιμάζουσι τὰσ πολιτικὰσ ἀρχάσ, νομίζοντεσ τὸν τοῦ ἐλευθέρου βίον ἕτερόν τινα εἶναι τοῦ πολιτικοῦ καὶ πάντων αἱρετώτατον, οἱ δὲ τοῦτον ἄριστον·

ἀδύνατον γὰρ τὸν μηθὲν πράττοντα πράττειν εὖ, τὴν δ’ εὐπραγίαν καὶ τὴν εὐδαιμονίαν εἶναι ταὐτόν ὅτι τὰ μὲν ἀμφότεροι λέγουσιν ὀρθῶσ τὰ δὲ οὐκ ὀρθῶσ, οἱ μὲν ὅτι ὁ τοῦ ἐλευθέρου βίοσ τοῦ δεσποτικοῦ ἀμείνων.

τοῦτο γὰρ ἀληθέσ·

οὐθὲν γὰρ τό γε δούλῳ ᾗ δοῦλοσ χρῆσθαι σεμνόν· ἡ γὰρ ἐπίταξισ ἡ περὶ τῶν ἀναγκαίων οὐδενὸσ μετέχει τῶν καλῶν. τὸ μέντοι νομίζειν πᾶσαν ἀρχὴν εἶναι δεσποτείαν οὐκ ὀρθόν· οὐ γὰρ ἔλαττον διέστηκεν ἡ τῶν ἐλευθέρων ἀρχὴ τῆσ τῶν δούλων ἢ αὐτὸ τὸ φύσει ἐλεύθερον τοῦ φύσει δούλου. διώρισται δὲ περὶ αὐτῶν ἱκανῶσ ἐν τοῖσ πρώτοισ λόγοισ.

τὸ δὲ μᾶλλον ἐπαινεῖν τὸ ἀπρακτεῖν τοῦ πράττειν οὐκ ἀληθέσ· ἡ γὰρ εὐδαιμονία πρᾶξίσ ἐστιν, ἔτι δὲ πολλῶν καὶ καλῶν τέλοσ ἔχουσιν αἱ τῶν δικαίων καὶ σωφρόνων πράξεισ. καίτοι τάχ’ ἂν ὑπολάβοι τισ τούτων οὕτω διωρισμένων ὅτι τὸ κύριον εἶναι πάντων ἄριστον·

οὕτω γὰρ ἂν πλείστων καὶ καλλίστων κύριοσ εἰή πράξεων.

ὥστε οὐ δεῖν τὸν δυνάμενον ἄρχειν παριέναι τῷ πλησίον, ἀλλὰ μᾶλλον ἀφαιρεῖσθαι, καὶ μήτε πατέρα παίδων μήτε παῖδασ πατρὸσ μήθ’ ὅλωσ φίλον φίλου μηθένα ὑπόλογον ποιεῖσθαι μηδὲ πρὸσ τοῦτο φροντίζειν· τὸ γὰρ ἄριστον αἱρετώτατον, τὸ δ’ εὖ πράττειν ἄριστον.

τοῦτο μὲν οὖν ἀληθῶσ ἴσωσ λέγουσιν, εἴπερ ὑπάρξει τοῖσ ἀποστεροῦσι καὶ βιαζομένοισ τὸ τῶν ὄντων αἱρετώτατον· ἀλλ’ ἴσωσ οὐχ οἱο͂́ν τε ὑπάρχειν, ἀλλ’ ὑποτίθενται τοῦτο ψεῦδοσ.

οὐ γὰρ ἔτι καλὰσ τὰσ πράξεισ ἐνδέχεται εἶναι τῷ μὴ διαφέροντι τοσοῦτον ὅσον ἀνὴρ γυναικὸσ ἢ πατὴρ τέκνων ἢ δεσπότησ δούλων· ὥστε ὁ παραβαίνων οὐθὲν ἂν τηλικοῦτον κατορθώσειεν ὕστερον ὅσον ἤδη παρεκβέβηκε τῆσ ἀρετῆσ.

τοῖσ γὰρ ὁμοίοισ τὸ καλὸν καὶ τὸ δίκαιον ἐν τῷ ἐν μέρει, τοῦτο γὰρ ἴσον καὶ ὅμοιον· τὸ δὲ μὴ ἴσον τοῖσ ἴσοισ καὶ τὸ μὴ ὅμοιον τοῖσ ὁμοίοισ παρὰ φύσιν, οὐδὲν δὲ τῶν παρὰ φύσιν καλόν. διὸ κἂν ἄλλοσ τισ ᾖ κρείττων κατ’ ἀρετὴν καὶ κατὰ δύναμιν τὴν πρακτικὴν τῶν ἀρίστων, τούτῳ καλὸν ἀκολουθεῖν καὶ τούτῳ πείθεσθαι δίκαιον. δεῖ δ’ οὐ μόνον ἀρετὴν ἀλλὰ καὶ δύναμιν ὑπάρχειν, καθ’ ἣν ἔσται πρακτικόσ.

εὐπραγίαν θετέον, καὶ κοινῇ πάσησ πόλεωσ ἂν εἰή καὶ καθ’ ἕκαστον ἄριστοσ βίοσ ὁ πρακτικόσ.

ἀλλὰ τὸν πρακτικὸν οὐκ ἀναγκαῖον εἶναι πρὸσ ἑτέρουσ, καθάπερ οἰόνταί τινεσ, οὐδὲ τὰσ διανοίασ εἶναι μόνασ ταύτασ πρακτικάσ, τὰσ τῶν ἀποβαινόντων χάριν γιγνομένασ ἐκ τοῦ πράττειν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τὰσ αὐτοτελεῖσ καὶ τὰσ αὑτῶν ἕνεκεν θεωρίασ καὶ διανοήσεισ· ἡ γὰρ εὐπραξία τέλοσ, ὥστε καὶ πρᾶξίσ τισ.

μάλιστα δὲ καὶ πράττειν λέγομεν κυρίωσ καὶ τῶν ἐξωτερικῶν πράξεων τοὺσ ταῖσ διανοίαισ ἀρχιτέκτονασ. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἀπρακτεῖν ἀναγκαῖον τὰσ καθ’ αὑτὰσ πόλεισ ἱδρυμένασ καὶ ζῆν οὕτω προῃρημένασ· ἐνδέχεται γὰρ κατὰ μέρη καὶ τοῦτο συμβαίνειν·

πολλαὶ γὰρ κοινωνίαι πρὸσ ἄλληλα τοῖσ μέρεσι τῆσ πόλεώσ εἰσιν. ὁμοίωσ δὲ τοῦτο ὑπάρχει καὶ καθ’ ἑνὸσ ὁτουοῦν τῶν ἀνθρώπων· παρὰ τὰσ οἰκείασ τὰσ αὐτῶν.

ὅτι μὲν οὖν τὸν αὐτὸν βίον ἀναγκαῖον εἶναι τὸν ἄριστον ἑκάστῳ τε τῶν ἀνθρώπων καὶ κοινῇ ταῖσ πόλεσι καὶ τοῖσ ἀνθρώποισ, φανερόν ἐστιν. ἐπεὶ δὲ πεφροιμίασται τὰ νῦν εἰρημένα περὶ αὐτῶν, καὶ περὶ τὰσ ἄλλασ πολιτείασ ἡμῖν τεθεώρηται πρότερον, ἀρχὴ τῶν λοιπῶν εἰπεῖν πρῶτον ποίασ τινὰσ δεῖ τὰσ ὑποθέσεισ εἶναι περὶ τῆσ μελλούσησ κατ’ εὐχὴν συνεστάναι πόλεωσ.

οὐ γὰρ οἱο͂́ν τε πολιτείαν γενέσθαι τὴν ἀρίστην ἄνευ συμμέτρου χορηγίασ.

διὸ δεῖ πολλὰ προϋποτεθεῖσθαι καθάπερ εὐχομένουσ, εἶναι μέντοι μηθὲν τούτων ἀδύνατον· λέγω δὲ οἱο͂ν περί τε πλήθουσ πολιτῶν καὶ χώρασ. ἐπιτηδείωσ ἔχουσαν.

ἔστι δὲ πολιτικῆσ χορηγίασ πρῶτον τό τε πλῆθοσ τῶν ἀνθρώπων, πόσουσ τε καὶ ποίουσ τινὰσ ὑπάρχειν δεῖ φύσει, καὶ κατὰ τὴν χώραν ὡσαύτωσ, πόσην τε εἶναι καὶ ποίαν τινὰ ταύτην.

οἰόνται μὲν οὖν οἱ πλεῖστοι προσήκειν μεγάλην εἶναι τὴν εὐδαίμονα πόλιν· εἰ δὲ τοῦτ’ ἀληθέσ, ἀγνοοῦσι ποία μεγάλη καὶ ποία μικρὰ πόλισ. κατ’ ἀριθμοῦ γὰρ πλῆθοσ τῶν ἐνοικούντων κρίνουσι τὴν μεγάλην, δεῖ δὲ μᾶλλον μὴ εἰσ τὸ πλῆθοσ εἰσ δὲ δύναμιν ἀποβλέπειν.

ἔστι γάρ τι καὶ πόλεωσ ἔργον, ὥστε τὴν δυναμένην τοῦτο μάλιστ’ ἀποτελεῖν, ταύτην οἰητέον εἶναι μεγίστην, οἱο͂ν Ἱπποκράτην οὐκ ἄνθρωπον ἀλλ’ ἰατρὸν εἶναι μείζω φήσειεν ἄν τισ τοῦ διαφέροντοσ κατὰ τὸ μέγεθοσ τοῦ σώματοσ. οὐ μὴν ἀλλὰ κἂν εἰ δεῖ κρίνειν πρὸσ τὸ πλῆθοσ ἀποβλέποντασ, οὐ κατὰ τὸ τυχὸν πλῆθοσ τοῦτο ποιητέον ἀναγκαῖον γὰρ ἐν ταῖσ πόλεσιν ἴσωσ ὑπάρχειν καὶ δούλων ἀριθμὸν πολλῶν καὶ μετοίκων καὶ ξένων, ἀλλ’ ὅσοι πόλεώσ εἰσι μέροσ καὶ ἐξ ὧν συνίσταται πόλισ οἰκείων μορίων·

ἡ γὰρ τούτων ὑπεροχὴ τοῦ πλήθουσ μεγάλησ πόλεωσ σημεῖον, ἐξ ἧσ δὲ βάναυσοι μὲν ἐξέρχονται πολλοὶ τὸν ἀριθμὸν ὁπλῖται δὲ ὀλίγοι, ταύτην ἀδύνατον εἶναι μεγάλην·

πόλισ καὶ πολυάνθρωποσ.

ἀλλὰ μὴν καὶ τοῦτό γε ἐκ τῶν ἔργων φανερόν, ὅτι χαλεπόν, ἴσωσ δ’ ἀδύνατον, εὐνομεῖσθαι τὴν λίαν πολυάνθρωπον·

τῶν γοῦν δοκουσῶν πολιτεύεσθαι καλῶσ οὐδεμίαν ὁρῶμεν οὖσαν ἀνειμένην πρὸσ τὸ πλῆθοσ. τοῦτο δὲ δῆλον καὶ διὰ τῆσ τῶν λόγων πίστεωσ. ὅ τε γὰρ νόμοσ τάξισ τίσ ἐστι, καὶ τὴν εὐνομίαν ἀναγκαῖον εὐταξίαν εἶναι, ὁ δὲ λίαν ὑπερβάλλων ἀριθμὸσ οὐ δύναται μετέχειν τάξεωσ· θείασ γὰρ δὴ τοῦτο δυνάμεωσ ἔργον, ἥτισ καὶ τόδε συνέχει τὸ πᾶν.

διὸ καὶ πόλιν ἧσ μετὰ μεγέθουσ ὁ λεχθεὶσ ὁρ́οσ ὑπάρχει, ταύτην εἶναι καλλίστην ἀναγκαῖον· ἐπεὶ τό γε καλὸν ἐν πλήθει καὶ μεγέθει εἰώθε γίνεσθαι, ἀλλ’ ἔστι τι καὶ πόλεωσ μεγέθουσ μέτρον, ὥσπερ καὶ τῶν ἄλλων πάντων, ζῴων φυτῶν ὀργάνων·

δὲ φαύλωσ ἔχον, οἱο͂ν πλοῖον σπιθαμιαῖον μὲν οὐκ ἔσται πλοῖον ὅλωσ, οὐδὲ δυοῖν σταδίοιν, εἰσ δὲ τὶ μέγεθοσ ἐλθὸν ὁτὲ μὲν διὰ σμικρότητα φαύλην ποιήσει τὴν ναυτιλίαν, ὁτὲ δὲ διὰ τὴν ὑπερβολήν·

ὁμοίωσ δὲ καὶ πόλισ ἡ μὲν ἐξ ὀλίγων λίαν οὐκ αὐτάρκησ ἡ δὲ πόλισ αὔταρκεσ, ἡ δὲ ἐκ πολλῶν ἄγαν ἐν μὲν τοῖσ ἀναγκαίοισ αὐτάρκησ ὥσπερ <δ’> ἔθνοσ, ἀλλ’ οὐ πόλισ·

πολιτείαν γὰρ οὐ ῥᾴδιον ὑπάρχειν·

τίσ γὰρ στρατηγὸσ ἔσται τοῦ λίαν ὑπερβάλλοντοσ πλήθουσ, ἢ τίσ κῆρυξ μὴ Στεντόρειοσ; διὸ πρώτην μὲν εἶναι πόλιν ἀναγκαῖον τὴν ἐκ τοσούτου πλήθουσ ὃ πρῶτον πλῆθοσ αὔταρκεσ πρὸσ τὸ εὖ ζῆν ἐστι κατὰ τὴν πολιτικὴν κοινωνίαν· ἐνδέχεται δὲ καὶ τὴν ταύτησ ὑπερβάλλουσαν κατὰ πλῆθοσ εἶναι μείζω πόλιν, ἀλλὰ τοῦτ’ οὐκ ἔστιν, ὥσπερ εἴπομεν, ἀόριστον. τίσ δ’ ἐστὶν ὁ τῆσ ὑπερβολῆσ ὁρ́οσ, ἐκ τῶν ἔργων ἰδεῖν ῥᾴδιον.

εἰσὶ γὰρ αἱ πράξεισ τῆσ πόλεωσ τῶν μὲν ἀρχόντων τῶν δ’ ἀρχομένων, ἄρχοντοσ δ’ ἐπίταξισ καὶ κρίσισ ἔργον· πρὸσ δὲ τὸ κρίνειν περὶ τῶν δικαίων καὶ πρὸσ τὸ τὰσ ἀρχὰσ διανέμειν κατ’ ἀξίαν ἀναγκαῖον γνωρίζειν ἀλλήλουσ, ποῖοί τινέσ εἰσι, τοὺσ πολίτασ, ὡσ ὅπου τοῦτο μὴ συμβαίνει γίγνεσθαι, φαύλωσ ἀνάγκη γίγνεσθαι τὰ περὶ τὰσ ἀρχὰσ καὶ τὰσ κρίσεισ. περὶ ἀμφότερα γὰρ οὐ δίκαιον αὐτοσχεδιάζειν, ὅπερ ἐν τῇ πολυανθρωπίᾳ τῇ λίαν ὑπάρχει φανερῶσ.

ἔτι δὲ ξένοισ καὶ μετοίκοισ ῥᾴδιον μεταλαμβάνειν τῆσ πολιτείασ· οὐ γὰρ χαλεπὸν τὸ λανθάνειν διὰ τὴν ὑπερβολὴν τοῦ πλήθουσ.

δῆλον τοίνυν ὡσ οὗτόσ ἐστι πόλεωσ ὁρ́οσ ἄριστοσ, ἡ μεγίστη τοῦ πλήθουσ ὑπερβολὴ πρὸσ αὐτάρκειαν ζωῆσ εὐσύνοπτοσ. μὲν οὖν μεγέθουσ πόλεωσ διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον.

παραπλησίωσ δὲ καὶ τὰ περὶ τῆσ χώρασ ἔχει.

περὶ μὲν γὰρ τοῦ ποίαν τινά, δῆλον ὅτι τὴν αὐταρκεστάτην πᾶσ τισ ἂν ἐπαινέσειεν τοιαύτην δ’ ἀναγκαῖον εἶναι τὴν παντοφόρον· τὸ γὰρ πάντα ὑπάρχειν καὶ δεῖσθαι μηθενὸσ αὔταρκεσ· πλήθει δὲ καὶ μεγέθει τοσαύτην ὥστε δύνασθαι τοὺσ οἰκοῦντασ ζῆν σχολάζοντασ ἐλευθερίωσ ἅμα καὶ σωφρόνωσ.

τοῦτον δὲ τὸν ὁρ́ον εἰ καλῶσ ἢ μὴ καλῶσ λέγομεν, ὕστερον ἐπισκεπτέον ἀκριβέστερον, ὅταν ὅλωσ περὶ κτήσεωσ καὶ τῆσ περὶ τὴν οὐσίαν εὐπορίασ συμβαίνῃ ποιεῖσθαι μνείαν, πῶσ δεῖ καὶ τίνα τρόπον ἔχειν πρὸσ τὴν χρῆσιν αὐτῆσ· πολλαὶ γὰρ περὶ τὴν σκέψιν ταύτην εἰσὶν ἀμφισβητήσεισ διὰ τοὺσ ἕλκοντασ ἐφ’ ἑκατέραν τοῦ βίου τὴν ὑπερβολήν, τοὺσ μὲν ἐπὶ τὴν γλισχρότητα τοὺσ δὲ ἐπὶ τὴν τρυφήν.

πείθεσθαι καὶ τοῖσ περὶ τὴν στρατηγίαν ἐμπείροισ, ὅτι χρὴ μὲν τοῖσ πολεμίοισ εἶναι δυσέμβολον αὐτοῖσ δ’ εὐέξοδον.

ἔτι δ’ ὥσπερ τὸ πλῆθοσ τὸ τῶν ἀνθρώπων εὐσύνοπτον ἔφαμεν εἶναι δεῖν, οὕτω καὶ τὴν χώραν·

τὸ δ’ εὐσύνοπτον τὸ εὐβοήθητον εἶναι τὴν χώραν ἐστίν. τῆσ δὲ πόλεωσ τὴν θέσιν εἰ χρὴ ποιεῖν κατ’ εὐχήν, πρόσ τε τὴν θάλατταν προσήκει κεῖσθαι καλῶσ πρόσ τε τὴν χώραν. εἷσ μὲν <οὖν> ὁ λεχθεὶσ ὁρ́οσ δεῖ γὰρ πρὸσ τὰσ ἐκβοηθείασ κοινὴν εἶναι τῶν τόπων ἁπάντων·

εὐπαρακόμιστον.

περὶ δὲ τῆσ πρὸσ τὴν θάλατταν κοινωνίασ, πότερον ὠφέλιμοσ ταῖσ εὐνομουμέναισ πόλεσιν ἢ βλαβερά, πολλὰ τυγχάνουσιν ἀμφισβητοῦντεσ·

τό τε γὰρ ἐπιξενοῦσθαί τινασ ἐν ἄλλοισ τεθραμμένουσ νόμοισ ἀσύμφορον εἶναί φασι πρὸσ τὴν εὐνομίαν, καὶ τὴν πολυανθρωπίαν· γίνεσθαι μὲν γὰρ ἐκ τοῦ χρῆσθαι τῇ θαλάττῃ διαπέμποντασ καὶ δεχομένουσ ἐμπόρων πλῆθοσ, ὑπεναντίαν δ’ εἶναι πρὸσ τὸ πολιτεύεσθαι καλῶσ.

ὅτι μὲν οὖν, εἰ ταῦτα μὴ συμβαίνει, βέλτιον καὶ πρὸσ ἀσφάλειαν καὶ πρὸσ εὐπορίαν τῶν ἀναγκαίων μετέχειν τὴν πόλιν καὶ τὴν χώραν τῆσ θαλάττησ, οὐκ ἄδηλον. καὶ γὰρ πρὸσ τὸ ῥᾷον φέρειν τοὺσ πολέμουσ εὐβοηθήτουσ εἶναι δεῖ κατ’ ἀμφότερα τοὺσ σωθησομένουσ, καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν, καὶ πρὸσ τὸ βλάψαι τοὺσ ἐπιτιθεμένουσ, εἰ μὴ κατ’ ἄμφω δυνατόν, ἀλλὰ κατὰ θάτερον ὑπάρξει μᾶλλον ἀμφοτέρων μετέχουσιν.

ὅσα τ’ ἂν μὴ τυγχάνῃ παρ’ αὑτοῖσ ὄντα, δέξασθαι ταῦτα, καὶ τὰ πλεονάζοντα τῶν γιγνομένων ἐκπέμψασθαι τῶν ἀναγκαίων ἐστίν.

αὑτῇ γὰρ ἐμπορικήν, ἀλλ’ οὐ τοῖσ ἄλλοισ, δεῖ εἶναι τὴν πόλιν· οἱ δὲ παρέχοντεσ σφᾶσ αὐτοὺσ πᾶσιν ἀγορὰν προσόδου χάριν ταῦτα πράττουσιν· ἣν δὲ μὴ δεῖ πόλιν τοιαύτησ μετέχειν πλεονεξίασ, οὐδ’ ἐμπόριον δεῖ κεκτῆσθαι τοιοῦτον.

πρὸσ ἀλλήλουσ.

περὶ δὲ τῆσ ναυτικῆσ δυνάμεωσ, ὅτι μὲν βέλτιστον ὑπάρχειν μέχρι τινὸσ πλήθουσ, οὐκ ἄδηλον οὐ γὰρ μόνον αὑτοῖσ ἀλλὰ καὶ τῶν πλησίον τισὶ δεῖ καὶ φοβεροὺσ εἶναι καὶ δύνασθαι βοηθεῖν, ὥσπερ κατὰ γῆν, καὶ κατὰ θάλατταν·

περὶ δὲ πλήθουσ ἤδη καὶ μεγέθουσ τῆσ δυνάμεωσ ταύτησ πρὸσ τὸν βίον ἀποσκεπτέον τῆσ πόλεωσ.

εἰ μὲν γὰρ ἡγεμονικὸν καὶ πολιτικὸν ζήσεται βίον, ἀναγκαῖον καὶ ταύτην τὴν δύναμιν ὑπάρχειν πρὸσ τὰσ πράξεισ σύμμετρον. τὴν δὲ πολυανθρωπίαν τὴν γιγνομένην περὶ τὸν ναυτικὸν ὄχλον οὐκ ἀναγκαῖον ὑπάρχειν ταῖσ πόλεσιν·

οὐθὲν γὰρ αὐτοὺσ μέροσ εἶναι δεῖ τῆσ πόλεωσ. τὸ μὲν γὰρ ἐπιβατικὸν ἐλεύθερον καὶ τῶν πεζευόντων ἐστίν, ὃ κύριόν ἐστι καὶ κρατεῖ τῆσ ναυτιλίασ· πλήθουσ δὲ ὑπάρχοντοσ περιοίκων καὶ τῶν τὴν χώραν γεωργούντων, ἀφθονίαν ἀναγκαῖον εἶναι καὶ ναυτῶν.

ὁρῶμεν δὲ τοῦτο καὶ νῦν ὑπάρχον τισίν, οἱο͂ν τῇ πόλει τῶν Ἡρακλεωτῶν· τριήρεισ, κεκτημένοι τῷ μεγέθει πόλιν ἑτέρων ἐμμελεστέραν.

περὶ μὲν οὖν χώρασ καὶ λιμένων τῶν πόλεων καὶ θαλάττησ καὶ περὶ τῆσ ναυτικῆσ δυνάμεωσ ἔστω διωρισμένα τὸν τρόπον τοῦτον·

περὶ δὲ τοῦ πολιτικοῦ πλήθουσ, τίνα μὲν ὁρ́ον ὑπάρχειν χρή, πρότερον εἴπομεν, ποίουσ δέ τινασ τὴν φύσιν εἶναι δεῖ, νῦν λέγωμεν. σχεδὸν δὴ κατανοήσειεν ἄν τισ τοῦτό γε, βλέψασ ἐπί τε τὰσ πόλεισ τὰσ εὐδοκιμούσασ τῶν Ἑλλήνων καὶ πρὸσ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην, ὡσ διείληπται τοῖσ ἔθνεσιν.

τὰ μὲν γὰρ ἐν τοῖσ ψυχροῖσ τόποισ ἔθνη καὶ τὰ περὶ τὴν Εὐρώπην θυμοῦ μέν ἐστι πλήρη, διανοίασ δὲ ἐνδεέστερα καὶ τέχνησ, διόπερ ἐλεύθερα μὲν διατελεῖ μᾶλλον, ἀπολίτευτα δὲ καὶ τῶν πλησίον ἄρχειν οὐ δυνάμενα· τὰ δὲ περὶ τὴν Ἀσίαν διανοητικὰ μὲν καὶ τεχνικὰ τὴν ψυχήν, ἄθυμα δέ, διόπερ ἀρχόμενα καὶ δουλεύοντα διατελεῖ·

τὸ δὲ τῶν Ἑλλήνων γένοσ, ὥσπερ μεσεύει κατὰ τοὺσ τόπουσ, οὕτωσ ἀμφοῖν μετέχει. καὶ γὰρ ἔνθυμον καὶ διανοητικόν ἐστιν·

διόπερ ἐλεύθερόν τε διατελεῖ καὶ βέλτιστα πολιτευόμενον καὶ δυνάμενον ἄρχειν πάντων, μιᾶσ τυγχάνον πολιτείασ. τὴν αὐτὴν δ’ ἔχει διαφορὰν καὶ τὰ τῶν Ἑλλήνων ἔθνη πρὸσ ἄλληλα· τὰ μὲν γὰρ ἔχει τὴν φύσιν μονόκωλον, τὰ δὲ εὖ κέκραται πρὸσ ἀμφοτέρασ τὰσ δυνάμεισ ταύτασ. φανερὸν τοίνυν ὅτι δεῖ διανοητικούσ τε εἶναι καὶ θυμοειδεῖσ τὴν φύσιν τοὺσ μέλλοντασ εὐαγώγουσ ἔσεσθαι τῷ νομοθέτῃ πρὸσ τὴν ἀρετήν.

ὅπερ γάρ φασί τινεσ δεῖν ὑπάρχειν τοῖσ φύλαξι, τὸ φιλητικοὺσ μὲν εἶναι τῶν γνωρίμων πρὸσ δὲ τοὺσ ἀγνῶτασ ἀγρίουσ, ὁ θυμόσ ἐστιν ὁ ποιῶν τὸ φιλητικόν· αὕτη γάρ ἐστιν ἡ τῆσ ψυχῆσ δύναμισ ᾗ φιλοῦμεν.

σημεῖον δέ·

πρὸσ γὰρ τοὺσ συνήθεισ καὶ φίλουσ ὁ θυμὸσ αἴρεται μᾶλλον ἢ πρὸσ τοὺσ ἀγνῶτασ, ὀλιγωρεῖσθαι νομίσασ. διὸ καὶ Ἀρχίλοχοσ προσηκόντωσ τοῖσ φίλοισ ἐγκαλῶν διαλέγεται πρὸσ τὸν θυμόν· σὺ γὰρ δὴ παρὰ φίλων ἀπάγχεαι.

καὶ τὸ ἄρχον δὲ καὶ τὸ ἐλεύθερον ἀπὸ τῆσ δυνάμεωσ ταύτησ ὑπάρχει πᾶσιν· ἀρχικὸν γὰρ καὶ ἀήττητον ὁ θυμόσ. οὐ καλῶσ δ’ ἔχει λέγειν χαλεποὺσ εἶναι πρὸσ τοὺσ ἀγνῶτασ· πρὸσ οὐθένα γὰρ εἶναι χρὴ τοιοῦτον, οὐδέ εἰσιν οἱ μεγαλόψυχοι τὴν φύσιν ἄγριοι, πλὴν πρὸσ τοὺσ ἀδικοῦντασ. τοῦτο δὲ μᾶλλον ἔτι πρὸσ τοὺσ συνήθεισ πάσχουσιν, ὅπερ εἴρηται πρότερον, ἂν ἀδικεῖσθαι νομίσωσιν.

καὶ τοῦτο συμβαίνει κατὰ λόγον· παρ’ οἷσ γὰρ ὀφείλεσθαι τὴν εὐεργεσίαν ὑπολαμβάνουσι, πρὸσ τῷ βλάβει καὶ ταύτησ ἀποστερεῖσθαι νομίζουσιν· ὅθεν εἴρηται χαλεποὶ πόλεμοι γὰρ ἀδελφῶν καὶ οἵ τοι πέρᾳ στέρξαντεσ, οἵδε καὶ πέρᾳμισοῦσιν.

περὶ μὲν οὖν τῶν πολιτευομένων, πόσουσ τε ὑπάρχειν δεῖ καὶ ποίουσ τινὰσ τὴν φύσιν, ἔτι δὲ τὴν χώραν πόσην τέ τινα καὶ ποίαν τινά, διώρισται σχεδόν οὐ γὰρ τὴν αὐτὴν ἀκρίβειαν δεῖ ζητεῖν διά τε τῶν λόγων καὶ τῶν γιγνομένων διὰ τῆσ αἰσθήσεωσ.

ἐπεὶ δ’ ὥσπερ τῶν ἄλλων τῶν κατὰ φύσιν συνεστώτων οὐ ταῦτά ἐστι μόρια τῆσ ὅλησ συστάσεωσ ὧν ἄνευ τὸ ὅλον οὐκ ἂν εἰή, δῆλον ὡσ οὐδὲ πόλεωσ μέρη θετέον ὅσα ταῖσ πόλεσιν ἀναγκαῖον ὑπάρχειν, οὐδ’ ἄλλησ κοινωνίασ οὐδεμιᾶσ ἐξ ἧσ ἕν τι τὸ γένοσ ἓν γάρ τι καὶ κοινὸν εἶναι δεῖ καὶ ταὐτὸ τοῖσ κοινωνοῖσ, ἄν τε ἴσον ἄν τε ἄνισον μεταλαμβάνωσιν·

οἱο͂ν εἴτε τροφὴ τοῦτό ἐστιν εἴτε χώρασ πλῆθοσ εἴτ’ ἄλλο τι τῶν τοιούτων ἐστίν.

ὅταν δ’ ᾖ τὸ μὲν τούτου ἕνεκεν τὸ δ’ οὗ ἕνεκεν, οὐθέν ἔν γε τούτοισ κοινὸν ἀλλ’ ἢ τῷ μὲν ποιῆσαι τῷ δὲ λαβεῖν· λέγω δ’ οἱο͂ν ὀργάνῳ τε παντὶ πρὸσ τὸ γιγνόμενον ἔργον καὶ τοῖσ δημιουργοῖσ·

οἰκίᾳ γὰρ πρὸσ οἰκοδόμον οὐθέν ἐστιν ὃ γίγνεται κοινόν, ἀλλ’ ἔστι τῆσ οἰκίασ χάριν ἡ τῶν οἰκοδόμων τέχνη. διὸ κτήσεωσ μὲν δεῖ ταῖσ πόλεσιν, οὐδὲν δ’ ἐστὶν ἡ κτῆσισ μέροσ τῆσ πόλεωσ· πολλὰ δ’ ἔμψυχα μέρη τῆσ κτήσεώσ ἐστιν·

ἡ δὲ πόλισ κοινωνία τίσ ἐστι τῶν ὁμοίων, ἕνεκεν δὲ ζωῆσ τῆσ ἐνδεχομένησ ἀρίστησ. μηδέν, δῆλον ὡσ τοῦτ’ αἴτιον τοῦ γίγνεσθαι πόλεωσ εἴδη καὶ διαφορὰσ καὶ πολιτείασ πλείουσ·

ἄλλον γὰρ τρόπον καὶ δι’ ἄλλων ἕκαστοι τοῦτο θηρεύοντεσ τούσ τε βίουσ ἑτέρουσ ποιοῦνται καὶ τὰσ πολιτείασ.

ἐπισκεπτέον δὲ καὶ πόσα ταυτί ἐστιν ὧν ἄνευ πόλισ οὐκ ἂν εἰή· καὶ γὰρ ἃ λέγομεν εἶναι μέρη πόλεωσ ἐν τούτοισ ἂν εἰή, διὸ ἀναγκαῖον ὑπάρχειν. ληπτέον τοίνυν τῶν ἔργων τὸν ἀριθμόν· ἐκ τούτων γὰρ ἔσται δῆλον.

ἐπιχειροῦντασ, ἔτι χρημάτων τινὰ εὐπορίαν, ὅπωσ ἔχωσι καὶ πρὸσ τὰσ καθ’ αὑτοὺσ χρείασ καὶ πρὸσ <τὰσ> πολεμικάσ, πέμπτον δὲ καὶ πρῶτον τὴν περὶ τὸ θεῖον ἐπιμέλειαν, ἣν καλοῦσιν ἱερατείαν, ἕκτον δὲ τὸν ἀριθμὸν καὶ πάντων ἀναγκαιότατον κρίσιν περὶ τῶν συμφερόντων καὶ τῶν δικαίων τῶν πρὸσ ἀλλήλουσ.

τὰ μὲν οὖν ἔργα ταῦτ’ ἐστὶν ὧν δεῖται πᾶσα πόλισ ὡσ εἰπεῖν ἡ γὰρ πόλισ πλῆθόσ ἐστιν οὐ τὸ τυχὸν ἀλλὰ πρὸσ ζωὴν αὔταρκεσ, ὥσ φαμεν, ἐὰν δέ τι τυγχάνῃ τούτων ἐκλεῖπον, ἀδύνατον ἁπλῶσ αὐτάρκη τὴν κοινωνίαν εἶναι ταύτην·

ἀνάγκη τοίνυν κατὰ τὰσ ἐργασίασ ταύτασ συνεστάναι πόλιν· δεῖ ἄρα γεωργῶν τ’ εἶναι πλῆθοσ, οἳ παρασκευάσουσι τὴν τροφήν, καὶ τεχνίτασ, καὶ τὸ μάχιμον, καὶ τὸ εὔπορον, καὶ ἱερεῖσ, καὶ κριτὰσ τῶν ἀναγκαίων καὶ συμφερόντων.

κοινωνητέον πάντων τούτων ἐνδέχεται γὰρ τοὺσ αὐτοὺσ ἅπαντασ εἶναι καὶ γεωργοὺσ καὶ τεχνίτασ καὶ τοὺσ βουλευομένουσ καὶ δικάζοντασ, ἢ καθ’ ἕκαστον ἔργον τῶν εἰρημένων ἄλλουσ ὑποθετέον, ἢ τὰ μὲν ἴδια τὰ δὲ κοινὰ τούτων ἐξ ἀνάγκησ ἐστίν.

οὐκ ἐν πάσῃ δὲ ταὐτὸ πολιτείᾳ. καθάπερ γὰρ εἴπομεν, ἐνδέχεται καὶ πάντασ κοινωνεῖν πάντων καὶ μὴ πάντασ πάντων ἀλλὰ τινὰσ τινῶν. ταῦτα γὰρ καὶ ποιεῖ τὰσ πολιτείασ ἑτέρασ· ἐν μὲν γὰρ ταῖσ δημοκρατίαισ μετέχουσι πάντεσ πάντων, ἐν δὲ ταῖσ ὀλιγαρχίαισ τοὐναντίον.

δεῖ γὰρ σχολῆσ καὶ πρὸσ τὴν γένεσιν τῆσ ἀρετῆσ καὶ πρὸσ τὰσ πράξεισ τὰσ πολιτικάσ.

ἐπεὶ δὲ καὶ τὸ πολεμικὸν καὶ τὸ βουλευόμενον περὶ τῶν συμφερόντων καὶ κρῖνον περὶ τῶν δικαίων ἐνυπάρχει καὶ μέρη φαίνεται τῆσ πόλεωσ μάλιστα ὄντα, πότερον ἕτερα καὶ ταῦτα θετέον ἢ τοῖσ αὐτοῖσ ἀποδοτέον ἄμφω;

φανερὸν δὲ καὶ τοῦτο, διότι τρόπον μέν τινα τοῖσ αὐτοῖσ τρόπον δέ τινα καὶ ἑτέροισ.

ᾗ μὲν γὰρ ἑτέρασ ἀκμῆσ ἑκάτερον τῶν ἔργων, καὶ τὸ μὲν δεῖται φρονήσεωσ τὸ δὲ δυνάμεωσ, ἑτέροισ· ᾗ δὲ τῶν ἀδυνάτων ἐστὶ τοὺσ δυναμένουσ βιάζεσθαι καὶ κωλύειν, τούτουσ ὑπομένειν ἀρχομένουσ ἀεί, ταύτῃ δὲ τοῖσ αὐτοῖσ. οἱ γὰρ τῶν ὅπλων κύριοι καὶ <τοῦ> μένειν ἢ μὴ μένειν κύριοι τὴν πολιτείαν. λείπεται τοίνυν τοῖσ αὐτοῖσ μὲν ἀμφοτέροισ ἀποδιδόναι τὴν πολιτείαν ταύτην, μὴ ἅμα δέ, ἀλλ’ ὥσπερ πέφυκεν ἡ μὲν δύναμισ ἐν νεωτέροισ, ἡ δὲ φρόνησισ ἐν πρεσβυτέροισ εἶναὶ, ἐοίκεν οὕτωσ ἀμφοῖν νενεμῆσθαι συμφέρειν καὶ δίκαιόν ἐστιν·

ἔχει γὰρ αὕτη ἡ διαίρεσισ τὸ κατ’ ἀξίαν.

ἀλλὰ μὴν καὶ τὰσ κτήσεισ δεῖ εἶναι περὶ τούτουσ. ἀναγκαῖον γὰρ εὐπορίαν ὑπάρχειν τοῖσ πολίταισ, πολῖται δὲ οὗτοι. τὸ γὰρ βάναυσον οὐ μετέχει τῆσ πόλεωσ, οὐδ’ ἄλλο οὐθὲν γένοσ ὃ μὴ τῆσ ἀρετῆσ δημιουργόν ἐστιν. τοῦτο δὲ δῆλον ἐκ τῆσ ὑποθέσεωσ·

τὸ μὲν γὰρ εὐδαιμονεῖν ἀναγκαῖον ὑπάρχειν μετὰ τῆσ ἀρετῆσ, εὐδαίμονα δὲ πόλιν οὐκ εἰσ μέροσ τι βλέψαντασ δεῖ λέγειν αὐτῆσ, ἀλλ’ εἰσ πάντασ τοὺσ πολίτασ. φανερὸν δὲ καὶ ὅτι δεῖ τὰσ κτήσεισ εἶναι τούτων, εἴπερ ἀναγκαῖον εἶναι τοὺσ γεωργοὺσ δούλουσ ἢ βαρβάρουσ περιοίκουσ. λοιπὸν δ’ ἐκ τῶν καταριθμηθέντων τὸ τῶν ἱερέων γένοσ.

φανερὰ δὲ καὶ ἡ τούτων τάξισ. οὔτε γὰρ γεωργὸν οὔτε βάναυσον ἱερέα καταστατέον ὑπὸ γὰρ τῶν πολιτῶν πρέπει τιμᾶσθαι τοὺσ θεούσ· ἐπεὶ δὲ διῄρηται τὸ πολιτικὸν εἰσ δύο μέρη, τοῦτ’ ἐστὶ τό τε ὁπλιτικὸν καὶ τὸ βουλευτικόν, πρέπει δὲ τήν τε θεραπείαν ἀποδιδόναι τοῖσ θεοῖσ καὶ τὴν ἀνάπαυσιν ἔχειν περὶ αὐτοὺσ τοὺσ διὰ τὸν χρόνον ἀπειρηκότασ, τούτοισ ἂν εἰή τὰσ <περὶ αὐτοὺσ> ἱερωσύνασ ἀποδοτέον.

πόλισ οὐ συνίσταται καὶ ὅσα μέρη πόλεωσ, εἴρηται γεωργοὺσ μὲν γὰρ καὶ τεχνίτασ καὶ πᾶν τὸ θητικὸν ἀναγκαῖον ὑπάρχειν ταῖσ πόλεσιν, μέρη δὲ τῆσ πόλεωσ τό τε ὁπλιτικὸν καὶ βουλευτικόν, καὶ κεχώρισται δὴ τούτων ἕκαστον, τὸ μὲν ἀεὶ τὸ δὲ κατὰ μέροσ.

ὅτι δεῖ διῃρῆσθαι χωρὶσ κατὰ γένη τὴν πόλιν καὶ τό τε μάχιμον ἕτερον εἶναι καὶ τὸ γεωργοῦν.

ἐν Αἰγύπτῳ τε γὰρ ἔχει τὸν τρόπον τοῦτον ἔτι καὶ νῦν, τά τε περὶ τὴν Κρήτην, τὰ μὲν οὖν περὶ Αἴγυπτον Σεσώστριοσ, ὥσ φασιν, οὕτω νομοθετήσαντοσ, Μίνω δὲ τὰ περὶ Κρήτην. ἀρχαία δὲ ἐοίκεν εἶναι καὶ τῶν συσσιτίων ἡ τάξισ, τὰ μὲν περὶ Κρήτην γενόμενα περὶ τὴν Μίνω βασιλείαν, τὰ δὲ περὶ τὴν Ἰταλίαν πολλῷ παλαιότερα τούτων.

φασὶ γὰρ οἱ λόγιοι τῶν ἐκεῖ κατοικούντων Ἰταλόν τινα γενέσθαι βασιλέα τῆσ Οἰνωτρίασ, ἀφ’ οὗ τό τε ὄνομα μεταβαλόντασ Ἰταλοὺσ ἀντ’ Οἰνωτρῶν κληθῆναι καὶ τὴν ἀκτὴν ταύτην τῆσ Εὐρώπησ Ἰταλίαν τοὔνομα λαβεῖν, ὅση τετύχηκεν ἐντὸσ οὖσα τοῦ κόλπου τοῦ Σκυλλητικοῦ καὶ τοῦ Λαμητικοῦ· ἀπέχει δὲ ταῦτα ἀπ’ ἀλλήλων ὁδὸν ἡμισείασ ἡμέρασ.

τοῦτον δὴ λέγουσι τὸν Ἰταλὸν νομάδασ τοὺσ Οἰνωτροὺσ ὄντασ ποιῆσαι γεωργούσ, καὶ νόμουσ ἄλλουσ τε αὐτοῖσ θέσθαι καὶ τὰ συσσίτια καταστῆσαι πρῶτον· διὸ καὶ νῦν ἔτι τῶν ἀπ’ ἐκείνου τινὲσ χρῶνται τοῖσ συσσιτίοισ καὶ τῶν νόμων ἐνίοισ.

ᾤκουν δὲ τὸ μὲν πρὸσ τὴν Τυρρηνίαν Ὀπικοὶ καὶ πρότερον καὶ νῦν καλούμενοι τὴν ἐπωνυμίαν Αὔσονεσ, τὸ δὲ πρὸσ τὴν Ιἀπυγίαν καὶ τὸν Ιὄνιον Χῶνεσ, τὴν καλουμένην Σύρτιν· ἦσαν δὲ καὶ οἱ Χῶνεσ Οἰνωτροὶ τὸ γένοσ.

ἡ μὲν οὖν τῶν συσσιτίων τάξισ ἐντεῦθεν γέγονε πρῶτον, ὁ δὲ χωρισμὸσ ὁ κατὰ γένοσ τοῦ πολιτικοῦ πλήθουσ ἐξ Αἰγύπτου· πολὺ γὰρ ὑπερτείνει τοῖσ χρόνοισ τὴν Μίνω βασιλείαν ἡ Σεσώστριοσ. σχεδὸν μὲν οὖν καὶ τὰ ἄλλα δεῖ νομίζειν εὑρῆσθαι πολλάκισ ἐν τῷ πολλῷ χρόνῳ, μᾶλλον δ’ ἀπειράκισ.

τὰ μὲν γὰρ ἀναγκαῖα τὴν χρείαν διδάσκειν εἰκὸσ αὐτήν, τὰ δ’ εἰσ εὐσχημοσύνην καὶ περιουσίαν ὑπαρχόντων ἤδη τούτων εὔλογον λαμβάνειν τὴν αὔξησιν· ὥστε καὶ τὰ περὶ τὰσ πολιτείασ οἰέσθαι δεῖ τὸν αὐτὸν ἔχειν τρόπον.

ὅτι δὲ πάντα ἀρχαῖα, σημεῖον τὰ περὶ Αἴγυπτόν ἐστιν· οὗτοι γὰρ ἀρχαιότατοι μὲν δοκοῦσιν εἶναι, νόμων δὲ τετυχήκασιν <ἀεὶ> καὶ τάξεωσ πολιτικῆσ. πειρᾶσθαι ζητεῖν.

ὅτι μὲν οὖν δεῖ τὴν χώραν εἶναι τῶν ὅπλα κεκτημένων καὶ τῶν τῆσ πολιτείασ μετεχόντων, εἴρηται πρότερον, καὶ διότι τοὺσ γεωργοῦντασ αὐτῶν ἑτέρουσ εἶναι δεῖ, καὶ πόσην τινὰ χρὴ καὶ ποίαν εἶναι τὴν χώραν·

διανομῆσ καὶ τῶν γεωργούντων, τίνασ καὶ ποίουσ εἶναι χρή, λεκτέον πρῶτον, ἐπειδὴ οὔτε κοινήν φαμεν εἶναι δεῖν τὴν κτῆσιν ὥσπερ τινὲσ εἰρήκασιν, ἀλλὰ τῇ χρήσει φιλικῶσ γινομένῃ κοινήν, οὔτ’ ἀπορεῖν οὐθένα τῶν πολιτῶν τροφῆσ.

περὶ συσσιτίων τε συνδοκεῖ πᾶσι χρήσιμον εἶναι ταῖσ εὖ κατεσκευασμέναισ πόλεσιν ὑπάρχειν· δι’ ἣν δ’ αἰτίαν συνδοκεῖ καὶ ἡμῖν, ὕστερον ἐροῦμεν.

δεῖ δὲ τούτων κοινωνεῖν πάντασ τοὺσ πολίτασ, οὐ ῥᾴδιον δὲ τοὺσ ἀπόρουσ ἀπὸ τῶν ἰδίων τε εἰσφέρειν τὸ συντεταγμένον καὶ διοικεῖν τὴν ἄλλην οἰκίαν.

ἔτι δὲ τὰ πρὸσ τοὺσ θεοὺσ δαπανήματα κοινὰ πάσησ τῆσ πόλεώσ ἐστιν. διῃρῆσθαι τὴν χώραν, καὶ τὴν μὲν εἶναι κοινὴν τὴν δὲ τῶν ἰδιωτῶν, καὶ τούτων ἑκατέραν διῃρῆσθαι δίχα πάλιν, τῆσ μὲν κοινῆσ τὸ μὲν ἕτερον μέροσ εἰσ τὰσ πρὸσ τοὺσ θεοὺσ λειτουργίασ τὸ δὲ ἕτερον εἰσ τὴν τῶν συσσιτίων δαπάνην, τῆσ δὲ τῶν ἰδιωτῶν τὸ ἕτερον μέροσ τὸ πρὸσ τὰσ ἐσχατιάσ, τὸ δὲ ἕτερον πρὸσ πόλιν, ἵνα δύο κλήρων ἑκάστῳ νεμηθέντων ἀμφοτέρων τῶν τόπων πάντεσ μετέχωσιν.

τό τε γὰρ ἴσον οὕτωσ ἔχει καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ πρὸσ τοὺσ ἀστυγείτονασ πολέμουσ ὁμονοητικώτερον.

ἔχθρασ, οἱ δὲ λίαν φροντίζουσι καὶ παρὰ τὸ καλόν.

διὸ παρ’ ἐνίοισ νόμοσ ἐστὶ τοὺσ γειτνιῶντασ τοῖσ ὁμόροισ μὴ συμμετέχειν βουλῆσ τῶν πρὸσ αὐτοὺσ πολέμων, ὡσ διὰ τὸ ἴδιον οὐκ ἂν δυναμένουσ βουλεύσασθαι καλῶσ. τὴν μὲν οὖν χώραν ἀνάγκη διῃρῆσθαι τὸν τρόπον τοῦτον διὰ τὰσ προειρημένασ αἰτίασ· τούτων δὲ τοὺσ μὲν ἐν τοῖσ ἰδίοισ εἶναι ἰδίουσ τῶν κεκτημένων τὰσ οὐσίασ, τοὺσ δ’ ἐπὶ τῇ κοινῇ γῇ κοινούσ.

τίνα δὲ δεῖ τρόπον χρῆσθαι δούλοισ, καὶ διότι βέλτιον πᾶσι τοῖσ δούλοισ ἆθλον προκεῖσθαι τὴν ἐλευθερίαν, ὕστερον ἐροῦμεν. τὴν δὲ πόλιν ὅτι μὲν δεῖ κοινὴν εἶναι τῆσ ἠπείρου τε καὶ τῆσ θαλάττησ καὶ τῆσ χώρασ ἁπάσησ ὁμοίωσ ἐκ τῶν ἐνδεχομένων, εἴρηται πρότερον·

αὐτῆσ δὲ προσάντη τὴν θέσιν εὔχεσθαι δεῖ κατατυγχάνειν πρὸσ τέτταρα βλέποντασ, πρῶτον μὲν ὡσ ἀναγκαῖον πρὸσ ὑγίειαν αἵ τε γὰρ πρὸσ ἑώ τὴν ἔγκλισιν ἔχουσαι καὶ πρὸσ τὰ πνεύματα τὰ πνέοντα ἀπὸ τῆσ ἀνατολῆσ ὑγιεινότεραι, δεύτερον δ’ <αἱ> κατὰ βορέαν·

εὐχείμεροι γὰρ αὗται μᾶλλον·

τῶν δὲ λοιπῶν πρὸσ τὸ τὰσ πολιτικὰσ πράξεισ καὶ πολεμικὰσ καλῶσ ἔχει.

πρὸσ μὲν οὖν τὰσ πολεμικὰσ αὐτοῖσ μὲν εὐέξοδον εἶναι χρή, τοῖσ δ’ ἐναντίοισ δυσπρόσοδον καὶ δυσπερίληπτον, ὑδάτων τε καὶ ναμάτων μάλιστα μὲν ὑπάρχειν πλῆθοσ οἰκεῖον, εἰ δὲ μή, τοῦτό γε εὑρ́ηται διὰ τοῦ κατασκευάζειν ὑποδοχὰσ ὀμβρίοισ ὕδασιν ἀφθόνουσ καὶ μεγάλασ, ὥστε μηδέποτε ὑπολείπειν εἰργομένουσ τῆσ χώρασ διὰ πόλεμον· ἐπεὶ δὲ δεῖ περὶ ὑγιείασ φροντίζειν τῶν ἐνοικούντων, τοῦτο δ’ ἐστὶν ἐν τῷ κεῖσθαι τὸν τόπον ἔν τε τοιούτῳ καὶ πρὸσ τοιοῦτον καλῶσ, δεύτερον δὲ ὕδασιν ὑγιεινοῖσ χρῆσθαι, καὶ τούτου τὴν ἐπιμέλειαν ἔχειν μὴ παρέργωσ.

οἷσ γὰρ πλείστοισ χρώμεθα πρὸσ τὸ σῶμα καὶ πλειστάκισ, ταῦτα πλεῖστον συμβάλλεται πρὸσ τὴν ὑγίειαν·

ἡ δὲ τῶν ὑδάτων καὶ τοῦ πνεύματοσ δύναμισ τοιαύτην ἔχει τὴν φύσιν. ταῖσ εὖ φρονούσαισ δεῖ διωρίσθαι πόλεσιν, ἐὰν μὴ πάνθ’ ὅμοια μηδ’ ἀφθονία τοιούτων ᾖ ναμάτων, χωρὶσ τά τε εἰσ τροφὴν ὕδατα καὶ τὰ πρὸσ τὴν ἄλλην χρείαν.

περὶ δὲ τόπων ἐρυμνῶν οὐ πάσαισ ὁμοίωσ ἔχει τὸ συμφέρον ταῖσ πολιτείαισ·

οἱο͂ν ἀκρόπολισ ὀλιγαρχικὸν καὶ μοναρχικόν, δημοκρατικὸν δ’ ὁμαλότησ, ἀριστοκρατικὸν δὲ οὐδέτερον, ἀλλὰ μᾶλλον ἰσχυροὶ τόποι πλείουσ. ἡ δὲ τῶν ἰδίων οἰκήσεων διάθεσισ ἡδίων μὲν νομίζεται καὶ χρησιμωτέρα πρὸσ τὰσ ἄλλασ πράξεισ, ἂν εὔτομοσ ᾖ καὶ κατὰ τὸν νεώτερον καὶ τὸν Ἱπποδάμειον τρόπον, πρὸσ δὲ τὰσ πολεμικὰσ ἀσφαλείασ τοὐναντίον ὡσ εἶχον κατὰ τὸν ἀρχαῖον χρόνον·

δυσείσοδοσ γὰρ ἐκείνη τοῖσ ξενικοῖσ καὶ δυσεξερεύνητοσ τοῖσ ἐπιτιθεμένοισ.

διὸ δεῖ τούτων ἀμφοτέρων μετέχειν ἐνδέχεται γάρ, ἄν τισ οὕτωσ κατασκευάζῃ καθάπερ ἐν τοῖσ γεωργοῖσ ἃσ καλοῦσί τινεσ τῶν ἀμπέλων συστάδασ, καὶ τὴν μὲν ὅλην μὴ ποιεῖν πόλιν εὔτομον, κατὰ μέρη δὲ καὶ τόπουσ· οὕτω γὰρ καὶ πρὸσ ἀσφάλειαν καὶ πρὸσ κόσμον ἕξει καλῶσ.

περὶ δὲ τειχῶν, οἱ μὴ φάσκοντεσ δεῖν ἔχειν τὰσ τῆσ ἀρετῆσ ἀντιποιουμένασ πόλεισ λίαν ἀρχαίωσ ὑπολαμβάνουσιν, καὶ ταῦθ’ ὁρῶντεσ ἐλεγχομένασ ἔργῳ τὰσ ἐκείνωσ καλλωπισαμένασ.

ἔστι δὲ πρὸσ μὲν τοὺσ ὁμοίουσ καὶ μὴ πολὺ τῷ πλήθει διαφέροντασ οὐ καλὸν τὸ πειρᾶσθαι σῴζεσθαι διὰ τῆσ τῶν τειχῶν ἐρυμνότητοσ·

καὶ μὴ πάσχειν κακῶσ μηδὲ ὑβρίζεσθαι, τὴν ἀσφαλεστάτην ἐρυμνότητα τῶν τειχῶν οἰητέον εἶναι πολεμικωτάτην, ἄλλωσ τε καὶ νῦν εὑρημένων τῶν περὶ τὰ βέλη καὶ τὰσ μηχανὰσ εἰσ ἀκρίβειαν πρὸσ τὰσ πολιορκίασ.

ὅμοιον γὰρ τὸ τείχη μὴ περιβάλλειν ταῖσ πόλεσιν ἀξιοῦν καὶ τὸ τὴν χώραν εὐέμβολον ζητεῖν καὶ περιαιρεῖν τοὺσ ὀρεινοὺσ τόπουσ, ὁμοίωσ δὲ καὶ ταῖσ οἰκήσεσι ταῖσ ἰδίαισ μὴ περιβάλλειν τοίχουσ ὡσ ἀνάνδρων ἐσομένων τῶν κατοικούντων.

ἀλλὰ μὴν οὐδὲ τοῦτό γε δεῖ λανθάνειν, ὅτι τοῖσ μὲν περιβεβλημένοισ τείχη περὶ τὴν πόλιν ἔξεστιν ἀμφοτέρωσ χρῆσθαι ταῖσ πόλεσιν, καὶ ὡσ ἐχούσαισ τείχη καὶ ὡσ μὴ ἐχούσαισ, τοῖσ δὲ μὴ κεκτημένοισ οὐκ ἔξεστιν.

εἰ δὴ τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον, οὐχ ὅτι τείχη μόνον περιβλητέον, ἀλλὰ καὶ τούτων ἐπιμελητέον, ὅπωσ καὶ πρὸσ κόσμον ἔχῃ τῇ πόλει πρεπόντωσ καὶ πρὸσ τὰσ πολεμικὰσ χρείασ, τάσ τε ἄλλασ καὶ τὰσ νῦν ἐπεξευρημένασ.

ὥσπερ γὰρ τοῖσ ἐπιτιθεμένοισ ἐπιμελέσ ἐστι δι’ ὧν τρόπων πλεονεκτήσουσιν, οὕτω τὰ μὲν εὑρ́ηται τὰ δὲ δεῖ ζητεῖν καὶ φιλοσοφεῖν καὶ τοὺσ φυλαττομένουσ· ἀρχὴν γὰρ οὐδ’ ἐπιχειροῦσιν ἐπιτίθεσθαι τοῖσ εὖ παρεσκευασμένοισ.

ἐπεὶ δὲ δεῖ τὸ μὲν πλῆθοσ τῶν πολιτῶν ἐν συσσιτίοισ κατανενεμῆσθαι, τὰ δὲ τείχη διειλῆφθαι φυλακτηρίοισ καὶ πύργοισ κατὰ τόπουσ ἐπικαίρουσ, δῆλον ὡσ ταῦτα προκαλεῖται παρασκευάζειν ἔνια τῶν συσσιτίων ἐν τούτοισ τοῖσ φυλακτηρίοισ.

καὶ ταῦτα μὲν δὴ τοῦτον ἄν τισ διακοσμήσειε τὸν τρόπον·

τὰσ δὲ τοῖσ θείοισ ἀποδεδομένασ οἰκήσεισ καὶ τὰ κυριώτατα τῶν ἀρχείων συσσίτια ἁρμόττει τόπον ἐπιτήδειόν τε ἔχειν καὶ τὸν αὐτόν, ὅσα μὴ τῶν ἱερῶν ὁ νόμοσ ἀφορίζει χωρὶσ ἤ τι μαντεῖον ἄλλο πυθόχρηστον. εἰή δ’ ἂν τοιοῦτοσ ὁ τόποσ ὅστισ ἐπιφάνειάν τε ἔχει πρὸσ τὴν τῆσ θέσεωσ ἀρετὴν ἱκανῶσ καὶ πρὸσ τὰ γειτνιῶντα μέρη τῆσ πόλεωσ ἐρυμνοτέρωσ.

πρέπει δ’ ὑπὸ μὲν τοῦτον τὸν τόπον τοιαύτησ ἀγορᾶσ εἶναι κατασκευὴν οἱάν καὶ περὶ Θετταλίαν νομίζουσιν ἣν ἐλευθέραν καλοῦσιν, αὕτη δ’ ἐστὶν ἣν δεῖ καθαρὰν εἶναι τῶν ὠνίων πάντων, καὶ μήτε βάναυσον μήτε γεωργὸν μήτ’ ἄλλον μηδένα τοιοῦτον παραβάλλειν μὴ καλούμενον ὑπὸ τῶν ἀρχόντων.

εἰή δ’ ἂν εὔχαρισ ὁ τόποσ, εἰ καὶ τὰ γυμνάσια τῶν πρεσβυτέρων ἔχοι τὴν τάξιν ἐνταῦθα·

πρέπει γὰρ διῃρῆσθαι κατὰ τὰσ ἡλικίασ καὶ τοῦτον τὸν κόσμον, καὶ παρὰ μὲν τοῖσ νεωτέροισ ἄρχοντάσ τινασ διατρίβειν, τοὺσ δὲ πρεσβυτέρουσ παρὰ τοῖσ ἄρχουσιν· ἡ γὰρ ἐν ὀφθαλμοῖσ τῶν ἀρχόντων παρουσία μάλιστα ἐμποιεῖ τὴν ἀληθινὴν αἰδῶ καὶ τὸν τῶν ἐλευθέρων φόβον.

τὴν δὲ τῶν ὠνίων ἀγορὰν ἑτέραν τε δεῖ ταύτησ εἶναι καὶ χωρίσ, ἔχουσαν τόπον εὐσυνάγωγον τοῖσ τε ἀπὸ τῆσ θαλάττησ πεμπομένοισ καὶ τοῖσ ἀπὸ τῆσ χώρασ πᾶσιν.

ἐπεὶ δὲ τὸ πλῆθοσ διαιρεῖται τῆσ πόλεωσ εἰσ ἱερεῖσ καὶ εἰσ ἄρχοντασ, πρέπει καὶ τῶν ἱερέων συσσίτια περὶ τὴν τῶν ἱερῶν οἰκοδομημάτων ἔχειν τὴν τάξιν.

τῶν δ’ ἀρχείων ὅσα περὶ τὰ συμβόλαια ποιεῖται τὴν ἐπιμέλειαν, περί τε γραφὰσ δικῶν καὶ τὰσ κλήσεισ καὶ τὴν ἄλλην τὴν τοιαύτην διοίκησιν, ἔτι δὲ περὶ τὴν ἀγορανομίαν καὶ τὴν καλουμένην ἀστυνομίαν, πρὸσ ἀγορᾷ μὲν δεῖ καὶ συνόδῳ τινὶ κοινῇ κατεσκευάσθαι, τοιοῦτοσ δ’ ὁ περὶ τὴν ἀναγκαίαν ἀγοράν ἐστι τόποσ·

ἐνσχολάζειν μὲν γὰρ τὴν ἄνω τίθεμεν, ταύτην δὲ πρὸσ τὰσ ἀναγκαίασ πράξεισ.

μεμιμῆσθαι δὲ χρὴ τὴν εἰρημένην τάξιν καὶ τὰ περὶ τὴν χώραν· καὶ γὰρ ἐκεῖ τοῖσ ἄρχουσιν οὓσ καλοῦσιν οἱ μὲν ὑλωροὺσ οἱ δὲ ἀγρονόμουσ καὶ φυλακτήρια καὶ συσσίτια πρὸσ φυλακὴν ἀναγκαῖον ὑπάρχειν, ἔτι δὲ ἱερὰ κατὰ τὴν χώραν εἶναι νενεμημένα, τὰ μὲν θεοῖσ τὰ δὲ ἡρ́ωσιν. ἀλλὰ τὸ διατρίβειν νῦν ἀκριβολογουμένουσ καὶ λέγοντασ περὶ τῶν τοιούτων ἀργόν ἐστιν·

οὐ γὰρ χαλεπόν ἐστι τὰ τοιαῦτα νοῆσαι, ἀλλὰ ποιῆσαι μᾶλλον· τὸ μὲν γὰρ λέγειν εὐχῆσ ἔργον ἐστί, τὸ δὲ συμβῆναι τύχησ.

διὸ περὶ μὲν τῶν τοιούτων τό γε ἐπὶ πλεῖον ἀφείσθω τὰ νῦν. περὶ δὲ τῆσ πολιτείασ αὐτῆσ, ἐκ τίνων καὶ ποίων δεῖ συνεστάναι τὴν μέλλουσαν ἔσεσθαι πόλιν μακαρίαν καὶ πολιτεύσεσθαι καλῶσ, λεκτέον.

ἐπεὶ δὲ δύ’ ἐστὶν ἐν οἷσ γίγνεται τὸ εὖ πᾶσι, τούτοιν δ’ ἐστὶν ἓν μὲν ἐν τῷ τὸν σκοπὸν κεῖσθαι καὶ τὸ τέλοσ τῶν πράξεων ὀρθῶσ, ἓν δὲ τὰσ πρὸσ τὸ τέλοσ φερούσασ πράξεισ εὑρίσκειν ἐνδέχεται γὰρ ταῦτα καὶ διαφωνεῖν ἀλλήλοισ καὶ συμφωνεῖν·

ἐνίοτε γὰρ ὁ μὲν σκοπὸσ ἔκκειται καλῶσ, ἐν δὲ τῷ πράττειν τοῦ τυχεῖν αὐτοῦ διαμαρτάνουσιν, ὁτὲ δὲ τῶν μὲν πρὸσ τὸ τέλοσ πάντων ἐπιτυγχάνουσιν, ἀλλὰ τὸ τέλοσ ἔθεντο φαῦλον, ὁτὲ δὲ ἑκατέρου διαμαρτάνουσιν, οἱο͂ν περὶ ἰατρικήν·

οὔτε γὰρ ποῖόν τι δεῖ τὸ ὑγιαῖνον εἶναι σῶμα κρίνουσιν ἐνίοτε καλῶσ, οὔτε πρὸσ τὸν ὑποκείμενον αὐτοῖσ ὁρ́ον τυγχάνουσι τῶν ποιητικῶν· πάντεσ, φανερόν, ἀλλὰ τούτων τοῖσ μὲν ἐξουσία τυγχάνει τοῖσ δὲ οὔ, διά τινα τύχην ἢ φύσιν δεῖται γὰρ καὶ χορηγίασ τινὸσ τὸ ζῆν καλῶσ, τούτου δὲ ἐλάττονοσ μὲν τοῖσ ἄμεινον διακειμένοισ, πλείονοσ δὲ τοῖσ χεῖρον, οἱ δ’ εὐθὺσ οὐκ ὀρθῶσ ζητοῦσι τὴν εὐδαιμονίαν, ἐξουσίασ ὑπαρχούσησ.

ἐστὶ καθ’ ἣν ἄριστ’ ἂν πολιτεύοιτο πόλισ, ἄριστα δ’ ἂν πολιτεύοιτο καθ’ ἣν εὐδαιμονεῖν μάλιστα ἐνδέχεται τὴν πόλιν, δῆλον ὅτι τὴν εὐδαιμονίαν δεῖ, τί ἐστι, μὴ λανθάνειν.

φαμὲν δὲ καὶ διωρίσμεθα ἐν τοῖσ Ἠθικοῖσ, εἴ τι τῶν λόγων ἐκείνων ὄφελοσ ἐνέργειαν εἶναι καὶ χρῆσιν ἀρετῆσ τελείαν, καὶ ταύτην οὐκ ἐξ ὑποθέσεωσ ἀλλ’ ἁπλῶσ.

λέγω δ’ ἐξ ὑποθέσεωσ τἀναγκαῖα, τὸ δ’ ἁπλῶσ τὸ καλῶσ· οἱο͂ν τὰ περὶ τὰσ δικαίασ πράξεισ, αἱ δίκαιαι τιμωρίαι καὶ κολάσεισ ἀπ’ ἀρετῆσ μέν εἰσιν, ἀναγκαῖαι δέ, καὶ τὸ καλῶσ ἀναγκαίωσ ἔχουσιν αἱρετώτερον μὲν γὰρ μηδενὸσ δεῖσθαι τῶν τοιούτων μήτε τὸν ἄνδρα μήτε τὴν πόλιν, αἱ δ’ ἐπὶ τὰσ τιμὰσ καὶ τὰσ εὐπορίασ ἁπλῶσ εἰσι κάλλισται πράξεισ.

τὸ μὲν γὰρ ἕτερον κακοῦ τινὸσ ἀναίρεσίσ ἐστιν, αἱ τοιαῦται δὲ πράξεισ τοὐναντίον·

κατασκευαὶ γὰρ ἀγαθῶν εἰσι καὶ γεννήσεισ. χρήσαιτο δ’ ἂν ὁ σπουδαῖοσ ἀνὴρ καὶ πενίᾳ καὶ νόσῳ καὶ ταῖσ ἄλλαισ τύχαισ ταῖσ φαύλαισ καλῶσ· ἀλλὰ τὸ μακάριον ἐν τοῖσ ἐναντίοισ ἐστίν καὶ γὰρ τοῦτο διώρισται κατὰ τοὺσ ἠθικοὺσ λόγουσ, ὅτι τοιοῦτόσ ἐστιν ὁ σπουδαῖοσ, ᾧ διὰ τὴν ἀρετὴν ἀγαθά ἐστι τὰ ἁπλῶσ ἀγαθά, δῆλον δ’ ὅτι καὶ τὰσ χρήσεισ ἀναγκαῖον σπουδαίασ καὶ καλὰσ εἶναι ταύτασ ἁπλῶσ·

διὸ καὶ νομίζουσιν ἄνθρωποι τῆσ εὐδαιμονίασ αἴτια τὰ ἐκτὸσ εἶναι τῶν ἀγαθῶν, ὥσπερ εἰ τοῦ κιθαρίζειν λαμπρὸν καὶ καλῶσ αἰτιῷντο τὴν λύραν μᾶλλον τῆσ τέχνησ.

ἀναγκαῖον τοίνυν ἐκ τῶν εἰρημένων τὰ μὲν ὑπάρχειν, τὰ δὲ παρασκευάσαι τὸν νομοθέτην.

διὸ κατατυχεῖν εὐχόμεθα τῇ τῆσ πόλεωσ συστάσει ὧν ἡ τύχη κυρία κυρίαν γὰρ ὑπάρχειν τίθεμεν· τὸ δὲ σπουδαίαν εἶναι τὴν πόλιν οὐκέτι τύχησ ἔργον ἀλλ’ ἐπιστήμησ καὶ προαιρέσεωσ.

ἀλλὰ μὴν σπουδαία γε πόλισ ἐστὶ τῷ τοὺσ πολίτασ τοὺσ μετέχοντασ τῆσ πολιτείασ εἶναι σπουδαίουσ· ἡμῖν δὲ πάντεσ οἱ πολῖται μετέχουσι τῆσ πολιτείασ. τοῦτ’ ἄρα σκεπτέον, πῶσ ἀνὴρ γίνεται σπουδαῖοσ.

καὶ γὰρ εἰ πάντασ ἐνδέχεται σπουδαίουσ εἶναι, μὴ καθ’ ἕκαστον δὲ τῶν πολιτῶν, οὕτωσ αἱρετώτερον· ἀκολουθεῖ γὰρ τῷ καθ’ ἕκαστον καὶ τὸ πάντασ. ἀλλὰ μὴν ἀγαθοί γε καὶ σπουδαῖοι γίγνονται διὰ τριῶν. τὰ τρία δὲ ταῦτά ἐστι φύσισ ἔθοσ λόγοσ. καὶ γὰρ φῦναι δεῖ πρῶτον, οἱο͂ν ἄνθρωπον ἀλλὰ μὴ τῶν ἄλλων τι ζῴων·

εἶτα καὶ ποιόν τινα τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχήν. ἔνια δὲ οὐθὲν ὄφελοσ φῦναι· τὰ γὰρ ἔθη μεταβαλεῖν ποιεῖ·

ἔνια γὰρ εἶσι, διὰ τῆσ φύσεωσ ἐπαμφοτερίζοντα, διὰ τῶν ἐθῶν ἐπὶ τὸ χεῖρον καὶ τὸ βέλτιον. τὰ μὲν οὖν ἄλλα τῶν ζῴων μάλιστα μὲν τῇ φύσει ζῇ, μικρὰ δ’ ἔνια καὶ τοῖσ ἔθεσιν, ἄνθρωποσ δὲ καὶ λόγῳ· μόνοσ γὰρ ἔχει λόγον·

ὥστε δεῖ ταῦτα συμφωνεῖν ἀλλήλοισ. πολλὰ γὰρ παρὰ τοὺσ ἐθισμοὺσ καὶ τὴν φύσιν πράττουσι διὰ τὸν λόγον, ἐὰν πεισθῶσιν ἄλλωσ ἔχειν βέλτιον. τὴν μὲν τοίνυν φύσιν οἱούσ εἶναι δεῖ τοὺσ μέλλοντασ εὐχειρώτουσ ἔσεσθαι τῷ νομοθέτῃ, διωρίσμεθα πρότερον· τὸ δὲ λοιπὸν ἔργον ἤδη παιδείασ.

τὰ μὲν γὰρ ἐθιζόμενοι μανθάνουσι τὰ δ’ ἀκούοντεσ. ἐπεὶ δὲ πᾶσα πολιτικὴ κοινωνία συνέστηκεν ἐξ ἀρχόντων καὶ ἀρχομένων, τοῦτο δὴ σκεπτέον, εἰ ἑτέρουσ εἶναι δεῖ τοὺσ ἄρχοντασ καὶ τοὺσ ἀρχομένουσ ἢ τοὺσ αὐτοὺσ διὰ βίου·

δῆλον γὰρ ὡσ ἀκολουθεῖν δεήσει καὶ τὴν παιδείαν κατὰ τὴν διαίρεσιν ταύτην.

εἰ μὲν τοίνυν εἰήσαν τοσοῦτον διαφέροντεσ ἅτεροι τῶν ἄλλων ὅσον τοὺσ θεοὺσ καὶ τοὺσ ἡρ́ωασ ἡγούμεθα τῶν ἀνθρώπων διαφέρειν, εὐθὺσ πρῶτον κατὰ τὸ σῶμα πολλὴν ἔχοντεσ ὑπερβολήν, εἶτα κατὰ τὴν ψυχήν, ὥστε ἀναμφισβήτητον εἶναι καὶ φανερὰν τὴν ὑπεροχὴν τοῖσ ἀρχομένοισ τὴν τῶν ἀρχόντων, δῆλον ὅτι βέλτιον ἀεὶ τοὺσ αὐτοὺσ τοὺσ μὲν ἄρχειν τοὺσ δ’ ἄρχεσθαι καθάπαξ· ἐπεὶ δὲ τοῦτ’ οὐ ῥᾴδιον λαβεῖν οὐδ’ ἔστιν ὥσπερ ἐν Ἰνδοῖσ φησι Σκύλαξ εἶναι τοὺσ βασιλέασ τοσοῦτον διαφέροντασ τῶν ἀρχομένων, φανερὸν ὅτι διὰ πολλὰσ αἰτίασ ἀναγκαῖον πάντασ ὁμοίωσ κοινωνεῖν τοῦ κατὰ μέροσ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι.

τό τε γὰρ ἴσον ταὐτὸν τοῖσ ὁμοίοισ, καὶ χαλεπὸν μένειν τὴν πολιτείαν τὴν συνεστηκυῖαν παρὰ τὸ δίκαιον.

μετὰ γὰρ τῶν ἀρχομένων ὑπάρχουσι νεωτερίζειν βουλόμενοι πάντεσ οἱ κατὰ τὴν χώραν, τοσούτουσ τε εἶναι τοὺσ ἐν τῷ πολιτεύματι τὸ πλῆθοσ ὥστ’ εἶναι κρείττουσ πάντων τούτων ἕν τι τῶν ἀδυνάτων ἐστίν. ἀλλὰ μὴν ὅτι γε δεῖ τοὺσ ἄρχοντασ διαφέρειν τῶν ἀρχομένων, ἀναμφισβήτητον. πῶσ οὖν ταῦτ’ ἔσται καὶ πῶσ μεθέξουσι, δεῖ σκέψασθαι τὸν νομοθέτην.

εἴρηται δὲ πρότερον περὶ αὐτοῦ.

ἡ γὰρ φύσισ δέδωκε τὴν διαίρεσιν ποιήσασα αὐτὸ τὸ γένει ταὐτὸ τὸ μὲν νεώτερον τὸ δὲ πρεσβύτερον, ὧν τοῖσ μὲν ἄρχεσθαι πρέπει τοῖσ δ’ ἄρχειν· καὶ μέλλων ἀντιλαμβάνειν τοῦτον τὸν ἔρανον ὅταν τύχῃ τῆσ ἱκνουμένησ ἡλικίασ.

ἔστι μὲν ἄρα ὡσ τοὺσ αὐτοὺσ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι φατέον, ἔστι δὲ ὡσ ἑτέρουσ.

ὥστε καὶ τὴν παιδείαν ἔστιν ὡσ τὴν αὐτὴν ἀναγκαῖον, ἔστιδ’ ὡσ ἑτέραν εἶναι.

τὸν τε γὰρ μέλλοντα καλῶσ ἄρχειν ἀρχθῆναί φασι δεῖν πρῶτον. ἔστι δὲ ἀρχή, καθάπερ ἐν τοῖσ πρώτοισ εἴρηται λόγοισ, ἡ μὲν τοῦ ἄρχοντοσ χάριν ἡ δὲ τοῦ ἀρχομένου. τούτων δὲ τὴν μὲν δεσποτικὴν εἶναί φαμεν, τὴν δὲ τῶν ἐλευθέρων.

διαφέρει δ’ ἔνια τῶν ἐπιταττομένων οὐ τοῖσ ἔργοισ ἀλλὰ τῷ τίνοσ ἕνεκα. διὸ πολλὰ τῶν εἶναι δοκούντων διακονικῶν ἔργων καὶ τῶν νέων τοῖσ ἐλευθέροισ καλὸν διακονεῖν· πρὸσ γὰρ τὸ καλὸν καὶ τὸ μὴ καλὸν οὐχ οὕτω διαφέρουσιν αἱ πράξεισ καθ’ αὑτὰσ ὡσ ἐν τῷ τέλει καὶ τῷ τίνοσ ἕνεκεν. γίγνωνται, καὶ διὰ τίνων ἐπιτηδευμάτων, καὶ τί τὸ τέλοσ τῆσ ἀρίστησ ζωῆσ.

διῄρηται δὲ δύο μέρη τῆσ ψυχῆσ, ὧν τὸ μὲν ἔχει λόγον καθ’ αὑτό, τὸ δ’ οὐκ ἔχει μὲν καθ’ αὑτὸ λόγῳ δ’ ὑπακούειν δυνάμενον·

ὧν φαμεν τὰσ ἀρετὰσ εἶναι καθ’ ἃσ ἀνὴρ ἀγαθὸσ λέγεταί πωσ. τούτων δὲ ἐν ποτέρῳ μᾶλλον τὸ τέλοσ, τοῖσ μὲν οὕτω διαιροῦσιν ὡσ ἡμεῖσ φαμεν οὐκ ἄδηλον πῶσ λεκτέον. αἰεὶ γὰρ τὸ χεῖρον τοῦ βελτίονόσ ἐστιν ἕνεκεν, καὶ τοῦτο φανερὸν ὁμοίωσ ἔν τε τοῖσ κατὰ τέχνην καὶ τοῖσ κατὰ φύσιν·

βέλτιον δὲ τὸ λόγον ἔχον. διῄρηταί τε διχῇ, καθ’ ὅνπερ εἰώθαμεν τρόπον διαιρεῖν· ὁ μὲν γὰρ πρακτικόσ ἐστι λόγοσ ὁ δὲ θεωρητικόσ.

ὡσαύτωσ οὖν ἀνάγκη διῃρῆσθαι καὶ τοῦτο τὸ μέροσ δηλονότι. καὶ τὰσ πράξεισ δ’ ἀνάλογον ἐροῦμεν ἔχειν, καὶ δεῖ τὰσ τοῦ φύσει βελτίονοσ αἱρετωτέρασ εἶναι τοῖσ δυναμένοισ τυγχάνειν ἢ πασῶν ἢ τοῖν δυοῖν· αἰεὶ γὰρ ἑκάστῳ τοῦθ’ αἱρετώτατον οὗ τυχεῖν ἔστιν ἀκροτάτου. διῄρηται δὲ καὶ πᾶσ ὁ βίοσ εἰσ ἀσχολίαν καὶ σχολὴν καὶ εἰσ πόλεμον καὶ εἰρήνην, καὶ τῶν πρακτῶν τὰ μὲν εἰσ τὰ ἀναγκαῖα καὶ χρήσιμα τὰ δὲ εἰσ τὰ καλά.

περὶ ὧν ἀνάγκη τὴν αὐτὴν αἱρ́εσιν εἶναι καὶ τοῖσ τῆσ ψυχῆσ μέρεσι καὶ ταῖσ πράξεσιν αὐτῶν, πόλεμον μὲν εἰρήνησ χάριν, ἀσχολίαν δὲ σχολῆσ, τὰ δ’ ἀναγκαῖα καὶ χρήσιμα τῶν καλῶν ἕνεκεν. πρὸσ πάντα μὲν τοίνυν τῷ πολιτικῷ βλέποντι νομοθετητέον, καὶ κατὰ τὰ μέρη τῆσ ψυχῆσ καὶ κατὰ τὰσ πράξεισ αὐτῶν, μᾶλλον δὲ πρὸσ τὰ βελτίω καὶ τὰ τέλη.

τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ περὶ τοὺσ βίουσ καὶ τὰσ τῶν πραγμάτων αἱρέσεισ· δεῖ μὲν γὰρ ἀσχολεῖν δύνασθαι καὶ πολεμεῖν, μᾶλλον δ’ εἰρήνην ἄγειν καὶ σχολάζειν, καὶ τἀναγκαῖα καὶ τὰ χρήσιμα δὲ πράττειν, τὰ δὲ καλὰ δεῖ μᾶλλον.

παιδείασ.

οἱ δὲ νῦν ἄριστα δοκοῦντεσ πολιτεύεσθαι τῶν Ἑλλήνων, καὶ τῶν νομοθετῶν οἱ ταύτασ καταστήσαντεσ τὰσ πολιτείασ, οὔτε πρὸσ τὸ βέλτιστον τέλοσ φαίνονται συντάξαντεσ τὰ περὶ τὰσ πολιτείασ οὔτε πρὸσ πάσασ τὰσ ἀρετὰσ τοὺσ νόμουσ καὶ τὴν παιδείαν, ἀλλὰ φορτικῶσ ἀπέκλιναν πρὸσ τὰσ χρησίμουσ εἶναι δοκούσασ καὶ πλεονεκτικωτέρασ.

παραπλησίωσ δὲ τούτοισ καὶ τῶν ὕστερόν τινεσ γραψάντων ἀπεφήναντο τὴν αὐτὴν δόξαν·

ἐπαινοῦντεσ γὰρ τὴν Λακεδαιμονίων πολιτείαν ἄγανται τοῦ νομοθέτου τὸν σκοπόν, ὅτι πάντα πρὸσ τὸ κρατεῖν καὶ πρὸσ πόλεμον ἐνομοθέτησεν. καὶ κατὰ τὸν λόγον ἐστὶν εὐέλεγκτα καὶ τοῖσ ἔργοισ ἐξελήλεγκται νῦν.

ὥσπερ γὰρ οἱ πλεῖστοι τῶν ἀνθρώπων ζηλοῦσι τὸ πολλῶν δεσπόζειν, ὅτι πολλὴ χορηγία γίγνεται τῶν εὐτυχημάτων, οὕτω καὶ Θίβρων ἀγάμενοσ φαίνεται τὸν τῶν Λακώνων νομοθέτην, καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστοσ τῶν γραφόντων περὶ τῆσ πολιτείασ αὐτῶν, ὅτι διὰ τὸ γεγυμνάσθαι πρὸσ τοὺσ κινδύνουσ πολλῶν ἦρχον· καίτοι δῆλον ὡσ ἐπειδὴ νῦν γε οὐκέτι ὑπάρχει τοῖσ Λάκωσι τὸ ἄρχειν, οὐκ εὐδαίμονεσ, οὐδ’ ὁ νομοθέτησ ἀγαθόσ.

ἔστι δὲ τοῦτο γελοῖον, εἰ μένοντεσ ἐν τοῖσ νόμοισ αὐτοῦ, καὶ μηδενὸσ ἐμποδίζοντοσ πρὸσ τὸ χρῆσθαι τοῖσ νόμοισ, ἀποβεβλήκασι τὸ ζῆν καλῶσ. οὐκ ὀρθῶσ δ’ ὑπολαμβάνουσιν οὐδὲ περὶ τῆσ ἀρχῆσ ἣν δεῖ τιμῶντα φαίνεσθαι τὸν νομοθέτην· τοῦ γὰρ δεσποτικῶσ ἄρχειν ἡ τῶν ἐλευθέρων ἀρχὴ καλλίων καὶ μᾶλλον μετ’ ἀρετῆσ.

ἔτι δὲ οὐ διὰ τοῦτο δεῖ τὴν πόλιν εὐδαίμονα νομίζειν καὶ τὸν νομοθέτην ἐπαινεῖν, ὅτι κρατεῖν ἤσκησεν ἐπὶ τὸ τῶν πέλασ ἄρχειν· ταῦτα γὰρ μεγάλην ἔχει βλάβην.

δῆλον γὰρ ὅτι καὶ τῶν πολιτῶν τῷ δυναμένῳ τοῦτο πειρατέον διώκειν, ὅπωσ δύνηται τῆσ οἰκείασ πόλεωσ ἄρχειν· ἔχοντι τηλικαύτην τιμήν.

οὔτε δὴ πολιτικὸσ τῶν τοιούτων λόγων καὶ νόμων οὐθεὶσ οὔτε ὠφέλιμοσ οὔτε ἀληθήσ ἐστιν.

ταὐτὰ γὰρ ἄριστα καὶ ἰδίᾳ καὶ κοινῇ, τόν τε νομοθέτην ἐμποιεῖν δεῖ ταῦτα ταῖσ ψυχαῖσ τῶν ἀνθρώπων· τοὺσ ἀναξίουσ, ἀλλ’ ἵνα πρῶτον μὲν αὐτοὶ μὴ δουλεύσωσιν ἑτέροισ, ἔπειτα ὅπωσ ζητῶσι τὴν ἡγεμονίαν τῆσ ὠφελείασ ἕνεκα τῶν ἀρχομένων, ἀλλὰ μὴ πάντων δεσποτείασ·

τρίτον δὲ τὸ δεσπόζειν τῶν ἀξίων δουλεύειν.

ὅτι δὲ δεῖ τὸν νομοθέτην μᾶλλον σπουδάζειν ὅπωσ καὶ τὴν περὶ τὰ πολεμικὰ καὶ τὴν ἄλλην νομοθεσίαν τοῦ σχολάζειν ἕνεκεν τάξῃ καὶ τῆσ εἰρήνησ, μαρτυρεῖ τὰ γιγνόμενα τοῖσ λόγοισ. αἱ γὰρ πλεῖσται τῶν τοιούτων πόλεων πολεμοῦσαι μὲν σῴζονται, κατακτησάμεναι δὲ τὴν ἀρχὴν ἀπόλλυνται.

τὴν γὰρ βαφὴν ἀνιᾶσιν, ὥσπερ ὁ σίδηροσ, εἰρήνην ἄγοντεσ. αἴτιοσ δ’ ὁ νομοθέτησ οὐ παιδεύσασ δύνασθαι σχολάζειν. ἐπεὶ δὲ τὸ αὐτὸ τέλοσ εἶναι φαίνεται καὶ κοινῇ καὶ ἰδίᾳ τοῖσ ἀνθρώποισ, καὶ τὸν αὐτὸν ὁρ́ον ἀναγκαῖον εἶναι τῷ τε ἀρίστῳ ἀνδρὶ καὶ τῇ ἀρίστῃ πολιτείᾳ, φανερὸν ὅτι δεῖ τὰσ εἰσ τὴν σχολὴν ἀρετὰσ ὑπάρχειν·

τέλοσ γάρ, ὥσπερ εἴρηται πολλάκισ, εἰρήνη μὲν πολέμου σχολὴ δ’ ἀσχολίασ. χρήσιμοι δὲ τῶν ἀρετῶν εἰσι πρὸσ τὴν σχολὴν καὶ διαγωγὴν ὧν τε ἐν τῇ σχολῇ τὸ ἔργον καὶ ὧν ἐν τῇ ἀσχολίᾳ.

δεῖ γὰρ πολλὰ τῶν ἀναγκαίων ὑπάρχειν ὅπωσ ἐξῇ σχολάζειν· διὸ σώφρονα τὴν πόλιν εἶναι προσήκει καὶ ἀνδρείαν καὶ καρτερικήν· κατὰ γὰρ τὴν παροιμίαν, οὐ σχολὴ δούλοισ, οἱ δὲ μὴ δυνάμενοι κινδυνεύειν ἀνδρείωσ δοῦλοι τῶν ἐπιόντων εἰσίν.

ἀνδρείασ μὲν οὖν καὶ καρτερίασ δεῖ πρὸσ τὴν ἀσχολίαν, φιλοσοφίασ δὲ πρὸσ τὴν σχολήν, σωφροσύνησ δὲ καὶ δικαιοσύνησ ἐν ἀμφοτέροισ τοῖσ χρόνοισ, καὶ μᾶλλον εἰρήνην ἄγουσι καὶ σχολάζουσιν· ὁ μὲν γὰρ πόλεμοσ ἀναγκάζει δικαίουσ εἶναι καὶ σωφρονεῖν, ἡ δὲ τῆσ εὐτυχίασ ἀπόλαυσισ καὶ τὸ σχολάζειν μετ’ εἰρήνησ ὑβριστὰσ ποιεῖ μᾶλλον.

πολλῆσ οὖν δεῖ δικαιοσύνησ καὶ πολλῆσ σωφροσύνησ τοὺσ ἄριστα δοκοῦντασ πράττειν καὶ πάντων τῶν μακαριζομένων ἀπολαύοντασ, οἱο͂ν εἴ τινέσ εἰσιν, ὥσπερ οἱ ποιηταί φασιν, ἐν μακάρων νήσοισ· μάλιστα γὰρ οὗτοι δεήσονται φιλοσοφίασ καὶ σωφροσύνησ καὶ δικαιοσύνησ, ὅσῳ μᾶλλον σχολάζουσιν ἐν ἀφθονίᾳ τῶν τοιούτων ἀγαθῶν.

καὶ σπουδαίαν ἔσεσθαι πόλιν τούτων δεῖ τῶν ἀρετῶν μετέχειν, φανερόν.

αἰσχροῦ γὰρ ὄντοσ μὴ δύνασθαι χρῆσθαι τοῖσ ἀγαθοῖσ, ἔτι μᾶλλον τὸ μὴ δύνασθαι ἐν τῷ σχολάζειν χρῆσθαι, ἀλλ’ ἀσχολοῦντασ μὲν καὶ πολεμοῦντασ φαίνεσθαι ἀγαθούσ, εἰρήνην δ’ ἄγοντασ καὶ σχολάζοντασ ἀνδραποδώδεισ. διὸ δεῖ μὴ καθάπερ ἡ Λακεδαιμονίων πόλισ τὴν ἀρετὴν ἀσκεῖν.

ἐκεῖνοι μὲν γὰρ οὐ ταύτῃ διαφέρουσι τῶν ἄλλων, τῷ μὴ νομίζειν ταὐτὰ τοῖσ ἄλλοισ μέγιστα τῶν ἀγαθῶν, ἀλλὰ τῷ γίνεσθαι ταῦτα μᾶλλον διὰ τινὸσ ἀρετῆσ· ἐπεὶ δὲ μείζω τε ἀγαθὰ ταῦτα καὶ τὴν ἀπόλαυσιν τὴν τούτων ἢ τὴν τῶν ἀρετῶν καὶ ὅτι δι’ αὑτήν, φανερὸν ἐκ τούτων·

πῶσ δὲ καὶ διὰ τίνων ἔσται, τοῦτο δὴ θεωρητέον.

τυγχάνομεν δὴ διῃρημένοι πρότερον ὅτι φύσεωσ καὶ ἔθουσ καὶ λόγου δεῖ.

τούτων δὲ ποίουσ μέν τινασ εἶναι χρὴ τὴν φύσιν, διώρισται πρότερον, λοιπὸν δὲ θεωρῆσαι πότερον παιδευτέοι τῷ λόγῳ πρότερον ἢ τοῖσ ἔθεσιν. ταῦτα γὰρ δεῖ πρὸσ ἄλληλα συμφωνεῖν συμφωνίαν τὴν ἀρίστην· ἐνδέχεται γὰρ διημαρτηκέναι τὸν λόγον τῆσ βελτίστησ ὑποθέσεωσ, καὶ διὰ τῶν ἐθῶν ὁμοίωσ ἦχθαι.

φανερὸν δὴ τοῦτό γε πρῶτον μέν, καθάπερ ἐν τοῖσ ἄλλοισ, ὡσ ἡ γένεσισ ἀπ’ ἀρχῆσ ἐστι καὶ τὸ τέλοσ ἀπό τινοσ ἀρχῆσ ἄλλου τέλουσ, ὁ δὲ λόγοσ ἡμῖν καὶ ὁ νοῦσ τῆσ φύσεωσ τέλοσ, ὥστε πρὸσ τούτουσ τὴν γένεσιν καὶ τὴν τῶν ἐθῶν δεῖ παρασκευάζειν μελέτην· ἔπειτα ὥσπερ ψυχὴ καὶ σῶμα δύ’ ἐστίν, οὕτω καὶ τῆσ ψυχῆσ ὁρῶμεν δύο μέρη, τό τε ἄλογον καὶ τὸ λόγον ἔχον, καὶ τὰσ ἕξεισ τὰσ τούτων δύο τὸν ἀριθμόν, ὧν τὸ μέν ἐστιν ὄρεξισ τὸ δὲ νοῦσ, ὥσπερ δὲ τὸ σῶμα πρότερον τῇ γενέσει τῆσ ψυχῆσ, οὕτω καὶ τὸ ἄλογον τοῦ λόγον ἔχοντοσ.

φανερὸν δὲ καὶ τοῦτο·

θυμὸσ γὰρ καὶ βούλησισ, ἔτι δὲ ἐπιθυμία, καὶ γενομένοισ εὐθὺσ ὑπάρχει τοῖσ παιδίοισ, ὁ δὲ λογισμὸσ καὶ ὁ νοῦσ προϊοῦσιν ἐγγίγνεσθαι πέφυκεν. διὸ πρῶτον μὲν τοῦ σώματοσ τὴν ἐπιμέλειαν ἀναγκαῖον εἶναι προτέραν ἢ τὴν τῆσ ψυχῆσ, ἔπειτα τὴν τῆσ ὀρέξεωσ, ἕνεκα μέντοι τοῦ νοῦ τὴν τῆσ ὀρέξεωσ, τὴν δὲ τοῦ σώματοσ τῆσ ψυχῆσ.

εἴπερ οὖν ἀπ’ ἀρχῆσ τὸν νομοθέτην ὁρᾶν δεῖ ὅπωσ βέλτιστα τὰ σώματα γένηται τῶν τρεφομένων, πρῶτον μὲν ἐπιμελητέον περὶ τὴν σύζευξιν, πότε καὶ ποίουσ τινὰσ ὄντασ χρὴ ποιεῖσθαι πρὸσ ἀλλήλουσ τὴν γαμικὴν ὁμιλίαν.

δεῖ δ’ ἀποβλέποντα νομοθετεῖν ταύτην τὴν κοινωνίαν πρὸσ αὐτούσ τε καὶ τὸν τοῦ ζῆν χρόνον, ἵνα συγκαταβαίνωσι ταῖσ ἡλικίαισ ἐπὶ τὸν αὐτὸν καιρὸν καὶ μὴ διαφωνῶσιν αἱ δυνάμεισ τοῦ μὲν ἔτι δυναμένου γεννᾶν τῆσ δὲ μὴ δυναμένησ, ἢ ταύτησ μὲν τοῦ δ’ ἀνδρὸσ μή ταῦτα γὰρ ποιεῖ καὶ στάσεισ πρὸσ ἀλλήλουσ καὶ διαφοράσ·

ἡλικίαισ τὰ τέκνα τῶν πατέρων ἀνόνητοσ γὰρ τοῖσ μὲν πρεσβυτέροισ ἡ χάρισ παρὰ τῶν τέκνων, ἡ δὲ παρὰ τῶν πατέρων βοήθεια τοῖσ τέκνοισ, οὔτε λίαν πάρεγγυσ εἶναι πολλὴν γὰρ ἔχει δυσχέρειαν·

ἥ τε γὰρ αἰδὼσ ἧττον ὑπάρχει τοῖσ τοιούτοισ ὥσπερ ἡλικιώταισ καὶ περὶ τὴν οἰκονομίαν ἐγκληματικὸν τὸ πάρεγγυσ·

μετέβημεν, ὅπωσ τὰ σώματα τῶν γεννωμένων ὑπάρχῃ πρὸσ τὴν τοῦ νομοθέτου βούλησιν.

σχεδὸν δὴ πάντα ταῦτα συμβαίνει κατὰ μίαν ἐπιμέλειαν.

ἐπεὶ γὰρ ὡρ́ισται τέλοσ τῆσ γεννήσεωσ ὡσ ἐπὶ τὸ πλεῖστον εἰπεῖν ἀνδράσι μὲν ὁ τῶν ἑβδομήκοντα ἐτῶν ἀριθμὸσ ἔσχατοσ, πεντήκοντα δὲ γυναιξί, δεῖ τὴν ἀρχὴν τῆσ συζεύξεωσ κατὰ τὴν ἡλικίαν εἰσ τοὺσ χρόνουσ καταβαίνειν τούτουσ. ἔστι δ’ ὁ τῶν νέων συνδυασμὸσ φαῦλοσ πρὸσ τὴν τεκνοποιίαν·

ἐν γὰρ πᾶσι ζῴοισ ἀτελῆ τὰ τῶν νέων ἔκγονα, καὶ θηλυτόκα μᾶλλον καὶ μικρὰ τὴν μορφήν, ὥστ’ ἀναγκαῖον ταὐτὸ τοῦτο συμβαίνειν καὶ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων. τεκμήριον δέ·

ἐν ὅσαισ γὰρ τῶν πόλεων ἐπιχωριάζεται τὸ νέουσ συζευγνύναι καὶ νέασ, ἀτελεῖσ καὶ μικροὶ τὰ σώματά εἰσιν. ἔτι δὲ ἐν τοῖσ τόκοισ αἱ νέαι πονοῦσί τε μᾶλλον καὶ διαφθείρονται πλείουσ· διὸ καὶ τὸν χρησμὸν γενέσθαι τινέσ φασι διὰ τοιαύτην αἰτίαν τοῖσ Τροιζηνίοισ, ὡσ πολλῶν διαφθειρομένων διὰ τὸ γαμίσκεσθαι τὰσ νεωτέρασ, ἀλλ’ οὐ πρὸσ τὴν τῶν καρπῶν κομιδήν. ἔτι δὲ καὶ πρὸσ σωφροσύνην συμφέρει τὰσ ἐκδόσεισ ποιεῖσθαι πρεσβυτέραισ· ἀκολαστότεραι γὰρ εἶναι δοκοῦσι νέαι χρησάμεναι ταῖσ συνουσίαισ.

καὶ τὰ τῶν ἀρρένων δὲ σώματα βλάπτεσθαι δοκεῖ πρὸσ τὴν αὔξησιν, ἐὰν ἔτι τοῦ σπέρματοσ αὐξανομένου ποιῶνται τὴν συνουσίαν· καὶ γὰρ τούτου τισ ὡρισμένοσ χρόνοσ, ὃν οὐχ ὑπερβαίνει πληθύον ἔτι, <ἢ μικρόν>·

διὸ τὰσ μὲν ἁρμόττει περὶ τὴν τῶν ὀκτωκαίδεκα ἐτῶν ἡλικίαν συζευγνύναι, τοὺσ δ’ ἑπτὰ καὶ τριάκοντα ἢ μικρόν πρότερον· ἐν τοσούτῳ γὰρ ἀκμάζουσί τε τοῖσ σώμασιν ἡ σύζευξισ ἔσται, καὶ πρὸσ τὴν παῦλαν τῆσ τεκνοποιίασ συγκαταβήσεται τοῖσ χρόνοισ εὐκαίρωσ·

πρὸσ τὸν τῶν ἑβδομήκοντα ἐτῶν ἀριθμόν.

περὶ μὲν οὖν τοῦ πότε δεῖ ποιεῖσθαι τὴν σύζευξιν εἴρηται, τοῖσ δὲ περὶ τὴν ὡρ́αν χρόνοισ δεῖ χρῆσθαι οἷσ οἱ πολλοὶ χρῶνται, καλῶσ καὶ νῦν ὁρίσαντεσ χειμῶνοσ τὴν συναυλίαν ποιεῖσθαι ταύτην.

δεῖ δὲ καὶ αὐτοὺσ ἤδη θεωρεῖν πρὸσ τὴν τεκνοποιίαν τά τε παρὰ τῶν ἰατρῶν λεγόμενα καὶ τὰ παρὰ τῶν φυσικῶν· οἵ τε γὰρ ἰατροὶ τοὺσ καιροὺσ τῶν σωμάτων ἱκανῶσ λέγουσι, καὶ περὶ τῶν πνευμάτων οἱ φυσικοί, τὰ βόρεια τῶν νοτίων ἐπαινοῦντεσ μᾶλλον.

ποίων δέ τινων τῶν σωμάτων ὑπαρχόντων μάλιστ’ ἂν ὄφελοσ εἰή τοῖσ γεννωμένοισ, ἐπιστήσασι μὲν μᾶλλον λεκτέον ἐν τοῖσ περὶ τῆσ παιδονομίασ, τύπῳ δὲ ἱκανὸν εἰπεῖν καὶ νῦν.

οὔτε γὰρ ἡ τῶν ἀθλητῶν χρήσιμοσ ἕξισ πρὸσ πολιτικὴν εὐεξίαν οὐδὲ πρὸσ ὑγίειαν καὶ τεκνοποιίαν, οὔτε ἡ θεραπευτικὴ καὶ κακοπονητικὴ λίαν, ἀλλ’ ἡ μέση τούτων. πεπονημένην μὲν οὖν ἔχειν δεῖ τὴν ἕξιν, πεπονημένην δὲ πόνοισ μὴ βιαίοισ, μηδὲ πρὸσ ἕνα μόνον, ὥσπερ ἡ τῶν ἀθλητῶν ἕξισ, ἀλλὰ πρὸσ τὰσ τῶν ἐλευθερίων πράξεισ.

ὁμοίωσ δὲ δεῖ ταῦτα ὑπάρχειν ἀνδράσι καὶ γυναιξίν.

χρὴ δὲ καὶ τὰσ ἐγκύουσ ἐπιμελεῖσθαι τῶν σωμάτων, μὴ ῥᾳθυμούσασ μηδ’ ἀραιᾷ τροφῇ χρωμένασ.

τοῦτο δὲ ῥᾴδιον τῷ νομοθέτῃ ποιῆσαι προστάξαντι καθ’ ἡμέραν τινὰ ποιεῖσθαι πορείαν πρὸσ θεῶν ἀποθεραπείαν τῶν εἰληχότων τὴν περὶ τῆσ γενέσεωσ τιμήν. τὴν μέντοι διάνοιαν τοὐναντίον τῶν σωμάτων ῥᾳθυμοτέρωσ ἁρμόττει διάγειν· ἀπολαύοντα γὰρ φαίνεται τὰ γεννώμενα τῆσ ἐχούσησ ὥσπερ τὰ φυόμενα τῆσ γῆσ.

περὶ δὲ ἀποθέσεωσ καὶ τροφῆσ τῶν γιγνομένων ἔστω νόμοσ μηδὲν πεπηρωμένον τρέφειν, διὰ δὲ πλῆθοσ τέκνων ἡ τάξισ τῶν ἐθῶν κωλύῃ μηθὲν ἀποτίθεσθαι τῶν γιγνομένων· ὁρισθῆναι δὲ δεῖ τῆσ τεκνοποιίασ τὸ πλῆθοσ, ἐὰν δέ τισι γίγνηται παρὰ ταῦτα συνδυασθέντων, πρὶν αἴσθησιν ἐγγενέσθαι καὶ ζωὴν ἐμποιεῖσθαι δεῖ τὴν ἄμβλωσιν·

τὸ γὰρ ὅσιον καὶ τὸ μὴ διωρισμένον τῇ αἰσθήσει καὶ τῷ ζῆν ἔσται.

ἐπεὶ δ’ ἡ μὲν ἀρχὴ τῆσ ἡλικίασ ἀνδρὶ καὶ γυναικὶ διώρισται, πότε ἄρχεσθαι χρὴ τῆσ συζεύξεωσ, καὶ πόσον χρόνον λειτουργεῖν ἁρμόττει πρὸσ τεκνοποιίαν ὡρίσθω. τὰ γὰρ τῶν πρεσβυτέρων ἔκγονα, καθάπερ τὰ τῶν νεωτέρων, ἀτελῆ γίγνεται καὶ τοῖσ σώμασι καὶ ταῖσ διανοίαισ, τὰ δὲ τῶν γεγηρακότων ἀσθενῆ· διὸ κατὰ τὴν τῆσ διανοίασ ἀκμήν.

αὕτη δ’ ἐστὶν ἐν τοῖσ πλείστοισ ἥνπερ τῶν ποιητῶν τινεσ εἰρήκασιν οἱ μετροῦντεσ ταῖσ ἑβδομάσι τὴν ἡλικίαν, περὶ τὸν χρόνον τὸν τῶν πεντήκοντα ἐτῶν. ὥστε τέτταρσιν ἢ πέντε ἔτεσιν ὑπερβάλλοντα τὴν ἡλικίαν ταύτην ἀφεῖσθαι δεῖ τῆσ εἰσ τὸ φανερὸν γεννήσεωσ· τὸ δὲ λοιπὸν ὑγιείασ χάριν ἤ τινοσ ἄλλησ τοιαύτησ αἰτίασ φαίνεσθαι δεῖ ποιουμένουσ τὴν ὁμιλίαν.

περὶ δὲ τῆσ πρὸσ ἄλλην ἢ πρὸσ ἄλλον, ἔστω μὲν ἁπλῶσ μὴ καλὸν ἁπτόμενον φαίνεσθαι μηδαμῇ μηδαμῶσ, ὅταν ᾖ καὶ προσαγορευθῇ πόσισ· ἀτιμίᾳ ζημιούσθω πρεπούσῃ πρὸσ τὴν ἁμαρτίαν.

γενομένων δὲ τῶν τέκνων οἰέσθαι δεῖ μεγάλην εἶναι διαφορὰν πρὸσ τὴν τῶν σωμάτων δύναμιν τὴν τροφήν, ὁποία τισ ἂν ᾖ.

φαίνεται δὲ διά τε τῶν ἄλλων ζῴων ἐπισκοποῦσι, καὶ διὰ τῶν ἐθνῶν οἷσ ἐπιμελέσ ἐστιν ἄγειν εἰσ τὴν πολεμικὴν ἕξιν, ἡ τοῦ γάλακτοσ πλήθουσα τροφὴ μάλιστ’ οἰκεία τοῖσ σώμασιν, <ἡ> ἀοινοτέρα δὲ διὰ τὰ νοσήματα. ἔτι δὲ καὶ κινήσεισ ὅσασ ἐνδέχεται ποιεῖσθαι τηλικούτων συμφέρει.

πρὸσ δὲ τὸ μὴ διαστρέφεσθαι τὰ μέλη δι’ ἁπαλότητα χρῶνται καὶ νῦν ἔνια τῶν ἐθνῶν ὀργάνοισ τισὶ μηχανικοῖσ, ἃ τὸ σῶμα ποιεῖ τῶν τοιούτων ἀστραβέσ.

συμφέρει δ’ εὐθὺσ καὶ πρὸσ τὰ ψύχη συνεθίζειν ἐκ μικρῶν παίδων· τοῦτο γὰρ καὶ πρὸσ ὑγίειαν καὶ πρὸσ πολεμικὰσ πράξεισ εὐχρηστότατον. διὸ παρὰ πολλοῖσ ἐστι τῶν βαρβάρων ἔθοσ τοῖσ μὲν εἰσ ποταμὸν ἀποβάπτειν τὰ γιγνόμενα ψυχρόν, τοῖσ δὲ σκέπασμα μικρὸν ἀμπίσχειν, οἱο͂ν Κελτοῖσ.

πάντα γὰρ ὅσα δυνατὸν ἐθίζειν εὐθὺσ ἀρχομένων βέλτιον ἐθίζειν μέν, ἐκ προσαγωγῆσ δ’ ἐθίζειν· εὐφυὴσ δ’ ἡ τῶν παίδων ἕξισ διὰ θερμότητα πρὸσ τὴν τῶν ψυχρῶν ἄσκησιν.

περὶ μὲν οὖν τὴν πρώτην συμφέρει ποιεῖσθαι τὴν ἐπιμέλειαν τοιαύτην τε καὶ τὴν ταύτῃ παραπλησίαν·

τὴν δ’ ἐχομένην ταύτησ ἡλικίαν μέχρι πέντε ἐτῶν, ἣν οὔτε πω πρὸσ μάθησιν καλῶσ ἔχει προσάγειν οὐδεμίαν οὔτε πρὸσ ἀναγκαίουσ πόνουσ, ὅπωσ μὴ τὴν αὔξησιν ἐμποδίζωσιν, δεῖ τοσαύτησ τυγχάνειν κινήσεωσ ὥστε διαφεύγειν τὴν ἀργίαν τῶν σωμάτων· ἣν χρὴ παρασκευάζειν καὶ δι’ ἄλλων πράξεων καὶ διὰ τῆσ παιδιᾶσ.

δεῖ δὲ καὶ τὰσ παιδιὰσ εἶναι μήτε ἀνελευθέρουσ μήτε ἐπιπόνουσ μήτε ἀνειμένασ. καὶ περὶ λόγων δὲ καὶ μύθων, ποίουσ τινὰσ ἀκούειν δεῖ τοὺσ τηλικούτουσ, ἐπιμελὲσ ἔστω τοῖσ ἄρχουσιν οὓσ καλοῦσι παιδονόμουσ.

πάντα γὰρ δεῖ τὰ τοιαῦτα προοδοποιεῖν πρὸσ τὰσ ὕστερον διατριβάσ· διὸ τὰσ παιδιὰσ εἶναι δεῖ τὰσ πολλὰσ μιμήσεισ τῶν ὕστερον σπουδαζομένων. τὰσ δὲ διατάσεισ τῶν παίδων καὶ κλαυθμοὺσ οὐκ ὀρθῶσ ἀπαγορεύουσιν οἱ κωλύοντεσ ἐν τοῖσ νόμοισ· συμφέρουσι γὰρ πρὸσ αὔξησιν·

γίγνεται γὰρ τρόπον τινὰ γυμνασία τοῖσ σώμασιν· ἡ γὰρ τοῦ πνεύματοσ κάθεξισ ποιεῖ τὴν ἰσχὺν τοῖσ πονοῦσιν, ὃ συμβαίνει καὶ τοῖσ παιδίοισ διατεινομένοισ. ἐπισκεπτέον δὲ τοῖσ παιδονόμοισ τὴν τούτων διαγωγήν, τήν τ’ ἄλλην καὶ ὅπωσ ὅτι ἥκιστα μετὰ δούλων ἔσται.

ταύτην γὰρ τὴν ἡλικίαν, καὶ μέχρι τῶν ἑπτὰ ἐτῶν, ἀναγκαῖον οἴκοι τὴν τροφὴν ἔχειν.

εὔλογον οὖν ἀπολαύειν ἀπὸ τῶν ἀκουσμάτων καὶ τῶν ὁραμάτων ἀνελευθερίαν καὶ τηλικούτουσ ὄντασ.

ὅλωσ μὲν οὖν αἰσχρολογίαν ἐκ τῆσ πόλεωσ, ὥσπερ ἄλλο τι, δεῖ τὸν νομοθέτην ἐξορίζειν ἐκ τοῦ γὰρ εὐχερῶσ λέγειν ὁτιοῦν τῶν αἰσχρῶν γίνεται καὶ τὸ ποιεῖν σύνεγγυσ· μάλιστα μὲν οὖν ἐκ τῶν νέων, ὅπωσ μήτε λέγωσι μήτε ἀκούωσι μηδὲν τοιοῦτον·

ἐὰν δέ τισ φαίνηταί τι λέγων ἢ πράττων τῶν ἀπηγορευμένων, τὸν μὲν ἐλεύθερον μὲν μήπω δὲ κατακλίσεωσ ἠξιωμένον ἐν τοῖσ συσσιτίοισ ἀτιμίαισ κολάζειν καὶ πληγαῖσ, τὸν δὲ πρεσβύτερον τῆσ ἡλικίασ ταύτησ ἀτιμίαισ ἀνελευθέροισ ἀνδραποδωδίασ χάριν. ἐπεὶ δὲ τὸ λέγειν τι τῶν τοιούτων ἐξορίζομεν, φανερὸν ὅτι καὶ τὸ θεωρεῖν ἢ γραφὰσ ἢ λόγουσ ἀσχήμονασ.

ἐπιμελὲσ μὲν οὖν ἔστω τοῖσ ἄρχουσι μηθέν, μήτε ἄγαλμα μήτε γραφήν, εἶναι τοιούτων πράξεων μίμησιν, εἰ μὴ παρά τισι θεοῖσ τοιούτοισ οἷσ καὶ τὸν τωθασμὸν ἀποδίδωσιν ὁ νόμοσ. πρὸσ δὲ τούτουσ ἀφίησιν ὁ νόμοσ τοὺσ τὴν ἡλικίαν ἔχοντασ ἔτι τὴν ἱκνουμένην καὶ ὑπὲρ αὑτῶν καὶ τέκνων καὶ γυναικῶν τιμαλφεῖν τοὺσ θεούσ·

τοὺσ δὲ νεωτέρουσ οὔτ’ ἰάμβων οὔτε κωμῳδίασ θεατὰσ ἐατέον, πρὶν ἢ τὴν ἡλικίαν λάβωσιν ἐν ᾗ καὶ κατακλίσεωσ ὑπάρξει κοινωνεῖν ἤδη καὶ μέθησ, καὶ τῆσ ἀπὸ τῶν τοιούτων γιγνομένησ βλάβησ ἀπαθεῖσ ἡ παιδεία ποιήσει πάντωσ.

νῦν μὲν οὖν ἐν παραδρομῇ τοῦτον πεποιήμεθα τὸν λόγον·

ὕστερον δ’ ἐπιστήσαντασ δεῖ διορίσαι μᾶλλον, εἴτε μὴ δεῖ πρῶτον εἴτε δεῖ διαπορήσαντασ, καὶ πῶσ δεῖ·

κατὰ δὲ τὸν παρόντα καιρὸν ἐμνήσθημεν ὡσ ἀναγκαῖον. ἴσωσ γὰρ οὐ κακῶσ ἔλεγε τὸ τοιοῦτον Θεόδωροσ ὁ τῆσ τραγῳδίασ ὑποκριτήσ· οὐθενὶ γὰρ πώποτε παρῆκεν ἑαυτοῦ προεισάγειν, οὐδὲ τῶν εὐτελῶν ὑποκριτῶν, ὡσ οἰκειουμένων τῶν θεατῶν ταῖσ πρώταισ ἀκοαῖσ· συμβαίνει δὲ ταὐτὸ τοῦτο καὶ πρὸσ τὰσ τῶν ἀνθρώπων ὁμιλίασ καὶ πρὸσ τὰσ τῶν πραγμάτων·

πάντα γὰρ στέργομεν τὰ πρῶτα μᾶλλον. διὸ δεῖ τοῖσ νέοισ πάντα ποιεῖν ξένα τὰ φαῦλα, μάλιστα δ’ αὐτῶν ὅσα ἔχει ἢ μοχθηρίαν ἢ δυσμένειαν. διελθόντων δὲ τῶν πέντε ἐτῶν τὰ δύο μέχρι τῶν ἑπτὰ δεῖ θεωροὺσ ἤδη γίγνεσθαι τῶν μαθήσεων ἃσ δεήσει μανθάνειν αὐτούσ.

ἥβησ μέχρι τῶν ἑνὸσ καὶ εἴκοσιν ἐτῶν.

οἱ γὰρ ταῖσ ἑβδομάσι διαιροῦντεσ τὰσ ἡλικίασ ὡσ ἐπὶ τὸ πολὺ λέγουσιν οὐ κακῶσ, δεῖ δὲ τῇ διαιρέσει τῆσ φύσεωσ ἐπακολουθεῖν· πᾶσα γὰρ τέχνη καὶ παιδεία τὸ προσλεῖπον βούλεται τῆσ φύσεωσ ἀναπληροῦν.

ποιεῖσθαι τὴν ἐπιμέλειαν αὐτῶν ἢ κατ’ ἴδιον τρόπον ὃ γίγνεται καὶ νῦν ἐν ταῖσ πλείσταισ τῶν πόλεων, τρίτον δὲ ποίαν τινὰ δεῖ ταύτην <εἶναι>.

상위

Aristotle (아리스토텔레스)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION