헬라어 문장 검색 - ΑριστόΝιξομαξ́5́

(아리스토텔레스, 니코마코스 윤리학, Book 5)

περὶ δὲ δικαιοσύνησ καὶ ἀδικίασ σκεπτέον, περὶ ποίασ τε τυγχάνουσιν οὖσαι πράξεισ, καὶ ποία μεσότησ ἐστὶν ἡ δικαιοσύνη, καὶ τὸ δίκαιον τίνων μέσον. ἡ δὲ σκέψισ ἡμῖν ἔστω κατὰ τὴν αὐτὴν μέθοδον τοῖσ προειρημένοισ.

ὁρῶμεν δὴ πάντασ τὴν τοιαύτην ἕξιν βουλομένουσ λέγειν δικαιοσύνην, ἀφ’ ἧσ πρακτικοὶ τῶν δικαίων εἰσὶ καὶ ἀφ’ ἧσ δικαιοπραγοῦσι καὶ βούλονται τὰ δίκαια· τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ περὶ ἀδικίασ, ἀφ’ ἧσ ἀδικοῦσι καὶ βούλονται τὰ ἄδικα. διὸ καὶ ἡμῖν πρῶτον ὡσ ἐν τύπῳ ὑποκείσθω ταῦτα.

οὐδὲ γὰρ τὸν αὐτὸν ἔχει τρόπον ἐπί τε τῶν ἐπιστημῶν καὶ δυνάμεων καὶ ἐπὶ τῶν ἕξεων. δύναμισ μὲν γὰρ καὶ ἐπιστήμη δοκεῖ τῶν ἐναντίων ἡ αὐτὴ εἶναι, ἕξισ δ’ ἡ ἐναντία τῶν ἐναντίων οὔ, οἱο͂ν ἀπὸ τῆσ ὑγιείασ οὐ πράττεται τὰ ἐναντία, ἀλλὰ τὰ ὑγιεινὰ μόνον· λέγομεν γὰρ ὑγιεινῶσ βαδίζειν, ὅταν βαδίζῃ ὡσ ἂν ὁ ὑγιαίνων.

πολλάκισ μὲν οὖν γνωρίζεται ἡ ἐναντία ἕξισ ἀπὸ τῆσ ἐναντίασ, πολλάκισ δὲ αἱ ἕξεισ ἀπὸ τῶν ὑποκειμένων· καχεξία φανερὰ γίνεται, καὶ ἐκ τῶν εὐεκτικῶν ἡ εὐεξία καὶ ἐκ ταύτησ τὰ εὐεκτικά.

εἰ γάρ ἐστιν ἡ εὐεξία πυκνότησ σαρκόσ, ἀνάγκη καὶ τὴν καχεξίαν εἶναι μανότητα σαρκὸσ καὶ τὸ εὐεκτικὸν τὸ ποιητικὸν πυκνότητοσ ἐν σαρκί. ἀκολουθεῖ δ’ ὡσ ἐπὶ τὸ πολύ, ἐὰν θάτερον πλεοναχῶσ λέγηται, καὶ θάτερον πλεοναχῶσ λέγεσθαι, οἱο͂ν εἰ τὸ δίκαιον, καὶ τὸ ἄδικον. ἐοίκε δὲ πλεοναχῶσ λέγεσθαι ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ ἀδικία, ἀλλὰ διὰ τὸ σύνεγγυσ εἶναι τὴν ὁμωνυμίαν αὐτῶν λανθάνει καὶ οὐχ ὥσπερ ἐπὶ τῶν πόρρω δήλη μᾶλλον, ἡ γὰρ διαφορὰ πολλὴ ἡ κατὰ τὴν ἰδέαν οἱο͂ν ὅτι καλεῖται κλεὶσ ὁμωνύμωσ ἥ τε ὑπὸ τὸν αὐχένα τῶν ζῴων καὶ ᾗ τὰσ θύρασ κλείουσιν.

εἰλήφθω δὴ ὁ ἄδικοσ ποσαχῶσ λέγεται.

δοκεῖ δὴ ὅ τε παράνομοσ ἄδικοσ εἶναι καὶ ὁ πλεονέκτησ καὶ ἄνισοσ, ὥστε δῆλον ὅτι καὶ ὁ δίκαιοσ ἔσται ὅ τε νόμιμοσ καὶ ὁ ἴσοσ. τὸ μὲν δίκαιον ἄρα τὸ νόμιμον καὶ τὸ ἴσον, τὸ δ’ ἄδικον τὸ παράνομον καὶ τὸ ἄνισον. ἐπεὶ δὲ πλεονέκτησ ὁ ἄδικοσ, περὶ τἀγαθὰ ἔσται, οὐ πάντα, ἀλλὰ περὶ ὅσα εὐτυχία καὶ ἀτυχία, ἃ ἐστὶ μὲν ἁπλῶσ ἀεὶ ἀγαθά, τινὶ δ’ οὐκ ἀεί.

οἱ δ’ ἄνθρωποι ταῦτα εὔχονται καὶ διώκουσιν· δεῖ δ’ οὔ, ἀλλ’ εὔχεσθαι μὲν τὰ ἁπλῶσ ἀγαθὰ καὶ αὑτοῖσ ἀγαθὰ εἶναι, αἱρεῖσθαι δὲ τὰ αὑτοῖσ ἀγαθά.

ὁ δ’ ἄδικοσ οὐκ ἀεὶ τὸ πλέον αἱρεῖται, ἀλλὰ καὶ τὸ ἔλαττον ἐπὶ τῶν ἁπλῶσ κακῶν· ἀλλ’ ὅτι δοκεῖ καὶ τὸ μεῖον κακὸν ἀγαθόν πωσ εἶναι, τοῦ δ’ ἀγαθοῦ ἐστὶν ἡ πλεονεξία, διὰ τοῦτο δοκεῖ πλεονέκτησ εἶναι. ἔστι δ’ ἄνισοσ·

τοῦτο γὰρ περιέχει καὶ κοινόν. ἐπεὶ δ’ ὁ παράνομοσ ἄδικοσ ἦν ὁ δὲ νόμιμοσ δίκαιοσ, δῆλον ὅτι πάντα τὰ νόμιμά ἐστί πωσ δίκαια· τά τε γὰρ ὡρισμένα ὑπὸ τῆσ νομοθετικῆσ νόμιμά ἐστι, καὶ ἕκαστον τούτων δίκαιον εἶναί φαμεν. οἱ δὲ νόμοι ἀγορεύουσι περὶ ἁπάντων, στοχαζόμενοι ἢ τοῦ κοινῇ συμφέροντοσ πᾶσιν ἢ τοῖσ ἀρίστοισ ἢ τοῖσ κυρίοισ κατ’ ἀρετὴν ἢ κατ’ ἄλλον τινὰ τρόπον τοιοῦτον· ὥστε ἕνα μὲν τρόπον δίκαια λέγομεν τὰ ποιητικὰ καὶ φυλακτικὰ εὐδαιμονίασ καὶ τῶν μορίων αὐτῆσ τῇ πολιτικῇ κοινωνίᾳ.

τοῦ ἀνδρείου ἔργα ποιεῖν, οἱο͂ν μὴ λείπειν τὴν τάξιν μηδὲ φεύγειν μηδὲ ῥιπτεῖν τὰ ὅπλα, καὶ τὰ τοῦ σώφρονοσ, οἱο͂ν μὴ μοιχεύειν μηδ’ ὑβρίζειν, καὶ τὰ τοῦ πράου, οἱο͂ν μὴ τύπτειν μηδὲ κακηγορεῖν, ὁμοίωσ δὲ καὶ κατὰ τὰσ ἄλλασ ἀρετὰσ καὶ μοχθηρίασ τὰ μὲν κελεύων τὰ δ’ ἀπαγορεύων, ὀρθῶσ μὲν ὁ κείμενοσ ὀρθῶσ, χεῖρον δ’ ὁ ἀπεσχεδιασμένοσ.

αὕτη μὲν οὖν ἡ δικαιοσύνη ἀρετὴ μέν ἐστι τελεία, ἀλλ’ οὐχ ἁπλῶσ ἀλλὰ πρὸσ ἕτερον.

καὶ διὰ τοῦτο πολλάκισ κρατίστη τῶν ἀρετῶν εἶναι δοκεῖ ἡ δικαιοσύνη, καὶ οὔθ’ ἕσπεροσ οὔθ’ ἑῷοσ οὕτω θαυμαστόσ· καὶ παροιμιαζόμενοί φαμεν ἐν δὲ δικαιοσύνῃ συλλήβδην πᾶσ’ ἀρετὴ ἔνι καὶ τελεία μάλιστα ἀρετή, ὅτι τῆσ τελείασ ἀρετῆσ χρῆσίσ ἐστιν. τελεία δ’ ἐστίν, ὅτι ὁ ἔχων αὐτὴν καὶ πρὸσ ἕτερον δύναται τῇ ἀρετῇ χρῆσθαι, ἀλλ’ οὐ μόνον καθ’ αὑτόν·

πολλοὶ γὰρ ἐν μὲν τοῖσ οἰκείοισ τῇ ἀρετῇ δύνανται χρῆσθαι, ἐν δὲ τοῖσ πρὸσ ἕτερον ἀδυνατοῦσιν. καὶ διὰ τοῦτο εὖ δοκεῖ ἔχειν τὸ τοῦ Βίαντοσ, ὅτι ἀρχὴ ἄνδρα δείξει·

πρὸσ ἕτερον γὰρ καὶ ἐν κοινωνίᾳ ἤδη ὁ ἄρχων. διὰ δὲ τὸ αὐτὸ τοῦτο καὶ ἀλλότριον ἀγαθὸν δοκεῖ εἶναι ἡ δικαιοσύνη μόνη τῶν ἀρετῶν, ὅτι πρὸσ ἕτερόν ἐστιν· ἄλλῳ γὰρ τὰ συμφέροντα πράττει, ἢ ἄρχοντι ἢ κοινωνῷ. κάκιστοσ μὲν οὖν ὁ καὶ πρὸσ αὑτὸν καὶ πρὸσ τοὺσ φίλουσ χρώμενοσ τῇ μοχθηρίᾳ, ἄριστοσ δ’ οὐχ ὁ πρὸσ αὑτὸν τῇ ἀρετῇ ἀλλὰ πρὸσ ἕτερον· τοῦτο γὰρ ἔργον χαλεπόν.

αὕτη μὲν οὖν ἡ δικαιοσύνη οὐ μέροσ ἀρετῆσ ἀλλ’ ὅλη ἀρετή ἐστιν, οὐδ’ ἡ ἐναντία ἀδικία μέροσ κακίασ ἀλλ’ ὅλη κακία. τί δὲ διαφέρει ἡ ἀρετὴ καὶ ἡ δικαιοσύνη αὕτη, δῆλον ἐκ τῶν εἰρημένων· ἔστι μὲν γὰρ ἡ αὐτή, τὸ δ’ εἶναι οὐ τὸ αὐτό, ἀλλ’ ᾗ μὲν πρὸσ ἕτερον, δικαιοσύνη, ᾗ δὲ τοιάδε ἕξισ ἁπλῶσ, ἀρετή.

ζητοῦμεν δέ γε τὴν ἐν μέρει ἀρετῆσ δικαιοσύνην· ἔστι γάρ τισ, ὡσ φαμέν. ὁμοίωσ δὲ καὶ περὶ ἀδικίασ τῆσ κατὰ μέροσ. σημεῖον δ’ ὅτι ἔστιν·

κατὰ μὲν γὰρ τὰσ ἄλλασ μοχθηρίασ ὁ ἐνεργῶν ἀδικεῖ μέν, πλεονεκτεῖ δ’ οὐδέν, οἱο͂ν ὁ ῥίψασ τὴν ἀσπίδα διὰ δειλίαν ἢ κακῶσ εἰπὼν διὰ χαλεπότητα ἢ οὐ βοηθήσασ χρήμασι δι’ ἀνελευθερίαν· ὅταν δὲ πλεονεκτῇ, πολλάκισ κατ’ οὐδεμίαν τῶν τοιούτων, ἀλλὰ μὴν οὐδὲ κατὰ πάσασ, κατὰ πονηρίαν δέ γε τινά ψέγομεν γάρ καὶ κατ’ ἀδικίαν. ἔστιν ἄρ’ ἄλλη τισ ἀδικία ὡσ μέροσ τῆσ ὅλησ, καὶ ἄδικόν τι ἐν μέρει τοῦ ὅλου ἀδίκου τοῦ παρὰ τὸν νόμον.

ἔτι εἰ ὃ μὲν τοῦ κερδαίνειν ἕνεκα μοιχεύει καὶ προσλαμβάνων, ὃ δὲ προστιθεὶσ καὶ ζημιούμενοσ δι’ ἐπιθυμίαν, οὗτοσ μὲν ἀκόλαστοσ δόξειεν ἂν εἶναι μᾶλλον ἢ πλεονέκτησ, ἐκεῖνοσ δ’ ἄδικοσ, ἀκόλαστοσ δ’ οὔ· δῆλον ἄρα ὅτι διὰ τὸ κερδαίνειν.

ἔτι περὶ μὲν τἆλλα πάντα ἀδικήματα γίνεται ἡ ἐπαναφορὰ ἐπί τινα μοχθηρίαν ἀεί, οἱο͂ν εἰ ἐμοίχευσεν, ἐπ’ ἀκολασίαν, εἰ ἐγκατέλιπε τὸν παραστάτην, ἐπὶ δειλίαν, εἰ ἐπάταξεν, ἐπ’ ὀργήν· εἰ δ’ ἐκέρδανεν, ἐπ’ οὐδεμίαν μοχθηρίαν ἀλλ’ ἢ ἐπ’ ἀδικίαν.

ὥστε φανερὸν ὅτι ἔστι τισ ἀδικία παρὰ τὴν ὅλην ἄλλη ἐν μέρει, συνώνυμοσ, ὅτι ὁ ὁρισμὸσ ἐν τῷ αὐτῷ γένει· ἄμφω γὰρ ἐν τῷ πρὸσ ἕτερον ἔχουσι τὴν δύναμιν, ἀλλ’ ἣ μὲν περὶ τιμὴν ἢ χρήματα ἢ σωτηρίαν, ἢ εἴ τινι ἔχοιμεν ἑνὶ ὀνόματι περιλαβεῖν ταῦτα πάντα, καὶ δι’ ἡδονὴν τὴν ἀπὸ τοῦ κέρδουσ, ἣ δὲ περὶ ἅπαντα περὶ ὅσα ὁ σπουδαῖοσ.

ὅτι μὲν οὖν εἰσὶν αἱ δικαιοσύναι πλείουσ, καὶ ὅτι ἔστι τισ καὶ ἑτέρα παρὰ τὴν ὅλην ἀρετήν, δῆλον·

τίσ δὲ καὶ ποία τισ, ληπτέον. διώρισται δὴ τὸ ἄδικον τό τε παράνομον καὶ τὸ ἄνισον, τὸ δὲ δίκαιον τό τε νόμιμον καὶ τὸ ἴσον. κατὰ μὲν οὖν τὸ παράνομον ἡ πρότερον εἰρημένη ἀδικία ἐστίν. ἐπεὶ δὲ τὸ ἄνισον καὶ τὸ παράνομον οὐ ταὐτὸν ἀλλ’ ἕτερον ὡσ μέροσ πρὸσ ὅλον τὸ μὲν γὰρ ἄνισον ἅπαν παράνομον, τὸ δὲ παράνομον οὐχ ἅπαν ἄνισον, καὶ τὸ ἄδικον καὶ ἡ ἀδικία οὐ ταὐτὰ ἀλλ’ ἕτερα ἐκείνων, τὰ μὲν ὡσ μέρη τὰ δ’ ὡσ ὅλα· μέροσ γὰρ αὕτη ἡ ἀδικία τῆσ ὅλησ ἀδικίασ, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἡ δικαιοσύνη τῆσ δικαιοσύνησ.

ὥστε καὶ περὶ τῆσ ἐν μέρει δικαιοσύνησ καὶ περὶ τῆσ ἐν μέρει ἀδικίασ λεκτέον, καὶ τοῦ δικαίου καὶ ἀδίκου ὡσαύτωσ.

ἡ μὲν οὖν κατὰ τὴν ὅλην ἀρετὴν τεταγμένη δικαιοσύνη καὶ ἀδικία, ἣ μὲν τῆσ ὅλησ ἀρετῆσ οὖσα χρῆσισ πρὸσ ἄλλον ἣ δὲ τῆσ κακίασ, ἀφείσθω. καὶ τὸ δίκαιον δὲ καὶ τὸ ἄδικον τὸ κατὰ ταύτασ φανερὸν ὡσ διοριστέον·

σχεδὸν γὰρ τὰ πολλὰ τῶν νομίμων τὰ ἀπὸ τῆσ ὅλησ ἀρετῆσ προσταττόμενά ἐστιν· καθ’ ἑκάστην γὰρ ἀρετὴν προστάττει ζῆν καὶ καθ’ ἑκάστην μοχθηρίαν κωλύει ὁ νόμοσ. τὰ δὲ ποιητικὰ τῆσ ὅλησ ἀρετῆσ ἐστὶ τῶν νομίμων ὅσα νενομοθέτηται περὶ παιδείαν τὴν πρὸσ τὸ κοινόν.

περὶ δὲ τῆσ καθ’ ἕκαστον παιδείασ, καθ’ ἣν ἁπλῶσ ἀνὴρ ἀγαθόσ ἐστι, πότερον τῆσ πολιτικῆσ ἐστὶν ἢ ἑτέρασ, ὕστερον διοριστέον· οὐ γὰρ ἴσωσ ταὐτὸν ἀνδρί τ’ ἀγαθῷ εἶναι καὶ πολίτῃ παντί. τῆσ δὲ κατὰ μέροσ δικαιοσύνησ καὶ τοῦ κατ’ αὐτὴν δικαίου ἓν μέν ἐστιν εἶδοσ τὸ ἐν ταῖσ διανομαῖσ τιμῆσ ἢ χρημάτων ἢ τῶν ἄλλων ὅσα μεριστὰ τοῖσ κοινωνοῦσι τῆσ πολιτείασ ἐν τούτοισ γὰρ ἔστι καὶ ἄνισον ἔχειν καὶ ἴσον ἕτερον ἑτέρου, ἓν δὲ τὸ ἐν τοῖσ συναλλάγμασι διορθωτικόν.

τούτου δὲ μέρη δύο· ὅτι ἡ ἀρχὴ τῶν συναλλαγμάτων τούτων ἑκούσιοσ, τῶν δ’ ἀκουσίων τὰ μὲν λαθραῖα, οἱο͂ν κλοπὴ μοιχεία φαρμακεία προαγωγεία δουλαπατία δολοφονία ψευδομαρτυρία, τὰ δὲ βίαια, οἱο͂ν αἰκία δεσμὸσ θάνατοσ ἁρπαγὴ πήρωσισ κακηγορία προπηλακισμόσ.

ἐπεὶ δ’ ὅ τ’ ἄδικοσ ἄνισοσ καὶ τὸ ἄδικον ἄνισον, δῆλον ὅτι καὶ μέσον τι ἔστι τοῦ ἀνίσου.

τοῦτο δ’ ἐστὶ τὸ ἴσον· ἐν ὁποίᾳ γὰρ πράξει ἔστι τὸ πλέον καὶ τὸ ἔλαττον, ἔστι καὶ τὸ ἴσον. εἰ οὖν τὸ ἄδικον ἄνισον, τὸ δίκαιον ἴσον· ὅπερ καὶ ἄνευ λόγου δοκεῖ πᾶσιν. ἐπεὶ δὲ τὸ ἴσον μέσον, τὸ δίκαιον μέσον τι ἂν εἰή. ἔστι δὲ τὸ ἴσον ἐν ἐλαχίστοισ δυσίν. ἀνάγκη τοίνυν τὸ δίκαιον μέσον τε καὶ ἴσον εἶναι καὶ πρόσ τι καὶ τισίν, καὶ ᾗ μὲν μέσον, τινῶν ταῦτα δ’ ἐστὶ πλεῖον καὶ ἔλαττον, ᾗ δ’ ἴσον, δυοῖν, ᾗ δὲ δίκαιον, τισίν. ἀνάγκη ἄρα τὸ δίκαιον ἐν ἐλαχίστοισ εἶναι τέτταρσιν· οἷσ τε γὰρ δίκαιον τυγχάνει ὄν, δύο ἐστί, καὶ ἐν οἷσ, τὰ πράγματα, δύο.

καὶ ἡ αὐτὴ ἔσται ἰσότησ, οἷσ καὶ ἐν οἷσ· ὡσ γὰρ ἐκεῖνα ἔχει, τὰ ἐν οἷσ, οὕτω κἀκεῖνα ἔχει·

εἰ γὰρ μὴ ἴσοι, οὐκ ἴσα ἕξουσιν, ἀλλ’ ἐντεῦθεν αἱ μάχαι καὶ τὰ ἐγκλήματα, ὅταν ἢ μὴ ἴσα ἴσοι ἢ μὴ ἴσοι ἴσα ἔχωσι καὶ νέμωνται. ἔτι ἐκ τοῦ κατ’ ἀξίαν τοῦτο δῆλον· τὸ γὰρ δίκαιον ἐν ταῖσ νομαῖσ ὁμολογοῦσι πάντεσ κατ’ ἀξίαν τινὰ δεῖν εἶναι, τὴν μέντοι ἀξίαν οὐ τὴν αὐτὴν λέγουσι πάντεσ ὑπάρχειν, ἀλλ’ οἱ μὲν δημοκρατικοὶ ἐλευθερίαν, οἱ δ’ ὀλιγαρχικοὶ πλοῦτον, οἳ δ’ εὐγένειαν, οἱ δ’ ἀριστοκρατικοὶ ἀρετήν.

ἔστιν ἄρα τὸ δίκαιον ἀνάλογόν τι. τὸ γὰρ ἀνάλογον οὐ μόνον ἐστὶ μοναδικοῦ ἀριθμοῦ ἴδιον, ἀλλ’ ὅλωσ ἀριθμοῦ·

ἡ γὰρ ἀναλογία ἰσότησ ἐστὶ λόγων, καὶ ἐν τέτταρσιν ἐλαχίστοισ. ἡ μὲν οὖν διῃρημένη ὅτι ἐν τέτταρσι, δῆλον. ἀλλὰ καὶ ἡ συνεχήσ· τῷ γὰρ ἑνὶ ὡσ δυσὶ χρῆται καὶ δὶσ λέγει, οἱο͂ν ὡσ ἡ τοῦ α πρὸσ τὴν τοῦ β, οὕτωσ ἡ τοῦ β πρὸσ τὴν τοῦ γ. δὶσ οὖν ἡ τοῦ β εἴρηται· ὥστ’ ἐὰν ἡ τοῦ β τεθῇ δίσ, τέτταρα ἔσται τὰ ἀνάλογα.

ἔστι δὲ καὶ τὸ δίκαιον ἐν τέτταρσιν ἐλαχίστοισ, καὶ ὁ λόγοσ ὁ αὐτόσ· διῄρηται γὰρ ὁμοίωσ οἷσ τε καὶ ἅ.

ἔσται ἄρα ὡσ ὁ α ὁρ́οσ πρὸσ τὸν β, οὕτωσ ὁ γ πρὸσ τὸν δ, καὶ ἐναλλὰξ ἄρα, ὡσ ὁ α πρὸσ τὸν γ, ὁ β πρὸσ τὸν δ. ὥστε καὶ τὸ ὅλον πρὸσ τὸ ὅλον· ὅπερ ἡ νομὴ συνδυάζει, κἂν οὕτω συντεθῇ, δικαίωσ συνδυάζει. ἡ ἄρα τοῦ α ὁρ́ου τῷ γ καὶ ἡ τοῦ β τῷ δ σύζευξισ τὸ ἐν διανομῇ δίκαιόν ἐστι, καὶ μέσον τὸ δίκαιον τοῦτ’ ἐστί, <τὸ δ’ ἄδικον> τὸ παρὰ τὸ ἀνάλογον· τὸ γὰρ ἀνάλογον μέσον, τὸ δὲ δίκαιον ἀνάλογον.

καλοῦσι δὲ τὴν τοιαύτην ἀναλογίαν γεωμετρικὴν οἱ μαθηματικοί· ἐν γὰρ τῇ γεωμετρικῇ συμβαίνει καὶ τὸ ὅλον πρὸσ τὸ ὅλον ὅπερ ἑκάτερον πρὸσ ἑκάτερον. ἔστι δ’ οὐ συνεχὴσ αὕτη ἡ ἀναλογία·

οὐ γὰρ γίνεται εἷσ ἀριθμῷ ὁρ́οσ, ᾧ καὶ ὅ. τὸ μὲν οὖν δίκαιον τοῦτο, τὸ ἀνάλογον· τὸ δ’ ἄδικον τὸ παρὰ τὸ ἀνάλογον. γίνεται ἄρα τὸ μὲν πλέον τὸ δ’ ἔλαττον, ὅπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἔργων συμβαίνει· ὁ μὲν γὰρ ἀδικῶν πλέον ἔχει, ὁ δ’ ἀδικούμενοσ ἔλαττον τοῦ ἀγαθοῦ. ἐπὶ δὲ τοῦ κακοῦ ἀνάπαλιν· ἐν ἀγαθοῦ γὰρ λόγῳ γίνεται τὸ ἔλαττον κακὸν πρὸσ τὸ μεῖζον κακόν·

ἔστι γὰρ τὸ ἔλαττον κακὸν μᾶλλον αἱρετὸν τοῦ μείζονοσ, τὸ δ’ αἱρετὸν ἀγαθόν, καὶ τὸ μᾶλλον μεῖζον. τὸ μὲν οὖν ἓν εἶδοσ τοῦ δικαίου τοῦτ’ ἐστίν. τὸ δὲ λοιπὸν ἓν τὸ διορθωτικόν, ὃ γίνεται ἐν τοῖσ συναλλάγμασι καὶ τοῖσ ἑκουσίοισ καὶ τοῖσ ἀκουσίοισ.

τοῦτο δὲ τὸ δίκαιον ἄλλο εἶδοσ ἔχει τοῦ πρότερον. τὸ μὲν γὰρ διανεμητικὸν δίκαιον τῶν κοινῶν ἀεὶ κατὰ τὴν ἀναλογίαν ἐστὶ τὴν εἰρημένην· καὶ γὰρ ἀπὸ χρημάτων κοινῶν ἐὰν γίνηται ἡ διανομή, ἔσται κατὰ τὸν λόγον τὸν αὐτὸν ὅνπερ ἔχουσι πρὸσ ἄλληλα τὰ εἰσενεχθέντα· καὶ τὸ ἄδικον τὸ ἀντικείμενον τῷ δικαίῳ τούτῳ τὸ παρὰ τὸ ἀνάλογόν ἐστιν.

τὸ δ’ ἐν τοῖσ συναλλάγμασι δίκαιον ἐστὶ μὲν ἴσον τι, καὶ τὸ ἄδικον ἄνισον, ἀλλ’ οὐ κατὰ τὴν ἀναλογίαν ἐκείνην ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀριθμητικήν. οὐδὲν γὰρ διαφέρει, εἰ ἐπιεικὴσ φαῦλον ἀπεστέρησεν ἢ φαῦλοσ ἐπιεικῆ, οὐδ’ εἰ ἐμοίχευσεν ἐπιεικὴσ ἢ φαῦλοσ· ἀλλὰ πρὸσ τοῦ βλάβουσ τὴν διαφορὰν μόνον βλέπει ὁ νόμοσ, καὶ χρῆται ὡσ ἴσοισ, εἰ ὃ μὲν ἀδικεῖ ὃ δ’ ἀδικεῖται, καὶ εἰ ἔβλαψεν ὃ δὲ βέβλαπται.

ὥστε τὸ ἄδικον τοῦτο ἄνισον ὂν ἰσάζειν πειρᾶται ὁ δικαστήσ·

καὶ γὰρ ὅταν ὃ μὲν πληγῇ ὃ δὲ πατάξῃ, ἢ καὶ κτείνῃ ὃ δ’ ἀποθάνῃ, διῄρηται τὸ πάθοσ καὶ ἡ πρᾶξισ εἰσ ἄνισα· ἀλλὰ πειρᾶται τῇ ζημίᾳ ἰσάζειν, ἀφαιρῶν τοῦ κέρδουσ. λέγεται γὰρ ὡσ ἁπλῶσ εἰπεῖν ἐπὶ τοῖσ τοιούτοισ, κἂν εἰ μή τισιν οἰκεῖον ὄνομα εἰή, τὸ κέρδοσ, οἱο͂ν τῷ πατάξαντι, καὶ ἡ ζημία τῷ παθόντι·

ἀλλ’ ὅταν γε μετρηθῇ τὸ πάθοσ, καλεῖται τὸ μὲν ζημία τὸ δὲ κέρδοσ. ὥστε τοῦ μὲν πλείονοσ καὶ ἐλάττονοσ τὸ ἴσον μέσον, τὸ δὲ κέρδοσ καὶ ἡ ζημία τὸ μὲν πλέον τὸ δ’ ἔλαττον ἐναντίωσ, τὸ μὲν τοῦ ἀγαθοῦ πλέον τοῦ κακοῦ δ’ ἔλαττον κέρδοσ, τὸ δ’ ἐναντίον ζημία· ὧν ἦν μέσον τὸ ἴσον, ὃ λέγομεν εἶναι δίκαιον·

ὥστε τὸ ἐπανορθωτικὸν δίκαιον ἂν εἰή τὸ μέσον ζημίασ καὶ κέρδουσ. διὸ καὶ ὅταν ἀμφισβητῶσιν, ἐπὶ τὸν δικαστὴν καταφεύγουσιν· τὸ δ’ ἐπὶ τὸν δικαστὴν ἰέναι ἰέναι ἐστὶν ἐπὶ τὸ δίκαιον·

ὁ γὰρ δικαστὴσ βούλεται εἶναι οἱο͂ν δίκαιον ἔμψυχον· καὶ ζητοῦσι δικαστὴν μέσον, καὶ καλοῦσιν ἔνιοι μεσιδίουσ, ὡσ ἐὰν τοῦ μέσου τύχωσι, τοῦ δικαίου τευξόμενοι. μέσον ἄρα τι τὸ δίκαιον, εἴπερ καὶ ὁ δικαστήσ. ὁ δὲ δικαστὴσ ἐπανισοῖ, καὶ ὥσπερ γραμμῆσ εἰσ ἄνισα τετμημένησ, ᾧ τὸ μεῖζον τμῆμα τῆσ ἡμισείασ ὑπερέχει, τοῦτ’ ἀφεῖλε καὶ τῷ ἐλάττονι τμήματι προσέθηκεν. ὅταν δὲ δίχα διαιρεθῇ τὸ ὅλον, τότε φασὶν ἔχειν τὸ αὑτοῦ ὅταν λάβωσι τὸ ἴσον.

τὸ δ’ ἴσον μέσον ἐστὶ τῆσ μείζονοσ καὶ ἐλάττονοσ κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν. διὰ τοῦτο καὶ ὀνομάζεται δίκαιον, ὅτι δίχα ἐστίν, ὥσπερ ἂν εἴ τισ εἴποι δίχαιον, καὶ ὁ δικαστὴσ διχαστήσ.

ἐπὰν γὰρ δύο ἴσων ἀφαιρεθῇ ἀπὸ θατέρου, πρὸσ θάτερον δὲ προστεθῇ, δυσὶ τούτοισ ὑπερέχει θάτερον· εἰ γὰρ ἀφῃρέθη μέν, μὴ προσετέθη δέ, ἑνὶ ἂν μόνον ὑπερεῖχεν. τοῦ μέσου ἄρα ἑνί, καὶ τὸ μέσον, ἀφ’ οὗ ἀφῃρέθη, ἑνί.

τούτῳ ἄρα γνωριοῦμεν τί τε ἀφελεῖν δεῖ ἀπὸ τοῦ πλέον ἔχοντοσ, καὶ τί προσθεῖναι τῷ ἔλαττον ἔχοντι· ᾧ μὲν γὰρ τὸ μέσον ὑπερέχει, τοῦτο προσθεῖναι δεῖ τῷ ἔλαττον ἔχοντι, ᾧ δ’ ὑπερέχεται, ἀφελεῖν ἀπὸ τοῦ μεγίστου. ἴσαι αἱ ἐφ’ ὧν αα ββ γγ ἀλλήλαισ·

ἀπὸ τῆσ αα ἀφῃρήσθω τὸ αε, καὶ προσκείσθω τῇ γγ τὸ ἐφ’ ᾧ γδ, ὥστε ὅλη ἡ δγγ τῆσ εα ὑπερέχει τῷ γδ καὶ τῷ γζ· τῆσ ἄρα ββ τῷ γδ. ἔστι δὲ τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν· ἀνῃροῦντο γὰρ ἄν, εἰ μὴ ἐποίει τὸ ποιοῦν καὶ ὅσον καὶ οἱο͂ν, καὶ τὸ πάσχον ἔπασχε τοῦτο καὶ τοσοῦτον καὶ τοιοῦτον.

ἐλήλυθε δὲ τὰ ὀνόματα ταῦτα, ἥ τε ζημία καὶ τὸ κέρδοσ, ἐκ τῆσ ἑκουσίου ἀλλαγῆσ· τὸ μὲν γὰρ πλέον ἔχειν ἢ τὰ αὑτοῦ κερδαίνειν λέγεται, τὸ δ’ ἔλαττον τῶν ἐξ ἀρχῆσ ζημιοῦσθαι, οἱο͂ν ἐν τῷ ὠνεῖσθαι καὶ πωλεῖν καὶ ἐν ὅσοισ ἄλλοισ ἄδειαν δέδωκεν ὁ νόμοσ· ὅταν δὲ μήτε πλέον μήτ’ ἔλαττον ἀλλ’ αὐτὰ <τὰ> δι’ αὐτῶν γένηται, τὰ αὑτῶν φασὶν ἔχειν καὶ οὔτε ζημιοῦσθαι οὔτε κερδαίνειν.

ὥστε κέρδουσ τινὸσ καὶ ζημίασ μέσον τὸ δίκαιόν ἐστι τῶν παρὰ τὸ ἑκούσιον, τὸ ἴσον ἔχειν καὶ πρότερον καὶ ὕστερον. δοκεῖ δέ τισι καὶ τὸ ἀντιπεπονθὸσ εἶναι ἁπλῶσ δίκαιον, ὥσπερ οἱ Πυθαγόρειοι ἔφασαν·

ὡρίζοντο γὰρ ἁπλῶσ τὸ δίκαιον τὸ ἀντιπεπονθὸσ ἄλλῳ. τὸ δ’ ἀντιπεπονθὸσ οὐκ ἐφαρμόττει οὔτ’ ἐπὶ τὸ νεμητικὸν δίκαιον οὔτ’ ἐπὶ τὸ διορθωτικόν ‐ καίτοι βούλονταί γε τοῦτο λέγειν καὶ τὸ Ῥαδαμάνθυοσ δίκαιον· εἴ κε πάθοι τά τ’ ἔρεξε, δίκη κ’ ἰθεῖα γένοιτο ‐ πολλαχοῦ γὰρ διαφωνεῖ·

οἱο͂ν εἰ ἀρχὴν ἔχων ἐπάταξεν, οὐ δεῖ ἀντιπληγῆναι, καὶ εἰ ἄρχοντα ἐπάταξεν, οὐ πληγῆναι μόνον δεῖ ἀλλὰ καὶ κολασθῆναι. ἔτι τὸ ἑκούσιον καὶ τὸ ἀκούσιον διαφέρει πολύ.

ἀλλ’ ἐν μὲν ταῖσ κοινωνίαισ ταῖσ ἀλλακτικαῖσ συνέχει τὸ τοιοῦτον δίκαιον, τὸ ἀντιπεπονθὸσ κατ’ ἀναλογίαν καὶ μὴ κατ’ ἰσότητα. τῷ ἀντιποιεῖν γὰρ ἀνάλογον συμμένει ἡ πόλισ. ἢ γὰρ τὸ κακῶσ ζητοῦσιν· εἰ δὲ μή, δουλεία δοκεῖ εἶναι εἰ μὴ ἀντιποιήσει·

ἢ τὸ εὖ· εἰ δὲ μή, μετάδοσισ οὐ γίνεται, τῇ μεταδόσει δὲ συμμένουσιν. διὸ καὶ Χαρίτων ἱερὸν ἐμποδὼν ποιοῦνται, ἵν’ ἀνταπόδοσισ ᾖ· τοῦτο γὰρ ἴδιον χάριτοσ· ἀνθυπηρετῆσαι γὰρ δεῖ τῷ χαρισαμένῳ, καὶ πάλιν αὐτὸν ἄρξαι χαριζόμενον. ποιεῖ δὲ τὴν ἀντίδοσιν τὴν κατ’ ἀναλογίαν ἡ κατὰ διάμετρον σύζευξισ.

οἰκοδόμοσ ἐφ’ ᾧ α, σκυτοτόμοσ ἐφ’ ᾧ β, οἰκία ἐφ’ ᾧ γ, ὑπόδημα ἐφ’ ᾧ δ. δεῖ οὖν λαμβάνειν τὸν οἰκοδόμον παρὰ τοῦ σκυτοτόμου τὸ ἐκείνου ἔργον, καὶ αὐτὸν ἐκείνῳ μεταδιδόναι τὸ αὑτοῦ. ἐὰν οὖν πρῶτον ᾖ τὸ κατὰ τὴν ἀναλογίαν ἴσον, εἶτα τὸ ἀντιπεπονθὸσ γένηται, ἔσται τὸ λεγόμενον. εἰ δὲ μή, οὐκ ἴσον, οὐδὲ συμμένει·

οὐθὲν γὰρ κωλύει κρεῖττον εἶναι τὸ θατέρου ἔργον ἢ τὸ θατέρου· δεῖ οὖν ταῦτα ἰσασθῆναι. ἔστι δὲ τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν· ἀνῃροῦντο γὰρ ἄν, εἰ μὴ <ὃ> ἐποίει τὸ ποιοῦν καὶ ὅσον καὶ οἱο͂ν, καὶ τὸ πάσχον ἔπασχε τοῦτο καὶ τοσοῦτον καὶ τοιοῦτον. οὐ γὰρ ἐκ δύο ἰατρῶν γίνεται κοινωνία, ἀλλ’ ἐξ ἰατροῦ καὶ γεωργοῦ, καὶ ὅλωσ ἑτέρων καὶ οὐκ ἴσων·

ἀλλὰ τούτουσ δεῖ ἰσασθῆναι. διὸ πάντα συμβλητὰ δεῖ πωσ εἶναι, ὧν ἐστὶν ἀλλαγή. ἐφ’ ὃ τὸ νόμισμ’ ἐλήλυθε, καὶ γίνεταί πωσ μέσον·

πάντα γὰρ μετρεῖ, ὥστε καὶ τὴν ὑπεροχὴν καὶ τὴν ἔλλειψιν, πόσα ἄττα δὴ ὑποδήματ’ ἴσον οἰκίᾳ ἢ τροφῇ. δεῖ τοίνυν ὅπερ οἰκοδόμοσ πρὸσ σκυτοτόμον, τοσαδὶ ὑποδήματα πρὸσ οἰκίαν ἢ τροφήν. εἰ γὰρ μὴ τοῦτο, οὐκ ἔσται ἀλλαγὴ οὐδὲ κοινωνία. τοῦτο δ’, εἰ μὴ ἴσα εἰή πωσ, οὐκ ἔσται.

δεῖ ἄρα ἑνί τινι πάντα μετρεῖσθαι, ὥσπερ ἐλέχθη πρότερον. τοῦτο δ’ ἐστὶ τῇ μὲν ἀληθείᾳ ἡ χρεία, ἣ πάντα συνέχει· εἰ γὰρ μηθὲν δέοιντο ἢ μὴ ὁμοίωσ, ἢ οὐκ ἔσται ἀλλαγὴ ἢ οὐχ ἡ αὐτή· οἱο͂ν δ’ ὑπάλλαγμα τῆσ χρείασ τὸ νόμισμα γέγονε κατὰ συνθήκην· καὶ διὰ τοῦτο τοὔνομα ἔχει νόμισμα, ὅτι οὐ φύσει ἀλλὰ νόμῳ ἐστί, καὶ ἐφ’ ἡμῖν μεταβαλεῖν καὶ ποιῆσαι ἄχρηστον.

ἔσται δὴ ἀντιπεπονθόσ, ὅταν ἰσασθῇ, ὥστε ὅπερ γεωργὸσ πρὸσ σκυτοτόμον, τὸ ἔργον τὸ τοῦ σκυτοτόμου πρὸσ τὸ τοῦ γεωργοῦ. εἰσ σχῆμα δ’ ἀναλογίασ οὐ δεῖ ἄγειν, ὅταν ἀλλάξωνται εἰ δὲ μή, ἀμφοτέρασ ἕξει τὰσ ὑπεροχὰσ τὸ ἕτερον ἄκρον, ἀλλ’ ὅταν ἔχωσι τὰ αὑτῶν.

οὕτωσ ἴσοι καὶ κοινωνοί, ὅτι αὕτη ἡ ἰσότησ δύναται ἐπ’ αὐτῶν γίνεσθαι. σκυτοτόμοσ β, τὸ ἔργον αὐτοῦ τὸ ἰσασμένον δ.

εἰ δ’ οὕτω μὴ ἦν ἀντιπεπονθέναι, οὐκ ἂν ἦν κοινωνία. ὅτι δ’ ἡ χρεία συνέχει ὥσπερ ἕν τι ὄν, δηλοῖ ὅτι ὅταν μὴ ἐν χρείᾳ ὦσιν ἀλλήλων, ἢ ἀμφότεροι ἢ ἅτεροσ, οὐκ ἀλλάττονται, ὥσπερ ὅταν οὗ ἔχει αὐτὸσ δέηταί τισ, οἱο͂ν οἴνου, διδόντεσ σίτου ἐξαγωγήν. δεῖ ἄρα τοῦτο ἰσασθῆναι.

ὑπὲρ δὲ τῆσ μελλούσησ ἀλλαγῆσ, εἰ νῦν μηδὲν δεῖται, ὅτι ἔσται ἂν δεηθῇ, τὸ νόμισμα οἱο͂ν ἐγγυητήσ ἐσθ’ ἡμῖν· δεῖ γὰρ τοῦτο φέροντι εἶναι λαβεῖν. πάσχει μὲν οὖν καὶ τοῦτο τὸ αὐτό· οὐ γὰρ ἀεὶ ἴσον δύναται· ὅμωσ δὲ βούλεται μένειν μᾶλλον. διὸ δεῖ πάντα τετιμῆσθαι· οὕτω γὰρ ἀεὶ ἔσται ἀλλαγή, εἰ δὲ τοῦτο, κοινωνία.

τὸ δὴ νόμισμα ὥσπερ μέτρον σύμμετρα ποιῆσαν ἰσάζει· οὔτε γὰρ ἂν μὴ οὔσησ ἀλλαγῆσ κοινωνία ἦν, οὔτ’ ἀλλαγὴ ἰσότητοσ μὴ οὔσησ, οὔτ’ ἰσότησ μὴ οὔσησ συμμετρίασ. τῇ μὲν οὖν ἀληθείᾳ ἀδύνατον τὰ τοσοῦτον διαφέροντα σύμμετρα γενέσθαι, πρὸσ δὲ τὴν χρείαν ἐνδέχεται ἱκανῶσ. ἓν δή τι δεῖ εἶναι, τοῦτο δ’ ἐξ ὑποθέσεωσ· διὸ νόμισμα καλεῖται·

τοῦτο γὰρ πάντα ποιεῖ σύμμετρα· μετρεῖται γὰρ πάντα νομίσματι. οἰκία α, μναῖ δέκα β, κλίνη γ. τὸ α τοῦ β ἥμισυ, εἰ πέντε μνῶν ἀξία ἡ οἰκία, ἢ ἴσον· ἡ δὲ κλίνη δέκατον μέροσ, τὸ γ τοῦ β· δῆλον τοίνυν πόσαι κλῖναι ἴσον οἰκίᾳ, ὅτι πέντε.

ὅτι δ’ οὕτωσ ἡ ἀλλαγὴ ἦν πρὶν τὸ νόμισμα εἶναι, δῆλον· διαφέρει γὰρ οὐδὲν ἢ κλῖναι πέντε ἀντὶ οἰκίασ, ἢ ὅσου αἱ πέντε κλῖναι. τί μὲν οὖν τὸ ἄδικον καὶ τί τὸ δίκαιόν ἐστιν, εἴρηται. διωρισμένων δὲ τούτων δῆλον ὅτι ἡ δικαιοπραγία μέσον ἐστὶ τοῦ ἀδικεῖν καὶ ἀδικεῖσθαι·

τὸ μὲν γὰρ πλέον ἔχειν τὸ δ’ ἔλαττόν ἐστιν. ἡ δὲ δικαιοσύνη μεσότησ τίσ ἐστιν, οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον ταῖσ ἄλλαισ ἀρεταῖσ, ἀλλ’ ὅτι μέσου ἐστίν· ἡ δ’ ἀδικία τῶν ἄκρων. καὶ ἡ μὲν δικαιοσύνη ἐστὶ καθ’ ἣν ὁ δίκαιοσ λέγεται πρακτικὸσ κατὰ προαίρεσιν τοῦ δικαίου, καὶ διανεμητικὸσ καὶ αὑτῷ πρὸσ ἄλλον καὶ ἑτέρῳ πρὸσ ἕτερον οὐχ οὕτωσ ὥστε τοῦ μὲν αἱρετοῦ πλέον αὑτῷ ἔλαττον δὲ τῷ πλησίον, τοῦ βλαβεροῦ δ’ ἀνάπαλιν, ἀλλὰ τοῦ ἴσου τοῦ κατ’ ἀναλογίαν, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἄλλῳ πρὸσ ἄλλον.

ἡ δ’ ἀδικία τοὐναντίον τοῦ ἀδίκου.

τοῦτο δ’ ἐστὶν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψισ τοῦ ὠφελίμου ἢ βλαβεροῦ παρὰ τὸ ἀνάλογον. διὸ ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψισ ἡ ἀδικία, ὅτι ὑπερβολῆσ καὶ ἐλλείψεώσ ἐστιν, ἐφ’ αὑτοῦ μὲν ὑπερβολῆσ μὲν τοῦ ἁπλῶσ ὠφελίμου, ἐλλείψεωσ δὲ τοῦ βλαβεροῦ· ἐπὶ δὲ τῶν ἄλλων τὸ μὲν ὅλον ὁμοίωσ, τὸ δὲ παρὰ τὸ ἀνάλογον, ὁποτέρωσ ἔτυχεν.

τοῦ δὲ ἀδικήματοσ τὸ μὲν ἔλαττον ἀδικεῖσθαί ἐστι, τὸ δὲ μεῖζον τὸ ἀδικεῖν. περὶ μὲν οὖν δικαιοσύνησ καὶ ἀδικίασ, τίσ ἑκατέρασ ἐστὶν ἡ φύσισ, εἰρήσθω τοῦτον τὸν τρόπον, ὁμοίωσ δὲ καὶ περὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καθόλου. ἐπεὶ δ’ ἔστιν ἀδικοῦντα μήπω ἄδικον εἶναι, ὁ ποῖα ἀδικήματα ἀδικῶν ἤδη ἄδικόσ ἐστιν ἑκάστην ἀδικίαν, οἱο͂ν κλέπτησ ἢ μοιχὸσ ἢ λῃστήσ;

ἢ οὕτω μὲν οὐδὲν διοίσει; καὶ γὰρ ἂν συγγένοιτο γυναικὶ εἰδὼσ τὸ ᾗ, ἀλλ’ οὐ διὰ προαιρέσεωσ ἀρχὴν ἀλλὰ διὰ πάθοσ. ἀδικεῖ μὲν οὖν, ἄδικοσ δ’ οὐκ ἔστιν, οἱο͂ν οὐ κλέπτησ, ἔκλεψε δέ, οὐδὲ μοιχόσ, ἐμοίχευσε δέ·

ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων. πῶσ μὲν οὖν ἔχει τὸ ἀντιπεπονθὸσ πρὸσ τὸ δίκαιον, εἴρηται πρότερον· δεῖ δὲ μὴ λανθάνειν ὅτι τὸ ζητούμενόν ἐστι καὶ τὸ ἁπλῶσ δίκαιον καὶ τὸ πολιτικὸν δίκαιον. τοῦτο δ’ ἔστιν ἐπὶ κοινωνῶν βίου πρὸσ τὸ εἶναι αὐτάρκειαν, ἐλευθέρων καὶ ἴσων ἢ κατ’ ἀναλογίαν ἢ κατ’ ἀριθμόν·

ὥστε ὅσοισ μή ἐστι τοῦτο, οὐκ ἔστι τούτοισ πρὸσ ἀλλήλουσ τὸ πολιτικὸν δίκαιον, ἀλλά τι δίκαιον καὶ καθ’ ὁμοιότητα. ἔστι γὰρ δίκαιον, οἷσ καὶ νόμοσ πρὸσ αὑτούσ·

νόμοσ δ’, ἐν οἷσ ἀδικία· ἡ γὰρ δίκη κρίσισ τοῦ δικαίου καὶ τοῦ ἀδίκου. ἐν οἷσ δ’ ἀδικία, καὶ τὸ ἀδικεῖν ἐν τούτοισ ἐν οἷσ δὲ τὸ ἀδικεῖν, οὐ πᾶσιν ἀδικία, τοῦτο δ’ ἐστὶ τὸ πλέον αὑτῷ νέμειν τῶν ἁπλῶσ ἀγαθῶν, ἔλαττον δὲ τῶν ἁπλῶσ κακῶν. διὸ οὐκ ἐῶμεν ἄρχειν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὸν λόγον, ὅτι ἑαυτῷ τοῦτο ποιεῖ καὶ γίνεται τύραννοσ.

ἔστι δ’ ὁ ἄρχων φύλαξ τοῦ δικαίου, εἰ δὲ τοῦ δικαίου, καὶ τοῦ ἴσου.

ἐπεὶ δ’ οὐθὲν αὐτῷ πλέον εἶναι δοκεῖ, εἴπερ δίκαιοσ οὐ γὰρ νέμει πλέον τοῦ ἁπλῶσ ἀγαθοῦ αὑτῷ, εἰ μὴ πρὸσ αὐτὸν ἀνάλογόν ἐστιν· διὸ ἑτέρῳ πονεῖ· καὶ διὰ τοῦτο ἀλλότριον εἶναί φασιν ἀγαθὸν τὴν δικαιοσύνην, καθάπερ ἐλέχθη καὶ πρότερον·

μισθὸσ ἄρα τισ δοτέοσ, τοῦτο δὲ τιμὴ καὶ γέρασ· ὅτῳ δὲ μὴ ἱκανὰ τὰ τοιαῦτα, οὗτοι γίνονται τύραννοι. τὸ δὲ δεσποτικὸν δίκαιον καὶ τὸ πατρικὸν οὐ ταὐτὸν τούτοισ ἀλλ’ ὅμοιον· οὐ γὰρ ἔστιν ἀδικία πρὸσ τὰ αὑτοῦ ἁπλῶσ, τὸ δὲ κτῆμα καὶ τὸ τέκνον, ἑώσ ἂν ᾖ πηλίκον καὶ χωρισθῇ, ὥσπερ μέροσ αὑτοῦ, αὑτὸν δ’ οὐδεὶσ προαιρεῖται βλάπτειν· διὸ οὐκ ἔστιν ἀδικία πρὸσ αὑτόν·

οὐδ’ ἄρα ἄδικον οὐδὲ δίκαιον τὸ πολιτικόν· κατὰ νόμον γὰρ ἦν, καὶ ἐν οἷσ ἐπεφύκει εἶναι νόμοσ, οὗτοι δ’ ἦσαν οἷσ ὑπάρχει ἰσότησ τοῦ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι. διὸ μᾶλλον πρὸσ γυναῖκά ἐστι δίκαιον ἢ πρὸσ τέκνα καὶ κτήματα·

τοῦτο γάρ ἐστι τὸ οἰκονομικὸν δίκαιον· ἕτερον δὲ καὶ τοῦτο τοῦ πολιτικοῦ. τοῦ δὲ πολιτικοῦ δικαίου τὸ μὲν φυσικόν ἐστι τὸ δὲ νομικόν, φυσικὸν μὲν τὸ πανταχοῦ τὴν αὐτὴν ἔχον δύναμιν, καὶ οὐ τῷ δοκεῖν ἢ μή, νομικὸν δὲ ὃ ἐξ ἀρχῆσ μὲν οὐδὲν διαφέρει οὕτωσ ἢ ἄλλωσ, ὅταν δὲ θῶνται, διαφέρει, οἱο͂ν τὸ μνᾶσ λυτροῦσθαι, ἢ τὸ αἶγα θύειν ἀλλὰ μὴ δύο πρόβατα, ἔτι ὅσα ἐπὶ τῶν καθ’ ἕκαστα νομοθετοῦσιν, οἱο͂ν τὸ θύειν Βρασίδᾳ, καὶ τὰ ψηφισματώδη. δοκεῖ δ’ ἐνίοισ εἶναι πάντα τοιαῦτα, ὅτι τὸ μὲν φύσει ἀκίνητον καὶ πανταχοῦ τὴν αὐτὴν ἔχει δύναμιν, ὥσπερ τὸ πῦρ καὶ ἐνθάδε καὶ ἐν Πέρσαισ καίει, τὰ δὲ δίκαια κινούμενα ὁρῶσιν.

τοῦτο δ’ οὐκ ἔστιν οὕτωσ ἔχον, ἀλλ’ ἔστιν ὥσ·

καίτοι παρά γε τοῖσ θεοῖσ ἴσωσ οὐδαμῶσ, παρ’ ἡμῖν δ’ ἔστι μέν τι καὶ φύσει, κινητὸν μέντοι πᾶν, ἀλλ’ ὅμωσ ἐστὶ τὸ μὲν φύσει τὸ δ’ οὐ φύσει. ποῖον δὲ φύσει τῶν ἐνδεχομένων καὶ ἄλλωσ ἔχειν, καὶ ποῖον οὒ ἀλλὰ νομικὸν καὶ συνθήκῃ, εἴπερ ἄμφω κινητὰ ὁμοίωσ, δῆλον.

καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁ αὐτὸσ ἁρμόσει διορισμόσ· φύσει γὰρ ἡ δεξιὰ κρείττων, καίτοι ἐνδέχεται πάντασ ἀμφιδεξίουσ γενέσθαι. τὰ δὲ κατὰ συνθήκην καὶ τὸ συμφέρον τῶν δικαίων ὅμοιά ἐστι τοῖσ μέτροισ·

οὐ γὰρ πανταχοῦ ἴσα τὰ οἰνηρὰ καὶ σιτηρὰ μέτρα, ἀλλ’ οὗ μὲν ὠνοῦνται, μείζω, οὗ δὲ πωλοῦσιν, ἐλάττω.

ὁμοίωσ δὲ καὶ τὰ μὴ φυσικὰ ἀλλ’ ἀνθρώπινα δίκαια οὐ ταὐτὰ πανταχοῦ, ἐπεὶ οὐδ’ αἱ πολιτεῖαι, ἀλλὰ μία μόνον πανταχοῦ κατὰ φύσιν ἡ ἀρίστη. τῶν δὲ δικαίων καὶ νομίμων ἕκαστον ὡσ τὰ καθόλου πρὸσ τὰ καθ’ ἕκαστα ἔχει·

τὰ μὲν γὰρ πραττόμενα πολλά, ἐκείνων δ’ ἕκαστον ἕν· καθόλου γάρ. διαφέρει δὲ τὸ ἀδίκημα καὶ τὸ ἄδικον καὶ τὸ δικαίωμα καὶ τὸ δίκαιον· ἄδικον μὲν γάρ ἐστι τῇ φύσει ἢ τάξει· αὐτὸ δὲ τοῦτο, ὅταν πραχθῇ, ἀδίκημά ἐστι, πρὶν δὲ πραχθῆναι, οὔπω, ἀλλ’ ἄδικον.

ὁμοίωσ δὲ καὶ δικαίωμα· καλεῖται δὲ μᾶλλον δικαιοπράγημα τὸ κοινόν, δικαίωμα δὲ τὸ ἐπανόρθωμα τοῦ ἀδικήματοσ. καθ’ ἕκαστον δὲ αὐτῶν, ποῖά τε εἴδη καὶ πόσα καὶ περὶ ποῖα τυγχάνει ὄντα, ὕστερον ἐπισκεπτέον. ὄντων δὲ τῶν δικαίων καὶ ἀδίκων τῶν εἰρημένων, ἀδικεῖ μὲν καὶ δικαιοπραγεῖ ὅταν ἑκών τισ αὐτὰ πράττῃ·

ὅταν δ’ ἄκων, οὔτ’ ἀδικεῖ οὔτε δικαιοπραγεῖ ἀλλ’ ἢ κατὰ συμβεβηκόσ· οἷσ γὰρ συμβέβηκε δικαίοισ εἶναι ἢ ἀδίκοισ, πράττουσιν. ἀδίκημα δὲ καὶ δικαιοπράγημα ὡρ́ισται τῷ ἑκουσίῳ καὶ ἀκουσίῳ· ὅταν γὰρ ἑκούσιον ᾖ, ψέγεται, ἅμα δὲ καὶ ἀδίκημα τότ’ ἐστίν·

ὥστ’ ἔσται τι ἄδικον μὲν ἀδίκημα δ’ οὔπω, ἂν μὴ τὸ ἑκούσιον προσῇ. λέγω δ’ ἑκούσιον μέν, ὥσπερ καὶ πρότερον εἴρηται, ὃ ἄν τισ τῶν ἐφ’ αὑτῷ ὄντων εἰδὼσ καὶ μὴ ἀγνοῶν πράττῃ μήτε ὃν μήτε ᾧ μήτε οὗ <ἕνεκα>, οἱο͂ν τίνα τύπτει καὶ τίνι καὶ τίνοσ ἕνεκα, κἀκείνων ἕκαστον μὴ κατὰ συμβεβηκὸσ μηδὲ βίᾳ ὥσπερ εἴ τισ λαβὼν τὴν χεῖρα αὐτοῦ τύπτοι ἕτερον, οὐχ ἑκών· οὐ γὰρ ἐπ’ αὐτῷ·

ἐνδέχεται δὲ τὸν τυπτόμενον πατέρα εἶναι, τὸν δ’ ὅτι μὲν ἄνθρωποσ ἢ τῶν παρόντων τισ γινώσκειν, ὅτι δὲ πατὴρ ἀγνοεῖν· ὁμοίωσ δὲ τὸ τοιοῦτον διωρίσθω καὶ ἐπὶ τοῦ οὗ ἕνεκα, καὶ περὶ τὴν πρᾶξιν ὅλην.

τὸ δὴ ἀγνοούμενον, ἢ μὴ ἀγνοούμενον μὲν μὴ ἐπ’ αὐτῷ δ’ ὄν, ἢ βίᾳ, ἀκούσιον. πολλὰ γὰρ καὶ τῶν φύσει ὑπαρχόντων εἰδότεσ καὶ πράττομεν καὶ πάσχομεν, ὧν οὐθὲν οὔθ’ ἑκούσιον οὔτ’ ἀκούσιόν ἐστιν, οἱο͂ν τὸ γηρᾶν ἢ ἀποθνήσκειν. ἔστι δ’ ὁμοίωσ ἐπὶ τῶν ἀδίκων καὶ τῶν δικαίων καὶ τὸ κατὰ συμβεβηκόσ·

καὶ γὰρ ἂν τὴν παρακαταθήκην ἀποδοίη τισ ἄκων καὶ διὰ φόβον, ὃν οὔτε δίκαια πράττειν οὔτε δικαιοπραγεῖν φατέον ἀλλ’ ἢ κατὰ συμβεβηκόσ. ὁμοίωσ δὲ καὶ τὸν ἀναγκαζόμενον καὶ ἄκοντα τὴν παρακαταθήκην μὴ ἀποδιδόντα κατὰ συμβεβηκὸσ φατέον ἀδικεῖν καὶ τὰ ἄδικα πράττειν. τῶν δὲ ἑκουσίων τὰ μὲν προελόμενοι πράττομεν τὰ δ’ οὐ προελόμενοι, προελόμενοι μὲν ὅσα προβουλευσάμενοι, ἀπροαίρετα δὲ ὅσ’ ἀπροβούλευτα.

τριῶν δὴ οὐσῶν βλαβῶν τῶν ἐν ταῖσ κοινωνίαισ, τὰ μὲν μετ’ ἀγνοίασ ἁμαρτήματά ἐστιν, ὅταν μήτε ὃν μήτε ὃ μήτε ᾧ μήτε οὗ ἕνεκα ὑπέλαβε πράξῃ·

ἢ γὰρ οὐ βάλλειν ἢ οὐ τούτῳ ἢ οὐ τοῦτον ἢ οὐ τούτου ἕνεκα ᾠήθη, ἀλλὰ συνέβη οὐχ οὗ ἕνεκα ᾠήθη, οἱο͂ν οὐχ ἵνα τρώσῃ ἀλλ’ ἵνα κεντήσῃ, ἢ οὐχ ὅν, ἢ οὐχ ᾧ. ὅταν μὲν οὖν παραλόγωσ ἡ βλάβη γένηται, ἀτύχημα· ὅταν δὲ μὴ παραλόγωσ, ἄνευ δὲ κακίασ, ἁμάρτημα ἁμαρτάνει μὲν γὰρ ὅταν ἡ ἀρχὴ ἐν αὐτῷ ᾖ τῆσ αἰτίασ, ἀτυχεῖ δ’ ὅταν ἔξωθεν·

ὅταν δὲ εἰδὼσ μὲν μὴ προβουλεύσασ δέ, ἀδίκημα, οἱο͂ν ὅσα τε διὰ θυμὸν καὶ ἄλλα πάθη, ὅσα ἀναγκαῖα ἢ φυσικὰ συμβαίνει τοῖσ ἀνθρώποισ· ταῦτα γὰρ βλάπτοντεσ καὶ ἁμαρτάνοντεσ ἀδικοῦσι μέν, καὶ ἀδικήματά ἐστιν, οὐ μέντοι πω ἄδικοι διὰ ταῦτα οὐδὲ πονηροί·

οὐ γὰρ διὰ μοχθηρίαν ἡ βλάβη· ὅταν δ’ ἐκ προαιρέσεωσ, ἄδικοσ καὶ μοχθηρόσ.

διὸ καλῶσ τὰ ἐκ θυμοῦ οὐκ ἐκ προνοίασ κρίνεται· οὐ γὰρ ἄρχει ὁ θυμῷ ποιῶν, ἀλλ’ ὁ ὀργίσασ. ἔτι δὲ οὐδὲ περὶ τοῦ γενέσθαι ἢ μὴ ἀμφισβητεῖται, ἀλλὰ περὶ τοῦ δικαίου· ἐπὶ φαινομένῃ γὰρ ἀδικίᾳ ἡ ὀργή ἐστιν. οὐ γὰρ ὥσπερ ἐν τοῖσ συναλλάγμασι περὶ τοῦ γενέσθαι ἀμφισβητοῦσιν, ὧν ἀνάγκη τὸν ἕτερον εἶναι μοχθηρόν, ἂν μὴ διὰ λήθην αὐτὸ δρῶσιν· ἀλλ’ ὁμολογοῦντεσ περὶ τοῦ πράγματοσ, περὶ δὲ τοῦ ποτέρωσ δίκαιον ἀμφισβητοῦσιν ὁ δ’ ἐπιβουλεύσασ οὐκ ἀγνοεῖ, ὥστε ὃ μὲν οἰέται ἀδικεῖσθαι, ὃ δ’ οὔ.

ἐὰν δ’ ἐκ προαιρέσεωσ βλάψῃ, ἀδικεῖ·

καὶ κατὰ ταῦτ’ ἤδη τὰ ἀδικήματα ὁ ἀδικῶν ἄδικοσ, ὅταν παρὰ τὸ ἀνάλογον ᾖ ἢ παρὰ τὸ ἴσον. ὁμοίωσ δὲ καὶ δίκαιοσ, ὅταν προελόμενοσ δικαιοπραγῇ· πράττῃ.

τῶν δ’ ἀκουσίων τὰ μέν ἐστι συγγνωμονικὰ τὰ δ’ οὐ συγγνωμονικά. ὅσα μὲν γὰρ μὴ μόνον ἀγνοοῦντεσ ἀλλὰ καὶ δι’ ἄγνοιαν ἁμαρτάνουσι, συγγνωμονικά, ὅσα δὲ μὴ δι’ ἄγνοιαν, ἀλλ’ ἀγνοοῦντεσ μὲν διὰ πάθοσ δὲ μήτε φυσικὸν μήτ’ ἀνθρώπινον, οὐ συγγνωμονικά. ἀπορήσειε δ’ ἄν τισ, εἰ ἱκανῶσ διώρισται περὶ τοῦ ἀδικεῖσθαι καὶ ἀδικεῖν, πρῶτον μὲν εἰ ἔστιν ὥσπερ Εὐριπίδησ εἴρηκε, λέγων ἀτόπωσ μητέρα κατέκταν τὴν ἐμήν, βραχὺσ λόγοσ.

ἑκὼν ἑκοῦσαν, ἢ <οὐχ> ἑκοῦσαν οὐχ ἑκών; πότερον γὰρ ὡσ ἀληθῶσ ἔστιν ἑκόντα ἀδικεῖσθαι, ἢ οὒ ἀλλ’ ἀκούσιον ἅπαν, ὥσπερ καὶ τὸ ἀδικεῖν πᾶν ἑκούσιον;

καὶ ἆρα πᾶν οὕτωσ ἢ ἐκείνωσ, ὥσπερ καὶ τὸ ἀδικεῖν πᾶν ἑκούσιον, ἢ τὸ μὲν ἑκούσιον τὸ δ’ ἀκούσιον; ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ δικαιοῦσθαι· τὸ γὰρ δικαιοπραγεῖν πᾶν ἑκούσιον· ὥστ’ εὔλογον ἀντικεῖσθαι ὁμοίωσ καθ’ ἑκάτερον, τό τ’ ἀδικεῖσθαι καὶ δικαιοῦσθαι ἢ ἑκούσιον ἢ ἀκούσιον εἶναι. ἄτοπον δ’ ἂν δόξειε καὶ ἐπὶ τοῦ δικαιοῦσθαι, εἰ πᾶν ἑκούσιον·

ἔνιοι γὰρ δικαιοῦνται οὐχ ἑκόντεσ. ἔπειτα καὶ τόδε διαπορήσειεν ἄν τισ, πότερον ὁ τὸ ἄδικον πεπονθὼσ ἀδικεῖται πᾶσ, ἢ ὥσπερ καὶ ἐπὶ τοῦ πράττειν, καὶ ἐπὶ τοῦ πάσχειν ἐστίν· κατὰ συμβεβηκὸσ γὰρ ἐνδέχεται ἐπ’ ἀμφοτέρων μεταλαμβάνειν τῶν δικαίων·

ὁμοίωσ δὲ δῆλον ὅτι καὶ ἐπὶ τῶν ἀδίκων· οὐ γὰρ ταὐτὸν τὸ τἄδικα πράττειν τῷ ἀδικεῖν οὐδὲ τὸ ἄδικα πάσχειν τῷ ἀδικεῖσθαι· ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ δικαιοπραγεῖν καὶ δικαιοῦσθαι· ἀδύνατον γὰρ ἀδικεῖσθαι μὴ ἀδικοῦντοσ ἢ δικαιοῦσθαι μὴ δικαιοπραγοῦντοσ. εἰ δ’ ἐστὶν ἁπλῶσ τὸ ἀδικεῖν τὸ βλάπτειν ἑκόντα τινά, τὸ δ’ ἑκόντα εἰδότα καὶ ὃν καὶ ᾧ καὶ ὥσ, ὁ δ’ ἀκρατὴσ ἑκὼν βλάπτει αὐτὸσ αὑτόν, ἑκών τ’ ἂν ἀδικοῖτο κἂν ἐνδέχοιτο αὐτὸσ αὑτὸν ἀδικεῖν.

ἔστι δὲ καὶ τοῦτο ἓν τῶν ἀπορουμένων, εἰ ἐνδέχεται αὐτὸν αὑτὸν ἀδικεῖν. ἔτι ἑκὼν ἄν τισ δι’ ἀκρασίαν ὑπ’ ἄλλου βλάπτοιτο ἑκόντοσ, ὥστ’ εἰή ἂν ἑκόντ’ ἀδικεῖσθαι. ἢ οὐκ ὀρθὸσ ὁ διορισμόσ, ἀλλὰ προσθετέον τῷ βλάπτειν εἰδότα καὶ ὃν καὶ ᾧ καὶ ὣσ τὸ παρὰ τὴν ἐκείνου βούλησιν;

βλάπτεται μὲν οὖν τισ ἑκὼν καὶ τἄδικα πάσχει, ἀδικεῖται δ’ οὐδεὶσ ἑκών·

οὐδεὶσ γὰρ βούλεται, οὐδ’ ὁ ἀκρατήσ, ἀλλὰ παρὰ τὴν βούλησιν πράττει· οὔτε γὰρ βούλεται οὐδεὶσ ὃ μὴ οἰέται εἶναι σπουδαῖον, ὅ τε ἀκρατὴσ οὐχ ἃ οἰέται δεῖν πράττειν πράττει. ὁ δὲ τὰ αὑτοῦ διδούσ, ὥσπερ Ὅμηρόσ φησι δοῦναι τὸν Γλαῦκον τῷ Διομήδει χρύσεα χαλκείων, ἑκατόμβοι’ ἐννεαβοίων, οὐκ ἀδικεῖται· ἐπ’ αὐτῷ γάρ ἐστι τὸ διδόναι, τὸ δ’ ἀδικεῖσθαι οὐκ ἐπ’ αὐτῷ, ἀλλὰ τὸν ἀδικοῦντα δεῖ ὑπάρχειν.

περὶ μὲν οὖν τοῦ ἀδικεῖσθαι, ὅτι οὐχ ἑκούσιον, δῆλον. ἔτι δ’ ὧν προειλόμεθα δύ’ ἔστιν εἰπεῖν, πότερόν ποτ’ ἀδικεῖ ὁ νείμασ παρὰ τὴν ἀξίαν τὸ πλέον ἢ ὁ ἔχων, καὶ εἰ ἔστιν αὐτὸν αὑτὸν ἀδικεῖν.

εἰ γὰρ ἐνδέχεται τὸ πρότερον λεχθὲν καὶ ὁ διανέμων ἀδικεῖ ἀλλ’ οὐχ ὁ ἔχων τὸ πλέον, εἴ τισ πλέον αὑτοῦ ἑτέρῳ νέμει εἰδὼσ καὶ ἑκών, οὗτοσ αὐτὸσ αὑτὸν ἀδικεῖ· ὅπερ δοκοῦσιν οἱ μέτριοι ποιεῖν·

ὁ γὰρ ἐπιεικὴσ ἐλαττωτικόσ ἐστιν. ἢ οὐδὲ τοῦτο ἁπλοῦν; ἑτέρου γὰρ ἀγαθοῦ, εἰ ἔτυχεν, πλεονεκτεῖ, οἱο͂ν δόξησ ἢ τοῦ ἁπλῶσ καλοῦ. ἔτι λύεται κατὰ τὸν διορισμὸν τοῦ ἀδικεῖν· οὐδὲν γὰρ παρὰ τὴν αὑτοῦ πάσχει βούλησιν, ὥστε οὐκ ἀδικεῖται διά γε τοῦτο, ἀλλ’ εἴπερ, βλάπτεται μόνον. φανερὸν δὲ ὅτι καὶ ὁ διανέμων ἀδικεῖ, ἀλλ’ οὐχ ὁ τὸ πλέον ἔχων ἀεί·

οὐ γὰρ ᾧ τὸ ἄδικον ὑπάρχει ἀδικεῖ, ἀλλ’ ᾧ τὸ ἑκόντα τοῦτο ποιεῖν· τοῦτο δ’ ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆσ πράξεωσ, ἥ ἐστιν ἐν τῷ διανέμοντι ἀλλ’ οὐκ ἐν τῷ λαμβάνοντι. ἔτι ἐπεὶ πολλαχῶσ τὸ ποιεῖν λέγεται, καὶ ἔστιν ὡσ τὰ ἄψυχα κτείνει καὶ ἡ χεὶρ καὶ ὁ οἰκέτησ ἐπιτάξαντοσ, οὐκ ἀδικεῖ μέν, ποιεῖ δὲ τὰ ἄδικα. ἔτι εἰ μὲν ἀγνοῶν ἔκρινεν, οὐκ ἀδικεῖ κατὰ τὸ νομικὸν δίκαιον οὐδ’ ἄδικοσ ἡ κρίσισ ἐστίν, ἔστι δ’ ὡσ ἄδικοσ·

ἕτερον γὰρ τὸ νομικὸν δίκαιον καὶ τὸ πρῶτον· εἰ δὲ γινώσκων ἔκρινεν ἀδίκωσ, πλεονεκτεῖ καὶ αὐτὸσ ἢ χάριτοσ ἢ τιμωρίασ. ὥσπερ οὖν κἂν εἴ τισ μερίσαιτο τοῦ ἀδικήματοσ, καὶ ὁ διὰ ταῦτα κρίνασ ἀδίκωσ πλέον ἔχει·

καὶ γὰρ ἐπ’ ἐκείνῳ τὸν ἀγρὸν κρίνασ οὐκ ἀγρὸν ἀλλ’ ἀργύριον ἔλαβεν. οἱ δ’ ἄνθρωποι ἐφ’ ἑαυτοῖσ οἰόνται εἶναι τὸ ἀδικεῖν· διὸ καὶ τὸ δίκαιον εἶναι ῥᾴδιον.

τὸ δ’ οὐκ ἔστιν· συγγενέσθαι μὲν γὰρ τῇ τοῦ γείτονοσ καὶ πατάξαι τὸν πλησίον καὶ δοῦναι τῇ χειρὶ τὸ ἀργύριον ῥᾴδιον καὶ ἐπ’ αὐτοῖσ, ἀλλὰ τὸ ὡδὶ ἔχοντασ ταῦτα ποιεῖν οὔτε ῥᾴδιον οὔτ’ ἐπ’ αὐτοῖσ. ὁμοίωσ δὲ καὶ τὸ γνῶναι τὰ δίκαια καὶ τὰ ἄδικα οὐδὲν οἰόνται σοφὸν εἶναι, ὅτι περὶ ὧν οἱ νόμοι λέγουσιν οὐ χαλεπὸν συνιέναι ἀλλ’ οὐ ταῦτ’ ἐστὶ τὰ δίκαια ἀλλ’ ἢ κατὰ συμβεβηκόσ· ἀλλὰ πῶσ πραττόμενα καὶ πῶσ νεμόμενα δίκαια, τοῦτο δὴ πλέον ἔργον ἢ τὰ ὑγιεινὰ εἰδέναι·

ἐπεὶ κἀκεῖ μέλι καὶ οἶνον καὶ ἐλλέβορον καὶ καῦσιν καὶ τομὴν εἰδέναι ῥᾴδιον, ἀλλὰ πῶσ δεῖ νεῖμαι πρὸσ ὑγίειαν καὶ τίνι καὶ πότε, τοσοῦτον ἔργον ὅσον ἰατρὸν εἶναι. δι’ αὐτὸ δὲ τοῦτο καὶ τοῦ δικαίου οἰόνται εἶναι οὐδὲν ἧττον τὸ ἀδικεῖν, ὅτι οὐχ ἧττον ὁ δίκαιοσ ἀλλὰ καὶ μᾶλλον δύναιτ’ ἂν ἕκαστον πρᾶξαι τούτων·

καὶ γὰρ συγγενέσθαι γυναικὶ καὶ πατάξαι· καὶ ὁ ἀνδρεῖοσ τὴν ἀσπίδα ἀφεῖναι καὶ στραφεὶσ ἐφ’ ὁποτεραοῦν τρέχειν.

ἀλλὰ τὸ δειλαίνειν καὶ ἀδικεῖν οὐ τὸ ταῦτα ποιεῖν ἐστί, πλὴν κατὰ συμβεβηκόσ, ἀλλὰ τὸ ὡδὶ ἔχοντα ταῦτα ποιεῖν, ὥσπερ καὶ τὸ ἰατρεύειν καὶ τὸ ὑγιάζειν οὐ τὸ τέμνειν ἢ μὴ τέμνειν ἢ φαρμακεύειν ἢ μὴ φαρμακεύειν ἐστίν, ἀλλὰ τὸ ὡδί. ἔστι δὲ τὰ δίκαια ἐν τούτοισ οἷσ μέτεστι τῶν ἁπλῶσ ἀγαθῶν, ἔχουσι δ’ ὑπερβολὴν ἐν τούτοισ καὶ ἔλλειψιν· τοῖσ μὲν γὰρ οὐκ ἔστιν ὑπερβολὴ αὐτῶν, οἱο͂ν ἴσωσ τοῖσ θεοῖσ, τοῖσ δ’ οὐδὲν μόριον ὠφέλιμον, τοῖσ ἀνιάτωσ κακοῖσ, ἀλλὰ πάντα βλάπτει, τοῖσ δὲ μέχρι τοῦ·

διὰ τοῦτ’ ἀνθρώπινόν ἐστιν.

περὶ δὲ ἐπιεικείασ καὶ τοῦ ἐπιεικοῦσ, πῶσ ἔχει ἡ μὲν ἐπιείκεια πρὸσ δικαιοσύνην τὸ δ’ ἐπιεικὲσ πρὸσ τὸ δίκαιον, ἐχόμενόν ἐστιν εἰπεῖν. οὔτε γὰρ ὡσ ταὐτὸν ἁπλῶσ οὔθ’ ὡσ ἕτερον τῷ γένει φαίνεται σκοπουμένοισ· ἐπαινοῦμεν καὶ ἄνδρα τὸν τοιοῦτον, ὥστε καὶ ἐπὶ τὰ ἄλλα ἐπαινοῦντεσ μεταφέρομεν ἀντὶ τοῦ ἀγαθοῦ, τὸ ἐπιεικέστερον ὅτι βέλτιον δηλοῦντεσ·

ὁτὲ δὲ τῷ λόγῳ ἀκολουθοῦσι φαίνεται ἄτοπον εἰ τὸ ἐπιεικὲσ παρὰ τὸ δίκαιόν τι ὂν ἐπαινετόν ἐστιν·

ἢ γὰρ τὸ δίκαιον οὐ σπουδαῖον, ἢ τὸ ἐπιεικὲσ οὐ δίκαιον, εἰ ἄλλο· ἢ εἰ ἄμφω σπουδαῖα, ταὐτόν ἐστιν.

ἡ μὲν οὖν ἀπορία σχεδὸν συμβαίνει διὰ ταῦτα περὶ τὸ ἐπιεικέσ, ἔχει δ’ ἅπαντα τρόπον τινὰ ὀρθῶσ καὶ οὐδὲν ὑπεναντίον ἑαυτοῖσ· τό τε γὰρ ἐπιεικὲσ δικαίου τινὸσ ὂν βέλτιόν ἐστι δίκαιον, καὶ οὐχ ὡσ ἄλλο τι γένοσ ὂν βέλτιόν ἐστι τοῦ δικαίου. ταὐτὸν ἄρα δίκαιον καὶ ἐπιεικέσ, καὶ ἀμφοῖν σπουδαίοιν ὄντοιν κρεῖττον τὸ ἐπιεικέσ.

ποιεῖ δὲ τὴν ἀπορίαν ὅτι τὸ ἐπιεικὲσ δίκαιον μέν ἐστιν, οὐ τὸ κατὰ νόμον δέ, ἀλλ’ ἐπανόρθωμα νομίμου δικαίου. αἴτιον δ’ ὅτι ὁ μὲν νόμοσ καθόλου πᾶσ, περὶ ἐνίων δ’ οὐχ οἱο͂́ν τε ὀρθῶσ εἰπεῖν καθόλου. ἐν οἷσ οὖν ἀνάγκη μὲν εἰπεῖν καθόλου, μὴ οἱο͂́ν τε δὲ ὀρθῶσ, τὸ ὡσ ἐπὶ τὸ πλέον λαμβάνει ὁ νόμοσ, οὐκ ἀγνοῶν τὸ ἁμαρτανόμενον. καὶ ἔστιν οὐδὲν ἧττον ὀρθόσ·

τὸ γὰρ ἁμάρτημα οὐκ ἐν τῷ νόμῳ οὐδ’ ἐν τῷ νομοθέτῃ ἀλλ’ ἐν τῇ φύσει τοῦ πράγματόσ ἐστιν· εὐθὺσ γὰρ τοιαύτη ἡ τῶν πρακτῶν ὕλη ἐστίν. ὅταν οὖν λέγῃ μὲν ὁ νόμοσ καθόλου, συμβῇ δ’ ἐπὶ τούτου παρὰ τὸ καθόλου, τότε ὀρθῶσ ἔχει, ᾗ παραλείπει ὁ νομοθέτησ καὶ ἥμαρτεν ἁπλῶσ εἰπών, ἐπανορθοῦν τὸ ἐλλειφθέν, ὃ κἂν ὁ νομοθέτησ αὐτὸσ ἂν εἶπεν ἐκεῖ παρών, καὶ εἰ ᾔδει, ἐνομοθέτησεν.

διὸ δίκαιον μέν ἐστι, καὶ βέλτιόν τινοσ δικαίου, οὐ τοῦ ἁπλῶσ δὲ ἀλλὰ τοῦ διὰ τὸ ἁπλῶσ ἁμαρτήματοσ. καὶ ἔστιν αὕτη ἡ φύσισ ἡ τοῦ ἐπιεικοῦσ, ἐπανόρθωμα νόμου, ᾗ ἐλλείπει διὰ τὸ καθόλου.

τοῦτο γὰρ αἴτιον καὶ τοῦ μὴ πάντα κατὰ νόμον εἶναι, ὅτι περὶ ἐνίων ἀδύνατον θέσθαι νόμον, ὥστε ψηφίσματοσ δεῖ. τοῦ γὰρ ἀορίστου ἀόριστοσ καὶ ὁ κανών ἐστιν, ὥσπερ καὶ τῆσ Λεσβίασ οἰκοδομίασ ὁ μολίβδινοσ κανών· πρὸσ γὰρ τὸ σχῆμα τοῦ λίθου μετακινεῖται καὶ οὐ μένει ὁ κανών, καὶ τὸ ψήφισμα πρὸσ τὰ πράγματα.

τί μὲν οὖν ἐστὶ τὸ ἐπιεικέσ, καὶ ὅτι δίκαιον καὶ τινὸσ βέλτιον δικαίου, δῆλον. φανερὸν δ’ ἐκ τούτου καὶ ὁ ἐπιεικὴσ τίσ ἐστιν· ὁ γὰρ τῶν τοιούτων προαιρετικὸσ καὶ πρακτικόσ, καὶ ὁ μὴ ἀκριβοδίκαιοσ ἐπὶ τὸ χεῖρον ἀλλ’ ἐλαττωτικόσ, καίπερ ἔχων τὸν νόμον βοηθόν, ἐπιεικήσ ἐστι, καὶ ἡ ἕξισ αὕτη ἐπιείκεια, δικαιοσύνη τισ οὖσα καὶ οὐχ ἑτέρα τισ ἕξισ.

πότερον δ’ ἐνδέχεται ἑαυτὸν ἀδικεῖν ἢ οὔ, φανερὸν ἐκ τῶν εἰρημένων.

τὰ μὲν γάρ ἐστι τῶν δικαίων τὰ κατὰ πᾶσαν ἀρετὴν ὑπὸ τοῦ νόμου τεταγμένα, οἱο͂ν οὐ κελεύει ἀποκτιννύναι ἑαυτὸν ὁ νόμοσ, ἃ δὲ μὴ κελεύει, ἀπαγορεύει.

ἔτι ὅταν παρὰ τὸν νόμον βλάπτῃ μὴ ἀντιβλάπτων ἑκών, ἀδικεῖ, ἑκὼν δὲ ὁ εἰδὼσ καὶ ὃν καὶ ᾧ· ὁ δὲ δι’ ὀργὴν ἑαυτὸν σφάττων ἑκὼν τοῦτο δρᾷ παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον, ὃ οὐκ ἐᾷ ὁ νόμοσ· ἀδικεῖ ἄρα.

ἀλλὰ τίνα; ἢ τὴν πόλιν, αὑτὸν δ’ οὔ; ἑκὼν γὰρ πάσχει, ἀδικεῖται δ’ οὐδεὶσ ἑκών. διὸ καὶ ἡ πόλισ ζημιοῖ, καί τισ ἀτιμία πρόσεστι τῷ ἑαυτὸν διαφθείραντι ὡσ τὴν πόλιν ἀδικοῦντι. ἔτι καθ’ ὃ ἄδικοσ μόνον ὁ ἀδικῶν καὶ μὴ ὅλωσ φαῦλοσ, οὐκ ἔστιν ἀδικῆσαι ἑαυτόν τοῦτο γὰρ ἄλλοσ ἐκείνου· ἔστι γάρ πωσ ὁ ἄδικοσ οὕτω πονηρὸσ ὥσπερ ὁ δειλόσ, οὐχ ὡσ ὅλην ἔχων τὴν πονηρίαν, ὥστ’ οὐδὲ κατὰ ταύτην ἀδικεῖ·

ἅμα γὰρ ἂν τῷ αὐτῷ εἰή ἀφῃρῆσθαι καὶ προσκεῖσθαι τὸ αὐτό· τοῦτο δὲ ἀδύνατον, ἀλλ’ ἀεὶ ἐν πλείοσιν ἀνάγκη εἶναι τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον. ἔτι δὲ ἑκούσιόν τε καὶ ἐκ προαιρέσεωσ καὶ πρότερον·

ὁ γὰρ διότι ἔπαθε καὶ τὸ αὐτὸ ἀντιποιῶν οὐ δοκεῖ ἀδικεῖν· αὐτὸσ δ’ αὑτόν, ταὐτὰ ἅμα καὶ πάσχει καὶ ποιεῖ. ἔτι εἰή ἂν ἑκόντα ἀδικεῖσθαι. πρὸσ δὲ τούτοισ, ἄνευ τῶν κατὰ μέροσ ἀδικημάτων οὐδεὶσ ἀδικεῖ, μοιχεύει δ’ οὐδεὶσ τὴν ἑαυτοῦ οὐδὲ τοιχωρυχεῖ τὸν ἑαυτοῦ τοῖχον οὐδὲ κλέπτει τὰ αὑτοῦ. ὅλωσ δὲ λύεται τὸ αὑτὸν ἀδικεῖν καὶ κατὰ τὸν διορισμὸν τὸν περὶ τοῦ ἑκουσίωσ ἀδικεῖσθαι. φανερὸν δὲ καὶ ὅτι ἄμφω μὲν φαῦλα, καὶ τὸ ἀδικεῖσθαι καὶ τὸ ἀδικεῖν τὸ μὲν γὰρ ἔλαττον τὸ δὲ πλέον ἔχειν ἐστὶ τοῦ μέσου καὶ ὥσπερ ὑγιεινὸν μὲν ἐν ἰατρικῇ, εὐεκτικὸν δὲ ἐν γυμναστικῇ·

ἀλλ’ ὅμωσ χεῖρον τὸ ἀδικεῖν·

τὸ μὲν γὰρ ἀδικεῖν μετὰ κακίασ καὶ ψεκτόν, καὶ κακίασ ἢ τῆσ τελείασ καὶ ἁπλῶσ ἢ ἐγγύσ οὐ γὰρ ἅπαν τὸ ἑκούσιον μετὰ ἀδικίασ, τὸ δ’ ἀδικεῖσθαι ἄνευ κακίασ καὶ ἀδικίασ. καθ’ αὑτὸ μὲν οὖν τὸ ἀδικεῖσθαι ἧττον φαῦλον, κατὰ συμβεβηκὸσ δ’ οὐδὲν κωλύει μεῖζον εἶναι κακόν.

ἀλλ’ οὐδὲν μέλει τῇ τέχνῃ, ἀλλὰ πλευρῖτιν λέγει μείζω νόσον προσπταίσματοσ· καίτοι γένοιτ’ ἄν ποτε θάτερον κατὰ συμβεβηκόσ, εἰ προσπταίσαντα διὰ τὸ πεσεῖν συμβαίη ὑπὸ τῶν πολεμίων ληφθῆναι ἢ ἀποθανεῖν.

κατὰ μεταφορὰν δὲ καὶ ὁμοιότητα ἔστιν οὐκ αὐτῷ πρὸσ αὑτὸν δίκαιον ἀλλὰ τῶν αὐτοῦ τισίν, οὐ πᾶν δὲ δίκαιον ἀλλὰ τὸ δεσποτικὸν ἢ τὸ οἰκονομικόν. ἐν τούτοισ γὰρ τοῖσ λόγοισ διέστηκε τὸ λόγον ἔχον μέροσ τῆσ ψυχῆσ πρὸσ τὸ ἄλογον· εἰσ ἃ δὴ βλέπουσι καὶ δοκεῖ εἶναι ἀδικία πρὸσ αὑτόν, ὅτι ἐν τούτοισ ἔστι πάσχειν τι παρὰ τὰσ ἑαυτῶν ὀρέξεισ·

ὥσπερ οὖν ἄρχοντι καὶ ἀρχομένῳ εἶναι πρὸσ ἄλληλα δίκαιόν τι καὶ τούτοισ.

περὶ μὲν οὖν δικαιοσύνησ καὶ τῶν ἄλλων, τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν, διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Aristotle, Nicomachean Ethics, Book 5

(아리스토텔레스, 니코마코스 윤리학, Book 5)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION