Aristotle, Politics, Book 3

(아리스토텔레스, 정치학, Book 3)

τῷ περὶ πολιτείασ ἐπισκοποῦντι, καὶ τίσ ἑκάστη καὶ ποία τισ, σχεδὸν πρώτη σκέψισ περὶ πόλεωσ ἰδεῖν, τί ποτέ ἐστιν ἡ πόλισ. νῦν γὰρ ἀμφισβητοῦσιν, οἱ μὲν φάσκοντεσ τὴν πόλιν πεπραχέναι τὴν πρᾶξιν, οἱ δ’ οὐ τὴν πόλιν ἀλλὰ τὴν ὀλιγαρχίαν ἢ τὸν τύραννον· τοῦ δὲ πολιτικοῦ καὶ τοῦ νομοθέτου πᾶσαν ὁρῶμεν τὴν πραγματείαν οὖσαν περὶ πόλιν, ἡ δὲ πολιτεία τῶν τὴν πόλιν οἰκούντων ἐστὶ τάξισ τισ.

ἐπεὶ δ’ ἡ πόλισ τῶν συγκειμένων, καθάπερ ἄλλο τι τῶν ὅλων μὲν συνεστώτων δ’ ἐκ πολλῶν μορίων, δῆλον ὅτι πρότερον ὁ πολίτησ ζητητέοσ· ἡ γὰρ πόλισ πολιτῶν τι πλῆθόσ ἐστιν.

ὥστε τίνα χρὴ καλεῖν πολίτην καὶ τίσ ὁ πολίτησ ἐστὶ σκεπτέον.

καὶ γὰρ ὁ πολίτησ ἀμφισβητεῖται πολλάκισ· οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν ὁμολογοῦσι πάντεσ εἶναι πολίτην· ἔστι γάρ ὅστισ ἐν δημοκρατίᾳ πολίτησ ὢν ἐν ὀλιγαρχίᾳ πολλάκισ οὐκ ἔστι πολίτησ. τοὺσ μὲν οὖν ἄλλωσ πωσ τυγχάνοντασ ταύτησ τῆσ προσηγορίασ, οἱο͂ν τοὺσ ποιητοὺσ πολίτασ, ἀφετέον·

ὁ δὲ πολίτησ οὐ τῷ οἰκεῖν που πολίτησ ἐστίν καὶ γὰρ μέτοικοι καὶ δοῦλοι κοινωνοῦσι τῆσ οἰκήσεωσ, οὐδ’ οἱ τῶν δικαίων μετέχοντεσ οὕτωσ ὥστε καὶ δίκην ὑπέχειν καὶ δικάζεσθαι τοῦτο γὰρ ὑπάρχει καὶ τοῖσ ἀπὸ συμβόλων κοινωνοῦσιν καὶ γὰρ ταῦτα τούτοισ ὑπάρχει· πολλαχοῦ μὲν οὖν οὐδὲ τούτων τελέωσ οἱ μέτοικοι μετέχουσιν, ἀλλὰ νέμειν ἀνάγκη προστάτην, ὥστε ἀτελῶσ πωσ μετέχουσι τῆσ τοιαύτησ κοινωνίασ, ἀλλὰ καθάπερ καὶ παῖδασ τοὺσ μήπω δι’ ἡλικίαν ἐγγεγραμμένουσ καὶ τοὺσ γέροντασ τοὺσ ἀφειμένουσ φατέον εἶναι μέν πωσ πολίτασ, οὐχ ἁπλῶσ δὲ λίαν ἀλλὰ προστιθέντασ τοὺσ μὲν ἀτελεῖσ τοὺσ δὲ παρηκμακότασ ἤ τι τοιοῦτον ἕτερον οὐδὲν γὰρ διαφέρει·

δῆλον γὰρ τὸ λεγόμενον.

ζητοῦμεν γὰρ τὸν ἁπλῶσ πολίτην καὶ μηδὲν ἔχοντα τοιοῦτον ἔγκλημα διορθώσεωσ δεόμενον, ἐπεὶ καὶ περὶ τῶν ἀτίμων καὶ φυγάδων ἔστι τὰ τοιαῦτα καὶ διαπορεῖν καὶ λύειν. πολίτησ δ’ ἁπλῶσ οὐδενὶ τῶν ἄλλων ὁρίζεται μᾶλλον ἢ τῷ μετέχειν κρίσεωσ καὶ ἀρχῆσ.

τῶν δ’ ἀρχῶν αἱ μέν εἰσι διῃρημέναι κατὰ χρόνον, ὥστ’ ἐνίασ μὲν ὅλωσ δὶσ τὸν αὐτὸν οὐκ ἔξεστιν ἄρχειν, ἢ διὰ τινῶν ὡρισμένων χρόνων· ὁ δ’ ἀόριστοσ, οἱο͂ν ὁ δικαστὴσ καὶ <ὁ> ἐκκλησιαστήσ.

τάχα μὲν οὖν ἂν φαίη τισ οὐδ’ ἄρχοντασ εἶναι τοὺσ τοιούτουσ, οὐδὲ μετέχειν διὰ ταῦτ’ ἀρχῆσ· καίτοι γελοῖον τοὺσ κυριωτάτουσ ἀποστερεῖν ἀρχῆσ. ἀλλὰ διαφερέτω μηδέν· περὶ ὀνόματοσ γὰρ ὁ λόγοσ· ἀνώνυμον γὰρ τὸ κοινὸν ἐπὶ δικαστοῦ καὶ ἐκκλησιαστοῦ, τί δεῖ ταῦτ’ ἄμφω καλεῖν.

ἔστω δὴ διορισμοῦ χάριν ἀόριστοσ ἀρχή. τίθεμεν δὴ πολίτασ τοὺσ οὕτω μετέχοντασ. ὁ μὲν οὖν μάλιστ’ ἂν ἐφαρμόσασ πολίτησ ἐπὶ πάντασ τοὺσ λεγομένουσ πολίτασ σχεδὸν τοιοῦτόσ ἐστιν·

δεῖ δὲ μὴ λανθάνειν ὅτι τῶν πραγμάτων ἐν οἷσ τὰ ὑποκείμενα διαφέρει τῷ εἴδει, καὶ τὸ μὲν αὐτῶν ἐστι πρῶτον τὸ δὲ δεύτερον τὸ δ’ ἐχόμενον, ἢ τὸ παράπαν οὐδὲν ἔνεστιν, ᾗ τοιαῦτα, τὸ κοινόν, ἢ γλίσχρωσ. τὰσ δὲ πολιτείασ ὁρῶμεν εἴδει διαφερούσασ ἀλλήλων, καὶ τὰσ μὲν ὑστέρασ τὰσ δὲ προτέρασ οὔσασ·

τὰσ γὰρ ἡμαρτημένασ καὶ παρεκβεβηκυίασ ἀναγκαῖον ὑστέρασ εἶναι τῶν ἀναμαρτήτων τὰσ δὲ παρεκβεβηκυίασ πῶσ λέγομεν, ὕστερον ἔσται φανερόν.

ὥστε καὶ τὸν πολίτην ἕτερον ἀναγκαῖον εἶναι τὸν καθ’ ἑκάστην πολιτείαν. διόπερ ὁ λεχθεὶσ ἐν μὲν δημοκρατίᾳ μάλιστ’ ἐστὶ πολίτησ, ἐν δὲ ταῖσ ἄλλαισ ἐνδέχεται μέν, οὐ μὴν ἀναγκαῖον.

ἐν ἐνίαισ γὰρ οὐκ ἔστι δῆμοσ, οὐδ’ ἐκκλησίαν νομίζουσιν ἀλλὰ συγκλήτουσ, καὶ τὰσ δίκασ δικάζουσι κατὰ μέροσ, οἱο͂ν ἐν Λακεδαίμονι τὰσ τῶν συμβολαίων δικάζει τῶν ἐφόρων ἄλλοσ ἄλλασ, οἱ δὲ γέροντεσ τὰσ φονικάσ, ἑτέρα δ’ ἴσωσ ἀρχή τισ ἑτέρασ. οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ περὶ Καρχηδόνα·

πάσασ γὰρ ἀρχαί τινεσ κρίνουσι τὰσ δίκασ. ἀλλ’ ἔχει διόρθωσιν ὁ τοῦ πολίτου διορισμόσ. ἐν γὰρ ταῖσ ἄλλαισ πολιτείαισ οὐχ ὁ ἀόριστοσ ἄρχων ἐκκλησιαστήσ ἐστι καὶ δικαστήσ, ἀλλὰ ὁ κατὰ τὴν ἀρχὴν ὡρισμένοσ· τούτων γὰρ ἢ πᾶσιν ἢ τισὶν ἀποδέδοται τὸ βουλεύεσθαι καὶ δικάζειν ἢ περὶ πάντων ἢ περὶ τινῶν.

τίσ μὲν οὖν ἐστιν ὁ πολίτησ, ἐκ τούτων φανερόν· τῆσ πόλεωσ, πόλιν δὲ τὸ τῶν τοιούτων πλῆθοσ ἱκανὸν πρὸσ αὐτάρκειαν ζωῆσ, ὡσ ἁπλῶσ εἰπεῖν.

ὁρίζονται δὲ πρὸσ τὴν χρῆσιν πολίτην τὸν ἐξ ἀμφοτέρων πολιτῶν καὶ μὴ θατέρου μόνον, οἱο͂ν πατρὸσ ἢ μητρόσ, οἱ δὲ καὶ τοῦτ’ ἐπὶ πλέον ζητοῦσιν, οἱο͂ν ἐπὶ πάππουσ δύο ἢ τρεῖσ ἢ πλείουσ.

οὕτω δὲ ὁριζομένων πολιτικῶσ καὶ ταχέωσ, ἀποροῦσί τινεσ τὸν τρίτον ἐκεῖνον ἢ τέταρτον, πῶσ ἔσται πολίτησ.

Γοργίασ μὲν οὖν ὁ Λεοντῖνοσ, τὰ μὲν ἴσωσ ἀπορῶν τὰ δ’ εἰρωνευόμενοσ, ἔφη, καθάπερ ὅλμουσ εἶναι τοὺσ ὑπὸ τῶν ὁλμοποιῶν πεποιημένουσ, οὕτω καὶ Λαρισαίουσ τοὺσ ὑπὸ τῶν δημιουργῶν πεποιημένουσ· εἶναι γάρ τινασ λαρισοποιούσ.

ἔστι δ’ ἁπλοῦν. εἰ γὰρ μετεῖχον κατὰ τὸν ῥηθέντα διορισμὸν τῆσ πολιτείασ, ἦσαν πολῖται· καὶ γὰρ οὐδὲ δυνατὸν ἐφαρμόττειν τὸ ἐκ πολίτου ἢ ἐκ πολίτιδοσ ἐπὶ τῶν πρώτων οἰκησάντων ἢ κτισάντων. ἀλλ’ ἴσωσ ἐκεῖνο μᾶλλον ἔχει ἀπορίαν, ὅσοι μετέσχον μεταβολῆσ γενομένησ πολιτείασ, οἱο͂ν Ἀθήνησιν ἐποίησε Κλεισθένησ μετὰ τὴν τῶν τυράννων ἐκβολήν·

πολλοὺσ γὰρ ἐφυλέτευσε ξένουσ καὶ δούλουσ μετοίκουσ.

τὸ δ’ ἀμφισβήτημα πρὸσ τούτουσ ἐστὶν οὐ τίσ πολίτησ, ἀλλὰ πότερον ἀδίκωσ ἢ δικαίωσ. ἆρ’ εἰ μὴ δικαίωσ πολίτησ, οὐ πολίτησ, ὡσ ταὐτὸ δυναμένου τοῦ τ’ ἀδίκου καὶ τοῦ ψευδοῦσ.

ἐπεὶ δ’ ὁρῶμεν καὶ ἄρχοντάσ τινασ ἀδίκωσ, οὓσ ἄρχειν μὲν φήσομεν ἀλλ’ οὐ δικαίωσ, ὁ δὲ πολίτησ ἀρχῇ τινὶ διωρισμένοσ ἐστίν ὁ γὰρ κοινωνῶν τῆσ τοιᾶσδε ἀρχῆσ πολίτησ ἐστίν, ὡσ ἔφαμεν, δῆλον ὅτι πολίτασ μὲν εἶναι φατέον καὶ τούτουσ· περὶ δὲ τοῦ δικαίωσ ἢ μὴ δικαίωσ συνάπτει πρὸσ τὴν εἰρημένην πρότερον ἀμφισβήτησιν.

ἀποροῦσι γάρ τινεσ πόθ’ ἡ πόλισ ἔπραξε καὶ πότε οὐχ ἡ πόλισ, οἱο͂ν ὅταν ἐξ ὀλιγαρχίασ ἢ τυραννίδοσ γένηται δημοκρατία τότε γὰρ οὔτε τὰ συμβόλαια ἔνιοι βούλονται διαλύειν, ὡσ οὐ τῆσ πόλεωσ ἀλλὰ τοῦ τυράννου λαβόντοσ, οὔτ’ ἄλλα πολλὰ τῶν τοιούτων, ὡσ ἐνίασ τῶν πολιτειῶν τῷ κρατεῖν οὔσασ, ἀλλὰ οὐ διὰ τὸ κοινῇ συμφέρον· εἴπερ οὖν καὶ δημοκρατοῦνταί τινεσ κατὰ τὸν τρόπον τοῦτον, ὁμοίωσ τῆσ πόλεωσ φατέον εἶναι ταύτησ τὰσ τῆσ πολιτείασ ταύτησ πράξεισ καὶ τὰσ ἐκ τῆσ ὀλιγαρχίασ καὶ τῆσ τυραννίδοσ.

ἐοίκε δ’ οἰκεῖοσ ὁ λόγοσ εἶναι τῆσ ἀπορίασ ταύτησ πωσ ποτὲ χρὴ λέγειν τὴν πόλιν εἶναι τὴν αὐτὴν ἢ μὴ τὴν αὐτὴν ἀλλ’ ἑτέραν.

ἡ μὲν οὖν ἐπιπολαιοτάτη τῆσ ἀπορίασ ζήτησισ περὶ τὸν τόπον καὶ τοὺσ ἀνθρώπουσ ἐστίν· ἐνδέχεται γὰρ διαζευχθῆναι τὸν τόπον καὶ τοὺσ ἀνθρώπουσ, καὶ τοὺσ μὲν ἕτερον τοὺσ δ’ ἕτερον οἰκῆσαι τόπον.

ταύτην μὲν οὖν πραοτέραν θετέον τὴν ἀπορίαν, πολλαχῶσ γὰρ τῆσ πόλεωσ λεγομένησ, ἐστί πωσ εὐμάρεια τῆσ τοιαύτησ ζητήσεωσ·

ὁμοίωσ δὲ καὶ τῶν τὸν αὐτὸν κατοικούντων ἀνθρώπων πότε δεῖ νομίζειν μίαν εἶναι τὴν πόλιν; οὐ γὰρ δὴ τοῖσ τείχεσιν·

εἰή γὰρ ἂν Πελοποννήσῳ περιβαλεῖν ἓν τεῖχοσ. τοιαύτη δ’ ἴσωσ ἐστὶ καὶ Βαβυλὼν καὶ πᾶσα ἥτισ ἔχει περιγραφὴν μᾶλλον ἔθνουσ ἢ πόλεωσ· ἡμέραν οὐκ αἰσθέσθαι τι μέροσ τῆσ πόλεωσ.

ἀλλὰ περὶ μὲν ταύτησ τῆσ ἀπορίασ εἰσ ἄλλον καιρὸν χρήσιμοσ ἡ σκέψισ περὶ γὰρ μεγέθουσ τῆσ πόλεωσ, τό τε πόσον καὶ πότερον ἔθνοσ ἓν ἢ πλείω συμφέρει, δεῖ μὴ λανθάνειν τὸν πολιτικόν·

φατέον εἶναι τοὺσ αὐτοὺσ διὰ τὴν τοιαύτην αἰτίαν, τὴν δὲ πόλιν ἑτέραν;

εἴπερ γάρ ἐστι κοινωνία τισ ἡ πόλισ, ἔστι δὲ κοινωνία πολιτῶν πολιτείασ, γινομένησ ἑτέρασ τῷ εἴδει καὶ διαφερούσησ τῆσ πολιτείασ ἀναγκαῖον εἶναι δόξειεν ἂν καὶ τὴν πόλιν εἶναι μὴ τὴν αὐτήν, ὥσπερ γε καὶ χορὸν ὁτὲ μὲν κωμικὸν ὁτὲ δὲ τραγικὸν ἕτερον εἶναί φαμεν, τῶν αὐτῶν πολλάκισ ἀνθρώπων ὄντων, ὁμοίωσ δὲ καὶ πᾶσαν ἄλλην κοινωνίαν καὶ σύνθεσιν ἑτέραν, ἂν εἶδοσ ἕτερον ᾖ τῆσ συνθέσεωσ, οἱο͂ν ἁρμονίαν τῶν αὐτῶν φθόγγων ἑτέραν εἶναι λέγομεν, ἂν ὁτὲ μὲν ᾖ Δώριοσ ὁτὲ δὲ Φρύγιοσ.

εἰ δὴ τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον, φανερὸν ὅτι μάλιστα λεκτέον τὴν αὐτὴν πόλιν εἰσ τὴν πολιτείαν βλέποντασ·

ὄνομα δὲ καλεῖν ἕτερον ἢ ταὐτὸν ἔξεστι καὶ τῶν αὐτῶν κατοικούντων αὐτὴν καὶ πάμπαν ἑτέρων ἀνθρώπων.

ἡ πόλισ, λόγοσ ἕτεροσ.

τῶν δὲ νῦν εἰρημένων ἐχόμενόν ἐστιν ἐπισκέψασθαι πότερον τὴν αὐτὴν ἀρετὴν ἀνδρὸσ ἀγαθοῦ καὶ πολίτου σπουδαίου θετέον, ἢ μὴ τὴν αὐτήν.

ἀλλὰ μὴν εἴ γε τοῦτο τυχεῖν δεῖ ζητήσεωσ, τὴν τοῦ πολίτου τύπῳ τινὶ πρῶτον ληπτέον. ὥσπερ οὖν ὁ πλωτὴρ εἷσ τισ τῶν κοινωνῶν ἐστιν, οὕτω καὶ τὸν πολίτην φαμέν.

τῶν δὲ πλωτήρων καίπερ ἀνομοίων ὄντων τὴν δύναμιν ὁ μὲν γάρ ἐστιν ἐρέτησ, ὁ δὲ κυβερνήτησ, ὁ δὲ πρῳρεύσ, ὁ δ’ ἄλλην τιν’ ἔχων τοιαύτην ἐπωνυμίαν δῆλον ὡσ ὁ μὲν ἀκριβέστατοσ ἑκάστου λόγοσ ἴδιοσ ἔσται τῆσ ἀρετῆσ, ὁμοίωσ δὲ καὶ κοινόσ τισ ἐφαρμόσει πᾶσιν. ἡ γὰρ σωτηρία τῆσ ναυτιλίασ ἔργον ἐστὶν αὐτῶν πάντων·

τούτου γὰρ ἕκαστοσ ὀρέγεται τῶν πλωτήρων. ὁμοίωσ τοίνυν καὶ τῶν πολιτῶν, καίπερ ἀνομοίων ὄντων, ἡ σωτηρία τῆσ κοινωνίασ ἔργον ἐστί, κοινωνία δ’ ἐστὶν ἡ πολιτεία· διὸ τὴν ἀρετὴν ἀναγκαῖον εἶναι τοῦ πολίτου πρὸσ τὴν πολιτείαν.

εἴπερ οὖν ἔστι πλείω πολιτείασ εἴδη, δῆλον ὡσ οὐκ ἐνδέχεται τοῦ σπουδαίου πολίτου μίαν ἀρετὴν εἶναι, τὴν τελείαν· τὸν δ’ ἀγαθὸν ἄνδρα φαμὲν κατὰ μίαν ἀρετὴν εἶναι τὴν τελείαν. ὅτι μὲν οὖν ἐνδέχεται πολίτην ὄντα σπουδαῖον μὴ κεκτῆσθαι τὴν ἀρετὴν καθ’ ἣν σπουδαῖοσ ἀνήρ, φανερόν·

οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ κατ’ ἄλλον τρόπον ἔστι διαποροῦντασ ἐπελθεῖν τὸν αὐτὸν λόγον περὶ τῆσ ἀρίστησ πολιτείασ.

εἰ γὰρ ἀδύνατον ἐξ ἁπάντων σπουδαίων ὄντων εἶναι πόλιν, δεῖ γ’ ἕκαστον τὸ καθ’ αὑτὸν ἔργον εὖ ποιεῖν, τοῦτο δὲ ἀπ’ ἀρετῆσ· οὐκ ἂν εἰή μία ἀρετὴ πολίτου καὶ ἀνδρὸσ ἀγαθοῦ.

τὴν μὲν γὰρ τοῦ σπουδαίου πολίτου δεῖ πᾶσιν ὑπάρχειν οὕτω γὰρ ἀρίστην ἀναγκαῖον εἶναι τὴν πόλιν, τὴν δὲ τοῦ ἀνδρὸσ τοῦ ἀγαθοῦ ἀδύνατον, εἰ μὴ πάντασ ἀναγκαῖον ἀγαθοὺσ εἶναι τοὺσ ἐν τῇ σπουδαίᾳ πόλει πολίτασ. συνέστηκεν εἰδῶν, ἀνάγκη μὴ μίαν εἶναι τὴν τῶν πολιτῶν πάντων ἀρετήν, ὥσπερ οὐδὲ τῶν χορευτῶν κορυφαίου καὶ παραστάτου.

διότι μὲν τοίνυν ἁπλῶσ οὐχ ἡ αὐτή, φανερὸν ἐκ τούτων·

ἀλλ’ ἆρα ἔσται τινὸσ ἡ αὐτὴ ἀρετὴ πολίτου τε σπουδαίου καὶ ἀνδρὸσ σπουδαίου; φαμὲν δὴ τὸν ἄρχοντα τὸν σπουδαῖον ἀγαθὸν εἶναι καὶ φρόνιμον, τὸν δὲ πολίτην οὐκ ἀναγκαῖον εἶναι φρόνιμον. καὶ τὴν παιδείαν δ’ εὐθὺσ ἑτέραν εἶναι λέγουσί τινεσ ἄρχοντοσ, ὥσπερ καὶ φαίνονται οἱ τῶν βασιλέων υἱεῖσ ἱππικὴν καὶ πολεμικὴν παιδευόμενοι, καὶ Εὐριπίδησ φησὶ μή μοι τὰ κόμψ’ .

. . ἀλλ’ ὧν πόλει δεῖ, ὡσ οὖσάν τινα ἄρχοντοσ παιδείαν. εἰ δὲ ἡ αὐτὴ ἀρετὴ ἄρχοντόσ τε ἀγαθοῦ καὶ ἀνδρὸσ ἀγαθοῦ, πολίτησ δ’ ἐστὶ καὶ ὁ ἀρχόμενοσ, οὐχ ἡ αὐτὴ ἁπλῶσ ἂν εἰή πολίτου καὶ ἀνδρόσ, τινὸσ μέντοι πολίτου·

οὐκ ἐπιστάμενοσ ἰδιώτησ εἶναι.

ἀλλὰ μὴν ἐπαινεῖταί γε τὸ δύνασθαι ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι, καὶ πολίτου δοκεῖ που ἡ ἀρετὴ εἶναι τὸ δύνασθαι καὶ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι καλῶσ.

εἰ οὖν τὴν μὲν τοῦ ἀγαθοῦ ἀνδρὸσ τίθεμεν ἀρχικήν, τὴν δὲ τοῦ πολίτου ἄμφω, οὐκ ἂν εἰή ἄμφω ἐπαινετὰ ὁμοίωσ. ἐπεὶ οὖν ποτε δοκεῖ ἀμφότερα, καὶ οὐ ταὐτὰ δεῖν τὸν ἄρχοντα μανθάνειν καὶ τὸν ἀρχόμενον, τὸν δὲ πολίτην ἀμφότερ’ ἐπίστασθαι καὶ μετέχειν ἀμφοῖν, κἀντεῦθεν ἂν κατίδοι τισ. ἔστι γὰρ ἀρχὴ δεσποτική·

ταύτην δὲ τὴν περὶ τὰ ἀναγκαῖα λέγομεν, ἃ ποιεῖν ἐπίστασθαι τὸν ἄρχοντα οὐκ ἀναγκαῖον, ἀλλὰ χρῆσθαι μᾶλλον· θάτερον δὲ καὶ ἀνδραποδῶδεσ.

λέγω δὲ θάτερον τὸ δύνασθαι καὶ ὑπηρετεῖν τὰσ διακονικὰσ πράξεισ. δούλου δ’ εἴδη πλείω λέγομεν· αἱ γὰρ ἐργασίαι πλείουσ. ὧν ἓν μέροσ κατέχουσιν οἱ χερνῆτεσ· οὗτοι δ’ εἰσίν, ὥσπερ σημαίνει καὶ τοὔνομ’ αὐτούσ, οἱ ζῶντεσ ἀπὸ τῶν χειρῶν, ἐν οἷσ ὁ βάναυσοσ τεχνίτησ ἐστίν. διὸ παρ’ ἐνίοισ οὐ μετεῖχον οἱ δημιουργοὶ τὸ παλαιὸν ἀρχῶν, πρὶν δῆμον γενέσθαι τὸν ἔσχατον. τὰ μὲν οὖν ἔργα τῶν ἀρχομένων οὕτωσ οὐ δεῖ τὸν ἀγαθὸν οὐδὲ τὸν πολιτικὸν οὐδὲ τὸν πολίτην τὸν ἀγαθὸν μανθάνειν, εἰ μή ποτε χρείασ χάριν αὐτῷ πρὸσ αὑτόν·

οὐ γὰρ ἔτι συμβαίνει γίνεσθαι τὸν μὲν δεσπότην τὸν δὲ δοῦλον.

ἀλλ’ ἔστι τισ ἀρχὴ καθ’ ἣν ἄρχει τῶν ὁμοίων τῷ γένει καὶ τῶν ἐλευθέρων.

ταύτην γὰρ λέγομεν εἶναι τὴν πολιτικὴν ἀρχήν, ἣν δεῖ τὸν ἄρχοντα ἀρχόμενον μαθεῖν, οἱο͂ν ἱππαρχεῖν ἱππαρχηθέντα, στρατηγεῖν στρατηγηθέντα καὶ ταξιαρχήσαντα καὶ λοχαγήσαντα. διὸ λέγεται καὶ τοῦτο καλῶσ, ὡσ οὐκ ἔστιν εὖ ἄρξαι μὴ ἀρχθέντα.

τούτων δὲ ἀρετὴ μὲν ἑτέρα, δεῖ δὲ τὸν πολίτην τὸν ἀγαθὸν ἐπίστασθαι καὶ δύνασθαι καὶ ἄρχεσθαι καὶ ἄρχειν, καὶ αὕτη ἀρετὴ πολίτου, τὸ τὴν τῶν ἐλευθέρων ἀρχὴν ἐπίστασθαι ἐπ’ ἀμφότερα. καὶ ἀνδρὸσ δὴ ἀγαθοῦ ἄμφω, καὶ εἰ ἕτερον εἶδοσ σωφροσύνησ καὶ δικαιοσύνησ ἀρχικῆσ.

καὶ γὰρ ἀρχομένου μὲν ἐλευθέρου δὲ δῆλον ὅτι οὐ μία ἂν εἰή τοῦ ἀγαθοῦ ἀρετή, οἱο͂ν δικαιοσύνη, ἀλλ’ εἴδη ἔχουσα καθ’ ἃ ἄρξει καὶ ἄρξεται, ὥσπερ ἀνδρὸσ καὶ γυναικὸσ ἑτέρα σωφροσύνη καὶ ἀνδρεία δόξαι γὰρ ἂν εἶναι δειλὸσ ἀνήρ, εἰ οὕτωσ ἀνδρεῖοσ εἰή ὥσπερ γυνὴ ἀνδρεία, καὶ γυνὴ λάλοσ, εἰ οὕτω κοσμία εἰή ὥσπερ ὁ ἀνὴρ ὁ ἀγαθόσ· ἐπεὶ καὶ οἰκονομία ἑτέρα ἀνδρὸσ καὶ γυναικόσ·

τοῦ μὲν γὰρ κτᾶσθαι τῆσ δὲ φυλάττειν ἔργον ἐστίν. ἡ δὲ φρόνησισ ἄρχοντοσ ἴδιοσ ἀρετὴ μόνη. τὰσ γὰρ ἄλλασ ἐοίκεν ἀναγκαῖον εἶναι κοινὰσ καὶ τῶν ἀρχομένων καὶ τῶν ἀρχόντων, ἀρχομένου δέ γε οὐκ ἔστιν ἀρετὴ φρόνησισ, ἀλλὰ δόξα ἀληθήσ·

ὥσπερ αὐλοποιὸσ γὰρ ὁ ἀρχόμενοσ, ὁ δ’ ἄρχων αὐλητὴσ ὁ χρώμενοσ. πότερον μὲν οὖν ἡ αὐτὴ ἀρετὴ ἀνδρὸσ ἀγαθοῦ καὶ πολίτου σπουδαίου ἢ ἑτέρα, καὶ πῶσ ἡ αὐτὴ καὶ πῶσ ἑτέρα, φανερὸν ἐκ τούτων.

περὶ δὲ τὸν πολίτην ἔτι λείπεταί τισ τῶν ἀποριῶν.

ὡσ ἀληθῶσ γὰρ πότερον πολίτησ ἐστὶν ᾧ κοινωνεῖν ἔξεστιν ἀρχῆσ, ἢ καὶ τοὺσ βαναύσουσ πολίτασ θετέον; εἰ μὲν οὖν καὶ τούτουσ θετέον οἷσ μὴ μέτεστιν ἀρχῶν, οὐχ οἱο͂́ν τε παντὸσ εἶναι πολίτου τὴν τοιαύτην ἀρετήν οὗτοσ γὰρ πολίτησ·

εἰ δὲ μηδεὶσ τῶν τοιούτων πολίτησ, ἐν τίνι μέρει θετέοσ ἕκαστοσ; οὐδὲ γὰρ μέτοικοσ οὐδὲ ξένοσ. ἢ διά γε τοῦτον τὸν λόγον οὐδὲν φήσομεν συμβαίνειν ἄτοπον; οὐδὲ γὰρ οἱ δοῦλοι τῶν εἰρημένων οὐδέν, οὐδ’ οἱ ἀπελεύθεροι.

τοῦτο γὰρ ἀληθέσ, ὡσ οὐ πάντασ θετέον πολίτασ ὧν ἄνευ οὐκ ἂν εἰή πόλισ, ἐπεὶ οὐδ’ οἱ παῖδεσ ὡσαύτωσ πολῖται καὶ οἱ ἄνδρεσ, ἀλλ’ οἱ μὲν ἁπλῶσ οἱ δ’ ἐξ ὑποθέσεωσ· πολῖται μὲν γάρ εἰσιν, ἀλλ’ ἀτελεῖσ.

ἐν μὲν οὖν τοῖσ ἀρχαίοισ χρόνοισ παρ’ ἐνίοισ ἦν δοῦλον τὸ βάναυσον ἢ ξενικόν, διόπερ οἱ πολλοὶ τοιοῦτοι καὶ νῦν· ἡ δὲ βελτίστη πόλισ οὐ ποιήσει βάναυσον πολίτην. εἰ δὲ καὶ οὗτοσ πολίτησ, ἀλλὰ πολίτου ἀρετὴν ἣν εἴπομεν λεκτέον οὐ παντόσ, οὐδ’ ἐλευθέρου μόνον, ἀλλ’ ὅσοι τῶν ἔργων εἰσὶν ἀφειμένοι τῶν ἀναγκαίων. τῶν δ’ ἀναγκαίων οἱ μὲν ἑνὶ λειτουργοῦντεσ τὰ τοιαῦτα δοῦλοι, οἱ δὲ κοινοὶ βάναυσοι καὶ θῆτεσ.

φανερὸν δ’ ἐντεῦθεν μικρὸν ἐπισκεψαμένοισ πῶσ ἔχει περὶ αὐτῶν· αὐτὸ γὰρ φανὲν τὸ λεχθὲν ποιεῖ δῆλον. ἐπεὶ γὰρ πλείουσ εἰσὶν αἱ πολιτεῖαι, καὶ εἴδη πολίτου ἀναγκαῖον εἶναι πλείω, καὶ μάλιστα τοῦ ἀρχομένου πολίτου, ὥστ’ ἐν μὲν τινὶ πολιτείᾳ τὸν βάναυσον ἀναγκαῖον εἶναι καὶ τὸν θῆτα πολίτασ, ἐν τισὶ δ’ ἀδύνατον, οἱο͂ν εἴ τίσ ἐστιν ἣν καλοῦσιν ἀριστοκρατικὴν καὶ ἐν ᾗ κατ’ ἀρετὴν αἱ τιμαὶ δίδονται καὶ κατ’ ἀξίαν·

οὐ γὰρ οἱο͂́ν τ’ ἐπιτηδεῦσαι τὰ τῆσ ἀρετῆσ ζῶντα βίον βάναυσον ἢ θητικόν.

ἐν δὲ ταῖσ ὀλιγαρχίαισ θῆτα μὲν οὐκ ἐνδέχεται εἶναι πολίτην ἀπὸ τιμημάτων γὰρ μακρῶν αἱ μεθέξεισ τῶν ἀρχῶν, βάναυσον δὲ ἐνδέχεται· πλουτοῦσι γὰρ καὶ οἱ πολλοὶ τῶν τεχνιτῶν. ἐν Θήβαισ δὲ νόμοσ ἦν τὸν διὰ δέκα ἐτῶν μὴ ἀπεσχημένον τῆσ ἀγορᾶσ μὴ μετέχειν ἀρχῆσ. ἐν πολλαῖσ δὲ πολιτείαισ προσεφέλκει τινὰσ καὶ τῶν ξένων ὁ νόμοσ· ὁ γὰρ ἐκ πολίτιδοσ ἔν τισι δημοκρατίαισ πολίτησ ἐστίν, τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον ἔχει καὶ τὰ περὶ τοὺσ νόθουσ παρὰ πολλοῖσ.

μὴν ἀλλ’ ἐπεὶ δι’ ἔνδειαν τῶν γνησίων πολιτῶν ποιοῦνται πολίτασ τοὺσ τοιούτουσ διὰ γὰρ ὀλιγανθρωπίαν οὕτω χρῶνται τοῖσ νόμοισ, εὐποροῦντεσ δὴ ὄχλου κατὰ μικρὸν παραιροῦνται τοὺσ ἐκ δούλου πρῶτον ἢ δούλησ, εἶτα τοὺσ ἀπὸ γυναικῶν, τέλοσ δὲ μόνον τοὺσ ἐξ ἀμφοῖν ἀστῶν πολίτασ ποιοῦσιν.

ὅτι μὲν οὖν εἴδη πλείω πολίτου, φανερὸν ἐκ τούτων, καὶ ὅτι λέγεται μάλιστα πολίτησ ὁ μετέχων τῶν τιμῶν, ὥσπερ καὶ Ὅμηροσ ἐποίησεν ὡσ εἴ τιν’ ἀτίμητον μετανάστην·

ὥσπερ μέτοικοσ γάρ ἐστιν ὁ τῶν τιμῶν μὴ μετέχων.

ἐστίν.

κοινῶν ἐπιμελείασ.

ἐπεὶ δὲ ταῦτα διώρισται, τὸ μετὰ ταῦτα σκεπτέον, πότερον μίαν θετέον πολιτείαν ἢ πλείουσ, κἂν εἰ πλείουσ, τίνεσ καὶ πόσαι, καὶ διαφοραὶ τίνεσ αὐτῶν εἰσιν.

ἔστι δὲ πολιτεία πόλεωσ τάξισ τῶν τε ἄλλων ἀρχῶν καὶ μάλιστα τῆσ κυρίασ πάντων. κύριον μὲν γὰρ πανταχοῦ τὸ πολίτευμα τῆσ πόλεωσ, πολίτευμα δ’ ἐστὶν ἡ πολιτεία.

λέγω δ’ οἱο͂ν ἐν μὲν ταῖσ δημοκρατίαισ κύριοσ ὁ δῆμοσ, οἱ δ’ ὀλίγοι τοὐναντίον ἐν ταῖσ ὀλιγαρχίαισ, φαμὲν δὲ καὶ πολιτείαν ἑτέραν εἶναι τούτων. τὸν αὐτὸν δὲ τοῦτον ἐροῦμεν λόγον καὶ περὶ τῶν ἄλλων. ὑποθετέον δὴ πρῶτον τίνοσ χάριν συνέστηκε πόλισ, καὶ τῆσ ἀρχῆσ εἴδη πόσα τῆσ περὶ ἄνθρωπον καὶ τὴν κοινωνίαν τῆσ ζωῆσ.

εἴρηται δὴ κατὰ τοὺσ πρώτουσ λόγουσ, ἐν οἷσ περὶ οἰκονομίασ διωρίσθη καὶ δεσποτείασ, καὶ ὅτι φύσει μέν ἐστιν ἄνθρωποσ ζῷον πολιτικόν. διὸ καὶ μηδὲν δεόμενοι τῆσ παρὰ ἀλλήλων βοηθείασ οὐκ ἔλαττον ὀρέγονται τοῦ συζῆν·

οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τὸ κοινῇ συμφέρον συνάγει, καθ’ ὅσον ἐπιβάλλει μέροσ ἑκάστῳ τοῦ ζῆν καλῶσ. μάλιστα μὲν οὖν τοῦτ’ ἐστὶ τέλοσ, καὶ κοινῇ πᾶσι καὶ χωρίσ· συνέρχονται δὲ καὶ τοῦ ζῆν ἕνεκεν αὐτοῦ καὶ συνέχουσι τὴν πολιτικὴν κοινωνίαν, ἴσωσ γὰρ ἔνεστί τι τοῦ καλοῦ μόριον καὶ κατὰ τὸ ζῆν αὐτὸ μόνον· γλυκύτητοσ φυσικῆσ.

ἀλλὰ μὴν καὶ τῆσ ἀρχῆσ γε τοὺσ λεγομένουσ τρόπουσ ῥᾴδιον διελεῖν·

καὶ γὰρ ἐν τοῖσ ἐξωτερικοῖσ λόγοισ διοριζόμεθα περὶ αὐτῶν πολλάκισ. ἡ μὲν γὰρ δεσποτεία, καίπερ ὄντοσ κατ’ ἀλήθειαν τῷ τε φύσει δούλῳ καὶ τῷ φύσει δεσπότῃ ταὐτοῦ συμφέροντοσ, ὅμωσ ἄρχει πρὸσ τὸ τοῦ δεσπότου συμφέρον οὐδὲν ἧττον, πρὸσ δὲ τὸ τοῦ δούλου κατὰ συμβεβηκόσ, οὐ γὰρ ἐνδέχεται φθειρομένου τοῦ δούλου σῴζεσθαι τὴν δεσποτείαν. αὑτὸ μὲν τῶν ἀρχομένων, ὥσπερ ὁρῶμεν καὶ τὰσ ἄλλασ τέχνασ, οἱο͂ν ἰατρικὴν καὶ γυμναστικήν, κατὰ συμβεβηκὸσ δὲ κἂν αὐτῶν εἰε͂ν.

οὐδὲν γὰρ κωλύει τὸν παιδοτρίβην ἕνα τῶν γυμναζομένων ἐνίοτ’ εἶναι καὶ αὐτόν, ὥσπερ ὁ κυβερνήτησ εἷσ ἐστιν ἀεὶ τῶν πλωτήρων· ὁ μὲν οὖν παιδοτρίβησ ἢ κυβερνήτησ σκοπεῖ τὸ τῶν ἀρχομένων ἀγαθόν, ὅταν δὲ τούτων εἷσ γένηται καὶ αὐτόσ, κατὰ συμβεβηκὸσ μετέχει τῆσ ὠφελείασ.

ὁ μὲν γὰρ πλωτήρ, ὁ δὲ τῶν γυμναζομένων εἷσ γίνεται, παιδοτρίβησ ὤν.

διὸ καὶ τὰσ πολιτικὰσ ἀρχάσ, ὅταν ᾖ κατ’ ἰσότητα τῶν πολιτῶν συνεστηκυῖα καὶ καθ’ ὁμοιότητα, κατὰ μέροσ ἀξιοῦσιν ἄρχειν, πρότερον μέν, ᾗ πέφυκεν, ἀξιοῦντεσ ἐν μέρει λειτουργεῖν, καὶ σκοπεῖν τινα πάλιν τὸ αὑτοῦ ἀγαθόν, ὥσπερ πρότερον αὐτὸσ ἄρχων ἐσκόπει τὸ ἐκείνου συμφέρον· νῦν δὲ διὰ τὰσ ὠφελείασ τὰσ ἀπὸ τῶν κοινῶν καὶ τὰσ ἐκ τῆσ ἀρχῆσ βούλονται συνεχῶσ ἄρχειν, οἱο͂ν εἰ συνέβαινεν ὑγιαίνειν ἀεὶ τοῖσ ἄρχουσι νοσακεροῖσ οὖσιν.

καὶ γὰρ ἂν οὕτωσ ἴσωσ ἐδίωκον τὰσ ἀρχάσ.

φανερὸν τοίνυν ὡσ ὅσαι μὲν πολιτεῖαι τὸ κοινῇ συμφέρον σκοποῦσιν, αὗται μὲν ὀρθαὶ τυγχάνουσιν οὖσαι κατὰ τὸ ἁπλῶσ δίκαιον, ὅσαι δὲ τὸ σφέτερον μόνον τῶν ἀρχόντων, ἡμαρτημέναι πᾶσαι καὶ παρεκβάσεισ τῶν ὀρθῶν πολιτειῶν· δεσποτικαὶ γάρ, ἡ δὲ πόλισ κοινωνία τῶν ἐλευθέρων ἐστίν.

διωρισμένων δὲ τούτων ἐχόμενόν ἐστι τὰσ πολιτείασ ἐπισκέψασθαι, πόσαι τὸν ἀριθμὸν καὶ τίνεσ εἰσί, καὶ πρῶτον τὰσ ὀρθὰσ αὐτῶν·

φανεραὶ τούτων διορισθεισῶν.

ἐπεὶ δὲ πολιτεία μὲν καὶ πολίτευμα σημαίνει ταὐτόν, πολίτευμα δ’ ἐστὶ τὸ κύριον τῶν πόλεων, ἀνάγκη δ’ εἶναι κύριον ἢ ἕνα ἢ ὀλίγουσ ἢ τοὺσ πολλούσ, ὅταν μὲν ὁ εἷσ ἢ οἱ ὀλίγοι ἢ οἱ πολλοὶ πρὸσ τὸ κοινὸν συμφέρον ἄρχωσι, ταύτασ μὲν ὀρθὰσ ἀναγκαῖον εἶναι τὰσ πολιτείασ, τὰσ δὲ πρὸσ τὸ ἴδιον ἢ τοῦ ἑνὸσ ἢ τῶν ὀλίγων ἢ τοῦ πλήθουσ παρεκβάσεισ. ἢ γὰρ οὐ πολίτασ φατέον εἶναι τοὺσ μετέχοντασ, ἢ δεῖ κοινωνεῖν τοῦ συμφέροντοσ.

καλεῖν δ’ εἰώθαμεν τῶν μὲν μοναρχιῶν τὴν πρὸσ τὸ κοινὸν ἀποβλέπουσαν συμφέρον βασιλείαν, τὴν δὲ τῶν ὀλίγων μὲν πλειόνων δ’ ἑνὸσ ἀριστοκρατίαν ἢ διὰ τὸ τοὺσ ἀρίστουσ ἄρχειν, ἢ διὰ τὸ πρὸσ τὸ ἄριστον τῇ πόλει καὶ τοῖσ κοινωνοῦσιν αὐτῆσ, ὅταν δὲ τὸ πλῆθοσ πρὸσ τὸ κοινὸν πολιτεύηται συμφέρον, καλεῖται τὸ κοινὸν ὄνομα πασῶν τῶν πολιτειῶν, πολιτεία. συμβαίνει δ’ εὐλόγωσ· κατ’ ἀρετὴν ἢ ὀλίγουσ ἐνδέχεται, πλείουσ δ’ ἤδη χαλεπὸν ἠκριβῶσθαι πρὸσ πᾶσαν ἀρετήν, ἀλλὰ μάλιστα τὴν πολεμικήν·

αὕτη γὰρ ἐν πλήθει γίγνεται·

διόπερ κατὰ ταύτην τὴν πολιτείαν κυριώτατον τὸ προπολεμοῦν καὶ μετέχουσιν αὐτῆσ οἱ κεκτημένοι τὰ ὅπλα. παρεκβάσεισ δὲ τῶν εἰρημένων τυραννὶσ μὲν βασιλείασ, ὀλιγαρχία δὲ ἀριστοκρατίασ, δημοκρατία δὲ πολιτείασ. ἡ μὲν γὰρ τυραννίσ ἐστι μοναρχία πρὸσ τὸ συμφέρον τὸ τοῦ μοναρχοῦντοσ, ἡ δ’ ὀλιγαρχία πρὸσ τὸ τῶν εὐπόρων, ἡ δὲ δημοκρατία πρὸσ τὸ συμφέρον τὸ τῶν ἀπόρων·

οὐδεμία αὐτῶν.

δεῖ δὲ μικρῷ διὰ μακροτέρων εἰπεῖν τίσ ἑκάστη τούτων τῶν πολιτειῶν ἐστιν·

καὶ γὰρ ἔχει τινὰσ ἀπορίασ, τῷ δὲ περὶ ἑκάστην μέθοδον φιλοσοφοῦντι καὶ μὴ μόνον ἀποβλέποντι πρὸσ τὸ πράττειν οἰκεῖόν ἐστι τὸ μὴ παρορᾶν μηδέ τι καταλείπειν, ἀλλὰ δηλοῦν τὴν περὶ ἕκαστον ἀλήθειαν. ἔστι δὲ τυραννὶσ μὲν μοναρχία, καθάπερ εἴρηται, δεσποτικὴ τῆσ πολιτικῆσ κοινωνίασ, ὀλιγαρχία δ’ ὅταν ὦσι κύριοι τῆσ πολιτείασ οἱ τὰσ οὐσίασ ἔχοντεσ, δημοκρατία δὲ τοὐναντίον ὅταν οἱ μὴ κεκτημένοι πλῆθοσ οὐσίασ ἀλλ’ ἄποροι.

πρώτη δ’ ἀπορία πρὸσ τὸν διορισμόν ἐστιν.

πλῆθοσ, ὀλιγαρχίαν εἶναί φασιν ‐ οὐκ ἂν καλῶσ δόξειεν διωρίσθαι περὶ τῶν πολιτειῶν.

ἀλλὰ μὴν κἄν εἴ τισ συνθεὶσ τῇ μὲν εὐπορίᾳ τὴν ὀλιγότητα τῇ δ’ ἀπορίᾳ τὸ πλῆθοσ οὕτω προσαγορεύῃ τὰσ πολιτείασ, ὀλιγαρχίαν μὲν ἐν ᾗ τὰσ ἀρχὰσ ἔχουσιν οἱ εὔποροι, ὀλίγοι τὸ πλῆθοσ ὄντεσ, δημοκρατίαν δὲ ἐν ᾗ οἱ ἄποροι, πολλοὶ τὸ πλῆθοσ ὄντεσ, ἄλλην ἀπορίαν ἔχει.

τίνασ γὰρ ἐροῦμεν τὰσ ἄρτι λεχθείσασ πολιτείασ, τὴν ἐν ᾗ πλείουσ οἱ εὔποροι καὶ τὴν ἐν ᾗ ἐλάττουσ οἱ ἄποροι, κύριοι δ’ ἑκάτεροι τῶν πολιτειῶν, εἴπερ μηδεμία ἄλλη πολιτεία παρὰ τὰσ εἰρημένασ ἔστιν;

καὶ ἀναγκαῖον μέν, ὅπου ἂν ἄρχωσι διὰ πλοῦτον, ἄν τ’ ἐλάττουσ ἄν τε πλείουσ, εἶναι ταύτην ὀλιγαρχίαν, ὅπου δ’ οἱ ἄποροι, δημοκρατίαν, ἀλλὰ συμβαίνει, καθάπερ εἴπομεν, τοὺσ μὲν ὀλίγουσ εἶναι τοὺσ δὲ πολλούσ.

εὐποροῦσι μὲν γὰρ ὀλίγοι, τῆσ δὲ ἐλευθερίασ μετέχουσι πάντεσ· δι’ ἃσ αἰτίασ ἀμφισβητοῦσιν ἀμφότεροι τῆσ πολιτείασ.

ληπτέον δὲ πρῶτον τίνασ ὁρ́ουσ λέγουσι τῆσ ὀλιγαρχίασ καὶ δημοκρατίασ, καὶ τί τὸ δίκαιον τό τε ὀλιγαρχικὸν καὶ δημοκρατικόν.

πάντεσ γὰρ ἅπτονται δικαίου τινόσ, ἀλλὰ μέχρι τινὸσ προέρχονται, καὶ λέγουσιν οὐ πᾶν τὸ κυρίωσ δίκαιον. οἱο͂ν δοκεῖ ἴσον τὸ δίκαιον εἶναι, καὶ ἔστιν, ἀλλ’ οὐ πᾶσιν ἀλλὰ τοῖσ ἴσοισ·

καὶ τὸ ἄνισον δοκεῖ δίκαιον εἶναι, καὶ γὰρ ἔστιν, ἀλλ’ οὐ πᾶσιν ἀλλὰ τοῖσ ἀνίσοισ· οἱ δὲ τοῦτ’ ἀφαιροῦσι, τὸ οἷσ, καὶ κρίνουσι κακῶσ. τὸ δ’ αἴτιον ὅτι περὶ αὑτῶν ἡ κρίσισ· σχεδὸν δ’ οἱ πλεῖστοι φαῦλοι κριταὶ περὶ τῶν οἰκείων.

μὲν διὰ τὸ λεχθὲν ἄρτι, διότι κρίνουσι τὰ περὶ αὑτοὺσ κακῶσ, ἔπειτα δὲ καὶ διὰ τὸ λέγειν μέχρι τινὸσ ἑκατέρουσ δίκαιόν τι νομίζουσι δίκαιον λέγειν ἁπλῶσ.

ἴσοι.

τὸ δὲ κυριώτατον οὐ λέγουσιν.

εἰ μὲν γὰρ τῶν κτημάτων χάριν ἐκοινώνησαν καὶ συνῆλθον, τοσοῦτον μετέχουσι τῆσ πόλεωσ ὅσον περ καὶ τῆσ κτήσεωσ, ὥσθ’ ὁ τῶν ὀλιγαρχικῶν λόγοσ δόξειεν ἂν ἰσχύειν οὐ γὰρ εἶναι δίκαιον ἴσον μετέχειν τῶν ἑκατὸν μνῶν τὸν εἰσενέγκαντα μίαν μνᾶν τῷ δόντι τὸ λοιπὸν πᾶν, οὔτε τῶν ἐξ ἀρχῆσ οὔτε τῶν ἐπιγινομένων· εἰ δὲ μήτε τοῦ ζῆν μόνον ἕνεκεν ἀλλὰ μᾶλλον τοῦ εὖ ζῆν καὶ γὰρ ἂν δούλων καὶ τῶν ἄλλων ζῴων ἦν πόλισ·

νῦν δ’ οὐκ ἔστι, διὰ τὸ μὴ μετέχειν εὐδαιμονίασ μηδὲ τοῦ ζῆν κατὰ προαίρεσιν, μήτε συμμαχίασ ἕνεκεν, ὅπωσ ὑπὸ μηδενὸσ ἀδικῶνται, μήτε διὰ τὰσ ἀλλαγὰσ καὶ τὴν χρῆσιν τὴν πρὸσ ἀλλήλουσ ‐ καὶ γὰρ ἂν Τυρρηνοὶ καὶ Καρχηδόνιοι, καὶ πάντεσ οἷσ ἔστι σύμβολα πρὸσ ἀλλήλουσ, ὡσ μιᾶσ ἂν πολῖται πόλεωσ ἦσαν· καὶ γραφαὶ περὶ συμμαχίασ.

ἀλλ’ οὔτ’ ἀρχαὶ πᾶσιν ἐπὶ τούτοισ κοιναὶ καθεστᾶσιν, ἀλλ’ ἕτεραι παρ’ ἑκατέροισ, οὔτε τοῦ ποίουσ τινὰσ εἶναι δεῖ φροντίζουσιν ἅτεροι τοὺσ ἑτέρουσ, οὐδ’ ὅπωσ μηδεὶσ ἄδικοσ ἔσται τῶν ὑπὸ τὰσ συνθήκασ μηδὲ μοχθηρίαν ἕξει μηδεμίαν, ἀλλὰ μόνον ὅπωσ μηδὲν ἀδικήσουσιν ἀλλήλουσ.

περὶ δ’ ἀρετῆσ καὶ κακίασ πολιτικῆσ διασκοποῦσιν ὅσοι φροντίζουσιν εὐνομίασ.

ᾗ καὶ φανερὸν ὅτι δεῖ περὶ ἀρετῆσ ἐπιμελὲσ εἶναι τῇ γ’ ὡσ ἀληθῶσ ὀνομαζομένῃ πόλει, μὴ λόγου χάριν. γίγνεται γὰρ ἡ κοινωνία συμμαχία, τῶν ἄλλων τόπῳ διαφέρουσα μόνον, τῶν ἄπωθεν συμμάχων. καὶ ὁ νόμοσ συνθήκη καί, καθάπερ ἔφη Λυκόφρων ὁ σοφιστήσ, ἐγγυητὴσ ἀλλήλοισ τῶν δικαίων, ἀλλ’ οὐχ οἱο͂σ ποιεῖν ἀγαθοὺσ καὶ δικαίουσ τοὺσ πολίτασ.

ὅτι δὲ τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον, φανερόν. εἰ γάρ τισ καὶ συναγάγοι τοὺσ τόπουσ εἰσ ἕν, ὥστε ἅπτεσθαι τὴν Μεγαρέων πόλιν καὶ Κορινθίων τοῖσ τείχεσιν, ὅμωσ οὐ μία πόλισ· οὐδ’ εἰ πρὸσ ἀλλήλουσ ἐπιγαμίασ ποιήσαιντο·

καίτοι τοῦτο τῶν ἰδίων ταῖσ πόλεσι κοινωνημάτων ἐστίν. τὰσ μεταδόσεισ, οἱο͂ν εἰ ὁ μὲν εἰή τέκτων ὁ δὲ γεωργὸσ ὁ δὲ σκυτοτόμοσ ὁ δ’ ἄλλο τι τοιοῦτον, καὶ τὸ πλῆθοσ εἰε͂ν μύριοι, μὴ μέντοι κοινωνοῖεν ἄλλου μηδενὸσ ἢ τῶν τοιούτων, οἱο͂ν ἀλλαγῆσ καὶ συμμαχίασ, οὐδ’ οὕτω πω πόλισ.

διὰ τίνα δή ποτ’ αἰτίαν;

οὐ γὰρ δὴ διὰ τὸ μὴ σύνεγγυσ τῆσ κοινωνίασ. εἰ γὰρ καὶ συνέλθοιεν οὕτω κοινωνοῦντεσ ἕκαστοσ μέντοι χρῷτο τῇ ἰδίᾳ οἰκίᾳ ὥσπερ πόλει καὶ σφίσιν αὐτοῖσ ὡσ ἐπιμαχίασ οὔσησ βοηθοῦντεσ ἐπὶ τοὺσ ἀδικοῦντασ μόνον, οὐδ’ οὕτωσ ἂν εἶναι δόξειεν πόλισ τοῖσ ἀκριβῶσ θεωροῦσιν, εἴπερ ὁμοίωσ ὁμιλοῖεν συνελθόντεσ καὶ χωρίσ.

φανερὸν τοίνυν ὅτι ἡ πόλισ οὐκ ἔστι κοινωνία τόπου, καὶ τοῦ μὴ ἀδικεῖν σφᾶσ αὐτοὺσ καὶ τῆσ μεταδόσεωσ χάριν· ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἀναγκαῖον ὑπάρχειν, εἴπερ ἔσται πόλισ, οὐ μὴν οὐδ’ ὑπαρχόντων τούτων ἁπάντων ἤδη πόλισ, ἀλλ’ ἡ τοῦ εὖ ζῆν κοινωνία καὶ ταῖσ οἰκίαισ καὶ τοῖσ γένεσι, ζωῆσ τελείασ χάριν καὶ αὐτάρκουσ.

οὐκ ἔσται μέντοι τοῦτο μὴ τὸν αὐτὸν καὶ ἕνα κατοικούντων τόπον καὶ χρωμένων ἐπιγαμίαισ.

διὸ κηδεῖαί τ’ ἐγένοντο κατὰ τὰσ πόλεισ καὶ φατρίαι καὶ θυσίαι καὶ διαγωγαὶ τοῦ συζῆν. τὸ δὲ τοιοῦτον φιλίασ ἔργον· ἡ γὰρ τοῦ συζῆν προαίρεσισ φιλία. τέλοσ μὲν οὖν πόλεωσ τὸ εὖ ζῆν, ταῦτα δὲ τοῦ τέλουσ χάριν. τοῦτο δ’ ἐστίν, ὡσ φαμέν, τὸ ζῆν εὐδαιμόνωσ καὶ καλῶσ.

τῶν καλῶν ἄρα πράξεων χάριν θετέον εἶναι τὴν πολιτικὴν κοινωνίαν ἀλλ’ οὐ τοῦ συζῆν. διόπερ ὅσοι συμβάλλονται πλεῖστον εἰσ τὴν τοιαύτην κοινωνίαν, τούτοισ τῆσ πόλεωσ μέτεστι πλεῖον ἢ τοῖσ κατὰ μὲν ἐλευθερίαν καὶ γένοσ ἴσοισ ἢ μείζοσι κατὰ δὲ τὴν πολιτικὴν ἀρετὴν ἀνίσοισ, ἢ τοῖσ κατὰ πλοῦτον ὑπερέχουσι κατ’ ἀρετὴν δ’ ὑπερεχομένοισ. λέγουσι, φανερὸν ἐκ τῶν εἰρημένων.

ἔχει δ’ ἀπορίαν τί δεῖ τὸ κύριον εἶναι τῆσ πόλεωσ.

ἢ γάρ τοι τὸ πλῆθοσ, ἢ τοὺσ πλουσίουσ, ἢ τοὺσ ἐπιεικεῖσ, ἢ τὸν βέλτιστον ἕνα πάντων, ἢ τύραννον. ἀλλὰ ταῦτα πάντα ἔχειν φαίνεται δυσκολίαν. τί γάρ; ἂν οἱ πένητεσ διὰ τὸ πλείουσ εἶναι διανέμωνται τὰ τῶν πλουσίων, τοῦτ’ οὐκ ἄδικόν ἐστιν; "ἔδοξε γὰρ νὴ Δία τῷ κυρίῳ δικαίωσ.

" τὴν οὖν ἀδικίαν τί χρὴ λέγειν τὴν ἐσχάτην; πάλιν τε πάντων ληφθέντων, οἱ πλείουσ τὰ τῶν ἐλαττόνων ἂν διανέμωνται, φανερὸν ὅτι φθείρουσι τὴν πόλιν. ἀλλὰ μὴν οὐχ ἥ γ’ ἀρετὴ φθείρει τὸ ἔχον αὐτήν, οὐδὲ τὸ δίκαιον πόλεωσ φθαρτικόν· ὥστε δῆλον ὅτι καὶ τὸν νόμον τοῦτον οὐχ οἱο͂́ν τ’ εἶναι δίκαιον.

ἔτι καὶ τὰσ πράξεισ ὅσασ ὁ τύραννοσ ἔπραξεν ἀναγκαῖον εἶναι πάσασ δικαίασ· βιάζεται γὰρ ὢν κρείττων, ὥσπερ καὶ τὸ πλῆθοσ τοὺσ πλουσίουσ. ἀλλ’ ἆρα τοὺσ ἐλάττουσ δίκαιον ἄρχειν καὶ τοὺσ πλουσίουσ; ἂν οὖν κἀκεῖνοι ταῦτα ποιῶσι καὶ διαρπάζωσι καὶ ἀφαιρῶνται τὰ κτήματα τοῦ πλήθουσ, τοῦτ’ ἐστὶ δίκαιον·

καὶ θάτερον ἄρα. ταῦτα μὲν τοίνυν ὅτι πάντα φαῦλα καὶ οὐ δίκαια, φανερόν· ἀλλὰ τοὺσ ἐπιεικεῖσ ἄρχειν δεῖ καὶ κυρίουσ εἶναι πάντων; οὐκοῦν ἀνάγκη τοὺσ ἄλλουσ ἀτίμουσ εἶναι πάντασ, μὴ τιμωμένουσ ταῖσ πολιτικαῖσ ἀρχαῖσ· τιμὰσ γὰρ λέγομεν εἶναι τὰσ ἀρχάσ, ἀρχόντων δ’ αἰεὶ τῶν αὐτῶν ἀναγκαῖον εἶναι τοὺσ ἄλλουσ ἀτίμουσ.

ἀλλ’ ἕνα τὸν σπουδαιότατον ἄρχειν βέλτιον; ἀλλ’ ἔτι τοῦτο ὀλιγαρχικώτερον· οἱ γὰρ ἄτιμοι πλείουσ. ἀλλ’ ἴσωσ φαίη τισ ἂν τὸ κύριον ὅλωσ ἄνθρωπον εἶναι ἀλλὰ μὴ νόμον φαῦλον, ἔχοντά γε τὰ συμβαίνοντα πάθη περὶ τὴν ψυχήν. ἂν οὖν ᾖ νόμοσ μὲν ὀλιγαρχικὸσ δὲ ἢ δημοκρατικόσ, τί διοίσει περὶ τῶν ἠπορημένων; συμβήσεται γὰρ ὁμοίωσ τὰ λεχθέντα πρότερον.

Περὶ μὲν οὖν τῶν ἄλλων ἔστω τισ ἕτεροσ λόγοσ· ὅτι δὲ δεῖ κύριον εἶναι μᾶλλον τὸ πλῆθοσ ἢ τοὺσ ἀρίστουσ μὲν ὀλίγουσ δέ, δόξειεν ἂν λύεσθαι καί τιν’ ἔχειν ἀπορίαν, τάχα δὲ κἂν ἀλήθειαν.

τοὺσ γὰρ πολλούσ, ὧν ἕκαστόσ ἐστιν οὐ σπουδαῖοσ ἀνήρ, ὅμωσ ἐνδέχεται συνελθόντασ εἶναι βελτίουσ ἐκείνων, οὐχ ὡσ ἕκαστον ἀλλ’ ὡσ σύμπαντασ, οἱο͂ν τὰ συμφορητὰ δεῖπνα τῶν ἐκ μιᾶσ δαπάνησ χορηγηθέντων· πολλῶν γὰρ ὄντων ἕκαστον μόριον ἔχειν ἀρετῆσ καὶ φρονήσεωσ, καὶ γίνεσθαι συνελθόντασ ὥσπερ ἕνα ἄνθρωπον τὸ πλῆθοσ, πολύποδα καὶ πολύχειρα καὶ πολλὰσ ἔχοντ’ αἰσθήσεισ, οὕτω καὶ περὶ τὰ ἤθη καὶ τὴν διάνοιαν.

διὸ καὶ κρίνουσιν ἄμεινον οἱ πολλοὶ καὶ τὰ τῆσ μουσικῆσ ἔργα καὶ τὰ τῶν ποιητῶν·

ἄλλοι γὰρ ἄλλο τι μόριον, πάντα δὲ πάντεσ. ἑτέρου δέ τινοσ ἕτερον μόριον.

εἰ μὲν οὖν περὶ πάντα δῆμον καὶ περὶ πᾶν πλῆθοσ ἐνδέχεται ταύτην εἶναι τὴν διαφορὰν τῶν πολλῶν πρὸσ τοὺσ ὀλίγουσ σπουδαίουσ, ἄδηλον, ἴσωσ δὲ νὴ Δία δῆλον ὅτι περὶ ἐνίων ἀδύνατον ὁ γὰρ αὐτὸσ κἂν ἐπὶ τῶν θηρίων ἁρμόσειε λόγοσ·

καίτοι τί διαφέρουσιν ἔνιοι τῶν θηρίων ὡσ ἔποσ εἰπεῖν; ·

ἀλλὰ περὶ τὶ πλῆθοσ οὐδὲν εἶναι κωλύει τὸ λεχθὲν ἀληθέσ. διὸ καὶ τὴν πρότερον εἰρημένην ἀπορίαν λύσειεν ἄν τισ διὰ τούτων καὶ τὴν ἐχομένην αὐτῆσ, τίνων δεῖ κυρίουσ εἶναι τοὺσ ἐλευθέρουσ καὶ τὸ πλῆθοσ τῶν πολιτῶν. τοιοῦτοι δ’ εἰσὶν ὅσοι μήτε πλούσιοι μήτε ἀξίωμα ἔχουσιν ἀρετῆσ μηδὲ ἕν. τὸ μὲν γὰρ μετέχειν αὐτοὺσ τῶν ἀρχῶν τῶν μεγίστων οὐκ ἀσφαλέσ διά τε γὰρ ἀδικίαν καὶ δι’ ἀφροσύνην τὰ μὲν ἀδικεῖν ἀνάγκη τὰ δ’ ἁμαρτάνειν αὐτούσ· τὸ δὲ μὴ μεταδιδόναι μηδὲ μετέχειν φοβερόν ὅταν γὰρ ἄτιμοι πολλοὶ καὶ πένητεσ ὑπάρχωσι, πολεμίων ἀναγκαῖον εἶναι πλήρη τὴν πόλιν ταύτην.

λείπεται δὴ τοῦ βουλεύεσθαι καὶ κρίνειν μετέχειν αὐτούσ.

διόπερ καὶ Σόλων καὶ τῶν ἄλλων τινὲσ νομοθετῶν τάττουσιν ἐπί τε τὰσ ἀρχαιρεσίασ καὶ τὰσ εὐθύνασ τῶν ἀρχόντων, ἄρχειν δὲ κατὰ μόνασ οὐκ ἐῶσιν. πάντεσ μὲν γὰρ ἔχουσι συνελθόντεσ ἱκανὴν αἴσθησιν, καὶ μιγνύμενοι τοῖσ βελτίοσι τὰσ πόλεισ ὠφελοῦσιν, καθάπερ ἡ μὴ καθαρὰ τροφὴ μετὰ τῆσ καθαρᾶσ τὴν πᾶσαν ποιεῖ χρησιμωτέραν τῆσ ὀλίγησ· χωρὶσ δ’ ἕκαστοσ ἀτελὴσ περὶ τὸ κρίνειν ἐστίν.

ἔχει δ’ ἡ τάξισ αὕτη τῆσ πολιτείασ ἀπορίαν πρώτην μὲν ὅτι δόξειεν ἂν τοῦ αὐτοῦ εἶναι τὸ κρῖναι τίσ ὀρθῶσ ἰάτρευκεν, οὗπερ καὶ τὸ ἰατρεῦσαι καὶ ποιῆσαι ὑγιᾶ τὸν κάμνοντα τῆσ νόσου τῆσ παρούσησ·

οὗτοσ δ’ ἐστὶν ὁ ἰατρόσ.

ὁμοίωσ δὲ τοῦτο καὶ περὶ τὰσ ἄλλασ ἐμπειρίασ καὶ τέχνασ.

ὥσπερ οὖν ἰατρὸν δεῖ διδόναι τὰσ εὐθύνασ ἐν ἰατροῖσ, οὕτω καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἐν τοῖσ ὁμοίοισ. ἰατρὸσ δ’ ὅ τε δημιουργὰσ καὶ ὁ ἀρχιτεκτονικὸσ καὶ τρίτοσ ὁ πεπαιδευμένοσ περὶ τὴν τέχνην εἰσὶ γάρ τινεσ τοιοῦτοι καὶ περὶ πάσασ ὡσ εἰπεῖν τὰσ τέχνασ· ἀποδίδομεν δὲ τὸ κρίνειν οὐδὲν ἧττον τοῖσ πεπαιδευμένοισ ἢ τοῖσ εἰδόσιν.

ἔπειτα καὶ περὶ τὴν αἱρ́εσιν τὸν αὐτὸν ἂν δόξειεν ἔχειν τρόπον. καὶ γὰρ τὸ ἑλέσθαι ὀρθῶσ τῶν εἰδότων ἔργον ἐστίν, οἱο͂ν γεωμέτρην τε τῶν γεωμετρικῶν καὶ κυβερνήτην τῶν κυβερνητικῶν. εἰ γὰρ καὶ περὶ ἐνίων ἔργων καὶ τεχνῶν μετέχουσι καὶ τῶν ἰδιωτῶν τινεσ, ἀλλ’ οὔ τι τῶν εἰδότων γε μᾶλλον. ὥστε κατὰ μὲν τοῦτον τὸν λόγον οὐκ ἂν εἰή τὸ πλῆθοσ ποιητέον κύριον οὔτε τῶν ἀρχαιρεσιῶν οὔτε τῶν εὐθυνῶν.

οἰκίαν οὐ μόνον ἐστὶ γνῶναι τοῦ ποιήσαντοσ, ἀλλὰ καὶ βέλτιον ὁ χρώμενοσ αὐτῇ κρινεῖ χρῆται δ’ ὁ οἰκονόμοσ, καὶ πηδάλιον κυβερνήτησ τέκτονοσ, καὶ θοίνην ὁ δαιτυμὼν ἀλλ’ οὐχ ὁ μάγειροσ.

ταύτην μὲν οὖν τὴν ἀπορίαν τάχα δόξειέ τισ ἂν οὕτω λύειν ἱκανῶσ·

ἄλλη δ’ ἐστὶν ἐχομένη ταύτησ. δοκεῖ γὰρ ἄτοπον εἶναι τὸ μειζόνων εἶναι κυρίουσ τοὺσ φαύλουσ τῶν ἐπιεικῶν, αἱ δ’ εὔθυναι καὶ αἱ τῶν ἀρχῶν αἱρέσεισ εἰσὶ μέγιστον·

ἃσ ἐν ἐνίαισ πολιτείαισ, ὥσπερ εἴρηται, τοῖσ δήμοισ ἀποδιδόασιν· ἡ γὰρ ἐκκλησία κυρία πάντων τῶν τοιούτων ἐστίν. καίτοι τῆσ μὲν ἐκκλησίασ μετέχουσι καὶ βουλεύουσι καὶ δικάζουσιν ἀπὸ μικρῶν τιμημάτων καὶ τῆσ τυχούσησ ἡλικίασ, ταμιεύουσι δὲ καὶ στρατηγοῦσι καὶ τὰσ μεγίστασ ἀρχὰσ ἄρχουσιν ἀπὸ μεγάλων. ὁμοίωσ δή τισ ἂν λύσειε καὶ ταύτην τὴν ἀπορίαν.

ἴσωσ γὰρ ἔχει καὶ ταῦτ’ ὀρθῶσ. οὐ γὰρ ὁ δικαστὴσ οὐδ’ ὁ βουλευτὴσ οὐδ’ ὁ ἐκκλησιαστὴσ ἄρχων ἐστίν, ἀλλὰ τὸ δικαστήριον καὶ ἡ βουλὴ καὶ ὁ δῆμοσ· τῶν δὲ ῥηθέντων ἕκαστοσ μόριόν ἐστι τούτων λέγω δὲ μόριον τὸν βουλευτὴν καὶ τὸν ἐκκλησιαστὴν καὶ τὸν δικαστήν·

ὥστε δικαίωσ κύριον μειζόνων τὸ πλῆθοσ· ἐκ γὰρ πολλῶν ὁ δῆμοσ καὶ ἡ βουλὴ καὶ τὸ δικαστήριον. καὶ τὸ τίμημα δὲ πλεῖον τὸ πάντων τούτων ἢ τὸ τῶν καθ’ ἕνα καὶ κατ’ ὀλίγουσ μεγάλασ ἀρχὰσ ἀρχόντων. ταῦτα μὲν οὖν διωρίσθω τοῦτον τὸν τρόπον·

ἡ δὲ πρώτη λεχθεῖσα ἀπορία ποιεῖ φανερὸν οὐδὲν οὕτωσ ἕτερον ὡσ ὅτι δεῖ τοὺσ νόμουσ εἶναι κυρίουσ κειμένουσ ὀρθῶσ, τὸν ἄρχοντα δέ, ἄν τε εἷσ ἄν τε πλείουσ ὦσι, περὶ τούτων εἶναι κυρίουσ περὶ ὅσων ἐξαδυνατοῦσιν οἱ νόμοι λέγειν ἀκριβῶσ διὰ τὸ μὴ ῥᾴδιον εἶναι καθόλου διορίσαι περὶ πάντων.

ὁποίουσ μέντοι τινὰσ εἶναι δεῖ τοὺσ ὀρθῶσ κειμένουσ νόμουσ, οὐδέν πω δῆλον, ἀλλ’ ἔτι μένει τὸ πάλαι διαπορηθέν.

ἅμα γὰρ καὶ ὁμοίωσ ταῖσ πολιτείαισ ἀνάγκη καὶ τοὺσ νόμουσ φαύλουσ ἢ σπουδαίουσ εἶναι, καὶ δικαίουσ ἢ ἀδίκουσ. πλὴν τοῦτό γε φανερόν, ὅτι δεῖ πρὸσ τὴν πολιτείαν κεῖσθαι τοὺσ νόμουσ.

ἀλλὰ μὴν εἰ τοῦτο, δῆλον ὅτι τοὺσ μὲν κατὰ τὰσ ὀρθὰσ πολιτείασ ἀναγκαῖον εἶναι δικαίουσ τοὺσ δὲ κατὰ τὰσ παρεκβεβηκυίασ οὐ δικαίουσ. ἀγαθὸν τὸ τέλοσ, μέγιστον δὲ καὶ μάλιστα ἐν τῇ κυριωτάτῃ πασῶν, αὕτη δ’ ἐστὶν ἡ πολιτικὴ δύναμισ, ἔστι δὲ τὸ πολιτικὸν ἀγαθὸν τὸ δίκαιον, τοῦτο δ’ ἐστὶ τὸ κοινῇ συμφέρον, δοκεῖ δὴ πᾶσιν ἴσον τι τὸ δίκαιον εἶναι, καὶ μέχρι γέ τινοσ ὁμολογοῦσι τοῖσ κατὰ φιλοσοφίαν λόγοισ, ἐν οἷσ διώρισται περὶ τῶν ἠθικῶν τὶ γὰρ καὶ τισὶ τὸ δίκαιον, καὶ δεῖν τοῖσ ἴσοισ ἴσον εἶναι φασιν, ποίων δὴ ἰσότησ ἐστὶ καὶ ποίων ἀνισότησ, δεῖ μὴ λανθάνειν.

ἔχει γὰρ τοῦτ’ ἀπορίαν καὶ φιλοσοφίαν πολιτικήν.

ἴσωσ γὰρ ἂν φαίη τισ κατὰ παντὸσ ὑπεροχὴν ἀγαθοῦ δεῖν ἀνίσωσ νενεμῆσθαι τὰσ ἀρχάσ, εἰ πάντα τὰ λοιπὰ μηδὲν διαφέροιεν ἀλλ’ ὅμοιοι τυγχάνοιεν ὄντεσ· τοῖσ γὰρ διαφέρουσιν ἕτερον εἶναι τὸ δίκαιον καὶ τὸ κατ’ ἀξίαν.

ἀλλὰ μὴν εἰ τοῦτ’ ἀληθέσ, ἔσται καὶ κατὰ χρῶμα καὶ κατὰ μέγεθοσ καὶ καθ’ ὁτιοῦν τῶν ἀγαθῶν πλεονεξία τισ τῶν πολιτικῶν δικαίων τοῖσ ὑπερέχουσιν. ἢ τοῦτο ἐπιπόλαιον τὸ ψεῦδοσ;

φανερὸν δ’ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἐπιστημῶν καὶ δυνάμεων· τῶν γὰρ ὁμοίων αὐλητῶν τὴν τέχνην οὐ δοτέον πλεονεξίαν τῶν αὐλῶν τοῖσ εὐγενεστέροισ οὐδὲν γὰρ αὐλήσουσι βέλτιον, δεῖ δὲ τῷ κατὰ τὸ ἔργον ὑπερέχοντι διδόναι καὶ τῶν ὀργάνων τὴν ὑπεροχήν. δὲ μήπω δῆλον τὸ λεγόμενον, ἔτι μᾶλλον αὐτὸ προαγαγοῦσιν ἔσται φανερόν.

τὴν ἀναλογίαν ὑπερέχουσι πλέον τῆσ αὐλητικῆσ ἢ ἐκεῖνοσ κατὰ τὴν αὐλητικήν, ὅμωσ τούτῳ δοτέον τοὺσ διαφέροντασ τῶν αὐλῶν.

δεῖ γὰρ εἰσ τὸ ἔργον συμβάλλεσθαι τὴν ὑπεροχὴν καὶ τοῦ πλούτου καὶ τῆσ εὐγενείασ, συμβάλλονται δ’ οὐδέν.

ἔτι κατά γε τοῦτον τὸν λόγον πᾶν ἀγαθὸν πρὸσ πᾶν ἂν εἰή συμβλητόν.

εἰ γὰρ μᾶλλον τὸ τὶ μέγεθοσ, καὶ ὅλωσ ἂν τὸ μέγεθοσ ἐνάμιλλον εἰή καὶ πρὸσ πλοῦτον καὶ πρὸσ ἐλευθερίαν· ὥστ’ εἰ πλεῖον ὁδὶ διαφέρει κατὰ μέγεθοσ ἢ ὁδὶ κατ’ ἀρετήν, καὶ πλεῖον ὑπερέχει ὅλωσ ἀρετὴ μεγέθουσ, εἰή ἂν συμβλητὰ πάντα.

τοσόνδε γὰρ μέγεθοσ εἰ κρεῖττον τοσοῦδε, τοσόνδε δῆλον ὡσ ἴσον. ἐπεὶ δὲ τοῦτ’ ἀδύνατον, δῆλον ὡσ καὶ ἐπὶ τῶν πολιτικῶν εὐλόγωσ οὐ κατὰ πᾶσαν ἀνισότητ’ ἀμφισβητοῦσι τῶν ἀρχῶν εἰ γὰρ οἱ μὲν βραδεῖσ οἱ δὲ ταχεῖσ, οὐδὲν διὰ τοῦτο δεῖ τοὺσ μὲν πλεῖον τοὺσ δ’ ἔλαττον ἔχειν, ἀλλ’ ἐν τοῖσ γυμνικοῖσ ἀγῶσιν ἡ τούτων διαφορὰ λαμβάνει τὴν τιμήν· ἀλλ’ ἐξ ὧν πόλισ συνέστηκεν, ἐν τούτοισ ἀναγκαῖον ποιεῖσθαι τὴν ἀμφισβήτησιν.

διόπερ εὐλόγωσ ἀντιποιοῦνται τῆσ τιμῆσ οἱ εὐγενεῖσ καὶ ἐλεύθεροι καὶ πλούσιοι.

δεῖ γὰρ ἐλευθέρουσ τ’ εἶναψ καὶ τίμημα φέροντασ, οὐ γὰρ ἂν εἰή πόλισ ἐξ ἀπόρων πάντων, ὥσπερ οὐδ’ ἐκ δούλων· ἀλλὰ μὴν εἰ δεῖ τούτων, δῆλον ὅτι καὶ δικαιοσύνησ καὶ τῆσ πολιτικῆσ ἀρετῆσ, οὐδὲ γὰρ ἄνευ τούτων οἰκεῖσθαι πόλιν δυνατόν· πλὴν ἄνευ μὲν τῶν προτέρων ἀδύνατον εἶναι πόλιν, ἄνευ δὲ τούτων οἰκεῖσθαι καλῶσ.

πρὸσ μὲν οὖν τὸ πόλιν εἶναι δόξειεν ἂν ἢ πάντα ἢ ἔνιά γε τούτων ὀρθῶσ ἀμφισβητεῖν, πρὸσ μέντοι ζωὴν ἀγαθὴν ἡ παιδεία καὶ ἡ ἀρετὴ μάλιστα δικαίωσ ἂν ἀμφισβητοίησαν, καθάπερ εἴρηται καὶ πρότερον.

ἐπεὶ δ’ οὔτε πάντων ἴσον ἔχειν δεῖ τοὺσ ἴσουσ ἕν τι μόνον ὄντασ, οὔτε ἄνισον τοὺσ ἀνίσουσ καθ’ ἕν, ἀνάγκη πάσασ εἶναι τὰσ τοιαύτασ πολιτείασ περεκβάσεισ.

εἴρηται μὲν οὖν καὶ πρότερον ὅτι διαμφισβητοῦσι τρόπον τινὰ δικαίωσ πάντεσ, ἁπλῶσ δ’ οὐ πάντεσ δικαίωσ· οἱ πλούσιοι μὲν ὅτι πλεῖον μέτεστι τῆσ χώρασ αὐτοῖσ, ἡ δὲ χώρα κοινόν, ἔτι πρὸσ τὰ συμβόλαια πιστοὶ μᾶλλον ὡσ ἐπὶ τὸ πλέον·

οἱ δὲ ἐλεύθεροι καὶ εὐγενεῖσ ὡσ ἐγγὺσ ἀλλήλων πολῖται γὰρ μᾶλλον οἱ γενναιότεροι τῶν ἀγεννῶν, ἡ δ’ εὐγένεια παρ’ ἑκάστοισ οἴκοι τίμιοσ· ἔτι διότι βελτίουσ εἰκὸσ τοὺσ ἐκ βελτιόνων, εὐγένεια γάρ ἐστιν ἀρετὴ γένουσ·

ὁμοίωσ δὲ φήσομεν δικαίωσ καὶ τὴν ἀρετὴν ἀμφισβητεῖν, κοινωνικὴν γὰρ ἀρετὴν εἶναί φαμεν τὴν δικαιοσύνην, ᾗ πάσασ ἀναγκαῖον ἀκολουθεῖν τὰσ ἄλλασ· ἀλλὰ μὴν καὶ οἱ πλείουσ πρὸσ τοὺσ ἐλάττουσ, καὶ γὰρ κρείττουσ καὶ πλουσιώτεροι καὶ βελτίουσ εἰσίν, ὡσ λαμβανομένων τῶν πλειόνων πρὸσ τοὺσ ἐλάττουσ.

ἆρ’ οὖν εἰ πάντεσ εἰε͂ν ἐν μιᾷ πόλει, λέγω δ’ οἱο͂ν οἵ τ’ ἀγαθοὶ καὶ οἱ πλούσιοι καὶ <οἱ> εὐγενεῖσ, ἔτι δὲ πλῆθοσ ἄλλο τι πολιτικόν, πότερον ἀμφισβήτησισ ἔσται τίνασ ἄρχειν δεῖ, ἢ οὐκ ἔσται;

καθ’ ἑκάστην μὲν οὖν πολιτείαν τῶν εἰρημένων ἀναμφισβήτητοσ ἡ κρίσισ τίνασ ἄρχειν δεῖ τοῖσ γὰρ κυρίοισ διαφέρουσιν ἀλλήλων, οἱο͂ν ἡ μὲν τῷ διὰ πλουσίων ἡ δὲ τῷ διὰ τῶν σπουδαίων ἀνδρῶν εἶναι, καὶ τῶν ἄλλων ἑκάστη τὸν αὐτὸν τρόπον·

ἀλλ’ ὅμωσ σκοπῶμεν, ὅταν περὶ τὸν αὐτὸν ταῦθ’ ὑπάρχῃ χρόνον, πῶσ διοριστέον.

εἰ δὴ τὸν ἀριθμὸν εἰε͂ν ὀλίγοι πάμπαν οἱ τὴν ἀρετὴν ἔχοντεσ, τίνα δεῖ διελεῖν τρόπον; ἢ τὸ ὀλίγοι πρὸσ τὸ ἔργον δεῖ σκοπεῖν, εἰ δυνατοὶ διοικεῖν τὴν πόλιν ἢ τοσοῦτοι τὸ πλῆθοσ ὥστ’ εἶναι πόλιν ἐξ αὐτῶν;

ἔστι δὲ ἀπορία τισ πρὸσ ἅπαντασ τοὺσ διαμφισβητοῦντασ περὶ τῶν πολιτικῶν τιμῶν. δόξαιεν γὰρ ἂν οὐδὲν λέγειν δίκαιον οἱ διὰ τὸν πλοῦτον ἀξιοῦντεσ ἄρχειν, ὁμοίωσ δὲ καὶ οἱ κατὰ γένοσ· δῆλον γὰρ ὡσ εἴ τισ πάλιν εἷσ πλουσιώτεροσ ἁπάντων ἐστί, δηλονότι κατὰ τὸ αὐτὸ δίκαιον τοῦτον ἄρχειν τὸν ἕνα ἁπάντων δεήσει, ὁμοίωσ δὲ καὶ τὸν εὐγενείᾳ διαφέροντα τῶν ἀμφισβητούντων δι’ ἐλευθερίαν.

ταὐτὸ δὲ τοῦτο ἴσωσ συμβήσεται καὶ περὶ τὰσ ἀριστοκρατίασ ἐπὶ τῆσ ἀρετῆσ·

εἰ γάρ τισ εἷσ ἀμείνων ἀνὴρ εἰή τῶν ἄλλων τῶν ἐν τῷ πολιτεύματι σπουδαίων ὄντων, τοῦτον εἶναι δεῖ κύριον κατὰ ταὐτὸ δίκαιον. οὐκοῦν εἰ καὶ τὸ πλῆθοσ εἶναί γε δεῖ κύριον διότι κρείττουσ εἰσὶ τῶν ὀλίγων, κἂν εἷσ ἢ πλείουσ μὲν τοῦ ἑνὸσ ἐλάττουσ δὲ τῶν πολλῶν κρείττουσ ὦσι τῶν ἄλλων, τούτουσ ἂν δέοι κυρίουσ εἶναι μᾶλλον ἢ τὸ πλῆθοσ. πάντα δὴ ταῦτ’ ἐοίκε φανερὸν ποιεῖν ὅτι τούτων τῶν ὁρ́ων οὐδεὶσ ὀρθόσ ἐστι καθ’ ὃν ἀξιοῦσιν αὐτοὶ μὲν ἄρχειν τοὺσ δ’ ἄλλουσ ὑπὸ σφῶν ἄρχεσθαι πάντασ.

καὶ γὰρ δὴ καὶ πρὸσ τοὺσ κατ’ ἀρετὴν ἀξιοῦντασ κυρίουσ εἶναι τοῦ πολιτεύματοσ, ὁμοίωσ δὲ καὶ τοὺσ κατὰ πλοῦτον, ἔχοιεν ἂν λέγειν τὰ πλήθη λόγον τινὰ δίκαιον·

οὐδὲν γὰρ κωλύει ποτὲ τὸ πλῆθοσ εἶναι βέλτιον· τῶν ὀλίγων καὶ πλουσιώτερον, οὐχ ὡσ καθ’ ἕκαστον ἀλλ’ ὡσ ἀθρόουσ. διὸ καὶ πρὸσ τὴν ἀπορίαν ἣν ζητοῦσι καὶ προβάλλουσί τινεσ ἐνδέχεται τοῦτον τὸν τρόπον ἀπαντᾶν.

ἀποροῦσι γάρ τινεσ πότερον τῷ νομοθέτῃ νομοθετητέον, βουλομένῳ τίθεσθαι τοὺσ ὀρθοτάτουσ νόμουσ, πρὸσ τὸ τῶν βελτιόνων συμφέρον ἢ πρὸσ τὸ τῶν πλειόνων, ὅταν συμβαίνῃ τὸ λεχθέν· τὸ δ’ ὀρθὸν ληπτέον ἴσωσ·

τὸ δ’ ἴσωσ ὀρθὸν πρὸσ τὸ τῆσ πόλεωσ ὅλησ συμφέρον καὶ πρὸσ τὸ κοινὸν τὸ τῶν πολιτῶν· καθ’ ἑκάστην δὲ πολιτείαν ἕτεροσ, πρὸσ δὲ τὴν ἀρίστην ὁ δυνάμενοσ καὶ προαιρούμενοσ ἄρχεσθαι καὶ ἄρχειν πρὸσ τὸν βίον τὸν κατ’ ἀρετήν.

εἰ δέ τισ ἔστιν εἷσ τοσοῦτον διαφέρων κατ’ ἀρετῆσ ὑπερβολήν, ἢ πλείουσ μὲν ἑνὸσ μὴ μέντοι δυνατοὶ πλήρωμα παρασχέσθαι πόλεωσ, ὥστε μὴ συμβλητὴν εἶναι τὴν τῶν ἄλλων ἀρετὴν πάντων μηδὲ τὴν δύναμιν αὐτῶν τὴν πολιτικὴν πρὸσ τὴν ἐκείνων, εἰ πλείουσ, εἰ δ’ εἷσ, τὴν ἐκείνου μόνον, οὐκέτι θετέον τούτουσ μέροσ πόλεωσ·

ἀδικήσονται γὰρ ἀξιούμενοι τῶν ἴσων, ἄνισοι τοσοῦτον κατ’ ἀρετὴν ὄντεσ καὶ τὴν πολιτικὴν δύναμιν·

ὥσπερ γὰρ θεὸν ἐν ἀνθρώποισ εἰκὸσ εἶναι τὸν τοιοῦτον.

ὅθεν δῆλον ὅτι καὶ τὴν νομοθεσίαν ἀναγκαῖον εἶναι περὶ τοὺσ ἴσουσ καὶ τῷ γένει καὶ τῇ δυνάμει, κατὰ δὲ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστι νόμοσ· αὐτοὶ γάρ εἰσι νόμοσ. καὶ γὰρ γελοῖοσ ἂν εἰή νομοθετεῖν τισ πειρώμενοσ κατ’ αὐτῶν. λέγοιεν γὰρ ἂν ἴσωσ ἅπερ Ἀντισθένησ ἔφη τοὺσ λέοντασ δημηγορούντων τῶν δασυπόδων καὶ τὸ ἴσον ἀξιούντων πάντασ ἔχειν. διὸ καὶ τίθενται τὸν ὀστρακισμὸν αἱ δημοκρατούμεναι πόλεισ, διὰ τὴν τοιαύτην αἰτίαν·

αὗται γὰρ δὴ δοκοῦσι διώκειν τὴν ἰσότητα μάλιστα πάντων, ὥστε τοὺσ δοκοῦντασ ὑπερέχειν δυνάμει διὰ πλοῦτον ἢ πολυφιλίαν ἤ τινα ἄλλην πολιτικὴν ἰσχὺν ὠστράκιζον καὶ μεθίστασαν ἐκ τῆσ πόλεωσ χρόνουσ ὡρισμένουσ. μυθολογεῖται δὲ καὶ τοὺσ Ἀργοναύτασ τὸν Ἡρακλέα καταλιπεῖν διὰ τοιαύτην αἰτίαν·

μετὰ τῶν πλωτήρων τῶν ἄλλων, ὡσ ὑπερβάλλοντα πολύ.

διὸ καὶ τοὺσ ψέγοντασ τὴν τυραννίδα καὶ τὴν Περιάνδρου Θρασυβούλῳ συμβουλίαν οὐχ ἁπλῶσ οἰητέον ὀρθῶσ ἐπιτιμᾶν φασὶ γὰρ τὸν Περίανδρον εἰπεῖν μὲν οὐδὲν πρὸσ τὸν πεμφθέντα κήρυκα περὶ τῆσ συμβουλίασ, ἀφαιροῦντα δὲ τοὺσ ὑπερέχοντασ τῶν σταχύων ὁμαλῦναι τὴν ἄρουραν· ὅθεν ἀγνοοῦντοσ μὲν τοῦ κήρυκοσ τοῦ γιγνομένου τὴν αἰτίαν, ἀπαγγείλαντοσ δὲ τὸ συμπεσόν, συννοῆσαι τὸν Θρασύβουλον ὅτι δεῖ τοὺσ ὑπερέχοντασ ἄνδρασ ἀναιρεῖν.

τοῦτο γὰρ οὐ μόνον συμφέρει τοῖσ τυράννοισ, οὐδὲ μόνον οἱ τύραννοι ποιοῦσιν, ἀλλ’ ὁμοίωσ ἔχει καὶ περὶ τὰσ ὀλιγαρχίασ καὶ τὰσ δημοκρατίασ· ὁ γὰρ ὀστρακισμὸσ τὴν αὐτὴν ἔχει δύναμιν τρόπον τινὰ τῷ κολούειν τοὺσ ὑπερέχοντασ καὶ φυγαδεύειν.

ὁ δὲ Περσῶν βασιλεὺσ Μήδουσ καὶ Βαβυλωνίουσ καὶ τῶν ἄλλων τοὺσ πεφρονηματισμένουσ διὰ τὸ γενέσθαι ποτ’ ἐπ’ ἀρχῆσ ἐπέκοπτε πολλάκισ.

τὸ δὲ πρόβλημα καθόλου περὶ πάσασ ἐστὶ τὰσ πολιτείασ, καὶ τὰσ ὀρθάσ·

αἱ μὲν γὰρ παρεκβεβηκυῖαι πρὸσ τὸ ἴδιον ἀποσκοποῦσαι τοῦτο δρῶσιν, οὐ μὴν ἀλλὰ περὶ τὰσ τὸ κοινὸν ἀγαθὸν ἐπισκοπούσασ τὸν αὐτὸν ἔχει τρόπον. δῆλον δὲ τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν καὶ ἐπιστημῶν·

οὔτε γὰρ γραφεὺσ ἐάσειεν ἂν τὸν ὑπερβάλλοντα πόδα τῆσ συμμετρίασ ἔχειν τὸ ζῷον, οὐδ’ εἰ διαφέροι τὸ κάλλοσ, οὔτε ναυπηγὸσ πρύμναν ἢ τῶν ἄλλων τι μορίων τῶν τῆσ νεώσ, οὐδὲ δὴ χοροδιδάσκαλοσ τὸν μεῖζον καὶ κάλλιον τοῦ παντὸσ χοροῦ φθεγγόμενον ἐάσει συγχορεύειν. ὥστε διὰ τοῦτο μὲν οὐδὲν κωλύει τοὺσ μονάρχουσ συμφωνεῖν ταῖσ πόλεσιν, εἰ τῆσ οἰκείασ ἀρχῆσ ὠφελίμου ταῖσ πόλεσιν οὔσησ τοῦτο δρῶσιν.

διὸ κατὰ τὰσ ὁμολογουμένασ ὑπεροχὰσ ἔχει τι δίκαιον πολιτικὸν ὁ λόγοσ ὁ περὶ τὸν ὀστρακισμόν.

βέλτιον μὲν οὖν τὸν νομοθέτην ἐξ ἀρχῆσ οὕτω συστῆσαι τὴν πολιτείαν ὥστε μὴ δεῖσθαι τοιαύτησ ἰατρείασ· δεύτεροσ δὲ πλοῦσ, ἂν συμβῇ, πειρᾶσθαι τοιούτῳ τινὶ διορθώματι διορθοῦν. ὅπερ οὐκ ἐγίγνετο περὶ τὰσ πόλεισ· οὐ γὰρ ἔβλεπον πρὸσ τὸ τῆσ πολιτείασ τῆσ οἰκείασ συμφέρον, ἀλλὰ στασιαστικῶσ ἐχρῶντο τοῖσ ὀστρακισμοῖσ.

ἐν μὲν οὖν ταῖσ παρεκβεβηκυίαισ πολιτείαισ ὅτι μὲν ἰδίᾳ συμφέρει καὶ δίκαιόν ἐστι, φανερόν, ἴσωσ δὲ καὶ ὅτι οὐχ ἁπλῶσ δίκαιον, καὶ τοῦτο φανερόν· ἀλλ’ ἐπὶ τῆσ ἀρίστησ πολιτείασ ἔχει πολλὴν ἀπορίαν, οὐ κατὰ τῶν ἄλλων ἀγαθῶν τὴν ὑπεροχήν, οἱο͂ν ἰσχύοσ καὶ πλούτου καὶ πολυφιλίασ, ἀλλὰ ἄν τισ γένηται διαφέρων κατ’ ἀρετήν, τί χρὴ ποιεῖν;

οὐ γὰρ δὴ φαῖεν ἂν δεῖν ἐκβάλλειν καὶ μεθιστάναι τὸν τοιοῦτον· ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἄρχειν γε τοῦ τοιούτου·

παραπλήσιον γὰρ κἂν εἰ τοῦ Διὸσ ἄρχειν ἀξιοῖεν, μερίζοντεσ τὰσ ἀρχάσ. λείπεται τοίνυν, ὅπερ ἐοίκε πεφυκέναι, πείθεσθαι τῷ τοιούτῳ πάντασ ἀσμένωσ, ὥστε βασιλέασ εἶναι τοὺσ τοιούτουσ ἀιδίουσ ἐν ταῖσ πόλεσιν. ἴσωσ δὲ καλῶσ ἔχει μετὰ τοὺσ εἰρημένουσ λόγουσ μεταβῆναι καὶ σκέψασθαι περὶ βασιλείασ·

φαμὲν γὰρ τῶν ὀρθῶν πολιτειῶν μίαν εἶναι ταύτην. σκεπτέον δὲ πότερον συμφέρει τῇ μελλούσῃ καλῶσ οἰκήσεσθαι καὶ πόλει καὶ χώρᾳ βασιλεύεσθαι, ἢ οὔ, ἀλλ’ ἄλλη τισ πολιτεία μᾶλλον, ἢ τισὶ μὲν συμφέρει τισὶ δ’ οὐ συμφέρει. δεῖ δὴ πρῶτον διελέσθαι πότερον ἕν τι γένοσ ἔστιν αὐτῆσ ἢ πλείουσ ἔχει διαφοράσ.

ῥᾴδιον δὴ τοῦτό γε καταμαθεῖν, ὅτι πλείω τε γένη περιέχει καὶ τῆσ ἀρχῆσ ὁ τρόποσ ἐστὶν οὐχ εἷσ πασῶν.

ἡ γὰρ ἐν τῇ Λακωνικῇ πολιτείᾳ δοκεῖ μὲν εἶναι βασιλεία μάλιστα τῶν κατὰ νόμον, οὐκ ἔστι δὲ κυρία πάντων, ἀλλ’ ὅταν ἐξέλθῃ τὴν χώραν ἡγεμών ἐστι τῶν πρὸσ τὸν πόλεμον· ἔτι δὲ τὰ πρὸσ τοὺσ θεοὺσ ἀποδέδοται τοῖσ βασιλεῦσιν.

αὕτη μὲν οὖν ἡ βασιλεία οἱο͂ν στρατηγία τισ αὐτοκρατόρων καὶ ἀίδιόσ ἐστιν· κτεῖναι γὰρ οὐ κύριοσ, εἰ μὴ ἔν τινι καιρῷ, καθάπερ ἐπὶ τῶν ἀρχαίων ἐν ταῖσ πολεμικαῖσ ἐξόδοισ, ἐν χειρὸσ νόμῳ. δηλοῖ δ’ Ὅμηροσ· ὁ γὰρ Ἀγαμέμνων κακῶσ μὲν ἀκούων ἠνείχετο ἐν ταῖσ ἐκκλησίαισ, ἐξελθόντων δὲ καὶ κτεῖναι κύριοσ ἦν·

λέγει γοῦν ὃν δέ κ’ ἐγὼν ἀπάνευθε μάχησ . . ,οὔ οἱἄρκιον ἐσσεῖται φυγέειν κύνασ ἠδ’ οἰωνούσ· πὰρ γὰρ ἐμοὶ θάνατοσ. ἓν μὲν οὖν τοῦτ’ εἶδοσ βασιλείασ, στρατηγία διὰ βίου, τούτων δ’ αἱ μὲν κατὰ γένοσ εἰσὶν αἱ δ’ αἱρεταί·

παρὰ ταύτην δ’ ἄλλο μοναρχίασ εἶδοσ, οἱαῖ παρ’ ἐνίοισ εἰσὶ βασιλεῖαι τῶν βαρβάρων.

ἔχουσι δ’ αὗται τὴν δύναμιν πᾶσαι παραπλησίαν τυραννίσιν, εἰσὶ δὲ καὶ κατὰ νόμον καὶ πάτριαι· διὰ γὰρ τὸ δουλικώτεροι εἶναι τὰ ἤθη φύσει οἱ μὲν βάρβαροι τῶν Ἑλλήνων, οἱ δὲ περὶ τὴν Ἀσίαν τῶν περὶ τὴν Εὐρώπην, ὑπομένουσι τὴν δεσποτικὴν ἀρχὴν οὐδὲν δυσχεραίνοντεσ. τυραννικαὶ μὲν οὖν διὰ τὸ τοιοῦτόν εἰσιν, ἀσφαλεῖσ δὲ διὰ τὸ πάτριαι καὶ κατὰ νόμον εἶναι.

καὶ ἡ φυλακὴ δὲ βασιλικὴ καὶ οὐ τυραννικὴ διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν. οἱ γὰρ πολῖται φυλάττουσιν ὅπλοισ τοὺσ βασιλεῖσ, τοὺσ δὲ τυράννουσ ξενικόν·

οἱ μὲν γὰρ κατὰ νόμον καὶ ἑκόντων οἱ δ’ ἀκόντων ἄρχουσιν, ὥσθ’ οἱ μὲν παρὰ τῶν πολιτῶν οἱ δ’ ἐπὶ τοὺσ πολίτασ ἔχουσι τὴν φυλακήν. δύο μὲν οὖν εἴδη ταῦτα μοναρχίασ, ἕτερον δ’ ὅπερ ἦν ἐν τοῖσ ἀρχαίοισ Ἕλλησιν, οὓσ καλοῦσιν αἰσυμνήτασ.

ἔστι δὲ τοῦθ’ ὡσ ἁπλῶσ εἰπεῖν αἱρετὴ τυραννίσ, διαφέρουσα δὲ τῆσ βαρβαρικῆσ οὐ τῷ μὴ κατὰ νόμον ἀλλὰ τῷ μὴ πάτριοσ εἶναι μόνον.

ἦρχον δ’ οἱ μὲν διὰ βίου τὴν ἀρχὴν ταύτην, οἱ δὲ μέχρι τινῶν ὡρισμένων χρόνων ἢ πράξεων, οἱο͂ν εἵλοντό ποτε Μυτιληναῖοι Πιττακὸν πρὸσ τοὺσ φυγάδασ ὧν προειστήκεσαν Ἀντιμενίδησ καὶ Ἀλκαῖοσ ὁ ποιητήσ. δηλοῖ δ’ Ἀλκαῖοσ ὅτι τύραννον εἵλοντο τὸν Πιττακὸν ἔν τινι τῶν σκολιῶν μελῶν· ἐπιτιμᾷ γὰρ ὅτι τὸν κακοπάτριδαΠίττακον πόλιοσ τᾶσ ἀχόλω καὶ βαρυδαίμονοσἐστάσαντο τύραννον μέγ’ ἐπαινέοντεσ ἀόλλεεσ.

αὗται μὲν οὖν εἰσί τε καὶ ἦσαν διὰ μὲν τὸ δεσποτικαὶ εἶναι τυραννικαί, διὰ δὲ τὸ αἱρεταὶ καὶ ἑκόντων βασιλικαί·

τέταρτον δ’ εἶδοσ μοναρχίασ βασιλικῆσ αἱ κατὰ τοὺσ ἡρωικοὺσ χρόνουσ ἑκούσιαί τε καὶ πάτριαι γιγνόμεναι κατὰ νόμον. διὰ γὰρ τὸ τοὺσ πρώτουσ γενέσθαι τοῦ πλήθουσ εὐεργέτασ κατὰ τέχνασ ἢ πόλεμον, ἢ διὰ τὸ συναγαγεῖν ἢ πορίσαι χώραν, ἐγίγνοντο βασιλεῖσ ἑκόντων καὶ τοῖσ παραλαμβάνουσι πάτριοι.

κύριοι δ’ ἦσαν τῆσ τε κατὰ πόλεμον ἡγεμονίασ καὶ τῶν θυσιῶν, ὅσαι μὴ ἱερατικαί, καὶ πρὸσ τούτοισ τὰσ δίκασ ἔκρινον. τοῦτο δ’ ἐποίουν οἱ μὲν οὐκ ὀμνύοντεσ οἱ δ’ ὀμνύοντεσ·

ὁ δ’ ὁρ́κοσ ἦν τοῦ σκήπτρου ἐπανάτασισ. οἱ μὲν οὖν ἐπὶ τῶν ἀρχαίων χρόνων καὶ τὰ κατὰ πόλιν καὶ τὰ ἔνδημα καὶ τὰ ὑπερόρια συνεχῶσ ἦρχον· δὲ τὰ μὲν αὐτῶν παριέντων τῶν βασιλέων, τὰ δὲ τῶν ὄχλων παραιρουμένων, ἐν μὲν ταῖσ ἄλλαισ πόλεσιν αἱ θυσίαι κατελείφθησαν τοῖσ βασιλεῦσι μόνον, ὅπου δ’ ἄξιον εἰπεῖν εἶναι βασιλείαν, ἐν τοῖσ ὑπερορίοισ τῶν πολεμικῶν τὴν ἡγεμονίαν μόνον εἶχον.

βασιλείασ μὲν οὖν εἴδη ταῦτα, τέτταρα τὸν ἀριθμόν, μία μὲν ἡ περὶ τοὺσ ἡρωικοὺσ χρόνουσ αὕτη δ’ ἦν ἑκόντων μέν, ἐπὶ τισὶ δ’ ὡρισμένοισ·

στρατηγόσ τε γὰρ ἦν καὶ δικαστὴσ ὁ βασιλεύσ, καὶ τῶν πρὸσ τοὺσ θεοὺσ κύριοσ, δευτέρα δ’ ἡ βαρβαρική αὕτη δ’ ἐστὶν ἐκ γένουσ ἀρχὴ δεσποτικὴ κατὰ νόμον, τρίτη δὲ ἣν αἰσυμνητείαν προσαγορεύουσιν αὕτη δ’ ἐστὶν αἱρετὴ τυραννίσ, τετάρτη δ’ ἡ Λακωνικὴ τούτων αὕτη δ’ ἐστὶν ὡσ εἰπεῖν ἁπλῶσ στρατηγία κατὰ γένοσ ἀίδιοσ. αὗται μὲν οὖν τοῦτον τὸν τρόπον διαφέρουσιν ἀλλήλων·

κύριοσ εἷσ ὤν, ὥσπερ ἕκαστον ἔθνοσ καὶ πόλισ ἑκάστη τῶν κοινῶν, τεταγμένη κατὰ τὴν οἰκονομικήν.

ὥσπερ γὰρ ἡ οἰκονομικὴ βασιλεία τισ οἰκίασ ἐστίν, οὕτωσ ἡ παμβασιλεία πόλεωσ καὶ ἔθνουσ ἑνὸσ ἢ πλειόνων οἰκονομία. Σχεδὸν δὴ δύο ἐστὶν ὡσ εἰπεῖν εἴδη βασιλείασ περὶ ὧν σκεπτέον, αὕτη τε καὶ ἡ Λακωνική· τῶν γὰρ ἄλλων αἱ πολλαὶ μεταξὺ τούτων εἰσίν·

ἐλαττόνων μὲν γὰρ κύριοι τῆσ παμβασιλείασ, πλειόνων δ’ εἰσὶ τῆσ Λακωνικῆσ. ὥστε τὸ σκέμμα σχεδὸν περὶ δυοῖν ἐστιν, ἓν μὲν πότερον συμφέρει ταῖσ πόλεσι στρατηγὸν ἀίδιον εἶναι, καὶ τοῦτον ἢ κατὰ γένοσ ἢ κατὰ μέροσ, ἢ οὐ συμφέρει, ἓν δὲ πότερον ἕνα συμφέρει κύριον εἶναι πάντων, ἢ οὐ συμφέρει. τὸ μὲν οὖν περὶ τῆσ τοιαύτησ στρατηγίασ ἐπισκοπεῖν νόμων ἔχει μᾶλλον εἶδοσ ἢ πολιτείασ ἐν ἁπάσαισ γὰρ ἐνδέχεται γίγνεσθαι τοῦτο ταῖσ πολιτείαισ, ὥστ’ ἀφείσθω τὴν πρώτην·

ὁ δὲ λοιπὸσ τρόποσ τῆσ βασιλείασ πολιτείασ εἶδόσ ἐστιν, ὥστε περὶ τούτου δεῖ θεωρῆσαι καὶ τὰσ ἀπορίασ ἐπιδραμεῖν τὰσ ἐνούσασ.

ἀρχὴ δ’ ἐστὶ τῆσ ζητήσεωσ αὕτη, πότερον συμφέρει μᾶλλον ὑπὸ τοῦ ἀρίστου ἀνδρὸσ ἄρχεσθαι ἢ ὑπὸ τῶν ἀρίστων νόμων. νομίζουσι συμφέρειν βασιλεύεσθαι τὸ καθόλου μόνον οἱ νόμοι λέγειν, ἀλλ’ οὐ πρὸσ τὰ προσπίπτοντα ἐπιτάττειν, ὥστ’ ἐν ὁποιᾳοῦν τέχνῃ τὸ κατὰ γράμματ’ ἄρχειν ἠλίθιον καὶ ἐν Αἰγύπτῳ μετὰ τὴν τετρήμερον κινεῖν ἔξεστι τοῖσ ἰατροῖσ, ἐὰν δὲ πρότερον, ἐπὶ τῷ αὑτοῦ κινδύνῳ.

φανερὸν τοίνυν ὡσ οὐκ ἔστιν ἡ κατὰ γράμματα καὶ νόμουσ ἀρίστη πολιτεία, διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν. ἀλλὰ μὴν κἀκεῖνον δεῖ ὑπάρχειν τὸν λόγον, τὸν καθόλου, τοῖσ ἄρχουσιν.

κρεῖττον δ’ ᾧ μὴ πρόσεστι τὸ παθητικὸν ὅλωσ ἢ ᾧ συμφυέσ· τῷ μὲν οὖν νόμῳ τοῦτο οὐχ ὑπάρχει, ψυχὴν δ’ ἀνθρωπίνην ἀνάγκη τοῦτ’ ἔχειν πᾶσαν. ἀλλ’ ἴσωσ ἂν φαίη τισ ὡσ ἀντὶ τούτου βουλεύσεται περὶ τῶν καθ’ ἕκαστα κάλλιον.

ὅτι μὲν τοίνυν ἀνάγκη νομοθέτην αὐτὸν εἶναι, δῆλον, καὶ κεῖσθαι νόμουσ, ἀλλὰ μὴ κυρίουσ ᾗ παρεκβαίνουσιν, ἐπεὶ περὶ τῶν γ’ ἄλλων εἶναι δεῖ κυρίουσ· ὅσα δὲ μὴ δυνατὸν τὸν νόμον κρίνειν ἢ ὅλωσ ἢ εὖ, πότερον ἕνα τὸν ἄριστον δεῖ ἄρχειν ἢ πάντασ; καὶ γὰρ νῦν συνιόντεσ δικάζουσι καὶ βουλεύονται καὶ κρίνουσιν, αὗται δ’ αἱ κρίσεισ εἰσὶ πᾶσαι περὶ τῶν καθ’ ἕκαστον.

καθ’ ἕνα μὲν οὖν συμβαλλόμενοσ ὁστισοῦν ἴσωσ χείρων· ἀλλ’ ἐστὶν ἡ πόλισ ἐκ πολλῶν, ὥσπερ δ’ ἑστίασισ συμφορητὸσ καλλίων μιᾶσ καὶ ἁπλῆσ· διὰ τοῦτο καὶ κρίνει ἄμεινον ὄχλοσ πολλὰ ἢ εἷσ ὁστισοῦν.

ἔτι μᾶλλον ἀδιάφθορον τὸ πολύ ‐ καθάπερ ὕδωρ τὸ πλεῖον, οὕτω καὶ τὸ πλῆθοσ τῶν ὀλίγων ἀδιαφθορώτερον·

ἐκεῖ δ’ ἔργον ἅμα πάντασ ὀργισθῆναι καὶ ἁμαρτεῖν.

ἔστω δὲ τὸ πλῆθοσ οἱ ἐλεύθεροι, μηδὲν παρὰ τὸν νόμον πράττοντεσ ἀλλ’ ἢ περὶ ὧν ἐκλείπειν ἀναγκαῖον αὐτόν. ἄρχων, ἢ μᾶλλον οἱ πλείουσ μὲν τὸν ἀριθμὸν ἀγαθοὶ δὲ πάντεσ;

ἢ δῆλον ὡσ οἱ πλείουσ;

"ἀλλ’ οἱ μὲν στασιάσουσιν ὁ δὲ εἷσ ἀστασίαστοσ. " ἀλλὰ πρὸσ τοῦτ’ ἀντιθετέον ἴσωσ ὅτι σπουδαῖοι τὴν ψυχήν, ὥσπερ κἀκεῖνοσ ὁ εἷσ. εἰ δὴ τὴν μὲν τῶν πλειόνων ἀρχὴν ἀγαθῶν δ’ ἀνδρῶν πάντων ἀριστοκρατίαν θετέον, τὴν δὲ τοῦ ἑνὸσ βασιλείαν, αἱρετώτερον ἂν εἰή ταῖσ πόλεσιν ἀριστοκρατία βασιλείασ, καὶ μετὰ δυνάμεωσ καὶ χωρὶσ δυνάμεωσ οὔσησ τῆσ ἀρχῆσ, ἂν ᾖ λαβεῖν πλείουσ ὁμοίουσ. καὶ διὰ τοῦτ’ ἴσωσ ἐβασιλεύοντο πρότερον, ὅτι σπάνιον ἦν εὑρεῖν ἄνδρασ πολὺ διαφέροντασ κατ’ ἀρετήν, ἄλλωσ τε καὶ τότε μικρὰσ οἰκοῦντασ πόλεισ.

ἔτι δ’ ἀπ’ εὐεργεσίασ καθίστασαν τοὺσ βασιλεῖσ, ὅπερ ἐστὶν ἔργον τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν.

ἐπεὶ δὲ συνέβαινε γίγνεσθαι πολλοὺσ ὁμοίουσ πρὸσ ἀρετήν, οὐκέτι ὑπέμενον ἀλλ’ ἐζήτουν κοινόν τι καὶ πολιτείαν καθίστασαν. ἐπεὶ δὲ χείρουσ γιγνόμενοι ἐχρηματίζοντο ἀπὸ τῶν κοινῶν, ἐντεῦθέν ποθεν εὔλογον γενέσθαι τὰσ ὀλιγαρχίασ· ἔντιμον γὰρ ἐποίησαν τὸν πλοῦτον.

ἐκ δὲ τούτων πρῶτον εἰσ τυραννίδασ μετέβαλλον, ἐκ δὲ τῶν τυραννίδων εἰσ δημοκρατίαν· αἰεὶ γὰρ εἰσ ἐλάττουσ ἄγοντεσ δι’ αἰσχροκέρδειαν ἰσχυρότερον τὸ πλῆθοσ κατέστησαν, ὥστ’ ἐπιθέσθαι καὶ γενέσθαι δημοκρατίασ. ἐπεὶ δὲ καὶ μείζουσ εἶναι συμβέβηκε τὰσ πόλεισ, ἴσωσ οὐδὲ ῥᾴδιον ἔτι γίγνεσθαι πολιτείαν ἑτέραν παρὰ δημοκρατίαν.

εἰ δὲ δή τισ ἄριστον θείη τὸ βασιλεύεσθαι ταῖσ πόλεσιν, πῶσ ἕξει τὰ περὶ τῶν τέκνων;

πότερον καὶ τὸ γένοσ δεῖ βασιλεύειν; ἀλλὰ γιγνομένων ὁποῖοί τινεσ ἔτυχον, βλαβερόν. "ἀλλ’ οὐ παραδώσει κύριοσ ὢν τοῖσ τέκνοισ. " ἀλλ’ οὐκ ἔτι τοῦτο ῥᾴδιον πιστεῦσαι·

χαλεπὸν γάρ, καὶ μείζονοσ ἀρετῆσ ἢ κατ’ ἀνθρωπίνην φύσιν. ἔχει δ’ ἀπορίαν καὶ περὶ τῆσ δυνάμεωσ, πότερον ἔχειν δεῖ τὸν μέλλοντα βασιλεύειν ἰσχύν τινα περὶ αὑτόν, ᾗ δυνήσεται βιάζεσθαι τοὺσ μὴ βουλομένουσ πειθαρχεῖν, ἢ πῶσ ἐνδέχεται τὴν ἀρχὴν διοικεῖν; εἰ γὰρ καὶ κατὰ νόμον εἰή κύριοσ, μηδὲν πράττων κατὰ τὴν αὑτοῦ βούλησιν παρὰ τὸν νόμον, ὅμωσ ἀναγκαῖον ὑπάρχειν αὐτῷ δύναμιν ᾗ φυλάξει τοὺσ νόμουσ.

τάχα μὲν οὖν τὰ περὶ τὸν βασιλέα τὸν τοιοῦτον οὐ χαλεπὸν διορίσαι· τοῖσ Συρακουσίοισ διδόναι τοσούτουσ τοὺσ φύλακασ.

περὶ δὲ τοῦ βασιλέωσ τοῦ κατὰ τὴν αὑτοῦ βούλησιν πάντα πράττοντοσ ὅ τε λόγοσ ἐφέστηκε νῦν καὶ ποιητέον τὴν σκέψιν.

ὁ μὲν γὰρ κατὰ νόμον λεγόμενοσ βασιλεὺσ οὐκ ἔστιν εἶδοσ, καθάπερ εἴπομεν, πολιτείασ ἐν πάσαισ γὰρ ὑπάρχειν ἐνδέχεται στρατηγίαν ἀίδιον, οἱο͂ν ἐν δημοκρατίᾳ καὶ ἀριστοκρατίᾳ, καὶ πολλοὶ ποιοῦσιν ἕνα κύριον τῆσ διοικήσεωσ· τοιαύτη γὰρ ἀρχή τισ ἔστι καὶ περὶ Ἐπίδαμνον, καὶ περὶ Ὀποῦντα δὲ κατά τι μέροσ ἔλαττον·

περὶ δὲ τῆσ παμβασιλείασ καλουμένησ αὕτη δ’ ἐστὶ καθ’ ἣν ἄρχει πάντων κατὰ τὴν ἑαυτοῦ βούλησιν ὁ βασιλεύσ δοκεῖ δέ τισιν οὐδὲ κατὰ φύσιν εἶναι τὸ κύριον ἕνα πάντων εἶναι τῶν πολιτῶν, ὅπου συνέστηκεν ἐξ ὁμοίων ἡ πόλισ· τοῖσ γὰρ ὁμοίοισ φύσει τὸ αὐτὸ δίκαιον ἀναγκαῖον καὶ τὴν αὐτὴν ἀξίαν κατὰ φύσιν εἶναι, ὥστ’ εἴπερ καὶ τὸ ἴσην ἔχειν τοὺσ ἀνίσουσ τροφὴν ἢ ἐσθῆτα βλαβερὸν τοῖσ σώμασιν, οὕτωσ ἔχειν καὶ τὰ περὶ τὰσ τιμάσ·

ὁμοίωσ τοίνυν καὶ τὸ ἄνισον τοὺσ ἴσουσ·

διόπερ οὐδένα μᾶλλον ἄρχειν ἢ ἄρχεσθαι δίκαιον, καὶ τὸ ἀνὰ μέροσ τοίνυν ὡσαύτωσ. τοῦτο δ’ ἤδη νόμοσ· ἡ γὰρ τάξισ νόμοσ. τὸν ἄρα νόμον ἄρχειν αἱρετώτερον μᾶλλον ἢ τῶν πολιτῶν ἕνα τινά, κατὰ τὸν αὐτὸν δὲ λόγον τοῦτον, κἂν εἴ τινασ ἄρχειν βέλτιον, τούτουσ καταστατέον νομοφύλακασ καὶ ὑπηρέτασ τοῖσ νόμοισ· ἀναγκαῖον γὰρ εἶναί τινασ ἀρχάσ, ἀλλ’ οὐχ ἕνα τοῦτον εἶναί φασι δίκαιον, ὁμοίων γε ὄντων πάντων.

ἀλλὰ μὴν ὅσα γε μὴ δοκεῖ δύνασθαι διορίζειν ὁ νόμοσ, οὐδ’ ἄνθρωποσ ἂν δύναιτο γνωρίζειν. ἀλλ’ ἐπίτηδεσ παιδεύσασ ὁ νόμοσ ἐφίστησι τὰ λοιπὰ τῇ δικαιοτάτῃ γνώμῃ κρίνειν καὶ διοικεῖν τοὺσ ἄρχοντασ.

ἔτι δ’ ἐπανορθοῦσθαι δίδωσιν ὅ τι ἂν δόξῃ πειρωμένοισ ἄμεινον εἶναι τῶν κειμένων. ὁ μὲν οὖν τὸν νόμον κελεύων ἄρχειν δοκεῖ κελεύειν ἄρχειν τὸν θεὸν καὶ τὸν νοῦν μόνουσ, ὁ δ’ ἄνθρωπον κελεύων προστίθησι καὶ θηρίον· ἥ τε γὰρ ἐπιθυμία τοιοῦτον, καὶ ὁ θυμὸσ ἄρχοντασ διαστρέφει καὶ τοὺσ ἀρίστουσ ἄνδρασ.

διόπερ ἄνευ ὀρέξεωσ νοῦσ ὁ νόμοσ ἐστίν. τὸ δὲ τῶν τεχνῶν εἶναι δοκεῖ παράδειγμα ψεῦδοσ, ὅτι τὸ κατὰ γράμματα ἰατρεύεσθαι φαῦλον, ἀλλὰ αἱρετώτερον χρῆσθαι τοῖσ ἔχουσι τὰσ τέχνασ. οἱ μὲν γὰρ οὐδὲν διὰ φιλίαν παρὰ τὸν λόγον ποιοῦσιν, ἀλλ’ ἄρνυνται τὸν μισθὸν τοὺσ κάμνοντασ ὑγιάσαντεσ·

διὰ κέρδοσ, τότε τὴν ἐκ τῶν γραμμάτων θεραπείαν ζητήσαιεν ἂν μᾶλλον.

ἀλλὰ μὴν εἰσάγονταί γ’ ἐφ’ ἑαυτοὺσ οἱ ἰατροὶ κάμνοντεσ ἄλλουσ ἰατροὺσ καὶ οἱ παιδοτρίβαι γυμναζόμενοι παιδοτρίβασ, ὡσ οὐ δυνάμενοι κρίνειν τὸ ἀληθὲσ διὰ τὸ κρίνειν περί τε οἰκείων καὶ ἐν πάθει ὄντεσ.

ὥστε δῆλον ὅτι τὸ δίκαιον ζητοῦντεσ τὸ μέσον ζητοῦσιν· ὁ γὰρ νόμοσ τὸ μέσον. ἔτι κυριώτεροι καὶ περὶ κυριωτέρων τῶν κατὰ γράμματα νόμων οἱ κατὰ τὰ ἔθη εἰσίν, ὥστ’ εἰ τῶν κατὰ γράμματα ἄνθρωποσ ἄρχων ἀσφαλέστεροσ, ἀλλ’ οὐ τῶν κατὰ τὸ ἔθοσ.

ἀλλὰ μὴν οὐδὲ ῥᾴδιον ἐφορᾶν πολλὰ τὸν ἕνα·

δεήσει ἄρα πλείονασ εἶναι τοὺσ ὑπ’ αὐτοῦ καθισταμένουσ ἄρχοντασ, ὥστε τί διαφέρει τοῦτο ἐξ ἀρχῆσ εὐθὺσ ὑπάρχειν ἢ τὸν ἕνα καταστῆσαι τοῦτον τὸν τρόπον; ἔτι, ὃ καὶ πρότερον εἰρημένον ἐστίν, εἴπερ ὁ ἀνὴρ ὁ σπουδαῖοσ, διότι βελτίων, ἄρχειν δίκαιοσ, τοῦ γε ἑνὸσ οἱ δύο ἀγαθοὶ βελτίουσ·

τοῦτο γάρ ἐστι τὸ σύν τε δύ’ ἐρχομένω καὶ ἡ εὐχὴ τοῦ Ἀγαμέμνονοσ τοιοῦτοι δέκα μοι συμφράδμονεσ. εἰσὶ δὲ καὶ νῦν περὶ ἐνίων αἱ ἀρχαὶ κύριαι κρίνειν, ὥσπερ ὁ δικαστήσ, περὶ ὧν ὁ νόμοσ ἀδυνατεῖ διορίζειν, ἐπεὶ περὶ ὧν γε δυνατόσ, οὐδεὶσ ἀμφισβητεῖ περὶ τούτων ὡσ οὐκ ἂν ἄριστα ὁ νόμοσ ἄρξειε καὶ κρίνειεν.

ἀλλ’ ἐπειδὴ τὰ μὲν ἐνδέχεται περιληφθῆναι τοῖσ νόμοισ τὰ δὲ ἀδύνατα, ταῦτ’ ἐστὶν ἃ ποιεῖ διαπορεῖν καὶ ζητεῖν πότερον τὸν ἄριστον νόμον ἄρχειν αἱρετώτερον ἢ τὸν ἄνδρα τὸν ἄριστον· περὶ ὧν γὰρ βουλεύονται νομοθετῆσαι τῶν ἀδυνάτων ἐστίν.

ἕνα μόνον ἀλλὰ πολλούσ.

κρίνει γὰρ ἕκαστοσ ἄρχων πεπαιδευμένοσ ὑπὸ τοῦ νόμου καλῶσ, ἄτοπον τ’ ἴσωσ ἂν εἶναι δόξειεν εἰ βέλτιον ἴδοι τισ δυοῖν ὄμμασι καὶ δυσὶν ἀκοαῖσ κρίνων καὶ πράττων δυσὶ ποσὶ καὶ χερσίν, ἢ πολλοὶ πολλοῖσ·

ἐπεὶ καὶ νῦν ὀφθαλμοὺσ πολλοὺσ οἱ μόναρχοι ποιοῦσιν αὑτῶν καὶ ὦτα καὶ χεῖρασ καὶ πόδασ· τοὺσ γὰρ τῇ ἀρχῇ καὶ αὑτοῖσ φίλουσ ποιοῦνται συνάρχουσ.

μὴ φίλοι μὲν οὖν ὄντεσ οὐ ποιήσουσι κατὰ τὴν τοῦ μονάρχου προαίρεσιν· εἰ δὲ φίλοι κἀκείνου καὶ τῆσ ἀρχῆσ, ὅ γε φίλοσ ἴσοσ καὶ ὅμοιοσ, ὥστ’ εἰ τούτουσ οἰέται δεῖν ἄρχειν, τοὺσ ἴσουσ καὶ ὁμοίουσ ἄρχειν οἰέται δεῖν ὁμοίωσ. ἃ μὲν οὖν οἱ διαμφισβητοῦντεσ πρὸσ τὴν βασιλείαν λέγουσι, σχεδὸν ταῦτ’ ἐστίν.

ἀλλ’ ἴσωσ ταῦτ’ ἐπὶ μὲν τινῶν ἔχει τὸν τρόπον τοῦτον, ἐπὶ δὲ τινῶν οὐχ οὕτωσ. ἔστι γάρ τι φύσει δεσποτικὸν καὶ ἄλλο βασιλευτικὸν καὶ ἄλλο πολιτικὸν καὶ δίκαιον καὶ συμφέρον ἄλλο ἄλλοισ· τυραννικὸν δ’ οὐκ ἔστι κατὰ φύσιν, οὐδὲ τῶν ἄλλων πολιτειῶν ὅσαι παρεκβάσεισ εἰσί· ταῦτα γὰρ γίνεται παρὰ φύσιν.

ἀλλ’ ἐκ τῶν εἰρημένων γε φανερὸν ὡσ ἐν μὲν τοῖσ ὁμοίοισ καὶ ἴσοισ οὔτε συμφέρον ἐστὶν οὔτε δίκαιον ἕνα κύριον εἶναι πάντων, οὔτε μὴ νόμων ὄντων, ἀλλ’ ὡσ αὐτὸν ὄντα νόμον, οὔτε νόμων ὄντων, οὔτε ἀγαθὸν ἀγαθῶν οὔτε μὴ ἀγαθῶν μὴ ἀγαθόν, οὐδ’ ἂν κατ’ ἀρετὴν ἀμείνων ᾖ, εἰ μὴ τρόπον τινά.

τίσ δ’ ὁ τρόποσ, λεκτέον· εἴρηται δέ πωσ ἤδη καὶ πρότερον.

πρῶτον δὲ διοριστέον τί τὸ βασιλευτὸν καὶ τί τὸ ἀριστοκρατικὸν καὶ τί τὸ πολιτικόν.

δὲ ὃ πέφυκε φέρειν πλῆθοσ ἄρχεσθαι δυνάμενον τὴν τῶν ἐλευθέρων ἀρχὴν ὑπὸ τῶν κατ’ ἀρετὴν ἡγεμονικῶν πρὸσ πολιτικὴν ἀρχήν, πολιτικὸν δὲ ἐν ᾧ πέφυκεν ἐγγίνεσθαι πλῆθοσ πολεμικὸν δυνάμενον ἄρχεσθαι καὶ ἄρχειν κατὰ νόμον τὸν κατ’ ἀξίαν διανέμοντα τοῖσ εὐπόροισ τὰσ ἀρχάσ.

ὅταν οὖν ἢ γένοσ ὅλον ἢ καὶ τῶν ἄλλων ἕνα τινὰ συμβῇ διαφέροντα γενέσθαι κατ’ ἀρετὴν τοσοῦτον ὥσθ’ ὑπερέχειν τὴν ἐκείνου τῆσ τῶν ἄλλων πάντων, τότε δίκαιον τὸ γένοσ εἶναι τοῦτο βασιλικὸν καὶ κύριον πάντων, καὶ βασιλέα τὸν ἕνα τοῦτον. οὐ μόνον οὕτωσ ἔχει κατὰ τὸ δίκαιον ὃ προφέρειν εἰώθασιν οἱ τὰσ πολιτείασ καθιστάντεσ, οἵ τε τὰσ ἀριστοκρατικὰσ καὶ οἱ τὰσ ὀλιγαρχικὰσ καὶ πάλιν οἱ τὰσ δημοκρατικάσ πάντεσ γὰρ καθ’ ὑπεροχὴν ἀξιοῦσιν, ἀλλὰ ὑπεροχὴν οὐ τὴν αὐτήν, ἀλλὰ <καὶ> κατὰ τὸ πρότερον λεχθέν.

οὔτε γὰρ κτείνειν ἢ φυγαδεύειν οὐδ’ ὀστρακίζειν δή που τὸν τοιοῦτον πρέπον ἐστίν, οὔτ’ ἀξιοῦν ἄρχεσθαι κατὰ μέροσ· οὐ γὰρ πέφυκε τὸ μέροσ ὑπερέχειν τοῦ παντόσ, τῷ δὲ τὴν τηλικαύτην ὑπερβολὴν ἔχοντι τοῦτο συμβέβηκεν.

ὥστε λείπεται μόνον τὸ πείθεσθαι τῷ τοιούτῳ καὶ κύριον εἶναι μὴ κατὰ μέροσ τοῦτον ἀλλ’ ἁπλῶσ. περὶ μὲν οὖν βασιλείασ, τίνασ ἔχει διαφοράσ, καὶ πότερον οὐ συμφέρει ταῖσ πόλεσιν ἢ συμφέρει, καὶ τίσι, καὶ πῶσ, διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον.

ὥστ’ ἔσται καὶ παιδεία καὶ ἔθη ταὐτὰ σχεδὸν τὰ ποιοῦντα σπουδαῖον ἄνδρα καὶ τὰ ποιοῦντα πολιτικὸν καὶ βασιλικόν.

διωρισμένων δὲ τούτων περὶ τῆσ πολιτείασ ἤδη πειρατέον λέγειν τῆσ ἀρίστησ, τίνα πέφυκε γίγνεσθαι τρόπον καὶ καθίστασθαι πῶσ. ἀνάγκη δὴ τὸν μέλλοντα περὶ αὐτῆσ ποιήσασθαι τὴν προσήκουσαν σκέψιν.

상위

Aristotle (아리스토텔레스)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION