헬라어 문장 검색 - ΑριστόΠολιτιξ́7́

(아리스토텔레스, 정치학, Book 7)

περὶ δὲ πολιτείασ ἀρίστησ τὸν μέλλοντα ποιήσασθαι τὴν προσήκουσαν ζήτησιν ἀνάγκη διορίσασθαι πρῶτον τίσ αἱρετώτατοσ βίοσ. ἀδήλου γὰρ ὄντοσ τούτου καὶ τὴν ἀρίστην ἀναγκαῖον ἄδηλον εἶναι πολιτείαν·

ἄριστα γὰρ πράττειν προσήκει τοὺσ ἄριστα πολιτευομένουσ ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῖσ, ἐὰν μή τι γίγνηται παράλογον. διὸ δεῖ πρῶτον ὁμολογεῖσθαι τίσ ὁ πᾶσιν ὡσ εἰπεῖν αἱρετώτατοσ βίοσ, μετὰ δὲ τοῦτο πότερον κοινῇ καὶ χωρὶσ ὁ αὐτὸσ ἢ ἕτεροσ. νομίσαντασ οὖν ἱκανῶσ πολλὰ λέγεσθαι καὶ τῶν ἐν τοῖσ ἐξωτερικοῖσ λόγοισ περὶ τῆσ ἀρίστησ ζωῆσ, καὶ νῦν χρηστέον αὐτοῖσ.

ἂν ὡσ οὐ, τριῶν οὐσῶν μερίδων, τῶν τε ἐκτὸσ καὶ τῶν ἐν τῷ σώματι καὶ τῶν ἐν τῇ ψυχῇ, πάντα ταῦτα ὑπάρχειν τοῖσ μακαρίοισ χρή.

οὐδεὶσ γὰρ ἂν φαίη μακάριον τὸν μηθὲν μόριον ἔχοντα ἀνδρείασ μηδὲ σωφροσύνησ μηδὲ δικαιοσύνησ μηδὲ φρονήσεωσ, ἀλλὰ δεδιότα μὲν τὰσ παραπετομένασ μυίασ, ἀπεχόμενον δὲ μηθενόσ, ἂν ἐπιθυμήσῃ τοῦ φαγεῖν ἢ πιεῖν, τῶν ἐσχάτων, ἕνεκα δὲ τεταρτημορίου διαφθείροντα τοὺσ φιλτάτουσ φίλουσ, ὁμοίωσ δὲ καὶ τὰ περὶ τὴν διάνοιαν οὕτωσ ἄφρονα καὶ διεψευσμένον ὥσπερ τι παιδίον ἢ μαινόμενον. διαφέρονται δ’ ἐν τῷ ποσῷ καὶ ταῖσ ὑπεροχαῖσ.

τῆσ μὲν γὰρ ἀρετῆσ ἔχειν ἱκανὸν εἶναι νομίζουσιν ὁποσονοῦν, πλούτου δὲ καὶ χρημάτων καὶ δυνάμεωσ καὶ δόξησ καὶ πάντων τῶν τοιούτων εἰσ ἄπειρον ζητοῦσι τὴν ὑπερβολήν. καὶ τὸ ζῆν εὐδαιμόνωσ, εἴτ’ ἐν τῷ χαίρειν ἐστὶν εἴτ’ ἐν ἀρετῇ τοῖσ ἀνθρώποισ εἴτ’ ἐν ἀμφοῖν, ὅτι μᾶλλον ὑπάρχει τοῖσ τὸ ἦθοσ μὲν καὶ τὴν διάνοιαν κεκοσμημένοισ εἰσ ὑπερβολήν, περὶ δὲ τὴν ἔξω κτῆσιν τῶν ἀγαθῶν μετριάζουσιν, ἢ τοῖσ ἐκεῖνα μὲν κεκτημένοισ πλείω τῶν χρησίμων, ἐν δὲ τούτοισ ἐλλείπουσιν·

οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸν λόγον σκοπουμένοισ εὐσύνοπτόν ἐστιν.

τὰ μὲν γὰρ ἐκτὸσ ἔχει πέρασ, ὥσπερ ὄργανόν τι, πᾶν τε τὸ χρήσιμον εἴσ τι, ὧν τὴν ὑπερβολὴν ἢ βλάπτειν ἀναγκαῖον ἢ μηθὲν ὄφελοσ εἶναι τοῖσ ἔχουσιν, τῶν δὲ περὶ ψυχὴν ἕκαστον ἀγαθῶν, ὅσῳ περ ἂν ὑπερβάλλῃ, τοσούτῳ μᾶλλον χρήσιμον εἶναι, εἰ δεῖ καὶ τούτοισ ἐπιλέγειν μὴ μόνον τὸ καλὸν ἀλλὰ καὶ τὸ χρήσιμον. ὅλωσ τε δῆλον ὡσ ἀκολουθεῖν φήσομεν τὴν διάθεσιν τὴν ἀρίστην ἑκάστου πράγματοσ πρὸσ ἄλληλα κατὰ τὴν ὑπεροχὴν ἥνπερ εἴληχε ταῦτα ὧν φαμεν αὐτὰσ εἶναι διαθέσεισ ταύτασ.

ὥστ’ εἴπερ ἐστὶν ἡ ψυχὴ καὶ τῆσ κτήσεωσ καὶ τοῦ σώματοσ τιμιώτερον καὶ ἁπλῶσ καὶ ἡμῖν, ἀνάγκη καὶ τὴν διάθεσιν τὴν ἀρίστην ἑκάστου ἀνάλογον τούτων ἔχειν.

αἱρεῖσθαι τοὺσ εὖ φρονοῦντασ, ἀλλ’ οὐκ ἐκείνων ἕνεκεν τὴν ψυχήν.

ὅτι μὲν οὖν ἑκάστῳ τῆσ εὐδαιμονίασ ἐπιβάλλει τοσοῦτον ὅσον περ ἀρετῆσ καὶ φρονήσεωσ καὶ τοῦ πράττειν κατὰ ταύτασ, ἔστω συνωμολογημένον ἡμῖν, μάρτυρι τῷ θεῷ χρωμένοισ, ὃσ εὐδαίμων μέν ἐστι καὶ μακάριοσ, δι’ οὐθὲν δὲ τῶν ἐξωτερικῶν ἀγαθῶν ἀλλὰ δι’ αὑτὸν αὐτὸσ καὶ τῷ ποιόσ τισ εἶναι τὴν φύσιν, ἐπεὶ καὶ τὴν εὐτυχίαν τῆσ εὐδαιμονίασ διὰ ταῦτ’ ἀναγκαῖον ἑτέραν εἶναι τῶν μὲν γὰρ ἐκτὸσ ἀγαθῶν τῆσ ψυχῆσ αἴτιον ταὐτόματον καὶ ἡ τύχη, δίκαιοσ δ’ οὐδεὶσ οὐδὲ σώφρων ἀπὸ τύχησ οὐδὲ διὰ τὴν τύχην ἐστίν·

ἐχόμενον δ’ ἐστὶ καὶ τῶν αὐτῶν λόγων δεόμενον καὶ πόλιν εὐδαίμονα τὴν ἀρίστην εἶναι καὶ πράττουσαν καλῶσ.

ἀδύνατον δὲ καλῶσ πράττειν τοῖσ μὴ τὰ καλὰ πράττουσιν· οὐθὲν δὲ καλὸν ἔργον οὔτ’ ἀνδρὸσ οὔτε πόλεωσ χωρὶσ ἀρετῆσ καὶ φρονήσεωσ·

ἀνδρεία δὲ πόλεωσ καὶ δικαιοσύνη καὶ φρόνησισ τὴν αὐτὴν ἔχει δύναμιν καὶ μορφὴν ὧν μετασχὼν ἕκαστοσ τῶν ἀνθρώπων λέγεται δίκαιοσ καὶ φρόνιμοσ καὶ σώφρων. ἀλλὰ γὰρ ταῦτα μὲν ἐπὶ τοσοῦτον ἔστω πεφροιμιασμένα τῷ λόγῳ·

οὔτε γὰρ μὴ θιγγάνειν αὐτῶν δυνατόν, οὔτε πάντασ τοὺσ οἰκείουσ ἐπεξελθεῖν ἐνδέχεται λόγουσ, ἑτέρασ γάρ ἐστιν ἔργον σχολῆσ ταῦτα· ὁ μετ’ ἀρετῆσ κεχορηγημένησ ἐπὶ τοσοῦτον ὥστε μετέχειν τῶν κατ’ ἀρετὴν πράξεων, πρὸσ δὲ τοὺσ ἀμφισβητοῦντασ, ἐάσαντασ ἐπὶ τῆσ νῦν μεθόδου, διασκεπτέον ὕστερον, εἴ τισ τοῖσ εἰρημένοισ τυγχάνει μὴ πειθόμενοσ.

πότερον δὲ τὴν εὐδαιμονίαν τὴν αὐτὴν εἶναι φατέον ἑνόσ τε ἑκάστου τῶν ἀνθρώπων καὶ πόλεωσ ἢ μὴ τὴν αὐτήν, λοιπόν ἐστιν εἰπεῖν.

φανερὸν δὲ καὶ τοῦτο. πάντεσ γὰρ ἂν ὁμολογήσειαν εἶναι τὴν αὐτήν. ὅσοι γὰρ ἐν πλούτῳ τὸ ζῆν εὖ τίθενται ἐφ’ ἑνόσ, οὗτοι καὶ τὴν πόλιν ὅλην, ἐὰν ᾖ πλουσία, μακαρίζουσιν· ὅσοι τε τὸν τυραννικὸν βίον μάλιστα τιμῶσιν, οὗτοι καὶ πόλιν τὴν πλείστων ἄρχουσαν εὐδαιμονεστάτην ἂν εἶναι φαῖεν·

εἴ τέ τισ τὸν ἕνα δι’ ἀρετὴν ἀποδέχεται, καὶ πόλιν εὐδαιμονεστέραν φήσει τὴν σπουδαιοτέραν. ἀλλὰ ταῦτ’ ἤδη δύο ἐστὶν ἃ δεῖται σκέψεωσ, ἓν μὲν πότεροσ αἱρετώτεροσ βίοσ, ὁ διὰ τοῦ συμπολιτεύεσθαι καὶ κοινωνεῖν πόλεωσ ἢ μᾶλλον ὁ ξενικὸσ καὶ τῆσ πολιτικῆσ κοινωνίασ ἀπολελυμένοσ, ἔτι δὲ τίνα πολιτείαν θετέον καὶ ποίαν διάθεσιν πόλεωσ ἀρίστην, εἴτε πᾶσιν ὄντοσ αἱρετοῦ <τοῦ> κοινωνεῖν πόλεωσ εἴτε καὶ τισὶ μὲν μὴ τοῖσ δὲ πλείστοισ. ἐπεὶ δὲ τῆσ πολιτικῆσ διανοίασ καὶ θεωρίασ τοῦτ’ ἐστὶν ἔργον, ἀλλ’ οὐ τὸ περὶ ἕκαστον αἱρετόν, ἡμεῖσ δὲ ταύτην προῃρήμεθα νῦν τὴν σκέψιν, ἐκεῖνο μὲν πάρεργον ἂν εἰή, τοῦτο δὲ ἔργον τῆσ μεθόδου ταύτησ.

ὅτι μὲν οὖν ἀναγκαῖον εἶναι πολιτείαν ἀρίστην ταύτην <τὴν> τάξιν καθ’ ἣν κἂν ὁστισοῦν ἄριστα πράττοι καὶ ζῴη μακαρίωσ, φανερόν ἐστιν·

ἀμφισβητεῖται δὲ παρ’ αὐτῶν τῶν ὁμολογούντων τὸν μετ’ ἀρετῆσ εἶναι βίον αἱρετώτατον πότερον ὁ πολιτικὸσ καὶ πρακτικὸσ βίοσ αἱρετὸσ ἢ μᾶλλον ὁ πάντων τῶν ἐκτὸσ ἀπολελυμένοσ, οἱο͂ν θεωρητικόσ τισ, ὃν μόνον τινέσ φασιν εἶναι φιλόσοφον.

σχεδὸν γὰρ τούτουσ τοὺσ δύο βίουσ τῶν ἀνθρώπων οἱ φιλοτιμότατοι πρὸσ ἀρετὴν φαίνονται προαιρούμενοι, καὶ τῶν προτέρων καὶ τῶν νῦν· λέγω δὲ δύο τόν τε πολιτικὸν καὶ τὸν φιλόσοφον.

διαφέρει δὲ οὐ μικρὸν ποτέρωσ ἔχει τὸ ἀληθέσ· ἀνάγκη γὰρ τόν γε εὖ φρονοῦντα πρὸσ τὸν βελτίω σκοπὸν συντάττεσθαι, καὶ τῶν ἀνθρώπων ἕκαστον καὶ κοινῇ τὴν πολιτείαν. νομίζουσι δ’ οἱ μὲν τὸ τῶν πέλασ ἄρχειν δεσποτικῶσ μὲν γιγνόμενον μετ’ ἀδικίασ τινὸσ εἶναι τῆσ μεγίστησ, πολιτικῶσ δὲ τὸ μὲν ἄδικον οὐκ ἔχειν, ἐμπόδιον δὲ ἔχειν τῇ περὶ αὐτὸν εὐημερίᾳ·

τούτων δ’ ὥσπερ ἐξ ἐναντίασ ἕτεροι τυγχάνουσι δοξάζοντεσ· γὰρ ἀνδρὸσ τὸν πρακτικὸν εἶναι βίον καὶ πολιτικόν, ἐφ’ ἑκάστησ γὰρ ἀρετῆσ οὐκ εἶναι πράξεισ μᾶλλον τοῖσ ἰδιώταισ ἢ τοῖσ τὰ κοινὰ πράττουσι καὶ πολιτευομένοισ.

οἱ μὲν οὖν οὕτωσ ὑπολαμβάνουσιν, οἱ δὲ τὸν δεσποτικὸν καὶ τυραννικὸν τρόπον τῆσ πολιτείασ εἶναι μόνον εὐδαίμονά φασιν.

παρ’ ἐνίοισ δὲ καὶ τῆσ πολιτείασ οὗτοσ ὁρ́οσ καὶ τῶν νόμων ὅπωσ δεσπόζωσι τῶν πέλασ. διὸ καὶ τῶν πλείστων νομίμων χύδην ὡσ εἰπεῖν κειμένων παρὰ τοῖσ πλείστοισ, ὅμωσ εἴ πού τι πρὸσ ἓν οἱ νόμοι βλέπουσι, τοῦ κρατεῖν στοχάζονται πάντεσ, ὥσπερ ἐν Λακεδαίμονι καὶ Κρήτῃ πρὸσ τοὺσ πολέμουσ συντέτακται σχεδὸν ἥ τε παιδεία καὶ τὸ τῶν νόμων πλῆθοσ·

τοῖσ ἔθνεσι πᾶσι τοῖσ δυναμένοισ πλεονεκτεῖν ἡ τοιαύτη τετίμηται δύναμισ, οἱο͂ν ἐν Σκύθαισ καὶ Πέρσαισ καὶ Θρᾳξὶ καὶ Κελτοῖσ.

ἐν ἐνίοισ γὰρ καὶ νόμοι τινέσ εἰσι παροξύνοντεσ πρὸσ τὴν ἀρετὴν ταύτην, καθάπερ ἐν Καρχηδόνι φασὶ τὸν ἐκ τῶν κρίκων κόσμον λαμβάνειν ὅσασ ἂν στρατεύσωνται στρατείασ· ἦν δέ ποτε καὶ περὶ Μακεδονίαν νόμοσ τὸν μηθένα ἀπεκταγκότα πολέμιον ἄνδρα περιεζῶσθαι τὴν φορβειάν·

ἐν δὲ Σκύθαισ οὐκ ἐξῆν πίνειν ἐν ἑορτῇ τινι σκύφον περιφερόμενον τῷ μηθένα ἀπεκταγκότι πολέμιον· ἐν δὲ τοῖσ Ἴβηρσιν, ἔθνει πολεμικῷ, τοσούτουσ τὸν ἀριθμὸν ὀβελίσκουσ καταπηγνύουσι περὶ τὸν τάφον ὅσουσ ἂν διαφθείρῃ τῶν πολεμίων· καὶ ἕτερα δὴ παρ’ ἑτέροισ ἔστι τοιαῦτα πολλά, τὰ μὲν νόμοισ κατειλημμένα τὰ δὲ ἔθεσιν.

καίτοι δόξειεν ἂν ἄγαν ἄτοπον ἴσωσ εἶναι τοῖσ βουλομένοισ ἐπισκοπεῖν, εἰ τοῦτ’ ἐστὶν ἔργον τοῦ πολιτικοῦ, τὸ δύνασθαι θεωρεῖν ὅπωσ ἄρχῃ καὶ δεσπόζῃ τῶν πλησίον, καὶ βουλομένων καὶ μὴ βουλομένων.

πῶσ γὰρ ἂν εἰή τοῦτο πολιτικὸν ἢ νομοθετικόν, ὅ γε μηδὲ νόμιμόν ἐστιν;

οὐ νόμιμον δὲ τὸ μὴ μόνον δικαίωσ ἀλλὰ καὶ ἀδίκωσ ἄρχειν, κρατεῖν δ’ ἔστι καὶ μὴ δικαίωσ. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἐν ταῖσ ἄλλαισ ἐπιστήμαισ τοῦτο ὁρῶμεν· οὔτε γὰρ τοῦ ἰατροῦ οὔτε τοῦ κυβερνήτου ἔργον ἐστὶ τὸ ἢ πεῖσαι ἢ βιάσασθαι τοῦ μὲν τοὺσ θεραπευομένουσ τοῦ δὲ τοὺσ πλωτῆρασ. ἀλλ’ ἐοίκασιν οἱ πολλοὶ τὴν δεσποτικὴν πολιτικὴν οἰέσθαι εἶναι, καὶ ὅπερ αὑτοῖσ ἕκαστοι οὔ φασιν εἶναι δίκαιον οὐδὲ συμφέρον, τοῦτ’ οὐκ αἰσχύνονται πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ ἀσκοῦντεσ·

αὐτοὶ μὲν γὰρ παρ’ αὑτοῖσ τὸ δικαίωσ ἄρχειν ζητοῦσι, πρὸσ δὲ τοὺσ ἄλλουσ οὐδὲν μέλει τῶν δικαίων.

ἄτοπον δὲ εἰ μὴ φύσει τὸ μὲν δεσποστόν ἐστι τὸ δὲ οὐ δεσποστόν, ὥστε εἴπερ ἔχει τὸν τρόπον τοῦτον, οὐ δεῖ πάντων πειρᾶσθαι δεσπόζειν, ἀλλὰ τῶν δεσποστῶν, ὥσπερ οὐδὲ θηρεύειν ἐπὶ θοίνην ἢ θυσίαν ἀνθρώπουσ, ἀλλὰ τὸ πρὸσ τοῦτο θηρευτόν· ἔστι δὲ θηρευτὸν ὃ ἂν ἄγριον ᾖ ἐδεστὸν ζῷον.

ἣ πολιτεύεται δηλονότι καλῶσ, εἴπερ ἐνδέχεται πόλιν οἰκεῖσθαί που καθ’ ἑαυτὴν νόμοισ χρωμένην σπουδαίοισ, ἧσ τῆσ πολιτείασ ἡ σύνταξισ οὐ πρὸσ πόλεμον οὐδὲ πρὸσ τὸ κρατεῖν ἔσται τῶν πολεμίων·

μηθὲν γὰρ ὑπαρχέτω τοιοῦτον.

δῆλον ἄρα ὅτι πάσασ τὰσ πρὸσ τὸν πόλεμον ἐπιμελείασ καλὰσ μὲν θετέον, οὐχ ὡσ τέλοσ δὲ πάντων ἀκρότατον, ἀλλ’ ἐκείνου χάριν ταύτασ. τοῦ δὲ νομοθέτου τοῦ σπουδαίου ἐστὶ τὸ θεάσασθαι πόλιν καὶ γένοσ ἀνθρώπων καὶ πᾶσαν ἄλλην κοινωνίαν, ζωῆσ ἀγαθῆσ πῶσ μεθέξουσι καὶ τῆσ ἐνδεχομένησ αὐτοῖσ εὐδαιμονίασ. διοίσει μέντοι τῶν ταττομένων ἔνια νομίμων·

καὶ τοῦτο τῆσ νομοθετικῆσ ἐστιν ἰδεῖν, ἐάν τινεσ ὑπάρχωσι γειτνιῶντεσ, ποῖα πρὸσ ποίουσ ἀσκητέον ἢ πῶσ τοῖσ καθήκουσι πρὸσ ἑκάστουσ χρηστέον. σκέψεωσ, πρὸσ τί τέλοσ δεῖ τὴν ἀρίστην πολιτείαν συντείνειν·

πρὸσ δὲ τοὺσ ὁμολογοῦντασ μὲν τὸν μετ’ ἀρετῆσ εἶναι βίον αἱρετώτατον, διαφερομένουσ δὲ περὶ τῆσ χρήσεωσ αὐτοῦ, λεκτέον ἡμῖν πρὸσ ἀμφοτέρουσ αὐτούσ οἱ μὲν γὰρ ἀποδοκιμάζουσι τὰσ πολιτικὰσ ἀρχάσ, νομίζοντεσ τὸν τοῦ ἐλευθέρου βίον ἕτερόν τινα εἶναι τοῦ πολιτικοῦ καὶ πάντων αἱρετώτατον, οἱ δὲ τοῦτον ἄριστον·

ἀδύνατον γὰρ τὸν μηθὲν πράττοντα πράττειν εὖ, τὴν δ’ εὐπραγίαν καὶ τὴν εὐδαιμονίαν εἶναι ταὐτόν ὅτι τὰ μὲν ἀμφότεροι λέγουσιν ὀρθῶσ τὰ δὲ οὐκ ὀρθῶσ, οἱ μὲν ὅτι ὁ τοῦ ἐλευθέρου βίοσ τοῦ δεσποτικοῦ ἀμείνων.

τοῦτο γὰρ ἀληθέσ·

οὐθὲν γὰρ τό γε δούλῳ ᾗ δοῦλοσ χρῆσθαι σεμνόν· ἡ γὰρ ἐπίταξισ ἡ περὶ τῶν ἀναγκαίων οὐδενὸσ μετέχει τῶν καλῶν. τὸ μέντοι νομίζειν πᾶσαν ἀρχὴν εἶναι δεσποτείαν οὐκ ὀρθόν· οὐ γὰρ ἔλαττον διέστηκεν ἡ τῶν ἐλευθέρων ἀρχὴ τῆσ τῶν δούλων ἢ αὐτὸ τὸ φύσει ἐλεύθερον τοῦ φύσει δούλου. διώρισται δὲ περὶ αὐτῶν ἱκανῶσ ἐν τοῖσ πρώτοισ λόγοισ.

τὸ δὲ μᾶλλον ἐπαινεῖν τὸ ἀπρακτεῖν τοῦ πράττειν οὐκ ἀληθέσ· ἡ γὰρ εὐδαιμονία πρᾶξίσ ἐστιν, ἔτι δὲ πολλῶν καὶ καλῶν τέλοσ ἔχουσιν αἱ τῶν δικαίων καὶ σωφρόνων πράξεισ. καίτοι τάχ’ ἂν ὑπολάβοι τισ τούτων οὕτω διωρισμένων ὅτι τὸ κύριον εἶναι πάντων ἄριστον·

οὕτω γὰρ ἂν πλείστων καὶ καλλίστων κύριοσ εἰή πράξεων.

ὥστε οὐ δεῖν τὸν δυνάμενον ἄρχειν παριέναι τῷ πλησίον, ἀλλὰ μᾶλλον ἀφαιρεῖσθαι, καὶ μήτε πατέρα παίδων μήτε παῖδασ πατρὸσ μήθ’ ὅλωσ φίλον φίλου μηθένα ὑπόλογον ποιεῖσθαι μηδὲ πρὸσ τοῦτο φροντίζειν· τὸ γὰρ ἄριστον αἱρετώτατον, τὸ δ’ εὖ πράττειν ἄριστον.

τοῦτο μὲν οὖν ἀληθῶσ ἴσωσ λέγουσιν, εἴπερ ὑπάρξει τοῖσ ἀποστεροῦσι καὶ βιαζομένοισ τὸ τῶν ὄντων αἱρετώτατον· ἀλλ’ ἴσωσ οὐχ οἱο͂́ν τε ὑπάρχειν, ἀλλ’ ὑποτίθενται τοῦτο ψεῦδοσ.

οὐ γὰρ ἔτι καλὰσ τὰσ πράξεισ ἐνδέχεται εἶναι τῷ μὴ διαφέροντι τοσοῦτον ὅσον ἀνὴρ γυναικὸσ ἢ πατὴρ τέκνων ἢ δεσπότησ δούλων· ὥστε ὁ παραβαίνων οὐθὲν ἂν τηλικοῦτον κατορθώσειεν ὕστερον ὅσον ἤδη παρεκβέβηκε τῆσ ἀρετῆσ.

τοῖσ γὰρ ὁμοίοισ τὸ καλὸν καὶ τὸ δίκαιον ἐν τῷ ἐν μέρει, τοῦτο γὰρ ἴσον καὶ ὅμοιον· τὸ δὲ μὴ ἴσον τοῖσ ἴσοισ καὶ τὸ μὴ ὅμοιον τοῖσ ὁμοίοισ παρὰ φύσιν, οὐδὲν δὲ τῶν παρὰ φύσιν καλόν. διὸ κἂν ἄλλοσ τισ ᾖ κρείττων κατ’ ἀρετὴν καὶ κατὰ δύναμιν τὴν πρακτικὴν τῶν ἀρίστων, τούτῳ καλὸν ἀκολουθεῖν καὶ τούτῳ πείθεσθαι δίκαιον. δεῖ δ’ οὐ μόνον ἀρετὴν ἀλλὰ καὶ δύναμιν ὑπάρχειν, καθ’ ἣν ἔσται πρακτικόσ.

εὐπραγίαν θετέον, καὶ κοινῇ πάσησ πόλεωσ ἂν εἰή καὶ καθ’ ἕκαστον ἄριστοσ βίοσ ὁ πρακτικόσ.

ἀλλὰ τὸν πρακτικὸν οὐκ ἀναγκαῖον εἶναι πρὸσ ἑτέρουσ, καθάπερ οἰόνταί τινεσ, οὐδὲ τὰσ διανοίασ εἶναι μόνασ ταύτασ πρακτικάσ, τὰσ τῶν ἀποβαινόντων χάριν γιγνομένασ ἐκ τοῦ πράττειν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τὰσ αὐτοτελεῖσ καὶ τὰσ αὑτῶν ἕνεκεν θεωρίασ καὶ διανοήσεισ· ἡ γὰρ εὐπραξία τέλοσ, ὥστε καὶ πρᾶξίσ τισ.

μάλιστα δὲ καὶ πράττειν λέγομεν κυρίωσ καὶ τῶν ἐξωτερικῶν πράξεων τοὺσ ταῖσ διανοίαισ ἀρχιτέκτονασ. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἀπρακτεῖν ἀναγκαῖον τὰσ καθ’ αὑτὰσ πόλεισ ἱδρυμένασ καὶ ζῆν οὕτω προῃρημένασ· ἐνδέχεται γὰρ κατὰ μέρη καὶ τοῦτο συμβαίνειν·

πολλαὶ γὰρ κοινωνίαι πρὸσ ἄλληλα τοῖσ μέρεσι τῆσ πόλεώσ εἰσιν. ὁμοίωσ δὲ τοῦτο ὑπάρχει καὶ καθ’ ἑνὸσ ὁτουοῦν τῶν ἀνθρώπων· παρὰ τὰσ οἰκείασ τὰσ αὐτῶν.

ὅτι μὲν οὖν τὸν αὐτὸν βίον ἀναγκαῖον εἶναι τὸν ἄριστον ἑκάστῳ τε τῶν ἀνθρώπων καὶ κοινῇ ταῖσ πόλεσι καὶ τοῖσ ἀνθρώποισ, φανερόν ἐστιν. ἐπεὶ δὲ πεφροιμίασται τὰ νῦν εἰρημένα περὶ αὐτῶν, καὶ περὶ τὰσ ἄλλασ πολιτείασ ἡμῖν τεθεώρηται πρότερον, ἀρχὴ τῶν λοιπῶν εἰπεῖν πρῶτον ποίασ τινὰσ δεῖ τὰσ ὑποθέσεισ εἶναι περὶ τῆσ μελλούσησ κατ’ εὐχὴν συνεστάναι πόλεωσ.

οὐ γὰρ οἱο͂́ν τε πολιτείαν γενέσθαι τὴν ἀρίστην ἄνευ συμμέτρου χορηγίασ.

διὸ δεῖ πολλὰ προϋποτεθεῖσθαι καθάπερ εὐχομένουσ, εἶναι μέντοι μηθὲν τούτων ἀδύνατον· λέγω δὲ οἱο͂ν περί τε πλήθουσ πολιτῶν καὶ χώρασ. ἐπιτηδείωσ ἔχουσαν.

ἔστι δὲ πολιτικῆσ χορηγίασ πρῶτον τό τε πλῆθοσ τῶν ἀνθρώπων, πόσουσ τε καὶ ποίουσ τινὰσ ὑπάρχειν δεῖ φύσει, καὶ κατὰ τὴν χώραν ὡσαύτωσ, πόσην τε εἶναι καὶ ποίαν τινὰ ταύτην.

οἰόνται μὲν οὖν οἱ πλεῖστοι προσήκειν μεγάλην εἶναι τὴν εὐδαίμονα πόλιν· εἰ δὲ τοῦτ’ ἀληθέσ, ἀγνοοῦσι ποία μεγάλη καὶ ποία μικρὰ πόλισ. κατ’ ἀριθμοῦ γὰρ πλῆθοσ τῶν ἐνοικούντων κρίνουσι τὴν μεγάλην, δεῖ δὲ μᾶλλον μὴ εἰσ τὸ πλῆθοσ εἰσ δὲ δύναμιν ἀποβλέπειν.

ἔστι γάρ τι καὶ πόλεωσ ἔργον, ὥστε τὴν δυναμένην τοῦτο μάλιστ’ ἀποτελεῖν, ταύτην οἰητέον εἶναι μεγίστην, οἱο͂ν Ἱπποκράτην οὐκ ἄνθρωπον ἀλλ’ ἰατρὸν εἶναι μείζω φήσειεν ἄν τισ τοῦ διαφέροντοσ κατὰ τὸ μέγεθοσ τοῦ σώματοσ. οὐ μὴν ἀλλὰ κἂν εἰ δεῖ κρίνειν πρὸσ τὸ πλῆθοσ ἀποβλέποντασ, οὐ κατὰ τὸ τυχὸν πλῆθοσ τοῦτο ποιητέον ἀναγκαῖον γὰρ ἐν ταῖσ πόλεσιν ἴσωσ ὑπάρχειν καὶ δούλων ἀριθμὸν πολλῶν καὶ μετοίκων καὶ ξένων, ἀλλ’ ὅσοι πόλεώσ εἰσι μέροσ καὶ ἐξ ὧν συνίσταται πόλισ οἰκείων μορίων·

ἡ γὰρ τούτων ὑπεροχὴ τοῦ πλήθουσ μεγάλησ πόλεωσ σημεῖον, ἐξ ἧσ δὲ βάναυσοι μὲν ἐξέρχονται πολλοὶ τὸν ἀριθμὸν ὁπλῖται δὲ ὀλίγοι, ταύτην ἀδύνατον εἶναι μεγάλην·

πόλισ καὶ πολυάνθρωποσ.

ἀλλὰ μὴν καὶ τοῦτό γε ἐκ τῶν ἔργων φανερόν, ὅτι χαλεπόν, ἴσωσ δ’ ἀδύνατον, εὐνομεῖσθαι τὴν λίαν πολυάνθρωπον·

τῶν γοῦν δοκουσῶν πολιτεύεσθαι καλῶσ οὐδεμίαν ὁρῶμεν οὖσαν ἀνειμένην πρὸσ τὸ πλῆθοσ. τοῦτο δὲ δῆλον καὶ διὰ τῆσ τῶν λόγων πίστεωσ. ὅ τε γὰρ νόμοσ τάξισ τίσ ἐστι, καὶ τὴν εὐνομίαν ἀναγκαῖον εὐταξίαν εἶναι, ὁ δὲ λίαν ὑπερβάλλων ἀριθμὸσ οὐ δύναται μετέχειν τάξεωσ· θείασ γὰρ δὴ τοῦτο δυνάμεωσ ἔργον, ἥτισ καὶ τόδε συνέχει τὸ πᾶν.

διὸ καὶ πόλιν ἧσ μετὰ μεγέθουσ ὁ λεχθεὶσ ὁρ́οσ ὑπάρχει, ταύτην εἶναι καλλίστην ἀναγκαῖον· ἐπεὶ τό γε καλὸν ἐν πλήθει καὶ μεγέθει εἰώθε γίνεσθαι, ἀλλ’ ἔστι τι καὶ πόλεωσ μεγέθουσ μέτρον, ὥσπερ καὶ τῶν ἄλλων πάντων, ζῴων φυτῶν ὀργάνων·

δὲ φαύλωσ ἔχον, οἱο͂ν πλοῖον σπιθαμιαῖον μὲν οὐκ ἔσται πλοῖον ὅλωσ, οὐδὲ δυοῖν σταδίοιν, εἰσ δὲ τὶ μέγεθοσ ἐλθὸν ὁτὲ μὲν διὰ σμικρότητα φαύλην ποιήσει τὴν ναυτιλίαν, ὁτὲ δὲ διὰ τὴν ὑπερβολήν·

ὁμοίωσ δὲ καὶ πόλισ ἡ μὲν ἐξ ὀλίγων λίαν οὐκ αὐτάρκησ ἡ δὲ πόλισ αὔταρκεσ, ἡ δὲ ἐκ πολλῶν ἄγαν ἐν μὲν τοῖσ ἀναγκαίοισ αὐτάρκησ ὥσπερ <δ’> ἔθνοσ, ἀλλ’ οὐ πόλισ·

πολιτείαν γὰρ οὐ ῥᾴδιον ὑπάρχειν·

τίσ γὰρ στρατηγὸσ ἔσται τοῦ λίαν ὑπερβάλλοντοσ πλήθουσ, ἢ τίσ κῆρυξ μὴ Στεντόρειοσ; διὸ πρώτην μὲν εἶναι πόλιν ἀναγκαῖον τὴν ἐκ τοσούτου πλήθουσ ὃ πρῶτον πλῆθοσ αὔταρκεσ πρὸσ τὸ εὖ ζῆν ἐστι κατὰ τὴν πολιτικὴν κοινωνίαν· ἐνδέχεται δὲ καὶ τὴν ταύτησ ὑπερβάλλουσαν κατὰ πλῆθοσ εἶναι μείζω πόλιν, ἀλλὰ τοῦτ’ οὐκ ἔστιν, ὥσπερ εἴπομεν, ἀόριστον. τίσ δ’ ἐστὶν ὁ τῆσ ὑπερβολῆσ ὁρ́οσ, ἐκ τῶν ἔργων ἰδεῖν ῥᾴδιον.

εἰσὶ γὰρ αἱ πράξεισ τῆσ πόλεωσ τῶν μὲν ἀρχόντων τῶν δ’ ἀρχομένων, ἄρχοντοσ δ’ ἐπίταξισ καὶ κρίσισ ἔργον· πρὸσ δὲ τὸ κρίνειν περὶ τῶν δικαίων καὶ πρὸσ τὸ τὰσ ἀρχὰσ διανέμειν κατ’ ἀξίαν ἀναγκαῖον γνωρίζειν ἀλλήλουσ, ποῖοί τινέσ εἰσι, τοὺσ πολίτασ, ὡσ ὅπου τοῦτο μὴ συμβαίνει γίγνεσθαι, φαύλωσ ἀνάγκη γίγνεσθαι τὰ περὶ τὰσ ἀρχὰσ καὶ τὰσ κρίσεισ. περὶ ἀμφότερα γὰρ οὐ δίκαιον αὐτοσχεδιάζειν, ὅπερ ἐν τῇ πολυανθρωπίᾳ τῇ λίαν ὑπάρχει φανερῶσ.

ἔτι δὲ ξένοισ καὶ μετοίκοισ ῥᾴδιον μεταλαμβάνειν τῆσ πολιτείασ· οὐ γὰρ χαλεπὸν τὸ λανθάνειν διὰ τὴν ὑπερβολὴν τοῦ πλήθουσ.

δῆλον τοίνυν ὡσ οὗτόσ ἐστι πόλεωσ ὁρ́οσ ἄριστοσ, ἡ μεγίστη τοῦ πλήθουσ ὑπερβολὴ πρὸσ αὐτάρκειαν ζωῆσ εὐσύνοπτοσ. μὲν οὖν μεγέθουσ πόλεωσ διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον.

παραπλησίωσ δὲ καὶ τὰ περὶ τῆσ χώρασ ἔχει.

περὶ μὲν γὰρ τοῦ ποίαν τινά, δῆλον ὅτι τὴν αὐταρκεστάτην πᾶσ τισ ἂν ἐπαινέσειεν τοιαύτην δ’ ἀναγκαῖον εἶναι τὴν παντοφόρον· τὸ γὰρ πάντα ὑπάρχειν καὶ δεῖσθαι μηθενὸσ αὔταρκεσ· πλήθει δὲ καὶ μεγέθει τοσαύτην ὥστε δύνασθαι τοὺσ οἰκοῦντασ ζῆν σχολάζοντασ ἐλευθερίωσ ἅμα καὶ σωφρόνωσ.

τοῦτον δὲ τὸν ὁρ́ον εἰ καλῶσ ἢ μὴ καλῶσ λέγομεν, ὕστερον ἐπισκεπτέον ἀκριβέστερον, ὅταν ὅλωσ περὶ κτήσεωσ καὶ τῆσ περὶ τὴν οὐσίαν εὐπορίασ συμβαίνῃ ποιεῖσθαι μνείαν, πῶσ δεῖ καὶ τίνα τρόπον ἔχειν πρὸσ τὴν χρῆσιν αὐτῆσ· πολλαὶ γὰρ περὶ τὴν σκέψιν ταύτην εἰσὶν ἀμφισβητήσεισ διὰ τοὺσ ἕλκοντασ ἐφ’ ἑκατέραν τοῦ βίου τὴν ὑπερβολήν, τοὺσ μὲν ἐπὶ τὴν γλισχρότητα τοὺσ δὲ ἐπὶ τὴν τρυφήν.

πείθεσθαι καὶ τοῖσ περὶ τὴν στρατηγίαν ἐμπείροισ, ὅτι χρὴ μὲν τοῖσ πολεμίοισ εἶναι δυσέμβολον αὐτοῖσ δ’ εὐέξοδον.

ἔτι δ’ ὥσπερ τὸ πλῆθοσ τὸ τῶν ἀνθρώπων εὐσύνοπτον ἔφαμεν εἶναι δεῖν, οὕτω καὶ τὴν χώραν·

τὸ δ’ εὐσύνοπτον τὸ εὐβοήθητον εἶναι τὴν χώραν ἐστίν. τῆσ δὲ πόλεωσ τὴν θέσιν εἰ χρὴ ποιεῖν κατ’ εὐχήν, πρόσ τε τὴν θάλατταν προσήκει κεῖσθαι καλῶσ πρόσ τε τὴν χώραν. εἷσ μὲν <οὖν> ὁ λεχθεὶσ ὁρ́οσ δεῖ γὰρ πρὸσ τὰσ ἐκβοηθείασ κοινὴν εἶναι τῶν τόπων ἁπάντων·

εὐπαρακόμιστον.

περὶ δὲ τῆσ πρὸσ τὴν θάλατταν κοινωνίασ, πότερον ὠφέλιμοσ ταῖσ εὐνομουμέναισ πόλεσιν ἢ βλαβερά, πολλὰ τυγχάνουσιν ἀμφισβητοῦντεσ·

τό τε γὰρ ἐπιξενοῦσθαί τινασ ἐν ἄλλοισ τεθραμμένουσ νόμοισ ἀσύμφορον εἶναί φασι πρὸσ τὴν εὐνομίαν, καὶ τὴν πολυανθρωπίαν· γίνεσθαι μὲν γὰρ ἐκ τοῦ χρῆσθαι τῇ θαλάττῃ διαπέμποντασ καὶ δεχομένουσ ἐμπόρων πλῆθοσ, ὑπεναντίαν δ’ εἶναι πρὸσ τὸ πολιτεύεσθαι καλῶσ.

ὅτι μὲν οὖν, εἰ ταῦτα μὴ συμβαίνει, βέλτιον καὶ πρὸσ ἀσφάλειαν καὶ πρὸσ εὐπορίαν τῶν ἀναγκαίων μετέχειν τὴν πόλιν καὶ τὴν χώραν τῆσ θαλάττησ, οὐκ ἄδηλον. καὶ γὰρ πρὸσ τὸ ῥᾷον φέρειν τοὺσ πολέμουσ εὐβοηθήτουσ εἶναι δεῖ κατ’ ἀμφότερα τοὺσ σωθησομένουσ, καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν, καὶ πρὸσ τὸ βλάψαι τοὺσ ἐπιτιθεμένουσ, εἰ μὴ κατ’ ἄμφω δυνατόν, ἀλλὰ κατὰ θάτερον ὑπάρξει μᾶλλον ἀμφοτέρων μετέχουσιν.

ὅσα τ’ ἂν μὴ τυγχάνῃ παρ’ αὑτοῖσ ὄντα, δέξασθαι ταῦτα, καὶ τὰ πλεονάζοντα τῶν γιγνομένων ἐκπέμψασθαι τῶν ἀναγκαίων ἐστίν.

αὑτῇ γὰρ ἐμπορικήν, ἀλλ’ οὐ τοῖσ ἄλλοισ, δεῖ εἶναι τὴν πόλιν· οἱ δὲ παρέχοντεσ σφᾶσ αὐτοὺσ πᾶσιν ἀγορὰν προσόδου χάριν ταῦτα πράττουσιν· ἣν δὲ μὴ δεῖ πόλιν τοιαύτησ μετέχειν πλεονεξίασ, οὐδ’ ἐμπόριον δεῖ κεκτῆσθαι τοιοῦτον.

πρὸσ ἀλλήλουσ.

περὶ δὲ τῆσ ναυτικῆσ δυνάμεωσ, ὅτι μὲν βέλτιστον ὑπάρχειν μέχρι τινὸσ πλήθουσ, οὐκ ἄδηλον οὐ γὰρ μόνον αὑτοῖσ ἀλλὰ καὶ τῶν πλησίον τισὶ δεῖ καὶ φοβεροὺσ εἶναι καὶ δύνασθαι βοηθεῖν, ὥσπερ κατὰ γῆν, καὶ κατὰ θάλατταν·

περὶ δὲ πλήθουσ ἤδη καὶ μεγέθουσ τῆσ δυνάμεωσ ταύτησ πρὸσ τὸν βίον ἀποσκεπτέον τῆσ πόλεωσ.

εἰ μὲν γὰρ ἡγεμονικὸν καὶ πολιτικὸν ζήσεται βίον, ἀναγκαῖον καὶ ταύτην τὴν δύναμιν ὑπάρχειν πρὸσ τὰσ πράξεισ σύμμετρον. τὴν δὲ πολυανθρωπίαν τὴν γιγνομένην περὶ τὸν ναυτικὸν ὄχλον οὐκ ἀναγκαῖον ὑπάρχειν ταῖσ πόλεσιν·

οὐθὲν γὰρ αὐτοὺσ μέροσ εἶναι δεῖ τῆσ πόλεωσ. τὸ μὲν γὰρ ἐπιβατικὸν ἐλεύθερον καὶ τῶν πεζευόντων ἐστίν, ὃ κύριόν ἐστι καὶ κρατεῖ τῆσ ναυτιλίασ· πλήθουσ δὲ ὑπάρχοντοσ περιοίκων καὶ τῶν τὴν χώραν γεωργούντων, ἀφθονίαν ἀναγκαῖον εἶναι καὶ ναυτῶν.

ὁρῶμεν δὲ τοῦτο καὶ νῦν ὑπάρχον τισίν, οἱο͂ν τῇ πόλει τῶν Ἡρακλεωτῶν· τριήρεισ, κεκτημένοι τῷ μεγέθει πόλιν ἑτέρων ἐμμελεστέραν.

περὶ μὲν οὖν χώρασ καὶ λιμένων τῶν πόλεων καὶ θαλάττησ καὶ περὶ τῆσ ναυτικῆσ δυνάμεωσ ἔστω διωρισμένα τὸν τρόπον τοῦτον·

περὶ δὲ τοῦ πολιτικοῦ πλήθουσ, τίνα μὲν ὁρ́ον ὑπάρχειν χρή, πρότερον εἴπομεν, ποίουσ δέ τινασ τὴν φύσιν εἶναι δεῖ, νῦν λέγωμεν. σχεδὸν δὴ κατανοήσειεν ἄν τισ τοῦτό γε, βλέψασ ἐπί τε τὰσ πόλεισ τὰσ εὐδοκιμούσασ τῶν Ἑλλήνων καὶ πρὸσ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην, ὡσ διείληπται τοῖσ ἔθνεσιν.

τὰ μὲν γὰρ ἐν τοῖσ ψυχροῖσ τόποισ ἔθνη καὶ τὰ περὶ τὴν Εὐρώπην θυμοῦ μέν ἐστι πλήρη, διανοίασ δὲ ἐνδεέστερα καὶ τέχνησ, διόπερ ἐλεύθερα μὲν διατελεῖ μᾶλλον, ἀπολίτευτα δὲ καὶ τῶν πλησίον ἄρχειν οὐ δυνάμενα· τὰ δὲ περὶ τὴν Ἀσίαν διανοητικὰ μὲν καὶ τεχνικὰ τὴν ψυχήν, ἄθυμα δέ, διόπερ ἀρχόμενα καὶ δουλεύοντα διατελεῖ·

τὸ δὲ τῶν Ἑλλήνων γένοσ, ὥσπερ μεσεύει κατὰ τοὺσ τόπουσ, οὕτωσ ἀμφοῖν μετέχει. καὶ γὰρ ἔνθυμον καὶ διανοητικόν ἐστιν·

διόπερ ἐλεύθερόν τε διατελεῖ καὶ βέλτιστα πολιτευόμενον καὶ δυνάμενον ἄρχειν πάντων, μιᾶσ τυγχάνον πολιτείασ. τὴν αὐτὴν δ’ ἔχει διαφορὰν καὶ τὰ τῶν Ἑλλήνων ἔθνη πρὸσ ἄλληλα· τὰ μὲν γὰρ ἔχει τὴν φύσιν μονόκωλον, τὰ δὲ εὖ κέκραται πρὸσ ἀμφοτέρασ τὰσ δυνάμεισ ταύτασ. φανερὸν τοίνυν ὅτι δεῖ διανοητικούσ τε εἶναι καὶ θυμοειδεῖσ τὴν φύσιν τοὺσ μέλλοντασ εὐαγώγουσ ἔσεσθαι τῷ νομοθέτῃ πρὸσ τὴν ἀρετήν.

ὅπερ γάρ φασί τινεσ δεῖν ὑπάρχειν τοῖσ φύλαξι, τὸ φιλητικοὺσ μὲν εἶναι τῶν γνωρίμων πρὸσ δὲ τοὺσ ἀγνῶτασ ἀγρίουσ, ὁ θυμόσ ἐστιν ὁ ποιῶν τὸ φιλητικόν· αὕτη γάρ ἐστιν ἡ τῆσ ψυχῆσ δύναμισ ᾗ φιλοῦμεν.

σημεῖον δέ·

πρὸσ γὰρ τοὺσ συνήθεισ καὶ φίλουσ ὁ θυμὸσ αἴρεται μᾶλλον ἢ πρὸσ τοὺσ ἀγνῶτασ, ὀλιγωρεῖσθαι νομίσασ. διὸ καὶ Ἀρχίλοχοσ προσηκόντωσ τοῖσ φίλοισ ἐγκαλῶν διαλέγεται πρὸσ τὸν θυμόν· σὺ γὰρ δὴ παρὰ φίλων ἀπάγχεαι.

καὶ τὸ ἄρχον δὲ καὶ τὸ ἐλεύθερον ἀπὸ τῆσ δυνάμεωσ ταύτησ ὑπάρχει πᾶσιν· ἀρχικὸν γὰρ καὶ ἀήττητον ὁ θυμόσ. οὐ καλῶσ δ’ ἔχει λέγειν χαλεποὺσ εἶναι πρὸσ τοὺσ ἀγνῶτασ· πρὸσ οὐθένα γὰρ εἶναι χρὴ τοιοῦτον, οὐδέ εἰσιν οἱ μεγαλόψυχοι τὴν φύσιν ἄγριοι, πλὴν πρὸσ τοὺσ ἀδικοῦντασ. τοῦτο δὲ μᾶλλον ἔτι πρὸσ τοὺσ συνήθεισ πάσχουσιν, ὅπερ εἴρηται πρότερον, ἂν ἀδικεῖσθαι νομίσωσιν.

καὶ τοῦτο συμβαίνει κατὰ λόγον· παρ’ οἷσ γὰρ ὀφείλεσθαι τὴν εὐεργεσίαν ὑπολαμβάνουσι, πρὸσ τῷ βλάβει καὶ ταύτησ ἀποστερεῖσθαι νομίζουσιν· ὅθεν εἴρηται χαλεποὶ πόλεμοι γὰρ ἀδελφῶν καὶ οἵ τοι πέρᾳ στέρξαντεσ, οἵδε καὶ πέρᾳμισοῦσιν.

περὶ μὲν οὖν τῶν πολιτευομένων, πόσουσ τε ὑπάρχειν δεῖ καὶ ποίουσ τινὰσ τὴν φύσιν, ἔτι δὲ τὴν χώραν πόσην τέ τινα καὶ ποίαν τινά, διώρισται σχεδόν οὐ γὰρ τὴν αὐτὴν ἀκρίβειαν δεῖ ζητεῖν διά τε τῶν λόγων καὶ τῶν γιγνομένων διὰ τῆσ αἰσθήσεωσ.

ἐπεὶ δ’ ὥσπερ τῶν ἄλλων τῶν κατὰ φύσιν συνεστώτων οὐ ταῦτά ἐστι μόρια τῆσ ὅλησ συστάσεωσ ὧν ἄνευ τὸ ὅλον οὐκ ἂν εἰή, δῆλον ὡσ οὐδὲ πόλεωσ μέρη θετέον ὅσα ταῖσ πόλεσιν ἀναγκαῖον ὑπάρχειν, οὐδ’ ἄλλησ κοινωνίασ οὐδεμιᾶσ ἐξ ἧσ ἕν τι τὸ γένοσ ἓν γάρ τι καὶ κοινὸν εἶναι δεῖ καὶ ταὐτὸ τοῖσ κοινωνοῖσ, ἄν τε ἴσον ἄν τε ἄνισον μεταλαμβάνωσιν·

οἱο͂ν εἴτε τροφὴ τοῦτό ἐστιν εἴτε χώρασ πλῆθοσ εἴτ’ ἄλλο τι τῶν τοιούτων ἐστίν.

ὅταν δ’ ᾖ τὸ μὲν τούτου ἕνεκεν τὸ δ’ οὗ ἕνεκεν, οὐθέν ἔν γε τούτοισ κοινὸν ἀλλ’ ἢ τῷ μὲν ποιῆσαι τῷ δὲ λαβεῖν· λέγω δ’ οἱο͂ν ὀργάνῳ τε παντὶ πρὸσ τὸ γιγνόμενον ἔργον καὶ τοῖσ δημιουργοῖσ·

οἰκίᾳ γὰρ πρὸσ οἰκοδόμον οὐθέν ἐστιν ὃ γίγνεται κοινόν, ἀλλ’ ἔστι τῆσ οἰκίασ χάριν ἡ τῶν οἰκοδόμων τέχνη. διὸ κτήσεωσ μὲν δεῖ ταῖσ πόλεσιν, οὐδὲν δ’ ἐστὶν ἡ κτῆσισ μέροσ τῆσ πόλεωσ· πολλὰ δ’ ἔμψυχα μέρη τῆσ κτήσεώσ ἐστιν·

ἡ δὲ πόλισ κοινωνία τίσ ἐστι τῶν ὁμοίων, ἕνεκεν δὲ ζωῆσ τῆσ ἐνδεχομένησ ἀρίστησ. μηδέν, δῆλον ὡσ τοῦτ’ αἴτιον τοῦ γίγνεσθαι πόλεωσ εἴδη καὶ διαφορὰσ καὶ πολιτείασ πλείουσ·

ἄλλον γὰρ τρόπον καὶ δι’ ἄλλων ἕκαστοι τοῦτο θηρεύοντεσ τούσ τε βίουσ ἑτέρουσ ποιοῦνται καὶ τὰσ πολιτείασ.

ἐπισκεπτέον δὲ καὶ πόσα ταυτί ἐστιν ὧν ἄνευ πόλισ οὐκ ἂν εἰή· καὶ γὰρ ἃ λέγομεν εἶναι μέρη πόλεωσ ἐν τούτοισ ἂν εἰή, διὸ ἀναγκαῖον ὑπάρχειν. ληπτέον τοίνυν τῶν ἔργων τὸν ἀριθμόν· ἐκ τούτων γὰρ ἔσται δῆλον.

ἐπιχειροῦντασ, ἔτι χρημάτων τινὰ εὐπορίαν, ὅπωσ ἔχωσι καὶ πρὸσ τὰσ καθ’ αὑτοὺσ χρείασ καὶ πρὸσ <τὰσ> πολεμικάσ, πέμπτον δὲ καὶ πρῶτον τὴν περὶ τὸ θεῖον ἐπιμέλειαν, ἣν καλοῦσιν ἱερατείαν, ἕκτον δὲ τὸν ἀριθμὸν καὶ πάντων ἀναγκαιότατον κρίσιν περὶ τῶν συμφερόντων καὶ τῶν δικαίων τῶν πρὸσ ἀλλήλουσ.

τὰ μὲν οὖν ἔργα ταῦτ’ ἐστὶν ὧν δεῖται πᾶσα πόλισ ὡσ εἰπεῖν ἡ γὰρ πόλισ πλῆθόσ ἐστιν οὐ τὸ τυχὸν ἀλλὰ πρὸσ ζωὴν αὔταρκεσ, ὥσ φαμεν, ἐὰν δέ τι τυγχάνῃ τούτων ἐκλεῖπον, ἀδύνατον ἁπλῶσ αὐτάρκη τὴν κοινωνίαν εἶναι ταύτην·

ἀνάγκη τοίνυν κατὰ τὰσ ἐργασίασ ταύτασ συνεστάναι πόλιν· δεῖ ἄρα γεωργῶν τ’ εἶναι πλῆθοσ, οἳ παρασκευάσουσι τὴν τροφήν, καὶ τεχνίτασ, καὶ τὸ μάχιμον, καὶ τὸ εὔπορον, καὶ ἱερεῖσ, καὶ κριτὰσ τῶν ἀναγκαίων καὶ συμφερόντων.

κοινωνητέον πάντων τούτων ἐνδέχεται γὰρ τοὺσ αὐτοὺσ ἅπαντασ εἶναι καὶ γεωργοὺσ καὶ τεχνίτασ καὶ τοὺσ βουλευομένουσ καὶ δικάζοντασ, ἢ καθ’ ἕκαστον ἔργον τῶν εἰρημένων ἄλλουσ ὑποθετέον, ἢ τὰ μὲν ἴδια τὰ δὲ κοινὰ τούτων ἐξ ἀνάγκησ ἐστίν.

οὐκ ἐν πάσῃ δὲ ταὐτὸ πολιτείᾳ. καθάπερ γὰρ εἴπομεν, ἐνδέχεται καὶ πάντασ κοινωνεῖν πάντων καὶ μὴ πάντασ πάντων ἀλλὰ τινὰσ τινῶν. ταῦτα γὰρ καὶ ποιεῖ τὰσ πολιτείασ ἑτέρασ· ἐν μὲν γὰρ ταῖσ δημοκρατίαισ μετέχουσι πάντεσ πάντων, ἐν δὲ ταῖσ ὀλιγαρχίαισ τοὐναντίον.

δεῖ γὰρ σχολῆσ καὶ πρὸσ τὴν γένεσιν τῆσ ἀρετῆσ καὶ πρὸσ τὰσ πράξεισ τὰσ πολιτικάσ.

ἐπεὶ δὲ καὶ τὸ πολεμικὸν καὶ τὸ βουλευόμενον περὶ τῶν συμφερόντων καὶ κρῖνον περὶ τῶν δικαίων ἐνυπάρχει καὶ μέρη φαίνεται τῆσ πόλεωσ μάλιστα ὄντα, πότερον ἕτερα καὶ ταῦτα θετέον ἢ τοῖσ αὐτοῖσ ἀποδοτέον ἄμφω;

φανερὸν δὲ καὶ τοῦτο, διότι τρόπον μέν τινα τοῖσ αὐτοῖσ τρόπον δέ τινα καὶ ἑτέροισ.

ᾗ μὲν γὰρ ἑτέρασ ἀκμῆσ ἑκάτερον τῶν ἔργων, καὶ τὸ μὲν δεῖται φρονήσεωσ τὸ δὲ δυνάμεωσ, ἑτέροισ· ᾗ δὲ τῶν ἀδυνάτων ἐστὶ τοὺσ δυναμένουσ βιάζεσθαι καὶ κωλύειν, τούτουσ ὑπομένειν ἀρχομένουσ ἀεί, ταύτῃ δὲ τοῖσ αὐτοῖσ. οἱ γὰρ τῶν ὅπλων κύριοι καὶ <τοῦ> μένειν ἢ μὴ μένειν κύριοι τὴν πολιτείαν. λείπεται τοίνυν τοῖσ αὐτοῖσ μὲν ἀμφοτέροισ ἀποδιδόναι τὴν πολιτείαν ταύτην, μὴ ἅμα δέ, ἀλλ’ ὥσπερ πέφυκεν ἡ μὲν δύναμισ ἐν νεωτέροισ, ἡ δὲ φρόνησισ ἐν πρεσβυτέροισ εἶναὶ, ἐοίκεν οὕτωσ ἀμφοῖν νενεμῆσθαι συμφέρειν καὶ δίκαιόν ἐστιν·

ἔχει γὰρ αὕτη ἡ διαίρεσισ τὸ κατ’ ἀξίαν.

ἀλλὰ μὴν καὶ τὰσ κτήσεισ δεῖ εἶναι περὶ τούτουσ. ἀναγκαῖον γὰρ εὐπορίαν ὑπάρχειν τοῖσ πολίταισ, πολῖται δὲ οὗτοι. τὸ γὰρ βάναυσον οὐ μετέχει τῆσ πόλεωσ, οὐδ’ ἄλλο οὐθὲν γένοσ ὃ μὴ τῆσ ἀρετῆσ δημιουργόν ἐστιν. τοῦτο δὲ δῆλον ἐκ τῆσ ὑποθέσεωσ·

τὸ μὲν γὰρ εὐδαιμονεῖν ἀναγκαῖον ὑπάρχειν μετὰ τῆσ ἀρετῆσ, εὐδαίμονα δὲ πόλιν οὐκ εἰσ μέροσ τι βλέψαντασ δεῖ λέγειν αὐτῆσ, ἀλλ’ εἰσ πάντασ τοὺσ πολίτασ. φανερὸν δὲ καὶ ὅτι δεῖ τὰσ κτήσεισ εἶναι τούτων, εἴπερ ἀναγκαῖον εἶναι τοὺσ γεωργοὺσ δούλουσ ἢ βαρβάρουσ περιοίκουσ. λοιπὸν δ’ ἐκ τῶν καταριθμηθέντων τὸ τῶν ἱερέων γένοσ.

φανερὰ δὲ καὶ ἡ τούτων τάξισ. οὔτε γὰρ γεωργὸν οὔτε βάναυσον ἱερέα καταστατέον ὑπὸ γὰρ τῶν πολιτῶν πρέπει τιμᾶσθαι τοὺσ θεούσ· ἐπεὶ δὲ διῄρηται τὸ πολιτικὸν εἰσ δύο μέρη, τοῦτ’ ἐστὶ τό τε ὁπλιτικὸν καὶ τὸ βουλευτικόν, πρέπει δὲ τήν τε θεραπείαν ἀποδιδόναι τοῖσ θεοῖσ καὶ τὴν ἀνάπαυσιν ἔχειν περὶ αὐτοὺσ τοὺσ διὰ τὸν χρόνον ἀπειρηκότασ, τούτοισ ἂν εἰή τὰσ <περὶ αὐτοὺσ> ἱερωσύνασ ἀποδοτέον.

πόλισ οὐ συνίσταται καὶ ὅσα μέρη πόλεωσ, εἴρηται γεωργοὺσ μὲν γὰρ καὶ τεχνίτασ καὶ πᾶν τὸ θητικὸν ἀναγκαῖον ὑπάρχειν ταῖσ πόλεσιν, μέρη δὲ τῆσ πόλεωσ τό τε ὁπλιτικὸν καὶ βουλευτικόν, καὶ κεχώρισται δὴ τούτων ἕκαστον, τὸ μὲν ἀεὶ τὸ δὲ κατὰ μέροσ.

ὅτι δεῖ διῃρῆσθαι χωρὶσ κατὰ γένη τὴν πόλιν καὶ τό τε μάχιμον ἕτερον εἶναι καὶ τὸ γεωργοῦν.

ἐν Αἰγύπτῳ τε γὰρ ἔχει τὸν τρόπον τοῦτον ἔτι καὶ νῦν, τά τε περὶ τὴν Κρήτην, τὰ μὲν οὖν περὶ Αἴγυπτον Σεσώστριοσ, ὥσ φασιν, οὕτω νομοθετήσαντοσ, Μίνω δὲ τὰ περὶ Κρήτην. ἀρχαία δὲ ἐοίκεν εἶναι καὶ τῶν συσσιτίων ἡ τάξισ, τὰ μὲν περὶ Κρήτην γενόμενα περὶ τὴν Μίνω βασιλείαν, τὰ δὲ περὶ τὴν Ἰταλίαν πολλῷ παλαιότερα τούτων.

φασὶ γὰρ οἱ λόγιοι τῶν ἐκεῖ κατοικούντων Ἰταλόν τινα γενέσθαι βασιλέα τῆσ Οἰνωτρίασ, ἀφ’ οὗ τό τε ὄνομα μεταβαλόντασ Ἰταλοὺσ ἀντ’ Οἰνωτρῶν κληθῆναι καὶ τὴν ἀκτὴν ταύτην τῆσ Εὐρώπησ Ἰταλίαν τοὔνομα λαβεῖν, ὅση τετύχηκεν ἐντὸσ οὖσα τοῦ κόλπου τοῦ Σκυλλητικοῦ καὶ τοῦ Λαμητικοῦ· ἀπέχει δὲ ταῦτα ἀπ’ ἀλλήλων ὁδὸν ἡμισείασ ἡμέρασ.

τοῦτον δὴ λέγουσι τὸν Ἰταλὸν νομάδασ τοὺσ Οἰνωτροὺσ ὄντασ ποιῆσαι γεωργούσ, καὶ νόμουσ ἄλλουσ τε αὐτοῖσ θέσθαι καὶ τὰ συσσίτια καταστῆσαι πρῶτον· διὸ καὶ νῦν ἔτι τῶν ἀπ’ ἐκείνου τινὲσ χρῶνται τοῖσ συσσιτίοισ καὶ τῶν νόμων ἐνίοισ.

ᾤκουν δὲ τὸ μὲν πρὸσ τὴν Τυρρηνίαν Ὀπικοὶ καὶ πρότερον καὶ νῦν καλούμενοι τὴν ἐπωνυμίαν Αὔσονεσ, τὸ δὲ πρὸσ τὴν Ιἀπυγίαν καὶ τὸν Ιὄνιον Χῶνεσ, τὴν καλουμένην Σύρτιν· ἦσαν δὲ καὶ οἱ Χῶνεσ Οἰνωτροὶ τὸ γένοσ.

ἡ μὲν οὖν τῶν συσσιτίων τάξισ ἐντεῦθεν γέγονε πρῶτον, ὁ δὲ χωρισμὸσ ὁ κατὰ γένοσ τοῦ πολιτικοῦ πλήθουσ ἐξ Αἰγύπτου· πολὺ γὰρ ὑπερτείνει τοῖσ χρόνοισ τὴν Μίνω βασιλείαν ἡ Σεσώστριοσ. σχεδὸν μὲν οὖν καὶ τὰ ἄλλα δεῖ νομίζειν εὑρῆσθαι πολλάκισ ἐν τῷ πολλῷ χρόνῳ, μᾶλλον δ’ ἀπειράκισ.

τὰ μὲν γὰρ ἀναγκαῖα τὴν χρείαν διδάσκειν εἰκὸσ αὐτήν, τὰ δ’ εἰσ εὐσχημοσύνην καὶ περιουσίαν ὑπαρχόντων ἤδη τούτων εὔλογον λαμβάνειν τὴν αὔξησιν· ὥστε καὶ τὰ περὶ τὰσ πολιτείασ οἰέσθαι δεῖ τὸν αὐτὸν ἔχειν τρόπον.

ὅτι δὲ πάντα ἀρχαῖα, σημεῖον τὰ περὶ Αἴγυπτόν ἐστιν· οὗτοι γὰρ ἀρχαιότατοι μὲν δοκοῦσιν εἶναι, νόμων δὲ τετυχήκασιν <ἀεὶ> καὶ τάξεωσ πολιτικῆσ. πειρᾶσθαι ζητεῖν.

ὅτι μὲν οὖν δεῖ τὴν χώραν εἶναι τῶν ὅπλα κεκτημένων καὶ τῶν τῆσ πολιτείασ μετεχόντων, εἴρηται πρότερον, καὶ διότι τοὺσ γεωργοῦντασ αὐτῶν ἑτέρουσ εἶναι δεῖ, καὶ πόσην τινὰ χρὴ καὶ ποίαν εἶναι τὴν χώραν·

διανομῆσ καὶ τῶν γεωργούντων, τίνασ καὶ ποίουσ εἶναι χρή, λεκτέον πρῶτον, ἐπειδὴ οὔτε κοινήν φαμεν εἶναι δεῖν τὴν κτῆσιν ὥσπερ τινὲσ εἰρήκασιν, ἀλλὰ τῇ χρήσει φιλικῶσ γινομένῃ κοινήν, οὔτ’ ἀπορεῖν οὐθένα τῶν πολιτῶν τροφῆσ.

περὶ συσσιτίων τε συνδοκεῖ πᾶσι χρήσιμον εἶναι ταῖσ εὖ κατεσκευασμέναισ πόλεσιν ὑπάρχειν· δι’ ἣν δ’ αἰτίαν συνδοκεῖ καὶ ἡμῖν, ὕστερον ἐροῦμεν.

δεῖ δὲ τούτων κοινωνεῖν πάντασ τοὺσ πολίτασ, οὐ ῥᾴδιον δὲ τοὺσ ἀπόρουσ ἀπὸ τῶν ἰδίων τε εἰσφέρειν τὸ συντεταγμένον καὶ διοικεῖν τὴν ἄλλην οἰκίαν.

ἔτι δὲ τὰ πρὸσ τοὺσ θεοὺσ δαπανήματα κοινὰ πάσησ τῆσ πόλεώσ ἐστιν. διῃρῆσθαι τὴν χώραν, καὶ τὴν μὲν εἶναι κοινὴν τὴν δὲ τῶν ἰδιωτῶν, καὶ τούτων ἑκατέραν διῃρῆσθαι δίχα πάλιν, τῆσ μὲν κοινῆσ τὸ μὲν ἕτερον μέροσ εἰσ τὰσ πρὸσ τοὺσ θεοὺσ λειτουργίασ τὸ δὲ ἕτερον εἰσ τὴν τῶν συσσιτίων δαπάνην, τῆσ δὲ τῶν ἰδιωτῶν τὸ ἕτερον μέροσ τὸ πρὸσ τὰσ ἐσχατιάσ, τὸ δὲ ἕτερον πρὸσ πόλιν, ἵνα δύο κλήρων ἑκάστῳ νεμηθέντων ἀμφοτέρων τῶν τόπων πάντεσ μετέχωσιν.

τό τε γὰρ ἴσον οὕτωσ ἔχει καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ πρὸσ τοὺσ ἀστυγείτονασ πολέμουσ ὁμονοητικώτερον.

ἔχθρασ, οἱ δὲ λίαν φροντίζουσι καὶ παρὰ τὸ καλόν.

διὸ παρ’ ἐνίοισ νόμοσ ἐστὶ τοὺσ γειτνιῶντασ τοῖσ ὁμόροισ μὴ συμμετέχειν βουλῆσ τῶν πρὸσ αὐτοὺσ πολέμων, ὡσ διὰ τὸ ἴδιον οὐκ ἂν δυναμένουσ βουλεύσασθαι καλῶσ. τὴν μὲν οὖν χώραν ἀνάγκη διῃρῆσθαι τὸν τρόπον τοῦτον διὰ τὰσ προειρημένασ αἰτίασ· τούτων δὲ τοὺσ μὲν ἐν τοῖσ ἰδίοισ εἶναι ἰδίουσ τῶν κεκτημένων τὰσ οὐσίασ, τοὺσ δ’ ἐπὶ τῇ κοινῇ γῇ κοινούσ.

τίνα δὲ δεῖ τρόπον χρῆσθαι δούλοισ, καὶ διότι βέλτιον πᾶσι τοῖσ δούλοισ ἆθλον προκεῖσθαι τὴν ἐλευθερίαν, ὕστερον ἐροῦμεν. τὴν δὲ πόλιν ὅτι μὲν δεῖ κοινὴν εἶναι τῆσ ἠπείρου τε καὶ τῆσ θαλάττησ καὶ τῆσ χώρασ ἁπάσησ ὁμοίωσ ἐκ τῶν ἐνδεχομένων, εἴρηται πρότερον·

αὐτῆσ δὲ προσάντη τὴν θέσιν εὔχεσθαι δεῖ κατατυγχάνειν πρὸσ τέτταρα βλέποντασ, πρῶτον μὲν ὡσ ἀναγκαῖον πρὸσ ὑγίειαν αἵ τε γὰρ πρὸσ ἑώ τὴν ἔγκλισιν ἔχουσαι καὶ πρὸσ τὰ πνεύματα τὰ πνέοντα ἀπὸ τῆσ ἀνατολῆσ ὑγιεινότεραι, δεύτερον δ’ <αἱ> κατὰ βορέαν·

εὐχείμεροι γὰρ αὗται μᾶλλον·

τῶν δὲ λοιπῶν πρὸσ τὸ τὰσ πολιτικὰσ πράξεισ καὶ πολεμικὰσ καλῶσ ἔχει.

πρὸσ μὲν οὖν τὰσ πολεμικὰσ αὐτοῖσ μὲν εὐέξοδον εἶναι χρή, τοῖσ δ’ ἐναντίοισ δυσπρόσοδον καὶ δυσπερίληπτον, ὑδάτων τε καὶ ναμάτων μάλιστα μὲν ὑπάρχειν πλῆθοσ οἰκεῖον, εἰ δὲ μή, τοῦτό γε εὑρ́ηται διὰ τοῦ κατασκευάζειν ὑποδοχὰσ ὀμβρίοισ ὕδασιν ἀφθόνουσ καὶ μεγάλασ, ὥστε μηδέποτε ὑπολείπειν εἰργομένουσ τῆσ χώρασ διὰ πόλεμον· ἐπεὶ δὲ δεῖ περὶ ὑγιείασ φροντίζειν τῶν ἐνοικούντων, τοῦτο δ’ ἐστὶν ἐν τῷ κεῖσθαι τὸν τόπον ἔν τε τοιούτῳ καὶ πρὸσ τοιοῦτον καλῶσ, δεύτερον δὲ ὕδασιν ὑγιεινοῖσ χρῆσθαι, καὶ τούτου τὴν ἐπιμέλειαν ἔχειν μὴ παρέργωσ.

οἷσ γὰρ πλείστοισ χρώμεθα πρὸσ τὸ σῶμα καὶ πλειστάκισ, ταῦτα πλεῖστον συμβάλλεται πρὸσ τὴν ὑγίειαν·

ἡ δὲ τῶν ὑδάτων καὶ τοῦ πνεύματοσ δύναμισ τοιαύτην ἔχει τὴν φύσιν. ταῖσ εὖ φρονούσαισ δεῖ διωρίσθαι πόλεσιν, ἐὰν μὴ πάνθ’ ὅμοια μηδ’ ἀφθονία τοιούτων ᾖ ναμάτων, χωρὶσ τά τε εἰσ τροφὴν ὕδατα καὶ τὰ πρὸσ τὴν ἄλλην χρείαν.

περὶ δὲ τόπων ἐρυμνῶν οὐ πάσαισ ὁμοίωσ ἔχει τὸ συμφέρον ταῖσ πολιτείαισ·

οἱο͂ν ἀκρόπολισ ὀλιγαρχικὸν καὶ μοναρχικόν, δημοκρατικὸν δ’ ὁμαλότησ, ἀριστοκρατικὸν δὲ οὐδέτερον, ἀλλὰ μᾶλλον ἰσχυροὶ τόποι πλείουσ. ἡ δὲ τῶν ἰδίων οἰκήσεων διάθεσισ ἡδίων μὲν νομίζεται καὶ χρησιμωτέρα πρὸσ τὰσ ἄλλασ πράξεισ, ἂν εὔτομοσ ᾖ καὶ κατὰ τὸν νεώτερον καὶ τὸν Ἱπποδάμειον τρόπον, πρὸσ δὲ τὰσ πολεμικὰσ ἀσφαλείασ τοὐναντίον ὡσ εἶχον κατὰ τὸν ἀρχαῖον χρόνον·

δυσείσοδοσ γὰρ ἐκείνη τοῖσ ξενικοῖσ καὶ δυσεξερεύνητοσ τοῖσ ἐπιτιθεμένοισ.

διὸ δεῖ τούτων ἀμφοτέρων μετέχειν ἐνδέχεται γάρ, ἄν τισ οὕτωσ κατασκευάζῃ καθάπερ ἐν τοῖσ γεωργοῖσ ἃσ καλοῦσί τινεσ τῶν ἀμπέλων συστάδασ, καὶ τὴν μὲν ὅλην μὴ ποιεῖν πόλιν εὔτομον, κατὰ μέρη δὲ καὶ τόπουσ· οὕτω γὰρ καὶ πρὸσ ἀσφάλειαν καὶ πρὸσ κόσμον ἕξει καλῶσ.

περὶ δὲ τειχῶν, οἱ μὴ φάσκοντεσ δεῖν ἔχειν τὰσ τῆσ ἀρετῆσ ἀντιποιουμένασ πόλεισ λίαν ἀρχαίωσ ὑπολαμβάνουσιν, καὶ ταῦθ’ ὁρῶντεσ ἐλεγχομένασ ἔργῳ τὰσ ἐκείνωσ καλλωπισαμένασ.

ἔστι δὲ πρὸσ μὲν τοὺσ ὁμοίουσ καὶ μὴ πολὺ τῷ πλήθει διαφέροντασ οὐ καλὸν τὸ πειρᾶσθαι σῴζεσθαι διὰ τῆσ τῶν τειχῶν ἐρυμνότητοσ·

καὶ μὴ πάσχειν κακῶσ μηδὲ ὑβρίζεσθαι, τὴν ἀσφαλεστάτην ἐρυμνότητα τῶν τειχῶν οἰητέον εἶναι πολεμικωτάτην, ἄλλωσ τε καὶ νῦν εὑρημένων τῶν περὶ τὰ βέλη καὶ τὰσ μηχανὰσ εἰσ ἀκρίβειαν πρὸσ τὰσ πολιορκίασ.

ὅμοιον γὰρ τὸ τείχη μὴ περιβάλλειν ταῖσ πόλεσιν ἀξιοῦν καὶ τὸ τὴν χώραν εὐέμβολον ζητεῖν καὶ περιαιρεῖν τοὺσ ὀρεινοὺσ τόπουσ, ὁμοίωσ δὲ καὶ ταῖσ οἰκήσεσι ταῖσ ἰδίαισ μὴ περιβάλλειν τοίχουσ ὡσ ἀνάνδρων ἐσομένων τῶν κατοικούντων.

ἀλλὰ μὴν οὐδὲ τοῦτό γε δεῖ λανθάνειν, ὅτι τοῖσ μὲν περιβεβλημένοισ τείχη περὶ τὴν πόλιν ἔξεστιν ἀμφοτέρωσ χρῆσθαι ταῖσ πόλεσιν, καὶ ὡσ ἐχούσαισ τείχη καὶ ὡσ μὴ ἐχούσαισ, τοῖσ δὲ μὴ κεκτημένοισ οὐκ ἔξεστιν.

εἰ δὴ τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον, οὐχ ὅτι τείχη μόνον περιβλητέον, ἀλλὰ καὶ τούτων ἐπιμελητέον, ὅπωσ καὶ πρὸσ κόσμον ἔχῃ τῇ πόλει πρεπόντωσ καὶ πρὸσ τὰσ πολεμικὰσ χρείασ, τάσ τε ἄλλασ καὶ τὰσ νῦν ἐπεξευρημένασ.

ὥσπερ γὰρ τοῖσ ἐπιτιθεμένοισ ἐπιμελέσ ἐστι δι’ ὧν τρόπων πλεονεκτήσουσιν, οὕτω τὰ μὲν εὑρ́ηται τὰ δὲ δεῖ ζητεῖν καὶ φιλοσοφεῖν καὶ τοὺσ φυλαττομένουσ· ἀρχὴν γὰρ οὐδ’ ἐπιχειροῦσιν ἐπιτίθεσθαι τοῖσ εὖ παρεσκευασμένοισ.

ἐπεὶ δὲ δεῖ τὸ μὲν πλῆθοσ τῶν πολιτῶν ἐν συσσιτίοισ κατανενεμῆσθαι, τὰ δὲ τείχη διειλῆφθαι φυλακτηρίοισ καὶ πύργοισ κατὰ τόπουσ ἐπικαίρουσ, δῆλον ὡσ ταῦτα προκαλεῖται παρασκευάζειν ἔνια τῶν συσσιτίων ἐν τούτοισ τοῖσ φυλακτηρίοισ.

καὶ ταῦτα μὲν δὴ τοῦτον ἄν τισ διακοσμήσειε τὸν τρόπον·

τὰσ δὲ τοῖσ θείοισ ἀποδεδομένασ οἰκήσεισ καὶ τὰ κυριώτατα τῶν ἀρχείων συσσίτια ἁρμόττει τόπον ἐπιτήδειόν τε ἔχειν καὶ τὸν αὐτόν, ὅσα μὴ τῶν ἱερῶν ὁ νόμοσ ἀφορίζει χωρὶσ ἤ τι μαντεῖον ἄλλο πυθόχρηστον. εἰή δ’ ἂν τοιοῦτοσ ὁ τόποσ ὅστισ ἐπιφάνειάν τε ἔχει πρὸσ τὴν τῆσ θέσεωσ ἀρετὴν ἱκανῶσ καὶ πρὸσ τὰ γειτνιῶντα μέρη τῆσ πόλεωσ ἐρυμνοτέρωσ.

πρέπει δ’ ὑπὸ μὲν τοῦτον τὸν τόπον τοιαύτησ ἀγορᾶσ εἶναι κατασκευὴν οἱάν καὶ περὶ Θετταλίαν νομίζουσιν ἣν ἐλευθέραν καλοῦσιν, αὕτη δ’ ἐστὶν ἣν δεῖ καθαρὰν εἶναι τῶν ὠνίων πάντων, καὶ μήτε βάναυσον μήτε γεωργὸν μήτ’ ἄλλον μηδένα τοιοῦτον παραβάλλειν μὴ καλούμενον ὑπὸ τῶν ἀρχόντων.

εἰή δ’ ἂν εὔχαρισ ὁ τόποσ, εἰ καὶ τὰ γυμνάσια τῶν πρεσβυτέρων ἔχοι τὴν τάξιν ἐνταῦθα·

πρέπει γὰρ διῃρῆσθαι κατὰ τὰσ ἡλικίασ καὶ τοῦτον τὸν κόσμον, καὶ παρὰ μὲν τοῖσ νεωτέροισ ἄρχοντάσ τινασ διατρίβειν, τοὺσ δὲ πρεσβυτέρουσ παρὰ τοῖσ ἄρχουσιν· ἡ γὰρ ἐν ὀφθαλμοῖσ τῶν ἀρχόντων παρουσία μάλιστα ἐμποιεῖ τὴν ἀληθινὴν αἰδῶ καὶ τὸν τῶν ἐλευθέρων φόβον.

τὴν δὲ τῶν ὠνίων ἀγορὰν ἑτέραν τε δεῖ ταύτησ εἶναι καὶ χωρίσ, ἔχουσαν τόπον εὐσυνάγωγον τοῖσ τε ἀπὸ τῆσ θαλάττησ πεμπομένοισ καὶ τοῖσ ἀπὸ τῆσ χώρασ πᾶσιν.

ἐπεὶ δὲ τὸ πλῆθοσ διαιρεῖται τῆσ πόλεωσ εἰσ ἱερεῖσ καὶ εἰσ ἄρχοντασ, πρέπει καὶ τῶν ἱερέων συσσίτια περὶ τὴν τῶν ἱερῶν οἰκοδομημάτων ἔχειν τὴν τάξιν.

τῶν δ’ ἀρχείων ὅσα περὶ τὰ συμβόλαια ποιεῖται τὴν ἐπιμέλειαν, περί τε γραφὰσ δικῶν καὶ τὰσ κλήσεισ καὶ τὴν ἄλλην τὴν τοιαύτην διοίκησιν, ἔτι δὲ περὶ τὴν ἀγορανομίαν καὶ τὴν καλουμένην ἀστυνομίαν, πρὸσ ἀγορᾷ μὲν δεῖ καὶ συνόδῳ τινὶ κοινῇ κατεσκευάσθαι, τοιοῦτοσ δ’ ὁ περὶ τὴν ἀναγκαίαν ἀγοράν ἐστι τόποσ·

ἐνσχολάζειν μὲν γὰρ τὴν ἄνω τίθεμεν, ταύτην δὲ πρὸσ τὰσ ἀναγκαίασ πράξεισ.

μεμιμῆσθαι δὲ χρὴ τὴν εἰρημένην τάξιν καὶ τὰ περὶ τὴν χώραν· καὶ γὰρ ἐκεῖ τοῖσ ἄρχουσιν οὓσ καλοῦσιν οἱ μὲν ὑλωροὺσ οἱ δὲ ἀγρονόμουσ καὶ φυλακτήρια καὶ συσσίτια πρὸσ φυλακὴν ἀναγκαῖον ὑπάρχειν, ἔτι δὲ ἱερὰ κατὰ τὴν χώραν εἶναι νενεμημένα, τὰ μὲν θεοῖσ τὰ δὲ ἡρ́ωσιν. ἀλλὰ τὸ διατρίβειν νῦν ἀκριβολογουμένουσ καὶ λέγοντασ περὶ τῶν τοιούτων ἀργόν ἐστιν·

οὐ γὰρ χαλεπόν ἐστι τὰ τοιαῦτα νοῆσαι, ἀλλὰ ποιῆσαι μᾶλλον· τὸ μὲν γὰρ λέγειν εὐχῆσ ἔργον ἐστί, τὸ δὲ συμβῆναι τύχησ.

διὸ περὶ μὲν τῶν τοιούτων τό γε ἐπὶ πλεῖον ἀφείσθω τὰ νῦν. περὶ δὲ τῆσ πολιτείασ αὐτῆσ, ἐκ τίνων καὶ ποίων δεῖ συνεστάναι τὴν μέλλουσαν ἔσεσθαι πόλιν μακαρίαν καὶ πολιτεύσεσθαι καλῶσ, λεκτέον.

ἐπεὶ δὲ δύ’ ἐστὶν ἐν οἷσ γίγνεται τὸ εὖ πᾶσι, τούτοιν δ’ ἐστὶν ἓν μὲν ἐν τῷ τὸν σκοπὸν κεῖσθαι καὶ τὸ τέλοσ τῶν πράξεων ὀρθῶσ, ἓν δὲ τὰσ πρὸσ τὸ τέλοσ φερούσασ πράξεισ εὑρίσκειν ἐνδέχεται γὰρ ταῦτα καὶ διαφωνεῖν ἀλλήλοισ καὶ συμφωνεῖν·

ἐνίοτε γὰρ ὁ μὲν σκοπὸσ ἔκκειται καλῶσ, ἐν δὲ τῷ πράττειν τοῦ τυχεῖν αὐτοῦ διαμαρτάνουσιν, ὁτὲ δὲ τῶν μὲν πρὸσ τὸ τέλοσ πάντων ἐπιτυγχάνουσιν, ἀλλὰ τὸ τέλοσ ἔθεντο φαῦλον, ὁτὲ δὲ ἑκατέρου διαμαρτάνουσιν, οἱο͂ν περὶ ἰατρικήν·

οὔτε γὰρ ποῖόν τι δεῖ τὸ ὑγιαῖνον εἶναι σῶμα κρίνουσιν ἐνίοτε καλῶσ, οὔτε πρὸσ τὸν ὑποκείμενον αὐτοῖσ ὁρ́ον τυγχάνουσι τῶν ποιητικῶν· πάντεσ, φανερόν, ἀλλὰ τούτων τοῖσ μὲν ἐξουσία τυγχάνει τοῖσ δὲ οὔ, διά τινα τύχην ἢ φύσιν δεῖται γὰρ καὶ χορηγίασ τινὸσ τὸ ζῆν καλῶσ, τούτου δὲ ἐλάττονοσ μὲν τοῖσ ἄμεινον διακειμένοισ, πλείονοσ δὲ τοῖσ χεῖρον, οἱ δ’ εὐθὺσ οὐκ ὀρθῶσ ζητοῦσι τὴν εὐδαιμονίαν, ἐξουσίασ ὑπαρχούσησ.

ἐστὶ καθ’ ἣν ἄριστ’ ἂν πολιτεύοιτο πόλισ, ἄριστα δ’ ἂν πολιτεύοιτο καθ’ ἣν εὐδαιμονεῖν μάλιστα ἐνδέχεται τὴν πόλιν, δῆλον ὅτι τὴν εὐδαιμονίαν δεῖ, τί ἐστι, μὴ λανθάνειν.

φαμὲν δὲ καὶ διωρίσμεθα ἐν τοῖσ Ἠθικοῖσ, εἴ τι τῶν λόγων ἐκείνων ὄφελοσ ἐνέργειαν εἶναι καὶ χρῆσιν ἀρετῆσ τελείαν, καὶ ταύτην οὐκ ἐξ ὑποθέσεωσ ἀλλ’ ἁπλῶσ.

λέγω δ’ ἐξ ὑποθέσεωσ τἀναγκαῖα, τὸ δ’ ἁπλῶσ τὸ καλῶσ· οἱο͂ν τὰ περὶ τὰσ δικαίασ πράξεισ, αἱ δίκαιαι τιμωρίαι καὶ κολάσεισ ἀπ’ ἀρετῆσ μέν εἰσιν, ἀναγκαῖαι δέ, καὶ τὸ καλῶσ ἀναγκαίωσ ἔχουσιν αἱρετώτερον μὲν γὰρ μηδενὸσ δεῖσθαι τῶν τοιούτων μήτε τὸν ἄνδρα μήτε τὴν πόλιν, αἱ δ’ ἐπὶ τὰσ τιμὰσ καὶ τὰσ εὐπορίασ ἁπλῶσ εἰσι κάλλισται πράξεισ.

τὸ μὲν γὰρ ἕτερον κακοῦ τινὸσ ἀναίρεσίσ ἐστιν, αἱ τοιαῦται δὲ πράξεισ τοὐναντίον·

κατασκευαὶ γὰρ ἀγαθῶν εἰσι καὶ γεννήσεισ. χρήσαιτο δ’ ἂν ὁ σπουδαῖοσ ἀνὴρ καὶ πενίᾳ καὶ νόσῳ καὶ ταῖσ ἄλλαισ τύχαισ ταῖσ φαύλαισ καλῶσ· ἀλλὰ τὸ μακάριον ἐν τοῖσ ἐναντίοισ ἐστίν καὶ γὰρ τοῦτο διώρισται κατὰ τοὺσ ἠθικοὺσ λόγουσ, ὅτι τοιοῦτόσ ἐστιν ὁ σπουδαῖοσ, ᾧ διὰ τὴν ἀρετὴν ἀγαθά ἐστι τὰ ἁπλῶσ ἀγαθά, δῆλον δ’ ὅτι καὶ τὰσ χρήσεισ ἀναγκαῖον σπουδαίασ καὶ καλὰσ εἶναι ταύτασ ἁπλῶσ·

διὸ καὶ νομίζουσιν ἄνθρωποι τῆσ εὐδαιμονίασ αἴτια τὰ ἐκτὸσ εἶναι τῶν ἀγαθῶν, ὥσπερ εἰ τοῦ κιθαρίζειν λαμπρὸν καὶ καλῶσ αἰτιῷντο τὴν λύραν μᾶλλον τῆσ τέχνησ.

ἀναγκαῖον τοίνυν ἐκ τῶν εἰρημένων τὰ μὲν ὑπάρχειν, τὰ δὲ παρασκευάσαι τὸν νομοθέτην.

διὸ κατατυχεῖν εὐχόμεθα τῇ τῆσ πόλεωσ συστάσει ὧν ἡ τύχη κυρία κυρίαν γὰρ ὑπάρχειν τίθεμεν· τὸ δὲ σπουδαίαν εἶναι τὴν πόλιν οὐκέτι τύχησ ἔργον ἀλλ’ ἐπιστήμησ καὶ προαιρέσεωσ.

ἀλλὰ μὴν σπουδαία γε πόλισ ἐστὶ τῷ τοὺσ πολίτασ τοὺσ μετέχοντασ τῆσ πολιτείασ εἶναι σπουδαίουσ· ἡμῖν δὲ πάντεσ οἱ πολῖται μετέχουσι τῆσ πολιτείασ. τοῦτ’ ἄρα σκεπτέον, πῶσ ἀνὴρ γίνεται σπουδαῖοσ.

καὶ γὰρ εἰ πάντασ ἐνδέχεται σπουδαίουσ εἶναι, μὴ καθ’ ἕκαστον δὲ τῶν πολιτῶν, οὕτωσ αἱρετώτερον· ἀκολουθεῖ γὰρ τῷ καθ’ ἕκαστον καὶ τὸ πάντασ. ἀλλὰ μὴν ἀγαθοί γε καὶ σπουδαῖοι γίγνονται διὰ τριῶν. τὰ τρία δὲ ταῦτά ἐστι φύσισ ἔθοσ λόγοσ. καὶ γὰρ φῦναι δεῖ πρῶτον, οἱο͂ν ἄνθρωπον ἀλλὰ μὴ τῶν ἄλλων τι ζῴων·

εἶτα καὶ ποιόν τινα τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχήν. ἔνια δὲ οὐθὲν ὄφελοσ φῦναι· τὰ γὰρ ἔθη μεταβαλεῖν ποιεῖ·

ἔνια γὰρ εἶσι, διὰ τῆσ φύσεωσ ἐπαμφοτερίζοντα, διὰ τῶν ἐθῶν ἐπὶ τὸ χεῖρον καὶ τὸ βέλτιον. τὰ μὲν οὖν ἄλλα τῶν ζῴων μάλιστα μὲν τῇ φύσει ζῇ, μικρὰ δ’ ἔνια καὶ τοῖσ ἔθεσιν, ἄνθρωποσ δὲ καὶ λόγῳ· μόνοσ γὰρ ἔχει λόγον·

ὥστε δεῖ ταῦτα συμφωνεῖν ἀλλήλοισ. πολλὰ γὰρ παρὰ τοὺσ ἐθισμοὺσ καὶ τὴν φύσιν πράττουσι διὰ τὸν λόγον, ἐὰν πεισθῶσιν ἄλλωσ ἔχειν βέλτιον. τὴν μὲν τοίνυν φύσιν οἱούσ εἶναι δεῖ τοὺσ μέλλοντασ εὐχειρώτουσ ἔσεσθαι τῷ νομοθέτῃ, διωρίσμεθα πρότερον· τὸ δὲ λοιπὸν ἔργον ἤδη παιδείασ.

τὰ μὲν γὰρ ἐθιζόμενοι μανθάνουσι τὰ δ’ ἀκούοντεσ. ἐπεὶ δὲ πᾶσα πολιτικὴ κοινωνία συνέστηκεν ἐξ ἀρχόντων καὶ ἀρχομένων, τοῦτο δὴ σκεπτέον, εἰ ἑτέρουσ εἶναι δεῖ τοὺσ ἄρχοντασ καὶ τοὺσ ἀρχομένουσ ἢ τοὺσ αὐτοὺσ διὰ βίου·

δῆλον γὰρ ὡσ ἀκολουθεῖν δεήσει καὶ τὴν παιδείαν κατὰ τὴν διαίρεσιν ταύτην.

εἰ μὲν τοίνυν εἰήσαν τοσοῦτον διαφέροντεσ ἅτεροι τῶν ἄλλων ὅσον τοὺσ θεοὺσ καὶ τοὺσ ἡρ́ωασ ἡγούμεθα τῶν ἀνθρώπων διαφέρειν, εὐθὺσ πρῶτον κατὰ τὸ σῶμα πολλὴν ἔχοντεσ ὑπερβολήν, εἶτα κατὰ τὴν ψυχήν, ὥστε ἀναμφισβήτητον εἶναι καὶ φανερὰν τὴν ὑπεροχὴν τοῖσ ἀρχομένοισ τὴν τῶν ἀρχόντων, δῆλον ὅτι βέλτιον ἀεὶ τοὺσ αὐτοὺσ τοὺσ μὲν ἄρχειν τοὺσ δ’ ἄρχεσθαι καθάπαξ· ἐπεὶ δὲ τοῦτ’ οὐ ῥᾴδιον λαβεῖν οὐδ’ ἔστιν ὥσπερ ἐν Ἰνδοῖσ φησι Σκύλαξ εἶναι τοὺσ βασιλέασ τοσοῦτον διαφέροντασ τῶν ἀρχομένων, φανερὸν ὅτι διὰ πολλὰσ αἰτίασ ἀναγκαῖον πάντασ ὁμοίωσ κοινωνεῖν τοῦ κατὰ μέροσ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι.

τό τε γὰρ ἴσον ταὐτὸν τοῖσ ὁμοίοισ, καὶ χαλεπὸν μένειν τὴν πολιτείαν τὴν συνεστηκυῖαν παρὰ τὸ δίκαιον.

μετὰ γὰρ τῶν ἀρχομένων ὑπάρχουσι νεωτερίζειν βουλόμενοι πάντεσ οἱ κατὰ τὴν χώραν, τοσούτουσ τε εἶναι τοὺσ ἐν τῷ πολιτεύματι τὸ πλῆθοσ ὥστ’ εἶναι κρείττουσ πάντων τούτων ἕν τι τῶν ἀδυνάτων ἐστίν. ἀλλὰ μὴν ὅτι γε δεῖ τοὺσ ἄρχοντασ διαφέρειν τῶν ἀρχομένων, ἀναμφισβήτητον. πῶσ οὖν ταῦτ’ ἔσται καὶ πῶσ μεθέξουσι, δεῖ σκέψασθαι τὸν νομοθέτην.

εἴρηται δὲ πρότερον περὶ αὐτοῦ.

ἡ γὰρ φύσισ δέδωκε τὴν διαίρεσιν ποιήσασα αὐτὸ τὸ γένει ταὐτὸ τὸ μὲν νεώτερον τὸ δὲ πρεσβύτερον, ὧν τοῖσ μὲν ἄρχεσθαι πρέπει τοῖσ δ’ ἄρχειν· καὶ μέλλων ἀντιλαμβάνειν τοῦτον τὸν ἔρανον ὅταν τύχῃ τῆσ ἱκνουμένησ ἡλικίασ.

ἔστι μὲν ἄρα ὡσ τοὺσ αὐτοὺσ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι φατέον, ἔστι δὲ ὡσ ἑτέρουσ.

ὥστε καὶ τὴν παιδείαν ἔστιν ὡσ τὴν αὐτὴν ἀναγκαῖον, ἔστιδ’ ὡσ ἑτέραν εἶναι.

τὸν τε γὰρ μέλλοντα καλῶσ ἄρχειν ἀρχθῆναί φασι δεῖν πρῶτον. ἔστι δὲ ἀρχή, καθάπερ ἐν τοῖσ πρώτοισ εἴρηται λόγοισ, ἡ μὲν τοῦ ἄρχοντοσ χάριν ἡ δὲ τοῦ ἀρχομένου. τούτων δὲ τὴν μὲν δεσποτικὴν εἶναί φαμεν, τὴν δὲ τῶν ἐλευθέρων.

διαφέρει δ’ ἔνια τῶν ἐπιταττομένων οὐ τοῖσ ἔργοισ ἀλλὰ τῷ τίνοσ ἕνεκα. διὸ πολλὰ τῶν εἶναι δοκούντων διακονικῶν ἔργων καὶ τῶν νέων τοῖσ ἐλευθέροισ καλὸν διακονεῖν· πρὸσ γὰρ τὸ καλὸν καὶ τὸ μὴ καλὸν οὐχ οὕτω διαφέρουσιν αἱ πράξεισ καθ’ αὑτὰσ ὡσ ἐν τῷ τέλει καὶ τῷ τίνοσ ἕνεκεν. γίγνωνται, καὶ διὰ τίνων ἐπιτηδευμάτων, καὶ τί τὸ τέλοσ τῆσ ἀρίστησ ζωῆσ.

διῄρηται δὲ δύο μέρη τῆσ ψυχῆσ, ὧν τὸ μὲν ἔχει λόγον καθ’ αὑτό, τὸ δ’ οὐκ ἔχει μὲν καθ’ αὑτὸ λόγῳ δ’ ὑπακούειν δυνάμενον·

ὧν φαμεν τὰσ ἀρετὰσ εἶναι καθ’ ἃσ ἀνὴρ ἀγαθὸσ λέγεταί πωσ. τούτων δὲ ἐν ποτέρῳ μᾶλλον τὸ τέλοσ, τοῖσ μὲν οὕτω διαιροῦσιν ὡσ ἡμεῖσ φαμεν οὐκ ἄδηλον πῶσ λεκτέον. αἰεὶ γὰρ τὸ χεῖρον τοῦ βελτίονόσ ἐστιν ἕνεκεν, καὶ τοῦτο φανερὸν ὁμοίωσ ἔν τε τοῖσ κατὰ τέχνην καὶ τοῖσ κατὰ φύσιν·

βέλτιον δὲ τὸ λόγον ἔχον. διῄρηταί τε διχῇ, καθ’ ὅνπερ εἰώθαμεν τρόπον διαιρεῖν· ὁ μὲν γὰρ πρακτικόσ ἐστι λόγοσ ὁ δὲ θεωρητικόσ.

ὡσαύτωσ οὖν ἀνάγκη διῃρῆσθαι καὶ τοῦτο τὸ μέροσ δηλονότι. καὶ τὰσ πράξεισ δ’ ἀνάλογον ἐροῦμεν ἔχειν, καὶ δεῖ τὰσ τοῦ φύσει βελτίονοσ αἱρετωτέρασ εἶναι τοῖσ δυναμένοισ τυγχάνειν ἢ πασῶν ἢ τοῖν δυοῖν· αἰεὶ γὰρ ἑκάστῳ τοῦθ’ αἱρετώτατον οὗ τυχεῖν ἔστιν ἀκροτάτου. διῄρηται δὲ καὶ πᾶσ ὁ βίοσ εἰσ ἀσχολίαν καὶ σχολὴν καὶ εἰσ πόλεμον καὶ εἰρήνην, καὶ τῶν πρακτῶν τὰ μὲν εἰσ τὰ ἀναγκαῖα καὶ χρήσιμα τὰ δὲ εἰσ τὰ καλά.

περὶ ὧν ἀνάγκη τὴν αὐτὴν αἱρ́εσιν εἶναι καὶ τοῖσ τῆσ ψυχῆσ μέρεσι καὶ ταῖσ πράξεσιν αὐτῶν, πόλεμον μὲν εἰρήνησ χάριν, ἀσχολίαν δὲ σχολῆσ, τὰ δ’ ἀναγκαῖα καὶ χρήσιμα τῶν καλῶν ἕνεκεν. πρὸσ πάντα μὲν τοίνυν τῷ πολιτικῷ βλέποντι νομοθετητέον, καὶ κατὰ τὰ μέρη τῆσ ψυχῆσ καὶ κατὰ τὰσ πράξεισ αὐτῶν, μᾶλλον δὲ πρὸσ τὰ βελτίω καὶ τὰ τέλη.

τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ περὶ τοὺσ βίουσ καὶ τὰσ τῶν πραγμάτων αἱρέσεισ· δεῖ μὲν γὰρ ἀσχολεῖν δύνασθαι καὶ πολεμεῖν, μᾶλλον δ’ εἰρήνην ἄγειν καὶ σχολάζειν, καὶ τἀναγκαῖα καὶ τὰ χρήσιμα δὲ πράττειν, τὰ δὲ καλὰ δεῖ μᾶλλον.

παιδείασ.

οἱ δὲ νῦν ἄριστα δοκοῦντεσ πολιτεύεσθαι τῶν Ἑλλήνων, καὶ τῶν νομοθετῶν οἱ ταύτασ καταστήσαντεσ τὰσ πολιτείασ, οὔτε πρὸσ τὸ βέλτιστον τέλοσ φαίνονται συντάξαντεσ τὰ περὶ τὰσ πολιτείασ οὔτε πρὸσ πάσασ τὰσ ἀρετὰσ τοὺσ νόμουσ καὶ τὴν παιδείαν, ἀλλὰ φορτικῶσ ἀπέκλιναν πρὸσ τὰσ χρησίμουσ εἶναι δοκούσασ καὶ πλεονεκτικωτέρασ.

παραπλησίωσ δὲ τούτοισ καὶ τῶν ὕστερόν τινεσ γραψάντων ἀπεφήναντο τὴν αὐτὴν δόξαν·

ἐπαινοῦντεσ γὰρ τὴν Λακεδαιμονίων πολιτείαν ἄγανται τοῦ νομοθέτου τὸν σκοπόν, ὅτι πάντα πρὸσ τὸ κρατεῖν καὶ πρὸσ πόλεμον ἐνομοθέτησεν. καὶ κατὰ τὸν λόγον ἐστὶν εὐέλεγκτα καὶ τοῖσ ἔργοισ ἐξελήλεγκται νῦν.

ὥσπερ γὰρ οἱ πλεῖστοι τῶν ἀνθρώπων ζηλοῦσι τὸ πολλῶν δεσπόζειν, ὅτι πολλὴ χορηγία γίγνεται τῶν εὐτυχημάτων, οὕτω καὶ Θίβρων ἀγάμενοσ φαίνεται τὸν τῶν Λακώνων νομοθέτην, καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστοσ τῶν γραφόντων περὶ τῆσ πολιτείασ αὐτῶν, ὅτι διὰ τὸ γεγυμνάσθαι πρὸσ τοὺσ κινδύνουσ πολλῶν ἦρχον· καίτοι δῆλον ὡσ ἐπειδὴ νῦν γε οὐκέτι ὑπάρχει τοῖσ Λάκωσι τὸ ἄρχειν, οὐκ εὐδαίμονεσ, οὐδ’ ὁ νομοθέτησ ἀγαθόσ.

ἔστι δὲ τοῦτο γελοῖον, εἰ μένοντεσ ἐν τοῖσ νόμοισ αὐτοῦ, καὶ μηδενὸσ ἐμποδίζοντοσ πρὸσ τὸ χρῆσθαι τοῖσ νόμοισ, ἀποβεβλήκασι τὸ ζῆν καλῶσ. οὐκ ὀρθῶσ δ’ ὑπολαμβάνουσιν οὐδὲ περὶ τῆσ ἀρχῆσ ἣν δεῖ τιμῶντα φαίνεσθαι τὸν νομοθέτην· τοῦ γὰρ δεσποτικῶσ ἄρχειν ἡ τῶν ἐλευθέρων ἀρχὴ καλλίων καὶ μᾶλλον μετ’ ἀρετῆσ.

ἔτι δὲ οὐ διὰ τοῦτο δεῖ τὴν πόλιν εὐδαίμονα νομίζειν καὶ τὸν νομοθέτην ἐπαινεῖν, ὅτι κρατεῖν ἤσκησεν ἐπὶ τὸ τῶν πέλασ ἄρχειν· ταῦτα γὰρ μεγάλην ἔχει βλάβην.

δῆλον γὰρ ὅτι καὶ τῶν πολιτῶν τῷ δυναμένῳ τοῦτο πειρατέον διώκειν, ὅπωσ δύνηται τῆσ οἰκείασ πόλεωσ ἄρχειν· ἔχοντι τηλικαύτην τιμήν.

οὔτε δὴ πολιτικὸσ τῶν τοιούτων λόγων καὶ νόμων οὐθεὶσ οὔτε ὠφέλιμοσ οὔτε ἀληθήσ ἐστιν.

ταὐτὰ γὰρ ἄριστα καὶ ἰδίᾳ καὶ κοινῇ, τόν τε νομοθέτην ἐμποιεῖν δεῖ ταῦτα ταῖσ ψυχαῖσ τῶν ἀνθρώπων· τοὺσ ἀναξίουσ, ἀλλ’ ἵνα πρῶτον μὲν αὐτοὶ μὴ δουλεύσωσιν ἑτέροισ, ἔπειτα ὅπωσ ζητῶσι τὴν ἡγεμονίαν τῆσ ὠφελείασ ἕνεκα τῶν ἀρχομένων, ἀλλὰ μὴ πάντων δεσποτείασ·

τρίτον δὲ τὸ δεσπόζειν τῶν ἀξίων δουλεύειν.

ὅτι δὲ δεῖ τὸν νομοθέτην μᾶλλον σπουδάζειν ὅπωσ καὶ τὴν περὶ τὰ πολεμικὰ καὶ τὴν ἄλλην νομοθεσίαν τοῦ σχολάζειν ἕνεκεν τάξῃ καὶ τῆσ εἰρήνησ, μαρτυρεῖ τὰ γιγνόμενα τοῖσ λόγοισ. αἱ γὰρ πλεῖσται τῶν τοιούτων πόλεων πολεμοῦσαι μὲν σῴζονται, κατακτησάμεναι δὲ τὴν ἀρχὴν ἀπόλλυνται.

τὴν γὰρ βαφὴν ἀνιᾶσιν, ὥσπερ ὁ σίδηροσ, εἰρήνην ἄγοντεσ. αἴτιοσ δ’ ὁ νομοθέτησ οὐ παιδεύσασ δύνασθαι σχολάζειν. ἐπεὶ δὲ τὸ αὐτὸ τέλοσ εἶναι φαίνεται καὶ κοινῇ καὶ ἰδίᾳ τοῖσ ἀνθρώποισ, καὶ τὸν αὐτὸν ὁρ́ον ἀναγκαῖον εἶναι τῷ τε ἀρίστῳ ἀνδρὶ καὶ τῇ ἀρίστῃ πολιτείᾳ, φανερὸν ὅτι δεῖ τὰσ εἰσ τὴν σχολὴν ἀρετὰσ ὑπάρχειν·

τέλοσ γάρ, ὥσπερ εἴρηται πολλάκισ, εἰρήνη μὲν πολέμου σχολὴ δ’ ἀσχολίασ. χρήσιμοι δὲ τῶν ἀρετῶν εἰσι πρὸσ τὴν σχολὴν καὶ διαγωγὴν ὧν τε ἐν τῇ σχολῇ τὸ ἔργον καὶ ὧν ἐν τῇ ἀσχολίᾳ.

δεῖ γὰρ πολλὰ τῶν ἀναγκαίων ὑπάρχειν ὅπωσ ἐξῇ σχολάζειν· διὸ σώφρονα τὴν πόλιν εἶναι προσήκει καὶ ἀνδρείαν καὶ καρτερικήν· κατὰ γὰρ τὴν παροιμίαν, οὐ σχολὴ δούλοισ, οἱ δὲ μὴ δυνάμενοι κινδυνεύειν ἀνδρείωσ δοῦλοι τῶν ἐπιόντων εἰσίν.

ἀνδρείασ μὲν οὖν καὶ καρτερίασ δεῖ πρὸσ τὴν ἀσχολίαν, φιλοσοφίασ δὲ πρὸσ τὴν σχολήν, σωφροσύνησ δὲ καὶ δικαιοσύνησ ἐν ἀμφοτέροισ τοῖσ χρόνοισ, καὶ μᾶλλον εἰρήνην ἄγουσι καὶ σχολάζουσιν· ὁ μὲν γὰρ πόλεμοσ ἀναγκάζει δικαίουσ εἶναι καὶ σωφρονεῖν, ἡ δὲ τῆσ εὐτυχίασ ἀπόλαυσισ καὶ τὸ σχολάζειν μετ’ εἰρήνησ ὑβριστὰσ ποιεῖ μᾶλλον.

πολλῆσ οὖν δεῖ δικαιοσύνησ καὶ πολλῆσ σωφροσύνησ τοὺσ ἄριστα δοκοῦντασ πράττειν καὶ πάντων τῶν μακαριζομένων ἀπολαύοντασ, οἱο͂ν εἴ τινέσ εἰσιν, ὥσπερ οἱ ποιηταί φασιν, ἐν μακάρων νήσοισ· μάλιστα γὰρ οὗτοι δεήσονται φιλοσοφίασ καὶ σωφροσύνησ καὶ δικαιοσύνησ, ὅσῳ μᾶλλον σχολάζουσιν ἐν ἀφθονίᾳ τῶν τοιούτων ἀγαθῶν.

καὶ σπουδαίαν ἔσεσθαι πόλιν τούτων δεῖ τῶν ἀρετῶν μετέχειν, φανερόν.

αἰσχροῦ γὰρ ὄντοσ μὴ δύνασθαι χρῆσθαι τοῖσ ἀγαθοῖσ, ἔτι μᾶλλον τὸ μὴ δύνασθαι ἐν τῷ σχολάζειν χρῆσθαι, ἀλλ’ ἀσχολοῦντασ μὲν καὶ πολεμοῦντασ φαίνεσθαι ἀγαθούσ, εἰρήνην δ’ ἄγοντασ καὶ σχολάζοντασ ἀνδραποδώδεισ. διὸ δεῖ μὴ καθάπερ ἡ Λακεδαιμονίων πόλισ τὴν ἀρετὴν ἀσκεῖν.

ἐκεῖνοι μὲν γὰρ οὐ ταύτῃ διαφέρουσι τῶν ἄλλων, τῷ μὴ νομίζειν ταὐτὰ τοῖσ ἄλλοισ μέγιστα τῶν ἀγαθῶν, ἀλλὰ τῷ γίνεσθαι ταῦτα μᾶλλον διὰ τινὸσ ἀρετῆσ· ἐπεὶ δὲ μείζω τε ἀγαθὰ ταῦτα καὶ τὴν ἀπόλαυσιν τὴν τούτων ἢ τὴν τῶν ἀρετῶν καὶ ὅτι δι’ αὑτήν, φανερὸν ἐκ τούτων·

πῶσ δὲ καὶ διὰ τίνων ἔσται, τοῦτο δὴ θεωρητέον.

τυγχάνομεν δὴ διῃρημένοι πρότερον ὅτι φύσεωσ καὶ ἔθουσ καὶ λόγου δεῖ.

τούτων δὲ ποίουσ μέν τινασ εἶναι χρὴ τὴν φύσιν, διώρισται πρότερον, λοιπὸν δὲ θεωρῆσαι πότερον παιδευτέοι τῷ λόγῳ πρότερον ἢ τοῖσ ἔθεσιν. ταῦτα γὰρ δεῖ πρὸσ ἄλληλα συμφωνεῖν συμφωνίαν τὴν ἀρίστην· ἐνδέχεται γὰρ διημαρτηκέναι τὸν λόγον τῆσ βελτίστησ ὑποθέσεωσ, καὶ διὰ τῶν ἐθῶν ὁμοίωσ ἦχθαι.

φανερὸν δὴ τοῦτό γε πρῶτον μέν, καθάπερ ἐν τοῖσ ἄλλοισ, ὡσ ἡ γένεσισ ἀπ’ ἀρχῆσ ἐστι καὶ τὸ τέλοσ ἀπό τινοσ ἀρχῆσ ἄλλου τέλουσ, ὁ δὲ λόγοσ ἡμῖν καὶ ὁ νοῦσ τῆσ φύσεωσ τέλοσ, ὥστε πρὸσ τούτουσ τὴν γένεσιν καὶ τὴν τῶν ἐθῶν δεῖ παρασκευάζειν μελέτην· ἔπειτα ὥσπερ ψυχὴ καὶ σῶμα δύ’ ἐστίν, οὕτω καὶ τῆσ ψυχῆσ ὁρῶμεν δύο μέρη, τό τε ἄλογον καὶ τὸ λόγον ἔχον, καὶ τὰσ ἕξεισ τὰσ τούτων δύο τὸν ἀριθμόν, ὧν τὸ μέν ἐστιν ὄρεξισ τὸ δὲ νοῦσ, ὥσπερ δὲ τὸ σῶμα πρότερον τῇ γενέσει τῆσ ψυχῆσ, οὕτω καὶ τὸ ἄλογον τοῦ λόγον ἔχοντοσ.

φανερὸν δὲ καὶ τοῦτο·

θυμὸσ γὰρ καὶ βούλησισ, ἔτι δὲ ἐπιθυμία, καὶ γενομένοισ εὐθὺσ ὑπάρχει τοῖσ παιδίοισ, ὁ δὲ λογισμὸσ καὶ ὁ νοῦσ προϊοῦσιν ἐγγίγνεσθαι πέφυκεν. διὸ πρῶτον μὲν τοῦ σώματοσ τὴν ἐπιμέλειαν ἀναγκαῖον εἶναι προτέραν ἢ τὴν τῆσ ψυχῆσ, ἔπειτα τὴν τῆσ ὀρέξεωσ, ἕνεκα μέντοι τοῦ νοῦ τὴν τῆσ ὀρέξεωσ, τὴν δὲ τοῦ σώματοσ τῆσ ψυχῆσ.

εἴπερ οὖν ἀπ’ ἀρχῆσ τὸν νομοθέτην ὁρᾶν δεῖ ὅπωσ βέλτιστα τὰ σώματα γένηται τῶν τρεφομένων, πρῶτον μὲν ἐπιμελητέον περὶ τὴν σύζευξιν, πότε καὶ ποίουσ τινὰσ ὄντασ χρὴ ποιεῖσθαι πρὸσ ἀλλήλουσ τὴν γαμικὴν ὁμιλίαν.

δεῖ δ’ ἀποβλέποντα νομοθετεῖν ταύτην τὴν κοινωνίαν πρὸσ αὐτούσ τε καὶ τὸν τοῦ ζῆν χρόνον, ἵνα συγκαταβαίνωσι ταῖσ ἡλικίαισ ἐπὶ τὸν αὐτὸν καιρὸν καὶ μὴ διαφωνῶσιν αἱ δυνάμεισ τοῦ μὲν ἔτι δυναμένου γεννᾶν τῆσ δὲ μὴ δυναμένησ, ἢ ταύτησ μὲν τοῦ δ’ ἀνδρὸσ μή ταῦτα γὰρ ποιεῖ καὶ στάσεισ πρὸσ ἀλλήλουσ καὶ διαφοράσ·

ἡλικίαισ τὰ τέκνα τῶν πατέρων ἀνόνητοσ γὰρ τοῖσ μὲν πρεσβυτέροισ ἡ χάρισ παρὰ τῶν τέκνων, ἡ δὲ παρὰ τῶν πατέρων βοήθεια τοῖσ τέκνοισ, οὔτε λίαν πάρεγγυσ εἶναι πολλὴν γὰρ ἔχει δυσχέρειαν·

ἥ τε γὰρ αἰδὼσ ἧττον ὑπάρχει τοῖσ τοιούτοισ ὥσπερ ἡλικιώταισ καὶ περὶ τὴν οἰκονομίαν ἐγκληματικὸν τὸ πάρεγγυσ·

μετέβημεν, ὅπωσ τὰ σώματα τῶν γεννωμένων ὑπάρχῃ πρὸσ τὴν τοῦ νομοθέτου βούλησιν.

σχεδὸν δὴ πάντα ταῦτα συμβαίνει κατὰ μίαν ἐπιμέλειαν.

ἐπεὶ γὰρ ὡρ́ισται τέλοσ τῆσ γεννήσεωσ ὡσ ἐπὶ τὸ πλεῖστον εἰπεῖν ἀνδράσι μὲν ὁ τῶν ἑβδομήκοντα ἐτῶν ἀριθμὸσ ἔσχατοσ, πεντήκοντα δὲ γυναιξί, δεῖ τὴν ἀρχὴν τῆσ συζεύξεωσ κατὰ τὴν ἡλικίαν εἰσ τοὺσ χρόνουσ καταβαίνειν τούτουσ. ἔστι δ’ ὁ τῶν νέων συνδυασμὸσ φαῦλοσ πρὸσ τὴν τεκνοποιίαν·

ἐν γὰρ πᾶσι ζῴοισ ἀτελῆ τὰ τῶν νέων ἔκγονα, καὶ θηλυτόκα μᾶλλον καὶ μικρὰ τὴν μορφήν, ὥστ’ ἀναγκαῖον ταὐτὸ τοῦτο συμβαίνειν καὶ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων. τεκμήριον δέ·

ἐν ὅσαισ γὰρ τῶν πόλεων ἐπιχωριάζεται τὸ νέουσ συζευγνύναι καὶ νέασ, ἀτελεῖσ καὶ μικροὶ τὰ σώματά εἰσιν. ἔτι δὲ ἐν τοῖσ τόκοισ αἱ νέαι πονοῦσί τε μᾶλλον καὶ διαφθείρονται πλείουσ· διὸ καὶ τὸν χρησμὸν γενέσθαι τινέσ φασι διὰ τοιαύτην αἰτίαν τοῖσ Τροιζηνίοισ, ὡσ πολλῶν διαφθειρομένων διὰ τὸ γαμίσκεσθαι τὰσ νεωτέρασ, ἀλλ’ οὐ πρὸσ τὴν τῶν καρπῶν κομιδήν. ἔτι δὲ καὶ πρὸσ σωφροσύνην συμφέρει τὰσ ἐκδόσεισ ποιεῖσθαι πρεσβυτέραισ· ἀκολαστότεραι γὰρ εἶναι δοκοῦσι νέαι χρησάμεναι ταῖσ συνουσίαισ.

καὶ τὰ τῶν ἀρρένων δὲ σώματα βλάπτεσθαι δοκεῖ πρὸσ τὴν αὔξησιν, ἐὰν ἔτι τοῦ σπέρματοσ αὐξανομένου ποιῶνται τὴν συνουσίαν· καὶ γὰρ τούτου τισ ὡρισμένοσ χρόνοσ, ὃν οὐχ ὑπερβαίνει πληθύον ἔτι, <ἢ μικρόν>·

διὸ τὰσ μὲν ἁρμόττει περὶ τὴν τῶν ὀκτωκαίδεκα ἐτῶν ἡλικίαν συζευγνύναι, τοὺσ δ’ ἑπτὰ καὶ τριάκοντα ἢ μικρόν πρότερον· ἐν τοσούτῳ γὰρ ἀκμάζουσί τε τοῖσ σώμασιν ἡ σύζευξισ ἔσται, καὶ πρὸσ τὴν παῦλαν τῆσ τεκνοποιίασ συγκαταβήσεται τοῖσ χρόνοισ εὐκαίρωσ·

πρὸσ τὸν τῶν ἑβδομήκοντα ἐτῶν ἀριθμόν.

περὶ μὲν οὖν τοῦ πότε δεῖ ποιεῖσθαι τὴν σύζευξιν εἴρηται, τοῖσ δὲ περὶ τὴν ὡρ́αν χρόνοισ δεῖ χρῆσθαι οἷσ οἱ πολλοὶ χρῶνται, καλῶσ καὶ νῦν ὁρίσαντεσ χειμῶνοσ τὴν συναυλίαν ποιεῖσθαι ταύτην.

δεῖ δὲ καὶ αὐτοὺσ ἤδη θεωρεῖν πρὸσ τὴν τεκνοποιίαν τά τε παρὰ τῶν ἰατρῶν λεγόμενα καὶ τὰ παρὰ τῶν φυσικῶν· οἵ τε γὰρ ἰατροὶ τοὺσ καιροὺσ τῶν σωμάτων ἱκανῶσ λέγουσι, καὶ περὶ τῶν πνευμάτων οἱ φυσικοί, τὰ βόρεια τῶν νοτίων ἐπαινοῦντεσ μᾶλλον.

ποίων δέ τινων τῶν σωμάτων ὑπαρχόντων μάλιστ’ ἂν ὄφελοσ εἰή τοῖσ γεννωμένοισ, ἐπιστήσασι μὲν μᾶλλον λεκτέον ἐν τοῖσ περὶ τῆσ παιδονομίασ, τύπῳ δὲ ἱκανὸν εἰπεῖν καὶ νῦν.

οὔτε γὰρ ἡ τῶν ἀθλητῶν χρήσιμοσ ἕξισ πρὸσ πολιτικὴν εὐεξίαν οὐδὲ πρὸσ ὑγίειαν καὶ τεκνοποιίαν, οὔτε ἡ θεραπευτικὴ καὶ κακοπονητικὴ λίαν, ἀλλ’ ἡ μέση τούτων. πεπονημένην μὲν οὖν ἔχειν δεῖ τὴν ἕξιν, πεπονημένην δὲ πόνοισ μὴ βιαίοισ, μηδὲ πρὸσ ἕνα μόνον, ὥσπερ ἡ τῶν ἀθλητῶν ἕξισ, ἀλλὰ πρὸσ τὰσ τῶν ἐλευθερίων πράξεισ.

ὁμοίωσ δὲ δεῖ ταῦτα ὑπάρχειν ἀνδράσι καὶ γυναιξίν.

χρὴ δὲ καὶ τὰσ ἐγκύουσ ἐπιμελεῖσθαι τῶν σωμάτων, μὴ ῥᾳθυμούσασ μηδ’ ἀραιᾷ τροφῇ χρωμένασ.

τοῦτο δὲ ῥᾴδιον τῷ νομοθέτῃ ποιῆσαι προστάξαντι καθ’ ἡμέραν τινὰ ποιεῖσθαι πορείαν πρὸσ θεῶν ἀποθεραπείαν τῶν εἰληχότων τὴν περὶ τῆσ γενέσεωσ τιμήν. τὴν μέντοι διάνοιαν τοὐναντίον τῶν σωμάτων ῥᾳθυμοτέρωσ ἁρμόττει διάγειν· ἀπολαύοντα γὰρ φαίνεται τὰ γεννώμενα τῆσ ἐχούσησ ὥσπερ τὰ φυόμενα τῆσ γῆσ.

περὶ δὲ ἀποθέσεωσ καὶ τροφῆσ τῶν γιγνομένων ἔστω νόμοσ μηδὲν πεπηρωμένον τρέφειν, διὰ δὲ πλῆθοσ τέκνων ἡ τάξισ τῶν ἐθῶν κωλύῃ μηθὲν ἀποτίθεσθαι τῶν γιγνομένων· ὁρισθῆναι δὲ δεῖ τῆσ τεκνοποιίασ τὸ πλῆθοσ, ἐὰν δέ τισι γίγνηται παρὰ ταῦτα συνδυασθέντων, πρὶν αἴσθησιν ἐγγενέσθαι καὶ ζωὴν ἐμποιεῖσθαι δεῖ τὴν ἄμβλωσιν·

τὸ γὰρ ὅσιον καὶ τὸ μὴ διωρισμένον τῇ αἰσθήσει καὶ τῷ ζῆν ἔσται.

ἐπεὶ δ’ ἡ μὲν ἀρχὴ τῆσ ἡλικίασ ἀνδρὶ καὶ γυναικὶ διώρισται, πότε ἄρχεσθαι χρὴ τῆσ συζεύξεωσ, καὶ πόσον χρόνον λειτουργεῖν ἁρμόττει πρὸσ τεκνοποιίαν ὡρίσθω. τὰ γὰρ τῶν πρεσβυτέρων ἔκγονα, καθάπερ τὰ τῶν νεωτέρων, ἀτελῆ γίγνεται καὶ τοῖσ σώμασι καὶ ταῖσ διανοίαισ, τὰ δὲ τῶν γεγηρακότων ἀσθενῆ· διὸ κατὰ τὴν τῆσ διανοίασ ἀκμήν.

αὕτη δ’ ἐστὶν ἐν τοῖσ πλείστοισ ἥνπερ τῶν ποιητῶν τινεσ εἰρήκασιν οἱ μετροῦντεσ ταῖσ ἑβδομάσι τὴν ἡλικίαν, περὶ τὸν χρόνον τὸν τῶν πεντήκοντα ἐτῶν. ὥστε τέτταρσιν ἢ πέντε ἔτεσιν ὑπερβάλλοντα τὴν ἡλικίαν ταύτην ἀφεῖσθαι δεῖ τῆσ εἰσ τὸ φανερὸν γεννήσεωσ· τὸ δὲ λοιπὸν ὑγιείασ χάριν ἤ τινοσ ἄλλησ τοιαύτησ αἰτίασ φαίνεσθαι δεῖ ποιουμένουσ τὴν ὁμιλίαν.

περὶ δὲ τῆσ πρὸσ ἄλλην ἢ πρὸσ ἄλλον, ἔστω μὲν ἁπλῶσ μὴ καλὸν ἁπτόμενον φαίνεσθαι μηδαμῇ μηδαμῶσ, ὅταν ᾖ καὶ προσαγορευθῇ πόσισ· ἀτιμίᾳ ζημιούσθω πρεπούσῃ πρὸσ τὴν ἁμαρτίαν.

γενομένων δὲ τῶν τέκνων οἰέσθαι δεῖ μεγάλην εἶναι διαφορὰν πρὸσ τὴν τῶν σωμάτων δύναμιν τὴν τροφήν, ὁποία τισ ἂν ᾖ.

φαίνεται δὲ διά τε τῶν ἄλλων ζῴων ἐπισκοποῦσι, καὶ διὰ τῶν ἐθνῶν οἷσ ἐπιμελέσ ἐστιν ἄγειν εἰσ τὴν πολεμικὴν ἕξιν, ἡ τοῦ γάλακτοσ πλήθουσα τροφὴ μάλιστ’ οἰκεία τοῖσ σώμασιν, <ἡ> ἀοινοτέρα δὲ διὰ τὰ νοσήματα. ἔτι δὲ καὶ κινήσεισ ὅσασ ἐνδέχεται ποιεῖσθαι τηλικούτων συμφέρει.

πρὸσ δὲ τὸ μὴ διαστρέφεσθαι τὰ μέλη δι’ ἁπαλότητα χρῶνται καὶ νῦν ἔνια τῶν ἐθνῶν ὀργάνοισ τισὶ μηχανικοῖσ, ἃ τὸ σῶμα ποιεῖ τῶν τοιούτων ἀστραβέσ.

συμφέρει δ’ εὐθὺσ καὶ πρὸσ τὰ ψύχη συνεθίζειν ἐκ μικρῶν παίδων· τοῦτο γὰρ καὶ πρὸσ ὑγίειαν καὶ πρὸσ πολεμικὰσ πράξεισ εὐχρηστότατον. διὸ παρὰ πολλοῖσ ἐστι τῶν βαρβάρων ἔθοσ τοῖσ μὲν εἰσ ποταμὸν ἀποβάπτειν τὰ γιγνόμενα ψυχρόν, τοῖσ δὲ σκέπασμα μικρὸν ἀμπίσχειν, οἱο͂ν Κελτοῖσ.

πάντα γὰρ ὅσα δυνατὸν ἐθίζειν εὐθὺσ ἀρχομένων βέλτιον ἐθίζειν μέν, ἐκ προσαγωγῆσ δ’ ἐθίζειν· εὐφυὴσ δ’ ἡ τῶν παίδων ἕξισ διὰ θερμότητα πρὸσ τὴν τῶν ψυχρῶν ἄσκησιν.

περὶ μὲν οὖν τὴν πρώτην συμφέρει ποιεῖσθαι τὴν ἐπιμέλειαν τοιαύτην τε καὶ τὴν ταύτῃ παραπλησίαν·

τὴν δ’ ἐχομένην ταύτησ ἡλικίαν μέχρι πέντε ἐτῶν, ἣν οὔτε πω πρὸσ μάθησιν καλῶσ ἔχει προσάγειν οὐδεμίαν οὔτε πρὸσ ἀναγκαίουσ πόνουσ, ὅπωσ μὴ τὴν αὔξησιν ἐμποδίζωσιν, δεῖ τοσαύτησ τυγχάνειν κινήσεωσ ὥστε διαφεύγειν τὴν ἀργίαν τῶν σωμάτων· ἣν χρὴ παρασκευάζειν καὶ δι’ ἄλλων πράξεων καὶ διὰ τῆσ παιδιᾶσ.

δεῖ δὲ καὶ τὰσ παιδιὰσ εἶναι μήτε ἀνελευθέρουσ μήτε ἐπιπόνουσ μήτε ἀνειμένασ. καὶ περὶ λόγων δὲ καὶ μύθων, ποίουσ τινὰσ ἀκούειν δεῖ τοὺσ τηλικούτουσ, ἐπιμελὲσ ἔστω τοῖσ ἄρχουσιν οὓσ καλοῦσι παιδονόμουσ.

πάντα γὰρ δεῖ τὰ τοιαῦτα προοδοποιεῖν πρὸσ τὰσ ὕστερον διατριβάσ· διὸ τὰσ παιδιὰσ εἶναι δεῖ τὰσ πολλὰσ μιμήσεισ τῶν ὕστερον σπουδαζομένων. τὰσ δὲ διατάσεισ τῶν παίδων καὶ κλαυθμοὺσ οὐκ ὀρθῶσ ἀπαγορεύουσιν οἱ κωλύοντεσ ἐν τοῖσ νόμοισ· συμφέρουσι γὰρ πρὸσ αὔξησιν·

γίγνεται γὰρ τρόπον τινὰ γυμνασία τοῖσ σώμασιν· ἡ γὰρ τοῦ πνεύματοσ κάθεξισ ποιεῖ τὴν ἰσχὺν τοῖσ πονοῦσιν, ὃ συμβαίνει καὶ τοῖσ παιδίοισ διατεινομένοισ. ἐπισκεπτέον δὲ τοῖσ παιδονόμοισ τὴν τούτων διαγωγήν, τήν τ’ ἄλλην καὶ ὅπωσ ὅτι ἥκιστα μετὰ δούλων ἔσται.

ταύτην γὰρ τὴν ἡλικίαν, καὶ μέχρι τῶν ἑπτὰ ἐτῶν, ἀναγκαῖον οἴκοι τὴν τροφὴν ἔχειν.

εὔλογον οὖν ἀπολαύειν ἀπὸ τῶν ἀκουσμάτων καὶ τῶν ὁραμάτων ἀνελευθερίαν καὶ τηλικούτουσ ὄντασ.

ὅλωσ μὲν οὖν αἰσχρολογίαν ἐκ τῆσ πόλεωσ, ὥσπερ ἄλλο τι, δεῖ τὸν νομοθέτην ἐξορίζειν ἐκ τοῦ γὰρ εὐχερῶσ λέγειν ὁτιοῦν τῶν αἰσχρῶν γίνεται καὶ τὸ ποιεῖν σύνεγγυσ· μάλιστα μὲν οὖν ἐκ τῶν νέων, ὅπωσ μήτε λέγωσι μήτε ἀκούωσι μηδὲν τοιοῦτον·

ἐὰν δέ τισ φαίνηταί τι λέγων ἢ πράττων τῶν ἀπηγορευμένων, τὸν μὲν ἐλεύθερον μὲν μήπω δὲ κατακλίσεωσ ἠξιωμένον ἐν τοῖσ συσσιτίοισ ἀτιμίαισ κολάζειν καὶ πληγαῖσ, τὸν δὲ πρεσβύτερον τῆσ ἡλικίασ ταύτησ ἀτιμίαισ ἀνελευθέροισ ἀνδραποδωδίασ χάριν. ἐπεὶ δὲ τὸ λέγειν τι τῶν τοιούτων ἐξορίζομεν, φανερὸν ὅτι καὶ τὸ θεωρεῖν ἢ γραφὰσ ἢ λόγουσ ἀσχήμονασ.

ἐπιμελὲσ μὲν οὖν ἔστω τοῖσ ἄρχουσι μηθέν, μήτε ἄγαλμα μήτε γραφήν, εἶναι τοιούτων πράξεων μίμησιν, εἰ μὴ παρά τισι θεοῖσ τοιούτοισ οἷσ καὶ τὸν τωθασμὸν ἀποδίδωσιν ὁ νόμοσ. πρὸσ δὲ τούτουσ ἀφίησιν ὁ νόμοσ τοὺσ τὴν ἡλικίαν ἔχοντασ ἔτι τὴν ἱκνουμένην καὶ ὑπὲρ αὑτῶν καὶ τέκνων καὶ γυναικῶν τιμαλφεῖν τοὺσ θεούσ·

τοὺσ δὲ νεωτέρουσ οὔτ’ ἰάμβων οὔτε κωμῳδίασ θεατὰσ ἐατέον, πρὶν ἢ τὴν ἡλικίαν λάβωσιν ἐν ᾗ καὶ κατακλίσεωσ ὑπάρξει κοινωνεῖν ἤδη καὶ μέθησ, καὶ τῆσ ἀπὸ τῶν τοιούτων γιγνομένησ βλάβησ ἀπαθεῖσ ἡ παιδεία ποιήσει πάντωσ.

νῦν μὲν οὖν ἐν παραδρομῇ τοῦτον πεποιήμεθα τὸν λόγον·

ὕστερον δ’ ἐπιστήσαντασ δεῖ διορίσαι μᾶλλον, εἴτε μὴ δεῖ πρῶτον εἴτε δεῖ διαπορήσαντασ, καὶ πῶσ δεῖ·

κατὰ δὲ τὸν παρόντα καιρὸν ἐμνήσθημεν ὡσ ἀναγκαῖον. ἴσωσ γὰρ οὐ κακῶσ ἔλεγε τὸ τοιοῦτον Θεόδωροσ ὁ τῆσ τραγῳδίασ ὑποκριτήσ· οὐθενὶ γὰρ πώποτε παρῆκεν ἑαυτοῦ προεισάγειν, οὐδὲ τῶν εὐτελῶν ὑποκριτῶν, ὡσ οἰκειουμένων τῶν θεατῶν ταῖσ πρώταισ ἀκοαῖσ· συμβαίνει δὲ ταὐτὸ τοῦτο καὶ πρὸσ τὰσ τῶν ἀνθρώπων ὁμιλίασ καὶ πρὸσ τὰσ τῶν πραγμάτων·

πάντα γὰρ στέργομεν τὰ πρῶτα μᾶλλον. διὸ δεῖ τοῖσ νέοισ πάντα ποιεῖν ξένα τὰ φαῦλα, μάλιστα δ’ αὐτῶν ὅσα ἔχει ἢ μοχθηρίαν ἢ δυσμένειαν. διελθόντων δὲ τῶν πέντε ἐτῶν τὰ δύο μέχρι τῶν ἑπτὰ δεῖ θεωροὺσ ἤδη γίγνεσθαι τῶν μαθήσεων ἃσ δεήσει μανθάνειν αὐτούσ.

ἥβησ μέχρι τῶν ἑνὸσ καὶ εἴκοσιν ἐτῶν.

οἱ γὰρ ταῖσ ἑβδομάσι διαιροῦντεσ τὰσ ἡλικίασ ὡσ ἐπὶ τὸ πολὺ λέγουσιν οὐ κακῶσ, δεῖ δὲ τῇ διαιρέσει τῆσ φύσεωσ ἐπακολουθεῖν· πᾶσα γὰρ τέχνη καὶ παιδεία τὸ προσλεῖπον βούλεται τῆσ φύσεωσ ἀναπληροῦν.

ποιεῖσθαι τὴν ἐπιμέλειαν αὐτῶν ἢ κατ’ ἴδιον τρόπον ὃ γίγνεται καὶ νῦν ἐν ταῖσ πλείσταισ τῶν πόλεων, τρίτον δὲ ποίαν τινὰ δεῖ ταύτην <εἶναι>.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Aristotle, Politics, Book 7

(아리스토텔레스, 정치학, Book 7)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION