Aristotle, Nicomachean Ethics, Book 10

(아리스토텔레스, 니코마코스 윤리학, Book 10)

μετὰ δὲ ταῦτα περὶ ἡδονῆσ ἴσωσ ἕπεται διελθεῖν. μάλιστα γὰρ δοκεῖ συνῳκειῶσθαι τῷ γένει ἡμῶν, διὸ παιδεύουσι τοὺσ νέουσ οἰακίζοντεσ ἡδονῇ καὶ λύπῃ·

δοκεῖ δὲ καὶ πρὸσ τὴν τοῦ ἤθουσ ἀρετὴν μέγιστον εἶναι τὸ χαίρειν οἷσ δεῖ καὶ μισεῖν ἃ δεῖ. διατείνει γὰρ ταῦτα διὰ παντὸσ τοῦ βίου, ῥοπὴν ἔχοντα καὶ δύναμιν πρὸσ ἀρετήν τε καὶ τὸν εὐδαίμονα βίον· τὰ μὲν γὰρ ἡδέα προαιροῦνται, τὰ δὲ λυπηρὰ φεύγουσιν·

ὑπὲρ δὲ τῶν τοιούτων ἥκιστ’ ἂν δόξειε παρετέον εἶναι, ἄλλωσ τε καὶ πολλὴν ἐχόντων ἀμφισβήτησιν. οἳ μὲν γὰρ τἀγαθὸν ἡδονὴν λέγουσιν, οἳ δ’ ἐξ ἐναντίασ κομιδῇ φαῦλον, οἳ μὲν ἴσωσ πεπεισμένοι οὕτω καὶ ἔχειν, οἳ δὲ οἰόμενοι βέλτιον εἶναι πρὸσ τὸν βίον ἡμῶν ἀποφαίνειν τὴν ἡδονὴν τῶν φαύλων, καὶ εἰ μὴ ἐστίν· ῥέπειν γὰρ τοὺσ πολλοὺσ πρὸσ αὐτὴν καὶ δουλεύειν ταῖσ ἡδοναῖσ, διὸ δεῖν εἰσ τοὐναντίον ἄγειν·

ἐλθεῖν γὰρ ἂν οὕτωσ ἐπὶ τὸ μέσον. μή ποτε δὲ οὐ καλῶσ τοῦτο λέγεται. οἱ γὰρ περὶ τῶν ἐν τοῖσ πάθεσι καὶ ταῖσ πράξεσι λόγοι ἧττόν εἰσι πιστοὶ τῶν ἔργων· ὅταν οὖν διαφωνῶσι τοῖσ κατὰ τὴν αἴσθησιν, καταφρονούμενοι καὶ τἀληθὲσ προσαναιροῦσιν·

ὁ γὰρ ψέγων τὴν ἡδονήν, ὀφθείσ ποτ’ ἐφιέμενοσ, ἀποκλίνειν δοκεῖ πρὸσ αὐτὴν ὡσ τοιαύτην οὖσαν ἅπασαν·

τὸ διορίζειν γὰρ οὐκ ἔστι τῶν πολλῶν. ἐοίκασιν οὖν οἱ ἀληθεῖσ τῶν λόγων οὐ μόνον πρὸσ τὸ εἰδέναι χρησιμώτατοι εἶναι, ἀλλὰ καὶ πρὸσ τὸν βίον· συνῳδοὶ γὰρ ὄντεσ τοῖσ ἔργοισ πιστεύονται, διὸ προτρέπονται τοὺσ συνιέντασ ζῆν κατ’ αὐτούσ.

τῶν μὲν οὖν τοιούτων ἅλισ· τὰ δ’ εἰρημένα περὶ τῆσ ἡδονῆσ ἐπέλθωμεν. εὔδοξοσ μὲν οὖν τὴν ἡδονὴν τἀγαθὸν ᾤετ’ εἶναι διὰ τὸ πάνθ’ ὁρᾶν ἐφιέμενα αὐτῆσ, καὶ ἔλλογα καὶ ἄλογα, ἐν πᾶσι δ’ εἶναι τὸ αἱρετὸν τὸ ἐπιεικέσ, καὶ τὸ μάλιστα κράτιστον· τὸ δὴ πάντ’ ἐπὶ ταὐτὸ φέρεσθαι μηνύειν ὡσ πᾶσι τοῦτο ἄριστον ὄν ἕκαστον γὰρ τὸ αὑτῷ ἀγαθὸν εὑρίσκειν, ὥσπερ καὶ τροφήν, τὸ δὲ πᾶσιν ἀγαθόν, καὶ οὗ πάντ’ ἐφίεται, τἀγαθὸν εἶναι.

ἐπιστεύοντο δ’ οἱ λόγοι διὰ τὴν τοῦ ἤθουσ ἀρετὴν μᾶλλον ἢ δι’ αὑτούσ·

διαφερόντωσ γὰρ ἐδόκει σώφρων εἶναι· οὐ δὴ ὡσ φίλοσ τῆσ ἡδονῆσ ἐδόκει ταῦτα λέγειν, ἀλλ’ οὕτωσ ἔχειν κατ’ ἀλήθειαν. οὐχ ἧττον δ’ ᾤετ’ εἶναι φανερὸν ἐκ τοῦ ἐναντίου· τὴν γὰρ λύπην καθ’ αὑτὸ πᾶσι φευκτὸν εἶναι, ὁμοίωσ δὴ τοὐναντίον αἱρετόν· μάλιστα δ’ εἶναι αἱρετὸν ὃ μὴ δι’ ἕτερον μηδ’ ἑτέρου χάριν αἱρούμεθα·

τοιοῦτο δ’ ὁμολογουμένωσ εἶναι τὴν ἡδονήν· οὐδένα γὰρ ἐπερωτᾶν τίνοσ ἕνεκα ἥδεται, ὡσ καθ’ αὑτὴν οὖσαν αἱρετὴν τὴν ἡδονήν. προστιθεμένην τε ὁτῳοῦν τῶν ἀγαθῶν αἱρετώτερον ποιεῖν, οἱο͂ν τῷ δικαιοπραγεῖν καὶ σωφρονεῖν, αὔξεσθαι δὲ τὸ ἀγαθὸν αὑτῷ. ἐοίκε δὴ οὗτόσ γε ὁ λόγοσ τῶν ἀγαθῶν αὐτὴν ἀποφαίνειν, καὶ οὐδὲν μᾶλλον ἑτέρου· πᾶν γὰρ μεθ’ ἑτέρου ἀγαθοῦ αἱρετώτερον ἢ μονούμενον.

τοιούτῳ δὴ λόγῳ καὶ Πλάτων ἀναιρεῖ ὅτι οὐκ ἔστιν ἡδονὴ τἀγαθόν· αἱρετώτερον γὰρ εἶναι τὸν ἡδὺν βίον μετὰ φρονήσεωσ ἢ χωρίσ, εἰ δὲ τὸ μικτὸν κρεῖττον, οὐκ εἶναι τὴν ἡδονὴν τἀγαθόν· οὐδενὸσ γὰρ προστεθέντοσ αὐτῷ τἀγαθὸν αἱρετώτερον γίνεσθαι.

δῆλον δ’ ὡσ οὐδ’ ἄλλο οὐδὲν τἀγαθὸν ἂν εἰή, ὃ μετά τινοσ τῶν καθ’ αὑτὸ ἀγαθῶν αἱρετώτερον γίνεται. τί οὖν ἐστὶ τοιοῦτον, οὗ καὶ ἡμεῖσ κοινωνοῦμεν; τοιοῦτον γὰρ ἐπιζητεῖται.

οἱ δ’ ἐνιστάμενοι ὡσ οὐκ ἀγαθὸν οὗ πάντ’ ἐφίεται, μὴ οὐθὲν λέγουσιν. ἃ γὰρ πᾶσι δοκεῖ, ταῦτ’ εἶναί φαμεν·

ὁ δ’ ἀναιρῶν ταύτην τὴν πίστιν οὐ πάνυ πιστότερα ἐρεῖ. εἰ μὲν γὰρ τὰ ἀνόητα ὀρέγεται αὐτῶν, ἦν ἄν τι λεγόμενον, εἰ δὲ καὶ τὰ φρόνιμα, πῶσ λέγοιεν ἄν τι; ἴσωσ δὲ καὶ ἐν τοῖσ φαύλοισ ἔστι τι φυσικὸν ἀγαθὸν κρεῖττον ἢ καθ’ αὑτά, ὃ ἐφίεται τοῦ οἰκείου ἀγαθοῦ. οὐκ ἐοίκε δὲ οὐδὲ περὶ τοῦ ἐναντίου καλῶσ λέγεσθαι. οὐ γάρ φασιν, εἰ ἡ λύπη κακόν ἐστι, τὴν ἡδονὴν ἀγαθὸν εἶναι·

ἀντικεῖσθαι γὰρ καὶ κακὸν κακῷ καὶ ἄμφω τῷ μηδετέρῳ ‐ λέγοντεσ ταῦτα οὐ κακῶσ, οὐ μὴν ἐπί γε τῶν εἰρημένων ἀληθεύοντεσ. ἀμφοῖν γὰρ ὄντοιν <τῶν> κακῶν καὶ φευκτὰ ἔδει ἄμφω εἶναι, τῶν μηδετέρων δὲ μηδέτερον ἢ ὁμοίωσ·

νῦν δὲ φαίνονται τὴν μὲν φεύγοντεσ ὡσ κακόν, τὴν δ’ αἱρούμενοι ὡσ ἀγαθόν· οὕτω δὴ καὶ ἀντίκειται. οὐ μὴν οὐδ’ εἰ μὴ τῶν ποιοτήτων ἐστὶν ἡ ἡδονή, διὰ τοῦτ’ οὐδὲ τῶν ἀγαθῶν· οὐδὲ γὰρ αἱ τῆσ ἀρετῆσ ἐνέργειαι ποιότητέσ εἰσιν, οὐδ’ ἡ εὐδαιμονία. λέγουσι δὲ τὸ μὲν ἀγαθὸν ὡρίσθαι, τὴν δ’ ἡδονὴν ἀόριστον εἶναι, ὅτι δέχεται τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον. εἰ μὲν οὖν ἐκ τοῦ ἥδεσθαι τοῦτο κρίνουσι, καὶ περὶ τὴν δικαιοσύνην καὶ τὰσ ἄλλασ ἀρετάσ, καθ’ ἃσ ἐναργῶσ φασὶ μᾶλλον καὶ ἧττον τοὺσ ποιοὺσ ὑπάρχειν καὶ <πράττειν> κατὰ τὰσ ἀρετάσ, ἔσται ταὐτά·

δίκαιοι γάρ εἰσι μᾶλλον καὶ ἀνδρεῖοι, ἔστι δὲ καὶ δικαιοπραγεῖν καὶ σωφρονεῖν μᾶλλον καὶ ἧττον.

εἰ δὲ ταῖσ ἡδοναῖσ, μή ποτ’ οὐ λέγουσι τὸ αἴτιον, ἂν ὦσιν αἳ μὲν ἀμιγεῖσ αἳ δὲ μικταί. καὶ τί κωλύει, καθάπερ ὑγίεια ὡρισμένη οὖσα δέχεται τὸ μᾶλλον καὶ τὸ ἧττον, οὕτω καὶ τὴν ἡδονήν; οὐ γὰρ ἡ αὐτὴ συμμετρία ἐν πᾶσίν ἐστιν, οὐδ’ ἐν τῷ αὐτῷ μία τισ ἀεί, ἀλλ’ ἀνιεμένη διαμένει ἑώσ τινόσ, καὶ διαφέρει τῷ μᾶλλον καὶ ἧττον.

τοιοῦτον δὴ καὶ τὸ περὶ τὴν ἡδονὴν ἐνδέχεται εἶναι. τέλειόν τε τἀγαθὸν τιθέντεσ, τὰσ δὲ κινήσεισ καὶ τὰσ γενέσεισ ἀτελεῖσ, τὴν ἡδονὴν κίνησιν καὶ γένεσιν ἀποφαίνειν πειρῶνται. οὐ καλῶσ δ’ ἐοίκασι λέγειν οὐδ’ εἶναι κίνησιν.

πάσῃ γὰρ οἰκεῖον εἶναι δοκεῖ τάχοσ καὶ βραδυτήσ, καὶ εἰ μὴ καθ’ αὑτήν, οἱο͂ν τῇ τοῦ κόσμου, πρὸσ ἄλλο· τῇ δ’ ἡδονῇ τούτων οὐδέτερον ὑπάρχει. ἡσθῆναι μὲν γὰρ ἔστι ταχέωσ ὥσπερ ὀργισθῆναι, ἥδεσθαι δ’ οὔ, οὐδὲ πρὸσ ἕτερον, βαδίζειν δὲ καὶ αὔξεσθαι καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα. μεταβάλλειν μὲν οὖν εἰσ τὴν ἡδονὴν ταχέωσ καὶ βραδέωσ ἔστιν, ἐνεργεῖν δὲ κατ’ αὐτὴν οὐκ ἔστι ταχέωσ, λέγω δ’ ἥδεσθαι.

γένεσίσ τε πῶσ ἂν εἰή; δοκεῖ γὰρ οὐκ ἐκ τοῦ τυχόντοσ τὸ τυχὸν γίνεσθαι, ἀλλ’ ἐξ οὗ γίνεται, εἰσ τοῦτο διαλύεσθαι·

καὶ οὗ γένεσισ ἡ ἡδονή, τούτου ἡ λύπη φθορά. καὶ λέγουσι δὲ τὴν μὲν λύπην ἔνδειαν τοῦ κατὰ φύσιν εἶναι, τὴν δ’ ἡδονὴν ἀναπλήρωσιν. ταῦτα δὲ σωματικά ἐστι τὰ πάθη. εἰ δή ἐστι τοῦ κατὰ φύσιν ἀναπλήρωσισ ἡ ἡδονή, ἐν ᾧ ἡ ἀναπλήρωσισ, τοῦτ’ ἂν καὶ ἥδοιτο· τὸ σῶμα ἄρα·

οὐ δοκεῖ δέ· οὐδ’ ἔστιν ἄρα ἡ ἀναπλήρωσισ ἡδονή, ἀλλὰ γινομένησ μὲν ἀναπληρώσεωσ ἥδοιτ’ ἄν τισ, καὶ τεμνόμενοσ λυποῖτο. ἡ δόξα δ’ αὕτη δοκεῖ γεγενῆσθαι ἐκ τῶν περὶ τὴν τροφὴν λυπῶν καὶ ἡδονῶν· ἐνδεεῖσ γὰρ γενομένουσ καὶ προλυπηθέντασ ἥδεσθαι τῇ ἀναπληρώσει. τοῦτο δ’ οὐ περὶ πάσασ συμβαίνει τὰσ ἡδονάσ·

ἄλυποι γάρ εἰσιν αἵ τε μαθηματικαὶ καὶ τῶν κατὰ τὰσ αἰσθήσεισ αἱ διὰ τῆσ ὀσφρήσεωσ, καὶ ἀκροάματα δὲ καὶ ὁράματα πολλὰ καὶ μνῆμαι καὶ ἐλπίδεσ. τίνοσ οὖν αὗται γενέσεισ ἔσονται; οὐδενὸσ γὰρ ἔνδεια γεγένηται, οὗ γένοιτ’ ἂν ἀναπλήρωσισ. πρὸσ δὲ τοὺσ προφέροντασ τὰσ ἐπονειδίστουσ τῶν ἡδονῶν λέγοι τισ ἂν ὅτι οὐκ ἔστι ταῦθ’ ἡδέα οὐ γὰρ εἰ τοῖσ κακῶσ διακειμένοισ ἡδέα ἐστίν, οἰητέον αὐτὰ καὶ ἡδέα εἶναι πλὴν τούτοισ, καθάπερ οὐδὲ τὰ τοῖσ κάμνουσιν ὑγιεινὰ ἢ γλυκέα ἢ πικρά, οὐδ’ αὖ λευκὰ τὰ φαινόμενα τοῖσ ὀφθαλμιῶσιν·

ἢ οὕτω λέγοι τισ ἄν, ὅτι αἱ μὲν ἡδοναὶ αἱρεταί εἰσιν, οὐ μὴν ἀπό γε τούτων, ὥσπερ καὶ τὸ πλουτεῖν, προδόντι δ’ οὔ, καὶ τὸ ὑγιαίνειν, οὐ μὴν ὁτιοῦν φαγόντι·

ἢ τῷ εἴδει διαφέρουσιν αἱ ἡδοναί· ἕτεραι γὰρ αἱ ἀπὸ τῶν καλῶν τῶν ἀπὸ τῶν αἰσχρῶν, καὶ οὐκ ἔστιν ἡσθῆναι τὴν τοῦ δικαίου μὴ ὄντα δίκαιον οὐδὲ τὴν τοῦ μουσικοῦ μὴ ὄντα μουσικόν, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων. ἐμφανίζειν δὲ δοκεῖ καὶ ὁ φίλοσ ἕτεροσ ὢν τοῦ κόλακοσ οὐκ οὖσαν ἀγαθὸν τὴν ἡδονὴν ἢ διαφόρουσ εἴδει·

ὃ μὲν γὰρ πρὸσ τἀγαθὸν ὁμιλεῖν δοκεῖ, ὃ δὲ πρὸσ ἡδονήν, καὶ τῷ μὲν ὀνειδίζεται, τὸν δ’ ἐπαινοῦσιν ὡσ πρὸσ ἕτερα ὁμιλοῦντα. οὐδείσ τ’ ἂν ἕλοιτο ζῆν παιδίου διάνοιαν ἔχων διὰ βίου, ἡδόμενοσ ἐφ’ οἷσ τὰ παιδία ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα, οὐδὲ χαίρειν ποιῶν τι τῶν αἰσχίστων, μηδέποτε μέλλων λυπηθῆναι.

περὶ πολλά τε σπουδὴν ποιησαίμεθ’ ἂν καὶ εἰ μηδεμίαν ἐπιφέροι ἡδονήν, οἱο͂ν ὁρᾶν, μνημονεύειν, εἰδέναι, τὰσ ἀρετὰσ ἔχειν. εἰ δ’ ἐξ ἀνάγκησ ἕπονται τούτοισ ἡδοναί, οὐδὲν διαφέρει·

ἑλοίμεθα γὰρ ἂν ταῦτα καὶ εἰ μὴ γίνοιτ’ ἀπ’ αὐτῶν ἡδονή. ὅτι μὲν οὖν οὔτε τἀγαθὸν ἡ ἡδονὴ οὔτε πᾶσα αἱρετή, δῆλον ἐοίκεν εἶναι, καὶ ὅτι εἰσί τινεσ αἱρεταὶ καθ’ αὑτὰσ διαφέρουσαι τῷ εἴδει ἢ ἀφ’ ὧν. τὰ μὲν οὖν λεγόμενα περὶ τῆσ ἡδονῆσ καὶ λύπησ ἱκανῶσ εἰρήσθω. τί δ’ ἐστὶν ἢ ποῖόν τι, καταφανέστερον γένοιτ’ ἂν ἀπ’ ἀρχῆσ ἀναλαβοῦσιν.

δοκεῖ γὰρ ἡ μὲν ὁρ́ασισ καθ’ ὁντινοῦν χρόνον τελεία εἶναι· οὐ γάρ ἐστιν ἐνδεὴσ οὐδενὸσ ὃ εἰσ ὕστερον γινόμενον τελειώσει αὐτῆσ τὸ εἶδοσ·

τοιούτῳ δ’ ἐοίκε καὶ ἡ ἡδονή. ὅλον γάρ τι ἐστί, καὶ κατ’ οὐδένα χρόνον λάβοι τισ ἂν ἡδονὴν ἧσ ἐπὶ πλείω χρόνον γινομένησ τελειωθήσεται τὸ εἶδοσ. διόπερ οὐδὲ κίνησίσ ἐστιν. ἐν χρόνῳ γὰρ πᾶσα κίνησισ καὶ τέλουσ τινόσ, οἱο͂ν ἡ οἰκοδομική, καὶ τελεία ὅταν ποιήσῃ οὗ ἐφίεται. ἢ ἐν ἅπαντι δὴ τῷ χρόνῳ ἢ τούτῳ.

ἐν δὲ τοῖσ μέρεσι καὶ τῷ χρόνῳ πᾶσαι ἀτελεῖσ, καὶ ἕτεραι τῷ εἴδει τῆσ ὅλησ καὶ ἀλλήλων. ἡ γὰρ τῶν λίθων σύνθεσισ ἑτέρα τῆσ τοῦ κίονοσ ῥαβδώσεωσ, καὶ αὗται τῆσ τοῦ ναοῦ ποιήσεωσ· καὶ ἡ μὲν τοῦ ναοῦ τελεία οὐδενὸσ γὰρ ἐνδεὴσ πρὸσ τὸ προκείμενον, ἡ δὲ τῆσ κρηπῖδοσ καὶ τοῦ τριγλύφου ἀτελήσ· μέρουσ γὰρ ἑκατέρα.

τῷ εἴδει οὖν διαφέρουσι, καὶ οὐκ ἔστιν ἐν ὁτῳοῦν χρόνῳ λαβεῖν κίνησιν τελείαν τῷ εἴδει, ἀλλ’ εἴπερ, ἐν τῷ ἅπαντι. ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ βαδίσεωσ καὶ τῶν λοιπῶν. εἰ γάρ ἐστιν ἡ φορὰ κίνησισ πόθεν ποῖ, καὶ ταύτησ διαφοραὶ κατ’ εἴδη, πτῆσισ βάδισισ ἅλσισ καὶ τὰ τοιαῦτα. οὐ μόνον δ’ οὕτωσ, ἀλλὰ καὶ ἐν αὐτῇ τῇ βαδίσει·

τὸ γὰρ πόθεν ποῖ οὐ τὸ αὐτὸ ἐν τῷ σταδίῳ καὶ ἐν τῷ μέρει, καὶ ἐν ἑτέρῳ μέρει καὶ ἐν ἑτέρῳ, οὐδὲ τὸ διεξιέναι τὴν γραμμὴν τήνδε κἀκείνην· οὐ μόνον γὰρ γραμμὴν διαπορεύεται, ἀλλὰ καὶ ἐν τόπῳ οὖσαν, ἐν ἑτέρῳ δ’ αὕτη ἐκείνησ.

δι’ ἀκριβείασ μὲν οὖν περὶ κινήσεωσ ἐν ἄλλοισ εἴρηται, ἐοίκε δ’ οὐκ ἐν ἅπαντι χρόνῳ τελεία εἶναι, ἀλλ’ αἱ πολλαὶ ἀτελεῖσ καὶ διαφέρουσαι τῷ εἴδει, εἴπερ τὸ πόθεν ποῖ εἰδοποιόν. τῆσ ἡδονῆσ δ’ ἐν ὁτῳοῦν χρόνῳ τέλειον τὸ εἶδοσ. δῆλον οὖν ὡσ ἕτεραί τ’ ἂν εἰε͂ν ἀλλήλων, καὶ τῶν ὅλων τι καὶ τελείων ἡ ἡδονή.

δόξειε δ’ ἂν τοῦτο καὶ ἐκ τοῦ μὴ ἐνδέχεσθαι κινεῖσθαι μὴ ἐν χρόνῳ, ἥδεσθαι δέ· τὸ γὰρ ἐν τῷ νῦν ὅλον τι. ἐκ τούτων δὲ δῆλον καὶ ὅτι οὐ καλῶσ λέγουσι κίνησιν ἢ γένεσιν εἶναι τὴν ἡδονήν. οὐ γὰρ πάντων ταῦτα λέγεται, ἀλλὰ τῶν μεριστῶν καὶ μὴ ὅλων· οὐδὲ γὰρ ὁράσεώσ ἐστι γένεσισ οὐδὲ στιγμῆσ οὐδὲ μονάδοσ, οὐδὲ τούτων οὐθὲν κίνησισ οὐδὲ γένεσισ·

οὐδὲ δὴ ἡδονῆσ· ὅλον γάρ τι. αἰσθήσεωσ δὲ πάσησ πρὸσ τὸ αἰσθητὸν ἐνεργούσησ, τελείωσ δὲ τῆσ εὖ διακειμένησ πρὸσ τὸ κάλλιστον τῶν ὑπὸ τὴν αἴσθησιν τοιοῦτον γὰρ μάλιστ’ εἶναι δοκεῖ ἡ τελεία ἐνέργεια· αὐτὴν δὲ λέγειν ἐνεργεῖν, ἢ ἐν ᾧ ἐστί, μηθὲν διαφερέτω, καθ’ ἑκάστην δὴ βελτίστη ἐστὶν ἡ ἐνέργεια τοῦ ἄριστα διακειμένου πρὸσ τὸ κράτιστον τῶν ὑπ’ αὐτήν.

αὕτη δ’ ἂν τελειοτάτη εἰή καὶ ἡδίστη. κατὰ πᾶσαν γὰρ αἴσθησίν ἐστιν ἡδονή, ὁμοίωσ δὲ καὶ διάνοιαν καὶ θεωρίαν, ἡδίστη δ’ ἡ τελειοτάτη, τελειοτάτη δ’ ἡ τοῦ εὖ ἔχοντοσ πρὸσ τὸ σπουδαιότατον τῶν ὑπ’ αὐτήν·

τελειοῖ δὲ τὴν ἐνέργειαν ἡ ἡδονή. οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον ἥ τε ἡδονὴ τελειοῖ καὶ τὸ αἰσθητόν τε καὶ ἡ αἴσθησισ, σπουδαῖα ὄντα, ὥσπερ οὐδ’ ἡ ὑγίεια καὶ ὁ ἰατρὸσ ὁμοίωσ αἰτία ἐστὶ τοῦ ὑγιαίνειν. καθ’ ἑκάστην δ’ αἴσθησιν ὅτι γίνεται ἡδονή, δῆλον φαμὲν γὰρ ὁράματα καὶ ἀκούσματα εἶναι ἡδέα·

δῆλον δὲ καὶ ὅτι μάλιστα, ἐπειδὰν ἥ τε αἴσθησισ ᾖ κρατίστη καὶ πρὸσ τοιοῦτον ἐνεργῇ· τοιούτων δ’ ὄντων τοῦ τε αἰσθητοῦ καὶ τοῦ αἰσθανομένου, ἀεὶ ἔσται ἡδονὴ ὑπάρχοντόσ γε τοῦ τε ποιήσοντοσ καὶ τοῦ πεισομένου. τελειοῖ δὲ τὴν ἐνέργειαν ἡ ἡδονὴ οὐχ ὡσ ἡ ἕξισ ἐνυπάρχουσα, ἀλλ’ ὡσ ἐπιγινόμενόν τι τέλοσ, οἱο͂ν τοῖσ ἀκμαίοισ ἡ ὡρ́α.

ἑώσ ἂν οὖν τό τε νοητὸν ἢ αἰσθητὸν ᾖ οἱο͂ν δεῖ καὶ τὸ κρῖνον ἢ θεωροῦν, ἔσται ἐν τῇ ἐνεργείᾳ ἡ ἡδονή· ὁμοίων γὰρ ὄντων καὶ πρὸσ ἄλληλα τὸν αὐτὸν τρόπον ἐχόντων τοῦ τε παθητικοῦ καὶ τοῦ ποιητικοῦ ταὐτὸ πέφυκε γίνεσθαι.

πῶσ οὖν οὐδεὶσ συνεχῶσ ἥδεται; ἢ κάμνει; πάντα γὰρ τὰ ἀνθρώπεια ἀδυνατεῖ συνεχῶσ ἐνεργεῖν. οὐ γίνεται οὖν οὐδ’ ἡδονή· ἕπεται γὰρ τῇ ἐνεργείᾳ.

ἔνια δὲ τέρπει καινὰ ὄντα, ὕστερον δὲ οὐχ ὁμοίωσ διὰ ταὐτό· τὸ μὲν γὰρ πρῶτον παρακέκληται ἡ διάνοια καὶ διατεταμένωσ περὶ αὐτὰ ἐνεργεῖ, ὥσπερ κατὰ τὴν ὄψιν οἱ ἐμβλέποντεσ, μετέπειτα δ’ οὐ τοιαύτη ἡ ἐνέργεια ἀλλὰ παρημελημένη· διὸ καὶ ἡ ἡδονὴ ἀμαυροῦται.

ὀρέγεσθαι δὲ τῆσ ἡδονῆσ οἰηθείη τισ ἂν ἅπαντασ, ὅτι καὶ τοῦ ζῆν ἅπαντεσ ἐφίενται· ἡ δὲ ζωὴ ἐνέργειά τισ ἐστί, καὶ ἕκαστοσ περὶ ταῦτα καὶ τούτοισ ἐνεργεῖ ἃ καὶ μάλιστ’ ἀγαπᾷ, οἱο͂ν ὁ μὲν μουσικὸσ τῇ ἀκοῇ περὶ τὰ μέλη, ὁ δὲ φιλομαθὴσ τῇ διανοίᾳ περὶ τὰ θεωρήματα, οὕτω δὲ καὶ τῶν λοιπῶν ἕκαστοσ· ἡ δ’ ἡδονὴ τελειοῖ τὰσ ἐνεργείασ, καὶ τὸ ζῆν δή, οὗ ὀρέγονται.

εὐλόγωσ οὖν καὶ τῆσ ἡδονῆσ ἐφίενται· τελειοῖ γὰρ ἑκάστῳ τὸ ζῆν, αἱρετὸν ὄν. πότερον δὲ διὰ τὴν ἡδονὴν τὸ ζῆν αἱρούμεθα ἢ διὰ τὸ ζῆν τὴν ἡδονήν, ἀφείσθω ἐν τῷ παρόντι. συνεζεῦχθαι μὲν γὰρ ταῦτα φαίνεται καὶ χωρισμὸν οὐ δέχεσθαι· ἄνευ τε γὰρ ἐνεργείασ οὐ γίνεται ἡδονή, πᾶσάν τε ἐνέργειαν τελειοῖ ἡ ἡδονή.

ὅθεν δοκοῦσι καὶ τῷ εἴδει διαφέρειν. τὰ γὰρ ἕτερα τῷ εἴδει ὑφ’ ἑτέρων οἰόμεθα τελειοῦσθαι οὕτω γὰρ φαίνεται καὶ τὰ φυσικὰ καὶ τὰ ὑπὸ τέχνησ, οἱο͂ν ζῷα καὶ δένδρα καὶ γραφὴ καὶ ἄγαλμα καὶ οἰκία καὶ σκεῦοσ· ὁμοίωσ δὲ καὶ τὰσ ἐνεργείασ τὰσ διαφερούσασ τῷ εἴδει ὑπὸ διαφερόντων εἴδει τελειοῦσθαι.

διαφέρουσι δ’ αἱ τῆσ διανοίασ τῶν κατὰ τὰσ αἰσθήσεισ καὶ αὐταὶ ἀλλήλων κατ’ εἶδοσ· καὶ αἱ τελειοῦσαι δὴ ἡδοναί. τῇ ἐνεργείᾳ ἣν τελειοῖ.

συναύξει γὰρ τὴν ἐνέργειαν ἡ οἰκεία ἡδονή. μᾶλλον γὰρ ἕκαστα κρίνουσι καὶ ἐξακριβοῦσιν οἱ μεθ’ ἡδονῆσ ἐνεργοῦντεσ, οἱο͂ν γεωμετρικοὶ γίνονται οἱ χαίροντεσ τῷ γεωμετρεῖν, καὶ κατανοοῦσιν ἕκαστα μᾶλλον, ὁμοίωσ δὲ καὶ οἱ φιλόμουσοι καὶ φιλοικοδόμοι καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστοι ἐπιδιδόασιν εἰσ τὸ οἰκεῖον ἔργον χαίροντεσ αὐτῷ· συναύξουσι δὲ αἱ ἡδοναί, τὰ δὲ συναύξοντα οἰκεῖα·

τοῖσ ἑτέροισ δὲ τῷ εἴδει καὶ τὰ οἰκεῖα ἕτερα τῷ εἴδει.

ἔτι δὲ μᾶλλον τοῦτ’ ἂν φανείη ἐκ τοῦ τὰσ ἀφ’ ἑτέρων ἡδονὰσ ἐμποδίουσ ταῖσ ἐνεργείαισ εἶναι. οἱ γὰρ φίλαυλοι ἀδυνατοῦσι τοῖσ λόγοισ προσέχειν, ἐὰν κατακούσωσιν αὐλοῦντοσ, μᾶλλον χαίροντεσ αὐλητικῇ τῆσ παρούσησ ἐνεργείασ· ἡ κατὰ τὴν αὐλητικὴν οὖν ἡδονὴ τὴν περὶ τὸν λόγον ἐνέργειαν φθείρει.

ὁμοίωσ δὲ τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων συμβαίνει, ὅταν ἅμα περὶ δύο ἐνεργῇ· ἡ γὰρ ἡδίων τὴν ἑτέραν ἐκκρούει, κἂν πολὺ διαφέρῃ κατὰ τὴν ἡδονήν, μᾶλλον, ὥστε μηδ’ ἐνεργεῖν κατὰ τὴν ἑτέραν. διὸ χαίροντεσ ὁτῳοῦν σφόδρα οὐ πάνυ δρῶμεν ἕτερον, καὶ ἄλλα ποιοῦμεν ἄλλοισ ἠρέμα ἀρεσκόμενοι, οἱο͂ν καὶ ἐν τοῖσ θεάτροισ οἱ τραγηματίζοντεσ, ὅταν φαῦλοι οἱ ἀγωνιζόμενοι ὦσι, τότε μάλιστ’ αὐτὸ δρῶσιν.

ἐπεὶ δ’ ἡ μὲν οἰκεία ἡδονὴ ἐξακριβοῖ τὰσ ἐνεργείασ καὶ χρονιωτέρασ καὶ βελτίουσ ποιεῖ, αἱ δ’ ἀλλότριαι λυμαίνονται, δῆλον ὡσ πολὺ διεστᾶσιν. σχεδὸν γὰρ αἱ ἀλλότριαι ἡδοναὶ ποιοῦσιν ὅπερ αἱ οἰκεῖαι λῦπαι·

φθείρουσι γὰρ τὰσ ἐνεργείασ αἱ οἰκεῖαι λῦπαι, οἱο͂ν εἴ τῳ τὸ γράφειν ἀηδὲσ καὶ ἐπίλυπον ἢ τὸ λογίζεσθαι· ὃ μὲν γὰρ οὐ γράφει, ὃ δ’ οὐ λογίζεται, λυπηρᾶσ οὔσησ τῆσ ἐνεργείασ. συμβαίνει δὴ περὶ τῆσ ἐνεργείασ τοὐναντίον ἀπὸ τῶν οἰκείων ἡδονῶν τε καὶ λυπῶν·

οἰκεῖαι δ’ εἰσὶν αἱ ἐπὶ τῇ ἐνεργείᾳ καθ’ αὑτὴν γινόμεναι. αἱ δ’ ἀλλότριαι ἡδοναὶ εἴρηται ὅτι παραπλήσιόν τι τῇ λύπῃ ποιοῦσιν· φθείρουσι γάρ, πλὴν οὐχ ὁμοίωσ. διαφερουσῶν δὲ τῶν ἐνεργειῶν ἐπιεικείᾳ καὶ φαυλότητι, καὶ τῶν μὲν αἱρετῶν οὐσῶν τῶν δὲ φευκτῶν τῶν δ’ οὐδετέρων, ὁμοίωσ ἔχουσι καὶ αἱ ἡδοναί· καθ’ ἑκάστην γὰρ ἐνέργειαν οἰκεία ἡδονὴ ἔστιν.

ἡ μὲν οὖν τῇ σπουδαίᾳ οἰκεία ἐπιεικήσ, ἡ δὲ τῇ φαύλῃ μοχθηρά· καὶ γὰρ αἱ ἐπιθυμίαι τῶν μὲν καλῶν ἐπαινεταί, τῶν δ’ αἰσχρῶν ψεκταί. οἰκειότεραι δὲ ταῖσ ἐνεργείαισ αἱ ἐν αὐταῖσ ἡδοναὶ τῶν ὀρέξεων·

αἳ μὲν γὰρ διωρισμέναι εἰσὶ καὶ τοῖσ χρόνοισ καὶ τῇ φύσει, αἳ δὲ σύνεγγυσ ταῖσ ἐνεργείαισ, καὶ ἀδιόριστοι οὕτωσ ὥστ’ ἔχειν ἀμφισβήτησιν εἰ ταὐτόν ἐστιν ἡ ἐνέργεια τῇ ἡδονῇ. γάρ, ἀλλὰ διὰ τὸ μὴ χωρίζεσθαι φαίνεταί τισι ταὐτόν.

ὥσπερ οὖν αἱ ἐνέργειαι ἕτεραι, καὶ αἱ ἡδοναί. διαφέρει δὲ ἡ ὄψισ ἁφῆσ καθαρειότητι, καὶ ἀκοὴ καὶ ὄσφρησισ γεύσεωσ·

ὁμοίωσ δὴ διαφέρουσι καὶ αἱ ἡδοναί, καὶ τούτων αἱ περὶ τὴν διάνοιαν, καὶ ἑκάτεραι ἀλλήλων. δοκεῖ δ’ εἶναι ἑκάστῳ ζῴῳ καὶ ἡδονὴ οἰκεία, ὥσπερ καὶ ἔργον· ἡ γὰρ κατὰ τὴν ἐνέργειαν. καὶ ἐφ’ ἑκάστῳ δὲ θεωροῦντι τοῦτ’ ἂν φανείη·

ἑτέρα γὰρ ἵππου ἡδονὴ καὶ κυνὸσ καὶ ἀνθρώπου, καθάπερ Ἡράκλειτόσ φησιν ὄνουσ σύρματ’ ἂν ἑλέσθαι μᾶλλον ἢ χρυσόν· ἥδιον γὰρ χρυσοῦ τροφὴ ὄνοισ. αἱ μὲν οὖν τῶν ἑτέρων τῷ εἴδει διαφέρουσιν εἴδει, τὰσ δὲ τῶν αὐτῶν ἀδιαφόρουσ εὔλογον εἶναι. διαλλάττουσι δ’ οὐ σμικρὸν ἐπί γε τῶν ἀνθρώπων·

τὰ γὰρ αὐτὰ τοὺσ μὲν τέρπει τοὺσ δὲ λυπεῖ, καὶ τοῖσ μὲν λυπηρὰ καὶ μισητά ἐστι τοῖσ δὲ ἡδέα καὶ φιλητά. καὶ ἐπὶ γλυκέων δὲ τοῦτο συμβαίνει· οὐ γὰρ τὰ αὐτὰ δοκεῖ τῷ πυρέττοντι καὶ τῷ ὑγιαίνοντι, οὐδὲ θερμὸν εἶναι τῷ ἀσθενεῖ καὶ τῷ εὐεκτικῷ. ὁμοίωσ δὲ τοῦτο καὶ ἐφ’ ἑτέρων συμβαίνει. δοκεῖ δ’ ἐν ἅπασι τοῖσ τοιούτοισ εἶναι τὸ φαινόμενον τῷ σπουδαίῳ.

εἰ δὲ τοῦτο καλῶσ λέγεται, καθάπερ δοκεῖ, καὶ ἔστιν ἑκάστου μέτρον ἡ ἀρετὴ καὶ ἁγαθόσ, ᾗ τοιοῦτοσ, καὶ ἡδοναὶ εἰε͂ν ἂν αἱ τούτῳ φαινόμεναι καὶ ἡδέα οἷσ οὗτοσ χαίρει. τὰ δὲ τούτῳ δυσχερῆ εἴ τῳ φαίνεται ἡδέα, οὐδὲν θαυμαστόν·

πολλαὶ γὰρ φθοραὶ καὶ λῦμαι ἀνθρώπων γίνονται· ἡδέα δ’ οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ τούτοισ καὶ οὕτω διακειμένοισ. τὰσ μὲν οὖν ὁμολογουμένωσ αἰσχρὰσ δῆλον ὡσ οὐ φατέον ἡδονὰσ εἶναι, πλὴν τοῖσ διεφθαρμένοισ· τῶν δ’ ἐπιεικῶν εἶναι δοκουσῶν ποίαν ἢ τίνα φατέον τοῦ ἀνθρώπου εἶναι; ἢ ἐκ τῶν ἐνεργειῶν δῆλον;

ταύταισ γὰρ ἕπονται αἱ ἡδοναί. εἴτ’ οὖν μία ἐστὶν εἴτε πλείουσ αἱ τοῦ τελείου καὶ μακαρίου ἀνδρόσ, αἱ ταύτασ τελειοῦσαι ἡδοναὶ κυρίωσ λέγοιντ’ ἂν ἀνθρώπου ἡδοναὶ εἶναι, αἱ δὲ λοιπαὶ δευτέρωσ καὶ πολλοστῶσ, ὥσπερ αἱ ἐνέργειαι. εἰρημένων δὲ τῶν περὶ τὰσ ἀρετάσ τε καὶ φιλίασ καὶ ἡδονάσ, λοιπὸν περὶ εὐδαιμονίασ τύπῳ διελθεῖν, ἐπειδὴ τέλοσ αὐτὴν τίθεμεν τῶν ἀνθρωπίνων.

ἀναλαβοῦσι δὴ τὰ προειρημένα συντομώτεροσ ἂν εἰή ὁ λόγοσ. εἴπομεν δὴ ὅτι οὐκ ἔστιν ἕξισ· ζῶντι βίον, καὶ τῷ δυστυχοῦντι τὰ μέγιστα.

εἰ δὴ ταῦτα μὴ ἀρέσκει, ἀλλὰ μᾶλλον εἰσ ἐνέργειάν τινα θετέον, καθάπερ ἐν τοῖσ πρότερον εἴρηται, τῶν δ’ ἐνεργειῶν αἳ μέν εἰσιν ἀναγκαῖαι καὶ δι’ ἕτερα αἱρεταὶ αἳ δὲ καθ’ αὑτάσ, δῆλον ὅτι τὴν εὐδαιμονίαν τῶν καθ’ αὑτὰσ αἱρετῶν τινὰ θετέον καὶ οὐ τῶν δι’ ἄλλο·

οὐδενὸσ γὰρ ἐνδεὴσ ἡ εὐδαιμονία ἀλλ’ αὐτάρκησ.

καθ’ αὑτὰσ δ’ εἰσὶν αἱρεταὶ ἀφ’ ὧν μηδὲν ἐπιζητεῖται παρὰ τὴν ἐνέργειαν. τοιαῦται δ’ εἶναι δοκοῦσιν αἱ κατ’ ἀρετὴν πράξεισ· τὰ γὰρ καλὰ καὶ σπουδαῖα πράττειν τῶν δι’ αὑτὰ αἱρετῶν. καὶ τῶν παιδιῶν δὲ αἱ ἡδεῖαι· οὐ γὰρ δι’ ἕτερα αὐτὰσ αἱροῦνται· βλάπτονται γὰρ ἀπ’ αὐτῶν μᾶλλον ἢ ὠφελοῦνται, ἀμελοῦντεσ τῶν σωμάτων καὶ τῆσ κτήσεωσ.

καταφεύγουσι δ’ ἐπὶ τὰσ τοιαύτασ διαγωγὰσ τῶν εὐδαιμονιζομένων οἱ πολλοί, διὸ παρὰ τοῖσ τυράννοισ εὐδοκιμοῦσιν οἱ ἐν ταῖσ τοιαύταισ διαγωγαῖσ εὐτράπελοι· ὧν γὰρ ἐφίενται, ἐν τούτοισ παρέχουσι σφᾶσ αὐτοὺσ ἡδεῖσ, δέονται δὲ τοιούτων. δοκεῖ μὲν οὖν εὐδαιμονικὰ ταῦτα εἶναι διὰ τὸ τοὺσ ἐν δυναστείαισ ἐν τούτοισ ἀποσχολάζειν, οὐδὲν δ’ ἴσωσ σημεῖον οἱ τοιοῦτοί εἰσιν·

οὐ γὰρ ἐν τῷ δυναστεύειν ἡ ἀρετὴ οὐδ’ ὁ νοῦσ, ἀφ’ ὧν αἱ σπουδαῖαι ἐνέργειαι· οὐδ’ εἰ ἄγευστοι οὗτοι ὄντεσ ἡδονῆσ εἰλικρινοῦσ καὶ ἐλευθερίου ἐπὶ τὰσ σωματικὰσ καταφεύγουσιν, διὰ τοῦτο ταύτασ οἰητέον αἱρετωτέρασ εἶναι· καὶ γὰρ οἱ παῖδεσ τὰ παρ’ αὑτοῖσ τιμώμενα κράτιστα οἰόνται εἶναι.

εὔλογον δή, ὥσπερ παισὶ καὶ ἀνδράσιν ἕτερα φαίνεται τίμια, οὕτω καὶ φαύλοισ καὶ ἐπιεικέσιν. καθάπερ οὖν πολλάκισ εἴρηται, καὶ τίμια καὶ ἡδέα ἐστὶ τὰ τῷ σπουδαίῳ τοιαῦτα ὄντα· ἑκάστῳ δ’ ἡ κατὰ τὴν οἰκείαν ἕξιν αἱρετωτάτη ἐνέργεια, καὶ τῷ σπουδαίῳ δὴ ἡ κατὰ τὴν ἀρετήν.

οὐκ ἐν παιδιᾷ ἄρα ἡ εὐδαιμονία· καὶ γὰρ ἄτοπον τὸ τέλοσ εἶναι παιδιάν, καὶ πραγματεύεσθαι καὶ κακοπαθεῖν τὸν βίον ἅπαντα τοῦ παίζειν χάριν. ἅπαντα γὰρ ὡσ εἰπεῖν ἑτέρου ἕνεκα αἱρούμεθα πλὴν τῆσ εὐδαιμονίασ·

τέλοσ γὰρ αὕτη. σπουδάζειν δὲ καὶ πονεῖν παιδιᾶσ χάριν ἠλίθιον φαίνεται καὶ λίαν παιδικόν. παίζειν δ’ ὅπωσ σπουδάζῃ, κατ’ Ἀνάχαρσιν, ὀρθῶσ ἔχειν δοκεῖ· ἀναπαύσει γὰρ ἐοίκεν ἡ παιδιά, ἀδυνατοῦντεσ δὲ συνεχῶσ πονεῖν ἀναπαύσεωσ δέονται. οὐ δὴ τέλοσ ἡ ἀνάπαυσισ·

γίνεται γὰρ ἕνεκα τῆσ ἐνεργείασ.

δοκεῖ δ’ ὁ εὐδαίμων βίοσ κατ’ ἀρετὴν εἶναι· οὗτοσ δὲ μετὰ σπουδῆσ, ἀλλ’ οὐκ ἐν παιδιᾷ. βελτίω τε λέγομεν τὰ σπουδαῖα τῶν γελοίων καὶ μετὰ παιδιᾶσ, καὶ τοῦ βελτίονοσ ἀεὶ καὶ μορίου καὶ ἀνθρώπου σπουδαιοτέραν τὴν ἐνέργειαν· ἡ δὲ τοῦ βελτίονοσ κρείττων καὶ εὐδαιμονικωτέρα ἤδη.

ἀπολαύσειέ τ’ ἂν τῶν σωματικῶν ἡδονῶν ὁ τυχὼν καὶ ἀνδράποδον οὐχ ἧττον τοῦ ἀρίστου· εὐδαιμονίασ δ’ οὐδεὶσ ἀνδραπόδῳ μεταδίδωσιν, εἰ μὴ καὶ βίου. οὐ γὰρ ἐν ταῖσ τοιαύταισ διαγωγαῖσ ἡ εὐδαιμονία, ἀλλ’ ἐν ταῖσ κατ’ ἀρετὴν ἐνεργείαισ, καθάπερ καὶ πρότερον εἴρηται. εἰ δ’ ἐστὶν ἡ εὐδαιμονία κατ’ ἀρετὴν ἐνέργεια, εὔλογον κατὰ τὴν κρατίστην·

αὕτη δ’ ἂν εἰή τοῦ ἀρίστου. εἴτε δὴ νοῦσ τοῦτο εἴτε ἄλλο τι, ὃ δὴ κατὰ φύσιν δοκεῖ ἄρχειν καὶ ἡγεῖσθαι καὶ ἔννοιαν ἔχειν περὶ καλῶν καὶ θείων, εἴτε θεῖον ὂν καὶ αὐτὸ εἴτε τῶν ἐν ἡμῖν τὸ θειότατον, ἡ τούτου ἐνέργεια κατὰ τὴν οἰκείαν ἀρετὴν εἰή ἂν ἡ τελεία εὐδαιμονία. ὅτι δ’ ἐστὶ θεωρητική, εἴρηται. ὁμολογούμενον δὲ τοῦτ’ ἂν δόξειεν εἶναι καὶ τοῖσ πρότερον καὶ τῷ ἀληθεῖ.

κρατίστη τε γὰρ αὕτη ἐστὶν ἡ ἐνέργεια καὶ γὰρ ὁ νοῦσ τῶν ἐν ἡμῖν, καὶ τῶν γνωστῶν, περὶ ἃ ὁ νοῦσ· ἔτι δὲ συνεχεστάτη·

θεωρεῖν τε γὰρ δυνάμεθα συνεχῶσ μᾶλλον ἢ πράττειν ὁτιοῦν. οἰόμεθά τε δεῖν ἡδονὴν παραμεμῖχθαι τῇ εὐδαιμονίᾳ, ἡδίστη δὲ τῶν κατ’ ἀρετὴν ἐνεργειῶν ἡ κατὰ τὴν σοφίαν ὁμολογουμένωσ ἐστίν· δοκεῖ γοῦν ἡ φιλοσοφία θαυμαστὰσ ἡδονὰσ ἔχειν καθαρειότητι καὶ τῷ βεβαίῳ, εὔλογον δὲ τοῖσ εἰδόσι τῶν ζητούντων ἡδίω τὴν διαγωγὴν εἶναι.

ἥ τε λεγομένη αὐτάρκεια περὶ τὴν θεωρητικὴν μάλιστ’ ἂν εἰή· τῶν μὲν γὰρ πρὸσ τὸ ζῆν ἀναγκαίων καὶ σοφὸσ καὶ δίκαιοσ καὶ οἱ λοιποὶ δέονται, τοῖσ δὲ τοιούτοισ ἱκανῶσ κεχορηγημένων ὁ μὲν δίκαιοσ δεῖται πρὸσ οὓσ δικαιοπραγήσει καὶ μεθ’ ὧν, ὁμοίωσ δὲ καὶ ὁ σώφρων καὶ ὁ ἀνδρεῖοσ καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστοσ, ὁ δὲ σοφὸσ καὶ καθ’ αὑτὸν ὢν δύναται θεωρεῖν, καὶ ὅσῳ ἂν σοφώτεροσ ᾖ, μᾶλλον· βέλτιον δ’ ἴσωσ συνεργοὺσ ἔχων, ἀλλ’ ὅμωσ αὐταρκέστατοσ.

δόξαι τ’ ἂν αὐτὴ μόνη δι’ αὑτὴν ἀγαπᾶσθαι·

οὐδὲν γὰρ ἀπ’ αὐτῆσ γίνεται παρὰ τὸ θεωρῆσαι, ἀπὸ δὲ τῶν πρακτικῶν ἢ πλεῖον ἢ ἔλαττον περιποιούμεθα παρὰ τὴν πρᾶξιν. δοκεῖ τε ἡ εὐδαιμονία ἐν τῇ σχολῇ εἶναι· ἀσχολούμεθα γὰρ ἵνα σχολάζωμεν, καὶ πολεμοῦμεν ἵν’ εἰρήνην ἄγωμεν. τῶν μὲν οὖν πρακτικῶν ἀρετῶν ἐν τοῖσ πολιτικοῖσ ἢ ἐν τοῖσ πολεμικοῖσ ἡ ἐνέργεια, αἱ δὲ περὶ ταῦτα πράξεισ δοκοῦσιν ἄσχολοι εἶναι, αἱ μὲν πολεμικαὶ καὶ παντελῶσ οὐδεὶσ γὰρ αἱρεῖται τὸ πολεμεῖν τοῦ πολεμεῖν ἕνεκα, οὐδὲ παρασκευάζει πόλεμον·

δόξαι γὰρ ἂν παντελῶσ μιαιφόνοσ τισ εἶναι, εἰ τοὺσ φίλουσ πολεμίουσ ποιοῖτο, ἵνα μάχαι καὶ φόνοι γίνοιντο·

ἔστι δὲ καὶ ἡ τοῦ πολιτικοῦ ἄσχολοσ, καὶ παρ’ αὐτὸ τὸ πολιτεύεσθαι περιποιουμένη δυναστείασ καὶ τιμὰσ ἢ τήν γε εὐδαιμονίαν αὑτῷ καὶ τοῖσ πολίταισ, ἑτέραν οὖσαν τῆσ πολιτικῆσ, ἣν καὶ ζητοῦμεν δῆλον ὡσ ἑτέραν οὖσαν. εἰ δὴ τῶν μὲν κατὰ τὰσ ἀρετὰσ πράξεων αἱ πολιτικαὶ καὶ πολεμικαὶ κάλλει καὶ μεγέθει προέχουσιν, αὗται δ’ ἄσχολοι καὶ τέλουσ τινὸσ ἐφίενται καὶ οὐ δι’ αὑτὰσ αἱρεταί εἰσιν, ἡ δὲ τοῦ νοῦ ἐνέργεια σπουδῇ τε διαφέρειν δοκεῖ θεωρητικὴ οὖσα, καὶ παρ’ αὑτὴν οὐδενὸσ ἐφίεσθαι τέλουσ, καὶ ἔχειν τὴν ἡδονὴν οἰκείαν αὕτη δὲ συναύξει τὴν ἐνέργειαν, καὶ τὸ αὔταρκεσ δὴ καὶ σχολαστικὸν καὶ ἄτρυτον ὡσ ἀνθρώπῳ, καὶ ὅσα ἄλλα τῷ μακαρίῳ ἀπονέμεται, τὰ κατὰ ταύτην τὴν ἐνέργειαν φαίνεται ὄντα·

ἡ τελεία δὴ εὐδαιμονία αὕτη ἂν εἰή ἀνθρώπου, λαβοῦσα μῆκοσ βίου τέλειον·

οὐδὲν γὰρ ἀτελέσ ἐστι τῶν τῆσ εὐδαιμονίασ.

ὁ δὲ τοιοῦτοσ ἂν εἰή βίοσ κρείττων ἢ κατ’ ἄνθρωπον· οὐ γὰρ ᾗ ἄνθρωπόσ ἐστιν οὕτω βιώσεται, ἀλλ’ ᾗ θεῖόν τι ἐν αὐτῷ ὑπάρχει· ὅσον δὲ διαφέρει τοῦτο τοῦ συνθέτου, τοσοῦτον καὶ ἡ ἐνέργεια τῆσ κατὰ τὴν ἄλλην ἀρετήν. εἰ δὴ θεῖον ὁ νοῦσ πρὸσ τὸν ἄνθρωπον, καὶ ὁ κατὰ τοῦτον βίοσ θεῖοσ πρὸσ τὸν ἀνθρώπινον βίον.

οὐ χρὴ δὲ κατὰ τοὺσ παραινοῦντασ ἀνθρώπινα φρονεῖν ἄνθρωπον ὄντα οὐδὲ θνητὰ τὸν θνητόν, ἀλλ’ ἐφ’ ὅσον ἐνδέχεται ἀθανατίζειν καὶ πάντα ποιεῖν πρὸσ τὸ ζῆν κατὰ τὸ κράτιστον τῶν ἐν αὑτῷ· εἰ γὰρ καὶ τῷ ὄγκῳ μικρόν ἐστι, δυνάμει καὶ τιμιότητι πολὺ μᾶλλον πάντων ὑπερέχει. δόξειε δ’ ἂν καὶ εἶναι ἕκαστοσ τοῦτο, εἴπερ τὸ κύριον καὶ ἄμεινον.

ἄτοπον οὖν γίνοιτ’ ἄν, εἰ μὴ τὸν αὑτοῦ βίον αἱροῖτο ἀλλά τινοσ ἄλλου. τὸ λεχθέν τε πρότερον ἁρμόσει καὶ νῦν· τὸ γὰρ οἰκεῖον ἑκάστῳ τῇ φύσει κράτιστον καὶ ἥδιστόν ἐστιν ἑκάστῳ·

καὶ τῷ ἀνθρώπῳ δὴ ὁ κατὰ τὸν νοῦν βίοσ, εἴπερ τοῦτο μάλιστα ἄνθρωποσ. οὗτοσ ἄρα καὶ εὐδαιμονέστατοσ. δευτέρωσ δ’ ὁ κατὰ τὴν ἄλλην ἀρετήν· αἱ γὰρ κατὰ ταύτην ἐνέργειαι ἀνθρωπικαί. δίκαια γὰρ καὶ ἀνδρεῖα καὶ τὰ ἄλλα τὰ κατὰ τὰσ ἀρετὰσ πρὸσ ἀλλήλουσ πράττομεν ἐν συναλλάγμασι καὶ χρείαισ καὶ πράξεσι παντοίαισ ἔν τε τοῖσ πάθεσι διατηροῦντεσ τὸ πρέπον ἑκάστῳ· ταῦτα δ’ εἶναι φαίνεται πάντα ἀνθρωπικά.

ἔνια δὲ καὶ συμβαίνειν ἀπὸ τοῦ σώματοσ δοκεῖ, καὶ πολλὰ συνῳκειῶσθαι τοῖσ πάθεσιν ἡ τοῦ ἤθουσ ἀρετή. συνέζευκται δὲ καὶ ἡ φρόνησισ τῇ τοῦ ἤθουσ ἀρετῇ, καὶ αὕτη τῇ φρονήσει, εἴπερ αἱ μὲν τῆσ φρονήσεωσ ἀρχαὶ κατὰ τὰσ ἠθικάσ εἰσιν ἀρετάσ, τὸ δ’ ὀρθὸν τῶν ἠθικῶν κατὰ τὴν φρόνησιν. συνηρτημέναι δ’ αὗται καὶ τοῖσ πάθεσι περὶ τὸ σύνθετον ἂν εἰε͂ν·

αἱ δὲ τοῦ συνθέτου ἀρεταὶ ἀνθρωπικαί·

καὶ ὁ βίοσ δὴ ὁ κατὰ ταύτασ καὶ ἡ εὐδαιμονία. ἡ δὲ τοῦ νοῦ κεχωρισμένη· τοσοῦτον γὰρ περὶ αὐτῆσ εἰρήσθω· διακριβῶσαι γὰρ μεῖζον τοῦ προκειμένου ἐστίν. δόξειε δ’ ἂν καὶ τῆσ ἐκτὸσ χορηγίασ ἐπὶ μικρὸν ἢ ἐπ’ ἔλαττον δεῖσθαι τῆσ ἠθικῆσ. τῶν μὲν γὰρ ἀναγκαίων ἀμφοῖν χρεία καὶ ἐξ ἴσου ἔστω, εἰ καὶ μᾶλλον διαπονεῖ περὶ τὸ σῶμα ὁ πολιτικόσ, καὶ ὅσα τοιαῦτα· μικρὸν γὰρ ἄν τι διαφέροι·

πρὸσ δὲ τὰσ ἐνεργείασ πολὺ διοίσει. τῷ μὲν γὰρ ἐλευθερίῳ δεήσει χρημάτων πρὸσ τὸ πράττειν τὰ ἐλευθέρια, καὶ τῷ δικαίῳ δὴ εἰσ τὰσ ἀνταποδόσεισ αἱ γὰρ βουλήσεισ ἄδηλοι, προσποιοῦνται δὲ καὶ οἱ μὴ δίκαιοι βούλεσθαι δικαιοπραγεῖν, τῷ ἀνδρείῳ δὲ δυνάμεωσ, εἴπερ ἐπιτελεῖ τι τῶν κατὰ τὴν ἀρετήν, καὶ τῷ σώφρονι ἐξουσίασ· πῶσ γὰρ δῆλοσ ἔσται ἢ οὗτοσ ἢ τῶν ἄλλων τισ;

τῆσ ἀρετῆσ ἡ προαίρεσισ ἢ αἱ πράξεισ, ὡσ ἐν ἀμφοῖν οὔσησ·

τὸ δὴ τέλειον δῆλον ὡσ ἐν ἀμφοῖν ἂν εἰή·

πρὸσ δὲ τὰσ πράξεισ πολλῶν δεῖται, καὶ ὅσῳ ἂν μείζουσ ὦσι καὶ καλλίουσ, πλειόνων. τῷ δὲ θεωροῦντι οὐδενὸσ τῶν τοιούτων πρόσ γε τὴν ἐνέργειαν χρεία, ἀλλ’ ὡσ εἰπεῖν καὶ ἐμπόδιά ἐστι πρόσ γε τὴν θεωρίαν· ᾗ δ’ ἄνθρωπόσ ἐστι καὶ πλείοσι συζῇ, αἱρεῖται τὰ κατὰ τὴν ἀρετὴν πράττειν·

δεήσεται οὖν τῶν τοιούτων πρὸσ τὸ ἀνθρωπεύεσθαι. ἡ δὲ τελεία εὐδαιμονία ὅτι θεωρητική τισ ἐστὶν ἐνέργεια, καὶ ἐντεῦθεν ἂν φανείη. τοὺσ θεοὺσ γὰρ μάλιστα ὑπειλήφαμεν μακαρίουσ καὶ εὐδαίμονασ εἶναι· πράξεισ δὲ ποίασ ἀπονεῖμαι χρεὼν αὐτοῖσ;

ἄτοπον δ’ εἰ καὶ ἔσται αὐτοῖσ νόμισμα ἤ τι τοιοῦτον. πότερα τὰσ δικαίασ; ἢ γελοῖοι φανοῦνται συναλλάττοντεσ καὶ παρακαταθήκασ ἀποδιδόντεσ καὶ ὅσα τοιαῦτα; ἀλλὰ τὰσ ἀνδρείουσ . . . ὑπομένοντασ τὰ φοβερὰ καὶ κινδυνεύοντασ ὅτι καλόν; ἢ τὰσ ἐλευθερίουσ; τίνι δὲ δώσουσιν; αἱ δὲ σώφρονεσ τί ἂν εἰε͂ν;

ἢ φορτικὸσ ὁ ἔπαινοσ, ὅτι οὐκ ἔχουσι φαύλασ ἐπιθυμίασ; διεξιοῦσι δὲ πάντα φαίνοιτ’ ἂν τὰ περὶ τὰσ πράξεισ μικρὰ καὶ ἀνάξια θεῶν. ἀλλὰ μὴν ζῆν γε πάντεσ ὑπειλήφασιν αὐτοὺσ καὶ ἐνεργεῖν ἄρα· οὐ γὰρ δὴ καθεύδειν ὥσπερ τὸν Ἐνδυμίωνα. τῷ δὴ ζῶντι τοῦ πράττειν ἀφαιρουμένου, ἔτι δὲ μᾶλλον τοῦ ποιεῖν, τί λείπεται πλὴν θεωρία;

ὥστε ἡ τοῦ θεοῦ ἐνέργεια, μακαριότητι διαφέρουσα, θεωρητικὴ ἂν εἰή· καὶ τῶν ἀνθρωπίνων δὴ ἡ ταύτῃ συγγενεστάτη εὐδαιμονικωτάτη. σημεῖον δὲ καὶ τὸ μὴ μετέχειν τὰ λοιπὰ ζῷα εὐδαιμονίασ, τῆσ τοιαύτησ ἐνεργείασ ἐστερημένα τελείωσ. τοῖσ μὲν γὰρ θεοῖσ ἅπασ ὁ βίοσ μακάριοσ, τοῖσ δ’ ἀνθρώποισ, ἐφ’ ὅσον ὁμοίωμά τι τῆσ τοιαύτησ ἐνεργείασ ὑπάρχει·

τῶν δ’ ἄλλων ζῴων οὐδὲν εὐδαιμονεῖ, ἐπειδὴ οὐδαμῇ κοινωνεῖ θεωρίασ. ἐφ’ ὅσον δὴ διατείνει ἡ θεωρία, καὶ ἡ εὐδαιμονία, καὶ οἷσ μᾶλλον ὑπάρχει τὸ θεωρεῖν, καὶ εὐδαιμονεῖν, οὐ κατὰ συμβεβηκὸσ ἀλλὰ κατὰ τὴν θεωρίαν· αὕτη γὰρ καθ’ αὑτὴν τιμία.

ὥστ’ εἰή ἂν ἡ εὐδαιμονία θεωρία τισ. δεήσει δὲ καὶ τῆσ ἐκτὸσ εὐημερίασ ἀνθρώπῳ ὄντι· ὑγιαίνειν καὶ τροφὴν καὶ τὴν λοιπὴν θεραπείαν ὑπάρχειν.

οὐ μὴν οἰητέον γε πολλῶν καὶ μεγάλων δεήσεσθαι τὸν εὐδαιμονήσοντα, εἰ μὴ ἐνδέχεται ἄνευ τῶν ἐκτὸσ ἀγαθῶν μακάριον εἶναι·

οὐ γὰρ ἐν τῇ ὑπερβολῇ τὸ αὔταρκεσ οὐδ’ ἡ πρᾶξισ, δυνατὸν δὲ καὶ μὴ ἄρχοντα γῆσ καὶ θαλάττησ πράττειν τὰ καλά· καὶ γὰρ ἀπὸ μετρίων δύναιτ’ ἄν τισ πράττειν κατὰ τὴν ἀρετήν τοῦτο δ’ ἔστιν ἰδεῖν ἐναργῶσ·

οἱ γὰρ ἰδιῶται τῶν δυναστῶν οὐχ ἧττον δοκοῦσι τὰ ἐπιεικῆ πράττειν, ἀλλὰ καὶ μᾶλλον· ἱκανὸν δὲ τοσαῦθ’ ὑπάρχειν· ἔσται γὰρ ὁ βίοσ εὐδαίμων τοῦ κατὰ τὴν ἀρετὴν ἐνεργοῦντοσ. καὶ Σόλων δὲ τοὺσ εὐδαίμονασ ἴσωσ ἀπεφαίνετο καλῶσ, εἰπὼν μετρίωσ τοῖσ ἐκτὸσ κεχορηγημένουσ, πεπραγότασ δὲ τὰ κάλλισθ’, ὡσ ᾤετο, καὶ βεβιωκότασ σωφρόνωσ· ἐνδέχεται γὰρ μέτρια κεκτημένουσ πράττειν ἃ δεῖ.

ἐοίκε δὲ καὶ Ἀναξαγόρασ οὐ πλούσιον οὐδὲ δυνάστην ὑπολαβεῖν τὸν εὐδαίμονα, εἰπὼν ὅτι οὐκ ἂν θαυμάσειεν εἴ τισ ἄτοποσ φανείη τοῖσ πολλοῖσ· οὗτοι γὰρ κρίνουσι τοῖσ ἐκτόσ, τούτων αἰσθανόμενοι μόνον.

συμφωνεῖν δὴ τοῖσ λόγοισ ἐοίκασιν αἱ τῶν σοφῶν δόξαι. πίστιν μὲν οὖν καὶ τὰ τοιαῦτα ἔχει τινά, τὸ δ’ ἀληθὲσ ἐν τοῖσ πρακτικοῖσ ἐκ τῶν ἔργων καὶ τοῦ βίου κρίνεται· ἐν τούτοισ γὰρ τὸ κύριον. σκοπεῖν δὴ τὰ προειρημένα χρὴ ἐπὶ τὰ ἔργα καὶ τὸν βίον φέροντασ, καὶ συνᾳδόντων μὲν τοῖσ ἔργοισ ἀποδεκτέον, διαφωνούντων δὲ λόγουσ ὑποληπτέον.

ὁ δὲ κατὰ νοῦν ἐνεργῶν καὶ τοῦτον θεραπεύων καὶ διακείμενοσ ἄριστα καὶ θεοφιλέστατοσ ἐοίκεν. εἰ γάρ τισ ἐπιμέλεια τῶν ἀνθρωπίνων ὑπὸ θεῶν γίνεται, ὥσπερ δοκεῖ, καὶ εἰή ἂν εὔλογον χαίρειν τε αὐτοὺσ τῷ ἀρίστῳ καὶ συγγενεστάτῳ τοῦτο δ’ ἂν εἰή ὁ νοῦσ καὶ τοὺσ ἀγαπῶντασ μάλιστα τοῦτο καὶ τιμῶντασ ἀντευποιεῖν ὡσ τῶν φίλων αὐτοῖσ ἐπιμελουμένουσ καὶ ὀρθῶσ τε καὶ καλῶσ πράττοντασ. ὅτι δὲ πάντα ταῦτα τῷ σοφῷ μάλισθ’ ὑπάρχει, οὐκ ἄδηλον.

θεοφιλέστατοσ ἄρα.

τὸν αὐτὸν δ’ εἰκὸσ καὶ εὐδαιμονέστατον· ὥστε κἂν οὕτωσ εἰή ὁ σοφὸσ μάλιστ’ εὐδαίμων. ἆρ’ οὖν εἰ περί τε τούτων καὶ τῶν ἀρετῶν, ἔτι δὲ καὶ φιλίασ καὶ ἡδονῆσ, ἱκανῶσ εἴρηται τοῖσ τύποισ, τέλοσ ἔχειν οἰητέον τὴν προαίρεσιν; ἢ καθάπερ λέγεται, οὐκ ἔστιν ἐν τοῖσ πρακτοῖσ τέλοσ τὸ θεωρῆσαι ἕκαστα καὶ γνῶναι, ἀλλὰ μᾶλλον τὸ πράττειν αὐτά·

οὐδὲ δὴ περὶ ἀρετῆσ ἱκανὸν τὸ εἰδέναι, ἀλλ’ ἔχειν καὶ χρῆσθαι πειρατέον, ἢ εἴ πωσ ἄλλωσ ἀγαθοὶ γινόμεθα;

εἰ μὲν οὖν ἦσαν οἱ λόγοι αὐτάρκεισ πρὸσ τὸ ποιῆσαι ἐπιεικεῖσ, πολλοὺσ ἂν μισθοὺσ καὶ μεγάλουσ δικαίωσ ἔφερον κατὰ τὸν Θέογνιν, καὶ ἔδει ἂν τούτουσ πορίσασθαι· νῦν δὲ φαίνονται προτρέψασθαι μὲν καὶ παρορμῆσαι τῶν νέων τοὺσ ἐλευθερίουσ ἰσχύειν, ἦθόσ τ’ εὐγενὲσ καὶ ὡσ ἀληθῶσ φιλόκαλον ποιῆσαι ἂν κατοκώχιμον ἐκ τῆσ ἀρετῆσ, τοὺσ δὲ πολλοὺσ ἀδυνατεῖν πρὸσ καλοκαγαθίαν προτρέψασθαι·

οὐ γὰρ πεφύκασιν αἰδοῖ πειθαρχεῖν ἀλλὰ φόβῳ, οὐδ’ ἀπέχεσθαι τῶν φαύλων διὰ τὸ αἰσχρὸν ἀλλὰ διὰ τὰσ τιμωρίασ·

πάθει γὰρ ζῶντεσ τὰσ οἰκείασ ἡδονὰσ διώκουσι καὶ δι’ ὧν αὗται ἔσονται, φεύγουσι δὲ τὰσ ἀντικειμένασ λύπασ, τοῦ δὲ καλοῦ καὶ ὡσ ἀληθῶσ ἡδέοσ οὐδ’ ἔννοιαν ἔχουσιν, ἄγευστοι ὄντεσ. τοὺσ δὴ τοιούτουσ τίσ ἂν λόγοσ μεταρρυθμίσαι;

οὐ γὰρ οἱο͂́ν τε ἢ οὐ ῥᾴδιον τὰ ἐκ παλαιοῦ τοῖσ ἤθεσι κατειλημμένα λόγῳ μεταστῆσαι· ἀγαπητὸν δ’ ἴσωσ ἐστὶν εἰ πάντων ὑπαρχόντων δι’ ὧν ἐπιεικεῖσ δοκοῦμεν γίνεσθαι, μεταλάβοιμεν τῆσ ἀρετῆσ. γίνεσθαι δ’ ἀγαθοὺσ οἰόνται οἳ μὲν φύσει οἳ δ’ ἔθει οἳ δὲ διδαχῇ. τὸ μὲν οὖν τῆσ φύσεωσ δῆλον ὡσ οὐκ ἐφ’ ἡμῖν ὑπάρχει, ἀλλὰ διά τινασ θείασ αἰτίασ τοῖσ ὡσ ἀληθῶσ εὐτυχέσιν ὑπάρχει· ὁ δὲ λόγοσ καὶ ἡ διδαχὴ μή ποτ’ οὐκ ἐν ἅπασιν ἰσχύει, ἀλλὰ δεῖ προδιειργάσθαι τοῖσ ἔθεσι τὴν τοῦ ἀκροατοῦ ψυχὴν πρὸσ τὸ καλῶσ χαίρειν καὶ μισεῖν, ὥσπερ γῆν τὴν θρέψουσαν τὸ σπέρμα.

οὐ γὰρ ἂν ἀκούσειε λόγου ἀποτρέποντοσ οὐδ’ αὖ συνείη ὁ κατὰ πάθοσ ζῶν·

τὸν δ’ οὕτωσ ἔχοντα πῶσ οἱο͂́ν τε μεταπεῖσαι; ὅλωσ τ’ οὐ δοκεῖ λόγῳ ὑπείκειν τὸ πάθοσ ἀλλὰ βίᾳ. δεῖ δὴ τὸ ἦθοσ προϋπάρχειν πωσ οἰκεῖον τῆσ ἀρετῆσ, στέργον τὸ καλὸν καὶ δυσχεραῖνον τὸ αἰσχρόν. ἐκ νέου δ’ ἀγωγῆσ ὀρθῆσ τυχεῖν πρὸσ ἀρετὴν χαλεπὸν μὴ ὑπὸ τοιούτοισ τραφέντα νόμοισ· τὸ γὰρ σωφρόνωσ καὶ καρτερικῶσ ζῆν οὐχ ἡδὺ τοῖσ πολλοῖσ, ἄλλωσ τε καὶ νέοισ.

διὸ νόμοισ δεῖ τετάχθαι τὴν τροφὴν καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα· οὐκ ἔσται γὰρ λυπηρὰ συνήθη γενόμενα.

οὐχ ἱκανὸν δ’ ἴσωσ νέουσ ὄντασ τροφῆσ καὶ ἐπιμελείασ τυχεῖν ὀρθῆσ, ἀλλ’ ἐπιεδὴ καὶ ἀνδρωθέντασ δεῖ ἐπιτηδεύειν αὐτὰ καὶ ἐθίζεσθαι, καὶ περὶ ταῦτα δεοίμεθ’ ἂν νόμων, καὶ ὅλωσ δὴ περὶ πάντα τὸν βίον·

μᾶλλον ἢ λόγῳ πειθαρχοῦσι καὶ ζημίαισ ἢ τῷ καλῷ.

διόπερ οἰόνταί τινεσ τοὺσ νομοθετοῦντασ δεῖν μὲν παρακαλεῖν ἐπὶ τὴν ἀρετὴν καὶ προτρέπεσθαι τοῦ καλοῦ χάριν, ὡσ ἐπακουσομένων τῶν ἐπιεικῶσ τοῖσ ἔθεσι προηγμένων, ἀπειθοῦσι δὲ καὶ ἀφυεστέροισ οὖσι κολάσεισ τε καὶ τιμωρίασ ἐπιτιθέναι, τοὺσ δ’ ἀνιάτουσ ὅλωσ ἐξορίζειν· τὸν μὲν γὰρ ἐπιεικῆ πρὸσ τὸ καλὸν ζῶντα τῷ λόγῳ πειθαρχήσειν, τὸν δὲ φαῦλον ἡδονῆσ ὀρεγόμενον λύπῃ κολάζεσθαι ὥσπερ ὑποζύγιον.

διὸ καί φασι δεῖν τοιαύτασ γίνεσθαι τὰσ λύπασ αἳ μάλιστ’ ἐναντιοῦνται ταῖσ ἀγαπωμέναισ ἡδοναῖσ. εἰ δ’ οὖν, καθάπερ εἴρηται, τὸν ἐσόμενον ἀγαθὸν τραφῆναι καλῶσ δεῖ καὶ ἐθισθῆναι, εἶθ’ οὕτωσ ἐν ἐπιτηδεύμασιν ἐπιεικέσι ζῆν καὶ μήτ’ ἄκοντα μήθ’ ἑκόντα πράττειν τὰ φαῦλα, ταῦτα δὲ γίνοιτ’ ἂν βιουμένοισ κατά τινα νοῦν καὶ τάξιν ὀρθήν, ἔχουσαν ἰσχύν· ἡ μὲν οὖν πατρικὴ πρόσταξισ οὐκ ἔχει τὸ ἰσχυρὸν οὐδὲ δὴ τὸ ἀναγκαῖον, οὐδὲ δὴ ὅλωσ ἡ ἑνὸσ ἀνδρόσ, μὴ βασιλέωσ ὄντοσ ἤ τινοσ τοιούτου·

ὁ δὲ νόμοσ ἀναγκαστικὴν ἔχει δύναμιν, λόγοσ ὢν ἀπό τινοσ φρονήσεωσ καὶ νοῦ.

καὶ τῶν μὲν ἀνθρώπων ἐχθαίρουσι τοὺσ ἐναντιουμένουσ ταῖσ ὁρμαῖσ, κἂν ὀρθῶσ αὐτὸ δρῶσιν· ὁ δὲ νόμοσ οὐκ ἔστιν ἐπαχθὴσ τάττων τὸ ἐπιεικέσ. ἐν μόνῃ δὲ τῇ Λακεδαιμονίων πόλει <ἢ> μετ’ ὀλίγων ὁ νομοθέτησ ἐπιμέλειαν δοκεῖ πεποιῆσθαι τροφῆσ τε καὶ ἐπιτηδευμάτων· ἐν δὲ ταῖσ πλείσταισ τῶν πόλεων ἐξημέληται περὶ τῶν τοιούτων, καὶ ζῇ ἕκαστοσ ὡσ βούλεται, κυκλωπικῶσ θεμιστεύων παίδων ἠδ’ ἀλόχου.

κράτιστον μὲν οὖν τὸ γίνεσθαι κοινὴν ἐπιμέλειαν καὶ ὀρθὴν καὶ δρᾶν αὐτὸ δύνασθαι· κοινῇ δ’ ἐξαμελουμένων ἑκάστῳ δόξειεν ἂν προσήκειν τοῖσ σφετέροισ τέκνοισ καὶ φίλοισ εἰσ ἀρετὴν συμβάλλεσθαι, .

. . ἢ προαιρεῖσθαί γε. μᾶλλον δ’ ἂν τοῦτο δύνασθαι δόξειεν ἐκ τῶν εἰρημένων νομοθετικὸσ γενόμενοσ. γίνονται, ἐπιεικεῖσ δ’ αἱ διὰ τῶν σπουδαίων·

γεγραμμένων δ’ ἢ ἀγράφων, οὐδὲν ἂν δόξειε διαφέρειν, οὐδὲ δι’ ὧν εἷσ ἢ πολλοὶ παιδευθήσονται, ὥσπερ οὐδ’ ἐπὶ μουσικῆσ ἢ γυμναστικῆσ καὶ τῶν ἄλλων ἐπιτηδευμάτων.

ὥσπερ γὰρ ἐν ταῖσ πόλεσιν ἐνισχύει τὰ νόμιμα καὶ τὰ ἤθη, οὕτω καὶ ἐν οἰκίαισ οἱ πατρικοὶ λόγοι καὶ τὰ ἔθη, καὶ ἔτι μᾶλλον διὰ τὴν συγγένειαν καὶ τὰσ εὐεργεσίασ· προϋπάρχουσι γὰρ στέργοντεσ καὶ εὐπειθεῖσ τῇ φύσει.

ἔτι δὲ καὶ διαφέρουσιν αἱ καθ’ ἕκαστον παιδεῖαι τῶν κοινῶν, ὥσπερ ἐπ’ ἰατρικῆσ· καθόλου μὲν γὰρ τῷ πυρέττοντι συμφέρει ἡσυχία καὶ ἀσιτία, τινὶ δ’ ἴσωσ οὔ, ὅ τε πυκτικὸσ ἴσωσ οὐ πᾶσι τὴν αὐτὴν μάχην περιτίθησιν. ἐξακριβοῦσθαι δὴ δόξειεν ἂν μᾶλλον τὸ καθ’ ἕκαστον ἰδίασ τῆσ ἐπιμελείασ γινομένησ·

μᾶλλον γὰρ τοῦ προσφόρου τυγχάνει ἕκαστοσ. ἀλλ’ ἐπιμεληθείη μὲν <ἂν> ἄριστα καθ’ ἓν καὶ ἰατρὸσ καὶ γυμναστὴσ καὶ πᾶσ ἄλλοσ ὁ καθόλου εἰδώσ, τί πᾶσιν ἢ τοῖσ τοιοισδί τοῦ κοινοῦ γὰρ αἱ ἐπιστῆμαι λέγονταί τε καὶ εἰσίν· οὐ μὴν ἀλλ’ ἑνόσ τινοσ οὐδὲν ἴσωσ κωλύει καλῶσ ἐπιμεληθῆναι καὶ ἀνεπιστήμονα ὄντα, τεθεαμένον δ’ ἀκριβῶσ τὰ συμβαίνοντα ἐφ’ ἑκάστῳ δι’ ἐμπειρίαν, καθάπερ καὶ ἰατροὶ ἔνιοι δοκοῦσιν ἑαυτῶν ἄριστοι εἶναι, ἑτέρῳ οὐδὲν ἂν δυνάμενοι ἐπαρκέσαι.

οὐδὲν δ’ ἧττον ἴσωσ τῷ γε βουλομένῳ τεχνικῷ γενέσθαι καὶ θεωρητικῷ ἐπὶ τὸ καθόλου βαδιστέον εἶναι δόξειεν ἄν, κἀκεῖνο γνωριστέον ὡσ ἐνδέχεται·

εἴρηται γὰρ ὅτι περὶ τοῦθ’ αἱ ἐπιστῆμαι. τάχα δὲ καὶ τῷ βουλομένῳ δι’ ἐπιμελείασ βελτίουσ ποιεῖν, εἴτε πολλοὺσ εἴτ’ ὀλίγουσ, νομοθετικῷ πειρατέον γενέσθαι, εἰ διὰ νόμων ἀγαθοὶ γενοίμεθ’ ἄν. ὅντινα γὰρ οὖν καὶ τὸν προτεθέντα διαθεῖναι καλῶσ οὐκ ἔστι τοῦ τυχόντοσ, ἀλλ’ εἴπερ τινόσ, τοῦ εἰδότοσ, ὥσπερ ἐπ’ ἰατρικῆσ καὶ τῶν λοιπῶν ὧν ἔστιν ἐπιμέλειά τισ καὶ φρόνησισ. ἆρ’ οὖν μετὰ τοῦτο ἐπισκεπτέον πόθεν ἢ πῶσ νομοθετικὸσ γένοιτ’ ἄν τισ;

ἢ καθάπερ ἐπὶ τῶν ἄλλων, παρὰ τῶν πολιτικῶν; μόριον γὰρ ἐδόκει τῆσ πολιτικῆσ εἶναι.

ἢ οὐχ ὅμοιον φαίνεται ἐπὶ τῆσ πολιτικῆσ καὶ τῶν λοιπῶν ἐπιστημῶν τε καὶ δυνάμεων; ἐν μὲν γὰρ ταῖσ ἄλλαισ οἱ αὐτοὶ φαίνονται τάσ τε δυνάμεισ παραδιδόντεσ καὶ ἐνεργοῦντεσ ἀπ’ αὐτῶν, οἱο͂ν ἰατροὶ γραφεῖσ· τὰ δὲ πολιτικὰ ἐπαγγέλλονται μὲν διδάσκειν οἱ σοφισταί, πράττει δ’ αὐτῶν οὐδείσ, ἀλλ’ οἱ πολιτευόμενοι, οἳ δόξαιεν ἂν δυνάμει τινὶ τοῦτο πράττειν καὶ ἐμπειρίᾳ μᾶλλον ἢ διανοίᾳ·

οὔτε γὰρ γράφοντεσ οὔτε λέγοντεσ περὶ τῶν τοιούτων φαίνονται καίτοι κάλλιον ἦν ἴσωσ ἢ λόγουσ δικανικούσ τε καὶ δημηγορικούσ, οὐδ’ αὖ πολιτικοὺσ πεποιηκότεσ τοὺσ σφετέρουσ υἱεῖσ ἤ τινασ ἄλλουσ τῶν φίλων.

εὔλογον δ’ ἦν, εἴπερ ἐδύναντο·

οὔτε γὰρ ταῖσ πόλεσιν ἄμεινον οὐδὲν κατέλιπον ἄν, οὔθ’ αὑτοῖσ ὑπάρξαι προέλοιντ’ ἂν μᾶλλον τῆσ τοιαύτησ δυνάμεωσ, οὐδὲ δὴ τοῖσ φιλτάτοισ. οὐ μὴν μικρόν γε ἐοίκεν ἡ ἐμπειρία συμβάλλεσθαι· οὐδὲ γὰρ ἐγίνοντ’ ἂν διὰ τῆσ πολιτικῆσ συνηθείασ πολιτικοί·

διὸ τοῖσ ἐφιεμένοισ περὶ πολιτικῆσ εἰδέναι προσδεῖν ἐοίκεν ἐμπειρίασ. τῶν δὲ σοφιστῶν οἱ ἐπαγγελλόμενοι λίαν φαίνονται πόρρω εἶναι τοῦ διδάξαι. ὅλωσ γὰρ οὐδὲ ποῖόν τι ἐστὶν ἢ περὶ ποῖα ἴσασιν· οὐ γὰρ ἂν τὴν αὐτὴν τῇ ῥητορικῇ οὐδὲ χείρω ἐτίθεσαν, οὐδ’ ἂν ᾤοντο ῥᾴδιον εἶναι τὸ νομοθετῆσαι συναγαγόντι τοὺσ εὐδοκιμοῦντασ τῶν νόμων· ἐκλέξασθαι γὰρ εἶναι τοὺσ ἀρίστουσ, ὥσπερ οὐδὲ τὴν ἐκλογὴν οὖσαν συνέσεωσ καὶ τὸ κρῖναι ὀρθῶσ μέγιστον, ὥσπερ ἐν τοῖσ κατὰ μουσικήν.

οἱ γὰρ ἔμπειροι περὶ ἕκαστα κρίνουσιν ὀρθῶσ τὰ ἔργα, καὶ δι’ ὧν ἢ πῶσ ἐπιτελεῖται συνιᾶσιν, καὶ ποῖα ποίοισ συνᾴδει· τοῖσ δ’ ἀπείροισ ἀγαπητὸν τὸ μὴ διαλανθάνειν εἰ εὖ ἢ κακῶσ πεποίηται τὸ ἔργον, ὥσπερ ἐπὶ γραφικῆσ.

οἱ δὲ νόμοι τῆσ πολιτικῆσ ἔργοισ ἐοίκασιν· πῶσ οὖν ἐκ τούτων νομοθετικὸσ γένοιτ’ ἄν τισ, ἢ τοὺσ ἀρίστουσ κρίναι;

οὐ γὰρ φαίνονται οὐδ’ ἰατρικοὶ ἐκ τῶν συγγραμμάτων γίνεσθαι. καίτοι πειρῶνταί γε λέγειν οὐ μόνον τὰ θεραπεύματα, ἀλλὰ καὶ ὡσ ἰαθεῖεν ἂν καὶ ὡσ δεῖ θεραπεύειν ἑκάστουσ, διελόμενοι τὰσ ἕξεισ· ταῦτα δὲ τοῖσ μὲν ἐμπείροισ ὠφέλιμα εἶναι δοκεῖ, τοῖσ δ’ ἀνεπιστήμοσιν ἀχρεῖα.

ἴσωσ οὖν καὶ τῶν νόμων καὶ τῶν πολιτειῶν αἱ συναγωγαὶ τοῖσ μὲν δυναμένοισ θεωρῆσαι καὶ κρῖναι τί καλῶσ ἢ τοὐναντίον καὶ ποῖα ποίοισ ἁρμόττει εὔχρηστ’ ἂν εἰή· τοῖσ δ’ ἄνευ ἕξεωσ τὰ τοιαῦτα διεξιοῦσι τὸ μὲν κρίνειν καλῶσ οὐκ ἂν ὑπάρχοι, εἰ μὴ ἄρα αὐτόματον, εὐσυνετώτεροι δ’ εἰσ ταῦτα τάχ’ ἂν γένοιντο. ἡ περὶ τὰ ἀνθρώπεια φιλοσοφία τελειωθῇ.

πρῶτον μὲν οὖν εἴ τι κατὰ μέροσ εἴρηται καλῶσ ὑπὸ τῶν προγενεστέρων πειραθῶμεν ἐπελθεῖν, εἶτα ἐκ τῶν συνηγμένων πολιτειῶν θεωρῆσαι τὰ ποῖα σῴζει καὶ φθείρει τὰσ πόλεισ καὶ τὰ ποῖα ἑκάστασ τῶν πολιτειῶν, καὶ διὰ τίνασ αἰτίασ αἳ μὲν καλῶσ αἳ δὲ τοὐναντίον πολιτεύονται. θεωρηθέντων γὰρ τούτων τάχ’ ἂν μᾶλλον συνίδοιμεν καὶ ποία πολιτεία ἀρίστη, καὶ πῶσ ἑκάστη ταχθεῖσα, καὶ τίσι νόμοισ καὶ ἔθεσι χρωμένη.

λέγωμεν οὖν ἀρξάμενοι.

상위

Aristotle (아리스토텔레스)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION