헬라어 문장 검색 - ΑριστόΜεταπηψ́11́

(아리스토텔레스, 형이상학, Book 11)

ὅτι μὲν ἡ σοφία περὶ ἀρχὰσ ἐπιστήμη τίσ ἐστι, δῆλον ἐκ τῶν πρώτων ἐν οἷσ διηπόρηται πρὸσ τὰ ὑπὸ τῶν ἄλλων εἰρημένα περὶ τῶν ἀρχῶν· ἀπορήσειε δ’ ἄν τισ πότερον μίαν ὑπολαβεῖν εἶναι δεῖ τὴν σοφίαν ἐπιστήμην ἢ πολλάσ·

εἰ μὲν γὰρ μίαν, μία γ’ ἐστὶν ἀεὶ τῶν ἐναντίων, αἱ δ’ ἀρχαὶ οὐκ ἐναντίαι· εἰ δὲ μὴ μία, ποίασ δεῖ θεῖναι ταύτασ; ἔτι τὰσ ἀποδεικτικὰσ ἀρχὰσ θεωρῆσαι μιᾶσ ἢ πλειόνων; εἰ μὲν γὰρ μιᾶσ, τί μᾶλλον ταύτησ ἢ ὁποιασοῦν; εἰ δὲ πλειόνων, ποίασ δεῖ ταύτασ τιθέναι;

ἔτι πότερον πασῶν τῶν οὐσιῶν ἢ οὔ; εἰ μὲν γὰρ μὴ πασῶν, ποίων χαλεπὸν ἀποδοῦναι· εἰ δὲ πασῶν μία, ἄδηλον πῶσ ἐνδέχεται πλειόνων τὴν αὐτὴν ἐπιστήμην εἶναι. ἔτι πότερον περὶ τὰσ οὐσίασ μόνον ἢ καὶ τὰ συμβεβηκότα ἀπόδειξίσ ἐστιν; εἰ γὰρ περί γε τὰ συμβεβηκότα ἀπόδειξίσ ἐστιν, περὶ τὰσ οὐσίασ οὐκ ἔστιν·

εἰ δ’ ἑτέρα, τίσ ἑκατέρα καὶ ποτέρα σοφία; ᾗ μὲν γὰρ ἀποδεικτική, σοφία ἡ περὶ τὰ συμβεβηκότα· ᾗ δὲ περὶ τὰ πρῶτα, ἡ τῶν οὐσιῶν. ἀλλ’ οὐδὲ περὶ τὰσ ἐν τοῖσ φυσικοῖσ εἰρημένασ αἰτίασ τὴν ἐπιζητουμένην ἐπιστήμην θετέον· οὔτε γὰρ περὶ τὸ οὗ ἕνεκεν τοιοῦτον γὰρ τὸ ἀγαθόν, τοῦτο δ’ ἐν τοῖσ πρακτοῖσ ὑπάρχει καὶ ταῖσ οὖσιν ἐν κινήσει·

καὶ τοῦτο πρῶτον κινεῖ ‐ τοιοῦτον γὰρ τὸ τέλοσ ‐ τὸ δὲ πρῶτον κινῆσαν οὐκ ἔστιν ἐν τοῖσ ἀκινήτοισ· ὅλωσ δ’ ἀπορίαν ἔχει πότερόν ποτε περὶ τὰσ αἰσθητὰσ οὐσίασ ἐστὶν ἡ ζητουμένη νῦν ἐπιστήμη ἢ οὔ, περὶ δέ τινασ ἑτέρασ. εἰ γὰρ περὶ ἄλλασ, ἢ περὶ τὰ εἴδη εἰή ἂν ἢ περὶ τὰ μαθηματικά.

τὰ μὲν οὖν εἴδη ὅτι οὐκ ἔστι, δῆλον ὅμωσ δὲ ἀπορίαν ἔχει, κἂν εἶναί τισ αὐτὰ θῇ, διὰ τί ποτ’ οὐχ ὥσπερ ἐπὶ τῶν μαθηματικῶν, οὕτωσ ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὧν ἔστιν εἴδη· λέγω δ’ ὅτι τὰ μαθηματικὰ μὲν μεταξύ τε τῶν εἰδῶν τιθέασι καὶ τῶν αἰσθητῶν οἱο͂ν τρίτα τινὰ παρὰ τὰ εἴδη τε καὶ τὰ δεῦρο, τρίτοσ δ’ ἄνθρωποσ οὐκ ἔστιν οὐδ’ ἵπποσ παρ’ αὐτόν τε καὶ τοὺσ καθ’ ἕκαστον·

εἰ δ’ αὖ μὴ ἔστιν ὡσ λέγουσι, περὶ ποῖα θετέον πραγματεύεσθαι τὸν μαθηματικόν; οὐ γὰρ δὴ περὶ τὰ δεῦρο·

τούτων γὰρ οὐθέν ἐστιν οἱο͂ν αἱ μαθηματικαὶ ζητοῦσι τῶν ἐπιστημῶν· οὐδὲ μὴν περὶ τὰ μαθηματικὰ ἡ ζητουμένη νῦν ἐστὶν ἐπιστήμη χωριστὸν γὰρ αὐτῶν οὐθέν· ἀλλ’ οὐδὲ τῶν αἰσθητῶν οὐσιῶν· φθαρταὶ γάρ. ὅλωσ δ’ ἀπορήσειέ τισ ἂν ποίασ ἐστὶν ἐπιστήμησ τὸ διαπορῆσαι περὶ τῆσ τῶν μαθηματικῶν ὕλησ. οὔτε γὰρ τῆσ φυσικῆσ, διὰ τὸ περὶ τὰ ἔχοντα ἐν αὑτοῖσ ἀρχὴν κινήσεωσ καὶ στάσεωσ τὴν τοῦ φυσικοῦ πᾶσαν εἶναι πραγματείαν, οὐδὲ μὴν τῆσ σκοπούσησ περὶ ἀποδείξεώσ τε καὶ ἐπιστήμησ·

περὶ γὰρ αὐτὸ τοῦτο τὸ γένοσ τὴν ζήτησιν ποιεῖται. λείπεται τοίνυν τὴν προκειμένην φιλοσοφίαν περὶ αὐτῶν τὴν σκέψιν ποιεῖσθαι.

διαπορήσειε δ’ ἄν τισ εἰ δεῖ θεῖναι τὴν ζητουμένην ἐπιστήμην περὶ τὰσ ἀρχάσ, τὰ καλούμενα ὑπό τινων στοιχεῖα· ταῦτα δὲ πάντεσ ἐνυπάρχοντα τοῖσ συνθέτοισ τιθέασιν. μᾶλλον δ’ ἂν δόξειε τῶν καθόλου δεῖν εἶναι τὴν ζητουμένην ἐπιστήμην· πᾶσ γὰρ λόγοσ καὶ πᾶσα ἐπιστήμη τῶν καθόλου καὶ οὐ τῶν ἐσχάτων, ὥστ’ εἰή ἂν οὕτω τῶν πρώτων γενῶν.

ταῦτα δὲ γίγνοιτ’ ἂν τό τε ὂν καὶ τὸ ἕν· ταῦτα γὰρ μάλιστ’ ἂν ὑποληφθείη περιέχειν τὰ ὄντα πάντα καὶ μάλιστα ἀρχαῖσ ἐοικέναι διὰ τὸ εἶναι πρῶτα τῇ φύσει· φθαρέντων γὰρ αὐτῶν συναναιρεῖται καὶ τὰ λοιπά·

πᾶν γὰρ ὂν καὶ ἕν. ᾗ δὲ τὰσ διαφορὰσ αὐτῶν ἀνάγκη μετέχειν εἰ θήσει τισ αὐτὰ γένη, διαφορὰ δ’ οὐδεμία τοῦ γένουσ μετέχει, ταύτῃ δ’ οὐκ ἂν δόξειε δεῖν αὐτὰ τιθέναι γένη οὐδ’ ἀρχάσ. ἔτι δ’ εἰ μᾶλλον ἀρχὴ τὸ ἁπλούστερον τοῦ ἧττον τοιούτου, τὰ δ’ ἔσχατα τῶν ἐκ τοῦ γένουσ ἁπλούστερα τῶν γενῶν ἄτομα γάρ, τὰ γένη δ’ εἰσ εἴδη πλείω καὶ διαφέροντα διαιρεῖται, μᾶλλον ἂν ἀρχὴ δόξειεν εἶναι τὰ εἴδη τῶν γενῶν. ᾗ δὲ συναναιρεῖται τοῖσ γένεσι τὰ εἴδη, τὰ γένη ταῖσ ἀρχαῖσ ἐοίκε μᾶλλον· ἀρχὴ γὰρ τὸ συναναιροῦν.

τὰ μὲν οὖν τὴν ἀπορίαν ἔχοντα ταῦτα καὶ τοιαῦτ’ ἐστὶν ἕτερα.

ἔτι πότερον δεῖ τιθέναι τι παρὰ τὰ καθ’ ἕκαστα ἢ οὔ, ἀλλὰ τούτων ἡ ζητουμένη ἐπιστήμη;

ἀλλὰ ταῦτα ἄπειρα· τά γε μὴν παρὰ τὰ καθ’ ἕκαστα γένη ἢ εἴδη ἐστίν, ἀλλ’ οὐδετέρου τούτων ἡ ζητουμένη νῦν ἐπιστήμη.

διότι γὰρ ἀδύνατον τοῦτο, εἴρηται. καὶ γὰρ ὅλωσ ἀπορίαν ἔχει πότερον δεῖ τινὰ ὑπολαβεῖν οὐσίαν εἶναι χωριστὴν παρὰ τὰσ αἰσθητὰσ οὐσίασ καὶ τὰσ δεῦρο, ἢ οὔ, ἀλλὰ ταῦτ’ εἶναι τὰ ὄντα καὶ περὶ ταῦτα τὴν σοφίαν ὑπάρχειν. ζητεῖν μὲν γὰρ ἐοίκαμεν ἄλλην τινά, καὶ τὸ προκείμενον τοῦτ’ ἔστιν ἡμῖν, λέγω δὲ τὸ ἰδεῖν εἴ τι χωριστὸν καθ’ αὑτὸ καὶ μηδενὶ τῶν αἰσθητῶν ὑπάρχον.

ἔτι δ’ εἰ παρὰ τὰσ αἰσθητὰσ οὐσίασ ἔστι τισ ἑτέρα οὐσία, παρὰ ποίασ τῶν αἰσθητῶν δεῖ τιθέναι ταύτην εἶναι; τί γὰρ μᾶλλον παρὰ τοὺσ ἀνθρώπουσ ἢ τοὺσ ἵππουσ ἢ τῶν ἄλλων ζῴων θήσει τισ αὐτὴν ἢ καὶ τῶν ἀψύχων ὅλωσ;

τό γε μὴν ἴσασ ταῖσ αἰσθηταῖσ καὶ φθαρταῖσ οὐσίαισ ἀϊδίουσ ἑτέρασ κατασκευάζειν ἐκτὸσ τῶν εὐλόγων δόξειεν ἂν πίπτειν. εἰ δὲ μὴ χωριστὴ τῶν σωμάτων ἡ ζητουμένη νῦν ἀρχή, τίνα ἄν τισ ἄλλην θείη μᾶλλον τῆσ ὕλησ; αὕτη γε μὴν ἐνεργείᾳ μὲν οὐκ ἔστι, δυνάμει δ’ ἔστιν.

μᾶλλόν τ’ ἂν ἀρχὴ κυριωτέρα ταύτησ δόξειεν εἶναι τὸ εἶδοσ καὶ ἡ μορφή· τοῦτο δὲ φθαρτόν, ὥσθ’ ὅλωσ οὐκ ἔστιν ἀί̈διοσ οὐσία χωριστὴ καὶ καθ’ αὑτήν. ἀλλ’ ἄτοπον· ἐοίκε γὰρ καὶ ζητεῖται σχεδὸν ὑπὸ τῶν χαριεστάτων ὡσ οὖσά τισ ἀρχὴ καὶ οὐσία τοιαύτη· πῶσ γὰρ ἔσται τάξισ μή τινοσ ὄντοσ ἀϊδίου καὶ χωριστοῦ καὶ μένοντοσ;

ἔτι δ’ εἴπερ ἔστι τισ οὐσία καὶ ἀρχὴ τοιαύτη τὴν φύσιν οἱάν νῦν ζητοῦμεν, καὶ αὕτη μία πάντων καὶ ἡ αὐτὴ τῶν ἀϊδίων τε καὶ φθαρτῶν, ἀπορίαν ἔχει διὰ τί ποτε τῆσ αὐτῆσ ἀρχῆσ οὔσησ τὰ μέν ἐστιν ἀί̈δια τῶν ὑπὸ τὴν ἀρχὴν τὰ δ’ οὐκ ἀί̈δια τοῦτο γὰρ ἄτοπον· εἰ δ’ ἄλλη μέν ἐστιν ἀρχὴ τῶν φθαρτῶν ἄλλη δὲ τῶν ἀϊδίων, εἰ μὲν ἀί̈διοσ καὶ ἡ τῶν φθαρτῶν, ὁμοίωσ ἀπορήσομεν διὰ τί γὰρ οὐκ ἀϊδίου τῆσ ἀρχῆσ οὔσησ καὶ τὰ ὑπὸ τὴν ἀρχὴν ἀί̈δια;

· φθαρτῆσ δ’ οὔσησ ἄλλη τισ ἀρχὴ γίγνεται ταύτησ κἀκείνησ ἑτέρα, καὶ τοῦτ’ εἰσ ἄπειρον πρόεισιν. εἰ δ’ αὖ τισ τὰσ δοκούσασ μάλιστ’ ἀρχὰσ ἀκινήτουσ εἶναι, τό τε ὂν καὶ τὸ ἕν, θήσει, πρῶτον μὲν εἰ μὴ τόδε τι καὶ οὐσίαν ἑκάτερον αὐτῶν σημαίνει, πῶσ ἔσονται χωρισταὶ καὶ καθ’ αὑτάσ;

τοιαύτασ δὲ ζητοῦμεν τὰσ ἀϊδίουσ τε καὶ πρώτασ ἀρχάσ.

εἴ γε μὴν τόδε τι καὶ οὐσίαν ἑκάτερον αὐτῶν δηλοῖ, πάντ’ ἐστὶν οὐσίαι τὰ ὄντα· κατὰ πάντων γὰρ τὸ ὂν κατηγορεῖται κατ’ ἐνίων δὲ καὶ τὸ ἕν· οὐσίαν δ’ εἶναι πάντα τὰ ὄντα ψεῦδοσ.

ἔτι δὲ τοῖσ τὴν πρώτην ἀρχὴν τὸ ἓν λέγουσι καὶ τοῦτ’ οὐσίαν, ἐκ δὲ τοῦ ἑνὸσ καὶ τῆσ ὕλησ τὸν ἀριθμὸν γεννῶσι πρῶτον καὶ τοῦτον οὐσίαν φάσκουσιν εἶναι, πῶσ ἐνδέχεται τὸ λεγόμενον ἀληθὲσ εἶναι; τὴν γὰρ δυάδα καὶ τῶν λοιπῶν ἕκαστον ἀριθμῶν τῶν συνθέτων πῶσ ἓν δεῖ νοῆσαι;

περὶ τούτου γὰρ οὔτε λέγουσιν οὐδὲν οὔτε ῥᾴδιον εἰπεῖν. εἴ γε μὴν γραμμὰσ ἢ τὰ τούτων ἐχόμενα λέγω δὲ ἐπιφανείασ τὰσ πρώτασ θήσει τισ ἀρχάσ, ταῦτά γ’ οὐκ εἰσὶν οὐσίαι χωρισταί, τομαὶ δὲ καὶ διαιρέσεισ αἱ μὲν ἐπιφανειῶν αἱ δὲ σωμάτων αἱ δὲ στιγμαὶ γραμμῶν, ἔτι δὲ πέρατα τῶν αὐτῶν τούτων· πάντα δὲ ταῦτα ἐν ἄλλοισ ὑπάρχει καὶ χωριστὸν οὐδέν ἐστιν.

ἔτι πῶσ οὐσίαν ὑπολαβεῖν εἶναι δεῖ τοῦ ἑνὸσ καὶ στιγμῆσ; οὐσίασ μὲν γὰρ πάσησ γένεσισ ἔστι, στιγμῆσ δ’ οὐκ ἔστιν· διαίρεσισ γὰρ ἡ στιγμή. παρέχει δ’ ἀπορίαν καὶ τὸ πᾶσαν μὲν ἐπιστήμην εἶναι τῶν καθόλου καὶ τοῦ τοιουδί, τὴν δ’ οὐσίαν μὴ τῶν καθόλου εἶναι, μᾶλλον δὲ τόδε τι καὶ χωριστόν, ὥστ’ εἰ περὶ τὰσ ἀρχάσ ἐστιν ἐπιστήμη, πῶσ δεῖ τὴν ἀρχὴν ὑπολαβεῖν οὐσίαν εἶναι; ἔτι πότερον ἔστι τι παρὰ τὸ σύνολον ἢ οὔ λέγω δὲ τὴν ὕλην καὶ τὸ μετὰ ταύτησ;

εἰ μὲν γὰρ μή, τά γε ἐν ὕλῃ φθαρτὰ πάντα·

εἰ δ’ ἔστι τι, τὸ εἶδοσ ἂν εἰή καὶ ἡ μορφή· τοῦτ’ οὖν ἐπὶ τίνων ἔστι καὶ ἐπὶ τίνων οὔ, χαλεπὸν ἀφορίσαι· ἐπ’ ἐνίων γὰρ δῆλον οὐκ ὂν χωριστὸν τὸ εἶδοσ, οἱο͂ν οἰκίασ. ἔτι πότερον αἱ ἀρχαὶ εἴδει ἢ ἀριθμῷ αἱ αὐταί; ἕν, πάντ’ ἔσται ταὐτά.

ἐπεὶ δ’ ἐστὶν ἡ τοῦ φιλοσόφου ἐπιστήμη τοῦ ὄντοσ ᾗ ὂν καθόλου καὶ οὐ κατὰ μέροσ, τὸ δ’ ὂν πολλαχῶσ καὶ οὐ καθ’ ἕνα λέγεται τρόπον·

εἰ μὲν οὖν ὁμωνύμωσ κατὰ δὲ κοινὸν μηδέν, οὐκ ἔστιν ὑπὸ μίαν ἐπιστήμην οὐ γὰρ ἓν γένοσ τῶν τοιούτων, εἰ δὲ κατά τι κοινόν, εἰή ἂν ὑπὸ μίαν ἐπιστήμην. ἐοίκε δὴ τὸν εἰρημένον λέγεσθαι τρόπον καθάπερ τό τε ἰατρικὸν καὶ ὑγιεινόν·

καὶ γὰρ τούτων ἑκάτερον πολλαχῶσ λέγομεν. λέγεται δὲ τοῦτον τὸν τρόπον ἕκαστον τῷ τὸ μὲν πρὸσ τὴν ἰατρικὴν ἐπιστήμην ἀνάγεσθαί πωσ τὸ δὲ πρὸσ ὑγίειαν τὸ δ’ ἄλλωσ, πρὸσ ταὐτὸ δ’ ἕκαστον.

ἰατρικὸσ γὰρ λόγοσ καὶ μαχαίριον λέγεται τῷ τὸ μὲν ἀπὸ τῆσ ἰατρικῆσ ἐπιστήμησ εἶναι τὸ δὲ ταύτῃ χρήσιμον. ὁμοίωσ δὲ καὶ ὑγιεινόν·

τὸ μὲν γὰρ ὅτι σημαντικὸν ὑγιείασ τὸ δ’ ὅτι ποιητικόν. ὁ δ’ αὐτὸσ τρόποσ καὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν. τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ τὸ ὂν ἅπαν λέγεται· εἶναι λέγεται ἕκαστον αὐτῶν ὄν.

ἐπεὶ δὲ παντὸσ τοῦ ὄντοσ πρὸσ ἕν τι καὶ κοινὸν ἡ ἀναγωγὴ γίγνεται, καὶ τῶν ἐναντιώσεων ἑκάστη πρὸσ τὰσ πρώτασ διαφορὰσ καὶ ἐναντιώσεισ ἀναχθήσεται τοῦ ὄντοσ, εἴτε πλῆθοσ καὶ ἓν εἴθ’ ὁμοιότησ καὶ ἀνομοιότησ αἱ πρῶται τοῦ ὄντοσ εἰσὶ διαφοραί, εἴτ’ ἄλλαι τινέσ· ἔστωσαν γὰρ αὗται τεθεωρημέναι.

διαφέρει δ’ οὐδὲν τὴν τοῦ ὄντοσ ἀναγωγὴν πρὸσ τὸ ὂν ἢ πρὸσ τὸ ἓν γίγνεσθαι. καὶ γὰρ εἰ μὴ ταὐτὸν ἄλλο δ’ ἐστίν, ἀντιστρέφει γε· τό τε γὰρ ἓν καὶ ὄν πωσ, τό τε ὂν ἕν. ἐπεὶ δ’ ἐστὶ τὰ ἐναντία πάντα τῆσ αὐτῆσ καὶ μιᾶσ ἐπιστήμησ θεωρῆσαι, λέγεται δ’ ἕκαστον αὐτῶν κατὰ στέρησιν ‐ καίτοι γ’ ἔνια ἀπορήσειέ τισ ἂν πῶσ λέγεται κατὰ στέρησιν, ὧν ἔστιν ἀνὰ μέσον τι, καθάπερ ἀδίκου καὶ δικαίου ‐ περὶ πάντα δὴ τὰ τοιαῦτα τὴν στέρησιν δεῖ τιθέναι μὴ τοῦ ὅλου λόγου, τοῦ τελευταίου δὲ εἴδουσ·

οἱο͂ν εἰ ἔστιν ὁ δίκαιοσ καθ’ ἕξιν τινὰ πειθαρχικὸσ τοῖσ νόμοισ, οὐ πάντωσ ὁ ἄδικοσ ἔσται τοῦ ὅλου στερούμενοσ λόγου, περὶ δὲ τὸ πείθεσθαι τοῖσ νόμοισ ἐκλείπων πῃ, καὶ ταύτῃ ἡ στέρησισ ὑπάρξει αὐτῷ·

τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.

τῶν δὲ τὰσ συμμετρίασ καὶ ἀσυμμετρίασ, τῶν δὲ τοὺσ λόγουσ, ἀλλ’ ὅμωσ μίαν πάντων καὶ τὴν αὐτὴν τίθεμεν ἐπιστήμην τὴν γεωμετρικήν, τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον ἔχει καὶ περὶ τὸ ὄν.

τὰ γὰρ τούτῳ συμβεβηκότα καθ’ ὅσον ἐστὶν ὄν, καὶ τὰσ ἐναντιώσεισ αὐτοῦ ᾗ ὄν, οὐκ ἄλλησ ἐπιστήμησ ἢ φιλοσοφίασ θεωρῆσαι. τῇ φυσικῇ μὲν γὰρ οὐχ ᾗ ὄντα, μᾶλλον δ’ ᾗ κινήσεωσ μετέχει, τὴν θεωρίαν τισ ἀπονείμειεν ἄν·

ἥ γε μὴν διαλεκτικὴ καὶ ἡ σοφιστικὴ τῶν συμβεβηκότων μέν εἰσι τοῖσ οὖσιν, οὐχ ᾗ δ’ ὄντα οὐδὲ περὶ τὸ ὂν αὐτὸ καθ’ ὅσον ὄν ἐστιν· ὥστε λείπεται τὸν φιλοσόφον, καθ’ ὅσον ὄντ’ ἐστίν, εἶναι περὶ τὰ λεχθέντα θεωρητικόν.

ὑπὸ μίαν ἐπιστήμην εἶναι, διαλύοιτ’ ἂν ἡ κατ’ ἀρχὰσ ἀπορία λεχθεῖσα, λέγω δ’ ἐν ᾗ διηπορεῖτο πῶσ ἔσται πολλῶν καὶ διαφόρων ὄντων τῷ γένει μία τισ ἐπιστήμη.

ἐπεὶ δὲ καὶ ὁ μαθηματικὸσ χρῆται τοῖσ κοινοῖσ ἰδίωσ, καὶ τὰσ τούτων ἀρχὰσ ἂν εἰή θεωρῆσαι τῆσ πρώτησ φιλοσοφίασ.

ἀπὸ τῶν ἴσων ἴσων ἀφαιρεθέντων ἴσα τὰ λειπόμενα, κοινὸν μέν ἐστιν ἐπὶ πάντων τῶν ποσῶν, ἡ μαθηματικὴ δ’ ἀπολαβοῦσα περί τι μέροσ τῆσ οἰκείασ ὕλησ ποιεῖται τὴν θεωρίαν, οἱο͂ν περὶ γραμμὰσ ἢ γωνίασ ἢ ἀριθμοὺσ ἢ τῶν λοιπῶν τι ποσῶν, οὐχ ᾗ δ’ ὄντα ἀλλ’ ᾗ συνεχὲσ αὐτῶν ἕκαστον ἐφ’ ἓν ἢ δύο ἢ τρία·

ἡ δὲ φιλοσοφία περὶ τῶν ἐν μέρει μέν, ᾗ τούτων ἑκάστῳ τι συμβέβηκεν, οὐ σκοπεῖ, περὶ τὸ ὂν δέ, ᾗ ὂν τῶν τοιούτων ἕκαστον, θεωρεῖ.

τὸν αὐτὸν δ’ ἔχει τρόπον καὶ περὶ τὴν φυσικὴν ἐπιστήμην τῇ μαθηματικῇ· τὰ συμβεβηκότα γὰρ ἡ φυσικὴ καὶ τὰσ ἀρχὰσ θεωρεῖ τὰσ τῶν ὄντων ᾗ κινούμενα καὶ οὐχ ᾗ ὄντα τὴν δὲ πρώτην εἰρήκαμεν ἐπιστήμην τούτων εἶναι καθ’ ὅσον ὄντα τὰ ὑποκείμενά ἐστιν, ἀλλ’ οὐχ ᾗ ἕτερόν τι· διὸ καὶ ταύτην καὶ τὴν μαθηματικὴν ἐπιστήμην μέρη τῆσ σοφίασ εἶναι θετέον.

τοὐναντίον δὲ ἀναγκαῖον ἀεὶ ποιεῖν, λέγω δὲ ἀληθεύειν, οἱο͂ν ὅτι οὐκ ἐνδέχεται τὸ αὐτὸ καθ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν χρόνον εἶναι καὶ μὴ εἶναι, καὶ τἆλλα τὰ τοῦτον αὑτοῖσ ἀντικείμενα τὸν τρόπον.

καὶ περὶ τῶν τοιούτων ἁπλῶσ μὲν οὐκ ἔστιν ἀπόδειξισ, πρὸσ τόνδε δὲ ἔστιν·

οὐ γὰρ ἔστιν ἐκ πιστοτέρασ ἀρχῆσ αὐτοῦ τούτου ποιήσασθαι συλλογισμόν, δεῖ δέ γ’ εἴπερ ἔσται τὸ ἁπλῶσ ἀποδεδεῖχθαι. πρὸσ δὲ τὸν λέγοντα τὰσ ἀντικειμένασ φάσεισ τῷ δεικνύντι διότι ψεῦδοσ ληπτέον τι τοιοῦτον ὃ ταὐτὸ μὲν ἔσται τῷ μὴ ἐνδέχεσθαι ταὐτὸ εἶναι καὶ μὴ εἶναι καθ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν χρόνον, μὴ δόξει δ’ εἶναι ταὐτόν·

οὕτω γὰρ μόνωσ ἂν ἀποδειχθείη πρὸσ τὸν φάσκοντα ἐνδέχεσθαι τὰσ ἀντικειμένασ φάσεισ ἀληθεύεσθαι κατὰ τοῦ αὐτοῦ. τοὺσ δὴ μέλλοντασ ἀλλήλοισ λόγου κοινωνήσειν δεῖ τι συνιέναι αὑτῶν· μὴ γιγνομένου γὰρ τούτου πῶσ ἔσται κοινωνία τούτοισ πρὸσ ἀλλήλουσ λόγου;

δεῖ τοίνυν τῶν ὀνομάτων ἕκαστον εἶναι γνώριμον καὶ δηλοῦν τι, καὶ μὴ πολλά, μόνον δὲ ἕν· ἂν δὲ πλείονα σημαίνῃ, φανερὸν ποιεῖν ἐφ’ ὃ φέρει τοὔνομα τούτων.

ὁ δὴ λέγων εἶναι τοῦτο καὶ μὴ εἶναι, τοῦτο ὅ φησιν οὔ φησιν, ὥσθ’ ὃ σημαίνει τοὔνομα τοῦτ’ οὔ φησι σημαίνειν· τοῦτο δ’ ἀδύνατον. ὥστ’ εἴπερ σημαίνει τι τὸ εἶναι τόδε, τὴν ἀντίφασιν ἀδύνατον ἀληθεύειν. ἔτι δ’ εἴ τι σημαίνει τοὔνομα καὶ τοῦτ’ ἀληθεύεται, δεῖ τοῦτ’ ἐξ ἀνάγκησ εἶναι· τὸ δ’ ἐξ ἀνάγκησ ὂν οὐκ ἐνδέχεταί ποτε μὴ εἶναι·

τὰσ ἀντικειμένασ ἄρα οὐκ ἐνδέχεται φάσεισ καὶ ἀποφάσεισ ἀληθεύειν κατὰ τοῦ αὐτοῦ. ἔτι δ’ εἰ μηθὲν μᾶλλον ἡ φάσισ ἢ ἡ ἀπόφασισ ἀληθεύεται, ὁ λέγων ἄνθρωπον ἢ οὐκ ἄνθρωπον οὐθὲν μᾶλλον ἀληθεύσει· δόξειε δὲ κἂν οὐχ ἵππον εἶναι φάσκων τὸν ἄνθρωπον ἢ μᾶλλον ἢ οὐχ ἧττον ἀληθεύειν ἢ οὐκ ἄνθρωπον, ὥστε καὶ ἵππον φάσκων εἶναι τὸν αὐτὸν ἀληθεύσει τὰσ γὰρ ἀντικειμένασ ὁμοίωσ ἦν ἀληθεύειν·

ἢ τῶν ἄλλων τι ζῴων.

ἀπόδειξισ μὲν οὖν οὐδεμία τούτων ἐστὶν ἁπλῶσ, πρὸσ μέντοι τὸν ταῦτα τιθέμενον ἀπόδειξισ.

ταχέωσ δ’ ἄν τισ καὶ αὐτὸν τὸν Ἡράκλειτον τοῦτον ἐρωτῶν τὸν τρόπον ἠνάγκασεν ὁμολογεῖν μηδέποτε τὰσ ἀντικειμένασ φάσεισ δυνατὸν εἶναι κατὰ τῶν αὐτῶν ἀληθεύεσθαι· νῦν δ’ οὐ συνιεὶσ ἑαυτοῦ τί ποτε λέγει, ταύτην ἔλαβε τὴν δόξαν. ὅλωσ δ’ εἰ τὸ λεγόμενον ὑπ’ αὐτοῦ ἐστὶν ἀληθέσ, οὐδ’ ἂν αὐτὸ τοῦτο εἰή ἀληθέσ, λέγω δὲ τὸ ἐνδέχεσθαι τὸ αὐτὸ καθ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν χρόνον εἶναί τε καὶ μὴ εἶναι·

καθάπερ γὰρ καὶ διῃρημένων αὐτῶν οὐδὲν μᾶλλον ἡ κατάφασισ ἢ ἡ ἀπόφασισ ἀληθεύεται, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ τοῦ συναμφοτέρου καὶ τοῦ συμπεπλεγμένου καθάπερ μιᾶσ τινὸσ καταφάσεωσ οὔσησ οὐθὲν μᾶλλον <ἢ> ἡ ἀπόφασισ ἢ τὸ ὅλον ὡσ ἐν καταφάσει τιθέμενον ἀληθεύσεται.

ἔτι δ’ εἰ μηθὲν ἔστιν ἀληθῶσ καταφῆσαι, κἂν αὐτὸ τοῦτο ψεῦδοσ εἰή τὸ φάναι μηδεμίαν ἀληθῆ κατάφασιν ὑπάρχειν.

λεγόμενον ὑπὸ τῶν τὰ τοιαῦτα ἐνισταμένων καὶ παντελῶσ ἀναιρούντων τὸ διαλέγεσθαι.

παραπλήσιον δὲ τοῖσ εἰρημένοισ ἐστὶ καὶ τὸ λεχθὲν ὑπὸ τοῦ Πρωταγόρου·

καὶ γὰρ ἐκεῖνοσ ἔφη πάντων εἶναι χρημάτων μέτρον ἄνθρωπον, οὐδὲν ἕτερον λέγων ἢ τὸ δοκοῦν ἑκάστῳ τοῦτο καὶ εἶναι παγίωσ· τούτου δὲ γιγνομένου τὸ αὐτὸ συμβαίνει καὶ εἶναι καὶ μὴ εἶναι, καὶ κακὸν καὶ ἀγαθὸν εἶναι, καὶ τἆλλα τὰ κατὰ τὰσ ἀντικειμένασ λεγόμενα φάσεισ, διὰ τὸ πολλάκισ τοισδὶ μὲν φαίνεσθαι τόδε εἶναι καλὸν τοισδὶ δὲ τοὐναντίον, μέτρον δ’ εἶναι τὸ φαινόμενον ἑκάστῳ.

λύοιτο δ’ ἂν αὕτη ἡ ἀπορία θεωρήσασι πόθεν ἐλήλυθεν ἡ ἀρχὴ τῆσ ὑπολήψεωσ ταύτησ·

ἐοίκε γὰρ ἐνίοισ μὲν ἐκ τῆσ τῶν φυσιολόγων δόξησ γεγενῆσθαι, τοῖσ δ’ ἐκ τοῦ μὴ ταὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ἅπαντασ γιγνώσκειν ἀλλὰ τοῖσδε μὲν ἡδὺ τόδε φαίνεσθαι τοῖσδε δὲ τοὐναντίον.

τὸ γὰρ μηδὲν ἐκ μὴ ὄντοσ γίγνεσθαι, πᾶν δ’ ἐξ ὄντοσ, σχεδὸν ἁπάντων ἐστὶ κοινὸν δόγμα τῶν περὶ φύσεωσ· ἐπεὶ οὖν οὐ λευκὸν γίγνεται λευκοῦ τελέωσ ὄντοσ καὶ οὐδαμῇ μὴ λευκοῦ νῦν δὲ γεγενημένον μὴ λευκόν, γίγνοιτ’ ἂν ἐκ μὴ ὄντοσ λευκοῦ τὸ γιγνόμενον μὴ λευκόν·

ὥστε ἐκ μὴ ὄντοσ γίγνοιτ’ ἂν κατ’ ἐκείνουσ, εἰ μὴ ὑπῆρχε λευκὸν τὸ αὐτὸ καὶ μὴ λευκόν. οὐ χαλεπὸν δὲ διαλύειν τὴν ἀπορίαν ταύτην· εἴρηται γὰρ ἐν τοῖσ φυσικοῖσ πῶσ ἐκ τοῦ μὴ ὄντοσ γίγνεται τὰ γιγνόμενα καὶ πῶσ ἐξ ὄντοσ.

τό γε μὴν ὁμοίωσ προσέχειν ταῖσ δόξαισ καὶ ταῖσ φαντασίαισ τῶν πρὸσ αὑτοὺσ διαμφισβητούντων εὐήθεσ· δῆλον γὰρ ὅτι τοὺσ ἑτέρουσ αὐτῶν ἀνάγκη διεψεῦσθαι. φανερὸν δὲ τοῦτ’ ἐκ τῶν γιγνομένων κατὰ τὴν αἴσθησιν·

μὴ διεφθαρμένων καὶ λελωβημένων τῶν ἑτέρων τὸ αἰσθητήριον καὶ κριτήριον τῶν λεχθέντων χυμῶν.

τούτου δ’ ὄντοσ τοιούτου τοὺσ ἑτέρουσ μὲν ὑποληπτέον μέτρον εἶναι τοὺσ δ’ ἄλλουσ οὐχ ὑποληπτέον. ὁμοίωσ δὲ τοῦτο λέγω καὶ ἐπὶ ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ, καὶ καλοῦ καὶ αἰσχροῦ, καὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων.

οὐδὲν γὰρ διαφέρει τοῦτ’ ἀξιοῦν ἢ τὰ φαινόμενα τοῖσ ὑπὸ τὴν ὄψιν ὑποβάλλουσι τὸν δάκτυλον καὶ ποιοῦσιν ἐκ τοῦ ἑνὸσ φαίνεσθαι δύο, δύο δεῖν εἶναι διὰ τὸ φαίνεσθαι τοσαῦτα, καὶ πάλιν ἕν· τοῖσ γὰρ μὴ κινοῦσι τὴν ὄψιν ἓν φαίνεται τὸ ἕν.

ὅλωσ δὲ ἄτοπον ἐκ τοῦ φαίνεσθαι τὰ δεῦρο μεταβάλλοντα καὶ μηδέποτε διαμένοντα ἐν τοῖσ αὐτοῖσ, ἐκ τούτου περὶ τῆσ ἀληθείασ τὴν κρίσιν ποιεῖσθαι· δεῖ γὰρ ἐκ τῶν ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ἐχόντων καὶ μηδεμίαν μεταβολὴν ποιουμένων τἀληθὲσ θηρεύειν, τοιαῦτα δ’ ἐστὶ τὰ κατὰ τὸν κόσμον· ταῦτα γὰρ οὐχ ὁτὲ μὲν τοιαδὶ πάλιν δ’ ἀλλοῖα φαίνεται, ταὐτὰ δ’ ἀεὶ καὶ μεταβολῆσ οὐδεμιᾶσ κοινωνοῦντα.

ἔτι δ’ εἰ κίνησισ ἔστι, καὶ κινούμενόν τι, κινεῖται δὲ πᾶν ἔκ τινοσ καὶ εἴσ τι· δεῖ ἄρα τὸ κινούμενον εἶναι ἐν ἐκείνῳ ἐξ οὗ κινήσεται καὶ οὐκ εἶναι ἐν αὐτῷ, καὶ εἰσ τοδὶ κινεῖσθαι καὶ γίγνεσθαι ἐν τούτῳ, τὸ δὲ κατὰ τὴν ἀντίφασιν μὴ συναληθεύεσθαι κατ’ αὐτούσ. καὶ εἰ κατὰ τὸ ποσὸν συνεχῶσ τὰ δεῦρο ῥεῖ καὶ κινεῖται, καί τισ τοῦτο θείη καίπερ οὐκ ἀληθὲσ ὄν, διὰ τί κατὰ τὸ ποιὸν οὐ μενεῖ; φαίνονται γὰρ οὐχ ἥκιστα τὰ κατὰ τὰσ ἀντιφάσεισ ταὐτοῦ κατηγορεῖν ἐκ τοῦ τὸ ποσὸν ὑπειληφέναι μὴ μένειν ἐπὶ τῶν σωμάτων, διὸ καὶ εἶναι τετράπηχυ τὸ αὐτὸ καὶ οὐκ εἶναι.

ἡ δ’ οὐσία κατὰ τὸ ποιόν, τοῦτο δὲ τῆσ ὡρισμένησ φύσεωσ, τὸ δὲ ποσὸν τῆσ ἀορίστου.

ἔτι διὰ τί προστάττοντοσ τοῦ ἰατροῦ τοδὶ τὸ σιτίον προσενέγκασθαι προσφέρονται; τί γὰρ μᾶλλον τοῦτο ἄρτοσ ἐστὶν ἢ οὐκ ἔστιν;

ὥστ’ οὐθὲν ἂν διέχοι φαγεῖν ἢ μὴ φαγεῖν· νῦν δ’ ὡσ ἀληθεύοντεσ περὶ αὐτὸ καὶ ὄντοσ τοῦ προσταχθέντοσ σιτίου τούτου προσφέρονται τοῦτο· καὶ ῥεουσῶν.

καὶ γὰρ τούτοισ διὰ τὸ μὴ ὁμοίωσ διακεῖσθαι τὴν ἕξιν καὶ ὅθ’ ὑγίαινον, οὐχ ὅμοια φαίνεται τὰ κατὰ τὰσ αἰσθήσεισ, αὐτὰ μὲν οὐδεμιᾶσ διά γε τοῦτο μεταβολῆσ κοινωνοῦντα τὰ αἰσθητά, αἰσθήματα δ’ ἕτερα ποιοῦντα τοῖσ κάμνουσι καὶ μὴ τὰ αὐτά·

τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον ἔχειν καὶ τῆσ εἰρημένησ μεταβολῆσ γιγνομένησ ἴσωσ ἀναγκαῖόν ἐστιν;

εἰ δὲ μὴ μεταβάλλομεν ἀλλ’ οἱ αὐτοὶ διατελοῦμεν ὄντεσ, εἰή ἄν τι μένον. πρὸσ μὲν οὖν τοὺσ ἐκ λόγου τὰσ εἰρημένασ ἀπορίασ ἔχοντασ οὐ ῥᾴδιον διαλῦσαι μὴ τιθέντων τι καὶ τούτου μηκέτι λόγον ἀπαιτούντων·

οὕτω γὰρ πᾶσ λόγοσ καὶ πᾶσα ἀπόδειξισ γίγνεται·

μηθὲν γὰρ τιθέντεσ ἀναιροῦσι τὸ διαλέγεσθαι καὶ ὅλωσ λόγον, ὥστε πρὸσ μὲν τοὺσ τοιούτουσ οὐκ ἔστι λόγοσ, πρὸσ δὲ τοὺσ διαποροῦντασ ἐκ τῶν παραδεδομένων ἀποριῶν ῥᾴδιον ἀπαντᾶν καὶ διαλύειν τὰ ποιοῦντα τὴν ἀπορίαν ἐν αὐτοῖσ· δῆλον δ’ ἐκ τῶν εἰρημένων.

ὥστε φανερὸν ἐκ τούτων.

ὅτι οὐκ ἐνδέχεται τὰσ ἀντικειμένασ φάσεισ περὶ τοῦ αὐτοῦ καθ’ ἕνα χρόνον ἀληθεύειν, οὐδὲ τὰ ἐναντία, διὰ τὸ λέγεσθαι κατὰ στέρησιν πᾶσαν ἐναντιότητα· δῆλον δὲ τοῦτ’ ἐπ’ ἀρχὴν τοὺσ λόγουσ ἀναλύουσι τοὺσ τῶν ἐναντίων. ὁμοίωσ δ’ οὐδὲ τῶν ἀνὰ μέσον οὐδὲν οἱο͂́ν τε κατηγορεῖσθαι καθ’ ἑνὸσ καὶ τοῦ αὐτοῦ· λευκοῦ γὰρ ὄντοσ τοῦ ὑποκειμένου λέγοντεσ αὐτὸ εἶναι οὔτε μέλαν οὔτε λευκὸν ψευσόμεθα·

συμβαίνει γὰρ εἶναι λευκὸν αὐτὸ καὶ μὴ εἶναι· θάτερον γὰρ τῶν συμπεπλεγμένων ἀληθεύσεται κατ’ αὐτοῦ, τοῦτο δ’ ἐστὶν ἀντίφασισ τοῦ λευκοῦ. οὔτε δὴ καθ’ Ἡράκλειτον ἐνδέχεται λέγοντασ ἀληθεύειν, οὔτε κατ’ Ἀναξαγόραν· εἰ δὲ μή, συμβήσεται τἀναντία τοῦ αὐτοῦ κατηγορεῖν·

ὅταν γὰρ ἐν παντὶ φῇ παντὸσ εἶναι μοῖραν, οὐδὲν μᾶλλον εἶναί φησι γλυκὺ ἢ πικρὸν ἢ τῶν λοιπῶν ὁποιανοῦν ἐναντιώσεων, εἴπερ ἐν ἅπαντι πᾶν ὑπάρχει μὴ δυνάμει μόνον ἀλλ’ ἐνεργεία ͅ καὶ ἀποκεκριμένον. ὁμοίωσ δὲ οὐδὲ πάσασ ψευδεῖσ οὐδ’ ἀληθεῖσ τὰσ φάσεισ δυνατὸν εἶναι, δι’ ἄλλα τε πολλὰ τῶν συναχθέντων ἂν δυσχερῶν διὰ ταύτην τὴν θέσιν, καὶ διότι ψευδῶν μὲν οὐσῶν πασῶν οὐδ’ αὐτὸ τοῦτό τισ φάσκων ἀληθεύσει, ἀληθῶν δὲ ψευδεῖσ εἶναι πάσασ λέγων οὐ ψεύσεται.

πᾶσα δ’ ἐπιστήμη ζητεῖ τινὰσ ἀρχὰσ καὶ αἰτίασ περὶ ἕκαστον τῶν ὑφ’ αὑτὴν ἐπιστητῶν, οἱο͂ν ἰατρικὴ καὶ γυμναστικὴ καὶ τῶν λοιπῶν ἑκάστη τῶν ποιητικῶν καὶ μαθηματικῶν.

ἑκάστη γὰρ τούτων περιγραψαμένη τι γένοσ αὑτῇ περὶ τοῦτο πραγματεύεται ὡσ ὑπάρχον καὶ ὄν, οὐχ ᾗ δὲ ὄν, ἀλλ’ ἑτέρα τισ αὕτη παρὰ ταύτασ τὰσ ἐπιστήμασ ἐστὶν ἐπιστήμη. τῶν δὲ λεχθεισῶν ἐπιστημῶν ἑκάστη λαβοῦσά πωσ τὸ τί ἐστιν ἐν ἑκάστῳ γένει πειρᾶται δεικνύναι τὰ λοιπὰ μαλακώτερον ἢ ἀκριβέστερον.

λαμβάνουσι δὲ τὸ τί ἐστιν αἱ μὲν δι’ αἰσθήσεωσ αἱ δ’ ὑποτιθέμεναι·

διὸ καὶ δῆλον ἐκ τῆσ τοιαύτησ ἐπαγωγῆσ ὅτι τῆσ οὐσίασ καὶ τοῦ τί ἐστιν οὐκ ἔστιν ἀπόδειξισ. ἐπεὶ δ’ ἔστι τισ ἡ περὶ φύσεωσ ἐπιστήμη, δῆλον ὅτι καὶ πρακτικῆσ ἑτέρα καὶ ποιητικῆσ ἔσται.

ποιητικῆσ μὲν γὰρ ἐν τῷ ποιοῦντι καὶ οὐ τῷ ποιουμένῳ τῆσ κινήσεωσ ἡ ἀρχή, καὶ τοῦτ’ ἔστιν εἴτε τέχνη τισ εἴτ’ ἄλλη τισ δύναμισ· ὁμοίωσ δὲ καὶ τῆσ πρακτικῆσ οὐκ ἐν τῷ πρακτῷ μᾶλλον δ’ ἐν τοῖσ πράττουσιν ἡ κίνησισ. ἡ δὲ τοῦ φυσικοῦ περὶ τὰ ἔχοντ’ ἐν ἑαυτοῖσ κινήσεωσ ἀρχήν ἐστιν.

ὅτι μὲν τοίνυν οὔτε πρακτικὴν οὔτε ποιητικὴν ἀλλὰ θεωρητικὴν ἀναγκαῖον εἶναι τὴν φυσικὴν ἐπιστήμην, δῆλον ἐκ τούτων εἰσ ἓν γάρ τι τούτων τῶν γενῶν ἀνάγκη πίπτειν· ἐπεὶ δὲ τὸ τί ἐστιν ἀναγκαῖον ἑκάστῃ πωσ τῶν ἐπιστημῶν εἰδέναι καὶ τούτῳ χρῆσθαι ἀρχῇ, δεῖ μὴ λανθάνειν πῶσ ὁριστέον τῷ φυσικῷ καὶ πῶσ ὁ τῆσ οὐσίασ λόγοσ ληπτέοσ, πότερον ὡσ τὸ σιμὸν ἢ μᾶλλον ὡσ τὸ κοῖλον. τούτων γὰρ ὁ μὲν τοῦ σιμοῦ λόγοσ μετὰ τῆσ ὕλησ λέγεται τῆσ τοῦ πράγματοσ, ὁ δὲ τοῦ κοίλου χωρὶσ τῆσ ὕλησ·

ἡ γὰρ σιμότησ ἐν ῥινὶ γίγνεται, διὸ καὶ ὁ λόγοσ αὐτῆσ μετὰ ταύτησ θεωρεῖται·

τὸ σιμὸν γάρ ἐστι ῥὶσ κοίλη. φανερὸν οὖν ὅτι καὶ σαρκὸσ καὶ ὀφθαλμοῦ καὶ τῶν λοιπῶν μορίων μετὰ τῆσ ὕλησ ἀεὶ τὸν λόγον ἀποδοτέον. ἐπεὶ δ’ ἔστι τισ ἐπιστήμη τοῦ ὄντοσ ᾗ ὂν καὶ χωριστόν, σκεπτέον πότερόν ποτε τῇ φυσικῆ ͅ τὴν αὐτὴν θετέον εἶναι ταύτην ἢ μᾶλλον ἑτέραν. ἡ μὲν οὖν φυσικὴ περὶ τὰ κινήσεωσ ἔχοντ’ ἀρχὴν ἐν αὑτοῖσ ἐστίν, ἡ δὲ μαθηματικὴ θεωρητικὴ μὲν καὶ περὶ μένοντά τισ αὕτη, ἀλλ’ οὐ χωριστά.

περὶ τὸ χωριστὸν ἄρα ὂν καὶ ἀκίνητον ἑτέρα τούτων ἀμφοτέρων τῶν ἐπιστημῶν ἔστι τισ, εἴπερ ὑπάρχει τισ οὐσία τοιαύτη, λέγω δὲ χωριστὴ καὶ ἀκίνητοσ, ὅπερ πειρασόμεθα δεικνύναι. καὶ εἴπερ ἔστι τισ τοιαύτη φύσισ ἐν τοῖσ οὖσιν, ἐνταῦθ’ ἂν εἰή που καὶ τὸ θεῖον, καὶ αὕτη ἂν εἰή πρώτη καὶ κυριωτάτη ἀρχή.

δῆλον τοίνυν ὅτι τρία γένη τῶν θεωρητικῶν ἐπιστημῶν ἔστι, φυσική, μαθηματική, θεολογική.

βέλτιστον μὲν οὖν τὸ τῶν θεωρητικῶν γένοσ, τούτων δ’ αὐτῶν ἡ τελευταία λεχθεῖσα· περὶ τὸ τιμιώτατον γάρ ἐστι τῶν ὄντων, βελτίων δὲ καὶ χείρων ἑκάστη λέγεται κατὰ τὸ οἰκεῖον ἐπιστητόν. ἀπορήσειε δ’ ἄν τισ πότερόν ποτε τὴν τοῦ ὄντοσ ᾗ ὂν ἐπιστήμην καθόλου δεῖ θεῖναι ἢ οὔ. τῶν μὲν γὰρ μαθηματικῶν ἑκάστη περὶ ἕν τι γένοσ ἀφωρισμένον ἐστίν, ἡ δὲ καθόλου κοινὴ περὶ πάντων. εἰ μὲν οὖν αἱ φυσικαὶ οὐσίαι πρῶται τῶν ὄντων εἰσί, κἂν ἡ φυσικὴ πρώτη τῶν ἐπιστημῶν εἰή·

εἰ δ’ ἔστιν ἑτέρα φύσισ καὶ οὐσία χωριστὴ καὶ ἀκίνητοσ, ἑτέραν ἀνάγκη καὶ τὴν ἐπιστήμην αὐτῆσ εἶναι καὶ προτέραν τῆσ φυσικῆσ καὶ καθόλου τῷ προτέραν.

ἐπεὶ δὲ τὸ ἁπλῶσ ὂν κατὰ πλείουσ λέγεται τρόπουσ, ὧν εἷσ ἐστὶν ὁ κατὰ συμβεβηκὸσ εἶναι λεγόμενοσ, σκεπτέον πρῶτον περὶ τοῦ οὕτωσ ὄντοσ.

ὅτι μὲν οὖν οὐδεμία τῶν παραδεδομένων ἐπιστημῶν πραγματεύεται περὶ τὸ συμβεβηκόσ, δῆλον οὔτε γὰρ οἰκοδομικὴ σκοπεῖ τὸ συμβησόμενον τοῖσ τῇ οἰκίᾳ χρησομένοισ, οἱο͂ν εἰ λυπηρῶσ ἢ τοὐναντίον οἰκήσουσιν, οὔθ’ ὑφαντικὴ οὔτε σκυτοτομικὴ οὔτε ὀψοποιική, τὸ δὲ καθ’ αὑτὴν ἴδιον ἑκάστη τούτων σκοπεῖ τῶν ἐπιστημῶν μόνον, τοῦτο δ’ ἐστὶ τὸ οἰκεῖον τέλοσ· ἀμφότερα, πρότερον οὐκ ὤν, ὃ δὲ μὴ ἀεὶ ὂν ἔστιν, ἐγένετο τοῦτο, ὥσθ’ ἅμα μουσικὸσ ἐγένετο καὶ γραμματικόσ, τοῦτο δὲ οὐδεμία ζητεῖ τῶν ὁμολογουμένωσ οὐσῶν ἐπιστημῶν πλὴν ἡ σοφιστική·

περὶ τὸ συμβεβηκὸσ γὰρ αὕτη μόνη πραγματεύεται, διὸ Πλάτων οὐ κακῶσ εἴρηκε φήσασ τὸν σοφιστὴν περὶ τὸ μὴ ὂν διατρίβειν·

ὅτι δ’ οὐδ’ ἐνδεχόμενόν ἐστιν εἶναι τοῦ συμβεβηκότοσ ἐπιστήμην, φανερὸν ἔσται πειραθεῖσιν ἰδεῖν τί ποτ’ ἐστὶ τὸ συμβεβηκόσ.

πᾶν δή φαμεν εἶναι τὸ μὲν ἀεὶ καὶ ἐξ ἀνάγκησ ἀνάγκησ δ’ οὐ τῆσ κατὰ τὸ βίαιον λεγομένησ ἀλλ’ ᾗ χρώμεθα ἐν τοῖσ κατὰ τὰσ ἀποδείξεισ, τὸ δ’ ὡσ ἐπὶ τὸ πολύ, τὸ δ’ οὔθ’ ὡσ ἐπὶ τὸ πολὺ οὔτ’ ἀεὶ καὶ ἐξ ἀνάγκησ ἀλλ’ ὅπωσ ἔτυχεν· οἱο͂ν ἐπὶ κυνὶ γένοιτ’ ἂν ψῦχοσ, ἀλλὰ τοῦτ’ οὔτ’ ὡσ ἀεὶ καὶ ἐξ ἀνάγκησ οὔθ’ ὡσ ἐπὶ τὸ πολὺ γίγνεται, συμβαίη δέ ποτ’ ἄν.

ἔστι δὴ τὸ συμβεβηκὸσ ὃ γίγνεται μέν, οὐκ ἀεὶ δ’ οὐδ’ ἐξ ἀνάγκησ οὐδ’ ὡσ ἐπὶ τὸ πολύ.

τί μὲν οὖν ἐστὶ τὸ συμβεβηκόσ, εἴρηται, διότι δ’ οὐκ ἔστιν ἐπιστήμη τοῦ τοιούτου, δῆλον· ἐπιστήμη μὲν γὰρ πᾶσα τοῦ ἀεὶ ὄντοσ ἢ ὡσ ἐπὶ τὸ πολύ, τὸ δὲ συμβεβηκὸσ ἐν οὐδετέρῳ τούτων ἐστίν. ὅτι δὲ τοῦ κατὰ συμβεβηκὸσ ὄντοσ οὐκ εἰσὶν αἰτίαι καὶ ἀρχαὶ τοιαῦται οἱαῖ́περ τοῦ καθ’ αὑτὸ ὄντοσ, δῆλον· ἔσται γὰρ ἅπαντ’ ἐξ ἀνάγκησ.

εἰ γὰρ τόδε μὲν ἔστι τοῦδε ὄντοσ τόδε δὲ τοῦδε, τοῦτο δὲ μὴ ὅπωσ ἔτυχεν ἀλλ’ ἐξ ἀνάγκησ, ἐξ ἀνάγκησ ἔσται καὶ οὗ τοῦτ’ ἦν αἴτιον ἑώσ τοῦ τελευταίου λεγομένου αἰτιατοῦ τοῦτο δ’ ἦν κατὰ συμβεβηκόσ, ὥστ’ ἐξ ἀνάγκησ ἅπαντ’ ἔσται, καὶ τὸ ὁποτέρωσ ἔτυχε καὶ τὸ ἐνδέχεσθαι καὶ γενέσθαι καὶ μὴ παντελῶσ ἐκ τῶν γιγνομένων ἀναιρεῖται. κἂν μὴ ὂν δὲ ἀλλὰ γιγνόμενον τὸ αἴτιον ὑποτεθῇ, ταὐτὰ συμβήσεται·

πᾶν γὰρ ἐξ ἀνάγκησ γενήσεται.

ἡ γὰρ αὔριον ἔκλειψισ γενήσεται ἂν τόδε γένηται, τοῦτο δ’ ἐὰν ἕτερόν τι, καὶ τοῦτ’ ἂν ἄλλο· καὶ τοῦτον δὴ τὸν τρόπον ἀπὸ πεπερασμένου χρόνου τοῦ ἀπὸ τοῦ νῦν μέχρι αὔριον ἀφαιρουμένου χρόνου ἥξει ποτὲ εἰσ τὸ ὑπάρχον, ὥστ’ ἐπεὶ τοῦτ’ ἔστιν, ἅπαντ’ ἐξ ἀνάγκησ τὰ μετὰ τοῦτο γενήσεται, ὥστε πάντα ἐξ ἀνάγκησ γίγνεσθαι. τὸ δ’ ὡσ ἀληθὲσ ὂν καὶ κατὰ συμβεβηκὸσ τὸ μέν ἐστιν ἐν συμπλοκῇ διανοίασ καὶ πάθοσ ἐν ταύτῃ διὸ περὶ μὲν τὸ οὕτωσ ὂν οὐ ζητοῦνται αἱ ἀρχαί, περὶ δὲ τὸ ἔξω ὂν καὶ χωριστόν·

τὸ δ’ οὐκ ἀναγκαῖον ἀλλ’ ἀόριστον, λέγω δὲ τὸ κατὰ συμβεβηκόσ· τοῦ τοιούτου δ’ ἄτακτα καὶ ἄπειρα τὰ αἴτια.

τὸ δὲ ἕνεκά του ἐν τοῖσ φύσει γιγνομένοισ ἢ ἀπὸ διανοίασ ἐστίν, τύχη δέ ἐστιν ὅταν τι τούτων γένηται κατὰ συμβεβηκόσ·

ὥσπερ γὰρ καὶ ὄν ἐστι τὸ μὲν καθ’ αὑτὸ τὸ δὲ κατὰ συμβεβηκόσ, οὕτω καὶ αἴτιον. ἡ τύχη δ’ αἰτία κατὰ συμβεβηκὸσ ἐν τοῖσ κατὰ προαίρεσιν τῶν ἕνεκά του γιγνομένοισ, διὸ περὶ ταὐτὰ τύχη καὶ διάνοια·

προαίρεσισ γὰρ οὐ χωρὶσ διανοίασ. τὰ δ’ αἴτια ἀόριστα ἀφ’ ὧν ἂν γένοιτο τὰ ἀπὸ τύχησ, διὸ ἄδηλοσ ἀνθρωπίνῳ λογισμῷ καὶ αἴτιον κατὰ συμβεβηκόσ, ἁπλῶσ δ’ οὐδενόσ. ἀγαθὴ δὲ τύχη καὶ κακὴ ὅταν ἀγαθὸν ἢ φαῦλον ἀποβῇ· εὐτυχία δὲ καὶ δυστυχία περὶ μέγεθοσ τούτων.

ἐπεὶ δ’ οὐθὲν κατὰ συμβεβηκὸσ πρότερον τῶν καθ’ αὑτό, οὐδ’ ἄρ’ αἴτια·

εἰ ἄρα τύχη ἢ τὸ αὐτόματον αἴτιον τοῦ οὐρανοῦ, πρότερον νοῦσ αἴτιοσ καὶ φύσισ. ἔστι δὲ τὸ μὲν ἐνεργείᾳ μόνον τὸ δὲ δυνάμει τὸ δὲ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ, τὸ μὲν ὂν τὸ δὲ ποσὸν τὸ δὲ τῶν λοιπῶν.

οὐκ ἔστι δέ τισ κίνησισ παρὰ τὰ πράγματα· μεταβάλλει γὰρ ἀεὶ κατὰ τὰσ τοῦ ὄντοσ κατηγορίασ, κοινὸν δ’ ἐπὶ τούτων οὐδέν ἐστιν ὃ οὐδ’ ἐν μιᾷ κατηγορίᾳ. ἕκαστον δὲ διχῶσ ὑπάρχει πᾶσιν οἱο͂ν τὸ τόδε ‐ τὸ μὲν γὰρ μορφὴ αὐτοῦ τὸ δὲ στέρησισ ‐ καὶ κατὰ τὸ ποιὸν τὸ μὲν λευκὸν τὸ δὲ μέλαν, καὶ κατὰ τὸ ποσὸν τὸ μὲν τέλειον τὸ δὲ ἀτελέσ, καὶ κατὰ φορὰν τὸ μὲν ἄνω τὸ δὲ κάτω, ἢ κοῦφον καὶ βαρύ· ὥστε κινήσεωσ καὶ μεταβολῆσ τοσαῦτ’ εἴδη ὅσα τοῦ ὄντοσ.

διῃρημένου δὲ καθ’ ἕκαστον γένοσ τοῦ μὲν δυνάμει τοῦ δ’ ἐντελεχείᾳ, τὴν τοῦ δυνάμει ᾗ τοιοῦτόν ἐστιν ἐνέργειαν λέγω κίνησιν. ὅτι δ’ ἀληθῆ λέγομεν, ἐνθένδε δῆλον·

ὅταν γὰρ τὸ οἰκοδομητόν, ᾗ τοιοῦτον αὐτὸ λέγομεν εἶναι, ἐνεργείᾳ ᾖ, οἰκοδομεῖται, καὶ ἔστι τοῦτο οἰκοδόμησισ· ὁμοίωσ μάθησισ, ἰάτρευσισ, βάδισισ, ἅλσισ, γήρανσισ, ἅδρυνσισ. συμβαίνει δὲ κινεῖσθαι ὅταν ἡ ἐντελέχεια ᾖ αὐτή, καὶ οὔτε πρότερον οὔθ’ ὕστερον.

ἡ δὴ τοῦ δυνάμει ὄντοσ, ὅταν ἐντελεχείᾳ ὂν ἐνεργῇ, οὐχ ᾗ αὐτὸ ἀλλ’ ᾗ κινητόν, κίνησίσ ἐστιν. λέγω δὲ τὸ ᾗ ὧδε. ἔστι γὰρ ὁ χαλκὸσ δυνάμει ἀνδριάσ· ἀλλ’ ὅμωσ οὐχ ἡ τοῦ χαλκοῦ ἐντελέχεια, ᾗ χαλκόσ, κίνησίσ ἐστιν. οὐ γὰρ ταὐτὸν χαλκῷ εἶναι καὶ δυνάμει τινί, ἐπεὶ εἰ ταὐτὸν ἦν ἁπλῶσ κατὰ τὸν λόγον, ἦν ἂν ἡ τοῦ χαλκοῦ ἐντελέχεια κίνησίσ τισ.

οὐκ ἔστι δὲ ταὐτό δῆλον δ’ ἐπὶ τῶν ἐναντίων· ἂν τὸ ὑγιαίνειν καὶ τὸ κάμνειν ταὐτὸν ἦν ‐ τὸ δ’ ὑποκείμενον καὶ ὑγιαῖνον καὶ νοσοῦν, εἴθ’ ὑγρότησ εἴθ’ αἷμα, ταὐτὸ καὶ ἕν.

ἐπεὶ δὲ οὐ τὸ αὐτό, ὥσπερ οὐδὲ χρῶμα ταὐτὸν καὶ ὁρατόν, ἡ τοῦ δυνατοῦ καὶ ᾗ δυνατὸν ἐντελέχεια κίνησίσ ἐστιν. ἡ ἐντελέχεια ᾖ αὐτή, καὶ οὔτε πρότερον οὔθ’ ὕστερον, δῆλον ἐνδέχεται γὰρ ἕκαστον ὁτὲ μὲν ἐνεργεῖν ὁτὲ δὲ μή, οἱο͂ν τὸ οἰκοδομητὸν ᾗ οἰκοδομητόν, καὶ ἡ τοῦ οἰκοδομητοῦ ἐνέργεια ᾗ οἰκοδομητὸν οἰκοδόμησίσ ἐστιν·

ἢ γὰρ τοῦτό ἐστιν, ἡ οἰκοδόμησισ, ἡ ἐνέργεια, ἢ οἰκία·

ἀλλ’ ὅταν οἰκία ᾖ, οὐκέτι οἰκοδομητόν, οἰκοδομεῖται δὲ τὸ οἰκοδομητόν· ἀνάγκη ἄρα οἰκοδόμησιν τὴν ἐνέργειαν εἶναι, ἡ δ’ οἰκοδόμησισ κίνησίσ τισ, ὁ δ’ αὐτὸσ λόγοσ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων κινήσεων·

ὅτι δὲ καλῶσ εἴρηται, δῆλον ἐξ ὧν οἱ ἄλλοι λέγουσι περὶ αὐτῆσ, καὶ ἐκ τοῦ μὴ ῥᾴδιον εἶναι διορίσαι ἄλλωσ αὐτήν. οὔτε γὰρ ἐν ἄλλῳ τισ γένει δύναιτ’ ἂν θεῖναι αὐτήν· δῆλον δ’ ἐξ ὧν λέγουσιν·

οἱ μὲν γὰρ ἑτερότητα καὶ ἀνισότητα καὶ τὸ μὴ ὄν, ὧν οὐδὲν ἀνάγκη κινεῖσθαι, ἀλλ’ οὐδ’ ἡ μεταβολὴ οὔτ’ εἰσ ταῦτα οὔτ’ ἐκ τούτων μᾶλλον ἢ τῶν ἀντικειμένων. αἴτιον δὲ τοῦ εἰσ ταῦτα τιθέναι ὅτι ἀόριστόν τι δοκεῖ εἶναι ἡ κίνησισ, τῆσ δ’ ἑτέρασ συστοιχίασ αἱ ἀρχαὶ διὰ τὸ στερητικαὶ εἶναι ἀόριστοι· οὔτε γὰρ τόδε οὔτε τοιόνδε οὐδεμία αὐτῶν οὔτε τῶν λοιπῶν κατηγοριῶν.

τοῦ δὲ δοκεῖν ἀόριστον εἶναι τὴν κίνησιν αἴτιον ὅτι οὔτ’ εἰσ δύναμιν τῶν ὄντων οὔτ’ εἰσ ἐνέργειαν ἔστι θεῖναι αὐτήν· οὔτε γὰρ τὸ δυνατὸν ποσὸν εἶναι κινεῖται ἐξ ἀνάγκησ, οὔτε τὸ ἐνεργείᾳ ποσόν, ἥ τε κίνησισ ἐνέργεια μὲν εἶναι δοκεῖ τισ, ἀτελὴσ δέ· αἴτιον δ’ ὅτι ἀτελὲσ τὸ δυνατὸν οὗ ἐστὶν ἐνέργεια.

καὶ διὰ τοῦτο χαλεπὸν αὐτὴν λαβεῖν τί ἐστιν· ἢ γὰρ εἰσ στέρησιν ἀνάγκη θεῖναι ἢ εἰσ δύναμιν ἢ εἰσ ἐνέργειαν ἁπλῆν, τούτων δ’ οὐδὲν φαίνεται ἐνδεχόμενον, ὥστε λείπεται τὸ λεχθὲν εἶναι, καὶ ἐνέργειαν καὶ μὴ ἐνέργειαν τὴν εἰρημένην, ἰδεῖν μὲν χαλεπὴν ἐνδεχομένην δ’ εἶναι. καὶ ὅτι ἐστὶν ἡ κίνησισ ἐν τῷ κινητῷ, δῆλον·

ἐντελέχεια γάρ ἐστι τούτου ὑπὸ τοῦ κινητικοῦ. καὶ ἡ τοῦ κινητικοῦ ἐνέργεια οὐκ ἄλλη ἐστίν. δεῖ μὲν γὰρ εἶναι ἐντελέχειαν ἀμφοῖν· κινητικὸν μὲν γάρ ἐστι τῷ δύνασθαι, κινοῦν δὲ τῷ ἐνεργεῖν, ἀλλ’ ἔστιν ἐνεργητικὸν τοῦ κινητοῦ, ὥσθ’ ὁμοίωσ μία ἡ ἀμφοῖν ἐνέργεια ὥσπερ τὸ αὐτὸ διάστημα ἓν πρὸσ δύο καὶ δύο πρὸσ ἕν, καὶ τὸ ἄναντεσ καὶ τὸ κάταντεσ, ἀλλὰ τὸ εἶναι οὐχ ἕν· ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ κινοῦντοσ καὶ κινουμένου.

τὸ δ’ ἄπειρον ἢ τὸ ἀδύνατον διελθεῖν τῷ μὴ πεφυκέναι διιέναι, καθάπερ ἡ φωνὴ ἀόρατοσ, ἢ τὸ διέξοδον ἔχον ἀτελεύτητον, ἢ ὃ μόλισ, ἢ ὃ πεφυκὸσ ἔχειν μὴ ἔχει διέξοδον ἢ πέρασ·

ἔτι προσθέσει ἢ ἀφαιρέσει ἢ ἄμφω. χωριστὸν μὲν δὴ αὐτό τι ὂν οὐχ οἱο͂́ν τ’ εἶναι·

εἰ γὰρ μήτε μέγεθοσ μήτε πλῆθοσ, οὐσία δ’ αὐτὸ τὸ ἄπειρον καὶ μὴ συμβεβηκόσ, ἀδιαίρετον ἔσται τὸ γὰρ διαιρετὸν ἢ μέγεθοσ ἢ πλῆθοσ, εἰ δὲ ἀδιαίρετον, οὐκ ἄπειρον, εἰ μὴ καθάπερ ἡ φωνὴ ἀόρατοσ· ἀλλ’ οὐχ οὕτω λέγουσιν οὐδ’ ἡμεῖσ ζητοῦμεν, ἀλλ’ ὡσ ἀδιέξοδον.

ἔτι πῶσ ἐνδέχεται καθ’ αὑτὸ εἶναι ἄπειρον, εἰ μὴ καὶ ἀριθμὸσ καὶ μέγεθοσ, ὧν πάθοσ τὸ ἄπειρον; ἔτι εἰ κατὰ συμβεβηκόσ, οὐκ ἂν εἰή στοιχεῖον τῶν ὄντων ᾗ ἄπειρον, ὥσπερ οὐδὲ τὸ ἀόρατον τῆσ διαλέκτου, καίτοι ἡ φωνὴ ἀόρατοσ. καὶ ὅτι οὐκ ἔστιν ἐνεργείᾳ εἶναι τὸ ἄπειρον, δῆλον.

ἔσται γὰρ ὁτιοῦν αὐτοῦ ἄπειρον μέροσ τὸ λαμβανόμενον τὸ γὰρ ἀπείρῳ εἶναι καὶ ἄπειρον τὸ αὐτό, εἴπερ οὐσία τὸ ἄπειρον καὶ μὴ καθ’ ὑποκειμένου, ὥστε ἢ ἀδιαίρετον, ἢ εἰσ ἄπειρα διαιρετόν, εἰ μεριστόν· πολλὰ δ’ εἶναι τὸ αὐτὸ ἀδύνατον ἄπειρα ὥσπερ γὰρ ἀέροσ ἀὴρ μέροσ, οὕτωσ ἄπειρον ἀπείρου, εἰ ἔστιν οὐσία καὶ ἀρχή·

ἀμέριστον ἄρα καὶ ἀδιαίρετον. ἀλλὰ ἀδύνατον τὸ ἐντελεχείᾳ ὂν ἄπειρον ποσὸν γὰρ εἶναι ἀνάγκη· κατὰ συμβεβηκὸσ ἄρα ὑπάρχει. οὕτωσ, εἴρηται ὅτι οὐκ ἐνδέχεται εἶναι ἀρχήν, ἀλλ’ ἐκεῖνο ᾧ συμβέβηκε, τὸν ἀέρα ἢ τὸ ἄρτιον.

αὕτη μὲν οὖν ἡ ζήτησισ καθόλου, ὅτι δ’ ἐν τοῖσ αἰσθητοῖσ οὐκ ἔστιν, ἐνθένδε δῆλον·

εἰ γὰρ σώματοσ λόγοσ τὸ ἐπιπέδοισ ὡρισμένον, οὐκ εἰή ἂν ἄπειρον σῶμα οὔτ’ αἰσθητὸν οὔτε νοητόν, οὐδ’ ἀριθμὸσ ὡσ κεχωρισμένοσ καὶ ἄπειροσ· ἀριθμητὸν γὰρ ὁ ἀριθμὸσ ἢ τὸ ἔχον ἀριθμόν.

φυσικῶσ δὲ ἐκ τῶνδε δῆλον· οὔτε γὰρ σύνθετον οἱο͂́ν τ’ εἶναι οὔθ’ ἁπλοῦν. σύνθετον μὲν γὰρ οὐκ ἔσται σῶμα, εἰ πεπέρανται τῷ πλήθει τὰ στοιχεῖα δεῖ γὰρ ἰσάζειν τὰ ἐναντία καὶ μὴ εἶναι ἓν αὐτῶν ἄπειρον· εἰ γὰρ ὁτῳοῦν λείπεται ἡ θατέρου σώματοσ δύναμισ, φθαρήσεται ὑπὸ τοῦ ἀπείρου τὸ πεπερασμένον· ἕκαστον δ’ ἄπειρον εἶναι ἀδύνατον, σῶμα γάρ ἐστι τὸ πάντῃ ἔχον διάστασιν, ἄπειρον δὲ τὸ ἀπεράντωσ διεστηκόσ, ὥστ’ εἰ τὸ ἄπειρον σῶμα, πάντῃ ἔσται ἄπειρον·

οὐδὲ ἓν δὲ καὶ ἁπλοῦν ἐνδέχεται τὸ ἄπειρον εἶναι σῶμα, οὔθ’ ὡσ λέγουσί τινεσ, παρὰ τὰ στοιχεῖα ἐξ οὗ γεννῶσι ταῦτα οὐκ ἔστι γὰρ τοιοῦτο σῶμα παρὰ τὰ στοιχεῖα· ἅπαν γάρ, ἐξ οὗ ἐστί, καὶ διαλύεται εἰσ τοῦτο, οὐ φαίνεται δὲ τοῦτο παρὰ τὰ ἁπλᾶ σώματα, οὐδὲ πῦρ οὐδ’ ἄλλο τῶν στοιχείων οὐθέν·

χωρὶσ γὰρ τοῦ ἄπειρον εἶναί τι αὐτῶν, ἀδύνατον τὸ ἅπαν, κἂν ᾖ πεπερασμένον, ἢ εἶναι ἢ γίγνεσθαι ἕν τι αὐτῶν, ὥσπερ Ἡράκλειτόσ φησιν ἅπαντα γίγνεσθαί ποτε πῦρ.

ὁ δ’ αὐτὸσ λόγοσ καὶ ἐπὶ τοῦ ἑνὸσ ὃ ποιοῦσι παρὰ τὰ στοιχεῖα οἱ φυσικοί· πᾶν γὰρ μεταβάλλει ἐξ ἐναντίου, οἱο͂ν ἐκ θερμοῦ εἰσ ψυχρόν.

ἔτι τὸ αἰσθητὸν σῶμα πού, καὶ ὁ αὐτὸσ τόποσ ὅλου καὶ μορίου, οἱο͂ν τῆσ γῆσ, ὥστ’ εἰ μὲν ὁμοειδέσ, ἀκίνητον ἔσται ἢ ἀεὶ οἰσθήσεται, τοῦτο δὲ ἀδύνατον τί γὰρ μᾶλλον κάτω ἢ ἄνω ἢ ὁπουοῦν;

οἱο͂ν εἰ βῶλοσ εἰή, ποῦ αὕτη κινήσεται ἢ μενεῖ;

ὁ γὰρ τόποσ τοῦ συγγενοῦσ αὐτῇ σώματοσ ἄπειροσ· καθέξει οὖν τὸν ὅλον τόπον; καὶ πῶσ; τίσ οὖν ἡ μονὴ καὶ ἡ κίνησισ; ἢ πανταχοῦ μενεῖ ‐ οὐ κινηθήσεται ἄρα, ἢ πανταχοῦ κινηθήσεται ‐ οὐκ ἄρα στήσεται· εἰ δ’ ἀνόμοιον τὸ πᾶν, ἀνόμοιοι καὶ οἱ τόποι, καὶ πρῶτον μὲν οὐχ ἓν τὸ σῶμα τοῦ παντὸσ ἀλλ’ ἢ τῷ ἅπτεσθαι, εἶτα ἢ πεπερασμένα ταῦτ’ ἔσται ἢ ἄπειρα εἴδει.

πεπερασμένα μὲν οὖν οὐχ οἱο͂́ν τε ἔσται γὰρ τὰ μὲν ἄπειρα τὰ δ’ οὔ, εἰ τὸ πᾶν ἄπειρον, οἱο͂ν πῦρ ἢ ὕδωρ· φθορὰ δὲ τὸ τοιοῦτον τοῖσ ἐναντίοισ·

εἰ δ’ ἄπειρα καὶ ἁπλᾶ, καὶ οἱ τόποι ἄπειροι καὶ ἔσται ἄπειρα στοιχεῖα· εἰ δὲ τοῦτ’ ἀδύνατον καὶ οἱ τόποι πεπερασμένοι, καὶ τὸ πᾶν ἀνάγκη πεπεράνθαι. ὅλωσ δ’ ἀδύνατον ἄπειρον εἶναι σῶμα καὶ τόπον τοῖσ σώμασιν, εἰ πᾶν σῶμα αἰσθητὸν ἢ βάροσ ἔχει ἢ κουφότητα· ἢ γὰρ ἐπὶ τὸ μέσον ἢ ἄνω οἰσθήσεται, ἀδύνατον δὲ τὸ ἄπειρον ἢ πᾶν ἢ τὸ ἥμισυ ὁποτερονοῦν πεπονθέναι·

πῶσ γὰρ διελεῖσ; ἢ πῶσ τοῦ ἀπείρου ἔσται τὸ μὲν κάτω τὸ δ’ ἄνω, ἢ ἔσχατον καὶ μέσον; ἔτι πᾶν σῶμα αἰσθητὸν ἐν τόπῳ, τόπου δὲ εἴδη ἕξ, ἀδύνατον δ’ ἐν τῷ ἀπείρῳ σώματι ταῦτ’ εἶναι. ὅλωσ δ’ εἰ ἀδύνατον τόπον ἄπειρον εἶναι, καὶ σῶμα ἀδύνατον·

τὸ γὰρ ἐν τόπῳ πού, τοῦτο δὲ σημαίνει ἢ ἄνω ἢ κάτω ἢ τῶν λοιπῶν τι, τούτων δ’ ἕκαστον πέρασ τι. λέγεται κατὰ τὸ πρότερον, οἱο͂ν κίνησισ κατὰ τὸ μέγεθοσ ἐφ’ οὗ κινεῖται ἢ ἀλλοιοῦται ἢ αὔξεται, χρόνοσ δὲ διὰ τὴν κίνησιν.

ὡσ τὸ μουσικὸν βαδίζει, τὸ δὲ τῷ τούτου τι μεταβάλλειν ἁπλῶσ λέγεται μεταβάλλειν, οἱο͂ν ὅσα κατὰ μέρη ὑγιάζεται γὰρ τὸ σῶμα, ὅτι ὁ ὀφθαλμόσ, ἔστι δέ τι ὃ καθ’ αὑτὸ πρῶτον κινεῖται, καὶ τοῦτ’ ἔστι τὸ καθ’ αὑτὸ κινητόν.

ἔστι δέ τι καὶ ἐπὶ τοῦ κινοῦντοσ ὡσαύτωσ· κινεῖ γὰρ κατὰ συμβεβηκὸσ τὸ δὲ κατὰ μέροσ τὸ δὲ καθ’ αὑτό·

ἔστι δέ τι τὸ κινοῦν πρῶτον· ἔστι δέ τι τὸ κινούμενον, ἔτι ἐν ᾧ χρόνῳ καὶ ἐξ οὗ καὶ εἰσ ὅ. τὰ δ’ εἴδη καὶ τὰ πάθη καὶ ὁ τόποσ, εἰσ ἃ κινοῦνται τὰ κινούμενα, ἀκίνητά ἐστιν, οἱο͂ν ἐπιστήμη καὶ θερμότησ· ἔστι δ’ οὐχ ἡ θερμότησ κίνησισ ἀλλ’ ἡ θέρμανσισ.

ἡ δὲ μὴ κατὰ συμβεβηκὸσ μεταβολὴ οὐκ ἐν ἅπασιν ὑπάρχει ἀλλ’ ἐν τοῖσ ἐναντίοισ καὶ μεταξὺ καὶ ἐν ἀντιφάσει· τούτου δὲ πίστισ ἐκ τῆσ ἐπαγωγῆσ. μεταβάλλει δὲ τὸ μεταβάλλον ἢ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ ὑποκείμενον, ἢ οὐκ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ οὐχ ὑποκείμενον, ἢ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ οὐχ ὑποκείμενον, ἢ οὐκ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ ὑποκείμενον λέγω δὲ ὑποκείμενον τὸ καταφάσει δηλούμενον, ὥστ’ ἀνάγκη τρεῖσ εἶναι μεταβολάσ· ἡ γὰρ ἐξ οὐχ ὑποκειμένου εἰσ μὴ ὑποκείμενον οὐκ ἔστι μεταβολή·

οὔτε γὰρ ἐναντία οὔτε ἀντίφασίσ ἐστιν, ὅτι οὐκ ἀντίθεσισ.

ἡ μὲν οὖν οὐκ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ ὑποκείμενον κατ’ ἀντίφασιν γένεσίσ ἐστιν, ἡ μὲν ἁπλῶσ ἁπλῆ, ἡ δὲ τινὸσ τίσ· ἡ δ’ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ μὴ ὑποκείμενον φθορά, ἡ μὲν ἁπλῶσ ἁπλῆ, ἡ δὲ τινὸσ τίσ. εἰ δὴ τὸ μὴ ὂν λέγεται πλεοναχῶσ, καὶ μήτε τὸ κατὰ σύνθεσιν ἢ διαίρεσιν ἐνδέχεται κινεῖσθαι μήτε τὸ κατὰ δύναμιν τὸ τῷ ἁπλῶσ ὄντι ἀντικείμενον τὸ γὰρ μὴ λευκὸν ἢ μὴ ἀγαθὸν ὅμωσ ἐνδέχεται κινεῖσθαι κατὰ συμβεβηκόσ, εἰή γὰρ ἂν ἄνθρωποσ τὸ μὴ λευκόν· τὸ δ’ ἁπλῶσ μὴ τόδε οὐδαμῶσ, ἀδύνατον τὸ μὴ ὂν κινεῖσθαι εἰ δὲ τοῦτο, καὶ τὴν γένεσιν κίνησιν εἶναι·

γίγνεται γὰρ τὸ μὴ ὄν·

εἰ γὰρ καὶ ὅτι μάλιστα κατὰ συμβεβηκὸσ γίγνεται, ἀλλ’ ὅμωσ ἀληθὲσ εἰπεῖν ὅτι ὑπάρχει τὸ μὴ ὂν κατὰ τοῦ γιγνομένου ἁπλῶσ· ὁμοίωσ δὲ καὶ τὸ ἠρεμεῖν. ταῦτά τε δὴ συμβαίνει δυσχερῆ, καὶ εἰ πᾶν τὸ κινούμενον ἐν τόπῳ, τὸ δὲ μὴ ὂν οὐκ ἔστιν ἐν τόπῳ· εἰή γὰρ ἂν πού.

οὐδὲ δὴ ἡ φθορὰ κίνησισ· ἐναντίον γὰρ κινήσει κίνησισ ἢ ἠρεμία, φθορὰ δὲ γενέσει. ἐπεὶ δὲ πᾶσα κίνησισ μεταβολή τισ, μεταβολαὶ δὲ τρεῖσ αἱ εἰρημέναι, τούτων δ’ αἱ κατὰ γένεσιν καὶ φθορὰν οὐ κινήσεισ, αὗται δ’ εἰσὶν αἱ κατ’ ἀντίφασιν, ἀνάγκη τὴν ἐξ ὑποκειμένου εἰσ ὑποκείμενον κίνησιν εἶναι μόνην.

τὰ δ’ ὑποκείμενα ἢ ἐναντία ἢ μεταξύ καὶ γὰρ ἡ στέρησισ κείσθω ἐναντίον, καὶ δηλοῦται καταφάσει, οἱο͂ν τὸ γυμνὸν καὶ νωδὸν καὶ μέλαν.

εἰ οὖν αἱ κατηγορίαι διῄρηνται οὐσίᾳ, ποιότητι, τόπῳ, τῷ ποιεῖν ἢ πάσχειν, τῷ πρόσ τι, τῷ ποσῷ, ἀνάγκη τρεῖσ εἶναι κινήσεισ, ποιοῦ ποσοῦ τόπου·

κατ’ οὐσίαν δ’ οὔ, διὰ τὸ μηθὲν εἶναι οὐσίᾳ ἐναντίον, οὐδὲ τοῦ πρόσ τι ἔστι γὰρ θατέρου μεταβάλλοντοσ μὴ ἀληθεύεσθαι θάτερον μηδὲν μεταβάλλον, ὥστε κατὰ συμβεβηκὸσ ἡ κίνησισ αὐτῶν, οὐδὲ ποιοῦντοσ καὶ πάσχοντοσ, ἢ κινοῦντοσ καὶ κινουμένου, ὅτι οὐκ ἔστι κινήσεωσ κίνησισ οὐδὲ γενέσεωσ γένεσισ, οὐδ’ ὅλωσ μεταβολῆσ μεταβολή.

διχῶσ γὰρ ἐνδέχεται κινήσεωσ εἶναι κίνησιν, ἢ ὡσ ὑποκειμένου οἱο͂ν ὁ ἄνθρωποσ κινεῖται ὅτι ἐκ λευκοῦ εἰσ μέλαν μεταβάλλει, ὥστε οὕτω καὶ ἡ κίνησισ ἢ θερμαίνεται ἢ ψύχεται ἢ τόπον ἀλλάττει ἢ αὔξεται· τοῦτο δὲ ἀδύνατον·

οὐ γὰρ τῶν ὑποκειμένων τι ἡ μεταβολή, ἢ τῷ ἕτερόν τι ὑποκείμενον ἐκ μεταβολῆσ μεταβάλλειν εἰσ ἄλλο εἶδοσ, οἱο͂ν ἄνθρωπον ἐκ νόσου εἰσ ὑγίειαν.

ἀλλ’ οὐδὲ τοῦτο δυνατὸν πλὴν κατὰ συμβεβηκόσ. πᾶσα γὰρ κίνησισ ἐξ ἄλλου εἰσ ἄλλο ἐστὶ μεταβολή, καὶ γένεσισ καὶ φθορὰ ὡσαύτωσ· πλὴν αἱ μὲν εἰσ ἀντικείμενα ὡδί, ἡ δ’ ὡδί, ἡ κίνησισ.

ἅμα οὖν μεταβάλλει ἐξ ὑγιείασ εἰσ νόσον, καὶ ἐξ αὐτῆσ ταύτησ τῆσ μεταβολῆσ εἰσ ἄλλην. δῆλον δὴ ὅτι ἂν νοσήσῃ, μεταβεβληκὸσ ἔσται εἰσ ὁποιανοῦν ἐνδέχεται γὰρ ἠρεμεῖν καὶ ἔτι εἰσ μὴ τὴν τυχοῦσαν ἀεί· κἀκείνη ἔκ τινοσ εἴσ τι ἄλλο ἔσται· ὥσθ’ ἡ ἀντικειμένη ἔσται, ὑγίανσισ, ἀλλὰ τῷ συμβεβηκέναι, οἱο͂ν ἐξ ἀναμνήσεωσ εἰσ λήθην μεταβάλλει ὅτι ᾧ ὑπάρχει ἐκεῖνο μεταβάλλει, ὁτὲ μὲν εἰσ ἐπιστήμην ὁτὲ δὲ εἰσ ἄγνοιαν.

ἔτι εἰσ ἄπειρον βαδιεῖται, εἰ ἔσται μεταβολῆσ μεταβολὴ καὶ γενέσεωσ γένεσισ.

ἀνάγκη δὴ καὶ τὴν προτέραν, εἰ ἡ ὑστέρα· οἱο͂ν εἰ ἡ ἁπλῆ γένεσισ ἐγίγνετό ποτε, καὶ τὸ γιγνόμενον ἐγίγνετο·

ὥστε οὔπω ἦν τὸ γιγνόμενον ἁπλῶσ, ἀλλά τι γιγνόμενον ἢ γιγνόμενον ἤδη.

καὶ τοῦτ’ ἐγίγνετό ποτε, ὥστ’ οὐκ ἦν πω τότε γιγνόμενον. ἐπεὶ δὲ τῶν ἀπείρων οὐκ ἔστι τι πρῶτον, οὐκ ἔσται τὸ πρῶτον, ὥστ’ οὐδὲ τὸ ἐχόμενον. οὔτε γίγνεσθαι οὖν οὔτε κινεῖσθαι οἱο͂́ν τε οὔτε μεταβάλλειν οὐδέν.

ἔτι τοῦ αὐτοῦ κίνησισ ἡ ἐναντία καὶ ἠρέμησισ, καὶ γένεσισ καὶ φθορά, ὥστε τὸ γιγνόμενον, ὅταν γένηται γιγνόμενον, τότε φθείρεται· οὔτε γὰρ εὐθὺσ γιγνόμενον οὔθ’ ὕστερον· εἶναι γὰρ δεῖ τὸ φθειρόμενον. ἔτι δεῖ ὕλην ὑπεῖναι τῷ γιγνομένῳ καὶ μεταβάλλοντι.

τίσ οὖν ἔσται ὥσπερ τὸ ἀλλοιωτὸν σῶμα ἢ ψυχή ‐ οὕτω τί τὸ γιγνόμενον κίνησισ ἢ γένεσισ; καὶ ἔτι τί εἰσ ὃ κινοῦνται; δεῖ γὰρ εἶναι τὴν τοῦδε ἐκ τοῦδε εἰσ τόδε κίνησιν ἢ γένεσιν. πῶσ οὖν; οὐ γὰρ ἔσται μάθησισ τῆσ μαθήσεωσ, ὥστ’ οὐδὲ γένεσισ γενέσεωσ. ἐπεὶ δ’ οὔτ’ οὐσίασ οὔτε τοῦ πρόσ τι οὔτε τοῦ ποιεῖν καὶ πάσχειν, λείπεται κατὰ τὸ ποιὸν καὶ ποσὸν καὶ τόπον κίνησιν εἶναι τούτων γὰρ ἑκάστῳ ἐναντίωσισ ἔστιν, λέγω δὲ τὸ ποιὸν οὐ τὸ ἐν τῇ οὐσίᾳ καὶ γὰρ ἡ διαφορὰ ποιόν ἀλλὰ τὸ παθητικόν, καθ’ ὃ λέγεται πάσχειν ἢ ἀπαθὲσ εἶναι.

τὸ δὲ ἀκίνητον τό τε ὅλωσ ἀδύνατον κινηθῆναι καὶ τὸ μόλισ ἐν χρόνῳ πολλῷ ἢ βραδέωσ ἀρχόμενον, καὶ τὸ πεφυκὸσ μὲν κινεῖσθαι καὶ δυνάμενον <μὴ κινούμενον> δὲ ὅτε πέφυκε καὶ οὗ καὶ ὥσ·

ὃ καλῶ ἠρεμεῖν τῶν ἀκινήτων μόνον· ἐναντίον γὰρ ἠρεμία κινήσει, ὥστε στέρησισ ἂν εἰή τοῦ δεκτικοῦ. ἅμα κατὰ τόπον ὅσα ἐν ἑνὶ τόπῳ πρώτῳ, καὶ χωρὶσ ὅσα ἐν ἄλλῳ· ἅπτεσθαι δὲ ὧν τὰ ἄκρα ἅμα·

μεταξὺ δ’ εἰσ ὃ πέφυκε πρότερον ἀφικνεῖσθαι τὸ μεταβάλλον ἢ εἰσ ὃ ἔσχατον μεταβάλλει κατὰ φύσιν τὸ συνεχῶσ μεταβάλλον. ἐναντίον κατὰ τόπον τὸ κατ’ εὐθεῖαν ἀπέχον πλεῖστον·

ἑξῆσ δὲ οὗ μετὰ τὴν ἀρχὴν ὄντοσ, θέσει ἢ εἴδει ἢ ἄλλωσ πωσ ἀφορισθέντοσ, μηθὲν μεταξύ ἐστι τῶν ἐν ταὐτῷ γένει καὶ οὗ ἐφεξῆσ ἐστίν, οἱο͂ν γραμμαὶ γραμμῆσ ἢ μονάδεσ μονάδοσ ἢ οἰκίασ οἰκία ἄλλο δ’ οὐθὲν κωλύει μεταξὺ εἶναι. τὸ γὰρ ἑξῆσ τινὸσ ἐφεξῆσ καὶ ὕστερόν τι·

οὐ γὰρ τὸ ἓν ἑξῆσ τῶν δύο οὐδ’ ἡ νουμηνία τῆσ δευτέρασ. ἐχόμενον δὲ ὃ ἂν ἑξῆσ ὂν ἅπτηται.

ἐπεὶ δὲ πᾶσα μεταβολὴ ἐν τοῖσ ἀντικειμένοισ, ταῦτα δὲ τὰ ἐναντία καὶ ἀντίφασισ, ἀντιφάσεωσ δ’ οὐδὲν ἀνὰ μέσον, δῆλον ὡσ ἐν τοῖσ ἐναντίοισ τὸ μεταξύ. τὸ δὲ συνεχὲσ ὅπερ ἐχόμενόν τι. λέγω δὲ συνεχὲσ ὅταν ταὐτὸ γένηται καὶ ἓν τὸ ἑκατέρου πέρασ οἷσ ἅπτονται καὶ συνέχονται, ὥστε δῆλον ὅτι τὸ συνεχὲσ ἐν τούτοισ ἐξ ὧν ἕν τι πέφυκε γίγνεσθαι κατὰ τὴν σύναψιν.

καὶ ὅτι πρῶτον τὸ ἐφεξῆσ, δῆλον τὸ γὰρ ἐφεξῆσ οὐχ ἅπτεται, τοῦτο δ’ ἐφεξῆσ· καὶ εἰ συνεχέσ, ἅπτεται, εἰ δ’ ἅπτεται, οὔπω συνεχέσ·

ἐν οἷσ δὲ μὴ ἔστιν ἁφή, οὐκ ἔστι σύμφυσισ ἐν τούτοισ· ὥστ’ οὐκ ἔστι στιγμὴ μονάδι ταὐτόν· ταῖσ μὲν γὰρ ὑπάρχει τὸ ἅπτεσθαι, ταῖσ δ’ οὔ, ἀλλὰ τὸ ἐφεξῆσ· καὶ τῶν μὲν μεταξύ τι τῶν δ’ οὔ.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Aristotle, Metaphysics, Book 11

(아리스토텔레스, 형이상학, Book 11)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION