Aristotle, Metaphysics, Book 11

(아리스토텔레스, 형이상학, Book 11)

ὅτι μὲν ἡ σοφία περὶ ἀρχὰσ ἐπιστήμη τίσ ἐστι, δῆλον ἐκ τῶν πρώτων ἐν οἷσ διηπόρηται πρὸσ τὰ ὑπὸ τῶν ἄλλων εἰρημένα περὶ τῶν ἀρχῶν· ἀπορήσειε δ’ ἄν τισ πότερον μίαν ὑπολαβεῖν εἶναι δεῖ τὴν σοφίαν ἐπιστήμην ἢ πολλάσ·

εἰ μὲν γὰρ μίαν, μία γ’ ἐστὶν ἀεὶ τῶν ἐναντίων, αἱ δ’ ἀρχαὶ οὐκ ἐναντίαι· εἰ δὲ μὴ μία, ποίασ δεῖ θεῖναι ταύτασ; ἔτι τὰσ ἀποδεικτικὰσ ἀρχὰσ θεωρῆσαι μιᾶσ ἢ πλειόνων; εἰ μὲν γὰρ μιᾶσ, τί μᾶλλον ταύτησ ἢ ὁποιασοῦν; εἰ δὲ πλειόνων, ποίασ δεῖ ταύτασ τιθέναι;

ἔτι πότερον πασῶν τῶν οὐσιῶν ἢ οὔ; εἰ μὲν γὰρ μὴ πασῶν, ποίων χαλεπὸν ἀποδοῦναι· εἰ δὲ πασῶν μία, ἄδηλον πῶσ ἐνδέχεται πλειόνων τὴν αὐτὴν ἐπιστήμην εἶναι. ἔτι πότερον περὶ τὰσ οὐσίασ μόνον ἢ καὶ τὰ συμβεβηκότα ἀπόδειξίσ ἐστιν; εἰ γὰρ περί γε τὰ συμβεβηκότα ἀπόδειξίσ ἐστιν, περὶ τὰσ οὐσίασ οὐκ ἔστιν·

εἰ δ’ ἑτέρα, τίσ ἑκατέρα καὶ ποτέρα σοφία; ᾗ μὲν γὰρ ἀποδεικτική, σοφία ἡ περὶ τὰ συμβεβηκότα· ᾗ δὲ περὶ τὰ πρῶτα, ἡ τῶν οὐσιῶν. ἀλλ’ οὐδὲ περὶ τὰσ ἐν τοῖσ φυσικοῖσ εἰρημένασ αἰτίασ τὴν ἐπιζητουμένην ἐπιστήμην θετέον· οὔτε γὰρ περὶ τὸ οὗ ἕνεκεν τοιοῦτον γὰρ τὸ ἀγαθόν, τοῦτο δ’ ἐν τοῖσ πρακτοῖσ ὑπάρχει καὶ ταῖσ οὖσιν ἐν κινήσει·

καὶ τοῦτο πρῶτον κινεῖ ‐ τοιοῦτον γὰρ τὸ τέλοσ ‐ τὸ δὲ πρῶτον κινῆσαν οὐκ ἔστιν ἐν τοῖσ ἀκινήτοισ· ὅλωσ δ’ ἀπορίαν ἔχει πότερόν ποτε περὶ τὰσ αἰσθητὰσ οὐσίασ ἐστὶν ἡ ζητουμένη νῦν ἐπιστήμη ἢ οὔ, περὶ δέ τινασ ἑτέρασ. εἰ γὰρ περὶ ἄλλασ, ἢ περὶ τὰ εἴδη εἰή ἂν ἢ περὶ τὰ μαθηματικά.

τὰ μὲν οὖν εἴδη ὅτι οὐκ ἔστι, δῆλον ὅμωσ δὲ ἀπορίαν ἔχει, κἂν εἶναί τισ αὐτὰ θῇ, διὰ τί ποτ’ οὐχ ὥσπερ ἐπὶ τῶν μαθηματικῶν, οὕτωσ ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὧν ἔστιν εἴδη· λέγω δ’ ὅτι τὰ μαθηματικὰ μὲν μεταξύ τε τῶν εἰδῶν τιθέασι καὶ τῶν αἰσθητῶν οἱο͂ν τρίτα τινὰ παρὰ τὰ εἴδη τε καὶ τὰ δεῦρο, τρίτοσ δ’ ἄνθρωποσ οὐκ ἔστιν οὐδ’ ἵπποσ παρ’ αὐτόν τε καὶ τοὺσ καθ’ ἕκαστον·

εἰ δ’ αὖ μὴ ἔστιν ὡσ λέγουσι, περὶ ποῖα θετέον πραγματεύεσθαι τὸν μαθηματικόν; οὐ γὰρ δὴ περὶ τὰ δεῦρο·

τούτων γὰρ οὐθέν ἐστιν οἱο͂ν αἱ μαθηματικαὶ ζητοῦσι τῶν ἐπιστημῶν· οὐδὲ μὴν περὶ τὰ μαθηματικὰ ἡ ζητουμένη νῦν ἐστὶν ἐπιστήμη χωριστὸν γὰρ αὐτῶν οὐθέν· ἀλλ’ οὐδὲ τῶν αἰσθητῶν οὐσιῶν· φθαρταὶ γάρ. ὅλωσ δ’ ἀπορήσειέ τισ ἂν ποίασ ἐστὶν ἐπιστήμησ τὸ διαπορῆσαι περὶ τῆσ τῶν μαθηματικῶν ὕλησ. οὔτε γὰρ τῆσ φυσικῆσ, διὰ τὸ περὶ τὰ ἔχοντα ἐν αὑτοῖσ ἀρχὴν κινήσεωσ καὶ στάσεωσ τὴν τοῦ φυσικοῦ πᾶσαν εἶναι πραγματείαν, οὐδὲ μὴν τῆσ σκοπούσησ περὶ ἀποδείξεώσ τε καὶ ἐπιστήμησ·

περὶ γὰρ αὐτὸ τοῦτο τὸ γένοσ τὴν ζήτησιν ποιεῖται. λείπεται τοίνυν τὴν προκειμένην φιλοσοφίαν περὶ αὐτῶν τὴν σκέψιν ποιεῖσθαι.

διαπορήσειε δ’ ἄν τισ εἰ δεῖ θεῖναι τὴν ζητουμένην ἐπιστήμην περὶ τὰσ ἀρχάσ, τὰ καλούμενα ὑπό τινων στοιχεῖα· ταῦτα δὲ πάντεσ ἐνυπάρχοντα τοῖσ συνθέτοισ τιθέασιν. μᾶλλον δ’ ἂν δόξειε τῶν καθόλου δεῖν εἶναι τὴν ζητουμένην ἐπιστήμην· πᾶσ γὰρ λόγοσ καὶ πᾶσα ἐπιστήμη τῶν καθόλου καὶ οὐ τῶν ἐσχάτων, ὥστ’ εἰή ἂν οὕτω τῶν πρώτων γενῶν.

ταῦτα δὲ γίγνοιτ’ ἂν τό τε ὂν καὶ τὸ ἕν· ταῦτα γὰρ μάλιστ’ ἂν ὑποληφθείη περιέχειν τὰ ὄντα πάντα καὶ μάλιστα ἀρχαῖσ ἐοικέναι διὰ τὸ εἶναι πρῶτα τῇ φύσει· φθαρέντων γὰρ αὐτῶν συναναιρεῖται καὶ τὰ λοιπά·

πᾶν γὰρ ὂν καὶ ἕν. ᾗ δὲ τὰσ διαφορὰσ αὐτῶν ἀνάγκη μετέχειν εἰ θήσει τισ αὐτὰ γένη, διαφορὰ δ’ οὐδεμία τοῦ γένουσ μετέχει, ταύτῃ δ’ οὐκ ἂν δόξειε δεῖν αὐτὰ τιθέναι γένη οὐδ’ ἀρχάσ. ἔτι δ’ εἰ μᾶλλον ἀρχὴ τὸ ἁπλούστερον τοῦ ἧττον τοιούτου, τὰ δ’ ἔσχατα τῶν ἐκ τοῦ γένουσ ἁπλούστερα τῶν γενῶν ἄτομα γάρ, τὰ γένη δ’ εἰσ εἴδη πλείω καὶ διαφέροντα διαιρεῖται, μᾶλλον ἂν ἀρχὴ δόξειεν εἶναι τὰ εἴδη τῶν γενῶν. ᾗ δὲ συναναιρεῖται τοῖσ γένεσι τὰ εἴδη, τὰ γένη ταῖσ ἀρχαῖσ ἐοίκε μᾶλλον· ἀρχὴ γὰρ τὸ συναναιροῦν.

τὰ μὲν οὖν τὴν ἀπορίαν ἔχοντα ταῦτα καὶ τοιαῦτ’ ἐστὶν ἕτερα.

ἔτι πότερον δεῖ τιθέναι τι παρὰ τὰ καθ’ ἕκαστα ἢ οὔ, ἀλλὰ τούτων ἡ ζητουμένη ἐπιστήμη;

ἀλλὰ ταῦτα ἄπειρα· τά γε μὴν παρὰ τὰ καθ’ ἕκαστα γένη ἢ εἴδη ἐστίν, ἀλλ’ οὐδετέρου τούτων ἡ ζητουμένη νῦν ἐπιστήμη.

διότι γὰρ ἀδύνατον τοῦτο, εἴρηται. καὶ γὰρ ὅλωσ ἀπορίαν ἔχει πότερον δεῖ τινὰ ὑπολαβεῖν οὐσίαν εἶναι χωριστὴν παρὰ τὰσ αἰσθητὰσ οὐσίασ καὶ τὰσ δεῦρο, ἢ οὔ, ἀλλὰ ταῦτ’ εἶναι τὰ ὄντα καὶ περὶ ταῦτα τὴν σοφίαν ὑπάρχειν. ζητεῖν μὲν γὰρ ἐοίκαμεν ἄλλην τινά, καὶ τὸ προκείμενον τοῦτ’ ἔστιν ἡμῖν, λέγω δὲ τὸ ἰδεῖν εἴ τι χωριστὸν καθ’ αὑτὸ καὶ μηδενὶ τῶν αἰσθητῶν ὑπάρχον.

ἔτι δ’ εἰ παρὰ τὰσ αἰσθητὰσ οὐσίασ ἔστι τισ ἑτέρα οὐσία, παρὰ ποίασ τῶν αἰσθητῶν δεῖ τιθέναι ταύτην εἶναι; τί γὰρ μᾶλλον παρὰ τοὺσ ἀνθρώπουσ ἢ τοὺσ ἵππουσ ἢ τῶν ἄλλων ζῴων θήσει τισ αὐτὴν ἢ καὶ τῶν ἀψύχων ὅλωσ;

τό γε μὴν ἴσασ ταῖσ αἰσθηταῖσ καὶ φθαρταῖσ οὐσίαισ ἀϊδίουσ ἑτέρασ κατασκευάζειν ἐκτὸσ τῶν εὐλόγων δόξειεν ἂν πίπτειν. εἰ δὲ μὴ χωριστὴ τῶν σωμάτων ἡ ζητουμένη νῦν ἀρχή, τίνα ἄν τισ ἄλλην θείη μᾶλλον τῆσ ὕλησ; αὕτη γε μὴν ἐνεργείᾳ μὲν οὐκ ἔστι, δυνάμει δ’ ἔστιν.

μᾶλλόν τ’ ἂν ἀρχὴ κυριωτέρα ταύτησ δόξειεν εἶναι τὸ εἶδοσ καὶ ἡ μορφή· τοῦτο δὲ φθαρτόν, ὥσθ’ ὅλωσ οὐκ ἔστιν ἀί̈διοσ οὐσία χωριστὴ καὶ καθ’ αὑτήν. ἀλλ’ ἄτοπον· ἐοίκε γὰρ καὶ ζητεῖται σχεδὸν ὑπὸ τῶν χαριεστάτων ὡσ οὖσά τισ ἀρχὴ καὶ οὐσία τοιαύτη· πῶσ γὰρ ἔσται τάξισ μή τινοσ ὄντοσ ἀϊδίου καὶ χωριστοῦ καὶ μένοντοσ;

ἔτι δ’ εἴπερ ἔστι τισ οὐσία καὶ ἀρχὴ τοιαύτη τὴν φύσιν οἱάν νῦν ζητοῦμεν, καὶ αὕτη μία πάντων καὶ ἡ αὐτὴ τῶν ἀϊδίων τε καὶ φθαρτῶν, ἀπορίαν ἔχει διὰ τί ποτε τῆσ αὐτῆσ ἀρχῆσ οὔσησ τὰ μέν ἐστιν ἀί̈δια τῶν ὑπὸ τὴν ἀρχὴν τὰ δ’ οὐκ ἀί̈δια τοῦτο γὰρ ἄτοπον· εἰ δ’ ἄλλη μέν ἐστιν ἀρχὴ τῶν φθαρτῶν ἄλλη δὲ τῶν ἀϊδίων, εἰ μὲν ἀί̈διοσ καὶ ἡ τῶν φθαρτῶν, ὁμοίωσ ἀπορήσομεν διὰ τί γὰρ οὐκ ἀϊδίου τῆσ ἀρχῆσ οὔσησ καὶ τὰ ὑπὸ τὴν ἀρχὴν ἀί̈δια;

· φθαρτῆσ δ’ οὔσησ ἄλλη τισ ἀρχὴ γίγνεται ταύτησ κἀκείνησ ἑτέρα, καὶ τοῦτ’ εἰσ ἄπειρον πρόεισιν. εἰ δ’ αὖ τισ τὰσ δοκούσασ μάλιστ’ ἀρχὰσ ἀκινήτουσ εἶναι, τό τε ὂν καὶ τὸ ἕν, θήσει, πρῶτον μὲν εἰ μὴ τόδε τι καὶ οὐσίαν ἑκάτερον αὐτῶν σημαίνει, πῶσ ἔσονται χωρισταὶ καὶ καθ’ αὑτάσ;

τοιαύτασ δὲ ζητοῦμεν τὰσ ἀϊδίουσ τε καὶ πρώτασ ἀρχάσ.

εἴ γε μὴν τόδε τι καὶ οὐσίαν ἑκάτερον αὐτῶν δηλοῖ, πάντ’ ἐστὶν οὐσίαι τὰ ὄντα· κατὰ πάντων γὰρ τὸ ὂν κατηγορεῖται κατ’ ἐνίων δὲ καὶ τὸ ἕν· οὐσίαν δ’ εἶναι πάντα τὰ ὄντα ψεῦδοσ.

ἔτι δὲ τοῖσ τὴν πρώτην ἀρχὴν τὸ ἓν λέγουσι καὶ τοῦτ’ οὐσίαν, ἐκ δὲ τοῦ ἑνὸσ καὶ τῆσ ὕλησ τὸν ἀριθμὸν γεννῶσι πρῶτον καὶ τοῦτον οὐσίαν φάσκουσιν εἶναι, πῶσ ἐνδέχεται τὸ λεγόμενον ἀληθὲσ εἶναι; τὴν γὰρ δυάδα καὶ τῶν λοιπῶν ἕκαστον ἀριθμῶν τῶν συνθέτων πῶσ ἓν δεῖ νοῆσαι;

περὶ τούτου γὰρ οὔτε λέγουσιν οὐδὲν οὔτε ῥᾴδιον εἰπεῖν. εἴ γε μὴν γραμμὰσ ἢ τὰ τούτων ἐχόμενα λέγω δὲ ἐπιφανείασ τὰσ πρώτασ θήσει τισ ἀρχάσ, ταῦτά γ’ οὐκ εἰσὶν οὐσίαι χωρισταί, τομαὶ δὲ καὶ διαιρέσεισ αἱ μὲν ἐπιφανειῶν αἱ δὲ σωμάτων αἱ δὲ στιγμαὶ γραμμῶν, ἔτι δὲ πέρατα τῶν αὐτῶν τούτων· πάντα δὲ ταῦτα ἐν ἄλλοισ ὑπάρχει καὶ χωριστὸν οὐδέν ἐστιν.

ἔτι πῶσ οὐσίαν ὑπολαβεῖν εἶναι δεῖ τοῦ ἑνὸσ καὶ στιγμῆσ; οὐσίασ μὲν γὰρ πάσησ γένεσισ ἔστι, στιγμῆσ δ’ οὐκ ἔστιν· διαίρεσισ γὰρ ἡ στιγμή. παρέχει δ’ ἀπορίαν καὶ τὸ πᾶσαν μὲν ἐπιστήμην εἶναι τῶν καθόλου καὶ τοῦ τοιουδί, τὴν δ’ οὐσίαν μὴ τῶν καθόλου εἶναι, μᾶλλον δὲ τόδε τι καὶ χωριστόν, ὥστ’ εἰ περὶ τὰσ ἀρχάσ ἐστιν ἐπιστήμη, πῶσ δεῖ τὴν ἀρχὴν ὑπολαβεῖν οὐσίαν εἶναι; ἔτι πότερον ἔστι τι παρὰ τὸ σύνολον ἢ οὔ λέγω δὲ τὴν ὕλην καὶ τὸ μετὰ ταύτησ;

εἰ μὲν γὰρ μή, τά γε ἐν ὕλῃ φθαρτὰ πάντα·

εἰ δ’ ἔστι τι, τὸ εἶδοσ ἂν εἰή καὶ ἡ μορφή· τοῦτ’ οὖν ἐπὶ τίνων ἔστι καὶ ἐπὶ τίνων οὔ, χαλεπὸν ἀφορίσαι· ἐπ’ ἐνίων γὰρ δῆλον οὐκ ὂν χωριστὸν τὸ εἶδοσ, οἱο͂ν οἰκίασ. ἔτι πότερον αἱ ἀρχαὶ εἴδει ἢ ἀριθμῷ αἱ αὐταί; ἕν, πάντ’ ἔσται ταὐτά.

ἐπεὶ δ’ ἐστὶν ἡ τοῦ φιλοσόφου ἐπιστήμη τοῦ ὄντοσ ᾗ ὂν καθόλου καὶ οὐ κατὰ μέροσ, τὸ δ’ ὂν πολλαχῶσ καὶ οὐ καθ’ ἕνα λέγεται τρόπον·

εἰ μὲν οὖν ὁμωνύμωσ κατὰ δὲ κοινὸν μηδέν, οὐκ ἔστιν ὑπὸ μίαν ἐπιστήμην οὐ γὰρ ἓν γένοσ τῶν τοιούτων, εἰ δὲ κατά τι κοινόν, εἰή ἂν ὑπὸ μίαν ἐπιστήμην. ἐοίκε δὴ τὸν εἰρημένον λέγεσθαι τρόπον καθάπερ τό τε ἰατρικὸν καὶ ὑγιεινόν·

καὶ γὰρ τούτων ἑκάτερον πολλαχῶσ λέγομεν. λέγεται δὲ τοῦτον τὸν τρόπον ἕκαστον τῷ τὸ μὲν πρὸσ τὴν ἰατρικὴν ἐπιστήμην ἀνάγεσθαί πωσ τὸ δὲ πρὸσ ὑγίειαν τὸ δ’ ἄλλωσ, πρὸσ ταὐτὸ δ’ ἕκαστον.

ἰατρικὸσ γὰρ λόγοσ καὶ μαχαίριον λέγεται τῷ τὸ μὲν ἀπὸ τῆσ ἰατρικῆσ ἐπιστήμησ εἶναι τὸ δὲ ταύτῃ χρήσιμον. ὁμοίωσ δὲ καὶ ὑγιεινόν·

τὸ μὲν γὰρ ὅτι σημαντικὸν ὑγιείασ τὸ δ’ ὅτι ποιητικόν. ὁ δ’ αὐτὸσ τρόποσ καὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν. τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ τὸ ὂν ἅπαν λέγεται· εἶναι λέγεται ἕκαστον αὐτῶν ὄν.

ἐπεὶ δὲ παντὸσ τοῦ ὄντοσ πρὸσ ἕν τι καὶ κοινὸν ἡ ἀναγωγὴ γίγνεται, καὶ τῶν ἐναντιώσεων ἑκάστη πρὸσ τὰσ πρώτασ διαφορὰσ καὶ ἐναντιώσεισ ἀναχθήσεται τοῦ ὄντοσ, εἴτε πλῆθοσ καὶ ἓν εἴθ’ ὁμοιότησ καὶ ἀνομοιότησ αἱ πρῶται τοῦ ὄντοσ εἰσὶ διαφοραί, εἴτ’ ἄλλαι τινέσ· ἔστωσαν γὰρ αὗται τεθεωρημέναι.

διαφέρει δ’ οὐδὲν τὴν τοῦ ὄντοσ ἀναγωγὴν πρὸσ τὸ ὂν ἢ πρὸσ τὸ ἓν γίγνεσθαι. καὶ γὰρ εἰ μὴ ταὐτὸν ἄλλο δ’ ἐστίν, ἀντιστρέφει γε· τό τε γὰρ ἓν καὶ ὄν πωσ, τό τε ὂν ἕν. ἐπεὶ δ’ ἐστὶ τὰ ἐναντία πάντα τῆσ αὐτῆσ καὶ μιᾶσ ἐπιστήμησ θεωρῆσαι, λέγεται δ’ ἕκαστον αὐτῶν κατὰ στέρησιν ‐ καίτοι γ’ ἔνια ἀπορήσειέ τισ ἂν πῶσ λέγεται κατὰ στέρησιν, ὧν ἔστιν ἀνὰ μέσον τι, καθάπερ ἀδίκου καὶ δικαίου ‐ περὶ πάντα δὴ τὰ τοιαῦτα τὴν στέρησιν δεῖ τιθέναι μὴ τοῦ ὅλου λόγου, τοῦ τελευταίου δὲ εἴδουσ·

οἱο͂ν εἰ ἔστιν ὁ δίκαιοσ καθ’ ἕξιν τινὰ πειθαρχικὸσ τοῖσ νόμοισ, οὐ πάντωσ ὁ ἄδικοσ ἔσται τοῦ ὅλου στερούμενοσ λόγου, περὶ δὲ τὸ πείθεσθαι τοῖσ νόμοισ ἐκλείπων πῃ, καὶ ταύτῃ ἡ στέρησισ ὑπάρξει αὐτῷ·

τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.

τῶν δὲ τὰσ συμμετρίασ καὶ ἀσυμμετρίασ, τῶν δὲ τοὺσ λόγουσ, ἀλλ’ ὅμωσ μίαν πάντων καὶ τὴν αὐτὴν τίθεμεν ἐπιστήμην τὴν γεωμετρικήν, τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον ἔχει καὶ περὶ τὸ ὄν.

τὰ γὰρ τούτῳ συμβεβηκότα καθ’ ὅσον ἐστὶν ὄν, καὶ τὰσ ἐναντιώσεισ αὐτοῦ ᾗ ὄν, οὐκ ἄλλησ ἐπιστήμησ ἢ φιλοσοφίασ θεωρῆσαι. τῇ φυσικῇ μὲν γὰρ οὐχ ᾗ ὄντα, μᾶλλον δ’ ᾗ κινήσεωσ μετέχει, τὴν θεωρίαν τισ ἀπονείμειεν ἄν·

ἥ γε μὴν διαλεκτικὴ καὶ ἡ σοφιστικὴ τῶν συμβεβηκότων μέν εἰσι τοῖσ οὖσιν, οὐχ ᾗ δ’ ὄντα οὐδὲ περὶ τὸ ὂν αὐτὸ καθ’ ὅσον ὄν ἐστιν· ὥστε λείπεται τὸν φιλοσόφον, καθ’ ὅσον ὄντ’ ἐστίν, εἶναι περὶ τὰ λεχθέντα θεωρητικόν.

ὑπὸ μίαν ἐπιστήμην εἶναι, διαλύοιτ’ ἂν ἡ κατ’ ἀρχὰσ ἀπορία λεχθεῖσα, λέγω δ’ ἐν ᾗ διηπορεῖτο πῶσ ἔσται πολλῶν καὶ διαφόρων ὄντων τῷ γένει μία τισ ἐπιστήμη.

ἐπεὶ δὲ καὶ ὁ μαθηματικὸσ χρῆται τοῖσ κοινοῖσ ἰδίωσ, καὶ τὰσ τούτων ἀρχὰσ ἂν εἰή θεωρῆσαι τῆσ πρώτησ φιλοσοφίασ.

ἀπὸ τῶν ἴσων ἴσων ἀφαιρεθέντων ἴσα τὰ λειπόμενα, κοινὸν μέν ἐστιν ἐπὶ πάντων τῶν ποσῶν, ἡ μαθηματικὴ δ’ ἀπολαβοῦσα περί τι μέροσ τῆσ οἰκείασ ὕλησ ποιεῖται τὴν θεωρίαν, οἱο͂ν περὶ γραμμὰσ ἢ γωνίασ ἢ ἀριθμοὺσ ἢ τῶν λοιπῶν τι ποσῶν, οὐχ ᾗ δ’ ὄντα ἀλλ’ ᾗ συνεχὲσ αὐτῶν ἕκαστον ἐφ’ ἓν ἢ δύο ἢ τρία·

ἡ δὲ φιλοσοφία περὶ τῶν ἐν μέρει μέν, ᾗ τούτων ἑκάστῳ τι συμβέβηκεν, οὐ σκοπεῖ, περὶ τὸ ὂν δέ, ᾗ ὂν τῶν τοιούτων ἕκαστον, θεωρεῖ.

τὸν αὐτὸν δ’ ἔχει τρόπον καὶ περὶ τὴν φυσικὴν ἐπιστήμην τῇ μαθηματικῇ· τὰ συμβεβηκότα γὰρ ἡ φυσικὴ καὶ τὰσ ἀρχὰσ θεωρεῖ τὰσ τῶν ὄντων ᾗ κινούμενα καὶ οὐχ ᾗ ὄντα τὴν δὲ πρώτην εἰρήκαμεν ἐπιστήμην τούτων εἶναι καθ’ ὅσον ὄντα τὰ ὑποκείμενά ἐστιν, ἀλλ’ οὐχ ᾗ ἕτερόν τι· διὸ καὶ ταύτην καὶ τὴν μαθηματικὴν ἐπιστήμην μέρη τῆσ σοφίασ εἶναι θετέον.

τοὐναντίον δὲ ἀναγκαῖον ἀεὶ ποιεῖν, λέγω δὲ ἀληθεύειν, οἱο͂ν ὅτι οὐκ ἐνδέχεται τὸ αὐτὸ καθ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν χρόνον εἶναι καὶ μὴ εἶναι, καὶ τἆλλα τὰ τοῦτον αὑτοῖσ ἀντικείμενα τὸν τρόπον.

καὶ περὶ τῶν τοιούτων ἁπλῶσ μὲν οὐκ ἔστιν ἀπόδειξισ, πρὸσ τόνδε δὲ ἔστιν·

οὐ γὰρ ἔστιν ἐκ πιστοτέρασ ἀρχῆσ αὐτοῦ τούτου ποιήσασθαι συλλογισμόν, δεῖ δέ γ’ εἴπερ ἔσται τὸ ἁπλῶσ ἀποδεδεῖχθαι. πρὸσ δὲ τὸν λέγοντα τὰσ ἀντικειμένασ φάσεισ τῷ δεικνύντι διότι ψεῦδοσ ληπτέον τι τοιοῦτον ὃ ταὐτὸ μὲν ἔσται τῷ μὴ ἐνδέχεσθαι ταὐτὸ εἶναι καὶ μὴ εἶναι καθ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν χρόνον, μὴ δόξει δ’ εἶναι ταὐτόν·

οὕτω γὰρ μόνωσ ἂν ἀποδειχθείη πρὸσ τὸν φάσκοντα ἐνδέχεσθαι τὰσ ἀντικειμένασ φάσεισ ἀληθεύεσθαι κατὰ τοῦ αὐτοῦ. τοὺσ δὴ μέλλοντασ ἀλλήλοισ λόγου κοινωνήσειν δεῖ τι συνιέναι αὑτῶν· μὴ γιγνομένου γὰρ τούτου πῶσ ἔσται κοινωνία τούτοισ πρὸσ ἀλλήλουσ λόγου;

δεῖ τοίνυν τῶν ὀνομάτων ἕκαστον εἶναι γνώριμον καὶ δηλοῦν τι, καὶ μὴ πολλά, μόνον δὲ ἕν· ἂν δὲ πλείονα σημαίνῃ, φανερὸν ποιεῖν ἐφ’ ὃ φέρει τοὔνομα τούτων.

ὁ δὴ λέγων εἶναι τοῦτο καὶ μὴ εἶναι, τοῦτο ὅ φησιν οὔ φησιν, ὥσθ’ ὃ σημαίνει τοὔνομα τοῦτ’ οὔ φησι σημαίνειν· τοῦτο δ’ ἀδύνατον. ὥστ’ εἴπερ σημαίνει τι τὸ εἶναι τόδε, τὴν ἀντίφασιν ἀδύνατον ἀληθεύειν. ἔτι δ’ εἴ τι σημαίνει τοὔνομα καὶ τοῦτ’ ἀληθεύεται, δεῖ τοῦτ’ ἐξ ἀνάγκησ εἶναι· τὸ δ’ ἐξ ἀνάγκησ ὂν οὐκ ἐνδέχεταί ποτε μὴ εἶναι·

τὰσ ἀντικειμένασ ἄρα οὐκ ἐνδέχεται φάσεισ καὶ ἀποφάσεισ ἀληθεύειν κατὰ τοῦ αὐτοῦ. ἔτι δ’ εἰ μηθὲν μᾶλλον ἡ φάσισ ἢ ἡ ἀπόφασισ ἀληθεύεται, ὁ λέγων ἄνθρωπον ἢ οὐκ ἄνθρωπον οὐθὲν μᾶλλον ἀληθεύσει· δόξειε δὲ κἂν οὐχ ἵππον εἶναι φάσκων τὸν ἄνθρωπον ἢ μᾶλλον ἢ οὐχ ἧττον ἀληθεύειν ἢ οὐκ ἄνθρωπον, ὥστε καὶ ἵππον φάσκων εἶναι τὸν αὐτὸν ἀληθεύσει τὰσ γὰρ ἀντικειμένασ ὁμοίωσ ἦν ἀληθεύειν·

ἢ τῶν ἄλλων τι ζῴων.

ἀπόδειξισ μὲν οὖν οὐδεμία τούτων ἐστὶν ἁπλῶσ, πρὸσ μέντοι τὸν ταῦτα τιθέμενον ἀπόδειξισ.

ταχέωσ δ’ ἄν τισ καὶ αὐτὸν τὸν Ἡράκλειτον τοῦτον ἐρωτῶν τὸν τρόπον ἠνάγκασεν ὁμολογεῖν μηδέποτε τὰσ ἀντικειμένασ φάσεισ δυνατὸν εἶναι κατὰ τῶν αὐτῶν ἀληθεύεσθαι· νῦν δ’ οὐ συνιεὶσ ἑαυτοῦ τί ποτε λέγει, ταύτην ἔλαβε τὴν δόξαν. ὅλωσ δ’ εἰ τὸ λεγόμενον ὑπ’ αὐτοῦ ἐστὶν ἀληθέσ, οὐδ’ ἂν αὐτὸ τοῦτο εἰή ἀληθέσ, λέγω δὲ τὸ ἐνδέχεσθαι τὸ αὐτὸ καθ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν χρόνον εἶναί τε καὶ μὴ εἶναι·

καθάπερ γὰρ καὶ διῃρημένων αὐτῶν οὐδὲν μᾶλλον ἡ κατάφασισ ἢ ἡ ἀπόφασισ ἀληθεύεται, τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ τοῦ συναμφοτέρου καὶ τοῦ συμπεπλεγμένου καθάπερ μιᾶσ τινὸσ καταφάσεωσ οὔσησ οὐθὲν μᾶλλον <ἢ> ἡ ἀπόφασισ ἢ τὸ ὅλον ὡσ ἐν καταφάσει τιθέμενον ἀληθεύσεται.

ἔτι δ’ εἰ μηθὲν ἔστιν ἀληθῶσ καταφῆσαι, κἂν αὐτὸ τοῦτο ψεῦδοσ εἰή τὸ φάναι μηδεμίαν ἀληθῆ κατάφασιν ὑπάρχειν.

λεγόμενον ὑπὸ τῶν τὰ τοιαῦτα ἐνισταμένων καὶ παντελῶσ ἀναιρούντων τὸ διαλέγεσθαι.

παραπλήσιον δὲ τοῖσ εἰρημένοισ ἐστὶ καὶ τὸ λεχθὲν ὑπὸ τοῦ Πρωταγόρου·

καὶ γὰρ ἐκεῖνοσ ἔφη πάντων εἶναι χρημάτων μέτρον ἄνθρωπον, οὐδὲν ἕτερον λέγων ἢ τὸ δοκοῦν ἑκάστῳ τοῦτο καὶ εἶναι παγίωσ· τούτου δὲ γιγνομένου τὸ αὐτὸ συμβαίνει καὶ εἶναι καὶ μὴ εἶναι, καὶ κακὸν καὶ ἀγαθὸν εἶναι, καὶ τἆλλα τὰ κατὰ τὰσ ἀντικειμένασ λεγόμενα φάσεισ, διὰ τὸ πολλάκισ τοισδὶ μὲν φαίνεσθαι τόδε εἶναι καλὸν τοισδὶ δὲ τοὐναντίον, μέτρον δ’ εἶναι τὸ φαινόμενον ἑκάστῳ.

λύοιτο δ’ ἂν αὕτη ἡ ἀπορία θεωρήσασι πόθεν ἐλήλυθεν ἡ ἀρχὴ τῆσ ὑπολήψεωσ ταύτησ·

ἐοίκε γὰρ ἐνίοισ μὲν ἐκ τῆσ τῶν φυσιολόγων δόξησ γεγενῆσθαι, τοῖσ δ’ ἐκ τοῦ μὴ ταὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ἅπαντασ γιγνώσκειν ἀλλὰ τοῖσδε μὲν ἡδὺ τόδε φαίνεσθαι τοῖσδε δὲ τοὐναντίον.

τὸ γὰρ μηδὲν ἐκ μὴ ὄντοσ γίγνεσθαι, πᾶν δ’ ἐξ ὄντοσ, σχεδὸν ἁπάντων ἐστὶ κοινὸν δόγμα τῶν περὶ φύσεωσ· ἐπεὶ οὖν οὐ λευκὸν γίγνεται λευκοῦ τελέωσ ὄντοσ καὶ οὐδαμῇ μὴ λευκοῦ νῦν δὲ γεγενημένον μὴ λευκόν, γίγνοιτ’ ἂν ἐκ μὴ ὄντοσ λευκοῦ τὸ γιγνόμενον μὴ λευκόν·

ὥστε ἐκ μὴ ὄντοσ γίγνοιτ’ ἂν κατ’ ἐκείνουσ, εἰ μὴ ὑπῆρχε λευκὸν τὸ αὐτὸ καὶ μὴ λευκόν. οὐ χαλεπὸν δὲ διαλύειν τὴν ἀπορίαν ταύτην· εἴρηται γὰρ ἐν τοῖσ φυσικοῖσ πῶσ ἐκ τοῦ μὴ ὄντοσ γίγνεται τὰ γιγνόμενα καὶ πῶσ ἐξ ὄντοσ.

τό γε μὴν ὁμοίωσ προσέχειν ταῖσ δόξαισ καὶ ταῖσ φαντασίαισ τῶν πρὸσ αὑτοὺσ διαμφισβητούντων εὐήθεσ· δῆλον γὰρ ὅτι τοὺσ ἑτέρουσ αὐτῶν ἀνάγκη διεψεῦσθαι. φανερὸν δὲ τοῦτ’ ἐκ τῶν γιγνομένων κατὰ τὴν αἴσθησιν·

μὴ διεφθαρμένων καὶ λελωβημένων τῶν ἑτέρων τὸ αἰσθητήριον καὶ κριτήριον τῶν λεχθέντων χυμῶν.

τούτου δ’ ὄντοσ τοιούτου τοὺσ ἑτέρουσ μὲν ὑποληπτέον μέτρον εἶναι τοὺσ δ’ ἄλλουσ οὐχ ὑποληπτέον. ὁμοίωσ δὲ τοῦτο λέγω καὶ ἐπὶ ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ, καὶ καλοῦ καὶ αἰσχροῦ, καὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων.

οὐδὲν γὰρ διαφέρει τοῦτ’ ἀξιοῦν ἢ τὰ φαινόμενα τοῖσ ὑπὸ τὴν ὄψιν ὑποβάλλουσι τὸν δάκτυλον καὶ ποιοῦσιν ἐκ τοῦ ἑνὸσ φαίνεσθαι δύο, δύο δεῖν εἶναι διὰ τὸ φαίνεσθαι τοσαῦτα, καὶ πάλιν ἕν· τοῖσ γὰρ μὴ κινοῦσι τὴν ὄψιν ἓν φαίνεται τὸ ἕν.

ὅλωσ δὲ ἄτοπον ἐκ τοῦ φαίνεσθαι τὰ δεῦρο μεταβάλλοντα καὶ μηδέποτε διαμένοντα ἐν τοῖσ αὐτοῖσ, ἐκ τούτου περὶ τῆσ ἀληθείασ τὴν κρίσιν ποιεῖσθαι· δεῖ γὰρ ἐκ τῶν ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ἐχόντων καὶ μηδεμίαν μεταβολὴν ποιουμένων τἀληθὲσ θηρεύειν, τοιαῦτα δ’ ἐστὶ τὰ κατὰ τὸν κόσμον· ταῦτα γὰρ οὐχ ὁτὲ μὲν τοιαδὶ πάλιν δ’ ἀλλοῖα φαίνεται, ταὐτὰ δ’ ἀεὶ καὶ μεταβολῆσ οὐδεμιᾶσ κοινωνοῦντα.

ἔτι δ’ εἰ κίνησισ ἔστι, καὶ κινούμενόν τι, κινεῖται δὲ πᾶν ἔκ τινοσ καὶ εἴσ τι· δεῖ ἄρα τὸ κινούμενον εἶναι ἐν ἐκείνῳ ἐξ οὗ κινήσεται καὶ οὐκ εἶναι ἐν αὐτῷ, καὶ εἰσ τοδὶ κινεῖσθαι καὶ γίγνεσθαι ἐν τούτῳ, τὸ δὲ κατὰ τὴν ἀντίφασιν μὴ συναληθεύεσθαι κατ’ αὐτούσ. καὶ εἰ κατὰ τὸ ποσὸν συνεχῶσ τὰ δεῦρο ῥεῖ καὶ κινεῖται, καί τισ τοῦτο θείη καίπερ οὐκ ἀληθὲσ ὄν, διὰ τί κατὰ τὸ ποιὸν οὐ μενεῖ; φαίνονται γὰρ οὐχ ἥκιστα τὰ κατὰ τὰσ ἀντιφάσεισ ταὐτοῦ κατηγορεῖν ἐκ τοῦ τὸ ποσὸν ὑπειληφέναι μὴ μένειν ἐπὶ τῶν σωμάτων, διὸ καὶ εἶναι τετράπηχυ τὸ αὐτὸ καὶ οὐκ εἶναι.

ἡ δ’ οὐσία κατὰ τὸ ποιόν, τοῦτο δὲ τῆσ ὡρισμένησ φύσεωσ, τὸ δὲ ποσὸν τῆσ ἀορίστου.

ἔτι διὰ τί προστάττοντοσ τοῦ ἰατροῦ τοδὶ τὸ σιτίον προσενέγκασθαι προσφέρονται; τί γὰρ μᾶλλον τοῦτο ἄρτοσ ἐστὶν ἢ οὐκ ἔστιν;

ὥστ’ οὐθὲν ἂν διέχοι φαγεῖν ἢ μὴ φαγεῖν· νῦν δ’ ὡσ ἀληθεύοντεσ περὶ αὐτὸ καὶ ὄντοσ τοῦ προσταχθέντοσ σιτίου τούτου προσφέρονται τοῦτο· καὶ ῥεουσῶν.

καὶ γὰρ τούτοισ διὰ τὸ μὴ ὁμοίωσ διακεῖσθαι τὴν ἕξιν καὶ ὅθ’ ὑγίαινον, οὐχ ὅμοια φαίνεται τὰ κατὰ τὰσ αἰσθήσεισ, αὐτὰ μὲν οὐδεμιᾶσ διά γε τοῦτο μεταβολῆσ κοινωνοῦντα τὰ αἰσθητά, αἰσθήματα δ’ ἕτερα ποιοῦντα τοῖσ κάμνουσι καὶ μὴ τὰ αὐτά·

τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον ἔχειν καὶ τῆσ εἰρημένησ μεταβολῆσ γιγνομένησ ἴσωσ ἀναγκαῖόν ἐστιν;

εἰ δὲ μὴ μεταβάλλομεν ἀλλ’ οἱ αὐτοὶ διατελοῦμεν ὄντεσ, εἰή ἄν τι μένον. πρὸσ μὲν οὖν τοὺσ ἐκ λόγου τὰσ εἰρημένασ ἀπορίασ ἔχοντασ οὐ ῥᾴδιον διαλῦσαι μὴ τιθέντων τι καὶ τούτου μηκέτι λόγον ἀπαιτούντων·

οὕτω γὰρ πᾶσ λόγοσ καὶ πᾶσα ἀπόδειξισ γίγνεται·

μηθὲν γὰρ τιθέντεσ ἀναιροῦσι τὸ διαλέγεσθαι καὶ ὅλωσ λόγον, ὥστε πρὸσ μὲν τοὺσ τοιούτουσ οὐκ ἔστι λόγοσ, πρὸσ δὲ τοὺσ διαποροῦντασ ἐκ τῶν παραδεδομένων ἀποριῶν ῥᾴδιον ἀπαντᾶν καὶ διαλύειν τὰ ποιοῦντα τὴν ἀπορίαν ἐν αὐτοῖσ· δῆλον δ’ ἐκ τῶν εἰρημένων.

ὥστε φανερὸν ἐκ τούτων.

ὅτι οὐκ ἐνδέχεται τὰσ ἀντικειμένασ φάσεισ περὶ τοῦ αὐτοῦ καθ’ ἕνα χρόνον ἀληθεύειν, οὐδὲ τὰ ἐναντία, διὰ τὸ λέγεσθαι κατὰ στέρησιν πᾶσαν ἐναντιότητα· δῆλον δὲ τοῦτ’ ἐπ’ ἀρχὴν τοὺσ λόγουσ ἀναλύουσι τοὺσ τῶν ἐναντίων. ὁμοίωσ δ’ οὐδὲ τῶν ἀνὰ μέσον οὐδὲν οἱο͂́ν τε κατηγορεῖσθαι καθ’ ἑνὸσ καὶ τοῦ αὐτοῦ· λευκοῦ γὰρ ὄντοσ τοῦ ὑποκειμένου λέγοντεσ αὐτὸ εἶναι οὔτε μέλαν οὔτε λευκὸν ψευσόμεθα·

συμβαίνει γὰρ εἶναι λευκὸν αὐτὸ καὶ μὴ εἶναι· θάτερον γὰρ τῶν συμπεπλεγμένων ἀληθεύσεται κατ’ αὐτοῦ, τοῦτο δ’ ἐστὶν ἀντίφασισ τοῦ λευκοῦ. οὔτε δὴ καθ’ Ἡράκλειτον ἐνδέχεται λέγοντασ ἀληθεύειν, οὔτε κατ’ Ἀναξαγόραν· εἰ δὲ μή, συμβήσεται τἀναντία τοῦ αὐτοῦ κατηγορεῖν·

ὅταν γὰρ ἐν παντὶ φῇ παντὸσ εἶναι μοῖραν, οὐδὲν μᾶλλον εἶναί φησι γλυκὺ ἢ πικρὸν ἢ τῶν λοιπῶν ὁποιανοῦν ἐναντιώσεων, εἴπερ ἐν ἅπαντι πᾶν ὑπάρχει μὴ δυνάμει μόνον ἀλλ’ ἐνεργεία ͅ καὶ ἀποκεκριμένον. ὁμοίωσ δὲ οὐδὲ πάσασ ψευδεῖσ οὐδ’ ἀληθεῖσ τὰσ φάσεισ δυνατὸν εἶναι, δι’ ἄλλα τε πολλὰ τῶν συναχθέντων ἂν δυσχερῶν διὰ ταύτην τὴν θέσιν, καὶ διότι ψευδῶν μὲν οὐσῶν πασῶν οὐδ’ αὐτὸ τοῦτό τισ φάσκων ἀληθεύσει, ἀληθῶν δὲ ψευδεῖσ εἶναι πάσασ λέγων οὐ ψεύσεται.

πᾶσα δ’ ἐπιστήμη ζητεῖ τινὰσ ἀρχὰσ καὶ αἰτίασ περὶ ἕκαστον τῶν ὑφ’ αὑτὴν ἐπιστητῶν, οἱο͂ν ἰατρικὴ καὶ γυμναστικὴ καὶ τῶν λοιπῶν ἑκάστη τῶν ποιητικῶν καὶ μαθηματικῶν.

ἑκάστη γὰρ τούτων περιγραψαμένη τι γένοσ αὑτῇ περὶ τοῦτο πραγματεύεται ὡσ ὑπάρχον καὶ ὄν, οὐχ ᾗ δὲ ὄν, ἀλλ’ ἑτέρα τισ αὕτη παρὰ ταύτασ τὰσ ἐπιστήμασ ἐστὶν ἐπιστήμη. τῶν δὲ λεχθεισῶν ἐπιστημῶν ἑκάστη λαβοῦσά πωσ τὸ τί ἐστιν ἐν ἑκάστῳ γένει πειρᾶται δεικνύναι τὰ λοιπὰ μαλακώτερον ἢ ἀκριβέστερον.

λαμβάνουσι δὲ τὸ τί ἐστιν αἱ μὲν δι’ αἰσθήσεωσ αἱ δ’ ὑποτιθέμεναι·

διὸ καὶ δῆλον ἐκ τῆσ τοιαύτησ ἐπαγωγῆσ ὅτι τῆσ οὐσίασ καὶ τοῦ τί ἐστιν οὐκ ἔστιν ἀπόδειξισ. ἐπεὶ δ’ ἔστι τισ ἡ περὶ φύσεωσ ἐπιστήμη, δῆλον ὅτι καὶ πρακτικῆσ ἑτέρα καὶ ποιητικῆσ ἔσται.

ποιητικῆσ μὲν γὰρ ἐν τῷ ποιοῦντι καὶ οὐ τῷ ποιουμένῳ τῆσ κινήσεωσ ἡ ἀρχή, καὶ τοῦτ’ ἔστιν εἴτε τέχνη τισ εἴτ’ ἄλλη τισ δύναμισ· ὁμοίωσ δὲ καὶ τῆσ πρακτικῆσ οὐκ ἐν τῷ πρακτῷ μᾶλλον δ’ ἐν τοῖσ πράττουσιν ἡ κίνησισ. ἡ δὲ τοῦ φυσικοῦ περὶ τὰ ἔχοντ’ ἐν ἑαυτοῖσ κινήσεωσ ἀρχήν ἐστιν.

ὅτι μὲν τοίνυν οὔτε πρακτικὴν οὔτε ποιητικὴν ἀλλὰ θεωρητικὴν ἀναγκαῖον εἶναι τὴν φυσικὴν ἐπιστήμην, δῆλον ἐκ τούτων εἰσ ἓν γάρ τι τούτων τῶν γενῶν ἀνάγκη πίπτειν· ἐπεὶ δὲ τὸ τί ἐστιν ἀναγκαῖον ἑκάστῃ πωσ τῶν ἐπιστημῶν εἰδέναι καὶ τούτῳ χρῆσθαι ἀρχῇ, δεῖ μὴ λανθάνειν πῶσ ὁριστέον τῷ φυσικῷ καὶ πῶσ ὁ τῆσ οὐσίασ λόγοσ ληπτέοσ, πότερον ὡσ τὸ σιμὸν ἢ μᾶλλον ὡσ τὸ κοῖλον. τούτων γὰρ ὁ μὲν τοῦ σιμοῦ λόγοσ μετὰ τῆσ ὕλησ λέγεται τῆσ τοῦ πράγματοσ, ὁ δὲ τοῦ κοίλου χωρὶσ τῆσ ὕλησ·

ἡ γὰρ σιμότησ ἐν ῥινὶ γίγνεται, διὸ καὶ ὁ λόγοσ αὐτῆσ μετὰ ταύτησ θεωρεῖται·

τὸ σιμὸν γάρ ἐστι ῥὶσ κοίλη. φανερὸν οὖν ὅτι καὶ σαρκὸσ καὶ ὀφθαλμοῦ καὶ τῶν λοιπῶν μορίων μετὰ τῆσ ὕλησ ἀεὶ τὸν λόγον ἀποδοτέον. ἐπεὶ δ’ ἔστι τισ ἐπιστήμη τοῦ ὄντοσ ᾗ ὂν καὶ χωριστόν, σκεπτέον πότερόν ποτε τῇ φυσικῆ ͅ τὴν αὐτὴν θετέον εἶναι ταύτην ἢ μᾶλλον ἑτέραν. ἡ μὲν οὖν φυσικὴ περὶ τὰ κινήσεωσ ἔχοντ’ ἀρχὴν ἐν αὑτοῖσ ἐστίν, ἡ δὲ μαθηματικὴ θεωρητικὴ μὲν καὶ περὶ μένοντά τισ αὕτη, ἀλλ’ οὐ χωριστά.

περὶ τὸ χωριστὸν ἄρα ὂν καὶ ἀκίνητον ἑτέρα τούτων ἀμφοτέρων τῶν ἐπιστημῶν ἔστι τισ, εἴπερ ὑπάρχει τισ οὐσία τοιαύτη, λέγω δὲ χωριστὴ καὶ ἀκίνητοσ, ὅπερ πειρασόμεθα δεικνύναι. καὶ εἴπερ ἔστι τισ τοιαύτη φύσισ ἐν τοῖσ οὖσιν, ἐνταῦθ’ ἂν εἰή που καὶ τὸ θεῖον, καὶ αὕτη ἂν εἰή πρώτη καὶ κυριωτάτη ἀρχή.

δῆλον τοίνυν ὅτι τρία γένη τῶν θεωρητικῶν ἐπιστημῶν ἔστι, φυσική, μαθηματική, θεολογική.

βέλτιστον μὲν οὖν τὸ τῶν θεωρητικῶν γένοσ, τούτων δ’ αὐτῶν ἡ τελευταία λεχθεῖσα· περὶ τὸ τιμιώτατον γάρ ἐστι τῶν ὄντων, βελτίων δὲ καὶ χείρων ἑκάστη λέγεται κατὰ τὸ οἰκεῖον ἐπιστητόν. ἀπορήσειε δ’ ἄν τισ πότερόν ποτε τὴν τοῦ ὄντοσ ᾗ ὂν ἐπιστήμην καθόλου δεῖ θεῖναι ἢ οὔ. τῶν μὲν γὰρ μαθηματικῶν ἑκάστη περὶ ἕν τι γένοσ ἀφωρισμένον ἐστίν, ἡ δὲ καθόλου κοινὴ περὶ πάντων. εἰ μὲν οὖν αἱ φυσικαὶ οὐσίαι πρῶται τῶν ὄντων εἰσί, κἂν ἡ φυσικὴ πρώτη τῶν ἐπιστημῶν εἰή·

εἰ δ’ ἔστιν ἑτέρα φύσισ καὶ οὐσία χωριστὴ καὶ ἀκίνητοσ, ἑτέραν ἀνάγκη καὶ τὴν ἐπιστήμην αὐτῆσ εἶναι καὶ προτέραν τῆσ φυσικῆσ καὶ καθόλου τῷ προτέραν.

ἐπεὶ δὲ τὸ ἁπλῶσ ὂν κατὰ πλείουσ λέγεται τρόπουσ, ὧν εἷσ ἐστὶν ὁ κατὰ συμβεβηκὸσ εἶναι λεγόμενοσ, σκεπτέον πρῶτον περὶ τοῦ οὕτωσ ὄντοσ.

ὅτι μὲν οὖν οὐδεμία τῶν παραδεδομένων ἐπιστημῶν πραγματεύεται περὶ τὸ συμβεβηκόσ, δῆλον οὔτε γὰρ οἰκοδομικὴ σκοπεῖ τὸ συμβησόμενον τοῖσ τῇ οἰκίᾳ χρησομένοισ, οἱο͂ν εἰ λυπηρῶσ ἢ τοὐναντίον οἰκήσουσιν, οὔθ’ ὑφαντικὴ οὔτε σκυτοτομικὴ οὔτε ὀψοποιική, τὸ δὲ καθ’ αὑτὴν ἴδιον ἑκάστη τούτων σκοπεῖ τῶν ἐπιστημῶν μόνον, τοῦτο δ’ ἐστὶ τὸ οἰκεῖον τέλοσ· ἀμφότερα, πρότερον οὐκ ὤν, ὃ δὲ μὴ ἀεὶ ὂν ἔστιν, ἐγένετο τοῦτο, ὥσθ’ ἅμα μουσικὸσ ἐγένετο καὶ γραμματικόσ, τοῦτο δὲ οὐδεμία ζητεῖ τῶν ὁμολογουμένωσ οὐσῶν ἐπιστημῶν πλὴν ἡ σοφιστική·

περὶ τὸ συμβεβηκὸσ γὰρ αὕτη μόνη πραγματεύεται, διὸ Πλάτων οὐ κακῶσ εἴρηκε φήσασ τὸν σοφιστὴν περὶ τὸ μὴ ὂν διατρίβειν·

ὅτι δ’ οὐδ’ ἐνδεχόμενόν ἐστιν εἶναι τοῦ συμβεβηκότοσ ἐπιστήμην, φανερὸν ἔσται πειραθεῖσιν ἰδεῖν τί ποτ’ ἐστὶ τὸ συμβεβηκόσ.

πᾶν δή φαμεν εἶναι τὸ μὲν ἀεὶ καὶ ἐξ ἀνάγκησ ἀνάγκησ δ’ οὐ τῆσ κατὰ τὸ βίαιον λεγομένησ ἀλλ’ ᾗ χρώμεθα ἐν τοῖσ κατὰ τὰσ ἀποδείξεισ, τὸ δ’ ὡσ ἐπὶ τὸ πολύ, τὸ δ’ οὔθ’ ὡσ ἐπὶ τὸ πολὺ οὔτ’ ἀεὶ καὶ ἐξ ἀνάγκησ ἀλλ’ ὅπωσ ἔτυχεν· οἱο͂ν ἐπὶ κυνὶ γένοιτ’ ἂν ψῦχοσ, ἀλλὰ τοῦτ’ οὔτ’ ὡσ ἀεὶ καὶ ἐξ ἀνάγκησ οὔθ’ ὡσ ἐπὶ τὸ πολὺ γίγνεται, συμβαίη δέ ποτ’ ἄν.

ἔστι δὴ τὸ συμβεβηκὸσ ὃ γίγνεται μέν, οὐκ ἀεὶ δ’ οὐδ’ ἐξ ἀνάγκησ οὐδ’ ὡσ ἐπὶ τὸ πολύ.

τί μὲν οὖν ἐστὶ τὸ συμβεβηκόσ, εἴρηται, διότι δ’ οὐκ ἔστιν ἐπιστήμη τοῦ τοιούτου, δῆλον· ἐπιστήμη μὲν γὰρ πᾶσα τοῦ ἀεὶ ὄντοσ ἢ ὡσ ἐπὶ τὸ πολύ, τὸ δὲ συμβεβηκὸσ ἐν οὐδετέρῳ τούτων ἐστίν. ὅτι δὲ τοῦ κατὰ συμβεβηκὸσ ὄντοσ οὐκ εἰσὶν αἰτίαι καὶ ἀρχαὶ τοιαῦται οἱαῖ́περ τοῦ καθ’ αὑτὸ ὄντοσ, δῆλον· ἔσται γὰρ ἅπαντ’ ἐξ ἀνάγκησ.

εἰ γὰρ τόδε μὲν ἔστι τοῦδε ὄντοσ τόδε δὲ τοῦδε, τοῦτο δὲ μὴ ὅπωσ ἔτυχεν ἀλλ’ ἐξ ἀνάγκησ, ἐξ ἀνάγκησ ἔσται καὶ οὗ τοῦτ’ ἦν αἴτιον ἑώσ τοῦ τελευταίου λεγομένου αἰτιατοῦ τοῦτο δ’ ἦν κατὰ συμβεβηκόσ, ὥστ’ ἐξ ἀνάγκησ ἅπαντ’ ἔσται, καὶ τὸ ὁποτέρωσ ἔτυχε καὶ τὸ ἐνδέχεσθαι καὶ γενέσθαι καὶ μὴ παντελῶσ ἐκ τῶν γιγνομένων ἀναιρεῖται. κἂν μὴ ὂν δὲ ἀλλὰ γιγνόμενον τὸ αἴτιον ὑποτεθῇ, ταὐτὰ συμβήσεται·

πᾶν γὰρ ἐξ ἀνάγκησ γενήσεται.

ἡ γὰρ αὔριον ἔκλειψισ γενήσεται ἂν τόδε γένηται, τοῦτο δ’ ἐὰν ἕτερόν τι, καὶ τοῦτ’ ἂν ἄλλο· καὶ τοῦτον δὴ τὸν τρόπον ἀπὸ πεπερασμένου χρόνου τοῦ ἀπὸ τοῦ νῦν μέχρι αὔριον ἀφαιρουμένου χρόνου ἥξει ποτὲ εἰσ τὸ ὑπάρχον, ὥστ’ ἐπεὶ τοῦτ’ ἔστιν, ἅπαντ’ ἐξ ἀνάγκησ τὰ μετὰ τοῦτο γενήσεται, ὥστε πάντα ἐξ ἀνάγκησ γίγνεσθαι. τὸ δ’ ὡσ ἀληθὲσ ὂν καὶ κατὰ συμβεβηκὸσ τὸ μέν ἐστιν ἐν συμπλοκῇ διανοίασ καὶ πάθοσ ἐν ταύτῃ διὸ περὶ μὲν τὸ οὕτωσ ὂν οὐ ζητοῦνται αἱ ἀρχαί, περὶ δὲ τὸ ἔξω ὂν καὶ χωριστόν·

τὸ δ’ οὐκ ἀναγκαῖον ἀλλ’ ἀόριστον, λέγω δὲ τὸ κατὰ συμβεβηκόσ· τοῦ τοιούτου δ’ ἄτακτα καὶ ἄπειρα τὰ αἴτια.

τὸ δὲ ἕνεκά του ἐν τοῖσ φύσει γιγνομένοισ ἢ ἀπὸ διανοίασ ἐστίν, τύχη δέ ἐστιν ὅταν τι τούτων γένηται κατὰ συμβεβηκόσ·

ὥσπερ γὰρ καὶ ὄν ἐστι τὸ μὲν καθ’ αὑτὸ τὸ δὲ κατὰ συμβεβηκόσ, οὕτω καὶ αἴτιον. ἡ τύχη δ’ αἰτία κατὰ συμβεβηκὸσ ἐν τοῖσ κατὰ προαίρεσιν τῶν ἕνεκά του γιγνομένοισ, διὸ περὶ ταὐτὰ τύχη καὶ διάνοια·

προαίρεσισ γὰρ οὐ χωρὶσ διανοίασ. τὰ δ’ αἴτια ἀόριστα ἀφ’ ὧν ἂν γένοιτο τὰ ἀπὸ τύχησ, διὸ ἄδηλοσ ἀνθρωπίνῳ λογισμῷ καὶ αἴτιον κατὰ συμβεβηκόσ, ἁπλῶσ δ’ οὐδενόσ. ἀγαθὴ δὲ τύχη καὶ κακὴ ὅταν ἀγαθὸν ἢ φαῦλον ἀποβῇ· εὐτυχία δὲ καὶ δυστυχία περὶ μέγεθοσ τούτων.

ἐπεὶ δ’ οὐθὲν κατὰ συμβεβηκὸσ πρότερον τῶν καθ’ αὑτό, οὐδ’ ἄρ’ αἴτια·

εἰ ἄρα τύχη ἢ τὸ αὐτόματον αἴτιον τοῦ οὐρανοῦ, πρότερον νοῦσ αἴτιοσ καὶ φύσισ. ἔστι δὲ τὸ μὲν ἐνεργείᾳ μόνον τὸ δὲ δυνάμει τὸ δὲ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ, τὸ μὲν ὂν τὸ δὲ ποσὸν τὸ δὲ τῶν λοιπῶν.

οὐκ ἔστι δέ τισ κίνησισ παρὰ τὰ πράγματα· μεταβάλλει γὰρ ἀεὶ κατὰ τὰσ τοῦ ὄντοσ κατηγορίασ, κοινὸν δ’ ἐπὶ τούτων οὐδέν ἐστιν ὃ οὐδ’ ἐν μιᾷ κατηγορίᾳ. ἕκαστον δὲ διχῶσ ὑπάρχει πᾶσιν οἱο͂ν τὸ τόδε ‐ τὸ μὲν γὰρ μορφὴ αὐτοῦ τὸ δὲ στέρησισ ‐ καὶ κατὰ τὸ ποιὸν τὸ μὲν λευκὸν τὸ δὲ μέλαν, καὶ κατὰ τὸ ποσὸν τὸ μὲν τέλειον τὸ δὲ ἀτελέσ, καὶ κατὰ φορὰν τὸ μὲν ἄνω τὸ δὲ κάτω, ἢ κοῦφον καὶ βαρύ· ὥστε κινήσεωσ καὶ μεταβολῆσ τοσαῦτ’ εἴδη ὅσα τοῦ ὄντοσ.

διῃρημένου δὲ καθ’ ἕκαστον γένοσ τοῦ μὲν δυνάμει τοῦ δ’ ἐντελεχείᾳ, τὴν τοῦ δυνάμει ᾗ τοιοῦτόν ἐστιν ἐνέργειαν λέγω κίνησιν. ὅτι δ’ ἀληθῆ λέγομεν, ἐνθένδε δῆλον·

ὅταν γὰρ τὸ οἰκοδομητόν, ᾗ τοιοῦτον αὐτὸ λέγομεν εἶναι, ἐνεργείᾳ ᾖ, οἰκοδομεῖται, καὶ ἔστι τοῦτο οἰκοδόμησισ· ὁμοίωσ μάθησισ, ἰάτρευσισ, βάδισισ, ἅλσισ, γήρανσισ, ἅδρυνσισ. συμβαίνει δὲ κινεῖσθαι ὅταν ἡ ἐντελέχεια ᾖ αὐτή, καὶ οὔτε πρότερον οὔθ’ ὕστερον.

ἡ δὴ τοῦ δυνάμει ὄντοσ, ὅταν ἐντελεχείᾳ ὂν ἐνεργῇ, οὐχ ᾗ αὐτὸ ἀλλ’ ᾗ κινητόν, κίνησίσ ἐστιν. λέγω δὲ τὸ ᾗ ὧδε. ἔστι γὰρ ὁ χαλκὸσ δυνάμει ἀνδριάσ· ἀλλ’ ὅμωσ οὐχ ἡ τοῦ χαλκοῦ ἐντελέχεια, ᾗ χαλκόσ, κίνησίσ ἐστιν. οὐ γὰρ ταὐτὸν χαλκῷ εἶναι καὶ δυνάμει τινί, ἐπεὶ εἰ ταὐτὸν ἦν ἁπλῶσ κατὰ τὸν λόγον, ἦν ἂν ἡ τοῦ χαλκοῦ ἐντελέχεια κίνησίσ τισ.

οὐκ ἔστι δὲ ταὐτό δῆλον δ’ ἐπὶ τῶν ἐναντίων· ἂν τὸ ὑγιαίνειν καὶ τὸ κάμνειν ταὐτὸν ἦν ‐ τὸ δ’ ὑποκείμενον καὶ ὑγιαῖνον καὶ νοσοῦν, εἴθ’ ὑγρότησ εἴθ’ αἷμα, ταὐτὸ καὶ ἕν.

ἐπεὶ δὲ οὐ τὸ αὐτό, ὥσπερ οὐδὲ χρῶμα ταὐτὸν καὶ ὁρατόν, ἡ τοῦ δυνατοῦ καὶ ᾗ δυνατὸν ἐντελέχεια κίνησίσ ἐστιν. ἡ ἐντελέχεια ᾖ αὐτή, καὶ οὔτε πρότερον οὔθ’ ὕστερον, δῆλον ἐνδέχεται γὰρ ἕκαστον ὁτὲ μὲν ἐνεργεῖν ὁτὲ δὲ μή, οἱο͂ν τὸ οἰκοδομητὸν ᾗ οἰκοδομητόν, καὶ ἡ τοῦ οἰκοδομητοῦ ἐνέργεια ᾗ οἰκοδομητὸν οἰκοδόμησίσ ἐστιν·

ἢ γὰρ τοῦτό ἐστιν, ἡ οἰκοδόμησισ, ἡ ἐνέργεια, ἢ οἰκία·

ἀλλ’ ὅταν οἰκία ᾖ, οὐκέτι οἰκοδομητόν, οἰκοδομεῖται δὲ τὸ οἰκοδομητόν· ἀνάγκη ἄρα οἰκοδόμησιν τὴν ἐνέργειαν εἶναι, ἡ δ’ οἰκοδόμησισ κίνησίσ τισ, ὁ δ’ αὐτὸσ λόγοσ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων κινήσεων·

ὅτι δὲ καλῶσ εἴρηται, δῆλον ἐξ ὧν οἱ ἄλλοι λέγουσι περὶ αὐτῆσ, καὶ ἐκ τοῦ μὴ ῥᾴδιον εἶναι διορίσαι ἄλλωσ αὐτήν. οὔτε γὰρ ἐν ἄλλῳ τισ γένει δύναιτ’ ἂν θεῖναι αὐτήν· δῆλον δ’ ἐξ ὧν λέγουσιν·

οἱ μὲν γὰρ ἑτερότητα καὶ ἀνισότητα καὶ τὸ μὴ ὄν, ὧν οὐδὲν ἀνάγκη κινεῖσθαι, ἀλλ’ οὐδ’ ἡ μεταβολὴ οὔτ’ εἰσ ταῦτα οὔτ’ ἐκ τούτων μᾶλλον ἢ τῶν ἀντικειμένων. αἴτιον δὲ τοῦ εἰσ ταῦτα τιθέναι ὅτι ἀόριστόν τι δοκεῖ εἶναι ἡ κίνησισ, τῆσ δ’ ἑτέρασ συστοιχίασ αἱ ἀρχαὶ διὰ τὸ στερητικαὶ εἶναι ἀόριστοι· οὔτε γὰρ τόδε οὔτε τοιόνδε οὐδεμία αὐτῶν οὔτε τῶν λοιπῶν κατηγοριῶν.

τοῦ δὲ δοκεῖν ἀόριστον εἶναι τὴν κίνησιν αἴτιον ὅτι οὔτ’ εἰσ δύναμιν τῶν ὄντων οὔτ’ εἰσ ἐνέργειαν ἔστι θεῖναι αὐτήν· οὔτε γὰρ τὸ δυνατὸν ποσὸν εἶναι κινεῖται ἐξ ἀνάγκησ, οὔτε τὸ ἐνεργείᾳ ποσόν, ἥ τε κίνησισ ἐνέργεια μὲν εἶναι δοκεῖ τισ, ἀτελὴσ δέ· αἴτιον δ’ ὅτι ἀτελὲσ τὸ δυνατὸν οὗ ἐστὶν ἐνέργεια.

καὶ διὰ τοῦτο χαλεπὸν αὐτὴν λαβεῖν τί ἐστιν· ἢ γὰρ εἰσ στέρησιν ἀνάγκη θεῖναι ἢ εἰσ δύναμιν ἢ εἰσ ἐνέργειαν ἁπλῆν, τούτων δ’ οὐδὲν φαίνεται ἐνδεχόμενον, ὥστε λείπεται τὸ λεχθὲν εἶναι, καὶ ἐνέργειαν καὶ μὴ ἐνέργειαν τὴν εἰρημένην, ἰδεῖν μὲν χαλεπὴν ἐνδεχομένην δ’ εἶναι. καὶ ὅτι ἐστὶν ἡ κίνησισ ἐν τῷ κινητῷ, δῆλον·

ἐντελέχεια γάρ ἐστι τούτου ὑπὸ τοῦ κινητικοῦ. καὶ ἡ τοῦ κινητικοῦ ἐνέργεια οὐκ ἄλλη ἐστίν. δεῖ μὲν γὰρ εἶναι ἐντελέχειαν ἀμφοῖν· κινητικὸν μὲν γάρ ἐστι τῷ δύνασθαι, κινοῦν δὲ τῷ ἐνεργεῖν, ἀλλ’ ἔστιν ἐνεργητικὸν τοῦ κινητοῦ, ὥσθ’ ὁμοίωσ μία ἡ ἀμφοῖν ἐνέργεια ὥσπερ τὸ αὐτὸ διάστημα ἓν πρὸσ δύο καὶ δύο πρὸσ ἕν, καὶ τὸ ἄναντεσ καὶ τὸ κάταντεσ, ἀλλὰ τὸ εἶναι οὐχ ἕν· ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ κινοῦντοσ καὶ κινουμένου.

τὸ δ’ ἄπειρον ἢ τὸ ἀδύνατον διελθεῖν τῷ μὴ πεφυκέναι διιέναι, καθάπερ ἡ φωνὴ ἀόρατοσ, ἢ τὸ διέξοδον ἔχον ἀτελεύτητον, ἢ ὃ μόλισ, ἢ ὃ πεφυκὸσ ἔχειν μὴ ἔχει διέξοδον ἢ πέρασ·

ἔτι προσθέσει ἢ ἀφαιρέσει ἢ ἄμφω. χωριστὸν μὲν δὴ αὐτό τι ὂν οὐχ οἱο͂́ν τ’ εἶναι·

εἰ γὰρ μήτε μέγεθοσ μήτε πλῆθοσ, οὐσία δ’ αὐτὸ τὸ ἄπειρον καὶ μὴ συμβεβηκόσ, ἀδιαίρετον ἔσται τὸ γὰρ διαιρετὸν ἢ μέγεθοσ ἢ πλῆθοσ, εἰ δὲ ἀδιαίρετον, οὐκ ἄπειρον, εἰ μὴ καθάπερ ἡ φωνὴ ἀόρατοσ· ἀλλ’ οὐχ οὕτω λέγουσιν οὐδ’ ἡμεῖσ ζητοῦμεν, ἀλλ’ ὡσ ἀδιέξοδον.

ἔτι πῶσ ἐνδέχεται καθ’ αὑτὸ εἶναι ἄπειρον, εἰ μὴ καὶ ἀριθμὸσ καὶ μέγεθοσ, ὧν πάθοσ τὸ ἄπειρον; ἔτι εἰ κατὰ συμβεβηκόσ, οὐκ ἂν εἰή στοιχεῖον τῶν ὄντων ᾗ ἄπειρον, ὥσπερ οὐδὲ τὸ ἀόρατον τῆσ διαλέκτου, καίτοι ἡ φωνὴ ἀόρατοσ. καὶ ὅτι οὐκ ἔστιν ἐνεργείᾳ εἶναι τὸ ἄπειρον, δῆλον.

ἔσται γὰρ ὁτιοῦν αὐτοῦ ἄπειρον μέροσ τὸ λαμβανόμενον τὸ γὰρ ἀπείρῳ εἶναι καὶ ἄπειρον τὸ αὐτό, εἴπερ οὐσία τὸ ἄπειρον καὶ μὴ καθ’ ὑποκειμένου, ὥστε ἢ ἀδιαίρετον, ἢ εἰσ ἄπειρα διαιρετόν, εἰ μεριστόν· πολλὰ δ’ εἶναι τὸ αὐτὸ ἀδύνατον ἄπειρα ὥσπερ γὰρ ἀέροσ ἀὴρ μέροσ, οὕτωσ ἄπειρον ἀπείρου, εἰ ἔστιν οὐσία καὶ ἀρχή·

ἀμέριστον ἄρα καὶ ἀδιαίρετον. ἀλλὰ ἀδύνατον τὸ ἐντελεχείᾳ ὂν ἄπειρον ποσὸν γὰρ εἶναι ἀνάγκη· κατὰ συμβεβηκὸσ ἄρα ὑπάρχει. οὕτωσ, εἴρηται ὅτι οὐκ ἐνδέχεται εἶναι ἀρχήν, ἀλλ’ ἐκεῖνο ᾧ συμβέβηκε, τὸν ἀέρα ἢ τὸ ἄρτιον.

αὕτη μὲν οὖν ἡ ζήτησισ καθόλου, ὅτι δ’ ἐν τοῖσ αἰσθητοῖσ οὐκ ἔστιν, ἐνθένδε δῆλον·

εἰ γὰρ σώματοσ λόγοσ τὸ ἐπιπέδοισ ὡρισμένον, οὐκ εἰή ἂν ἄπειρον σῶμα οὔτ’ αἰσθητὸν οὔτε νοητόν, οὐδ’ ἀριθμὸσ ὡσ κεχωρισμένοσ καὶ ἄπειροσ· ἀριθμητὸν γὰρ ὁ ἀριθμὸσ ἢ τὸ ἔχον ἀριθμόν.

φυσικῶσ δὲ ἐκ τῶνδε δῆλον· οὔτε γὰρ σύνθετον οἱο͂́ν τ’ εἶναι οὔθ’ ἁπλοῦν. σύνθετον μὲν γὰρ οὐκ ἔσται σῶμα, εἰ πεπέρανται τῷ πλήθει τὰ στοιχεῖα δεῖ γὰρ ἰσάζειν τὰ ἐναντία καὶ μὴ εἶναι ἓν αὐτῶν ἄπειρον· εἰ γὰρ ὁτῳοῦν λείπεται ἡ θατέρου σώματοσ δύναμισ, φθαρήσεται ὑπὸ τοῦ ἀπείρου τὸ πεπερασμένον· ἕκαστον δ’ ἄπειρον εἶναι ἀδύνατον, σῶμα γάρ ἐστι τὸ πάντῃ ἔχον διάστασιν, ἄπειρον δὲ τὸ ἀπεράντωσ διεστηκόσ, ὥστ’ εἰ τὸ ἄπειρον σῶμα, πάντῃ ἔσται ἄπειρον·

οὐδὲ ἓν δὲ καὶ ἁπλοῦν ἐνδέχεται τὸ ἄπειρον εἶναι σῶμα, οὔθ’ ὡσ λέγουσί τινεσ, παρὰ τὰ στοιχεῖα ἐξ οὗ γεννῶσι ταῦτα οὐκ ἔστι γὰρ τοιοῦτο σῶμα παρὰ τὰ στοιχεῖα· ἅπαν γάρ, ἐξ οὗ ἐστί, καὶ διαλύεται εἰσ τοῦτο, οὐ φαίνεται δὲ τοῦτο παρὰ τὰ ἁπλᾶ σώματα, οὐδὲ πῦρ οὐδ’ ἄλλο τῶν στοιχείων οὐθέν·

χωρὶσ γὰρ τοῦ ἄπειρον εἶναί τι αὐτῶν, ἀδύνατον τὸ ἅπαν, κἂν ᾖ πεπερασμένον, ἢ εἶναι ἢ γίγνεσθαι ἕν τι αὐτῶν, ὥσπερ Ἡράκλειτόσ φησιν ἅπαντα γίγνεσθαί ποτε πῦρ.

ὁ δ’ αὐτὸσ λόγοσ καὶ ἐπὶ τοῦ ἑνὸσ ὃ ποιοῦσι παρὰ τὰ στοιχεῖα οἱ φυσικοί· πᾶν γὰρ μεταβάλλει ἐξ ἐναντίου, οἱο͂ν ἐκ θερμοῦ εἰσ ψυχρόν.

ἔτι τὸ αἰσθητὸν σῶμα πού, καὶ ὁ αὐτὸσ τόποσ ὅλου καὶ μορίου, οἱο͂ν τῆσ γῆσ, ὥστ’ εἰ μὲν ὁμοειδέσ, ἀκίνητον ἔσται ἢ ἀεὶ οἰσθήσεται, τοῦτο δὲ ἀδύνατον τί γὰρ μᾶλλον κάτω ἢ ἄνω ἢ ὁπουοῦν;

οἱο͂ν εἰ βῶλοσ εἰή, ποῦ αὕτη κινήσεται ἢ μενεῖ;

ὁ γὰρ τόποσ τοῦ συγγενοῦσ αὐτῇ σώματοσ ἄπειροσ· καθέξει οὖν τὸν ὅλον τόπον; καὶ πῶσ; τίσ οὖν ἡ μονὴ καὶ ἡ κίνησισ; ἢ πανταχοῦ μενεῖ ‐ οὐ κινηθήσεται ἄρα, ἢ πανταχοῦ κινηθήσεται ‐ οὐκ ἄρα στήσεται· εἰ δ’ ἀνόμοιον τὸ πᾶν, ἀνόμοιοι καὶ οἱ τόποι, καὶ πρῶτον μὲν οὐχ ἓν τὸ σῶμα τοῦ παντὸσ ἀλλ’ ἢ τῷ ἅπτεσθαι, εἶτα ἢ πεπερασμένα ταῦτ’ ἔσται ἢ ἄπειρα εἴδει.

πεπερασμένα μὲν οὖν οὐχ οἱο͂́ν τε ἔσται γὰρ τὰ μὲν ἄπειρα τὰ δ’ οὔ, εἰ τὸ πᾶν ἄπειρον, οἱο͂ν πῦρ ἢ ὕδωρ· φθορὰ δὲ τὸ τοιοῦτον τοῖσ ἐναντίοισ·

εἰ δ’ ἄπειρα καὶ ἁπλᾶ, καὶ οἱ τόποι ἄπειροι καὶ ἔσται ἄπειρα στοιχεῖα· εἰ δὲ τοῦτ’ ἀδύνατον καὶ οἱ τόποι πεπερασμένοι, καὶ τὸ πᾶν ἀνάγκη πεπεράνθαι. ὅλωσ δ’ ἀδύνατον ἄπειρον εἶναι σῶμα καὶ τόπον τοῖσ σώμασιν, εἰ πᾶν σῶμα αἰσθητὸν ἢ βάροσ ἔχει ἢ κουφότητα· ἢ γὰρ ἐπὶ τὸ μέσον ἢ ἄνω οἰσθήσεται, ἀδύνατον δὲ τὸ ἄπειρον ἢ πᾶν ἢ τὸ ἥμισυ ὁποτερονοῦν πεπονθέναι·

πῶσ γὰρ διελεῖσ; ἢ πῶσ τοῦ ἀπείρου ἔσται τὸ μὲν κάτω τὸ δ’ ἄνω, ἢ ἔσχατον καὶ μέσον; ἔτι πᾶν σῶμα αἰσθητὸν ἐν τόπῳ, τόπου δὲ εἴδη ἕξ, ἀδύνατον δ’ ἐν τῷ ἀπείρῳ σώματι ταῦτ’ εἶναι. ὅλωσ δ’ εἰ ἀδύνατον τόπον ἄπειρον εἶναι, καὶ σῶμα ἀδύνατον·

τὸ γὰρ ἐν τόπῳ πού, τοῦτο δὲ σημαίνει ἢ ἄνω ἢ κάτω ἢ τῶν λοιπῶν τι, τούτων δ’ ἕκαστον πέρασ τι. λέγεται κατὰ τὸ πρότερον, οἱο͂ν κίνησισ κατὰ τὸ μέγεθοσ ἐφ’ οὗ κινεῖται ἢ ἀλλοιοῦται ἢ αὔξεται, χρόνοσ δὲ διὰ τὴν κίνησιν.

ὡσ τὸ μουσικὸν βαδίζει, τὸ δὲ τῷ τούτου τι μεταβάλλειν ἁπλῶσ λέγεται μεταβάλλειν, οἱο͂ν ὅσα κατὰ μέρη ὑγιάζεται γὰρ τὸ σῶμα, ὅτι ὁ ὀφθαλμόσ, ἔστι δέ τι ὃ καθ’ αὑτὸ πρῶτον κινεῖται, καὶ τοῦτ’ ἔστι τὸ καθ’ αὑτὸ κινητόν.

ἔστι δέ τι καὶ ἐπὶ τοῦ κινοῦντοσ ὡσαύτωσ· κινεῖ γὰρ κατὰ συμβεβηκὸσ τὸ δὲ κατὰ μέροσ τὸ δὲ καθ’ αὑτό·

ἔστι δέ τι τὸ κινοῦν πρῶτον· ἔστι δέ τι τὸ κινούμενον, ἔτι ἐν ᾧ χρόνῳ καὶ ἐξ οὗ καὶ εἰσ ὅ. τὰ δ’ εἴδη καὶ τὰ πάθη καὶ ὁ τόποσ, εἰσ ἃ κινοῦνται τὰ κινούμενα, ἀκίνητά ἐστιν, οἱο͂ν ἐπιστήμη καὶ θερμότησ· ἔστι δ’ οὐχ ἡ θερμότησ κίνησισ ἀλλ’ ἡ θέρμανσισ.

ἡ δὲ μὴ κατὰ συμβεβηκὸσ μεταβολὴ οὐκ ἐν ἅπασιν ὑπάρχει ἀλλ’ ἐν τοῖσ ἐναντίοισ καὶ μεταξὺ καὶ ἐν ἀντιφάσει· τούτου δὲ πίστισ ἐκ τῆσ ἐπαγωγῆσ. μεταβάλλει δὲ τὸ μεταβάλλον ἢ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ ὑποκείμενον, ἢ οὐκ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ οὐχ ὑποκείμενον, ἢ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ οὐχ ὑποκείμενον, ἢ οὐκ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ ὑποκείμενον λέγω δὲ ὑποκείμενον τὸ καταφάσει δηλούμενον, ὥστ’ ἀνάγκη τρεῖσ εἶναι μεταβολάσ· ἡ γὰρ ἐξ οὐχ ὑποκειμένου εἰσ μὴ ὑποκείμενον οὐκ ἔστι μεταβολή·

οὔτε γὰρ ἐναντία οὔτε ἀντίφασίσ ἐστιν, ὅτι οὐκ ἀντίθεσισ.

ἡ μὲν οὖν οὐκ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ ὑποκείμενον κατ’ ἀντίφασιν γένεσίσ ἐστιν, ἡ μὲν ἁπλῶσ ἁπλῆ, ἡ δὲ τινὸσ τίσ· ἡ δ’ ἐξ ὑποκειμένου εἰσ μὴ ὑποκείμενον φθορά, ἡ μὲν ἁπλῶσ ἁπλῆ, ἡ δὲ τινὸσ τίσ. εἰ δὴ τὸ μὴ ὂν λέγεται πλεοναχῶσ, καὶ μήτε τὸ κατὰ σύνθεσιν ἢ διαίρεσιν ἐνδέχεται κινεῖσθαι μήτε τὸ κατὰ δύναμιν τὸ τῷ ἁπλῶσ ὄντι ἀντικείμενον τὸ γὰρ μὴ λευκὸν ἢ μὴ ἀγαθὸν ὅμωσ ἐνδέχεται κινεῖσθαι κατὰ συμβεβηκόσ, εἰή γὰρ ἂν ἄνθρωποσ τὸ μὴ λευκόν· τὸ δ’ ἁπλῶσ μὴ τόδε οὐδαμῶσ, ἀδύνατον τὸ μὴ ὂν κινεῖσθαι εἰ δὲ τοῦτο, καὶ τὴν γένεσιν κίνησιν εἶναι·

γίγνεται γὰρ τὸ μὴ ὄν·

εἰ γὰρ καὶ ὅτι μάλιστα κατὰ συμβεβηκὸσ γίγνεται, ἀλλ’ ὅμωσ ἀληθὲσ εἰπεῖν ὅτι ὑπάρχει τὸ μὴ ὂν κατὰ τοῦ γιγνομένου ἁπλῶσ· ὁμοίωσ δὲ καὶ τὸ ἠρεμεῖν. ταῦτά τε δὴ συμβαίνει δυσχερῆ, καὶ εἰ πᾶν τὸ κινούμενον ἐν τόπῳ, τὸ δὲ μὴ ὂν οὐκ ἔστιν ἐν τόπῳ· εἰή γὰρ ἂν πού.

οὐδὲ δὴ ἡ φθορὰ κίνησισ· ἐναντίον γὰρ κινήσει κίνησισ ἢ ἠρεμία, φθορὰ δὲ γενέσει. ἐπεὶ δὲ πᾶσα κίνησισ μεταβολή τισ, μεταβολαὶ δὲ τρεῖσ αἱ εἰρημέναι, τούτων δ’ αἱ κατὰ γένεσιν καὶ φθορὰν οὐ κινήσεισ, αὗται δ’ εἰσὶν αἱ κατ’ ἀντίφασιν, ἀνάγκη τὴν ἐξ ὑποκειμένου εἰσ ὑποκείμενον κίνησιν εἶναι μόνην.

τὰ δ’ ὑποκείμενα ἢ ἐναντία ἢ μεταξύ καὶ γὰρ ἡ στέρησισ κείσθω ἐναντίον, καὶ δηλοῦται καταφάσει, οἱο͂ν τὸ γυμνὸν καὶ νωδὸν καὶ μέλαν.

εἰ οὖν αἱ κατηγορίαι διῄρηνται οὐσίᾳ, ποιότητι, τόπῳ, τῷ ποιεῖν ἢ πάσχειν, τῷ πρόσ τι, τῷ ποσῷ, ἀνάγκη τρεῖσ εἶναι κινήσεισ, ποιοῦ ποσοῦ τόπου·

κατ’ οὐσίαν δ’ οὔ, διὰ τὸ μηθὲν εἶναι οὐσίᾳ ἐναντίον, οὐδὲ τοῦ πρόσ τι ἔστι γὰρ θατέρου μεταβάλλοντοσ μὴ ἀληθεύεσθαι θάτερον μηδὲν μεταβάλλον, ὥστε κατὰ συμβεβηκὸσ ἡ κίνησισ αὐτῶν, οὐδὲ ποιοῦντοσ καὶ πάσχοντοσ, ἢ κινοῦντοσ καὶ κινουμένου, ὅτι οὐκ ἔστι κινήσεωσ κίνησισ οὐδὲ γενέσεωσ γένεσισ, οὐδ’ ὅλωσ μεταβολῆσ μεταβολή.

διχῶσ γὰρ ἐνδέχεται κινήσεωσ εἶναι κίνησιν, ἢ ὡσ ὑποκειμένου οἱο͂ν ὁ ἄνθρωποσ κινεῖται ὅτι ἐκ λευκοῦ εἰσ μέλαν μεταβάλλει, ὥστε οὕτω καὶ ἡ κίνησισ ἢ θερμαίνεται ἢ ψύχεται ἢ τόπον ἀλλάττει ἢ αὔξεται· τοῦτο δὲ ἀδύνατον·

οὐ γὰρ τῶν ὑποκειμένων τι ἡ μεταβολή, ἢ τῷ ἕτερόν τι ὑποκείμενον ἐκ μεταβολῆσ μεταβάλλειν εἰσ ἄλλο εἶδοσ, οἱο͂ν ἄνθρωπον ἐκ νόσου εἰσ ὑγίειαν.

ἀλλ’ οὐδὲ τοῦτο δυνατὸν πλὴν κατὰ συμβεβηκόσ. πᾶσα γὰρ κίνησισ ἐξ ἄλλου εἰσ ἄλλο ἐστὶ μεταβολή, καὶ γένεσισ καὶ φθορὰ ὡσαύτωσ· πλὴν αἱ μὲν εἰσ ἀντικείμενα ὡδί, ἡ δ’ ὡδί, ἡ κίνησισ.

ἅμα οὖν μεταβάλλει ἐξ ὑγιείασ εἰσ νόσον, καὶ ἐξ αὐτῆσ ταύτησ τῆσ μεταβολῆσ εἰσ ἄλλην. δῆλον δὴ ὅτι ἂν νοσήσῃ, μεταβεβληκὸσ ἔσται εἰσ ὁποιανοῦν ἐνδέχεται γὰρ ἠρεμεῖν καὶ ἔτι εἰσ μὴ τὴν τυχοῦσαν ἀεί· κἀκείνη ἔκ τινοσ εἴσ τι ἄλλο ἔσται· ὥσθ’ ἡ ἀντικειμένη ἔσται, ὑγίανσισ, ἀλλὰ τῷ συμβεβηκέναι, οἱο͂ν ἐξ ἀναμνήσεωσ εἰσ λήθην μεταβάλλει ὅτι ᾧ ὑπάρχει ἐκεῖνο μεταβάλλει, ὁτὲ μὲν εἰσ ἐπιστήμην ὁτὲ δὲ εἰσ ἄγνοιαν.

ἔτι εἰσ ἄπειρον βαδιεῖται, εἰ ἔσται μεταβολῆσ μεταβολὴ καὶ γενέσεωσ γένεσισ.

ἀνάγκη δὴ καὶ τὴν προτέραν, εἰ ἡ ὑστέρα· οἱο͂ν εἰ ἡ ἁπλῆ γένεσισ ἐγίγνετό ποτε, καὶ τὸ γιγνόμενον ἐγίγνετο·

ὥστε οὔπω ἦν τὸ γιγνόμενον ἁπλῶσ, ἀλλά τι γιγνόμενον ἢ γιγνόμενον ἤδη.

καὶ τοῦτ’ ἐγίγνετό ποτε, ὥστ’ οὐκ ἦν πω τότε γιγνόμενον. ἐπεὶ δὲ τῶν ἀπείρων οὐκ ἔστι τι πρῶτον, οὐκ ἔσται τὸ πρῶτον, ὥστ’ οὐδὲ τὸ ἐχόμενον. οὔτε γίγνεσθαι οὖν οὔτε κινεῖσθαι οἱο͂́ν τε οὔτε μεταβάλλειν οὐδέν.

ἔτι τοῦ αὐτοῦ κίνησισ ἡ ἐναντία καὶ ἠρέμησισ, καὶ γένεσισ καὶ φθορά, ὥστε τὸ γιγνόμενον, ὅταν γένηται γιγνόμενον, τότε φθείρεται· οὔτε γὰρ εὐθὺσ γιγνόμενον οὔθ’ ὕστερον· εἶναι γὰρ δεῖ τὸ φθειρόμενον. ἔτι δεῖ ὕλην ὑπεῖναι τῷ γιγνομένῳ καὶ μεταβάλλοντι.

τίσ οὖν ἔσται ὥσπερ τὸ ἀλλοιωτὸν σῶμα ἢ ψυχή ‐ οὕτω τί τὸ γιγνόμενον κίνησισ ἢ γένεσισ; καὶ ἔτι τί εἰσ ὃ κινοῦνται; δεῖ γὰρ εἶναι τὴν τοῦδε ἐκ τοῦδε εἰσ τόδε κίνησιν ἢ γένεσιν. πῶσ οὖν; οὐ γὰρ ἔσται μάθησισ τῆσ μαθήσεωσ, ὥστ’ οὐδὲ γένεσισ γενέσεωσ. ἐπεὶ δ’ οὔτ’ οὐσίασ οὔτε τοῦ πρόσ τι οὔτε τοῦ ποιεῖν καὶ πάσχειν, λείπεται κατὰ τὸ ποιὸν καὶ ποσὸν καὶ τόπον κίνησιν εἶναι τούτων γὰρ ἑκάστῳ ἐναντίωσισ ἔστιν, λέγω δὲ τὸ ποιὸν οὐ τὸ ἐν τῇ οὐσίᾳ καὶ γὰρ ἡ διαφορὰ ποιόν ἀλλὰ τὸ παθητικόν, καθ’ ὃ λέγεται πάσχειν ἢ ἀπαθὲσ εἶναι.

τὸ δὲ ἀκίνητον τό τε ὅλωσ ἀδύνατον κινηθῆναι καὶ τὸ μόλισ ἐν χρόνῳ πολλῷ ἢ βραδέωσ ἀρχόμενον, καὶ τὸ πεφυκὸσ μὲν κινεῖσθαι καὶ δυνάμενον <μὴ κινούμενον> δὲ ὅτε πέφυκε καὶ οὗ καὶ ὥσ·

ὃ καλῶ ἠρεμεῖν τῶν ἀκινήτων μόνον· ἐναντίον γὰρ ἠρεμία κινήσει, ὥστε στέρησισ ἂν εἰή τοῦ δεκτικοῦ. ἅμα κατὰ τόπον ὅσα ἐν ἑνὶ τόπῳ πρώτῳ, καὶ χωρὶσ ὅσα ἐν ἄλλῳ· ἅπτεσθαι δὲ ὧν τὰ ἄκρα ἅμα·

μεταξὺ δ’ εἰσ ὃ πέφυκε πρότερον ἀφικνεῖσθαι τὸ μεταβάλλον ἢ εἰσ ὃ ἔσχατον μεταβάλλει κατὰ φύσιν τὸ συνεχῶσ μεταβάλλον. ἐναντίον κατὰ τόπον τὸ κατ’ εὐθεῖαν ἀπέχον πλεῖστον·

ἑξῆσ δὲ οὗ μετὰ τὴν ἀρχὴν ὄντοσ, θέσει ἢ εἴδει ἢ ἄλλωσ πωσ ἀφορισθέντοσ, μηθὲν μεταξύ ἐστι τῶν ἐν ταὐτῷ γένει καὶ οὗ ἐφεξῆσ ἐστίν, οἱο͂ν γραμμαὶ γραμμῆσ ἢ μονάδεσ μονάδοσ ἢ οἰκίασ οἰκία ἄλλο δ’ οὐθὲν κωλύει μεταξὺ εἶναι. τὸ γὰρ ἑξῆσ τινὸσ ἐφεξῆσ καὶ ὕστερόν τι·

οὐ γὰρ τὸ ἓν ἑξῆσ τῶν δύο οὐδ’ ἡ νουμηνία τῆσ δευτέρασ. ἐχόμενον δὲ ὃ ἂν ἑξῆσ ὂν ἅπτηται.

ἐπεὶ δὲ πᾶσα μεταβολὴ ἐν τοῖσ ἀντικειμένοισ, ταῦτα δὲ τὰ ἐναντία καὶ ἀντίφασισ, ἀντιφάσεωσ δ’ οὐδὲν ἀνὰ μέσον, δῆλον ὡσ ἐν τοῖσ ἐναντίοισ τὸ μεταξύ. τὸ δὲ συνεχὲσ ὅπερ ἐχόμενόν τι. λέγω δὲ συνεχὲσ ὅταν ταὐτὸ γένηται καὶ ἓν τὸ ἑκατέρου πέρασ οἷσ ἅπτονται καὶ συνέχονται, ὥστε δῆλον ὅτι τὸ συνεχὲσ ἐν τούτοισ ἐξ ὧν ἕν τι πέφυκε γίγνεσθαι κατὰ τὴν σύναψιν.

καὶ ὅτι πρῶτον τὸ ἐφεξῆσ, δῆλον τὸ γὰρ ἐφεξῆσ οὐχ ἅπτεται, τοῦτο δ’ ἐφεξῆσ· καὶ εἰ συνεχέσ, ἅπτεται, εἰ δ’ ἅπτεται, οὔπω συνεχέσ·

ἐν οἷσ δὲ μὴ ἔστιν ἁφή, οὐκ ἔστι σύμφυσισ ἐν τούτοισ· ὥστ’ οὐκ ἔστι στιγμὴ μονάδι ταὐτόν· ταῖσ μὲν γὰρ ὑπάρχει τὸ ἅπτεσθαι, ταῖσ δ’ οὔ, ἀλλὰ τὸ ἐφεξῆσ· καὶ τῶν μὲν μεταξύ τι τῶν δ’ οὔ.

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION