호흡부호 보기
강세부호 보기
장단부호 보기
작은 Iota 보기
모든 부호 보기
δίκαι δὴ τὰ μετὰ ταῦτα ἀκόλουθοι ταῖσ ἔμπροσθεν πράξεσιν ἁπάσαισ οὖσαι κατὰ φύσιν γίγνοιντο ἂν τὴν τῆσ διακοσμήσεωσ τῶν νόμων. ὧντινων οὖν δὴ πέρι δεῖ γίγνεσθαι δίκασ, τὰ μὲν εἴρηται, τὰ κατὰ γεωργίασ τε καὶ ὅσα τούτοισ εἵπετο, τὰ δὲ μέγιστα οὔτε εἴρηταί πω, καθ’ ἓν ἕκαστόν τε λεγόμενον, ῥηθὲν ἣν δεῖ λαμβάνειν αὐτὸ τιμωρίαν καὶ τίνων ποτὲ δικαστῶν τυγχάνειν, μετ’ ἐκεῖν’ αὐτὰ ἑξῆσ ταῦτα ῥητέον. ὀρθῶσ.
αἰσχρὸν μὲν δή τινα τρόπον καὶ νομοθετεῖν πάντα ὁπόσα νῦν μέλλομεν τοῦτο δρᾶν, ἐν τοιαύτῃ πόλει ἥν φαμεν οἰκήσεσθαί τε εὖ καὶ τεύξεσθαι πάσησ ὀρθότητοσ πρὸσ ἐπιτήδευσιν ἀρετῆσ· ἐν δὲ τῇ τοιαύτῃ τὸ καὶ ἀξιοῦν τῆσ τῶν ἄλλων μοχθηρίασ τῶν μεγίστων ἐμφύεσθαί τινα μεθέξοντα, ὥστε δεῖν νομοθετεῖν προκαταλαμβάνοντα καὶ ἀπειλοῦντα ἐάν τισ τοιοῦτοσ γίγνηται, καὶ τούτων ἀποτροπῆσ τε ἕνεκα καὶ γενομένων κολάσεωσ τιθέναι ἐπ’ αὐτοῖσ νόμουσ, ὡσ ἐσομένουσ, ὅπερ εἶπον, αἰσχρὸν μέν τινα τρόπον. ἐπειδὴ δὲ οὐ, καθάπερ οἱ παλαιοὶ νομοθέται θεῶν παισὶν νομοθετούμενοι τοῖσ ἡρ́ωσιν, ὡσ ὁ νῦν λόγοσ, αὐτοί τ’ ἐκ θεῶν ὄντεσ ἄλλοισ τε ἐκ τοιούτων γεγονόσιν ἐνομοθέτουν, ἀλλ’ ἄνθρωποί τε καὶ ἀνθρώπων σπέρμασιν νομοθετοῦμεν τὰ νῦν, ἀνεμέσητον δὴ φοβεῖσθαι μή τισ ἐγγίγνηται τῶν πολιτῶν ἡμῖν οἱο͂ν κερασβόλοσ, ὃσ ἀτεράμων εἰσ τοσοῦτον φύσει γίγνοιτ’ ἂν ὥστε μὴ τήκεσθαι·
καθάπερ ἐκεῖνα τὰ σπέρματα πυρί, νόμοισ οὗτοι καίπερ οὕτωσ ἰσχυροῖσ οὖσιν ἄτηκτοι γίγνωνται.
ὧν δὴ χάριν οὐκ ἐπίχαριν λέγοιμ’ ἂν πρῶτον νόμον ἱερῶν περὶ συλήσεων, ἄν τισ τοῦτο δρᾶν τολμᾷ. καὶ πολίτην μὲν τῶν τεθραμμένων ὀρθῶσ οὔτ’ ἂν βουλοίμεθα οὔτε ἐλπιστὸν πάνυ τι νοσῆσαί ποτε ἂν ταύτην τὴν νόσον, οἰκέται δὲ ἂν τούτων καὶ ξένοι καὶ ξένων δοῦλοι πολλὰ ἂν ἐπιχειρήσειαν τοιαῦτα· ὧν ἕνεκα μὲν μάλιστα, ὅμωσ δὲ καὶ σύμπασαν τὴν τῆσ ἀνθρωπίνησ φύσεωσ ἀσθένειαν εὐλαβούμενοσ, ἐρῶ τὸν τῶν ἱεροσύλων πέρι νόμον καὶ τῶν ἄλλων πάντων τῶν τοιούτων ὅσα δυσίατα καὶ ἀνίατα. προοίμια δὲ τούτοισι, κατὰ τὸν ἔμπροσθεν λόγον ὁμολογηθέντα, προρρητέον ἅπασιν ὡσ βραχύτατα.
λέγοι δή τισ ἂν ἐκείνῳ διαλεγόμενοσ ἅμα καὶ παραμυθούμενοσ, ὃν ἐπιθυμία κακὴ παρακαλοῦσα μεθ’ ἡμέραν τε καὶ ἐπεγείρουσα νύκτωρ ἐπί τι τῶν ἱερῶν ἄγει συλήσοντα, τάδε· ὦ θαυμάσιε, οὐκ ἀνθρώπινόν σε κακὸν οὐδὲ θεῖον κινεῖ τὸ νῦν ἐπὶ τὴν ἱεροσυλίαν προτρέπον ἰέναι, οἶστροσ δέ σέ τισ ἐμφυόμενοσ ἐκ παλαιῶν καὶ ἀκαθάρτων τοῖσ ἀνθρώποισ ἀδικημάτων, περιφερόμενοσ ἀλιτηριώδησ, ὃν εὐλαβεῖσθαι χρεὼν παντὶ σθένει·
τίσ δ’ ἐστὶν εὐλάβεια, μαθέ. ὅταν σοι προσπίπτῃ τι τῶν τοιούτων δογμάτων, ἴθι ἐπὶ τὰσ ἀποδιοπομπήσεισ, ἴθι ἐπὶ θεῶν ἀποτροπαίων ἱερὰ ἱκέτησ, ἴθι ἐπὶ τὰσ τῶν λεγομένων ἀνδρῶν ὑμῖν ἀγαθῶν συνουσίασ, καὶ τὰ μὲν ἄκουε, τὰ δὲ πειρῶ λέγειν αὐτόσ, ὡσ δεῖ τὰ καλὰ καὶ τὰ δίκαια πάντα ἄνδρα τιμᾶν· τὰσ δὲ τῶν κακῶν συνουσίασ φεῦγε ἀμεταστρεπτί.
καὶ ἐὰν μέν σοι δρῶντι ταῦτα λωφᾷ τι τὸ νόσημα· εἰ δὲ μή, καλλίω θάνατον σκεψάμενοσ ἀπαλλάττου τοῦ βίου. ταῦτα ἡμῶν ᾀδόντων προοίμια τοῖσ πάντα ταῦτα ἐπινοοῦσιν ὅσα ἀνόσια ἔργα καὶ πολιτοφθόρα, τῷ μὲν πειθομένῳ τὸν νόμον ἐᾶν σιγῇ δεῖ, τῷ δὲ ἀπειθοῦντι μετὰ τὸ προοίμιον ᾄδειν μέγα·
ὃσ δ’ ἂν ἱεροσυλῶν ληφθῇ, ἐὰν μὲν ᾖ δοῦλοσ ἢ ξένοσ, ἐν τῷ προσώπῳ καὶ ταῖσ χερσὶ γραφεὶσ τὴν συμφοράν, καὶ μαστιγωθεὶσ ὁπόσασ ἂν δόξῃ τοῖσ δικασταῖσ, ἐκτὸσ τῶν ὁρ́ων τῆσ χώρασ γυμνὸσ ἐκβληθήτω·
τάχα γὰρ ἂν δοὺσ ταύτην τὴν δίκην γένοιτ’ ἂν βελτίων σωφρονισθείσ. οὐ γὰρ ἐπὶ κακῷ δίκη γίγνεται οὐδεμία γενομένη κατὰ νόμον, δυοῖν δὲ θάτερον ἀπεργάζεται σχεδόν· ἢ γὰρ βελτίονα ἢ μοχθηρότερον ἧττον ἐξηργάσατο τὸν τὴν δίκην παρασχόντα. πολίτησ δὲ ἄν τίσ ποτέ τι τοιοῦτον δρῶν ἀναφανῇ, περὶ θεοὺσ ἢ περὶ γονέασ ἢ περὶ πόλιν ἠδικηκὼσ τῶν μεγάλων τινα καὶ ἀπορρήτων ἀδικιῶν, ὡσ ἀνίατον ἤδη τοῦτον ὄντα ὁ δικαστὴσ διανοείσθω, λογιζόμενοσ οἱάσ παιδείασ τε καὶ τροφῆσ ἐκ παιδὸσ τυγχάνων οὐκ ἀπέσχετο τῶν μεγίστων κακῶν.
δίκη δὴ τούτῳ θάνατοσ, ἐλάχιστον τῶν κακῶν, τοὺσ δὲ ἄλλουσ παράδειγμα ὀνήσει γενόμενοσ, ἀκλεὴσ καὶ ὑπὲρ τοὺσ τῆσ χώρασ ὁρ́ουσ ἀφανισθείσ· παισὶ δὲ καὶ γένει, ἐὰν φύγωσι τὰ πατρῷα ἤθη, κλέοσ ἔστω καὶ λόγοσ ἔντιμοσ λεγόμενοσ, ὡσ εὖ τε καὶ ἀνδρείωσ εἰσ ἀγαθὸν ἐκ κακοῦ διαπεφευγότων.
δημόσια δὲ χρήματα οὐδενὸσ τῶν τοιούτων τῇ πολιτείᾳ πρέπον ἂν εἰή γίγνεσθαι, ἐν ᾗ δεῖ τοὺσ αὐτοὺσ ἀεὶ καὶ ἴσουσ ὄντασ διατελεῖν κλήρουσ. ζημίασ δ’ ἐκτίσεισ, ὅταν ἀδικεῖν ἄξια δοκῇ τισ χρημάτων, ἐκτίνειν, ἂν ᾖ τι τῶν τοῦ κλήρου κατεσκευασμένου περιττεῦον, μέχρι τοσούτου ζημιωθέντα, τὸ δὲ πλέον μή· τὰσ δ’ εἰσ ταῦτα ἀκριβείασ ἐκ τῶν ἀπογραφῶν νομοφύλακεσ σκοποῦντεσ τὸ σαφὲσ ἐξαγγελλόντων ἀεὶ τοῖσ δικασταῖσ, ὅπωσ ἂν τῶν κλήρων ἀργὸσ μηδεὶσ μηδέποτε γίγνηται δι’ ἀπορίαν χρημάτων.
ζημίασ δὲ ἄν τισ πλέονοσ ἄξιοσ εἶναι δοκῇ, ἐὰν ἄρα μή τινεσ ἐθέλωσιν αὐτὸν τῶν φίλων ἐγγυᾶσθαί τε καὶ συνεκτίνοντεσ ἀπελευθεροῦν, δεσμοῖσ τε χρονίοισ καὶ ἐμφανέσι καί τισιν προπηλακισμοῖσ κολάζειν, ἄτιμον δὲ παντάπασιν μηδένα εἶναι μηδέποτε μηδ’ ἐφ’ ἑνὶ τῶν ἁμαρτημάτων, μηδ’ ὑπερορίαν φυγάδα· θάνατον δὲ ἢ δεσμοὺσ ἢ πληγάσ, ἤ τινασ ἀμόρφουσ ἕδρασ ἢ στάσεισ ἢ παραστάσεισ εἰσ ἱερὰ ἐπὶ τὰ τῆσ χώρασ ἔσχατα, ἢ χρημάτων καθάπερ ἔμπροσθεν εἴπομεν ἐκτίσεισ γίγνεσθαι δεῖν τὴν δίκην ταύτην, γιγνέσθω.
δικασταὶ δὲ ἔστωσαν θανάτου πέρι νομοφύλακέσ τε καὶ τὸ τῶν περυσινῶν ἀρχόντων ἀριστίνδην ἀπομερισθὲν δικαστήριον· εἰσαγωγὰσ δὲ τούτων καὶ προσκλήσεισ καὶ ὅσα τοιαῦτα καὶ ὡσ δεῖ γίγνεσθαι, τοῖσ νεωτέροισ νομοθέταισ χρὴ μέλειν, τὴν διαψήφισιν δὲ ἡμέτερον ἔργον νομοθετεῖν.
ἔστω δὴ φανερὰ μὲν ἡ ψῆφοσ τιθεμένη, πρὸ τούτου δὲ κατὰ τὸ στόμα τοῦ διώκοντόσ τε καὶ φεύγοντοσ ὁ δικαστὴσ ἑξῆσ ἡμῖν ἐγγύτατα κατὰ πρέσβιν ἱζέσθω, πάντεσ δ’ οἱ πολῖται, ὅσοιπερ ἂν ἄγωσι σχολήν, ἐπήκοοι ἔστωσαν σπουδῇ τῶν τοιούτων δικῶν. λέγειν δὲ ἕνα λόγον, πρῶτον μὲν τὸν διώκοντα, τὸν δὲ φεύγοντα δεύτερον· μετὰ δὲ τοὺσ λόγουσ τούτουσ ἄρχεσθαι μὲν τὸν γεραίτατον ἀνακρίνοντα, ἰόντα εἰσ τὴν τῶν λεχθέντων σκέψιν ἱκανήν, μετὰ δὲ τὸν πρεσβύτατον ἑξῆσ ἅπαντασ χρὴ διεξελθεῖν ὅτι ἂν παρ’ ἑκατέρου τισ τῶν ἀντιδίκων ῥηθὲν ἢ μὴ ῥηθὲν ἐπιποθῇ τινα τρόπον·
ὁ δὲ μηδὲν ποθῶν ἄλλῳ τὴν ἀνάκρισιν παραδιδότω. τῶν δὲ ῥηθέντων ἐπισφραγισαμένουσ ὅσα ἂν εἶναι καίρια δοκῇ, γράμμασιν σημεῖα ἐπιβάλλοντασ πάντων τῶν δικαστῶν, θεῖναι ἐπὶ τὴν ἑστίαν, καὶ πάλιν αὔριον εἰσ ταὐτὸν συνελθόντασ, ὡσαύτωσ τε ἀνακρίνοντασ διεξελθεῖν τὴν δίκην καὶ σημεῖα ἐπιβάλλοντασ αὖ τοῖσ λεχθεῖσιν· καὶ τρὶσ δράσαντασ τοῦτο, τεκμήριά τε καὶ μάρτυρασ ἱκανῶσ παραλαβόντασ, ψῆφον ἱερὰν ἕκαστον φέροντα καὶ ὑποσχόμενον πρὸσ τῆσ ἑστίασ εἰσ δύναμιν τὰ δίκαια καὶ ἀληθῆ κρίνειν, οὕτω τέλοσ ἐπιθεῖναι τῇ τοιαύτῃ δίκῃ.
μετὰ δὲ τὰ περὶ θεοὺσ τὰ περὶ κατάλυσιν τῆσ πολιτείασ.
ὃσ ἂν ἄγων εἰσ ἀρχὴν ἀνθρώπων δουλῶται μὲν τοὺσ νόμουσ, ἑταιρίασ δὲ τὴν πόλιν ὑπήκοον ποιῇ, καὶ βιαίωσ δὴ πᾶν τοῦτο πράττων καὶ στάσιν ἐγείρων παρανομῇ, τοῦτον δὴ διανοεῖσθαι δεῖ πάντων πολεμιώτατον ὅλῃ τῇ πόλει· τὸν δὲ κοινωνοῦντα μὲν τῶν τοιούτων μηδενί, τῶν μεγίστων δὲ μετέχοντα ἀρχῶν ἐν τῇ πόλει, λεληθότα τε ταῦτα αὐτόν, ἢ μὴ λεληθότα, δειλίᾳ δ’, ὑπὲρ πατρίδοσ αὑτοῦ μὴ τιμωρούμενον, δεῖ δεύτερον ἡγεῖσθαι τὸν τοιοῦτον πολίτην κάκῃ. πᾶσ δὲ ἀνήρ, οὗ καὶ σμικρὸν ὄφελοσ, ἐνδεικνύτω ταῖσ ἀρχαῖσ εἰσ κρίσιν ἄγων τὸν ἐπιβουλεύοντα βιαίου πολιτείασ μεταστάσεωσ ἅμα καὶ παρανόμου· δικασταὶ δὲ ἔστωσαν τούτοισ οἵπερ τοῖσ ἱεροσύλοισ, καὶ πᾶσαν τὴν κρίσιν ὡσαύτωσ αὐτοῖσ γίγνεσθαι καθάπερ ἐκείνοισ, τὴν ψῆφον θάνατον φέρειν τὴν πλήθει νικῶσαν.
ἑνὶ δὲ λόγῳ, πατρὸσ ὀνείδη καὶ τιμωρίασ παίδων μηδενὶ συνέπεσθαι, πλὴν ἐάν τινι πατὴρ καὶ πάπποσ καὶ πάππου πατὴρ ἐφεξῆσ ὄφλωσι θανάτου δίκην· τούτουσ δὲ ἡ πόλισ ἔχοντασ τὴν αὑτῶν οὐσίαν, πλὴν ὅσον κατεσκευασμένου τοῦ κλήρου παντελῶσ, εἰσ τὴν αὑτῶν ἀρχαίαν ἐκπεμπέσθω πατρίδα καὶ πόλιν.
οἷσ δ’ ἂν τῶν πολιτῶν ὑεῖσ ὄντεσ τυγχάνωσιν πλείουσ ἑνόσ, μὴ ἔλαττον δέκα ἔτη γεγονότεσ, κληρῶσαι μὲν τούτων δέκα, οὓσ ἂν ἀποφήνῃ πατὴρ ἢ πάπποσ ὁ πρὸσ πατρὸσ ἢ μητρόσ, τῶν δὲ λαχόντων τὰ ὀνόματα εἰσ Δελφοὺσ πεμφθέντων· ὃν δ’ ἂν ὁ θεὸσ ἀνέλῃ, κληρονόμον εἰσ τὸν οἶκον καταστῆσαι τὸν τῶν ἐκλιπόντων τύχῃ ἀμείνονι.
καλῶσ. κοινὸσ δ’ ἔτι τρίτοσ εἷσ ἔστω νόμοσ περὶ δικαστῶν τε, οὓσ δεῖ δικάζειν αὐτοῖσ, καὶ ὁ τρόποσ τῶν δικῶν, οἷσ ἂν προδόσεωσ αἰτίαν ἐπιφέρων τισ εἰσ δικαστήριον ἄγῃ· καὶ μονῆσ ὡσαύτωσ ἐκγόνοισ καὶ ἐξόδου τῆσ πατρίδοσ εἷσ ἔστω περὶ ταῦτα νόμοσ οὗτοσ τρισί, προδότῃ καὶ ἱεροσύλῳ καὶ τῷ τοὺσ τῆσ πόλεωσ νόμουσ βίᾳ ἀπολλύντι. κλέπτῃ δέ, ἐάντε μέγα ἐάντε σμικρὸν κλέπτῃ τισ, εἷσ αὖ νόμοσ κείσθω καὶ μία δίκησ τιμωρία σύμπασιν·
τὸ μὲν γὰρ κλαπὲν δὴ χρεὼν διπλάσιον πρῶτον ἐκτίνειν, ἐὰν ὄφλῃ τισ τὴν τοιαύτην δίκην καὶ ἱκανὴν ἔχῃ τὴν ἄλλην οὐσίαν ἀποτίνειν ὑπὲρ τὸν κλῆρον, ἐὰν δὲ μή, δεδέσθαι ἑώσ ἂν ἐκτείσῃ ἢ πείσῃ τὸν καταδικασάμενον. ἐὰν δέ τισ ὄφλῃ κλοπῆσ δημοσίᾳ δίκην, πείσασ τὴν πόλιν ἢ τὸ κλέμμα ἐκτείσασ διπλοῦν, ἀπαλλαττέσθω τῶν δεσμῶν.
πῶσ δὴ λέγομεν, ὦ ξένε, μηδὲν διαφέρειν τῷ κλέπτοντι μέγα ἢ σμικρὸν ὑφελομένῳ, καὶ ἐξ ἱερῶν ἢ ὁσίων, καὶ ὅσα ἄλλα ἐστὶν περὶ κλοπὴν πᾶσαν ἀνομοιότητα ἔχοντα, οἷσ δεῖ ποικίλοισ οὖσιν ἕπεσθαι τὸν νομοθέτην μηδὲν ὁμοίαισ ζημίαισ ζημιοῦντα; ἄριστ’, ὦ Κλεινία· σχεδόν τοί με ὥσπερ φερόμενον ἀντικρούσασ ἀνήγειρασ, ἐννενοηκότα δὲ καὶ πρότερον ὑπέμνησασ ὅτι τὰ περὶ τὴν τῶν νόμων θέσιν οὐδενὶ τρόπῳ πώποτε γέγονεν ὀρθῶσ διαπεπονημένα, ὥσ γε ἐν τῷ νῦν παραπεπτωκότι λέγειν. πῶσ δ’ αὖ καὶ τοῦτο λέγομεν;
οὐ κακῶσ ἀπῃκάσαμεν, ὅτε δούλοισ ὡσ ἰατρευομένοισ ὑπὸ δούλων ἀπῃκάζομεν πάντασ τοὺσ νῦν νομοθετουμένουσ. εὖ γὰρ ἐπίστασθαι δεῖ τὸ τοιόνδε, ὡσ εἰ καταλάβοι ποτέ τισ ἰατρὸσ τῶν ταῖσ ἐμπειρίαισ ἄνευ λόγου τὴν ἰατρικὴν μεταχειριζομένων ἐλεύθερον ἐλευθέρῳ νοσοῦντι διαλεγόμενον ἰατρόν, καὶ τοῦ φιλοσοφεῖν ἐγγὺσ χρώμενον μὲν τοῖσ λόγοισ, ἐξ ἀρχῆσ τε ἁπτόμενον τοῦ νοσήματοσ, περὶ φύσεωσ πάσησ ἐπανιόντα τῆσ τῶν σωμάτων, ταχὺ καὶ σφόδρα γελάσειεν ἂν καὶ οὐκ ἂν ἄλλουσ εἴποι λόγουσ ἢ τοὺσ περὶ τὰ τοιαῦτ’ ἀεὶ προχείρουσ ὄντασ τοῖσ πλείστοισ λεγομένοισ ἰατροῖσ· φαίη γὰρ ἂν "ὦ μῶρε, οὐκ ἰατρεύεισ τὸν νοσοῦντα ἀλλὰ σχεδὸν παιδεύεισ, ὡσ ἰατρὸν ἀλλ’ οὐχ ὑγιῆ δεόμενον γίγνεσθαι" .
οὐκοῦν λέγων τὰ τοιαῦτα ὀρθῶσ ἂν λέγοι; τάχ’ ἄν, εἰ προσδιανοοῖτό γε ὡσ ὅστισ περὶ νόμων οὕτω διεξέρχεται, καθάπερ ἡμεῖσ τὰ νῦν, παιδεύει τοὺσ πολίτασ ἀλλ’ οὐ νομοθετεῖ.
ἆρ’ οὖν οὐ καὶ τοῦτ’ ἂν πρὸσ τρόπου λέγειν φαίνοιτο; ἴσωσ. εὐτυχὲσ δὲ ἡμῶν τὸ παρὸν γέγονεν. τὸ ποῖον δή; τὸ μηδεμίαν ἀνάγκην εἶναι νομοθετεῖν, ἀλλ’ αὐτοὺσ ἐν σκέψει γενομένουσ περὶ πάσησ πολιτείασ πειρᾶσθαι κατιδεῖν τό τε ἄριστον καὶ τὸ ἀναγκαιότατον, τίνα τρόπον ἂν γιγνόμενον γίγνοιτο. καὶ δὴ καὶ τὸ νῦν ἔξεστιν ἡμῖν, ὡσ ἐοίκεν, εἰ μὲν βουλόμεθα, τὸ βέλτιστον σκοπεῖν, εἰ δὲ βουλόμεθα, τὸ ἀναγκαιότατον περὶ νόμων·
αἱρώμεθα οὖν πότερον δοκεῖ. γελοίαν, ὦ ξένε, προτιθέμεθα τὴν αἱρ́εσιν, καὶ ἀτεχνῶσ ὥσπερ κατεχομένοισ νομοθέταισ ὅμοιοι γιγνοίμεθ’ ἂν ὑπὸ μεγάλησ τινὸσ ἀνάγκησ ἤδη νομοθετεῖν, ὡσ οὐκέτ’ ἐξὸν εἰσ αὔριον· ἡμῖν δ’ ‐ εἰπεῖν σὺν θεῷ ‐ ἔξεστι, καθάπερ ἢ λιθολόγοισ ἢ καί τινοσ ἑτέρασ ἀρχομένοισ συστάσεωσ, παραφορήσασθαι χύδην ἐξ ὧν ἐκλεξόμεθα τὰ πρόσφορα τῇ μελλούσῃ γενήσεσθαι συστάσει, καὶ δὴ καὶ κατὰ σχολὴν ἐκλέξασθαι.
τιθῶμεν οὖν ἡμᾶσ νῦν εἶναι μὴ τοὺσ ἐξ ἀνάγκησ οἰκοδομοῦντασ, ἀλλὰ τοὺσ ἐπὶ σχολῆσ ἔτι τὰ μὲν παρατιθεμένουσ, τὰ δὲ συνιστάντασ· ὥστε ὀρθῶσ ἔχει τὰ μὲν ἤδη τῶν νόμων λέγειν ὡσ τιθέμενα, τὰ δ’ ὡσ παρατιθέμενα. γένοιτο γοῦν ἄν, ὦ Κλεινία, κατὰ φύσιν μᾶλλον ἡμῖν ἡ σύνοψισ τῶν νόμων.
ἴδωμεν γὰρ οὖν, ὦ πρὸσ θεῶν, τὸ τοιόνδε περὶ νομοθετῶν. τὸ ποῖον δή; γράμματα μέν που καὶ ἐν γράμμασιν λόγοι καὶ ἄλλων εἰσὶ πολλῶν ἐν ταῖσ πόλεσιν γεγραμμένοι, γράμματα δὲ καὶ τὰ τοῦ νομοθέτου καὶ λόγοι. πῶσ γὰρ οὔ; πότερον οὖν τοῖσ μὲν τῶν ἄλλων συγγράμμασιν, ποιητῶν καὶ ὅσοι ἄνευ μέτρων καὶ μετὰ μέτρων τὴν αὑτῶν εἰσ μνήμην συμβουλὴν περὶ βίου κατέθεντο συγγράψαντεσ, προσέχωμεν τὸν νοῦν, τοῖσ δὲ τῶν νομοθετῶν μὴ προσέχωμεν; ἢ πάντων μάλιστα;
πολύ γε. ἀλλὰ δῆτα οὐ χρὴ τὸν νομοθέτην μόνον τῶν γραφόντων περὶ καλῶν καὶ ἀγαθῶν καὶ δικαίων συμβουλεύειν, διδάσκοντα οἱᾶ́ τέ ἐστι καὶ ὡσ ἐπιτηδευτέον αὐτὰ τοῖσ μέλλουσιν εὐδαίμοσιν ἔσεσθαι; καὶ πῶσ οὔ; ἀλλὰ αἰσχρὸν δὴ μᾶλλον Ὁμήρῳ τε καὶ Τυρταίῳ καὶ τοῖσ ἄλλοισ ποιηταῖσ περὶ βίου τε καὶ ἐπιτηδευμάτων κακῶσ θέσθαι γράψαντασ, Λυκούργῳ δὲ ἧττον καὶ Σόλωνι καὶ ὅσοι δὴ νομοθέται γενόμενοι γράμματα ἔγραψαν;
ἢ τό γε ὀρθόν, πάντων δεῖ γραμμάτων τῶν ἐν ταῖσ πόλεσι τὰ περὶ τοὺσ νόμουσ γεγραμμένα φαίνεσθαι διαπτυττόμενα μακρῷ κάλλιστά τε καὶ ἄριστα, τὰ δὲ τῶν ἄλλων ἢ κατ’ ἐκεῖνα συνεπόμενα, ἢ διαφωνοῦντα αὐτοῖσ εἶναι καταγέλαστα; οὕτω διανοώμεθα περὶ νόμων δεῖν γραφῆσ γίγνεσθαι ταῖσ πόλεσιν, ἐν πατρόσ τε καὶ μητρὸσ σχήμασι φιλούντων τε καὶ νοῦν ἐχόντων φαίνεσθαι τὰ γεγραμμένα, ἢ κατὰ τύραννον καὶ δεσπότην τάξαντα καὶ ἀπειλήσαντα γράψαντα ἐν τοίχοισ ἀπηλλάχθαι;
σκοπῶμεν οὖν δὴ καὶ τὰ νῦν ἡμεῖσ πότερα ταύτῃ πειρώμεθα λέγειν διανοηθέντεσ περὶ νόμων, εἴτ’ οὖν δυνάμεθα εἴτε μή, ἀλλ’ οὖν τό γε πρόθυμον παρεχόμενοι· καὶ κατὰ ταύτην τὴν ὁδὸν ἰόντεσ, ἂν ἄρα τι καὶ δέῃ πάσχειν, πάσχωμεν.
ἀγαθὸν δ’ εἰή τε, καὶ ἂν θεὸσ ἐθέλῃ, γίγνοιτ’ ἂν ταύτῃ. καλῶσ εἴρηκασ, ποιῶμέν τε ὡσ λέγεισ. διασκεπτέον ἄρα πρῶτον, ὥσπερ ἐπεχειρήσαμεν, ἀκριβῶσ τὸν περὶ τῶν τε ἱεροσυλούντων καὶ κλοπῆσ πάσησ πέρι καὶ ἀδικημάτων συμπάντων, καὶ οὐ δυσχεραντέον εἰ μεταξὺ νομοθετοῦντεσ τὰ μὲν ἔθεμεν, τῶν δ’ ἔτι διασκοποῦμεν πέρι· νομοθέται γὰρ γιγνόμεθα ἀλλ’ οὐκ ἐσμέν πω, τάχα δὲ ἴσωσ ἂν γενοίμεθα.
εἰ δὴ δοκεῖ περὶ ὧν εἴρηκα ὡσ εἴρηκα σκοπεῖσθαι, σκοπώμεθα. παντάπασι μὲν οὖν. περὶ δὴ καλῶν καὶ δικαίων συμπάντων πειρώμεθα κατιδεῖν τὸ τοιόνδε, ὅπῃ ποτὲ ὁμολογοῦμεν νῦν καὶ ὅπῃ διαφερόμεθα ἡμεῖσ τε ἡμῖν αὐτοῖσ, οἳ δὴ φαῖμεν ἂν προθυμεῖσθαί γε, εἰ μηδὲν ἄλλο, διαφέρειν τῶν πλείστων, οἱ πολλοί τε αὐτοὶ πρὸσ αὑτοὺσ αὖ. τὰσ ποίασ δὲ δὴ διαφορὰσ ἡμῶν ἐννοηθεὶσ λέγεισ; ἐγὼ πειράσομαι φράζειν.
περὶ δικαιοσύνησ ὅλωσ καὶ τῶν δικαίων ἀνθρώπων τε καὶ πραγμάτων καὶ πράξεων πάντεσ πωσ συνομολογοῦμεν πάντα εἶναι ταῦτα καλά, ὥστε οὐδ’ εἴ τισ διισχυρίζοιτο εἶναι τοὺσ δικαίουσ ἀνθρώπουσ, ἂν καὶ τυγχάνωσιν ὄντεσ αἰσχροὶ τὰ σώματα, κατ’ αὐτό γε τὸ δικαιότατον ἦθοσ ταύτῃ παγκάλουσ εἶναι, σχεδὸν οὐδεὶσ ἂν λέγων οὕτω πλημμελῶσ δόξειε λέγειν. οὐκοῦν ὀρθῶσ;
ἴσωσ· ἴδωμεν δὲ ὡσ, εἰ πάντ’ ἐστὶν καλὰ ὅσα δικαιοσύνησ ἔχεται, τῶν πάντων τοι καὶ τὰ παθήματα ἡμῖν ἐστιν, σχεδὸν τοῖσ ποιήμασιν ἴσα. τί οὖν δή; ποίημα μέν, ὅπερ ἂν ᾖ δίκαιον, σχεδὸν ὅσονπερ ἂν τοῦ δικαίου κοινωνῇ, κατὰ τοσοῦτον καὶ τοῦ καλοῦ μετέχον ἐστί. τί μήν; οὐκοῦν καὶ πάθοσ ὅπερ ἂν δικαίου κοινωνῇ, κατὰ τοσοῦτον γίγνεσθαι καλὸν ὁμολογούμενον, οὐκ ἂν διαφωνοῦντα παρέχοι τὸν λόγον; ἀληθῆ.
ἐὰν δέ γε δίκαιον μὲν ὁμολογῶμεν, αἰσχρὸν δὲ εἶναι πάθοσ, διαφωνήσει τό τε δίκαιον καὶ τὸ καλόν, λεχθέντων τῶν δικαίων αἰσχίστων εἶναι. πῶσ τοῦτο εἴρηκασ; οὐδὲν χαλεπὸν ἐννοεῖν· οἱ γὰρ ὀλίγῳ πρόσθεν τεθέντεσ ἡμῖν νόμοι πάντων ἐναντιώτατα παραγγέλλειν δόξειαν ἂν τοῖσ νῦν λεγομένοισ. ποίοισ; τὸν ἱερόσυλόν που ἐτίθεμεν δικαίωσ ἂν ἀποθνῄσκειν καὶ τὸν τῶν εὖ κειμένων νόμων πολέμιον, καὶ μέλλοντεσ δὴ νόμιμα τοιαῦτα τιθέναι πάμπολλα ἐπέσχομεν, ἰδόντεσ ὡσ ταῦτα ἐστὶν μὲν ἄπειρα παθήματα πλήθει καὶ μεγέθεσιν, δικαιότατα δὲ πάντων παθημάτων καὶ συμπάντων αἴσχιστα.
μῶν οὐχ οὕτωσ ἡμῖν τά τε δίκαια καὶ τὰ καλὰ τοτὲ μὲν ὡσ ταὐτὰ σύμπαντα, τοτὲ δὲ ὡσ ἐναντιώτατα φανεῖται; κινδυνεύει. τοῖσ μὲν τοίνυν πολλοῖσ οὕτω περὶ τὰ τοιαῦτα ἀσυμφώνωσ τὰ καλὰ καὶ τὰ δίκαια διερριμμένα προσαγορεύεται.
φαίνεται γοῦν, ὦ ξένε. τὸ τοίνυν ἡμέτερον, ὦ Κλεινία, πάλιν ἴδωμεν πῶσ αὖ περὶ αὐτὰ ταῦτα ἔχει τῆσ συμφωνίασ. ποίασ δὴ πρὸσ ποίαν; ἐν τοῖσ ἔμπροσθεν λόγοισ οἶμαι διαρρήδην ἐμὲ εἰρηκέναι πωσ, εἰ δ’ οὖν μὴ πρότερον, ἀλλὰ νῦν ὡσ λέγοντα τίθετε ‐ τὸ ποῖον; ὡσ οἱ κακοὶ πάντεσ εἰσ πάντα εἰσὶν ἄκοντεσ κακοί·
τούτου δὲ οὕτωσ ἔχοντοσ, ἀνάγκη που τούτῳ συνέπεσθαι τὸν ἑξῆσ λόγον. τίνα λέγεισ; ὡσ ὁ μὲν ἄδικόσ που κακόσ, ὁ δὲ κακὸσ ἄκων τοιοῦτοσ. ἀκουσίωσ δὲ ἑκούσιον οὐκ ἔχει πράττεσθαί ποτε λόγον· ἄκων οὖν ἐκείνῳ φαίνοιτ’ ἂν ἀδικεῖν ὁ ἀδικῶν τῷ τὴν ἀδικίαν ἀκούσιον τιθεμένῳ, καὶ δὴ καὶ νῦν ὁμολογητέον ἐμοί· σύμφημι γὰρ ἄκοντασ ἀδικεῖν πάντασ ‐ εἰ καί τισ φιλονικίασ ἢ φιλοτιμίασ ἕνεκα ἄκοντασ μὲν ἀδίκουσ εἶναί φησιν, ἀδικεῖν μὴν ἑκόντασ πολλούσ, ὅ γ’ ἐμὸσ λόγοσ ἐκεῖνοσ ἀλλ’ οὐχ οὗτοσ ‐ τίνα οὖν αὖ τρόπον ἔγωγε συμφωνοίην ἂν τοῖσ ἐμαυτοῦ λόγοισ; εἴ με, ὦ Κλεινία καὶ Μέγιλλε, ἐρωτῷτε·
"εἰ δὴ ταῦτα οὕτωσ ἔχοντά ἐστιν, ὦ ξένε, τί συμβουλεύεισ ἡμῖν περὶ τῆσ νομοθεσίασ τῇ τῶν Μαγνήτων πόλει; πότερον νομοθετεῖν ἢ μή; "πῶσ γὰρ οὔ; φήσω. "διοριεῖσ οὖν αὐτοῖσ ἀκούσιά τε καὶ ἑκούσια ἀδικήματα, καὶ τῶν μὲν ἑκουσίων ἁμαρτημάτων τε καὶ ἀδικημάτων μείζουσ τὰσ ζημίασ θήσομεν, τῶν δ’ ἐλάττουσ; ἢ πάντων ἐξ ἴσησ, ὡσ οὐκ ὄντων ἀδικημάτων τὸ παράπαν ἑκουσίων;
ὀρθῶσ μέντοι λέγεισ, ὦ ξένε· καὶ τούτοισ δὴ τί χρησόμεθα τοῖσ νῦν λεγομένοισ; καλῶσ ἤρου. πρῶτον μὲν τοίνυν αὐτοῖσ τόδε χρησώμεθα. τὸ ποῖον; ἀναμνησθῶμεν ὡσ ἔμπροσθεν νυνδὴ καλῶσ ἐλέγομεν ὅτι περὶ τὰ δίκαια εἰή παμπόλλη τισ ἡμῶν ταραχή τε καὶ ἀσυμφωνία. τοῦτο δὲ λαβόντεσ πάλιν ἐρωτῶμεν ἡμᾶσ αὐτούσ· "ἆρ’ οὖν περὶ τὴν τούτων ἀπορίαν οὔτ’ ἐξευπορήσαντεσ οὔτε διορισάμενοι τί ποτ’ ἐστὶν ταῦτα ἀλλήλων διαφέροντα, ἃ δὴ κατὰ πάσασ τὰσ πόλεισ ὑπὸ νομοθετῶν πάντων τῶν πώποτε γενομένων ὡσ δύο εἴδη τῶν ἀδικημάτων ὄντα, τὰ μὲν ἑκούσια, τὰ δὲ ἀκούσια, ταύτῃ καὶ νομοθετεῖται·
ὁ δὲ παρ’ ἡμῶν νυνδὴ ῥηθεὶσ λόγοσ, ὥσπερ παρὰ θεοῦ λεχθείσ, τοσοῦτον μόνον εἰπὼν ἀπαλλάξεται, δοὺσ δὲ οὐδένα λόγον ὡσ ὀρθῶσ εἴρηκεν, κατανομοθετήσει τινὰ τρόπον; οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ ἀνάγκη πωσ ταῦτα ἔμπροσθεν τοῦ νομοθετεῖν δηλῶσαι δύο τε ὄντα καὶ τὴν διαφορὰν ἄλλην, ἵνα, ὅταν ἑκατέρῳ τισ τὴν δίκην ἐπιτιθῇ, πᾶσ ἐπακολουθῇ τοῖσ λεγομένοισ καὶ δυνατὸσ ᾖ τό τε πρεπόντωσ τεθὲν ἁμῇ γέ πῃ κρῖναι καὶ τὸ μή.
καλῶσ ἡμῖν φαίνῃ λέγειν, ὦ ξένε· δυοῖν γὰρ θάτερον ἡμᾶσ χρεών, ἢ μὴ λέγειν ὡσ πάντα ἀκούσια τὰ ἀδικήματα, ἢ τοῦτο ὡσ ὀρθῶσ εἴρηται πρῶτον διορίσαντασ δηλῶσαι. τούτοιν τοίνυν τοῖν δυοῖν τὸ μὲν οὐκ ἀνεκτὸν ἐμοὶ πάντωσ που γίγνεσθαι, τό γε δὴ μὴ λέγειν, οὕτωσ οἰόμενον ἔχειν τἀληθέσ ‐ οὐ γὰρ ἂν νόμιμον οὐδ’ ὅσιον ἂν εἰή ‐ κατὰ τίνα δὲ τρόπον ἐστὸν δύο, εἰ μὴ τῷ τε ἀκουσίῳ καὶ τῷ ἑκουσίῳ διαφέρετον ἑκάτερον;
ἀλλὰ ἄλλῳ τινὶ δή ποτε πειρατέον ἁμῶσ γέ πωσ δηλοῦν. παντάπασι μὲν οὖν, ὦ ξένε, τοῦτό γε οὐχ οἱο͂́ν τε ἄλλωσ πωσ ἡμᾶσ διανοηθῆναι. ταῦτα ἔσται.
φέρε δή, βλάβαι μέν, ὡσ ἐοίκεν, ἀλλήλων τῶν πολιτῶν ἐν ταῖσ κοινωνίαισ τε καὶ ὁμιλίαισ πολλαὶ γίγνονται, καὶ τό γε ἑκούσιόν τε καὶ ἀκούσιον ἐν αὐταῖσ ἄφθονόν ἐστι. πῶσ γὰρ οὔ; μὴ τοίνυν τισ τὰσ βλάβασ πάσασ ἀδικίασ τιθείσ, οὕτωσ οἰήται καὶ τὰ ἄδικα ἐν αὐταῖσι ταύτῃ γίγνεσθαι διπλᾶ, τὰ μὲν ἑκούσια δή, τὰ δ’ ἀκούσια ‐ βλάβαι γὰρ ἀκούσιοι τῶν πάντων οὔτ’ ἀριθμοῖσ οὔτε μεγέθεσιν ἐλάττουσ εἰσὶ τῶν ἑκουσίων ‐ σκοπεῖσθε δὲ εἴτε τι λέγω λέγων ἃ μέλλω λέγειν, εἴτε καὶ μηδὲν τὸ παράπαν. οὐ γάρ φημι ἔγωγε, ὦ Κλεινία καὶ Μέγιλλε, εἴ τίσ τινά τι πημαίνει μὴ βουλόμενοσ ἀλλ’ ἄκων, ἀδικεῖν μέν, ἄκοντα μήν, καὶ ταύτῃ μὲν δὴ νομοθετήσω, τοῦτο ὡσ ἀκούσιον ἀδίκημα νομοθετῶν, ἀλλ’ οὐδὲ ἀδικίαν τὸ παράπαν θήσω τὴν τοιαύτην βλάβην, οὔτε ἂν μείζων οὔτε ἂν ἐλάττων τῳ γίγνηται·
ἐμὴ νικᾷ.
σχεδὸν γάρ, ὦ φίλοι, οὔτ’ εἴ τίσ τῳ δίδωσίν τι τῶν ὄντων οὔτ’ εἰ τοὐναντίον ἀφαιρεῖται, δίκαιον ἁπλῶσ ἢ ἄδικον χρὴ τὸ τοιοῦτον οὕτω λέγειν, ἀλλ’ ἐὰν ἤθει καὶ δικαίῳ τρόπῳ χρώμενόσ τισ ὠφελῇ τινά τι καὶ βλάπτῃ, τοῦτό ἐστιν τῷ νομοθέτῃ θεατέον, καὶ πρὸσ δύο ταῦτα δὴ βλεπτέον, πρόσ τε ἀδικίαν καὶ βλάβην, καὶ τὸ μὲν βλαβὲν ὑγιὲσ τοῖσ νόμοισ εἰσ τὸ δυνατὸν ποιητέον, τό τε ἀπολόμενον σῴζοντα καὶ τὸ πεσὸν ὑπό του πάλιν ἐξορθοῦντα, καὶ τὸ θανατωθὲν ἢ τρωθέν, ὑγιέσ, τὸ δὲ ἀποίνοισ ἐξιλασθὲν τοῖσ δρῶσι καὶ πάσχουσιν ἑκάστασ τῶν βλάψεων, ἐκ διαφορᾶσ εἰσ φιλίαν πειρατέον ἀεὶ καθιστάναι τοῖσ νόμοισ. καλῶσ ταῦτά γε.
τὰσ τοίνυν ἀδίκουσ αὖ βλάβασ καὶ κέρδη δέ, ἐάν τισ ἀδικῶν τινα κερδαίνειν ποιῇ, τούτων ὁπόσα μὲν ἰατά, ὡσ οὐσῶν ἐν ψυχῇ νόσων, ἰᾶσθαι· τὸ δὲ τῆσ ἰάσεωσ ἡμῖν τῆσ ἀδικίασ τῇδε ῥέπειν χρὴ φάναι. πῇ; ὅπωσ ὅτι τισ ἂν ἀδικήσῃ μέγα ἢ σμικρόν, ὁ νόμοσ αὐτὸν διδάξει καὶ ἀναγκάσει τὸ παράπαν εἰσ αὖθισ τὸ τοιοῦτον ἢ μηδέποτε ἑκόντα τολμῆσαι ποιεῖν ἢ διαφερόντωσ ἧττον πολύ, πρὸσ τῇ τῆσ βλάβησ ἐκτίσει.
ταῦτα εἴτε ἔργοισ ἢ λόγοισ, ἢ μεθ’ ἡδονῶν ἢ λυπῶν, ἢ τιμῶν ἢ ἀτιμιῶν, καὶ χρημάτων ζημίασ ἢ καὶ δώρων, ἢ καὶ τὸ παράπαν ᾧτινι τρόπῳ ποιήσει τισ μισῆσαι μὲν τὴν ἀδικίαν, στέρξαι δὲ ἢ μὴ μισεῖν τὴν τοῦ δικαίου φύσιν, αὐτό ἐστιν τοῦτο ἔργον τῶν καλλίστων νόμων. ὃν δ’ ἂν ἀνιάτωσ εἰσ ταῦτα ἔχοντα αἴσθηται νομοθέτησ, δίκην τούτοισι καὶ νόμον θήσει τίνα;
γιγνώσκων που τοῖσ τοιούτοισ πᾶσιν ὡσ οὔτε αὐτοῖσ ἔτι ζῆν ἄμεινον, τούσ τε ἄλλουσ ἂν διπλῇ ὠφελοῖεν ἀπαλλαττόμενοι τοῦ βίου, παράδειγμα μὲν τοῦ μὴ ἀδικεῖν τοῖσ ἄλλοισ γενόμενοι, ποιοῦντεσ δὲ ἀνδρῶν κακῶν ἔρημον τὴν πόλιν, οὕτω δὴ τῶν τοιούτων πέρι νομοθέτῃ κολαστὴν τῶν ἁμαρτημάτων θάνατον ἀνάγκη νέμειν, ἄλλωσ δὲ οὐδαμῶσ. ἐοίκε μέν πωσ λέγεσθαι τὰ παρὰ σοῦ καὶ μάλα μετρίωσ, ἥδιον δ’ ἂν ἔτι σαφέστερον ἀκούσαιμεν ταῦτα ῥηθέντα, τὸ τῆσ ἀδικίασ τε καὶ βλάβησ διάφορον καὶ τὸ τῶν ἑκουσίων καὶ ἀκουσίων ὡσ ἐν τούτοισ διαπεποίκιλται. πειρατέον τοίνυν ὡσ κελεύετε δρᾶν, καὶ λέγειν.
δῆλον γὰρ ὅτι τοσόνδε γε περὶ ψυχῆσ καὶ λέγετε πρὸσ ἀλλήλουσ καὶ ἀκούετε, ὡσ ἓν μὲν ἐν αὐτῇ τῆσ φύσεωσ εἴτε τι πάθοσ εἴτε τι μέροσ ὢν ὁ θυμόσ, δύσερι καὶ δύσμαχον κτῆμα ἐμπεφυκόσ, ἀλογίστῳ βίᾳ πολλὰ ἀνατρέπει.
πῶσ δ’ οὔ; καὶ μὴν ἡδονήν γε οὐ ταὐτὸν τῷ θυμῷ προσαγορεύομεν, ἐξ ἐναντίασ δὲ αὐτῷ φαμεν ῥώμησ δυναστεύουσαν, πειθοῖ μετὰ ἀπάτησ βιαίου πράττειν πᾶν ὅτιπερ ἂν αὐτῆσ ἡ βούλησισ ἐθελήσῃ. καὶ μάλα. τρίτον μὴν ἄγνοιαν λέγων ἄν τισ τῶν ἁμαρτημάτων αἰτίαν οὐκ ἂν ψεύδοιτο·
διχῇ μὴν διελόμενοσ αὐτὸ ὁ νομοθέτησ ἂν βελτίων εἰή, τὸ μὲν ἁπλοῦν αὐτοῦ κούφων ἁμαρτημάτων αἴτιον ἡγούμενοσ, τὸ δὲ διπλοῦν, ὅταν ἀμαθαίνῃ τισ μὴ μόνον ἀγνοίᾳ συνεχόμενοσ ἀλλὰ καὶ δόξῃ σοφίασ, ὡσ εἰδὼσ παντελῶσ περὶ ἃ μηδαμῶσ οἶδεν, μετὰ μὲν ἰσχύοσ καὶ ῥώμησ ἑπομένησ μεγάλων καὶ ἀμούσων ἁμαρτημάτων τιθεὶσ αἴτια τὰ τοιαῦτα, ἀσθενείασ δὲ ἑπομένησ, παίδειά τε ἁμαρτήματα καὶ πρεσβυτέρων γιγνόμενα θήσει μὲν ἁμαρτήματα καὶ ὡσ ἁμαρτάνουσιν νόμουσ τάξει, πρᾳοτάτουσ γε μὴν πάντων καὶ συγγνώμησ πλείστησ ἐχομένουσ. εἰκότα λέγεισ.
ἡδονῆσ μὲν τοίνυν καὶ θυμοῦ λέγομεν σχεδὸν ἅπαντεσ ὡσ ὁ μὲν κρείττων ἡμῶν, ὁ δὲ ἥττων ἐστίν· καὶ ἔχει ταύτῃ. παντάπασι μὲν οὖν. ἀγνοίασ δέ γε ὡσ ὁ μὲν ἡμῶν κρείττων, ὁ δὲ ἥττων, οὐκ ἠκούσαμεν πώποτε. ἀληθέστατα.
πάντα δέ γε προτρέπειν ταῦτά φαμεν εἰσ τὴν αὑτοῦ βούλησιν ἐπισπώμενον ἕκαστον εἰσ τἀναντία πολλάκισ ἅμα. πλειστάκισ μὲν οὖν. νῦν δή σοι τό τε δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον, ὅ γε ἐγὼ λέγω, σαφῶσ ἂν διορισαίμην οὐδὲν ποικίλλων. τὴν γὰρ τοῦ θυμοῦ καὶ φόβου καὶ ἡδονῆσ καὶ λύπησ καὶ φθόνων καὶ ἐπιθυμιῶν ἐν ψυχῇ τυραννίδα, ἐάντε τι βλάπτῃ καὶ ἐὰν μή, πάντωσ ἀδικίαν προσαγορεύω· τὴν δὲ τοῦ ἀρίστου δόξαν, ὅπῃπερ ἂν ἔσεσθαι τούτων ἡγήσωνται πόλισ εἴτε ἰδιῶταί τινεσ, ἐὰν αὕτη κρατοῦσα ἐν ψυχαῖσ διακοσμῇ πάντα ἄνδρα, κἂν σφάλληταί τι, δίκαιον μὲν πᾶν εἶναι φατέον τὸ ταύτῃ πραχθὲν καὶ τὸ τῆσ τοιαύτησ ἀρχῆσ γιγνόμενον ὑπήκοον ἑκάστων, καὶ ἐπὶ τὸν ἅπαντα ἀνθρώπων βίον ἄριστον, δοξάζεσθαι δὲ ὑπὸ πολλῶν ἀκούσιον ἀδικίαν εἶναι τὴν τοιαύτην βλάβην.
ἡμῖν δὲ οὐκ ἔστιν τὰ νῦν ὀνομάτων πέρι δύσερισ λόγοσ, ἀλλ’ ἐπειδὴ τῶν ἁμαρτανομένων τρία εἴδη δεδήλωται γιγνόμενα, ταῦτα εἰσ μνήμην πρῶτον ἔτι μᾶλλον ἀναληπτέον. λύπησ μὲν οὖν, ἣν θυμὸν καὶ φόβον ἐπονομάζομεν, ἓν εἶδοσ ἡμῖν ἐστιν.
πάνυ μὲν οὖν. ἡδονῆσ δ’ αὖ καὶ ἐπιθυμιῶν δεύτερον, ἐλπίδων δὲ καὶ δόξησ τῆσ ἀληθοῦσ περὶ τὸ ἄριστον ἔφεσισ τρίτον ἕτερον. τούτου δὲ αὐτοῦ τρία διχῇ τμηθέντοσ πέντε εἴδη γέγονεν, ὡσ νῦν φαμεν· οἷσ νόμουσ διαφέροντασ ἀλλήλων πέντε εἴδεσιν θετέον ἐν δυοῖν γένεσιν.
τίσιν τούτοισ; τὸ μὲν διὰ βιαίων καὶ συμφανῶν πράξεων πραττόμενον ἑκάστοτε, τὸ δὲ μετὰ σκότουσ καὶ ἀπάτησ λαθραίωσ γιγνόμενον, ἔστιν δ’ ὅτε καὶ δι’ ἀμφοῖν τούτοιν πραχθέν· ᾧ δὴ καὶ νόμοι τραχύτατοι γίγνοιντο ἄν, εἰ τὸ προσῆκον μέροσ ἔχοιεν. εἰκὸσ γοῦν. ἰώμεν δὴ τὰ μετὰ ταῦτα ἐκεῖσε ὁπόθεν ἐξέβημεν δεῦρο, περαίνοντεσ τὴν θέσιν τῶν νόμων. ἦν δὲ ἡμῖν κείμενα περί τε τῶν συλώντων, οἶμαι, τοὺσ θεοὺσ καὶ τὰ περὶ προδοτῶν, ἔτι δὲ τῶν τοὺσ νόμουσ διαφθειρόντων ἐπὶ καταλύσει τῆσ παρούσησ πολιτείασ. τούτων δή τισ ἂν ἴσωσ πράξειέν τι μανείσ, ἢ νόσοισ ἢ γήρᾳ ὑπερμέτρῳ συνεχόμενοσ, ἢ παιδίᾳ χρώμενοσ, οὐδέν πω τῶν τοιούτων διαφέρων·
ὧν ἂν γίγνηταί τι φανερὸν τοῖσ ἐκλεχθεῖσιν ἑκάστοτε δικασταῖσ, ἀναφέροντοσ τοῦ δράσαντοσ ἢ τοῦ σκηπτομένου ὑπὲρ τοῦ ποιήσαντοσ, κριθῇ δὲ οὕτω διατεθεὶσ παρανομῆσαι, τὴν μὲν βλάβην ἣν ἄν τινα καταβλάψῃ πάντωσ ἁπλῆν ἀποτινέτω, τῶν δὲ ἄλλων δικαιωμάτων ἀφείσθω, πλὴν ἂν ἄρα τινὰ ἀποκτείνασ μὴ καθαρὸσ ᾖ τὰσ χεῖρασ φόνου· οὕτω δ’ εἰσ ἄλλην χώραν καὶ τόπον ἀπελθὼν οἰκείτω τὸν ἐνιαυτὸν ἐκδημῶν, πρότερον δὲ ἐλθὼν τοῦ χρόνου ὃν ὁ νόμοσ ὡρ́ισεν, ἢ καὶ πάσησ ἐπιβὰσ τῆσ οἰκείασ χώρασ, ἐν δημοσίῳ δεσμῷ δεθεὶσ ὑπὸ τῶν νομοφυλάκων δύο ἐνιαυτούσ, οὕτωσ ἀπαλλαττέσθω τῶν δεσμῶν.
φόνου δὴ καθάπερ ἠρξάμεθα, πειρώμεθα διὰ τέλουσ παντὸσ εἴδουσ πέρι φόνου θεῖναι τοὺσ νόμουσ, καὶ πρῶτον μὲν τὰ βίαια καὶ ἀκούσια λέγωμεν.
εἴ τισ ἐν ἀγῶνι καὶ ἄθλοισ δημοσίοισ ἄκων, εἴτε παραχρῆμα εἴτε καὶ ἐν ὑστέροισ χρόνοισ ἐκ τῶν πληγῶν, ἀπέκτεινέν τινα φίλιον, ἢ κατὰ πόλεμον ὡσαύτωσ ἢ κατὰ μελέτην τὴν πρὸσ πόλεμον, ποιουμένων ἄσκησιν τῶν ἀρχόντων ψιλοῖσ σώμασιν ἢ μετά τινων ὅπλων ἀπομιμουμένων τὴν πολεμικὴν πρᾶξιν, καθαρθεὶσ κατὰ τὸν ἐκ Δελφῶν κομισθέντα περὶ τούτων νόμον ἔστω καθαρόσ· ἰατρῶν δὲ πέρι πάντων, ἂν ὁ θεραπευόμενοσ ὑπ’ αὐτῶν ἀκόντων τελευτᾷ, καθαρὸσ ἔστω κατὰ νόμον.
ἐὰν δὲ αὐτόχειρ μέν, ἄκων δὲ ἀποκτείνῃ τισ ἕτεροσ ἕτερον, εἴτε τῷ ἑαυτοῦ σώματι ψιλῷ εἴτε ὀργάνῳ ἢ βέλει ἢ πώματοσ ἢ σίτου δόσει ἢ πυρὸσ ἢ χειμῶνοσ προσβολῇ ἢ στερήσει πνεύματοσ, αὐτὸσ τῷ ἑαυτοῦ σώματι ἢ δι’ ἑτέρων σωμάτων, πάντωσ ἔστω μὲν ὡσ αὐτόχειρ, δίκασ δὲ τινέτω τὰσ τοιάσδε· ἐὰν μὲν δοῦλον κτείνῃ, νομίζων τὸν ἑαυτοῦ διειργάσθαι τὸν τοῦ τελευτήσαντοσ δεσπότην ἀβλαβῆ παρεχέτω καὶ ἀζήμιον, ἢ δίκην εἰσ τὴν ἀξίαν τοῦ τελευτήσαντοσ ὑπεχέτω διπλῆν, τῆσ δὲ ἀξίασ οἱ δικασταὶ διάγνωσιν ποιείσθωσαν, καθαρμοῖσ δὲ χρήσασθαι μείζοσίν τε καὶ πλείοσι τῶν περὶ τὰ ἆθλα ἀποκτεινάντων, τούτων δ’ ἐξηγητὰσ εἶναι κυρίουσ οὓσ ἂν ὁ θεὸσ ἀνέλῃ·
ἐὰν δὲ αὑτοῦ δοῦλον, καθηράμενοσ ἀπαλλαττέσθω τοῦ φόνου κατὰ νόμον.
ἐὰν δέ τισ ἐλεύθερον ἄκων ἀποκτείνῃ, τοὺσ μὲν καθαρμοὺσ τοὺσ αὐτοὺσ καθαρθήτω τῷ τὸν δοῦλον ἀποκτείναντι, παλαιὸν δέ τινα τῶν ἀρχαίων μύθων λεγόμενον μὴ ἀτιμαζέτω. λέγεται δὲ ὡσ ὁ θανατωθεὶσ ἄρα βιαίωσ, ἐν ἐλευθέρῳ φρονήματι βεβιωκώσ, θυμοῦταί τε τῷ δράσαντι νεοθνὴσ ὤν, καὶ φόβου καὶ δείματοσ ἅμα διὰ τὴν βίαιον πάθην αὐτὸσ πεπληρωμένοσ, ὁρῶν τε τὸν ἑαυτοῦ φονέα ἐν τοῖσ ἤθεσι τοῖσ τῆσ ἑαυτοῦ συνηθείασ ἀναστρεφόμενον, δειμαίνει, καὶ ταραττόμενοσ αὐτὸσ ταράττει κατὰ δύναμιν πᾶσαν τὸν δράσαντα, μνήμην σύμμαχον ἔχων, αὐτόν τε καὶ τὰσ πράξεισ αὐτοῦ. διὸ δὴ χρεών ἐστιν ἄρα ὑπεξελθεῖν τῷ παθόντι τὸν δράσαντα τὰσ ὡρ́ασ πάσασ τοῦ ἐνιαυτοῦ καὶ ἐρημῶσαι πάντασ τοὺσ οἰκείουσ τόπουσ συμπάσησ τῆσ πατρίδοσ· ἐὰν δὲ ξένοσ ὁ τελευτήσασ ᾖ, καὶ τῆσ τοῦ ξένου χώρασ εἰργέσθω τοὺσ αὐτοὺσ χρόνουσ.
τούτῳ δὴ τῷ νόμῳ ἐὰν μὲν ἑκὼν πείθηταί τισ, ὁ τοῦ τελευτήσαντοσ γένει ἐγγύτατα, ἐπίσκοποσ ὢν τούτων πάντων γενομένων, ἐχέτω συγγνώμην τε καὶ ἄγων πρὸσ αὐτὸν εἰρήνην μέτριοσ ἂν εἰή πάντωσ·
ἐὰν δέ τισ ἀπειθῇ καὶ πρῶτον μὲν ἀκάθαρτοσ ὢν εἰσ τὰ ἱερὰ τολμᾷ πορεύεσθαι καὶ θύειν, ἔτι δὲ τοὺσ χρόνουσ μὴ ἐθέλῃ πληροῦν ἀποξενούμενοσ τοὺσ εἰρημένουσ, ὁ τοῦ τελευτήσαντοσ γένει ἐγγύτατα ἐπεξίτω μὲν φόνου τῷ κτείναντι, διπλᾶ δὲ πάντα ἔστω τὰ τιμωρήματα τῷ ὀφλόντι. ἐὰν δ’ ὁ προσήκων ἐγγύτατα μὴ ἐπεξίῃ τῷ παθήματι, τὸ μίασμα ὡσ εἰσ αὐτὸν περιεληλυθόσ, τοῦ παθόντοσ προστρεπομένου τὴν πάθην, ὁ βουλόμενοσ ἐπεξελθὼν τούτῳ δίκην, πέντε ἔτη ἀποσχέσθαι τῆσ αὑτοῦ πατρίδοσ ἀναγκαζέτω κατὰ νόμον.
ἐὰν δὲ ξένοσ ἄκων ξένον κτείνῃ τῶν ἐν τῇ πόλει, ἐπεξίτω μὲν ὁ βουλόμενοσ ἐπὶ τοῖσ αὐτοῖσ νόμοισ, μέτοικοσ δὲ ὢν ἀπενιαυτησάτω, ξένοσ δὲ ἂν ᾖ παντάπασιν, πρὸσ τῷ καθαρμῷ, ἐάντε ξένον ἐάντε μέτοικον ἐάντε ἀστὸν κτείνῃ, τὸν βίον ἅπαντα τῆσ χώρασ τῆσ τῶν νόμων τῶνδε κυρίασ εἰργέσθω· ἐὰν δ’ ἔλθῃ παρανόμωσ, οἱ νομοφύλακεσ θανάτῳ ζημιούντων αὐτόν, καὶ ἐὰν ἔχῃ οὐσίαν τινά, τῷ τοῦ παθόντοσ ἐγγύτατα γένει παραδιδόντων.
ἐὰν δὲ ἄκων ἔλθῃ, ἂν μὲν κατὰ θάλατταν ἐκπίπτῃ πρὸσ τὴν χώραν, σκηνησάμενοσ ἐν θαλάττῃ τέγγων τοὺσ πόδασ πλοῦν ἐπιφυλαττέτω, κατὰ γῆν δὲ ἂν βίᾳ ὑπό τινων ἀχθῇ, ἡ πρώτη προστυχοῦσα ἀρχὴ τῶν ἐν τῇ πόλει λύσασα, εἰσ τὴν ὑπερορίαν ἐκπεμπέτω ἄσυλον. ἐὰν δ’ ἄρα τισ αὐτόχειρ μὲν κτείνῃ ἐλεύθερον, θυμῷ δὲ ᾖ τὸ πεπραγμένον ἐκπραχθέν, διχῇ δεῖ πρῶτον τὸ τοιοῦτον διαλαβεῖν.
θυμῷ γὰρ δὴ πέπρακται καὶ τοῖσ ὅσοι ἂν ἐξαίφνησ μὲν καὶ ἀπροβουλεύτωσ τοῦ ἀποκτεῖναι πληγαῖσ ἤ τινι τοιούτῳ διαφθείρωσί τινα παραχρῆμα τῆσ ὁρμῆσ γενομένησ, μεταμέλειά τε εὐθὺσ τοῦ πεπραγμένου γίγνηται, θυμῷ δὲ καὶ ὅσοι προπηλακισθέντεσ λόγοισ ἢ καὶ ἀτίμοισ ἔργοισ, μεταδιώκοντεσ τὴν τιμωρίαν, ὕστερον ἀποκτείνωσί τινα βουληθέντεσ κτεῖναι καὶ τὸ πεπραγμένον αὐτοῖσ ἀμεταμέλητον γίγνηται. διττοὺσ μὲν δὴ τοὺσ φόνουσ, ὡσ ἐοίκε, θετέον, καὶ σχεδὸν ἀμφοτέρουσ θυμῷ γεγονότασ, μεταξὺ δέ που τοῦ τε ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου δικαιότατ’ ἂν λεγομένουσ.
οὐ μὴν ἀλλ’ εἰκών ἐσθ’ ἑκάτεροσ·
ὁ μὲν τὸν θυμὸν φυλάττων καὶ οὐκ ἐκ τοῦ παραχρῆμα ἐξαίφνησ ἀλλὰ μετὰ ἐπιβουλῆσ ὕστερον χρόνῳ τιμωρούμενοσ ἑκουσίῳ ἐοίκεν, ὁ δὲ ἀταμιεύτωσ ταῖσ ὀργαῖσ καὶ ἐκ τοῦ παραχρῆμα εὐθὺσ χρώμενοσ ἀπροβουλεύτωσ ὅμοιοσ μὲν ἀκουσίῳ, ἔστι δὲ οὐδ’ οὗτοσ αὖ παντάπασιν ἀκούσιοσ ἀλλ’ εἰκὼν ἀκουσίου. διὸ χαλεποὶ διορίζειν οἱ τῷ θυμῷ πραχθέντεσ φόνοι, πότερον ἑκουσίουσ αὐτοὺσ ἤ τινασ ὡσ ἀκουσίουσ νομοθετητέον, βέλτιστον μὴν καὶ ἀληθέστατον εἰσ εἰκόνα μὲν ἄμφω θεῖναι, τεμεῖν δὲ αὐτὼ χωρὶσ τῇ ἐπιβουλῇ καὶ ἀπροβουλίᾳ, καὶ τοῖσ μὲν μετ’ ἐπιβουλῆσ τε καὶ ὀργῇ κτείνασιν τὰσ τιμωρίασ χαλεπωτέρασ, τοῖσ δὲ ἀπροβουλεύτωσ τε καὶ ἐξαίφνησ πρᾳοτέρασ νομοθετεῖν·
τὸ γὰρ εἰκὸσ μείζονι κακῷ μειζόνωσ, τὸ δ’ ἐλάττονι τιμωρητέον ἐλαττόνωσ. ποιητέον δὴ καὶ τοῖσ ἡμετέροισ νόμοισ οὕτω.
παντάπασι μὲν οὖν. πάλιν ἐπανελθόντεσ τοίνυν λέγωμεν· ἂν ἄρα τισ αὐτόχειρ μὲν κτείνῃ ἐλεύθερον, τὸ δὲ πεπραγμένον ἀπροβουλεύτωσ ὀργῇ τινι γένηται πραχθέν, τὰ μὲν ἄλλα, καθάπερ ἄνευ θυμοῦ κτείναντι προσῆκέν τῳ πάσχειν, πασχέτω, δύο δ’ ἐξ ἀνάγκησ ἔτη φευγέτω κολάζων τὸν αὑτοῦ θυμόν. ὁ δὲ θυμῷ μέν, μετ’ ἐπιβουλῆσ δὲ κτείνασ τὰ μὲν ἄλλα κατὰ τὸν πρόσθεν αὖ, τρία δὲ ἔτη, καθάπερ ἅτεροσ ἔφευγεν τὰ δύο, φευγέτω, μεγέθει θυμοῦ πλείω τιμωρηθεὶσ χρόνον. καθόδου δὲ πέρι τούτοισ ὧδε ἔστω.
χαλεπὸν μὲν ἀκριβῶσ νομοθετεῖν· ἔστι γὰρ ὅτε τούτοιν ὁ τῷ νόμῳ ταχθεὶσ χαλεπώτεροσ ἡμερώτεροσ ἄν, ὁ δὲ ἡμερώτεροσ χαλεπώτεροσ ἂν εἰή, καὶ τὰ περὶ τὸν φόνον ἀγριωτέρωσ ἂν πράξειεν, ὁ δὲ ἡμερωτέρωσ· ὡσ δὲ τὸ πολὺ κατὰ τὰ νῦν εἰρημένα συμβαίνει γιγνόμενα. τούτων οὖν πάντων ἐπιγνώμονασ εἶναι χρὴ νομοφύλακασ, ἐπειδὰν δὲ ὁ χρόνοσ ἔλθῃ τῆσ φυγῆσ ἑκατέρῳ, πέμπειν αὐτῶν δικαστὰσ δώδεκα ἐπὶ τοὺσ ὁρ́ουσ τῆσ χώρασ, ἐσκεμμένουσ ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ τὰσ τῶν φυγόντων πράξεισ ἔτι σαφέστερον, καὶ τῆσ αἰδοῦσ τε πέρι καὶ καταδοχῆσ τούτων δικαστὰσ γίγνεσθαι, τοὺσ δὲ αὖ τοῖσ δικασθεῖσιν ὑπὸ τῶν τοιούτων ἀρχόντων ἐμμένειν.
ἐὰν δ’ αὖθίσ ποτε κατελθὼν ὁπότεροσ αὐτοῖν ἡττηθεὶσ ὀργῇ πράξῃ ταὐτὸν τοῦτο, φυγὼν μηκέτι κατέλθῃ, κατελθὼν δέ, κατὰ τὴν τοῦ ξένου ἄφιξιν ταύτῃ πασχέτω.
δοῦλον δ’ ὁ κτείνασ ἑαυτοῦ μὲν καθηράσθω, ἐὰν δὲ ἀλλότριον θυμῷ, διπλῇ τὸ βλάβοσ ἐκτεισάτω τῷ κεκτημένῳ. ὅστισ δ’ ἂν τῶν ἀποκτεινάντων πάντων μὴ πείθηται τῷ νόμῳ, ἀλλ’ ἀκάθαρτοσ ὢν ἀγοράν τε καὶ ἆθλα καὶ τὰ ἄλλα ἱερὰ μιαίνῃ, ὁ βουλόμενοσ, τόν τε ἐπιτρέποντα τῶν προσηκόντων τῷ τελευτήσαντι καὶ τὸν ἀποκτείναντα εἰσ δίκην καταστήσασ, τὴν διπλασίαν χρημάτων τε καὶ τῶν ἄλλων πράξεων ἀναγκαζέτω πράττειν τε καὶ ἐκτίνειν, τὸ δὲ ἔκτεισμα αὐτὸσ αὑτῷ κομιζέσθω κατὰ τὸν νόμον. ἐὰν δέ τισ θυμῷ δοῦλοσ δεσπότην αὑτοῦ κτείνῃ, τοὺσ προσήκοντασ τοῦ τελευτήσαντοσ χρωμένουσ τῷ κτείναντι χρείαν ἣν ἂν ἐθέλωσι, πλὴν μηδαμῇ μηδαμῶσ ζωγροῦντασ, καθαροὺσ εἶναι·
ἐὰν δὲ ἄλλοσ τισ δοῦλοσ ἐλεύθερον ἀποκτείνῃ θυμῷ, παραδιδόντων οἱ δεσπόται τὸν δοῦλον τοῖσ προσήκουσι τοῦ τελευτήσαντοσ, οἱ δὲ ἐξ ἀνάγκησ μὲν θανατωσάντων τὸν δράσαντα, τρόπῳ δὲ ᾧ ἂν ἐθέλωσιν.
ἂν δ’, ὃ γίγνεται μέν, ὀλιγάκισ δέ, διὰ θυμὸν πατὴρ ἢ μήτηρ ὑὸν ἢ θυγατέρα πληγαῖσ ἤ τινι τρόπῳ βιαίῳ κτείνῃ, καθάρσεισ μὲν τὰσ αὐτὰσ τοῖσ ἄλλοισ καθαιρέσθω καὶ ἐνιαυτοὺσ τρεῖσ ἀπενιαυτεῖν, κατελθόντων δὲ τῶν κτεινάντων, ἀπαλλάττεσθαι γυναῖκά τε ἀπ’ ἀνδρὸσ καὶ τὸν ἄνδρα ἀπὸ γυναικόσ, καὶ μή ποτ’ ἔτι κοινῇ παιδοποιήσασθαι, μηδὲ συνέστιον ὧν ἔκγονον ἢ ἀδελφὸν ἀπεστέρηκε γίγνεσθαί ποτε μηδὲ κοινωνὸν ἱερῶν· ὁ δὲ ἀσεβῶν τε περὶ ταῦτα καὶ ἀπειθῶν ὑπόδικοσ ἀσεβείασ γιγνέσθω τῷ ἐθέλοντι.
γυναῖκα δὲ γαμετὴν ἐὰν ἀνὴρ δι’ ὀργὴν κτείνῃ τινά τισ, ἢ γυνὴ ἑαυτῆσ ἄνδρα ταὐτὸν τοῦτο ὡσαύτωσ ἐργάσηται, καθαίρεσθαι μὲν τοὺσ αὐτοὺσ καθαρμούσ, τριετεῖσ δὲ ἀπενιαυτήσεισ διατελεῖν. κατελθὼν δὲ ὅ τι τοιοῦτον δράσασ, τοῖσ αὑτοῦ παισὶν ἱερῶν μὴ κοινωνείτω μηδὲ ὁμοτράπεζοσ γιγνέσθω ποτέ· ἀπειθῶν δὲ ὁ γεννήτωρ ἢ ὁ γεννηθεὶσ ἀσεβείασ αὖ ὑπόδικοσ γιγνέσθω τῷ ἐθέλοντι.
καὶ ἐὰν ἀδελφὸσ ἀδελφὸν ἢ ἀδελφήν, ἢ ἀδελφὴ ἀδελφὸν ἢ ἀδελφὴν θυμῷ κτείνῃ, τὰ μὲν τῶν καθαρμῶν καὶ ἀπενιαυτήσεων ὡσαύτωσ, καθάπερ εἴρηται τοῖσ γονεῦσι καὶ τοῖσ ἐκγόνοισ, εἰρήσθω δεῖν γίγνεσθαι καὶ τούτοισ ‐ ὧν ἀδελφούσ τε ἀδελφῶν καὶ γονέασ ἐστέρηκε παίδων, τούτοισ δὲ συνέστιοσ αὐτοῖσ μηδέποτε γιγνέσθω μηδὲ κοινωνὸσ ἱερῶν ‐ ἐὰν δέ τισ ἀπειθῇ, τῷ τῆσ περὶ ταῦτα ἀσεβείασ εἰρημένῳ νόμῳ ὑπόδικοσ ὀρθῶσ ἂν γίγνοιτο μετὰ δίκησ. ἐὰν δ’ ἄρα τισ εἰσ τοσοῦτον ἀκρατὴσ θυμοῦ γίγνηται πρὸσ τοὺσ γεννήσαντασ, ὥστε μανίαισ ὀργῆσ τῶν γεννητόρων τολμῆσαι κτεῖναί τινα, ἐὰν μὲν ὁ τελευτήσασ πρὶν τελευτῆσαι τὸν δράσαντα φόνου ἀφιῇ ἑκών, καθάπερ οἱ τὸν ἀκούσιον φόνον ἐξεργασάμενοι καθαρθείσ, καὶ τἆλλα ὅσαπερ ἐκεῖνοι πράξασ, καθαρὸσ ἔστω, ἐὰν δὲ μὴ ἀφῇ, πολλοῖσ ἔνοχοσ ἔστω νόμοισ ὁ δράσασ τι τοιοῦτον·
καὶ γὰρ αἰκίασ δίκαισ ταῖσ ἐσχάταισ ἔνοχοσ ἂν γίγνοιτο καὶ ἀσεβείασ ὡσαύτωσ καὶ ἱεροσυλίασ, τὴν τοῦ γεννητοῦ ψυχὴν συλήσασ, ὥστ’ εἴπερ οἱο͂́ν τ’ ἦν τὸ πολλάκισ ἀποθνῄσκειν τὸν αὐτόν, καὶ τὸν πατροφόνον ἢ μητροκτόνον, ἐξεργασάμενον θυμῷ τοῦτο, δικαιότατον θανάτων πολλῶν ἦν τυγχάνειν.
ᾧ γὰρ μόνῳ οὐδ’ ἀμυνομένῳ θάνατον, μέλλοντι ὑπὸ τῶν γονέων τελευτήσεσθαι, παρέξει νόμοσ οὐδεὶσ κτεῖναι τὸν πατέρα ἢ μητέρα, τοὺσ εἰσ φῶσ τὴν ἐκείνου φύσιν ἀγαγόντασ, ἀλλ’ ὑπομείναντα τὰ πάντα πάσχειν πρίν τι δρᾶν τοιοῦτον νομοθετήσει, πῶσ τούτῳ δίκησ γε ἄλλωσ προσῆκον τυγχάνειν ἂν γίγνοιτο ἐν νόμῳ; κείσθω δὴ τῷ πατέρα ἢ μητέρα ἀποκτείναντι θυμῷ θάνατοσ ἡ ζημία.
ἀδελφὸσ δὲ ἂν ἀδελφὸν κτείνῃ ἐν στάσεσι μάχησ γενομένησ ἤ τινι τρόπῳ τοιούτῳ, ἀμυνόμενοσ ἄρχοντα χειρῶν πρότερον, καθάπερ πολέμιον ἀποκτείνασ ἔστω καθαρόσ, καὶ ἐὰν πολίτησ πολίτην, ὡσαύτωσ, ἢ ξένοσ ξένον. ἐὰν δὲ ἀστὸσ ξένον ἢ ξένοσ ἀστὸν ἀμυνόμενοσ κτείνῃ, κατὰ ταὐτὰ ἔστω τοῦ καθαρὸσ εἶναι.
καὶ ἐὰν δοῦλοσ δοῦλον, ὡσαύτωσ· ἐὰν δὲ αὖ δοῦλοσ ἐλεύθερον ἀμυνόμενοσ ἀποκτείνῃ, καθάπερ ὁ κτείνασ πατέρα, τοῖσ αὐτοῖσ ἔνοχοσ ἔστω νόμοισ. ὃ δὲ περὶ τῆσ ἀφέσεωσ εἴρηται φόνου πατρί, ταὐτὸν τοῦτο ἔστω περὶ ἁπάσησ τῶν τοιούτων ἀφέσεωσ, ἐὰν ὁστισοῦν ὁτῳοῦν ἀφιῇ τοῦτο ἑκών, ὡσ ἀκουσίου γεγονότοσ τοῦ φόνου, οἵ τε καθαρμοὶ γιγνέσθωσαν τῷ δράσαντι καὶ ἐνιαυτὸσ εἷσ ἔστω τῆσ ἐκδημίασ ἐν νόμῳ. καὶ τὰ μὲν δὴ βίαιά τε καὶ ἀκούσια καὶ κατὰ τὸν θυμὸν γιγνόμενα περὶ φόνουσ μετρίωσ εἰρήσθω· τὰ δὲ περὶ τὰ ἑκούσια καὶ κατ’ ἀδικίαν πᾶσαν γιγνόμενα τούτων πέρι καὶ ἐπιβουλῆσ δι’ ἥττασ ἡδονῶν τε καὶ ἐπιθυμιῶν καὶ φθόνων, ταῦτα μετ’ ἐκεῖνα ἡμῖν λεκτέον.
ὀρθῶσ λέγεισ. πάλιν δὴ πρῶτον περὶ τῶν τοιούτων εἰσ δύναμιν εἴπωμεν ὁπόσα ἂν εἰή. τὸ μὲν δὴ μέγιστον ἐπιθυμία κρατοῦσα ψυχῆσ ἐξηγριωμένησ ὑπὸ πόθων· τοῦτο δ’ ἐστὶν μάλιστα ἐνταῦθα οὗ πλεῖστόσ τε καὶ ἰσχυρότατοσ ἵμεροσ ὢν τυγχάνει τοῖσ πολλοῖσ, ἡ τῶν χρημάτων τῆσ ἀπλήστου καὶ ἀπείρου κτήσεωσ ἔρωτασ μυρίουσ ἐντίκτουσα δύναμισ διὰ φύσιν τε καὶ ἀπαιδευσίαν τὴν κακήν.
τῆσ δὲ ἀπαιδευσίασ ἡ τοῦ κακῶσ ἐπαινεῖσθαι πλοῦτον αἰτία φήμη πρὸσ τῶν Ἑλλήνων τε καὶ βαρβάρων· πρῶτον γὰρ τῶν ἀγαθῶν αὐτὸ προκρίνοντεσ, τρίτον ὄν, τούσ τ’ ἐπιγιγνομένουσ λωβῶνται καὶ ἑαυτούσ. τὸ γὰρ ἀληθὲσ λέγεσθαι περὶ τοῦ πλούτου κατὰ πόλεισ πάσασ πάντων κάλλιστον καὶ ἄριστον, ὡσ ἕνεκα σώματόσ ἐστι, καὶ σῶμα ψυχῆσ ἕνεκα· ἀγαθῶν μὲν οὖν ὄντων ὧν ἕνεκα ὁ πλοῦτοσ εἶναι πέφυκε, τρίτον ἂν εἰή μετὰ σώματοσ ἀρετὴν καὶ ψυχῆσ.
διδάσκαλοσ οὖν ἂν ὁ λόγοσ οὗτοσ γίγνοιτο ὡσ οὐ χρὴ πλουτεῖν ζητεῖν τὸν εὐδαίμονα ἐσόμενον, ἀλλὰ δικαίωσ πλουτεῖν καὶ σωφρόνωσ· καὶ φόνοι οὕτωσ οὐκ ἂν γίγνοιντο ἐν πόλεσιν φόνοισ δεόμενοι καθαίρεσθαι.
νῦν δέ, ὅπερ ἀρχόμενοι τούτων εἴπομεν, ἓν μὲν τοῦτ’ ἐστὶ καὶ μέγιστον ὃ ποιεῖ φόνου ἑκουσίου τὰσ μεγίστασ δίκασ. δεύτερον δὲ φιλοτίμου ψυχῆσ ἕξισ, φθόνουσ ἐντίκτουσα, χαλεποὺσ συνοίκουσ μάλιστα μὲν αὐτῷ τῷ κεκτημένῳ τὸν φθόνον, δευτέροισ δὲ τοῖσ ἀρίστοισ τῶν ἐν τῇ πόλει. τρίτον δὲ οἱ δειλοὶ καὶ ἄδικοι φόβοι πολλοὺσ δὴ φόνουσ εἰσὶν ἐξειργασμένοι, ὅταν ᾖ τῳ πραττόμενα ἢ πεπραγμένα ἃ μηδένα βούλονταί σφισιν συνειδέναι γιγνόμενα ἢ γεγονότα· τοὺσ οὖν τούτων μηνυτὰσ ἀναιροῦσι θανάτοισ, ὅταν ἄλλῳ μηδενὶ δύνωνται τρόπῳ.
τούτων δὴ πάντων πέρι προοίμια μὲν εἰρημένα ταῦτ’ ἔστω, καὶ πρὸσ τούτοισ, ὃν καὶ πολλοὶ λόγον τῶν ἐν ταῖσ τελεταῖσ περὶ τὰ τοιαῦτα ἐσπουδακότων ἀκούοντεσ σφόδρα πείθονται, τὸ τῶν τοιούτων τίσιν ἐν Αἵδου γίγνεσθαι, καὶ πάλιν ἀφικομένοισ δεῦρο ἀναγκαῖον εἶναι τὴν κατὰ φύσιν δίκην ἐκτεῖσαι, τὴν τοῦ παθόντοσ ἅπερ αὐτὸσ ἔδρασεν, ὑπ’ ἄλλου τοιαύτῃ μοίρᾳ τελευτῆσαι τὸν τότε βίον. πειθομένῳ μὲν δὴ καὶ πάντωσ φοβουμένῳ ἐξ αὐτοῦ τοῦ προοιμίου τὴν τοιαύτην δίκην οὐδὲν δεῖ τὸν ἐπὶ τούτῳ νόμον ὑμνεῖν, ἀπειθοῦντι δὲ νόμοσ ὅδε εἰρήσθω τῇ γραφῇ·
ὃσ ἂν ἐκ προνοίασ τε καὶ ἀδίκωσ ὁντιναοῦν τῶν ἐμφυλίων αὐτόχειρ κτείνῃ, πρῶτον μὲν τῶν νομίμων εἰργέσθω, μήτε ἱερὰ μήτε ἀγορὰν μήτε λιμένασ μήτε ἄλλον κοινὸν σύλλογον μηδένα μιαίνων, ἐάντε τισ ἀπαγορεύῃ τῷ δράσαντι ταῦτα ἀνθρώπων καὶ ἐὰν μή ‐ ὁ γὰρ νόμοσ ἀπαγορεύει καὶ ἀπαγορεύων ὑπὲρ πάσησ τῆσ πόλεωσ ἀεὶ φαίνεταί τε καὶ φανεῖται ‐ ὁ δὲ μὴ ἐπεξιὼν δέον, ἢ μὴ προαγορεύων εἴργεσθαι, τῶν ἐντὸσ ἀνεψιότητοσ, πρὸσ ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν προσήκων τῷ τελευτήσαντι, πρῶτον μὲν τὸ μίασμα εἰσ αὑτὸν καὶ τὴν τῶν θεῶν ἔχθραν δέχοιτο, ὡσ ἡ τοῦ νόμου ἀρὰ τὴν φήμην προτρέπεται, τὸ δὲ δεύτερον ὑπόδικοσ τῷ ἐθέλοντι τιμωρεῖν ὑπὲρ τοῦ τελευτήσαντοσ γιγνέσθω.
ὁ δὲ ἐθέλων τιμωρεῖν, τῶν τε ἐπὶ τούτοισ λουτρῶν φυλακῆσ πέρι καὶ ὅσων ἂν ἑτέρων ὁ θεὸσ περὶ ταῦτα νόμιμα παραδῷ, πάντα ἀποτελῶν, καὶ τὴν πρόρρησιν προαγορεύων, ἴτω ἀναγκάζων τὸν δράσαντα ὑπέχειν τὴν τῆσ δίκησ πρᾶξιν κατὰ νόμον.
ταῦτα δὲ ὅτι μὲν γίγνεσθαι χρεών ἐστι διά τινων ἐπευχῶν καὶ θυσιῶν θεοῖσ τισιν οἷσ τῶν τοιούτων μέλει, φόνουσ μὴ γίγνεσθαι κατὰ πόλεισ, ῥᾴδιον ἀποφαίνεσθαι νομοθέτῃ·
τίνεσ δ’ εἰσὶν οἱ θεοὶ καὶ τίσ ὁ τρόποσ τῶν τοιούτων δικῶν τῆσ εἰσαγωγῆσ ὀρθότατα πρὸσ τὸ θεῖον ἂν γιγνόμενοσ εἰή, νομοφύλακεσ μετ’ ἐξηγητῶν καὶ μάντεων καὶ τοῦ θεοῦ νομοθετησάμενοι, τὰσ δίκασ εἰσαγόντων ταύτασ. δικαστὰσ δὲ αὐτῶν εἶναι τοὺσ αὐτοὺσ οὕσπερ τοῖσ τὰ ἱερὰ συλῶσιν διαδικάζειν ἐρρήθη κυρίωσ·
ὁ δὲ ὀφλὼν θανάτῳ ζημιούσθω καὶ μὴ ἐν τῇ τοῦ παθόντοσ χώρᾳ θαπτέσθω, ἀναιδείασ ἕνεκα πρὸσ τῷ ἀσεβεῖν. φυγὼν δὲ καὶ μὴ ’θελήσασ κρίσιν ὑποσχεῖν φευγέτω ἀειφυγίαν· ἐὰν δέ τισ ἐπιβῇ που τῶν τῆσ τοῦ φονευθέντοσ χώρασ, ὁ προστυχὼν πρῶτοσ τῶν οἰκείων τοῦ ἀποθανόντοσ ἢ καὶ τῶν πολιτῶν ἀνατὶ κτεινέτω, ἢ δήσασ τοῖσ ἄρχουσι τῶν τὴν δίκην κρινάντων κτεῖναι παραδότω. ὁ δὲ ἐπισκηπτόμενοσ ἅμα καὶ κατεγγυάτω τὸν ᾧ ἂν ἐπισκήπτηται·
ὁ δὲ παρεχέτω τοὺσ ἐγγυητάσ, ἀξιόχρεωσ οὓσ ἂν ἡ τῶν περὶ ταῦτα δικαστῶν ἀρχὴ κρίνῃ, τρεῖσ ἐγγυητὰσ ἀξιόχρεωσ παρέξειν ἐγγυωμένουσ εἰσ δίκην· ἐὰν δὲ ἢ μὴ ἐθέλῃ ἢ ἀδυνατῇ τισ καθιστάναι, τὴν ἀρχὴν παραλαβοῦσαν δήσασαν φυλάττειν καὶ παρέχειν εἰσ τὴν κρίσιν τῆσ δίκησ. ἐὰν δὲ αὐτόχειρ μὲν μή, βουλεύσῃ δὲ θάνατόν τισ ἄλλοσ ἑτέρῳ καὶ τῇ βουλήσει τε καὶ ἐπιβουλεύσει ἀποκτείνασ αἴτιοσ ὢν καὶ μὴ καθαρὸσ τὴν ψυχὴν τοῦ φόνου ἐν πόλει ἐνοικῇ, γιγνέσθων καὶ τούτῳ κατὰ ταὐτὰ αἱ κρίσεισ τούτων πέρι πλὴν τῆσ ἐγγύησ, τῷ δὲ ὀφλόντι ταφῆσ τῆσ οἰκείασ ἐξέστω τυχεῖν, τὰ δὲ ἄλλα κατὰ ταὐτὰ ὡσαύτωσ τῷ πρόσθεν ῥηθέντι περὶ αὐτὸν γιγνέσθω. τὰ αὐτὰ δὲ ἔστω ταῦτα ξένοισί τε πρὸσ ξένουσ καὶ ἀστοῖσι καὶ ξένοισ πρὸσ ἀλλήλουσ, δούλοισ τε αὖ πρὸσ δούλουσ, τῆσ τε αὐτοχειρίασ πέρι καὶ ἐπιβουλεύσεωσ, πλὴν τῆσ ἐγγύησ·
ταύτην δέ, καθάπερ εἴρηται, τοὺσ αὐτόχειρασ κατεγγυᾶσθαι, τὸν δὲ προαγορεύοντα τὸν φόνον ἅμα κατεγγυᾶν καὶ τούτουσ.
ἐὰν δὲ δοῦλοσ ἐλεύθερον ἑκών, εἴτε αὐτόχειρ εἴτε βουλεύσασ, ἀποκτείνῃ καὶ ὄφλῃ τὴν δίκην, ὁ τῆσ πόλεωσ κοινὸσ δήμιοσ ἄγων πρὸσ τὸ μνῆμα τοῦ ἀποθανόντοσ, ὅθεν ἂν ὁρᾷ τὸν τύμβον, μαστιγώσασ ὁπόσασ ἂν ὁ ἑλὼν προστάττῃ, ἐάνπερ βιῷ παιόμενοσ ὁ φονεύσ, θανατωσάτω. ἐὰν δέ τισ δοῦλον κτείνῃ μηδὲν ἀδικοῦντα, φόβῳ δὲ μὴ μηνυτὴσ αἰσχρῶν ἔργων καὶ κακῶν αὐτοῦ γίγνηται, ἤ τινοσ ἕνεκα ἄλλου τοιούτου, καθάπερ ἂν εἰ πολίτην κτείνασ ὑπεῖχε φόνου δίκασ, ὡσαύτωσ καὶ τοῦ τοιούτου δούλου κατὰ τὰ αὐτὰ ἀποθανόντοσ οὕτωσ ὑπεχέτω.
ἐὰν δὲ δὴ γίγνηται ἐφ’ οἷσι καὶ νομοθετεῖν δεινὸν καὶ οὐδαμῶσ προσφιλέσ, μὴ νομοθετεῖν δὲ ἀδύνατον, συγγενῶν αὐτόχειρασ φόνουσ ἢ δι’ ἐπιβουλεύσεωσ γενομένουσ, ἑκουσίουσ τε καὶ ἀδίκουσ πάντωσ, οἳ τὰ μὲν πολλὰ ἐν κακῶσ οἰκούσαισ καὶ τρεφομέναισ γίγνονται πόλεσιν, γένοιτο δ’ ἄν πού τι καὶ ἐν ᾗ μή τισ ἂν προσδοκήσειεν χώρᾳ, λέγειν μὲν δὴ χρεὼν αὖ πάλιν τὸν ἔμπροσθε σμικρῷ ῥηθέντα λόγον, ἂν ἄρα τισ ἀκούων ἡμῶν οἱο͂σ ἀποσχέσθαι γένηται μᾶλλον ἑκὼν διὰ τὰ τοιαῦτα φόνων τῶν πάντῃ ἀνοσιωτάτων.
ὁ γὰρ δὴ μῦθοσ ἢ λόγοσ, ἢ ὅτι χρὴ προσαγορεύειν αὐτόν, ἐκ παλαιῶν ἱερέων εἴρηται σαφῶσ, ὡσ ἡ τῶν συγγενῶν αἱμάτων τιμωρὸσ δίκη ἐπίσκοποσ νόμῳ χρῆται τῷ νυνδὴ λεχθέντι καὶ ἔταξεν ἄρα δράσαντί τι τοιοῦτον παθεῖν ταὐτὰ ἀναγκαίωσ ἅπερ ἔδρασεν·
εἰ πατέρα ἀπέκτεινέν ποτέ τισ, αὐτὸν τοῦτο ὑπὸ τέκνων τολμῆσαι βίᾳ πάσχοντα ἔν τισι χρόνοισ, κἂν εἰ μητέρα, γενέσθαι τε αὐτὸν θηλείασ μετασχόντα φύσεωσ ἀναγκαῖον, γενόμενόν τε ὑπὸ τῶν γεννηθέντων λιπεῖν τὸν βίον ἐν χρόνοισ ὑστέροισ·
τοῦ γὰρ κοινοῦ μιανθέντοσ αἵματοσ οὐκ εἶναι κάθαρσιν ἄλλην, οὐδὲ ἔκπλυτον ἐθέλειν γίγνεσθαι τὸ μιανθὲν πρὶν φόνον φόνῳ ὁμοίῳ ὅμοιον ἡ δράσασα ψυχὴ τείσῃ καὶ πάσησ τῆσ συγγενείασ τὸν θυμὸν ἀφιλασαμένη κοιμίσῃ. ταῦτα δὴ παρὰ θεῶν μέν τινα φοβούμενον τὰσ τιμωρίασ εἴργεσθαι χρὴ τὰσ τοιαύτασ· εἰ δέ τινασ οὕτωσ ἀθλία συμφορὰ καταλάβοι, ὥστε πατρὸσ ἢ μητρὸσ ἢ ἀδελφῶν ἢ τέκνων ἐκ προνοίασ ἑκουσίωσ ψυχὴν τολμῆσαι ἀποστερεῖν σώματοσ, ὁ παρὰ τοῦ θνητοῦ νομοθέτου νόμοσ ὧδε περὶ τῶν τοιούτων νομοθετεῖ, Προρρήσεισ μὲν τὰσ περὶ τῶν νομίμων εἴργεσθαι καὶ ἐγγύασ τὰσ αὐτὰσ εἶναι καθάπερ ἐρρήθη τοῖσ ἔμπροσθεν·
ὁρ́ια φέροντεσ ἐκβαλλόντων τῷ νόμῳ ἄταφον.
τὸν δὲ δὴ πάντων οἰκειότατον καὶ λεγόμενον φίλτατον ὃσ ἂν ἀποκτείνῃ, τί χρὴ πάσχειν;
λέγω δὲ ὃσ ἂν ἑαυτὸν κτείνῃ, τὴν τῆσ εἱμαρμένησ βίᾳ ἀποστερῶν μοῖραν, μήτε πόλεωσ ταξάσησ δίκῃ, μήτε περιωδύνῳ ἀφύκτῳ προσπεσούσῃ τύχῃ ἀναγκασθείσ, μηδὲ αἰσχύνησ τινὸσ ἀπόρου καὶ ἀβίου μεταλαχών, ἀργίᾳ δὲ καὶ ἀνανδρίασ δειλίᾳ ἑαυτῷ δίκην ἄδικον ἐπιθῇ. τούτῳ δὴ τὰ μὲν ἄλλα θεὸσ οἶδεν ἃ χρὴ νόμιμα γίγνεσθαι περὶ καθαρμούσ τε καὶ ταφάσ, ὧν ἐξηγητάσ τε ἅμα καὶ τοὺσ περὶ ταῦτα νόμουσ ἐπανερομένουσ χρὴ τοὺσ ἐγγύτατα γένει ποιεῖν αὐτοῖσιν κατὰ τὰ προσταττόμενα· τάφουσ δ’ εἶναι τοῖσ οὕτω φθαρεῖσι πρῶτον μὲν κατὰ μόνασ μηδὲ μεθ’ ἑνὸσ συντάφου, εἶτα ἐν τοῖσ τῶν δώδεκα ὁρίοισι μερῶν τῶν ὅσα ἀργὰ καὶ ἀνώνυμα θάπτειν ἀκλεεῖσ αὐτούσ, μήτε στήλαισ μήτε ὀνόμασι δηλοῦντασ τοὺσ τάφουσ.
ἐὰν δ’ ἄρα ὑποζύγιον ἢ ζῷον ἄλλο τι φονεύσῃ τινά, πλὴν τῶν ὅσα ἐν ἀγῶνι τῶν δημοσίᾳ τιθεμένων ἀθλεύοντά τι τοιοῦτον δράσῃ, ἐπεξίτωσαν μὲν οἱ προσήκοντεσ τοῦ φόνου τῷ κτείναντι, διαδικαζόντων δὲ τῶν ἀγρονόμων οἷσιν ἂν καὶ ὁπόσοισ προστάξῃ ὁ προσήκων, τὸ δὲ ὀφλὸν ἔξω τῶν ὁρ́ων τῆσ χώρασ ἀποκτείναντασ διορίσαι.
καθιζέτω τῶν γειτόνων τὸν ἐγγύτατα ὁ προσήκων γένει, ἀφοσιούμενοσ ὑπὲρ αὑτοῦ τε καὶ ὑπὲρ τῆσ συγγενείασ ὅλησ, τὸ δὲ ὀφλὸν ἐξορίζειν, καθάπερ ἐρρήθη τὸ τῶν ζῴων γένοσ.
ἐὰν δὲ τεθνεὼσ μὲν αὖ τισ φανῇ, ἄδηλοσ δὲ ὁ κτείνασ ᾖ καὶ μὴ ἀμελῶσ ζητοῦσιν ἀνεύρετοσ γίγνηται, τὰσ μὲν προρρήσεισ τὰσ αὐτὰσ γίγνεσθαι καθάπερ τοῖσ ἄλλοισ, προαγορεύειν δὲ τὸν φόνον τῷ δράσαντι, καὶ ἐπιδικασάμενον ἐν ἀγορᾷ κηρῦξαι τῷ κτείναντι τὸν καὶ τὸν καὶ ὠφληκότι φόνου μὴ ἐπιβαίνειν ἱερῶν μηδὲ ὅλησ χώρασ τῆσ τοῦ παθόντοσ, ὡσ, ἂν φανῇ καὶ γνωσθῇ, ἀποθανούμενον καὶ ἔξω τῆσ τοῦ παθόντοσ χώρασ ἐκβληθησόμενον ἄταφον.
οὗτοσ δὴ νόμοσ εἷσ ἡμῖν ἔστω κύριοσ περὶ φόνου κείμενοσ.
καὶ τὰ μὲν περὶ τὰ τοιαῦτα μέχρι τούτων οὕτωσ·
ὧν δὲ ὁ κτείνασ ἐφ’ οἷσ τε ὀρθῶσ ἂν καθαρὸσ εἰή, τάδε ἔστω· Νύκτωρ φῶρα εἰσ οἰκίαν εἰσιόντα ἐπὶ κλοπῇ χρημάτων ἐὰν ἑλὼν κτείνῃ, καθαρὸσ ἔστω· καὶ ἐὰν λωποδύτην ἀμυνόμενοσ ἀποκτείνῃ, καθαρὸσ ἔστω·
καὶ ἐὰν ἐλευθέραν γυναῖκα βιάζηταί τισ ἢ παῖδα περὶ τὰ ἀφροδίσια, νηποινὶ τεθνάτω ὑπό τε τοῦ ὑβρισθέντοσ βίᾳ καὶ ὑπὸ πατρὸσ ἢ ἀδελφῶν ἢ ὑέων· ἐάν τε ἀνὴρ ἐπιτύχῃ γαμετῇ γυναικὶ βιαζομένῃ, κτείνασ τὸν βιαζόμενον ἔστω καθαρὸσ ἐν τῷ νόμῳ· πάντωσ καθαρὸσ ἔστω.
τὰ μὲν τοίνυν περὶ τροφήν τε ζώσησ ψυχῆσ καὶ παιδείαν, ὧν αὐτῇ τυχούσῃ μὲν βιωτόν, ἀτυχησάσῃ δὲ τοὐναντίον, καὶ περὶ θανάτων τῶν βιαίων ἃσ δεῖ τιμωρίασ γίγνεσθαι, νενομοθετήσθω·
τυγχάνουσαι τιμωρήσεων τὸ πρόσφορον ἔχοιεν ἂν ἕκασται, ταῦτα μετ’ ἐκεῖνα, ὡσ ἐοίκεν, ὀρθῶσ ἂν νομοθετοῖτο.
τραύματα δὴ καὶ πηρώσεισ ἐκ τραυμάτων τά γε δεύτερα μετὰ θανάτουσ καὶ ὁ φαυλότατοσ ἂν τάξειεν τῶν ἐπὶ νόμον τρεπομένων.
τὰ δὴ τραύματα, καθάπερ οἱ φόνοι διῄρηντο, διαιρετέον, τὰ μὲν ἀκούσια, τὰ δὲ θυμῷ, τὰ δὲ φόβῳ, τὰ δὲ ὁπόσα ἐκ προνοίασ ἑκούσια συμβαίνει γιγνόμενα· προρρητέον δή τι περὶ πάντων τῶν τοιούτων τοιόνδε, ὡσ ἄρα νόμουσ ἀνθρώποισ ἀναγκαῖον τίθεσθαι καὶ ζῆν κατὰ νόμουσ ἢ μηδὲν διαφέρειν τῶν πάντῃ ἀγριωτάτων θηρίων. ἡ δὲ αἰτία τούτων ἥδε, ὅτι φύσισ ἀνθρώπων οὐδενὸσ ἱκανὴ φύεται ὥστε γνῶναί τε τὰ συμφέροντα ἀνθρώποισ εἰσ πολιτείαν καὶ γνοῦσα, τὸ βέλτιστον ἀεὶ δύνασθαί τε καὶ ἐθέλειν πράττειν.
γνῶναι μὲν γὰρ πρῶτον χαλεπὸν ὅτι πολιτικῇ καὶ ἀληθεῖ τέχνῃ οὐ τὸ ἴδιον ἀλλὰ τὸ κοινὸν ἀνάγκη μέλειν ‐ τὸ μὲν γὰρ κοινὸν συνδεῖ, τὸ δὲ ἴδιον διασπᾷ τὰσ πόλεισ ‐ καὶ ὅτι συμφέρει τῷ κοινῷ τε καὶ ἰδίῳ, τοῖν ἀμφοῖν, ἢν τὸ κοινὸν τιθῆται καλῶσ μᾶλλον ἢ τὸ ἴδιον· δεύτερον δέ, ἐὰν ἄρα καὶ τὸ γνῶναί τισ ὅτι ταῦτα οὕτω πέφυκεν λάβῃ ἱκανῶσ ἐν τέχνῃ, μετὰ δὲ τοῦτο ἀνυπεύθυνόσ τε καὶ αὐτοκράτωρ ἄρξῃ πόλεωσ, οὐκ ἄν ποτε δύναιτο ἐμμεῖναι τούτῳ τῷ δόγματι καὶ διαβιῶναι τὸ μὲν κοινὸν ἡγούμενον τρέφων ἐν τῇ πόλει, τὸ δὲ ἴδιον ἑπόμενον τῷ κοινῷ, ἀλλ’ ἐπὶ πλεονεξίαν καὶ ἰδιοπραγίαν ἡ θνητὴ φύσισ αὐτὸν ὁρμήσει ἀεί, φεύγουσα μὲν ἀλόγωσ τὴν λύπην, διώκουσα δὲ τὴν ἡδονήν, τοῦ δὲ δικαιοτέρου τε καὶ ἀμείνονοσ ἐπίπροσθεν ἄμφω τούτω προστήσεται, καὶ σκότοσ ἀπεργαζομένη ἐν αὑτῇ πάντων κακῶν ἐμπλήσει πρὸσ τὸ τέλοσ αὑτήν τε καὶ τὴν πόλιν ὅλην.
ἐπεὶ ταῦτα εἴ ποτέ τισ ἀνθρώπων φύσει ἱκανὸσ θείᾳ μοίρᾳ γεννηθεὶσ παραλαβεῖν δυνατὸσ εἰή, νόμων οὐδὲν ἂν δέοιτο τῶν ἀρξόντων ἑαυτοῦ·
ἐπιστήμησ γὰρ οὔτε νόμοσ οὔτε τάξισ οὐδεμία κρείττων, οὐδὲ θέμισ ἐστὶν νοῦν οὐδενὸσ ὑπήκοον οὐδὲ δοῦλον ἀλλὰ πάντων ἄρχοντα εἶναι, ἐάνπερ ἀληθινὸσ ἐλεύθερόσ τε ὄντωσ ᾖ κατὰ φύσιν. νῦν δὲ οὐ γάρ ἐστιν οὐδαμοῦ οὐδαμῶσ, ἀλλ’ ἢ κατὰ βραχύ·
διὸ δὴ τὸ δεύτερον αἱρετέον, τάξιν τε καὶ νόμον, ἃ δὴ τὸ μὲν ὡσ ἐπὶ τὸ πολὺ ὁρᾷ καὶ βλέπει, τὸ δ’ ἐπὶ πᾶν ἀδυνατεῖ. ταῦτα δὴ τῶνδε εἵνεκα εἴρηται· νῦν ἡμεῖσ τάξομεν τί χρὴ τὸν τρώσαντα ἤ τι βλάψαντα ἕτερον ἄλλον παθεῖν ἢ ἀποτίνειν. πρόχειρον δὴ παντὶ περὶ παντὸσ ὑπολαβεῖν ὀρθῶσ, "τὸν τί τρώσαντα ἢ τίνα ἢ πῶσ ἢ πότε λέγεισ; μυρία γὰρ ἕκαστά ἐστι τούτων καὶ πάμπολυ διαφέροντα ἀλλήλων.
" ταῦτ’ οὖν δὴ δικαστηρίοισ ἐπιτρέπειν κρίνειν πάντα ἢ μηδὲν ἀδύνατον. ἓν μὲν γὰρ κατὰ πάντων ἀναγκαῖον ἐπιτρέπειν κρῖναι, τὸ πότερον ἐγένετο ἢ οὐκ ἐγένετο ἕκαστον τούτων· τὸ δὲ μηδὲν ἐπιτρέπειν αὖ περὶ τοῦ τί δεῖ ζημιοῦσθαι καὶ πάσχειν τί χρεὼν τὸν ἀδικήσαντα τούτων τι, ἀλλ’ αὐτὸν περὶ πάντων νομοθετῆσαι σμικρῶν καὶ μεγάλων, σχεδὸν ἀδύνατον. τίσ οὖν ὁ μετὰ τοῦτον λόγοσ;
ὅδε, ὅτι τὰ μὲν ἐπιτρεπτέον δικαστηρίοισ, τὰ δὲ οὐκ ἐπιτρεπτέον, ἀλλ’ αὐτῷ νομοθετητέον. ποῖα δὴ νομοθετητέον τε καὶ ποῖα ἀποδοτέον κρίνειν τοῖσ δικαστηρίοισ; πόλει ἐν ᾗ δικαστήρια φαῦλα καὶ ἄφωνα, κλέπτοντα τὰσ αὑτῶν δόξασ, κρύβδην τὰσ κρίσεισ διαδικάζει καί, ὃ τούτου δεινότερον, ὅταν μηδὲ σιγῶντα ἀλλὰ θορύβου μεστὰ καθάπερ θέατρα ἐπαινοῦντά τε βοῇ καὶ ψέγοντα τῶν ῥητόρων ἑκάτερον ἐν μέρει κρίνῃ, χαλεπὸν τότε πάθοσ ὅλῃ τῇ πόλει γίγνεσθαι φιλεῖ.
τοῖσ οὖν δὴ τοιούτοισ δικαστηρίοισ νομοθετεῖν ὑπό τινοσ ἀνάγκησ ληφθέντα οὐκ εὐτυχὲσ μέν, ὅμωσ δὲ ἐξ ἀνάγκησ εἰλημμένον ὅτι περὶ σμικρότατα ἐπιτρεπτέον αὐτοῖσ τάττειν τὰσ ζημίασ, τὰ δὲ πλεῖστα αὐτὸν νομοθετεῖν διαρρήδην, ἄν τισ ἄρα τοιαύτῃ πολιτείᾳ νομοθετῇ ποτε· ἐν ᾗ δὲ ἂν πόλει δικαστήρια εἰσ δύναμιν ὀρθῶσ καθεστῶτα ᾖ, τραφέντων τε εὖ τῶν μελλόντων δικάζειν δοκιμασθέντων τε διὰ πάσησ ἀκριβείασ, ἐνταῦθα ὀρθὸν καὶ ἔχον εὖ καὶ καλῶσ τὸ πολλὰ ἐπιτρέπειν κρίνειν τοῖσ τοιούτοισ δικασταῖσ τῶν ὀφλόντων πέρι, τί χρὴ πάσχειν αὐτοὺσ ἢ ἀποτίνειν.
ἡμῖν δὴ τὰ νῦν ἀνεμέσητον τὸ μὴ νομοθετεῖν αὐτοῖσ τὰ μέγιστα καὶ πλεῖστα, ἃ καὶ φαυλοτέρωσ ἂν πεπαιδευμένοι δικασταὶ δύναιντο κατιδεῖν καὶ προσάπτειν ἑκάστῳ τῶν ἁμαρτημάτων τὴν ἀξίαν τοῦ πάθουσ τε καὶ πράξεωσ· ἐπειδὴ δὲ οἷσ ἡμεῖσ νομοθετοῦμεν, οὐχ ἥκιστα ἐμμελεῖσ αὐτοὺσ οἰόμεθ’ ἂν τῶν τοιούτων γίγνεσθαι κριτάσ, ἐπιτρεπτέον δὴ τὰ πλεῖστα.
οὐ μὴν ἀλλ’ ὅπερ πολλάκισ εἴπομέν τε καὶ ἐδράσαμεν ἐν τῇ τῶν ἔμπροσθεν νομοθετήσει νόμων, τὸ περιγραφήν τε καὶ τοὺσ τύπουσ τῶν τιμωριῶν εἰπόντασ, δοῦναι τὰ παραδείγματα τοῖσι δικασταῖσ τοῦ μήποτε βαίνειν ἔξω τῆσ δίκησ, τότε τε ἦν ὀρθότατα ἔχον καὶ δὴ καὶ νῦν τοῦτο αὐτὸ ποιητέον, ἐπανελθόντα ἤδη πάλιν ἐπὶ τοὺσ νόμουσ. ἡ δὴ γραφὴ περὶ τραύματοσ ὧδε ἡμῖν κείσθω·
ἐάν τισ διανοηθεὶσ τῇ βουλήσει κτεῖναί τινα φίλιον, πλὴν ὧν ὁ νόμοσ ἐφίησιν, τρώσῃ μέν, ἀποκτεῖναι δὲ ἀδυνατήσῃ, τὸν διανοηθέντα τε καὶ τρώσαντα οὕτωσ οὐκ ἄξιον ἐλεεῖν, οὐδὲ αἰδούμενον ἄλλωσ ἢ καθάπερ ἀποκτείναντα ὑπέχειν τὴν δίκην φόνου ἀναγκάζειν· τὴν δὲ οὐ παντάπασι κακὴν τύχην αὐτοῦ σεβόμενον καὶ τὸν δαίμονα, ὃσ αὐτὸν καὶ τὸν τρωθέντα ἐλεήσασ ἀπότροποσ αὐτοῖσ ἐγένετο μὴ τῷ μὲν ἀνίατον ἕλκοσ γενέσθαι, τῷ δὲ ἐπάρατον τύχην καὶ συμφοράν, τούτῳ δὴ χάριν τῷ δαίμονι διδόντα καὶ μὴ ἐναντιούμενον, τὸν μὲν θάνατον ἀφελεῖν τοῦ τρώσαντοσ, μετάστασιν δὲ εἰσ τὴν γείτονα πόλιν αὐτῷ γίγνεσθαι διὰ βίου, καρπούμενον ἅπασαν τὴν αὑτοῦ κτῆσιν.
βλάβοσ δέ, εἰ κατέβλαψεν τὸν τρωθέντα, ἐκτίνειν τῷ βλαφθέντι, τιμᾶν δὲ τὸ δικαστήριον ὅπερ ἂν τὴν δίκην κρίνῃ, κρίνειν δὲ οἵπερ ἂν τοῦ φόνου ἐδίκασαν εἰ ἐτελεύτησεν ἐκ τῆσ πληγῆσ τοῦ τραύματοσ.
γονέασ δ’ ἂν παῖσ ἢ δοῦλοσ δεσπότην ὡσαύτωσ ἐκ προνοίασ τρώσῃ, θάνατον εἶναι τὴν ζημίαν· καὶ ἐὰν ἀδελφὸσ ἀδελφὸν ἢ ἀδελφὴν ἢ ἀδελφὴ ἀδελφὸν ἢ ἀδελφὴν ὡσαύτωσ τρώσῃ, καὶ ὄφλῃ τραύματοσ ἐκ προνοίασ, θάνατον εἶναι τὴν ζημίαν. γυνὴ δὲ ἄνδρα ἑαυτῆσ ἐξ ἐπιβουλῆσ τοῦ ἀποκτεῖναι τρώσασα, ἢ ἀνὴρ τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα, φευγέτω ἀειφυγίαν·
τὴν δὲ κτῆσιν, ἐὰν μὲν ὑεῖσ ἢ θυγατέρεσ αὐτοῖσ ὦσιν παῖδεσ ἔτι, τοὺσ ἐπιτρόπουσ ἐπιτροπεύειν καὶ ὡσ ὀρφανῶν τῶν παίδων ἐπιμελεῖσθαι· ἐὰν δὲ ἄνδρεσ, μὴ ἐπάναγκεσ ἔστω τρέφεσθαι τὸν φεύγοντα ὑπὸ τῶν ἐκγόνων, τὴν δὲ οὐσίαν αὐτοὺσ κεκτῆσθαι. ἄπαισ δὲ ὅστισ ἂν τοιαύταισ συμφοραῖσ περιπέσῃ, τοὺσ συγγενεῖσ συνελθόντασ μέχρι ἀνεψιῶν παίδων τοῦ πεφευγότοσ ἀμφοτέρωθεν, πρόσ τε ἀνδρῶν καὶ πρὸσ γυναικῶν, κληρονόμον εἰσ τὸν οἶκον τοῦτον τῇ πόλει τετταρακοντακαιπεντακισχιλιοστὸν καταστῆσαι βουλευομένουσ μετὰ νομοφυλάκων καὶ ἱερέων, διανοηθέντασ τρόπῳ καὶ λόγῳ τοιῷδε, ὡσ οὐδεὶσ οἶκοσ τῶν τετταράκοντα καὶ πεντακισχιλίων τοῦ ἐνοικοῦντόσ ἐστιν οὐδὲ σύμπαντοσ τοῦ γένουσ οὕτωσ ὡσ τῆσ πόλεωσ δημόσιόσ τε καὶ ἴδιοσ· δεῖ δὴ τήν γε πόλιν τοὺσ αὑτῆσ οἴκουσ ὡσ ὁσιωτάτουσ τε καὶ εὐτυχεστάτουσ κεκτῆσθαι κατὰ δύναμιν.
ὅταν οὖν τισ ἅμα δυστυχηθῇ καὶ ἀσεβηθῇ τῶν οἴκων, ὥστε τὸν κεκτημένον ἐν αὐτῷ παῖδασ μὲν μὴ καταλιπεῖν, ἠίθεον δὲ ἢ καὶ γεγαμηκότα ἄπαιδα τελευτῆσαι φόνου ὀφλόντα ἑκουσίου ἤ τινοσ ἁμαρτήματοσ ἄλλου τῶν περὶ θεοὺσ ἢ πολίτασ ὧν ἂν θάνατοσ ἐν τῷ νόμῳ ζημία διαρρήδην ᾖ κειμένη, ἢ καὶ ἐν ἀειφυγίᾳ τισ φεύγῃ τῶν ἀνδρῶν ἄπαισ, τοῦτον πρῶτον μὲν καθήρασθαι καὶ ἀποδιοπομπήσασθαι τὸν οἶκον χρεὼν ἔστω κατὰ νόμον, ἔπειτα συνελθόντασ, καθάπερ εἴπομεν νυνδή, τοὺσ οἰκείουσ ἅμα νομοφύλαξιν σκέψασθαι γένοσ ὅτιπερ ἂν ᾖ τῶν ἐν τῇ πόλει εὐδοκιμώτατον πρὸσ ἀρετὴν καὶ ἅμα εὐτυχέσ, ἐν ᾧ ἂν παῖδεσ γεγονότεσ ὦσιν πλείουσ·
καταστῆσαι κατὰ νόμον, τὸν δ’ ἐξαμαρτόντα ἀνώνυμον ἐᾶν καὶ ἄπαιδα καὶ ἄμοιρον κεῖσθαι, ὁπόταν αὐτὸν καταλάβωσιν αἱ τοιαῦται συμφοραί.
ἔστιν δὲ οὐ πάντων, ὡσ ἐοίκε, τῶν ὄντων ὁρ́οσ ὁρ́ῳ προσμειγνύσ, ἀλλ’ οἷσ ἔστιν μεθόριον, τοῦτο ἐν μέσῳ ὁρ́ων πρότερον ἑκατέρῳ προσβάλλον γίγνοιτ’ ἂν ἀμφοῖν μεταξύ·
καὶ δὴ καὶ τῶν ἀκουσίων τε καὶ ἑκουσίων τὸ θυμῷ γιγνόμενον ἔφαμεν εἶναι τοιοῦτον. τραυμάτων οὖν ἔστω τῶν ὀργῇ γενομένων· ἐὰν ὄφλῃ τισ, πρῶτον μὲν τίνειν τοῦ βλάβουσ τὴν διπλασίαν, ἂν τὸ τραῦμα ἰάσιμον ἀποβῇ, τῶν δὲ ἀνιάτων τὴν τετραπλασίαν·
ἐὰν δὲ ἰάσιμον μέν, αἰσχύνην δὲ μεγάλην τινὰ προσβάλλῃ τῷ τρωθέντι καὶ ἐπονείδιστον, τὴν τετραπλασίαν ἐκτίνειν. ὅσα δέ τισ τρώσασ τινὰ μὴ μόνον βλάπτῃ τὸν παθόντα ἀλλὰ καὶ τὴν πόλιν, ποιήσασ ἀδύνατον τῇ πατρίδι πρὸσ πολεμίουσ βοηθεῖν, τοῦτον δὲ μετὰ τῶν ἄλλων ζημιῶν ἐκτίνειν καὶ τῇ πόλει τὴν βλάβην· πρὸσ γὰρ ταῖσ αὑτοῦ στρατείαισ καὶ ὑπὲρ τοῦ ἀδυνατοῦντοσ στρατευέσθω καὶ τὰσ ὑπὲρ ἐκείνου πολεμικὰσ ταττέσθω τάξεισ, ἢ μὴ δρῶν ταῦτα ὑπόδικοσ τῷ ἐθέλοντι τῆσ ἀστρατείασ γιγνέσθω κατὰ νόμον. τὴν δὲ δὴ τῆσ βλάβησ ἀξίαν, εἴτε διπλῆν εἴτε τριπλῆν εἴτε καὶ τετραπλασίαν, οἱ καταψηφισάμενοι δικασταὶ ταττόντων.
ἐὰν δὲ ὁμόγονοσ ὁμόγονον τὸν αὐτὸν τρόπον τούτῳ τρώσῃ, τοὺσ γεννήτασ καὶ τοὺσ συγγενεῖσ μέχρι ἀνεψιῶν παίδων πρὸσ γυναικῶν καὶ ἀνδρῶν, γυναῖκάσ τε καὶ ἄνδρασ συνελθόντασ, κρίναντασ παραδιδόναι τιμᾶν τοῖσ γεννήσασι κατὰ φύσιν· ἐὰν δὲ ἀμφισβητήσιμοσ ἡ τίμησισ γίγνηται, τοὺσ πρὸσ ἀνδρῶν εἶναι τιμῶντασ κυρίουσ, ἐὰν δὲ ἀδυνατῶσιν αὐτοί, τοῖσ νομοφύλαξιν τελευτῶντασ ἐπιτρέπειν.
ἐκγόνοισ δὲ πρὸσ γονέασ εἶναι τῶν τοιούτων τραυμάτων δικαστὰσ μὲν τοὺσ ὑπὲρ ἑξήκοντα ἔτη γεγονότασ ἐπάναγκεσ, οἷσ ἂν παῖδεσ μὴ ποιητοί, ἀληθινοὶ δέ, ὦσιν, ἂν δέ τισ ὄφλῃ, τιμᾶν εἰ τεθνάναι χρὴ τὸν τοιοῦτον εἴτε τι μεῖζον ἕτερον τούτου πάσχειν ἢ καὶ μὴ πολλῷ σμικρότερον· καὶ τῶν συγγενῶν τοῦ δράσαντοσ μηδένα δικάζειν, μηδ’ ἐὰν γεγονὼσ ᾖ τὸν χρόνον ὅσον ὁ νόμοσ εἴρηκεν. δοῦλοσ δ’ ἐάν τισ ἐλεύθερον ὀργῇ τρώσῃ, παραδότω τὸν δοῦλον ὁ κεκτημένοσ τῷ τρωθέντι χρῆσθαι ὅτι ἂν ἐθέλῃ·
ἐὰν δὲ μὴ παραδιδῷ, αὐτὸσ τὴν βλάβην ἐξιάσθω. ἐὰν δὲ ἐκ συνθήκησ αἰτιᾶται τοῦ δούλου καὶ τοῦ τρωθέντοσ μηχανὴν εἶναί τισ τὸ γεγονόσ, ἀμφισβητησάτω· ἐὰν δὲ μὴ ἕλῃ, τριπλασίαν ἐκτεισάτω τὴν βλάβην, ἑλὼν δέ, ἀνδραποδισμοῦ ὑπόδικον ἐχέτω τὸν τεχνάζοντα μετὰ τοῦ δούλου. ὃσ δ’ ἂν ἄκων ἄλλοσ ἄλλον τρώσῃ, τὸ βλάβοσ ἁπλοῦν ἀποτινέτω ‐ τύχησ γὰρ νομοθέτησ οὐδεὶσ ἱκανὸσ ἄρχειν ‐ δικασταὶ δὲ ὄντων οἵπερ τοῖσ ἐκγόνοισ πρὸσ τοὺσ γεννήτορασ ἐρρήθησαν, καὶ τιμώντων τὴν ἀξίαν τῆσ βλάβησ.
βίαια μὲν δὴ πάνθ’ ἡμῖν τὰ προειρημένα πάθη, βίαιον δὲ καὶ τὸ τῆσ αἰκίασ πᾶν γένοσ.
ὧδε οὖν χρὴ περὶ τῶν τοιούτων πάντα ἄνδρα καὶ παῖδα καὶ γυναῖκα ἀεὶ διανοεῖσθαι, τὸ πρεσβύτερον ὡσ οὐ σμικρῷ τοῦ νεωτέρου ἐστὶ πρεσβευόμενον ἔν τε θεοῖσι καὶ ἐν ἀνθρώποισ τοῖσ μέλλουσι σῴζεσθαι καὶ εὐδαιμονεῖν. αἰκίαν οὖν περὶ πρεσβύτερον ἐν πόλει γενομένην ὑπὸ νεωτέρου ἰδεῖν αἰσχρὸν καὶ θεομισέσ· ἐοίκεν δὲ νέῳ παντὶ ὑπὸ γέροντοσ πληγέντι ῥᾳθύμωσ ὀργὴν ὑποφέρειν, αὑτῷ τιθεμένῳ τιμὴν ταύτην εἰσ γῆρασ.
ὧδε οὖν ἔστω· πᾶσ ἡμῖν αἰδείσθω τὸν ἑαυτοῦ πρεσβύτερον ἔργῳ τε καὶ ἔπει· τὸν δὲ προέχοντα εἴκοσιν ἡλικίασ ἔτεσιν, ἄρρενα ἢ θῆλυν, νομίζων ὡσ πατέρα ἢ μητέρα διευλαβείσθω, καὶ πάσησ τῆσ δυνατῆσ ἡλικίασ αὐτὸν φιτῦσαι καὶ τεκεῖν ἀπέχοιτο ἀεὶ θεῶν γενεθλίων χάριν. ὡσ δ’ αὕτωσ καὶ ξένου ἀπείργοιτο εἴτε πάλαι ἐνοικοῦντοσ εἴτε νεήλυδοσ ἀφιγμένου·
μήτε γὰρ ὑπάρχων μήτε ἀμυνόμενοσ τὸ παράπαν τολμάτω πληγαῖσ τὸν τοιοῦτον νουθετεῖν. ξένον δὲ ἂν ἀσελγαίνοντα καὶ θρασυνόμενον ἑαυτὸν τύπτοντα οἰήται δεῖν κολασθῆναι, λαβὼν πρὸσ τὴν ἀρχὴν τῶν ἀστυνόμων ἀπαγέτω, τοῦ τύπτειν δὲ εἰργέσθω, ἵνα πόρρω γίγνηται τοῦ τὸν ἐπιχώριον ἂν τολμῆσαί ποτε πατάξαι. οἱ δ’ ἀστυνόμοι παραλαβόντεσ τε καὶ ἀνακρίναντεσ, τὸν ξενικὸν αὖ θεὸν εὐλαβούμενοι, ἐὰν ἄρα ἀδίκωσ δοκῇ ὁ ξένοσ τὸν ἐπιχώριον τύπτειν, τῇ μάστιγι τὸν ξένον ὅσασ ἂν αὐτὸσ πατάξῃ τοσαύτασ δόντεσ, τῆσ θρασυξενίασ παυόντων·
ἐὰν δὲ μὴ ἀδικῇ, ἀπειλήσαντέσ τε καὶ ὀνειδίσαντεσ τῷ ἀπαγαγόντι μεθιέντων ἄμφω. ἧλιξ δὲ ἥλικα καὶ τὸν ἄπαιδα προέχοντα ἡλικίᾳ ἑαυτοῦ ἐὰν τύπτῃ, γέρων τε γέροντα καὶ ἐὰν νέοσ νέον, ἀμυνέσθω κατὰ φύσιν ἄνευ βέλουσ ψιλαῖσ ταῖσ χερσίν· ὁ δὲ ὑπὲρ τετταράκοντα γεγονὼσ ἔτη ἐὰν τολμᾷ τῳ μάχεσθαι, εἴτε ἄρχων εἴτε ἀμυνόμενοσ, ἄγροικοσ καὶ ἀνελεύθεροσ ἂν λεγόμενοσ ἀνδραποδώδησ τε, δίκησ ἂν ἐπονειδίστου τυγχάνων τὸ πρέπον ἔχοι.
καὶ ἐὰν μέν τισ τοιούτοισ παραμυθίοισ εὐπειθὴσ γίγνηται, εὐήνιοσ ἂν εἰή· ὁ δὲ δυσπειθὴσ καὶ μηδὲν προοιμίου φροντίζων δέχοιτ’ ἂν τὸν τοιόνδε ἑτοίμωσ νόμον· ἐάν τισ τύπτῃ τὸν πρεσβύτερον εἴκοσιν ἔτεσιν ἢ πλείοσιν ἑαυτοῦ, πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων, ἐὰν μὴ ἧλιξ μηδὲ νεώτεροσ ᾖ τῶν μαχομένων, διειργέτω ἢ κακὸσ ἔστω κατὰ νόμον·
ἐὰν δὲ ἐν τῇ τοῦ πληγέντοσ ἡλικίᾳ ἢ ἔτι νεώτεροσ, ἀμυνέτω ὡσ ἀδελφῷ ἢ πατρὶ ἢ ἔτι ἀνωτέρω τῷ ἀδικουμένῳ. πρὸσ δ’ ἔτι δίκην ὑπεχέτω τῆσ αἰκίασ ὁ τὸν πρεσβύτερον, ὡσ εἴρηται, τολμήσασ τύπτειν, καὶ ἐὰν ὄφλῃ τὴν δίκην, δεδέσθω μηδὲν ἐνιαυτοῦ σμικρότερον· ἐὰν δὲ οἱ δικασταὶ τιμήσωσιν πλείονοσ, ἔστω κύριοσ ὁ τιμηθεὶσ αὐτῷ χρόνοσ.
ἐὰν δὲ ξένοσ ἢ τῶν μετοίκων τισ τύπτῃ τὸν πρεσβύτερον εἴκοσιν ἔτεσιν ἢ πλείοσιν ἑαυτοῦ, περὶ μὲν τῶν παραγενομένων τῆσ βοηθείασ ὁ αὐτὸσ νόμοσ ἐχέτω τὴν αὐτὴν δύναμιν, ὁ δὲ τὴν τοιαύτην δίκην ἡττηθείσ, ξένοσ μὲν ὢν καὶ μὴ σύνοικοσ, δύο ἔτη δεδεμένοσ ἐκτινέτω ταύτην αὐτὴν τὴν δίκην, ὁ δὲ μέτοικόσ τε ὢν καὶ ἀπειθῶν τοῖσ νόμοισ τρία ἔτη δεδέσθω, ἐὰν μὴ τὸ δικαστήριον πλείονοσ αὐτῷ χρόνου τιμήσῃ τὴν δίκην. ζημιούσθω δὲ καὶ ὁ παραγενόμενοσ ὁτῳοῦν τούτων καὶ μὴ βοηθήσασ κατὰ νόμον, ὁ μὲν μεγίστου τιμήματοσ ὢν μνᾷ, δευτέρου δὲ ὢν πεντήκοντα δραχμαῖσ, τρίτου δὲ τριάκοντα, εἴκοσι δὲ τοῦ τετάρτου·
δικαστήριον δὲ γιγνέσθω τοῖσ τοιούτοισι στρατηγοὶ καὶ ταξίαρχοι φύλαρχοί τε καὶ ἵππαρχοι. νόμοι δέ, ὡσ ἐοίκεν, οἱ μὲν τῶν χρηστῶν ἀνθρώπων ἕνεκα γίγνονται, διδαχῆσ χάριν τοῦ τίνα τρόπον ὁμιλοῦντεσ ἀλλήλοισ ἂν φιλοφρόνωσ οἰκοῖεν, οἱ δὲ τῶν τὴν παιδείαν διαφυγόντων, ἀτεράμονι χρωμένων τινὶ φύσει καὶ μηδὲν τεγχθέντων ὥστε μὴ ἐπὶ πᾶσαν ἰέναι κάκην.
οὗτοι τοὺσ μέλλοντασ λόγουσ ῥηθήσεσθαι πεποιηκότεσ ἂν εἰε͂ν·
οἷσ δὴ τοὺσ νόμουσ ἐξ ἀνάγκησ ὁ νομοθέτησ ἂν νομοθετοῖ, βουλόμενοσ αὐτῶν μηδέποτε χρείαν γίγνεσθαι. πατρὸσ γὰρ ἢ μητρὸσ ἢ τούτων ἔτι προγόνων ὅστισ τολμήσει ἅψασθαί ποτε βιαζόμενοσ αἰκίᾳ τινί, μήτε τῶν ἄνω δείσασ θεῶν μῆνιν μήτε τῶν ὑπὸ γῆσ τιμωριῶν λεγομένων, ἀλλὰ ὡσ εἰδὼσ ἃ μηδαμῶσ οἶδεν, καταφρονῶν τῶν παλαιῶν καὶ ὑπὸ πάντων εἰρημένων, παρανομεῖ, τούτῳ δεῖ τινοσ ἀποτροπῆσ ἐσχάτησ. θάνατοσ μὲν οὖν οὐκ ἔστιν ἔσχατον, οἱ δὲ ἐν Αἵδου τούτοισι λεγόμενοι πόνοι ἔτι τε τούτων εἰσὶ μᾶλλον ἐν ἐσχάτοισ, καὶ ἀληθέστατα λέγοντεσ οὐδὲν ἀνύτουσιν ταῖσ τοιαύταισ ψυχαῖσ ἀποτροπῆσ ‐ οὐ γὰρ ἂν ἐγίγνοντό ποτε μητραλοῖαί τε καὶ τῶν ἄλλων γεννητόρων ἀνόσιοι πληγῶν τόλμαι ‐ δεῖ δὴ τὰσ ἐνθάδε κολάσεισ περὶ τὰ τοιαῦτα τούτοισι τὰσ ἐν τῷ ζῆν μηδὲν τῶν ἐν Αἵδου λείπεσθαι κατὰ δύναμιν.
ἔστω δὴ λεγόμενον τὸ μετὰ τοῦτο τῇδε·
ὃσ ἂν τολμήσῃ πατέρα ἢ μητέρα ἢ τούτων πατέρασ ἢ μητέρασ τύπτειν μὴ μανίαισ ἐχόμενοσ, πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων καθάπερ ἐν τοῖσ ἔμπροσθεν βοηθείτω, καὶ ὁ μὲν μέτοικοσ ἢ ξένοσ εἰσ προεδρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω βοηθῶν, μὴ βοηθήσασ δὲ ἀειφυγίαν ἐκ τῆσ χώρασ φευγέτω· ὁ δὲ μὴ μέτοικοσ βοηθῶν μὲν ἔπαινον ἐχέτω, μὴ βοηθῶν δέ, ψόγον·
δοῦλοσ δὲ βοηθήσασ μὲν ἐλεύθεροσ γιγνέσθω, μὴ βοηθήσασ δὲ πληγὰσ ἑκατὸν τῇ μάστιγι τυπτέσθω, ἐν ἀγορᾷ μὲν ἂν γίγνηται τὸ γενόμενον, ὑπ’ ἀγορανόμων, ἐὰν δ’ ἐκτὸσ ἀγορᾶσ ἐν ἄστει, τῶν ἀστυνόμων κολάζειν τὸν ἐπιδημοῦντα, ἐὰν δὲ κατ’ ἀγροὺσ τῆσ χώρασ που, τοὺσ τῶν ἀγρονόμων ἄρχοντασ. ἐὰν δ’ ἐπιχώριοσ ὁ παρατυγχάνων ᾖ τισ, ἐάντε παῖσ ἐάντε ἀνὴρ ἐάντ’ οὖν γυνή, ἀμυνέτω πᾶσ τὸν ἀνόσιον ἐπονομάζων· ὁ δὲ μὴ ἀμύνων ἀρᾷ ἐνεχέσθω Διὸσ ὁμογνίου καὶ πατρῴου κατὰ νόμον.
ἐὰν δέ τισ ὄφλῃ δίκην αἰκίασ γονέων, πρῶτον μὲν φευγέτω ἀειφυγίαν ἐξ ἄστεοσ εἰσ τὴν ἄλλην χώραν καὶ πάντων ἱερῶν εἰργέσθω· μὴ δὲ εἰργόμενον κολαζόντων αὐτὸν ἀγρονόμοι πληγαῖσ καὶ πάντωσ ὡσ ἂν ἐθέλωσιν, κατελθὼν δὲ θανάτῳ ζημιούσθω. ἐὰν δέ τισ τῷ τοιούτῳ, ὅσοι ἐλεύθεροι, συμφάγῃ ἢ συμπίῃ ἤ τινα τοιαύτην ἄλλην κοινωνίαν κοινωνήσῃ, ἢ καὶ μόνον ἐντυγχάνων που προσάπτηται ἑκών, μήτε εἰσ ἱερὸν ἔλθῃ μηδὲν μήτ’ εἰσ ἀγορὰν μήτ’ εἰσ πόλιν ὅλωσ πρότερον ἢ καθήρηται, νομίζων κεκοινωνηκέναι ἀλιτηριώδουσ τύχησ· ἐὰν δὲ ἀπειθῶν νόμῳ ἱερὰ καὶ πόλιν μιαίνῃ παρανόμωσ, ὃσ ἂν τῶν ἀρχόντων αἰσθόμενοσ μὴ ἐπάγῃ δίκην τῷ τοιούτῳ, ἐν εὐθύναισ ἔστω τῶν κατηγορημάτων τῶν μεγίστων ἓν τοῦτο αὐτῷ.
ἐὰν δὲ αὖ δοῦλοσ τύπτῃ τὸν ἐλεύθερον, εἴτ’ οὖν ξένον εἴτε ἀστόν, βοηθείτω μὲν ὁ προστυγχάνων ἢ κατὰ τὸ τίμημα τὴν εἰρημένην ζημίαν ἀποτινέτω, συνδήσαντεσ δὲ οἱ προστυγχάνοντεσ μετὰ τοῦ πληγέντοσ παραδόντων τῷ ἀδικουμένῳ· ὁ δὲ παραλαβών, δήσασ ἐν πέδαισ καὶ μαστιγώσασ ὁπόσασ ἂν ἐθέλῃ, μηδὲν βλάπτων τὸν δεσπότην, παραδότω ἐκείνῳ κεκτῆσθαι κατὰ νόμον.
ὁ δὲ νόμοσ ἔστω·
πρὶν ἂν ὁ δοῦλοσ πείσῃ τὸν πληγέντα ἄξιοσ εἶναι τοῦ λελυμένοσ ζῆν.
τὰ αὐτὰ δὲ γυναιξίν τε ἔστω πρὸσ ἀλλήλασ περὶ πάντων τῶν τοιούτων νόμιμα, καὶ πρὸσ ἄνδρασ γυναιξὶ καὶ ἀνδράσι πρὸσ γυναῖκασ.
이 저작물은 크리에이티브 커먼즈 저작자표시-비영리 4.0 국제 라이선스에 따라 이용할 수 있습니다.
bab2min@gmail.com
호흡부호 보기
강세부호 보기
장단부호 보기
작은 Iota 보기
모든 부호 보기