Aristotle, Eudemian Ethics, Book 7

(아리스토텔레스, 에우데모스 윤리학, Book 7)

περὶ φιλίασ, τί ἐστι καὶ ποῖόν τι, καὶ τίσ ὁ φίλοσ, καὶ πότερον ἡ φιλία μοναχῶσ λέγεται ἢ πλεοναχῶσ, καὶ εἰ πλεοναχῶσ, πόσα ἐστίν, ἔτι δὲ πῶσ χρηστέον τῷ φίλῳ καὶ τί τὸ δίκαιον τὸ φιλικόν, ἐπισκεπτέον οὐθενὸσ ἧττον τῶν περὶ τὰ ἤθη καλῶν καὶ αἱρετῶν. τῆσ τε γὰρ πολιτικῆσ ἔργον εἶναι δοκεῖ μάλιστα ποιῆσαι φιλίαν, καὶ τὴν ἀρετὴν διὰ τοῦτό φασιν εἶναι χρήσιμον· οὐ γὰρ ἐνδέχεσθαι φίλουσ ἑαυτοῖσ εἶναι τοὺσ ἀδικουμένουσ ὑπ’ ἀλλήλων.

ἔτι τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον περὶ τοὺσ φίλουσ εἶναι μάλιστα πάντεσ φαμέν, καὶ ὁ αὐτὸσ δοκεῖ ἀνὴρ εἶναι καὶ ἀγαθὸσ καὶ φίλοσ, καὶ φιλία ἠθική τισ εἶναι ἕξισ, καὶ ἐάν τισ βούληται ποιῆσαι ὥστε μὴ ἀδικεῖν, ἀλλ’ εἰσ φίλουσ ποιῆσαι·

οἱ γὰρ ἀληθινοὶ φίλοι οὐκ ἀδικοῦσιν. ἀλλὰ μὴν καὶ ἐὰν δίκαιοι ὦσιν, οὐκ ἀδικήσουσιν·

ἢ ταὐτὸν ἄρα ἢ ἐγγύσ τι ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ φιλία. πρὸσ δὲ τούτοισ τῶν μεγίστων ἀγαθῶν τὸν φίλον εἶναι ὑπολαμβάνομεν, τὴν δὲ ἀφιλίαν καὶ τὴν ἐρημίαν δεινότατον, ὅτι ὁ βίοσ ἅπασ καὶ ἡ ἑκούσιοσ ὁμιλία μετὰ τούτων· ἢ τέκνων ἢ γονέων ἢ γυναικόσ.

καὶ τὰ ἴδια δίκαια τὰ πρὸσ τοὺσ φίλουσ ἐστὶν ἐφ’ ἡμῖν μόνον, τὰ δὲ πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ νενομοθέτηται, καὶ οὐκ ἐφ’ ἡμῖν. ἀπορεῖται δὲ πολλὰ περὶ τῆσ φιλίασ, πρῶτον μὲν ὡσ οἱ ἔξωθεν παραλαμβάνοντεσ καὶ ἐπὶ πλέον λέγοντεσ·

δοκεῖ γὰρ τοῖσ μὲν τὸ ὅμοιον τῷ ὁμοίῳ εἶναι φίλον, ὅθεν εἴρηταιὡσ αἰεὶ τὸν ὅμοιον ἄγει θεὸσ ὡσ τὸν ὅμοιον·

"καὶ γὰρ κολοιὸσ παρὰ κολοιόν· "ἔγνω δὲ φώρ τε φῶρα, καὶ λύκοσ λύκον. οἱ δὲ φυσιολόγοι καὶ τὴν ὅλην φύσιν διακοσμοῦσιν ἀρχὴν λαβόντεσ τὸ τὸ ὅμοιον ἰέναι πρὸσ τὸ ὅμοιον, διὸ Ἐμπεδοκλῆσ καὶ τὴν κύν’ ἔφη καθῆσθαι ἐπὶ τῆσ κεραμῖδοσ διὰ τὸ ἔχειν πλεῖστον ὅμοιον.

οἳ μὲν οὖν οὕτω τὸ φίλον λέγουσιν· οἳ δὲ τὸ ἐναντίον τῷ ἐναντίῳ φασὶν εἶναι φίλον. τὸ μὲν γὰρ ἐρώμενον καὶ ἐπιθυμητὸν πᾶσιν εἶναι φίλον, ἐπιθυμεῖ δὲ οὐ τὸ ξηρὸν τοῦ ξηροῦ, ἀλλ’ ὑγροῦ, ὅθεν εἴρηται "ἐρᾷ μὲν ὄμβρου γαῖα" καὶ τὸμεταβολὴ πάντων γλυκύ. ἡ δὲ μεταβολὴ εἰσ τοὐναντίον. τὸ δ’ ὅμοιον ἐχθρὸν τῷ ὁμοίῳ·

καὶ γὰρκεραμεὺσ κεραμεῖ κοτέει, καὶ τὰ ἀπὸ τῶν αὐτῶν τρεφόμενα πολέμια ἀλλήλοισ ζῷα. αὗται μὲν οὖν αἱ ὑπολήψεισ τοσοῦτον διεστᾶσιν.

αἳ μὲν γὰρ τὸ ὅμοιον φίλον, τὸ δ’ ἐναντίον πολέμιον,τῷ πλέονι δ’ αἰεὶ πολέμιον καθίσταται τοὔλασσον, ἐχθρᾶσ θ’ ἡμέρασ κατάρχεται, ἔτι δὲ καὶ οἱ τόποι κεχωρισμένοι τῶν ἐναντίων, ἡ δὲ φιλία δοκεῖ συνάγειν· οἳ δὲ τὰ ἐναντία φίλα, καὶ Ἡράκλειτοσ ἐπιτιμᾷ τῷ ποιήσαντιὡσ ἔρισ ἔκ τε θεῶν καὶ ἀνθρώπων ἀπόλοιτο, οὐ γὰρ ἂν εἶναι ἁρμονίαν μὴ ὄντοσ ὀξέοσ καὶ βαρέοσ, οὐδὲ τὰ ζῷα ἄνευ θήλεωσ καὶ ἄρρενοσ ἐναντίων ὄντων.

δύο μὲν αὗται δόξαι περὶ φιλίασ εἰσί, λίαν τε καθόλου <καὶ> κεχωρισμέναι τοσοῦτον·

ἄλλαι δὲ ἤδη ἐγγυτέρω καὶ οἰκεῖαι τῶν φαινομένων.

τοῖσ μὲν γὰρ οὐκ ἐνδέχεσθαι δοκεῖ τοὺσ φαύλουσ εἶναι φίλουσ, ἀλλὰ μόνον τοὺσ ἀγαθούσ· τοῖσ δ’ ἄτοπον εἰ μὴ φιλοῦσιν αἱ μητέρεσ τὰ τέκνα φαίνεται δὲ καὶ ἐν τοῖσ θηρίοισ ἐνοῦσα φιλία· προαποθνήσκειν γοῦν αἱροῦνται τῶν τέκνων· τοῖσ δὲ τὸ χρήσιμον δοκεῖ φίλον εἶναι μόνον.

σημεῖον δ’ ὅτι καὶ διώκουσι ταῦτα πάντεσ, τὰ δὲ ἄχρηστα καὶ αὐτοὶ αὑτῶν ἀποβάλλουσιν· ὥσπερ Σωκράτησ ὁ γέρων ἔλεγε τὸν πτύελον καὶ τὰσ τρίχασ καὶ τοὺσ ὄνυχασ παραβάλλων, καὶ τὰ μόρια ὅτι ῥιπτοῦμεν τὰ ἄχρηστα, καὶ τέλοσ τὸ σῶμα, ὅταν ἀποθάνῃ· ἄχρηστοσ γὰρ ὁ νεκρόσ.

οἷσ δὲ χρήσιμον, φυλάττουσιν, ὥσπερ ἐν Αἰγύπτῳ. ταῦτα δὴ πάντα δοκεῖ μὲν ὑπεναντία ἀλλήλοισ εἶναι. τό τε γὰρ <ὅμοιον> ἄχρηστον τῷ ὁμοίῳ, καὶ ἐναντιότησ ὁμοιότητοσ ἀπέχει πλεῖστον, καὶ τὸ ἐναντίον ἀχρηστότατον τῷ ἐναντίῳ· φθαρτικὸν γὰρ τοῦ ἐναντίου τὸ ἐναντίον.

ἔτι δοκεῖ τοῖσ μὲν ῥᾴδιον τὸ κτήσασθαι φίλον· τοῖσ δὲ σπανιώτατον γνῶναι, καὶ οὐκ ἐνδέχεσθαι ἄνευ ἀτυχίασ τοῖσ γὰρ εὖ πράττουσι βούλονται πάντεσ δοκεῖν φίλοι εἶναι· ἀξιοῦσι πιστεύειν, ὡσ ἐξαπατῶντασ καὶ προσποιουμένουσ, ἵνα κτήσωνται διὰ τῆσ τῶν ἀτυχούντων ὁμιλίασ πάλιν εὐτυχούντων φιλίαν.

ληπτέοσ δὴ τρόποσ ὅστισ ἡμῖν ἅμα τά τε δοκοῦντα περὶ τούτων μάλιστα ἀποδώσει, καὶ τὰσ ἀπορίασ λύσει καὶ τὰσ ἐναντιώσεισ.

τοῦτο δ’ ἔσται, ἐὰν εὐλόγωσ φαίνηται τὰ ἐναντία δοκοῦντα·

μάλιστα γὰρ ὁμολογούμενοσ ὁ τοιοῦτοσ ἔσται λόγοσ τοῖσ φαινομένοισ. συμβαίνει δὲ μένειν τὰσ ἐναντιώσεισ, ἐὰν ἔστι <μὲν> ὡσ ἀληθὲσ ᾖ τὸ λεγόμενον, ἔστι δ’ ὡσ οὔ. ἔχει δ’ ἀπορίαν καὶ πότερον τὸ ἡδὺ ἢ τὸ ἀγαθόν ἐστι τὸ φιλούμενον.

εἰ μὲν γὰρ φιλοῦμεν οὗ ἐπιθυμοῦμεν, καὶ μάλιστα ὁ ἔρωσ τοιοῦτον οὐθεὶσ γὰρἐραστὴσ ὅστισ οὐκ ἀεὶ φιλεῖ, ἡ δὲ ἐπιθυμία τοῦ ἡδέοσ, ταύτῃ μὲν τὸ φιλούμενον τὸ ἡδὺ, εἰ δὲ ὃ βουλόμεθα, τὸ ἀγαθόν· ἔστι δ’ ἕτερον τὸ ἡδὺ καὶ τὸ ἀγαθόν.

περὶ δὴ τούτων καὶ τῶν ἄλλων τῶν συγγενῶν τούτοισ πειρατέον διορίσαι, λαβοῦσιν ἀρχὴν τήνδε.

τὸ γὰρ ὀρεκτὸν καὶ βουλητὸν ἢ τὸ ἀγαθὸν ἢ τὸ φαινόμενον ἀγαθόν.

διὸ καὶ τὸ ἡδὺ ὀρεκτόν· φαινόμενον γάρ τι ἀγαθόν. τοῖσ μὲν γὰρ δοκεῖ, τοῖσ δὲ φαίνεται κἂν μὴ δοκῇ. οὐ γὰρ ἐν ταὐτῷ τῆσ ψυχῆσ ἡ φαντασία καὶ ἡ δόξα. ὅτι μέντοι φίλον καὶ τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ ἡδύ, δῆλον. τούτου δὲ διωρισμένου ληπτέον ὑπόθεσιν ἑτέραν.

γὰρ ἀγαθῶν τὰ μὲν ἁπλῶσ ἐστιν ἀγαθά, τὰ δὲ τινί, ἁπλῶσ δὲ οὔ.

καὶ τὰ αὐτὰ ἁπλῶσ ἀγαθὰ καὶ ἁπλῶσ ἡδέα. τὰ μὲν γὰρ τῷ ὑγιαίνοντί φαμεν σώματι συμφέροντα ἁπλῶσ εἶναι σώματι ἀγαθά, τὰ δὲ τῷ κάμνοντι οὔ, οἱο͂ν φαρμακείασ καὶ τομάσ. ὁμοίωσ δὲ καὶ ἡδέα ἁπλῶσ σώματι τὰ τῷ ὑγιαίνοντι καὶ ὁλοκλήρῳ, οἱο͂ν τὸ ἐν τῷ φωτὶ ὁρᾶν καὶ οὐ τὸ ἐν τῷ σκότει· καίτοι τῷ ὀφθαλμιῶντι ἐναντίωσ.

καὶ οἶνοσ ἡδίων οὐχ ὁ τῷ διεφθαρμένῳ τὴν γλῶτταν ὑπὸ οἰνοφλυγίασ, ἐπεὶ οὔτε ὄξοσ παρεγχέουσιν, ἀλλὰ τῇ ἀδιαφθόρῳ αἰσθήσει. ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ ψυχῆσ, καὶ οὐχ ἃ τοῖσ παιδίοισ καὶ τοῖσ θηρίοισ, ἀλλ’ ἃ τοῖσ καθεστῶσιν.

ἀμφοτέρων γοῦν μεμνημένοι ταῦθ’ αἱρούμεθα. ὡσ δ’ ἔχει παιδίον καὶ θηρίον πρὸσ ἄνθρωπον καθεστῶτα, οὕτωσ ἔχει ὁ φαῦλοσ καὶ ἄφρων πρὸσ τὸν ἐπιεικῆ καὶ φρόνιμον. τούτοισ δὲ ἡδέα τὰ κατὰ τὰσ ἕξεισ·

ταῦτα δ’ ἐστὶ τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ καλά. ἐπεὶ οὖν τὰ ἀγαθὰ πλεοναχῶσ τὸ μὲν γὰρ τῷ τοιόνδ’ εἶναι λέγομεν ἀγαθόν, τὸ δὲ τῷ ὠφέλιμον καὶ χρήσιμον, ἔτι δὲ τὸ ἡδὺ τὸ μὲν ἁπλῶσ καὶ ἀγαθὸν ἁπλῶσ, τὸ δὲ τινὶ καὶ φαινόμενον ἀγαθόν·

ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἀψύχων δι’ ἕκαστον τούτων ἐνδέχεται ἡμᾶσ αἱρεῖσθαί τι καὶ φιλεῖν, οὕτω καὶ ἄνθρωπον.

τὸν μὲν γὰρ <τῷ> τοιόνδε καὶ δι’ ἀρετήν, τὸν δ’ ὅτι ὠφέλιμοσ καὶ χρήσιμοσ, τὸν δ’ ὅτι ἡδὺσ καὶ δι’ ἡδονήν. ἀντιφιλῇ, καὶ τοῦτο μὴ λανθάνῃ πωσ αὐτούσ.

ἀνάγκη ἄρα τρία φιλίασ εἴδη εἶναι, καὶ μήτε καθ’ ἓν ἁπάσασ μηδ’ ὡσ εἴδη ἑνὸσ γένουσ, μήτε πάμπαν λέγεσθαι ὁμωνύμωσ.

πρὸσ μίαν γάρ τινα λέγονται καὶ πρώτην, ὥσπερ τὸ ἰατρικόν. καὶ <γὰρ> ψυχὴν ἰατρικὴν καὶ σῶμα λέγομεν καὶ ὄργανον καὶ ἔργον, ἀλλὰ κυρίωσ τὸ πρῶτον. πρῶτον δ’ οὗ λόγοσ ἐν ἡμῖν ὑπάρχει.

οἱο͂ν ὄργανον ἰατρικὸν, ᾧ ἂν ὁ ἰατρὸσ χρήσαιτο· ἐν δὲ τῷ τοῦ ἰατροῦ λόγῳ οὐκ ἔστιν ὁ τοῦ ὀργάνου. ζητεῖται μὲν οὖν πανταχοῦ τὸ πρῶτον· διὰ δὲ τὸ καθόλου εἶναι τὸ πρῶτον λαμβάνουσιν καὶ πρῶτον καθόλου, τοῦτο δ’ ἐστὶ ψεῦδοσ. ὥστε καὶ περὶ τῆσ φιλίασ οὐ δύνανται πάντ’ ἀποδιδόναι τὰ φαινόμενα.

οὐ γὰρ ἐφαρμόττοντοσ ἑνὸσ λόγου οὐκ οἰόνται <τὰσ> ἄλλασ φιλίασ εἶναι· αἳ δ’ εἰσὶ μέν, ἀλλ’ οὐχ ὁμοίωσ εἰσίν· οἳ δ’ ὅταν ἡ πρώτη μὴ ἐφαρμόττῃ, ὡσ οὖσαν καθόλου ἄν, εἴπερ ἦν πρώτη, οὐδ’ εἶναι φιλίασ τὰσ ἄλλασ φασίν· ἔστι δὲ πολλὰ εἴδη φιλίασ. τῶν γὰρ ῥηθέντων ἦν ἤδη, ἐπειδὴ διώρισται τριχῶσ λέγεσθαι τὴν φιλίαν.

ἣ μὲν γὰρ διώρισται δι’ ἀρετήν, ἣ δὲ διὰ τὸ χρήσιμον, ἣ δὲ διὰ τὸ ἡδύ. τούτων ἡ μὲν διὰ τὸ χρήσιμόν ἐστιν ἡ διὰ τῶν πλείστων φιλία διὰ γὰρ τὸ χρήσιμοι εἶναι φιλοῦσιν ἀλλήλουσ, καὶ μέχρι τούτου, ὥσπερ ἡ παροιμία "Γλαῦκ’ ἐπίκουροσ ἀνὴρ τὸν σοφὸν φίλον ἔσκε μάχηται," οὐκέτι γιγνώσκουσιν Ἀθηναῖοι Μεγαρῆασ,ἡ δὲ δι’ ἡδονὴν τῶν νέων τούτου γὰρ αἴσθησιν ἔχουσιν·

διὸ εὐμετάβολοσ φιλία ἡ τῶν νέων·

μεταβαλλόντων γὰρ τὰ ἤθη κατὰ τὰσ ἡλικίασ μεταβάλλει καὶ τὸ ἡδύ, ἡ δὲ κατ’ ἀρετὴν τῶν βελτίστων. φανερὸν δ’ ἐκ τούτων ὅτι ἡ πρώτη φιλία ἡ τῶν ἀγαθῶν ἐστιν ἀντιφιλία καὶ ἀντιπροαίρεσισ πρὸσ ἀλλήλουσ.

φίλον μὲν γὰρ τὸ φιλούμενον τῷ φιλοῦντι, φίλοσ δὲ τῷ φιλουμένῳ καὶ ἀντιφιλῶν. αὕτη μὲν οὖν ἐν ἀνθρώποισ μόνον ὑπάρχει φιλία μόνον γὰρ αἰσθάνεται προαιρέσεωσ· αἱ δ’ ἄλλαι καὶ ἐν τοῖσ θηρίοισ, καὶ τὸ χρήσιμον ἐπὶ μικρόν τι φαίνεται ἐνυπάρχον καὶ πρὸσ ἄνθρωπον τοῖσ ἡμέροισ καὶ πρὸσ ἄλληλα, οἱο͂ν τὸν τροχίλον φησὶν Ἡρόδοτοσ τῷ κροκοδείλῳ, καὶ ὡσ οἱ μάντεισ τὰσ συνεδρείασ καὶ διεδρείασ λέγουσιν.

καὶ οἱ φαῦλοι ἂν εἰε͂ν φίλοι ἀλλήλοισ καὶ διὰ τὸ χρήσιμον καὶ διὰ τὸ ἡδύ.

οἳ δ’ ὅτι ἡ πρώτη οὐχ ὑπάρχει αὐτοῖσ, οὔ φασι φίλουσ εἶναι· ἀδικήσει γὰρ ὅ γε φαῦλοσ τὸν φαῦλον, οἱ δ’ ἀδικούμενοι οὐ φιλοῦσι σφᾶσ αὐτούσ. οἳ δὲ φιλοῦσι μέν, ἀλλ’ οὐ τὴν πρώτην φιλίαν, ἐπεὶ τάσ γε ἑτέρασ οὐθὲν κωλύει. δι’ ἡδονὴν γὰρ ὑπομένουσιν ἀλλήλουσ βλαπτόμενοι, ὡσ ἂν ὦσιν ἀκρατεῖσ·

οὐ δοκοῦσι δ’ οὐδ’ οἱ δι’ ἡδονὴν φιλοῦντεσ ἀλλήλουσ φίλοι εἶναι, ὅταν κατ’ ἀκρίβειαν ζητῶσιν, ὅτι οὐχ ἡ πρώτη. ἐκείνη μὲν γὰρ βέβαιοσ, αὕτη δὲ ἀβέβαιοσ. ἣ δ’ ἐστὶ μέν, ὥσπερ εἴρηται, φιλία, οὐκ ἐκείνη δέ, ἀλλ’ ἀπ’ ἐκείνησ.

τὸ μὲν οὖν ἐκείνωσ μόνον λέγειν τὸν φίλον βιάζεσθαι τὰ φαινόμενα ἐστί, καὶ παράδοξα λέγειν ἀναγκαῖον· καθ’ ἕνα δὲ λόγον πάσασ ἀδύνατον. οὔτε ὡσ ὁμώνυμοι καὶ ὡσ ἔτυχον ἔχουσαι πρὸσ ἑαυτάσ, οὔτε καθ’ ἓν εἶδοσ, ἀλλὰ μᾶλλον πρὸσ ἕν.

ἐπεὶ δ’ ἁπλῶσ ἀγαθὸν καὶ ἁπλῶσ ἡδὺ τὸ αὐτὸ καὶ ἅμα, ἂν μή τι ἐμποδίζῃ, ὁ δ’ ἀληθινὸσ φίλοσ καὶ ἁπλῶσ ὁ πρῶτοσ ἐστίν, ἔστι δὲ τοιοῦτοσ ὁ δι’ αὑτὸν αὐτὸσ αἱρετόσ ἀνάγκη δ’ εἶναι τοιοῦτον·

ὡσ γὰρ βούλεταί τισ δι’ αὑτὸν εἶναι τἀγαθά, ἀνάγκη καὶ αὐτὸν αἱρεῖσθαι εἶναι, ὁ δ’ ἀληθινὸσ φίλοσ καὶ ἡδύσ ἐστιν ἁπλῶσ·

διὸ δοκεῖ καὶ ὁ ὁπωσοῦν φίλοσ ἡδύσ. ἔτι δὲ διοριστέον περὶ τούτου μᾶλλον· ἔχει ἐπίστασιν, πότερον γὰρ τὸ αὐτῷ ἀγαθὸν ἢ τὸ ἁπλῶσ ἀγαθὸν φίλον, καὶ πότερον τὸ κατ’ ἐνέργειαν φιλεῖν μεθ’ ἡδονῆσ, ὥστε καὶ τὸ φιλητὸν ἡδύ, ἢ οὔ. ἄμφω γὰρ εἰσ ταὐτὸ συνακτέον· τά τε γὰρ μὴ ἁπλῶσ ἀγαθὰ ἀλλὰ κακὰ ἁπλῶσ τύχῃ φευκτά·

καὶ τὸ μὴ αὐτῷ ἀγαθὸν οὐθὲν πρὸσ αὐτόν, ἀλλὰ τοῦτ’ ἐστιν ὃ ζητεῖται, τὰ ἁπλῶσ ἀγαθὰ οὕτωσ εἶναι ἀγαθά. ἔστι γὰρ αἱρετὸν μὲν τὸ ἁπλῶσ ἀγαθόν, αὐτῷ δὲ τὸ αὑτῷ ἀγαθόν· ἃ δεῖ συμφωνῆσαι.

καὶ τοῦτο ἡ ἀρετὴ ποιεῖ· καὶ ἡ πολιτικὴ ἐπὶ τούτῳ, ὅπωσ οἷσ μήπω ἐστὶ γένηται. εὐθέτωσ δὲ καὶ πρὸ ὁδοῦ ἄνθρωποσ ὤν φύσει γὰρ αὐτῷ ἀγαθὰ τὰ ἁπλῶσ ἀγαθά, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἀνὴρ ἀντὶ γυναικὸσ καὶ εὐφυὴσ ἀφυοῦσ, διὰ τοῦ ἡδέοσ δὲ ἡ ὁδόσ· ἀνάγκη εἶναι τὰ καλὰ ἡδέα.

ὅταν δὲ τοῦτο διαφωνῇ, οὔπω σπουδαῖον τελέωσ· ἐνδέχεται γὰρ ἐγγενέσθαι ἀκρασίαν· τῷ γὰρ διαφωνεῖν τἀγαθὸν τῷ ἡδεῖ ἐν τοῖσ πάθεσιν ἀκρασία ἐστίν. ὥστ’ ἐπειδὴ ἡ πρώτη φιλία κατ’ ἀρετήν, ἔσονται καὶ αὐτοὶ ἁπλῶσ ἀγαθοί.

τοῦτο δ’ οὐχ ὅτι χρήσιμοι, ἀλλ’ ἄλλον τρόπον· διχῶσ γὰρ ἔχει τὸ τῳδὶ ἀγαθὸν καὶ ἁπλῶσ ἀγαθόν. καὶ ὁμοίωσ ὥσπερ ἐπὶ τοῦ ὠφελίμου, καὶ ἐπὶ τῶν ἕξεων. ἄλλο γὰρ τὸ ἁπλῶσ ὠφέλιμον καὶ τὸ καλὸν τοιοῦτον γυμνάζεσθαι πρὸσ τὸ φαρμακεύεσθαι. ὥστε καὶ ἡ ἕξισ ἡ ἀνθρώπου ἀρετή.

ἔστω γὰρ ὁ ἄνθρωποσ τῶν φύσει σπουδαίων· ἡ γὰρ τοῦ φύσει σπουδαίου ἀρετὴ ἁπλῶσ ἀγαθόν, ἡ δὲ τοῦ μὴ ἐκείνῳ. ὁμοίωσ δὴ ἔχει καὶ τὸ ἡδύ. ἐνταῦθα γὰρ ἐπιστατέον, καὶ σκεπτέον πότερόν ἐστιν ἄνευ ἡδονῆσ φιλία, καὶ τί διαφέρει, καὶ ἐν ποτέρῳ ποτ’ ἐστὶ τὸ φιλεῖν, καὶ πότερον ὅτι ἀγαθόσ, κἂν εἰ μὴ ἡδύσ, ἀλλ’ οὐ διὰ τοῦτο, διχῶσ δὴ λεγομένου τοῦ φιλεῖν, πότερον ὅτι ἀγαθὸν τὸ κατ’ ἐνέργειαν οὐκ ἄνευ ἡδονῆσ φαίνεται. δῆλον δ’ ὅτι ὥσπερ ἐπὶ τῆσ ἐπιστήμησ αἱ πρόσφατοι θεωρίαι καὶ μαθήσεισ αἰσθηταὶ μάλιστα τῷ ἡδεῖ, οὕτω καὶ αἱ τῶν συνήθων ἀναγνωρίσεισ, καὶ ὁ λόγοσ ὁ αὐτὸσ ἐπ’ ἀμφοῖν.

φύσει γοῦν τὸ ἁπλῶσ ἀγαθὸν ἡδὺ ἁπλῶσ, καὶ οἷσ ἀγαθόν, τούτοισ ἡδύ. διὸ εὐθὺσ τὰ ὅμοια ἀλλήλοισ χαίρει, καὶ ἀνθρώπῳ ἥδιστον ἄνθρωποσ. ὥστ’ ἐπεὶ καὶ ἀτελεῖ, δῆλον ὅτι καὶ τελειωθέντι·

ὁ δὲ σπουδαῖοσ τέλειοσ.

εἰ δὲ τὸ κατ’ ἐνέργειαν φιλεῖν μεθ’ ἡδονῆσ ἀντιπροαίρεσισ τῆσ ἀλλήλων γνωρίσεωσ, δῆλον ὅτι καὶ ὅλωσ ἡ φιλία ἡ πρώτη ἀντιπροαίρεσισ τῶν ἁπλῶσ ἀγαθῶν καὶ ἡδέων, ὅτι ἀγαθὰ καὶ ἡδέα. ἔστι δ’ αὕτη ἡ φιλία ἕξισ ἀφ’ ἧσ ἡ τοιαύτη προαίρεσισ. τὸ γὰρ ἔργον αὐτῆσ ἐνέργεια, αὕτη δ’ οὐκ ἔξω, ἀλλ’ ἐν αὐτῷ τῷ φιλοῦντι, δυνάμεωσ δὲ πάσησ ἔξω· ἢ γὰρ ἐν ἑτέρῳ ἢ <ᾗ> ἕτερον.

διὸ τὸ φιλεῖν χαίρειν, ἀλλ’ οὐ τὸ φιλεῖσθαι ἐστίν. τὸ μὲν γὰρ φιλεῖσθαι φιλητοῦ ἐνέργεια, τὸ δὲ καὶ φιλίασ, καὶ τὸ μὲν ἐν ἐμψύχῳ, τὸ δὲ καὶ ἐν ἀψύχῳ· φιλεῖται γὰρ καὶ τὰ ἄψυχα. ἐπεὶ δὲ τὸ φιλεῖν τὸ κατ’ ἐνέργειαν τὸ φιλούμενον ὅ ἐστὶ χρῆσθαι ᾗ φιλούμενον, ὁ δὲ φίλοσ φιλούμενον τῷ φίλῳ ᾗ φίλοσ, ἀλλὰ μὴ ᾗ μουσικὸσ ἢ ᾗ ἰατρικόσ·

ἡδονὴ τοίνυν ἡ ἀπ’ αὐτοῦ, ᾗ αὐτόσ, αὕτη φιλική.

αὐτὸν γὰρ φιλεῖ, οὐχ ὅτι ἄλλοσ. ὥστ’ ἂν μὴ χαίρῃ ᾗ ἀγαθόσ, οὐχ ἡ πρώτη φιλία. οὐδὲ δεῖ ἐμποδίζειν οὐθὲν τῶν συμβεβηκότων μᾶλλον ἢ τὸ ἀγαθὸν εὐφραίνειν. τί γὰρ σφόδρα δυσώδησ λείπεται;

ἀγαπᾶται γὰρ τῷ εὐνοεῖν, συζῇ δὲ μή. αὕτη μὲν οὖν ἡ πρώτη φιλία, ἣν πάντεσ ὁμολογοῦσιν·

αἱ δ’ ἄλλαι δι’ αὐτὴν καὶ δοκοῦσι καὶ ἀμφισβητοῦνται. βέβαιον γάρ τι δοκεῖ ἡ φιλία· μόνη δ’ αὕτη βέβαιοσ.

τὸ γὰρ κεκριμένον βέβαιον, τὰ δὲ μὴ ταχὺ γινόμενα μηδὲ ῥᾳδίωσ οὐ ποιεῖ τὴν κρίσιν ὀρθήν. οὐκ ἔστι δ’ ἄνευ πίστεωσ φιλία βέβαιοσ· ἡ δὲ πίστισ οὐκ ἄνευ χρόνου. δεῖ γὰρ πεῖραν λαβεῖν, ὥσπερ λέγει καὶ Θέογνισ· οὐ γὰρ ἂν εἰδείησ ἀνδρὸσ νόον οὐδὲ γυναικόσ,πρὶν πειραθείησ ὥσπερ ὑποζυγίου.

οὐδ’ ἄνευ χρόνου φίλοσ, ἀλλὰ βούλονται φίλοι, καὶ μάλιστα λανθάνει ἡ τοιαύτη ἕξισ ὡσ φιλία. ὅταν γὰρ προθύμωσ ἔχωσι φίλοι εἶναι, διὰ τὸ πάνθ’ ὑπηρετεῖν τὰ φιλικὰ ἀλλήλοισ, οἰόνται οὐ βούλεσθαι φίλοι, ἀλλ’ εἶναι φίλοι. τὸ δ’ ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἄλλων συμβαίνει καὶ ἐπὶ τῆσ φιλίασ·

οὐ γὰρ εἰ βούλονται ὑγιαίνειν, ὑγιαίνουσιν, ὥστ’ οὐδ’ εἰ φίλοι βούλονται, ἤδη καὶ φίλοι εἰσίν. σημεῖον δέ· εὐδιάβλητοι γὰρ οἱ διακείμενοι ἄνευ πείρασ τοῦτον τὸν τρόπον· περὶ ὧν μὲν γὰρ πεῖραν δεδώκασιν ἀλλήλοισ, οὐκ εὐδιάβλητοι, περὶ ὧν δὲ μή, πεισθεῖεν ἂν ὅταν σύμβολα λέγωσιν οἱ διαβάλλοντεσ. ἅμα δὲ φανερὸν ὅτι οὐδ’ ἐν τοῖσ φαύλοισ αὕτη ἡ φιλία·

ἄπιστοσ γὰρ ὁ φαῦλοσ καὶ κακοήθησ πρὸσ πάντασ· αὑτῷ γὰρ μετρεῖ τοὺσ ἄλλουσ. διὸ εὐεξαπατητότεροί εἰσιν οἱ ἀγαθοί, ἂν μὴ διὰ πεῖραν ἀπιστῶσιν. οἱ δὲ φαῦλοι αἱροῦνται τὰ φύσει ἀγαθὰ ἀντὶ τοῦ φίλου, καὶ οὐθεὶσ φιλεῖ μᾶλλον ἄνθρωπον ἢ πράγματα.

ὥστ’ οὐ φίλοι. οὐ γὰρ γίνεται οὕτω κοινὰ τὰ φίλων· προσνέμεται γὰρ ὁ φίλοσ τοῖσ πράγμασιν, οὐ τὰ πράγματα τοῖσ φίλοισ. οὐ γίνεται ἄρ’ ἡ φιλία ἡ πρώτη ἐν πολλοῖσ, ὅτι χαλεπὸν πολλῶν πεῖραν λαβεῖν· ἑκάστῳ γὰρ ἂν ἔδει συζῆσαι.

οὐδὲ δὴ αἱρετέον ὁμοίωσ περὶ ἱματίου καὶ φίλου· αἱρετέον, ἀλλ’ οὐκ ἀντὶ τοῦ πάλαι φίλου τὸν ἀγνῶτα εἰ βελτίων·

οὐ γάρ ἐστιν ἄνευ πείρασ οὐδὲ μιᾶσ ἡμέρασ ὁ φίλοσ, ἀλλὰ χρόνου δεῖ.

διὸ εἰσ παροιμίαν ἐλήλυθεν ὁ μέδιμνοσ τῶν ἁλῶν· ἅμα δὲ δεῖ μὴ μόνον ἁπλῶσ ἀγαθὸν εἶναι, ἀλλὰ καὶ σοί, εἰ δὴ φίλοσ ἔσται σοὶ φίλοσ. ἀγαθὸσ μὲν γὰρ ἁπλῶσ ἐστι τῷ ἀγαθὸσ εἶναι, φίλοσ δὲ τῷ ἄλλῳ ἀγαθόσ, ἁπλῶσ <δ’> ἀγαθὸσ καὶ φίλοσ, ὅταν συμφωνήσῃ ταῦτ’ ἄμφω, ὥστε ὅ ἐστιν ἁπλῶσ ἀγαθόν, τὸ τούτου ἄλλῳ, εἰ καὶ μὴ ἁπλῶσ μὲν σπουδαίῳ, ἄλλῳ δ’ ἀγαθόσ, ὅτι χρήσιμοσ. τὸ δὲ πολλοῖσ ἅμα εἶναι φίλον καὶ τὸ φιλεῖν κωλύει·

γὰρ οἱο͂́ν τε ἅμα πρὸσ πολλοὺσ ἐνεργεῖν.

ἐκ δὴ τούτων φανερὸν ὅτι ὀρθῶσ λέγεται ὅτι ἡ φιλία τῶν βεβαίων, ὥσπερ ἡ εὐδαιμονία τῶν αὐτάρκων.

καὶ ὀρθῶσ εἴρηταιἡ γὰρ φύσισ βέβαιον, οὐ τὰ χρήματα. πολὺ δὲ κάλλιον εἰπεῖν ὅτι ἡ ἀρετὴ τῆσ φύσεωσ, καὶ ὅτι χρόνοσ λέγεται δεικνύναι τὸν φιλούμενον, καὶ αἱ ἀτυχίαι μᾶλλον τῶν εὐτυχιῶν. τότε γὰρ δῆλον ὅτι κοινὰ <τὰ> τῶν φίλων οὗτοι γὰρ μόνοι ἀντὶ τῶν φύσει ἀγαθῶν καὶ φύσει κακῶν, περὶ ἃ αἱ εὐτυχίαι καὶ αἱ δυστυχίαι, αἱροῦνται μᾶλλον ἄνθρωπον ἢ τούτων τὰ μὲν εἶναι τὰ δὲ μὴ εἶναι· ἡ δ’ ἀτυχία δηλοῖ τοὺσ μὴ ὄντωσ ὄντασ φίλουσ, ἀλλὰ διὰ τὸ χρήσιμον τυχόντασ.

ὁ δὲ χρόνοσ δηλοῖ ἀμφοτέρουσ·

οὐδὲ γὰρ ὁ χρήσιμοσ ταχὺ δῆλοσ, ἀλλ’ ὁ ἡδὺσ μᾶλλον. πλὴν οὐδ’ ὁ ἁπλῶσ ἡδὺσ ταχύ. ὅμοιοι γὰρ οἱ ἄνθρωποι τοῖσ οἴνοισ καὶ ἐδέσμασιν· ἐκείνων τε γὰρ τὸ μὲν ἡδὺ ταχὺ δηλοῖ, πλείω δὲ χρόνον γινόμενον ἀηδὲσ καὶ οὐ γλυκύ, καὶ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων ὁμοίωσ. ἔστι γὰρ καὶ τὸ ἁπλῶσ ἡδὺ τῷ τέλει ὁριστέον καὶ τῷ χρόνῳ.

ὁμολογήσαιεν δ’ ἂν καὶ οἱ πολλοί, ὅτι ἐκ τῶν ἀποβαινόντων μόνον, ἀλλ’ ὥσπερ ἐπὶ τοῦ πόματοσ καλοῦσι γλύκιον· τοῦτο γὰρ διὰ τὸ ἀποβαῖνον οὐχ ἡδύ, ἀλλὰ διὰ τὸ μὴ συνεχέσ, ἀλλὰ τὸ πρῶτον ἐξαπατᾷ. ἡ μὲν οὖν πρώτη φιλία, καὶ δι’ ἣν αἱ ἄλλαι λέγονται, ἡ κατ’ ἀρετὴν ἐστί, καὶ δι’ ἡδονὴν τὴν ἀρετῆσ, ὥσπερ εἴρηται πρότερον·

αἱ δ’ ἄλλαι ἐγγίνονται φιλίαι καὶ ἐν παισὶ καὶ θηρίοισ καὶ τοῖσ φαύλοισ. ὅθεν λέγεται, "ἥλιξ ἥλικα τέρπει" καὶκακὸσ κακῷ <δὲ> συντέτηκεν ἡδονῇ. ἐνδέχεται γὰρ καὶ ἡδεῖσ ἀλλήλοισ εἶναι τοὺσ φαύλουσ, οὐχ ᾗ φαῦλοι ἢ μηδέτεροι, ἀλλ’ οἱο͂ν ᾠδικοὶ ἄμφω, ἢ ὃ μὲν φιλῳδὸσ ὁ δ’ ᾠδικὸσ ἐστίν, καὶ ᾗ πάντεσ ἔχουσιν ἀγαθὸν καὶ ταύτῃ συναρμόττουσιν ἀλλήλοισ·

ἔτι χρήσιμοι ἂν εἰε͂ν ἀλλήλοισ καὶ ὠφέλιμοι, οὐχ ἁπλῶσ ἀλλὰ πρὸσ τὴν προαίρεσιν, ἢ <ᾗ> οὐδέτεροι. ἐνδέχεται δὲ καὶ τὸν ἐπιεικῆ φαύλῳ εἶναι φίλον.

καὶ γὰρ χρήσιμοσ ἂν εἰή πρὸσ τὴν προαίρεσιν, ὁ μὲν φαῦλοσ πρὸσ τὴν ὑπάρχουσαν τῷ σπουδαίῳ, ὃ δὲ τῷ μὲν ἀκρατεῖ πρὸσ τὴν ὑπάρχουσαν, τῷ δὲ φαύλῳ πρὸσ τὴν κατὰ φύσιν· καὶ βουλήσεται τὰ ἀγαθά, ἁπλῶσ μὲν τὰ ἁπλῶσ, τὰ δ’ ἐκείνῳ ἐξ ὑποθέσεωσ, ᾗ πενία συμφέρει ἢ νόσοσ, <καὶ> ταῦτα τῶν ἁπλῶσ ἀγαθῶν ἕνεκα, ὥσπερ καὶ αὐτὸ τὸ φάρμακον πιεῖν·

οὐ γὰρ βούλεται, ἀλλὰ τοῦδ’ ἕνεκα βούλεται. ἔτι καθ’ οὓσ τρόπουσ καὶ ἀλλήλοισ οἱ μὴ σπουδαῖοι εἰε͂ν ἂν φίλοι. εἰή γὰρ ἂν ἡδὺσ οὐχ ᾗ φαῦλοσ, ἀλλ’ ᾗ τῶν κοινῶν τινοσ μετέχει, οἱο͂ν εἰ μουσικόσ.

ἔτι ᾗ ἔνι τι πᾶσιν ἐπιεικέσ· διὸ ἔνιοι ὁμιλητικοὶ εἰε͂ν ἂν καὶ σπουδαίῳ. ἢ ᾗ προσαρμόττουσιν ἑκάστῳ· ἔχουσι γάρ τι πάντεσ τοῦ ἀγαθοῦ. τρία μὲν οὖν εἴδη ταῦτα φιλίασ·

ἐν πᾶσι δὲ τούτοισ κατ’ ἰσότητά πωσ λέγεται ἡ φιλία. καὶ γὰρ οἱ κατ’ ἀρετὴν φίλοι ἐν ἰσότητί πώσ εἰσιν ἀρετῆσ φίλοι ἀλλήλοισ. ἄλλη δὲ διαφορὰ τούτων ἡ καθ’ ὑπερβολήν, ὥσπερ θεοῦ ἀρετὴ πρὸσ ἄνθρωπον. τοῦτο γὰρ ἕτερον εἶδοσ φιλίασ, καὶ ὅλωσ ἄρχοντοσ καὶ ἀρχομένου, καθάπερ καὶ τὸ δίκαιον ἕτερον· κατ’ ἀναλογίαν γὰρ ἴσον, κατ’ ἀριθμὸν δ’ οὐκ ἴσον.

ἐν τούτῳ τῷ γένει πατὴρ πρὸσ υἱὸν καὶ ὁ εὐεργέτησ πρὸσ τὸν εὐεργετηθέντα. αὐτῶν δὲ τούτων διαφοραὶ εἰσίν· ἄλλη πατρὸσ πρὸσ υἱὸν καὶ ἀνδρὸσ πρὸσ γυναῖκα, αὕτη μὲν ὡσ ἄρχοντοσ καὶ ἀρχομένου, ἣ δὲ εὐεργέτου πρὸσ εὐεργετηθέντα. ἐν ταύταισ δὲ ἢ οὐκ ἔνεστιν ἢ οὐχ ὁμοίωσ τὸ ἀντιφιλεῖσθαι.

γελοῖον γάρ, εἴ τισ ἐγκαλοίη τῷ θεῷ, ὅτι οὐχ ὁμοίωσ τὸ ἀντιφιλεῖσθαι ὡσ φιλεῖται, ἢ τῷ ἄρχοντι καὶ ἀρχομένῳ. φιλεῖσθαι γάρ, οὐ φιλεῖν, τοῦ ἄρχοντοσ, ἢ φιλεῖν ἄλλον τρόπον.

καὶ ἡδονὴ διαφέρει οὐδὲν ἥ τε τοῦ αὐτάρκουσ ἐπὶ τῷ αὑτοῦ κτήματι ἢ παιδί, καὶ τοῦ ἐνδεοῦσ ἐπὶ τῷ γινομένῳ.

ὡσ δ’ αὕτωσ καὶ ἐπὶ τῶν διὰ τὴν χρῆσιν φίλων καὶ ἐπὶ τῶν δι’ ἡδονὴν οἳ μὲν κατ’ ἰσότητα εἰσίν, οἳ δὲ καθ’ ὑπεροχήν. διὸ καὶ οἱ ἐκείνωσ οἰόμενοι ἐγκαλοῦσιν, ἐὰν μὴ ὁμοίωσ χρήσιμοι καὶ εὖ ποιῶσιν, καὶ ἐπὶ τῆσ ἡδονῆσ. δῆλον δ’ ἐν τοῖσ ἐρωτικοῖσ· τοῦτο γὰρ αἴτιον τοῦ μάχεσθαι ἀλλήλοισ πολλάκισ.

ἀγνοεῖ γὰρ ὁ ἐρῶν ὅτι οὐχ ὁ αὐτὸσ λόγοσ αὐτοῖσ ἐπὶ τὴν προθυμίαν. διὸ εὑρηκέναι νεῖκοσ ὁ ἐρώμενοσ· τοιαῦτ’ ἂν οὐκ ἐρῶν λέγοι. οἳ δὲ νομίζουσι τὸν αὐτὸν εἶναι λόγον. ὥσπερ οὖν εἴρηται, τριῶν ὄντων εἰδῶν φιλίασ, κατ’ ἀρετὴν κατὰ τὸ χρήσιμον καὶ κατὰ τὸ ἡδύ, αὗται πάλιν διῄρηνται εἰσ δύο·

αἳ μὲν γὰρ κατὰ τὸ ἴσον αἳ δὲ καθ’ ὑπεροχὴν εἰσίν. φιλίαι μὲν οὖν ἀμφότεραι, φίλοι δ’ οἱ κατὰ τὴν ἰσότητα· ἄτοπον γὰρ ἂν εἰή εἰ ἀνὴρ παιδίῳ φίλοσ, φιλεῖ δέ γε καὶ φιλεῖται.

ἐνιαχοῦ δὲ φιλεῖσθαι μὲν δεῖ τὸν ὑπερέχοντα, ἐὰν δὲ φιλῇ, ὀνειδίζεται ὡσ ἀνάξιον φιλῶν. τῇ γὰρ ἀξίᾳ τῶν φίλων μετρεῖται καί τινι ἴσῳ. φιλεῖσθαι, τὰ δὲ κατ’ ἀρετὴν ἢ γένοσ ἢ κατὰ ἄλλην τοιαύτην ὑπεροχήν.

ἀεὶ δὲ τὸν ὑπερέχοντα ἢ ἧττον ἢ μὴ φιλεῖν ἀξιοῦν, καὶ ἐν τῷ χρησίμῳ καὶ ἐν τῷ ἡδεῖ καὶ κατ’ ἀρετήν. ἐν μὲν οὖν ταῖσ μικραῖσ ὑπεροχαῖσ εἰκότωσ γίνονται ἀμφισβητήσεισ τὸ γὰρ μικρὸν ἐνιαχοῦ οὐδὲν ἰσχύει, ὥσπερ ἐν ξύλου σταθμῷ, ἀλλ’ ἐν χρυσίῳ· ἀλλὰ τὸ μικρὸν κακῶσ κρίνουσιν·

φαίνεται γὰρ τὸ μὲν οἰκεῖον ἀγαθὸν διὰ τὸ ἐγγὺσ μέγα, τὸ δ’ ἀλλότριον διὰ τὸ πόρρω μικρόν· ὅταν δὲ ὑπερβολὴ ᾖ, οὐδ’ αὐτοὶ ἐπιζητοῦσιν ὡσ δεῖ ἢ ἀντιφιλεῖσθαι ἢ ὁμοίωσ ἀντιφιλεῖσθαι, οἱο͂ν εἴ τισ ἀξιοῖ τὸν θεόν. φανερὸν δὴ ὅτι φίλοι μέν, ὅταν ἐν τῷ ἴσῳ, τὸ ἀντιφιλεῖν δ’ ἔστιν ἄνευ τοῦ φίλουσ εἶναι. δῆλον δὲ καὶ διὰ τί ζητοῦσι μᾶλλον οἱ ἄνθρωποι τὴν καθ’ ὑπεροχὴν φιλίαν τῆσ κατ’ ἰσότητα·

ἅμα γὰρ ὑπάρχει οὕτωσ αὐτοῖσ τό τε φιλεῖσθαι καὶ ἡ ὑπεροχή. διὸ ὁ κόλαξ παρ’ ἐνίοισ ἐντιμότεροσ τοῦ φίλου· ἄμφω γὰρ φαίνεσθαι ποιεῖ ὑπάρχειν τῷ κολακευομένῳ.

μάλιστα δ’ οἱ φιλότιμοι τοιοῦτοι· τὸ γὰρ θαυμάζεσθαι ἐν ὑπεροχῇ. φύσει δὲ γίνονται οἳ μὲν φιλητικοὶ οἳ δὲ φιλότιμοι. φιλητικὸσ δὲ ὁ τῷ φιλεῖν χαίρων μᾶλλον ἢ τῷ φιλεῖσθαι· ἐκεῖνοσ δὲ φιλότιμοσ μᾶλλον. ὁ μὲν οὖν χαίρων τῷ θαυμάζεσθαι καὶ φιλεῖσθαι τῆσ ὑπεροχῆσ φίλοσ· ὁ δὲ τῇ ἐν τῷ φιλεῖν ἡδονῇ ὁ φιλητικόσ.

ἔνεστι γὰρ ἀνάγκη ἐνεργοῦντα· τὸ μὲν γὰρ φιλεῖσθαι συμβεβηκόσ· ἔστι γὰρ λανθάνειν φιλούμενον, φιλοῦντα δ’ οὔ. ἔστι δὲ καὶ κατὰ τὴν φιλίαν τὸ φιλεῖν μᾶλλον ἢ τὸ φιλεῖσθαι, τὸ δὲ φιλεῖσθαι κατὰ τὸ φιλητόν. σημεῖον δέ· ἕλοιτ’ ἂν ὁ φίλοσ μᾶλλον, εἰ μὴ ἐνδέχοιτ’ ἄμφω, γιγνώσκειν ἢ γιγνώσκεσθαι, οἱο͂ν ἐν ταῖσ ὑποβολαῖσ αἱ γυναῖκεσ ποιοῦσι, καὶ ἡ Ἀνδρομάχη ἡ Ἀντιφῶντοσ.

τὸ δὲ γινώσκειν τοῦ ποιεῖν καὶ τοῦ φιλεῖν ἕνεκα.

διὸ καὶ τοὺσ ἐμμένοντασ τῷ φιλεῖν πρὸσ τοὺσ τεθνεῶτασ ἐπαινοῦμεν·

γινώσκουσι γάρ, ἀλλ’ οὐ γινώσκονται. ὅτι μὲν οὖν πλείονεσ τρόποι φιλίασ, καὶ πόσοι τρόποι, ὅτι τρεῖσ, καὶ ὅτι τὸ φιλεῖσθαι καὶ ἀντιφιλεῖσθαι καὶ οἱ φί λοι διαφέρουσιν, οἵ τε κατ’ ἰσότητα καὶ οἱ καθ’ ὑπεροχήν, εἴρηται·

ἐπεὶ δὲ τὸ φίλον λέγεται καὶ καθόλου μᾶλλον, ὥσπερ καὶ κατ’ ἀρχὰσ ἐλέχθη, ὑπὸ τῶν ἔξωθεν συμπαραλαμβανόντων οἳ μὲν γὰρ τὸ ὅμοιόν φασιν εἶναι φίλον, οἳ δὲ τὸ ἐναντίον, λεκτέον καὶ περὶ τούτων πῶσ εἰσι πρὸσ τὰσ εἰρημένασ φιλίασ.

ἀνάγεται δὲ τὸ μὲν ὅμοιον καὶ εἰσ τὸ ἡδὺ καὶ εἰσ τὸ ἀγαθόν.

τό τε γὰρ ἀγαθὸν ἁπλοῦν, τὸ δὲ κακὸν πολύμορφον· καὶ ὁ ἀγαθὸσ μὲν ὅμοιοσ ἀεὶ καὶ οὐ μεταβάλλεται τὸ ἦθοσ, ὁ δὲ φαῦλοσ καὶ ὁ ἄφρων οὐθὲν ἐοίκεν ἑώθεν καὶ ἑσπέρασ. διὸ ἐὰν μὴ συμβάλλωσιν οἱ φαῦλοι, οὐ φίλοι ἑαυτοῖσ, ἀλλὰ διίστανται· ἡ δ’ οὐ βέβαιοσ φιλία οὐ φιλία.

ὥστε οὕτωσ μὲν τὸ ὅμοιον φίλον, ὅτι <τὸ> ἀγαθὸν ὅμοιον, ἔστι δὲ ὡσ καὶ κατὰ τὸ ἡδύ· τοῖσ γὰρ ὁμοίοισ ταὔθ’ ἡδέα, καὶ ἕκαστον δὲ φύσει αὐτὸ αὑτῷ ἡδύ. διὸ καὶ φωναὶ καὶ αἱ ἕξεισ καὶ συνημερεύσεισ τοῖσ ὁμογενέσιν ἥδισται ἀλλήλοισ, καὶ τοῖσ ἄλλοισ ζῴοισ· καὶ ταύτῃ ἐνδέχεται καὶ τοὺσ φαύλουσ ἀλλήλουσ φιλεῖν.

"κακὸσ κακῷ δὲ συντέτηκεν ἡδονῇ. " τὸ δ’ ἐναντίον τῷ ἐναντίῳ φίλον ὡσ τὸ χρήσιμον· αὐτὸ γὰρ αὑτῷ τὸ ὅμοιον ἄχρηστον. διὸ δεσπότησ δούλου δεῖται καὶ δοῦλοσ δεσπότου, καὶ γυνὴ καὶ ἀνὴρ ἀλλήλων, καὶ ἡδὺ καὶ ἐπιθυμητὸν τὸ ἐναντίον ὡσ χρήσιμον, καὶ οὐχ ὡσ ἐν τέλει ἀλλ’ ὡσ πρὸσ τὸ τέλοσ. ὅταν γὰρ τύχῃ οὗ ἐπιθυμεῖ, ἐν τῷ τέλει μὲν ἐστίν, οὐκ ὀρέγεται δὲ τοῦ ἐναντίου, οἱο͂ν τὸ θερμὸν τοῦ ψυχροῦ καὶ τὸ ξηρὸν τοῦ ὑγροῦ.

ἔστι δέ πωσ καὶ ἡ τοῦ ἐναντίου φιλία τοῦ ἀγαθοῦ. ὀρέγεται γὰρ ἀλλήλων διὰ τὸ μέσον· ὡσ σύμβολα γὰρ ὀρέγεται ἀλλήλων διὰ τὸ οὕτω γίνεσθαι ἐξ ἀμφοῖν ἓν μέσον.

ἔτι κατὰ συμβεβηκόσ ἐστι τοῦ ἐναντίου, καθ’ αὑτὸ δὲ τῆσ μεσότητοσ. ὀρέγονται γὰρ οὐκ ἀλλήλων τἀναντία, ἀλλὰ τοῦ μέσου. ὑπερψυχθέντεσ γάρ, ἐὰν θερμανθῶσιν, εἰσ τὸ μέσον καθίστανται, καὶ ὑπερθερμανθέντεσ, ἐὰν ψυχθῶσιν· ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.

εἰ δὲ μή, ἀεὶ ἐν ἐπιθυμίᾳ, οὐκ ἐν τοῖσ μέσοισ. ἀλλὰ χαίρει ὁ ἐν τῷ μέσῳ ἄνευ ἐπιθυμίασ τοῖσ φύσει ἡδέσιν, οἳ δὲ πᾶσι τοῖσ ἐξιστᾶσι τῆσ φύσει ἕξεωσ. τοῦτο μὲν οὖν τὸ εἶδοσ καὶ ἐπὶ τῶν ἀψύχων ἐστίν· τὸ φιλεῖν δὲ γίνεται, ὅταν ᾖ ἐπὶ τῶν ἐμψύχων.

διὸ ἐνίοτε ἀνομοίοισ χαίρουσιν, οἱο͂ν αὐστηροὶ εὐτραπέλοισ καὶ ὀξεῖσ ῥαθύμοισ.

εἰσ τὸ μέσον γὰρ καθίστανται ὑπ’ ἀλλήλων. κατὰ συμβεβηκὸσ οὖν, ὥσπερ ἐλέχθη, τὰ ἐναντία φίλα, καὶ διὰ τὸ ἀγαθόν. πόσα μὲν οὖν εἴδη φιλίασ, καὶ τίνεσ διαφοραὶ καθ’ ἃσ λέγονται οἱ τε φίλοι καὶ οἱ φιλοῦντεσ καὶ οἱ φιλούμενοι, καὶ οὕτωσ ὥστε φίλοι εἶναι καὶ ἄνευ τούτου, εἴρηται·

περὶ δὲ αὐτὸν αὑτῷ φίλον εἶναι ἢ μή, πολλὴν ἔχει ἐπίσκεψιν. δοκεῖ γὰρ ἐνίοισ μάλιστα ἕκαστοσ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ εἶναι, καὶ τούτῳ χρώμενοι κανόνι κρίνουσι τὴν πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ φίλουσ φιλίαν· κατὰ δὲ τοὺσ λόγουσ καὶ τὰ δοκοῦνθ’ ὑπάρχειν τοῖσ φίλοισ τὰ μὲν ὑπεναντιοῦται, τὰ δ’ ὅμοια φαίνεται ὄντα.

ἔστι γάρ πωσ κατὰ ἀναλογίαν αὕτη ἡ φιλία, ἁπλῶσ δ’ οὔ. ἐν δυσὶ γὰρ διῃρημένοισ τὸ φιλεῖσθαι καὶ φιλεῖν· δι’ ἃ μᾶλλον οὕτωσ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ, <ὡσ> ἐπὶ τοῦ ἀκρατοῦσ καὶ ἐγκρατοῦσ εἴρηται πῶσ ἑκὼν ἢ ἄκων, τῷ τὰ μέρη ἔχειν πωσ πρὸσ ἄλληλα τὰ τῆσ ψυχῆσ, καὶ ὅμοιον τὰ τοιαῦτα πάντα, εἰ φίλοσ αὐτὸσ αὑτῷ καὶ ἐχθρόσ, καὶ εἰ ἀδικεῖ τισ αὐτὸσ αὑτόν.

πάντα γὰρ ἐν δυσὶ ταῦτα καὶ διῃρημένοισ· ᾗ δὴ δύο πωσ καὶ ἡ ψυχή, ὑπάρχει πωσ ταῦτα, ᾗ δ’ οὐ διῃρημένα, οὐχ ὑπάρχει.

ἀπὸ δὲ τῆσ πρὸσ αὑτὸν ἕξεωσ ὡσ οἱ λοιποὶ τρόποι τοῦ φιλεῖν διωρισμένοι, καθ’ οὓσ ἐν τοῖσ λόγοισ ἐπισκοπεῖν εἰώθαμεν.

δοκεῖ γὰρ φίλοσ εἶναι ὁ βουλόμενόσ τινι τἀγαθὰ ἢ οἱᾶ οἰέται ἀγαθά, μὴ δι’ αὑτὸν, ἀλλ’ ἐκείνου ἕνεκα· ἄλλον δὲ τρόπον ᾧ τὸ εἶναι βούλεται δι’ ἐκεῖνον καὶ μὴ δι’ αὑτὸν, κἂν εἰ μὴ διανέμων τἀγαθά, μὴ τῷ τὸ εἶναι τούτῳ ἂν δόξειε μάλιστα φιλεῖν·

ἄλλον δὲ τρόπον ᾧ συζῆν αἱρεῖται δι’ αὐτὴν τὴν ὁμιλίαν καὶ μὴ δι’ ἕτερόν τι, οἱο͂ν οἱ πατέρεσ τὸ μὲν εἶναι τοῖσ τέκνοισ, συζῶσι δ’ ἑτέροισ.

μάχεται δὴ ταῦτα πάντα πρὸσ ἄλληλα.

οἳ μὲν γὰρ ἂν μὴ τὸ ἑαυτοῖσ, οἳ δὲ ἂν μὴ τὸ εἶναι, οἳ δὲ τὸ συζῆν, οὐκ οἰόνται φιλεῖσθαι. ἔτι τὸ ἀλγοῦντι συναλγεῖν μὴ δι’ ἕτερόν τι ἀγαπᾶν θήσομεν ‐ οἱο͂ν οἱ δοῦλοι πρὸσ τοὺσ δεσπότασ, ὅτι χαλεποὶ ἀλγοῦντεσ, ἀλλ’ οὐ δι’ αὐτούσ, ὥσπερ αἱ μητέρεσ τοῖσ τέκνοισ καὶ οἱ συνωδίνοντεσ ὄρνιθεσ. βούλεται γὰρ μάλιστά γε οὐ μόνον συλλυπεῖσθαι ὁ φίλοσ τῷ φίλῳ, ἀλλὰ καὶ τὴν αὐτὴν λύπην, οἱο͂ν διψῶντι συνδιψῆν, εἰ ἐνεδέχετο, ὅτι μὴ ἐγγύτατα.

ὁ δ’ αὐτὸσ λόγοσ καὶ ἐπὶ τοῦ χαίρειν· <τὸ γὰρ χαίρειν> μὴ δι’ ἕτερόν τι, ἀλλὰ δι’ ἐκεῖνον, ὅτι χαίρει, φιλικόν. ἔτι τὰ τοιάδε λέγεται περὶ τῆσ φιλίασ, ὡσ ἰσότησ φιλότησ, καὶ μὴ μίαν ψυχὴν εἶναι τοὺσ ἀληθῶσ φίλουσ.

ἅπαντα ταῦτα ἐπαναφέρεται πρὸσ τὸν ἕνα. καὶ γὰρ βούλεται τἀγαθὰ αὐτῷ τοῦτον τὸν τρόπον. οὐθεὶσ γὰρ αὐτὸσ αὑτὸν εὖ ποιεῖ διά τι ἕτερον, οὐδὲ χάριτοσ.

οὐ δὲ λέγει ὅτι ἐποίησεν ᾗ εἷσ· δοκεῖ γὰρ φιλεῖσθαι βούλεσθαι ὁ δῆλον ποιῶν ὅτι φιλεῖ, ἀλλ’ οὐ φιλεῖν. καὶ τὸ εἶναι μάλιστα καὶ τὸ συζῆν καὶ τὸ συγχαίρειν καὶ τὸ συναλγεῖν, καὶ μία δὴ ψυχή, καὶ τὸ μὴ δύνασθαι ἄνευ ἀλλήλων μηδὲ ζῆν, ἀλλὰ συναποθνήσκειν. ‐ οὕτω γὰρ ἔχει ὁ εἷσ, καὶ ἴσωσ ὁμιλεῖ αὐτὸσ αὑτῷ.

‐ πάντα δὲ ταῦτα τῷ ἀγαθῷ ὑπάρχει πρὸσ αὑτόν. ἐν γὰρ τῷ πονηρῷ διαφωνεῖ, οἱο͂ν ἐν τῷ ἀκρατεῖ. καὶ διὰ τοῦτο δοκεῖ καὶ ἐχθρὸν ἐνδέχεσθαι αὐτὸν αὑτῷ εἶναι· ᾗ δ’ εἷσ καὶ ἀδιαίρετοσ, ὀρεκτὸσ αὐτὸσ αὑτοῦ. τοιοῦτοσ ὁ ἀγαθὸσ καὶ ὁ κατ’ ἀρετὴν φίλοσ, ἐπεὶ ὅ γε μοχθηρὸσ οὐχ εἷσ ἀλλὰ πολλοί, καὶ τῆσ αὐτῆσ ἡμέρασ ἕτεροσ καὶ ἔμπληκτοσ. ὥστε καὶ ἡ αὐτοῦ πρὸσ αὑτὸν φιλία ἀνάγεται πρὸσ τὴν τοῦ ἀγαθοῦ.

ὅτι γάρ πῃ ὁμοιοῖ καὶ εἷσ καὶ αὐτὸσ αὑτῷ ἀγαθόσ, ταύτῃ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ καὶ ὀρεκτόσ· φύσει δὲ τοιοῦτοσ, ἀλλ’ ὁ πονηρὸσ παρὰ φύσιν.

ὁ δ’ ἀγαθὸσ οὔθ’ ἅμα λοιδορεῖται ἑαυτῷ, ὥσπερ ὁ ἀκρατήσ, οὔτε ὁ ὕστεροσ τῷ πρότερον, ὥσπερ ὁ μεταμελητικόσ, οὔτε ὁ ἔμπροσθεν τῷ ὕστερον, ὥσπερ ὁ ψεύστησ. ὅλωσ τε εἰ δεῖ ὥσπερ οἱ σοφισταὶ διορίζουσιν, ὥσπερ τὸ Κορίσκοσ καὶ Κορίσκοσ σπουδαῖοσ. δῆλον γὰρ ὡσ τὸ αὐτὸ πόσον σπουδαῖον αὐτῶν, ἐπεὶ ὅταν ἐγκαλέσωσιν αὑτοῖσ, ἀποκτιννύασιν αὑτούσ·

ἀλλὰ δοκεῖ πᾶσ αὐτὸσ αὑτῷ ἀγαθόσ. ζητεῖ δὲ ὁ ἁπλῶσ ὢν ἀγαθὸσ εἶναι καὶ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ, ὥσπερ εἴρηται, ὅτι δύ’ ἔχει ἐν αὑτῷ ἃ φύσει βούλεται εἶναι φίλα καὶ διασπάσαι ἀδύνατον. διὸ ἐπ’ ἀνθρώπου μὲν δοκεῖ ἕκαστοσ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ, ἐπὶ δὲ τῶν ἄλλων ζῴων <οὔ>, οἱο͂ν ἵπποσ αὐτὸσ αὑτῷ .

. . , οὐκ ἄρα φίλοσ. ἀλλ’ οὐδὲ τὰ παιδία, ἀλλ’ ὅταν ἤδη ἔχῃ προαίρεσιν· ἤδη γὰρ τότε διαφωνεῖ ὁ νοῦσ πρὸσ τὴν ἐπιθυμίαν. ἐοίκε δ’ ἡ φιλία ἡ πρὸσ αὑτὸν τῇ κατὰ συγγένειαν· οὐθέτερον γὰρ ἐφ’ αὑτοῖσ λῦσαι, ἀλλὰ κἂν διαφέρωνται, ὅμωσ οὗτοι μὲν ἔτι συγγενεῖσ, ὃ δὲ ἔτι εἷσ, ἑώσ ἂν ζῇ.

ποσαχῶσ μὲν οὖν τὸ φιλεῖν λέγεται, καὶ ὅτι πᾶσαι αἱ φιλίαι ἀνάγονται πρὸσ τὴν πρώτην, δῆλον ἐκ τῶν εἰρημένων·

οἰκεῖον δὲ τῇ σκέψει θεωρῆσαι καὶ περὶ ὁμονοίασ καὶ εὐνοίασ.

δοκεῖ γὰρ τοῖσ μὲν εἶναι ταὐτά, τοῖσ δ’ οὐκ ἄνευ ἀλλήλων. ἔστι δ’ ἡ εὔνοια τῆσ φιλίασ οὔτε πάμπαν ἕτερον οὔτε ταὐτόν. διῃρημένησ γὰρ τῆσ φιλίασ κατὰ τρεῖσ τρόπουσ, οὔτ’ ἐν τῇ χρησίμῃ οὔτ’ ἐν τῇ καθ’ ἡδονὴν ἐστίν. εἴτε γὰρ ὅτι χρήσιμον, βούλεται αὐτῷ τἀγαθά, οὐ δι’ ἐκεῖνον ἀλλὰ δι’ αὑτὸν βούλοιτ’ ἄν, δοκεῖ δὲ ὥσπερ . . . καὶ ἡ εὔνοια οὐκ αὐτοῦ εὔνοια τοῦ εὐνοϊζομένου εἶναι, ἀλλὰ τοῦ ᾧ εὐνοεῖ· εἰ δὴ ἦν ἐν τῇ τοῦ ἡδέοσ φιλίᾳ, κἂν τοῖσ ἀψύχοισ εὐνόουν.

ὥστε δῆλον ὅτι περὶ τὴν ἠθικὴν φιλίαν ἡ εὔνοια ἐστίν. ἀλλὰ τοῦ μὲν εὐνοοῦντοσ βούλεσθαι μόνον ἐστί, τοῦ δὲ φίλου καὶ πράττειν ἃ βούλεται. ἔστι γὰρ ἡ εὔνοια ἀρχὴ φιλίασ·

ὁ μὲν γὰρ φίλοσ πᾶσ εὔνουσ, ὁ δ’ εὔνουσ οὐ πᾶσ φίλοσ. ἀρχομένῳ γὰρ ἐοίκεν ὁ εὐνοῶν μόνον, διὸ ἀρχὴ φιλίασ, ἀλλ’ οὐ φιλία. δοκοῦσι γὰρ οἵ τε φίλοι ὁμονοεῖν καὶ οἱ ὁμονοοῦντεσ φίλοι εἶναι.

ἔστι δ’ οὐ περὶ πάντα ἡ ὁμόνοια ἡ φιλική, ἀλλὰ περὶ τὰ πρακτὰ τοῖσ ὁμονοοῦσι, καὶ ὅσα εἰσ τὸ συζῆν συντείνει, οὔτε μόνον κατὰ διάνοιαν ἢ κατὰ ὄρεξιν ἔστι γὰρ τἀναντία τὸ κινοῦν ἐπιθυμεῖν, ὥσπερ ἐν τῷ ἀκρατεῖ διαφωνεῖ τοῦτο, οὐ δεῖ κατὰ τὴν προαίρεσιν ὁμονοεῖν καὶ κατὰ τὴν ἐπιθυμίαν. ἐπὶ δὲ τῶν ἀγαθῶν ἡ ὁμόνοια·

οἵ γε φαῦλοι ταῦτα προαιρούμενοι καὶ ἐπιθυμοῦντεσ βλάπτουσιν ἀλλήλουσ. ἐοίκε δὲ καὶ ἡ ὁμονοία οὐχ ἁπλῶσ λέγεσθαι, ὥσπερ οὐδ’ ἡ φιλία· ἀλλ’ ἣ μὲν πρώτη καὶ φύσει σπουδαία, διὸ οὐκ ἔστι τοὺσ φαύλουσ ὁμονοεῖν, ἑτέρα δὲ καθ’ ἣν καὶ οἱ φαῦλοι ὁμονοοῦσιν, ὅταν τῶν αὐτῶν τὴν προαίρεσιν καὶ τὴν ἐπιθυμίαν ἔχωσιν. οὕτω δὲ δεῖ τῶν αὐτῶν ὀρέγεσθαι, ὥστε ἐνδέχεσθαι ἀμφοτέροισ ὑπάρχειν οὗ ὀρέγονται.

ἂν γὰρ τοιούτου ὀρέγωνται, ὃ μὴ ἐνδέχεται ἀμφοῖν, μαχοῦνται· οἱ ὁμονοοῦντεσ δ’ οὐ μαχοῦνται.

ἔστι δ’ ἡ ὁμόνοια, ὅταν περὶ τοῦ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι ἡ αὐτὴ προαίρεσισ ᾖ, μὴ τοῦ ἑκάτερον, ἀλλὰ τοῦ τὸν αὐτόν. καὶ ἔστιν ἡ ὁμόνοια φιλία πολιτική. περὶ μὲν οὖν ὁμονοίασ καὶ εὐνοίασ εἰρήσθω τοσαῦτα·

ἀπορεῖται δὲ διὰ τί μᾶλλον φιλοῦσιν οἱ ποιήσαντεσ εὖ τοὺσ παθόντασ ἢ οἱ παθόντεσ εὖ τοὺσ ποιήσαντασ.

δοκεῖ δὲ δίκαιον εἶναι τοὐναντίον. τοῦτο δ’ ὑπολάβοι μὲν ἄν τισ διὰ τὸ χρήσιμον καὶ τὸ αὐτῷ ὠφέλιμον συμβαίνειν· τῷ μὲν γὰρ ὀφείλεται, τὸν δ’ ἀποδοῦναι δεῖ. μόνον, ἀλλὰ καὶ φυσικόν.

ἡ γὰρ ἐνέργεια αἱρετώτερον, τὸν αὐτὸν δὲ λόγον ἔχει τὸ ἔργον καὶ ἡ ἐνέργεια, ὁ δ’ εὖ παθὼν ὥσπερ ἔργον τοῦ εὖ ποιήσαντοσ. διὸ καὶ ἐν τοῖσ ζῴοισ ἡ περὶ τὰ τέκνα σπουδὴ ἐστί, καὶ τοῦ γεννῆσαι καὶ <τὰ> γεννώμενα σῴζειν.

καὶ φιλοῦσι δὴ μᾶλλον οἱ πατέρεσ τὰ τέκνα καὶ αἱ μητέρεσ τῶν πατέρων ἢ φιλοῦνται· καὶ οὗτοι πάλιν τὰ αὑτῶν ἢ τοὺσ γεννήσαντασ, διὰ τὸ τὴν ἐνέργειαν εἶναι τὸ ἄριστον·

καὶ αἱ μητέρεσ τῶν πατέρων, ὅτι μᾶλλον οἰόνται αὑτῶν εἶναι ἔργον τὰ τέκνα· τὸ γὰρ ἔργον τῷ χαλεπῷ διορίζουσι, πλείω δὲ λυπεῖται περὶ τὴν γένεσιν μήτηρ. καὶ περὶ μὲν φιλίασ τῆσ πρὸσ αὑτὸν καὶ τῆσ ἐν πλείοσι διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον·

δοκεῖ δὲ τό τε δίκαιον εἶναι ἴσον τι καὶ ἡ φιλία ἐν ἰσότητι, εἰ μὴ μάτην λέγεται ἰσότησ ἡ φιλότησ. αἱ δὲ πολιτεῖαι πᾶσαι δικαίου τι εἶδοσ· συνέστηκεν, ὥστε ὅσα εἴδη φιλίασ, καὶ δικαίου καὶ κοινωνίασ, καὶ πάντα ταῦτα σύνορα ἀλλήλοισ, καὶ ἐγγὺσ ἔχει τὰσ διαφοράσ.

ἐπεὶ δ’ ὁμοίωσ ἔχει ψυχὴ πρὸσ σῶμα καὶ τεχνίτησ πρὸσ ὄργανον καὶ δεσπότησ πρὸσ δοῦλον, τούτων μὲν οὐκ ἔστι κοινωνία. οὐ γὰρ δύ’ ἐστίν, ἀλλὰ τὸ μὲν ἕν, τὸ δὲ τοῦ ἑνόσ οὐδέν. οὐδὲ διαιρετὸν τὸ ἀγαθὸν ἑκατέρῳ, ἀλλὰ τὸ ἀμφοτέρων τοῦ ἑνὸσ οὗ ἕνεκα ἐστίν. τό τε γὰρ σῶμά ἐστιν ὄργανον σύμφυτον, καὶ τοῦ δεσπότου ὁ δοῦλοσ ὥσπερ μόριον καὶ ὄργανον ἀφαιρετόν, τὸ δ’ ὄργανον ὥσπερ δοῦλοσ ἄψυχοσ. εἰσὶν ἢ μόριον τῶν τῆσ πόλεωσ κοινωνιῶν, οἱο͂ν ἡ τῶν φρατέρων ἢ τῶν ὀργίων, ἢ αἱ χρηματιστικαὶ ἔτι πολιτεῖαι.

αἱ δὲ πολιτεῖαι πᾶσαι ἐν οἰκείοισ συνυπάρχουσι, καὶ αἱ ὀρθαὶ καὶ αἱ παρεκβάσεισ ἔστι γὰρ τὸ αὐτὸ ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἁρμονιῶν καὶ τῶν ἐν ταῖσ πολιτείαισ·

βασιλικὴ μὲν ἡ τοῦ γεννήσαντοσ, ἀριστοκρατικὴ δ’ ἡ ἀνδρὸσ καὶ γυναικόσ, πολιτεία δ’ ἡ τῶν ἀδελφῶν· παρέκβασισ δὲ τούτων τυραννὶσ ὀλιγαρχία δῆμοσ.

καὶ τὰ δίκαια δὴ τοσαῦτα. ἐπεὶ δὲ τὸ ἴσον τὸ μὲν κατ’ ἀριθμὸν τὸ δὲ κατ’ ἀναλογίαν, καὶ τοῦ δικαίου εἴδη ἔσται καὶ τῆσ φιλίασ καὶ τῆσ κοινωνίασ.

κατ’ ἀριθμὸν μὲν γὰρ ἡ <δημοκρατικὴ> κοινωνία καὶ ἡ ἑταιρικὴ φιλία, τῷ γὰρ αὐτῷ ὁρ́ῳ μετρεῖται·

κατ’ ἀναλογίαν δὲ ἡ ἀριστοκρατικὴ ἀρίστη καὶ βασιλική. οὐ γὰρ ταὐτὸν δίκαιον τῷ ὑπερέχοντι καὶ ὑπερεχομένῳ, ἀλλὰ τὸ ἀνάλογον. ὁ αὐτὸσ τρόποσ.

λέγονται δὲ φιλίαι συγγενικὴ ἑταιρικὴ κοινωνικὴ ἡ λεγομένη πολιτική.

ἔστι μὲν συγγενικὴ πολλὰ ἔχουσα εἴδη, ἣ μὲν ὡσ ἀδελφῶν, ἣ δ’ ὡσ πατρὸσ καὶ υἱῶν καὶ γὰρ κατ’ ἀναλογίαν, οἱο͂ν ἡ πατρική, καὶ κατ’ ἀριθμόν, οἱο͂ν ἡ τῶν ἀδελφῶν· ἐγγὺσ γὰρ αὕτη τῆσ ἑταιρικῆσ·

ἐπιλαμβάνουσι γὰρ καὶ ἐνταῦθα πρέσβειον· ἡ δὲ πολιτικὴ συνέστηκε μὲν κατὰ τὸ χρήσιμον καὶ μάλιστα. διὰ γὰρ τὸ μὴ αὐταρκεῖν δοκοῦσι συνελθεῖν, ἐπεὶ συνῆλθόν γ’ ἂν καὶ τοῦ συζῆν χάριν. μόνη δ’ ἡ πολιτικὴ καὶ ἡ παρ’ αὐτὴν παρέκβασισ οὐ μόνον φιλίαι, ἀλλὰ καὶ ὡσ φίλοι κοινωνοῦσιν· αἱ δ’ ἄλλαι καθ’ ὑπεροχήν.

μάλιστα δὲ δίκαιον τὸ ἐν τῇ τῶν χρησίμων φιλίᾳ, διὰ τὸ τοῦτ’ εἶναι τὸ πολιτικὸν δίκαιον. ἄλλον γὰρ τρόπον συνῆλθον πρίων καὶ τέχνη, οὐχ ἕνεκα κοινοῦ τινοσ οἱο͂ν γὰρ ὄργανον καὶ ψυχή ἀλλὰ τοῦ χρωμένου ἕνεκεν. συμβαίνει δὲ καὶ τοῦτο ὄργανον ἐπιμελείασ τυγχάνειν, ἧσ δίκαιον πρὸσ τὸ ἔργον·

ἐκείνου γὰρ ἕνεκεν ἐστίν. καὶ τὸ τρυπάνῳ εἶναι διττόν, ὧν τὸ κυριώτερον ἡ ἐνέργεια, ἡ τρύπησισ. καὶ ἐν τούτῳ τῷ εἴδει σῶμα καὶ δοῦλοσ, ὥσπερ εἴρηται πρότερον. τὸ δὴ ζητεῖν πῶσ δεῖ τῷ φίλῳ ὁμιλεῖν, τὸ ζητεῖν δίκαιόν τι ἐστίν.

καὶ γὰρ ὅλωσ τὸ δίκαιον ἅπαν πρὸσ φίλον. τό τε γὰρ δίκαιόν τισι καὶ κοινωνοῖσ, καὶ ὁ φίλοσ κοινωνόσ, ὃ μὲν γένουσ, ὃ δὲ βίου.

ὁ γὰρ ἄνθρωποσ οὐ μόνον πολιτικὸν ἀλλὰ καὶ οἰκονομικὸν ζῷον, καὶ οὐχ ὥσπερ τἆλλά ποτε συνδυάζεται καὶ τῷ τυχόντι καὶ θήλει καὶ ἄρρενι ἀλλ’ αἱ διὰ δύμον αὐλικόν, ἀλλὰ κοινωνικὸν ἄνθρωποσ ζῷον πρὸσ οὓσ φύσει συγγένεια ἐστίν· καὶ κοινωνία τοίνυν καὶ δίκαιόν τι, καὶ εἰ μὴ πόλισ εἰή·

οἰκία δ’ ἐστί τισ φιλία. δεσπότου μὲν οὖν καὶ δούλου ἥπερ καὶ τέχνησ καὶ ὀργάνων καὶ ψυχῆσ καὶ σώματοσ, αἱ δὲ τοιαῦται οὔτε φιλίαι οὔτε δικαιοσύναι, ἀλλ’ ἀνάλογον, ὥσπερ καὶ τὸ ὑγιεινὸν οὐ δίκαιον, ἀλλ’ ἀνάλογον· γυναικὸσ δὲ καὶ ἀνδρὸσ φιλία ὡσ χρήσιμον καὶ κοινωνία·

πατρὸσ δὲ καὶ υἱοῦ ἡ αὐτὴ ἥπερ θεοῦ πρὸσ ἄνθρωπον καὶ τοῦ εὖ ποιήσαντοσ πρὸσ τὸν παθόντα καὶ ὅλωσ τοῦ φύσει ἄρχοντοσ πρὸσ τὸν φύσει ἀρχόμενον· ἣ δὲ τῶν ἀδελφῶν πρὸσ ἀλλήλουσ ἑταιρικὴ μάλιστα ἡ κατ’ ἰσότητα.

οὐ γάρ τι νόθοσ τῷδ’ ἀπεδείχθην· ἀμφοῖν δὲ πατὴρ αὑτὸσ ἐκλήθηΖεὺσ ἐμὸσ ἄρχων. ταῦτα γὰρ ὡσ τὸ ἴσον ζητούντων λέγεται.

διὸ ἐν οἰκίᾳ πρῶτον ἀρχαὶ καὶ πηγαὶ φιλίασ καὶ πολιτείασ καὶ δικαίου.

τὸ δὲ δίκαιον τὸ περὶ αὐτὰσ ἐκ τῶν ἀμφισβητησάντων δῆλον, ἐν μὲν τῇ καθ’ ὑπεροχὴν ἀξιοῦται τὸ ἀνάλογον, ἀλλ’ οὐχ ὡσαύτωσ, ἀλλ’ ὁ μὲν ὑπερέχων ἀνεστραμμένωσ τὸ ἀνάλογον, ὡσ αὐτὸσ πρὸσ τὸν ἐλάττω, οὕτω τὸ παρὰ τοῦ ἐλάττονοσ γινόμενον πρὸσ τὸ παρ’ αὐτοῦ, διακείμενοσ ὥσπερ ἄρχων πρὸσ ἀρχόμενον·

εἰ δὲ μὴ τοῦτο, ἀλλὰ τὸ ἴσον κατ’ ἀριθμὸν ἀξιοῖ.

καὶ γὰρ δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων κοινωνιῶν οὕτω συμβαίνει. ὁτὲ μὲν γὰρ ἀριθμῷ τοῦ ἴσου μετέχουσιν, ὁτὲ δὲ λόγῳ. εἰ μὲν γὰρ ἴσον ἀριθμῷ εἰσήνεγκον ἀργύριον, ἴσον καὶ τῷ ἴσῳ ἀριθμῷ διαλαμβάνουσιν, εἰ δὲ μὴ ἴσον, ἀνάλογον. ὁ δ’ ὑπερεχόμενοσ τοὐναντίον στρέφει τὸ ἀνάλογον, καὶ κατὰ διάμετρον συζεύγνυσιν.

δόξειε δ’ ἂν οὕτωσ ἐλαττοῦσθαι ὁ ὑπερέχων καὶ λειτουργία ἡ φιλία καὶ ἡ κοινωνία. δεῖ ἄρα τινὶ ἑτέρῳ ἀνισάσαι καὶ ποιῆσαι ἀνάλογον. τοῦτο δ’ ἐστὶν ἡ τιμή, ὅπερ καὶ τῷ ἄρχοντι φύσει καὶ θεῷ πρὸσ τὸ ἀρχόμενον. δεῖ δὲ ἰσασθῆναι τὸ κέρδοσ πρὸσ τὴν τιμήν.

ἡ δὲ κατ’ ἴσα φιλία ἐστὶν ἡ πολιτική.

ἡ δὲ πολιτική ἐστι μὲν κατὰ τὸ χρήσιμον, καὶ ὥσπερ αἱ πόλεισ ἀλλήλαισ φίλαι, οὕτω καὶ οἱ πολῖται, καὶ ὁμοίωσ οὐκέτι γιγνώσκουσιν Ἀθηναῖοι Μεγαρῆασ καὶ οἱ πολῖται, ὅταν μὴ χρήσιμοι ἀλλήλοισ, ἀλλ’ ἐκ χειρὸσ εἰσ χεῖρα ἡ φιλία· ἔστι δὲ ἐνταῦθα καὶ ἄρχον καὶ ἀρχόμενον οὔτε τὸ φυσικὸν οὔτε τὸ βασιλικόν, ἀλλὰ τὸ ἐν τῷ μέρει, οὐδὲ τούτου ἕνεκα ὅπωσ εὖ ποιῇ ὁ θεόσ, ἀλλ’ ἵνα ἴσον ᾖ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ τῆσ λειτουργίασ.

κατ’ ἰσότητα δὴ βούλεται εἶναι ἡ πολιτικὴ φιλία.

ἔστι δὲ τῆσ χρησίμου φιλίασ εἴδη δύο, ἣ μὲν νομικὴ ἣ δ’ ἠθική. βλέπει δ’ ἡ μὲν πολιτικὴ εἰσ τὸ ἴσον καὶ εἰσ τὸ πρᾶγμα, ὥσπερ οἱ πωλοῦντεσ καὶ οἱ ὠνούμενοι. διὸ εἴρηταιμισθὸσ ἀνδρὶ φίλῳ. ὅταν μὲν οὖν καθ’ ὁμολογίαν <ᾖ> ἡ πολιτικὴ αὕτη φιλία, καὶ νομική·

ὅταν δ’ ἐπιτρέπωσιν αὐτοῖσ, ἠθικὴ βούλεται εἶναι φιλία καὶ ἑταιρική. διὸ μάλιστα ἔγκλημα ἐν ταύτῃ τῇ φιλίᾳ· αἴτιον δ’ ὅτι παρὰ φύσιν. ἕτεραι γὰρ φιλίαι ἡ κατὰ τὸ χρήσιμον καὶ ἡ κατὰ τὴν ἀρετήν· ἀμφότερα βούλονται ἅμα ἔχειν, καὶ ὁμιλοῦσι μὲν τοῦ χρησίμου ἕνεκα, ἠθικὴν δὲ ποιοῦσιν ὡσ ἐπιεικεῖσ, διὸ ὡσ πιστεύοντεσ οὐ νομικὴν ποιοῦσιν.

ὅλωσ μὲν γὰρ ἐν τῇ χρησίμῃ τῶν τριῶν πλεῖστα ἐγκλήματα ἡ μὲν γὰρ ἀρετὴ ἀνέγκλητον, οἱ δ’ ἡδεῖσ ἔχοντεσ καὶ δόντεσ ἀπαλλάττονται·

οἱ δὲ χρήσιμοι οὐκ εὐθὺσ διαλύονται, ἂν μὴ νομικῶσ καὶ ἑταιρικῶσ προσφέρωνται· ὅμωσ δὲ τῆσ χρησίμου ἡ νομικὴ ἀνέγκλητοσ.

ἔστι δ’ ἡ μὲν νομικὴ διάλυσισ πρὸσ νόμισμα μετρεῖται γὰρ τούτῳ τὸ ἴσον, ἡ δ’ ἠθικὴ ἑκούσιοσ. διὸ ἐνιαχοῦ νόμοσ ἐστὶ τοῖσ οὕτωσ ὁμιλοῦσι φιλικῶσ μὴ εἶναι δίκασ τῶν ἑκουσίων συναλλαγμάτων, ὀρθῶσ· τοῖσ γὰρ ἀγαθοῖσ οὐ πέφυκε δίκαιον εἶναι, οἳ δ’ ὡσ ἀγαθοὶ καὶ πιστοὶ συναλλάττουσιν.

ἔστι δὲ ἐν ταύτῃ τῇ φιλίᾳ τὰ ἐγκλήματα ἀμφιβάλλοντα αὐτοῖσ ἀμφότερα, πῶσ ἑκάτεροσ ἐγκαλεῖ, ὅταν ἠθικῶσ ἀλλὰ μὴ νομικῶσ πιστεύσωσιν. καὶ ἔχει δὴ ἀπορίαν ποτέρωσ δεῖ κρίνειν τὸ δίκαιον, πότερα πρὸσ τὸ πρᾶγμα βλέποντα τὸ ὑπηρετηθὲν, πόσον, ἢ ποῖον ἦν τῷ πεπονθότι. ἐνδέχεται γὰρ ὅπερ λέγει Θέογνισ·

σοὶ μὲν τοῦτο, θεά, σμικρόν, ἐμοὶ δὲ μέγα. ἐνδέχεται δὲ καὶ τοὐναντίον γενέσθαι, ὥσπερ ἐν τῷ λόγῳ, σοὶ μὲν παιδιὰν τοῦτ’ εἶναι, ἐμοὶ δὲ θάνατον. ἐντεῦθεν δ’ εἴρηται τὰ ἐγκλήματα.

ὃ μὲν γὰρ ἀξιοῖ ἀντιπαθεῖν ὡσ μέγα ὑπηρετήσασ, ὅτι δεομένῳ ἐποίησιν, ἤ τι ἄλλο τοιοῦτο, λέγων πρὸσ τὴν ἐκείνου ὠφέλειαν πόσον ἠδύνατο, ἀλλ’ οὐ τί ἦν αὐτῷ· ὃ δὲ τοὐναντίον ὅσον ἐκείνῳ, ἀλλ’ οὐχ ὅσον αὐτῷ. ὁτὲ δὲ καὶ μεταλαμβάνων καὶ ἀμφιβάλλει. ὃ μὲν γὰρ ὅσον αὐτῷ μικρὸν ἀπέβη, ὃ δ’ ὅσον αὐτῷ μέγα ἐδύνατο, οἱο͂ν εἰ κινδυνεύσασ δραχμῆσ ἄξιον ὠφέλησεν, ὃ μὲν τὸ τοῦ κινδύνου μέγεθοσ ὃ δὲ τὸ τοῦ ἀργυρίου, ὥσπερ ἐν τῇ τῶν νομισμάτων ἀποδόσει.

καὶ γὰρ ἐνταῦθα περὶ τούτων ἡ ἀμφισβήτησισ·

ὃ μὲν γὰρ ἀξιοῖ πῶσ τότ’ ἦν, ὃ δὲ πῶσ νῦν, ἂν μὴ διείπωνται.

ἡ μὲν οὖν πολιτικὴ βλέπει εἰσ τὴν ὁμολογίαν καὶ εἰσ τὸ πρᾶγμα, ἡ δ’ ἠθικὴ εἰσ τὴν προαίρεσιν. ὥστε καὶ δίκαιον τοῦτο μᾶλλον ἐστί, καὶ δικαιοσύνη φιλική. αἴτιον δὲ τοῦ μάχεσθαι, διότι καλλίων μὲν ἡ ἠθικὴ φιλία, ἀναγκαιοτέρα δὲ ἡ χρησίμη. οἳ δ’ ἄρχονται μὲν ὡσ οἱ ἠθικοὶ φίλοι καὶ δι’ ἀρετὴν ὄντεσ·

ὅταν δ’ ἄντικρυσ ᾖ τι τῶν ἰδίων, δῆλοι γίνονται ὅτι ἕτεροι ἦσαν. ἐκ περιουσίασ γὰρ διώκουσιν οἱ πολλοὶ τὰ καλόν· διὸ καὶ τὴν καλλίω φιλίαν. ὥστε φανερὸν πῶσ διαιρετέον περὶ τούτων.

εἰ μὲν γὰρ ἠθικοὶ φίλοι, εἰσ τὴν προαίρεσιν βλεπτέον εἰ ἴση, καὶ οὐθὲν ἄλλο ἀξιωτέον θατέρῳ παρὰ θατέρου· εἰ δ’ ὡσ χρήσιμοι καὶ πολιτικοί, ὡσ ἂν ἐλυσιτέλει ὁμολογοῦσιν· ἂν δ’ ὃ μὲν φῇ ὧδε ὃ δὲ ἐκείνωσ, οὐ καλὸν μὲν ἀντιποιῆσαι, δέον τοὺσ καλοὺσ λέγειν λόγουσ, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ θατέρου, ἀλλ’ ἐπεὶ οὐ διείποντο ὡσ ἠθικῶσ, δεῖ κρίνειν τίνα, μηδ’ ὑποκρινόμενον μηδέτερον αὐτῶν ἐξαπατᾶν.

ὥστε δεῖ στέργειν αὐτὸν τὴν τύχην. ὅτι δ’ ἐστὶν ἡ ἠθικὴ κατὰ προαίρεσιν, δῆλον, ἐπεὶ κἂν εἰ μεγάλα παθὼν μὴ ἀποδῴη δι’ ἀδυναμίαν, ἀλλ’ ὡσ ἠδύνατο, καλῶσ· καὶ ὁ θεὸσ ἀνέχεται κατὰ δύναμιν λαμβάνων τὰσ θυσίασ.

ἀλλὰ τῷ πωλοῦντι οὐχ ἱκανῶσ ἕξει, ἂν μὴ φήσῃ δύνασθαι πλέον δοῦναι, οὐδὲ τῷ δανείσαντι. πολλὰ ἐγκλήματα γίνεται ἐν ταῖσ φιλίαισ τοῖσ μὴ κατ’ εὐθυωρίαν, καὶ τὸ δίκαιον ἰδεῖν οὐ ῥᾴδιον.

χαλεπὸν γὰρ μετρῆσαι ἑνὶ τῷδε τὸ μὴ κατ’ εὐθυωρίαν, οἱο͂ν συμβαίνει ἐπὶ τῶν ἐρωτικῶν. ὃ μὲν γὰρ διώκει ὡσ τὸν ἡδὺν ἐπὶ τὸ συζῆν, ὃ δ’ ἐκεῖνον ἐνίοτε ὡσ χρήσιμον· γινομένου ἄλλοσ γίνεται, καὶ τότε λογίζονται παντί τινοσ, καὶ ὡσ Πύθων καὶ Παμμένησ διεφέροντο καὶ ὡσ διδάσκαλοσ καὶ μαθητήσ ἐπιστήμη γὰρ καὶ χρήματα οὐχ ἑνὶ μετρεῖται, καὶ ὡσ Ἡρόδικοσ ὁ ἰατρὸσ πρὸσ τὸν ἀποδιδόντα μικρὸν τὸν μισθόν, καὶ ὡσ ὁ κιθαρῳδὸσ καὶ ὁ βασιλεύσ.

ὃ μὲν γὰρ ὡσ ἡδεῖ, ὃ δ’ ὡσ χρησίμῳ ὡμίλει· ὃ δ’ ἐπεὶ ἔδει ἀποδιδόναι, αὐτὸν αὑτὸν ὡσ ἡδὺν ἐποίησεν, καὶ ἔφη, ὥσπερ ἐκεῖνον ᾄσαντα εὐφρᾶναι, οὕτω καὶ αὐτὸσ ὑποσχόμενοσ ἐκείνῳ.

ὅμωσ δὲ φανερὸν καὶ ἐνταῦθα πῶσ γνωριστέον· ἑνὶ μὲν γὰρ μετρητέον καὶ ἐνταῦθ’, ἀλλ’ οὐχ ὁρ́ῳ, ἀλλὰ λόγῳ· τῷ ἀνάλογον γὰρ μετρητέον, ὥσπερ καὶ ἡ πολιτικὴ μετρεῖται κοινωνία. πῶσ γὰρ κοινωνήσει γεωργῷ σκυτοτόμοσ, εἰ μὴ τῷ ἀνάλογον ἰσασθήσεται τὰ ἔργα; τοῖσ δὲ μὴ κατ’ εὐθυωρίαν τὸ ἀνάλογον μέτρον, οἱο͂ν εἰ ὃ μὲν σοφίαν δοῦναι ἐγκαλεῖ, ὃ δ’ ἐκείνῳ ἀργύριον, τῇ σοφίᾳ πρὸσ τὸ πλούσιον, εἶτα τί δοθὲν πρὸσ ἑκάτερον.

εἰ γὰρ ὃ μὲν τοῦ ἐλάττονοσ ἥμισυ ἔδωκεν, ὃ δὲ τοῦ μείζονοσ μὴ πολλοστὸν μέροσ, δῆλον ὅτι οὗτοσ ἀδικεῖ.

ἔστι δὲ κἀνταῦθα ἐν ἀρχῇ ἀμφισβήτησισ, ἂν φῇ ὃ μὲν ὡσ χρησίμουσ συνελθεῖν αὐτούσ, ὃ δὲ μή, ἀλλ’ ὡσ κατ’ ἄλλην τινὰ φιλίαν. περὶ δὲ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ κατ’ ἀρετὴν φίλου, σκεπτέον πότερον δεῖ ἐκείνῳ τὰ χρήσιμα ὑπηρετεῖν καὶ βοηθεῖν ἢ τῷ ἀντιποιοῦντι καὶ δυναμένῳ.

τοῦτο δὲ τὸ αὐτὸ πρόβλημα ἐστί, πότερον τὸν φίλον ἢ τὸν σπουδαῖον εὖ ποιητέον μᾶλλον. ἂν μὲν γὰρ <ὁ> φίλοσ καὶ σπουδαῖοσ, ἴσωσ οὐ λίαν χαλεπόν, ἂν μή τισ τὸ μὲν αὐξήσῃ τὸ δὲ ταπεινώσῃ, φίλον μὲν σφόδρα ποιῶν, ἐπιεικῆ δὲ ἠρέμα· εἰ δὲ μή, πολλὰ προβλήματα γίνεται, οἱο͂ν εἰ ὃ μὲν ἦν, οὐκ ἔσται δέ, ὃ δὲ ἔσται, οὔπω δέ, ἢ ὃ μὲν ἐγένετο, ἔστι δ’ οὔ, ὃ δὲ ἔστιν, οὐκ ἦν δὲ οὐδὲ ἔσται, ἀλλ’ ἐκεῖνο ἐργωδέστερον.

μὴ γάρ τι λέγει Εὐριπίδησ, ποιήσασλόγων δίκαιον μισθὸν ἂν λόγουσ φέροισ,ἔργον δ’ ἐκεῖνοσ ἔργον <ὃσ> παρέσχετο.

καὶ οὐ πάντα δεῖ τῷ πατρί, ἀλλ’ ἔστιν ἄλλ’ ἃ δεῖ τῇ μητρί· καίτοι βελτίων ὁ πατήρ. οὐδὲ γὰρ τῷ Διὶ πάντα θύεται, οὐδ’ ἔχει πάσασ τὰσ τιμὰσ ἀλλὰ τινάσ· ἴσωσ οὖν ἔστιν ἃ δεῖ τῷ χρησίμῳ, ἄλλα δὲ τῷ ἀγαθῷ.

οἱο͂ν οὐχ εἰ σῖτον δίδωσι καὶ τὰ ἀναγκαῖα, καὶ συζῆν τούτῳ δεῖ· οὐδ’ ᾧ τοίνυν τὸ συζῆν, τούτῳ ἃ μὴ οὗτοσ δίδωσιν, ἀλλὰ χρήσιμοσ. ἀλλ’ οἳ τοῦτο ποιοῦντεσ τούτῳ πάντα τῷ ἐρωμένῳ διδόασιν οὐ δέον, οὐδενόσ εἰσιν ἄξιοι. καὶ οἱ ἐν τοῖσ λόγοισ ὁρ́οι τῆσ φιλίασ πάντεσ μέν πώσ εἰσι φιλίασ, ἀλλ’ οὐ τῆσ αὐτῆσ.

τῷ μὲν γὰρ χρησίμῳ τὸ βούλεσθαι τὰ κείνῳ ἀγαθὰ καὶ τῷ εὖ ποιήσαντι καὶ τῷ ὁποῖοσ δεῖ οὐ γὰρ ἐπισημαίνει οὗτοσ ὁ ὁρισμὸσ τῆσ φιλίασ, ἄλλῳ δὲ τὸ εἶναι καὶ ἄλλῳ τὸ συζῆν, τῷ δὲ καθ’ ἡδονὴν τὸ συναλγεῖν καὶ συγχαίρειν· πάντεσ δ’ οὗτοι οἱ ὁρ́οι κατὰ φιλίαν μὲν λέγονται τινά, οὐ πρὸσ μίαν δ’ οὐδείσ.

διὸ πολλοὶ εἰσί, καὶ ἕκαστοσ μιᾶσ εἶναι δοκεῖ φιλίασ, οὐκ ὤν, οἱο͂ν ἡ τοῦ εἶναι προαίρεσισ. καὶ ἀνταποδιδόναι, ἀλλὰ συζῆν οὐ τούτῳ, ἀλλὰ τῷ ἡδεῖ.

ἀδικοῦσιν οἱ φίλοι ἀλλήλουσ ἔνιοι·

τὰ γὰρ πράγματα μᾶλλον, ἀλλ’ οὐ φιλοῦσι τὸν ἔχοντα· διὸ φιλεῖ κἀκείνουσ οἱο͂ν διότι ἡδὺσ τὸν οἶνον εἵλετο, καὶ ὅτι χρήσιμοσ τὸν πλοῦτον εἵλετο· χρησιμώτεροσ γάρ. διὸ <οὐ> δεῖ ἀγανακτεῖν, ὥσπερ ἂν εἰ μᾶλλον εἵλετο ἀντὶ ἥττονοσ. οἳ δ’ ἐγκαλοῦσιν·

ἐκεῖνον γὰρ νῦν ζητοῦσι τὸν ἀγαθόν, πρότερον ζητήσαντεσ τὸν ἡδὺν ἢ τὸν χρήσιμον. σκεπτέον δὲ καὶ περὶ αὐταρκείασ καὶ φιλίασ, πῶσ ἔχουσι πρὸσ τὰσ ἀλλήλων δυνάμεισ.

ἀπορήσειε γὰρ ἄν τισ πότερον, εἴ τισ εἰή κατὰ πάντα αὐτάρκησ, ἔσται τούτῳ φίλοσ. εἰ κατ’ ἔνδειαν ζητεῖται φίλοσ καὶ ἔσται ἀγαθὸσ αὐταρκέστατοσ, εἰ ὁ μετ’ ἀρετῆσ εὐδαίμων, τί ἂν δέοι φίλου; οὔτε γὰρ τῶν χρησίμων δεῖσθαι αὐτάρκουσ οὔτε τῶν εὐφρανούντων οὔτε τοῦ συζῆν·

αὐτὸσ γὰρ αὑτῷ ἱκανὸσ συνεῖναι. μάλιστα δὲ τοῦτο φανερὸν ἐπὶ θεοῦ· δῆλον γὰρ ὡσ οὐδενὸσ προσδεόμενοσ οὐδὲ φίλου δεήσεται, οὐδ’ ἔσται αὐτῷ οὔτε μηθὲν δεσπότου. ὥστε καὶ ἄνθρωποσ ὁ εὐδαιμονέστατοσ ἥκιστα δεήσεται φίλου, ἀλλ’ ἢ καθ’ ὅσον ἀδύνατον εἶναι αὐτάρκη.

ἀνάγκη ἄρα ἐλαχίστουσ εἶναι φίλουσ τῷ ἄριστα ζῶντι, καὶ ἀεὶ ἐλάττουσ γίνεσθαι, καὶ μὴ σπουδάζειν ὅπωσ ὦσι φίλοι, ἀλλ’ ὀλιγωρεῖν μὴ μόνον τῶν χρησίμων, ἀλλὰ καὶ εἰσ τὸ συζῆν αἱρετῶν. ἀλλὰ μὴν καὶ τότε φανερὸν ἂν εἶναι δόξειεν ὡσ οὐ χρήσεωσ ἕνεκα ὁ φίλοσ οὐδ’ ὠφελείασ, ἀλλὰ δι’ ἀρετὴν φίλοσ μόνοσ. ὅταν γὰρ μηθενὸσ ἐνδεεῖσ ὦμεν, τότε τοὺσ συναπλαυσομένουσ ζητοῦσι πάντεσ, καὶ τοὺσ εὖ πεισομένουσ μᾶλλον ἢ τοὺσ ποιήσοντασ.

ἀμείνω δ’ ἔχομεν κρίσιν αὐτάρκεισ ὄντεσ ἢ μετ’ ἐνδείασ, ὅτε μάλιστα τῶν συζῆν ἀξίων δεόμεθα φίλων. περὶ δὲ τῆσ ἀπορίασ ταύτησ σκεπτέον, μή ποτε τὸ μέν τι λέγεται καλῶσ, τὸ δὲ λανθάνει διὰ τὴν παραβολήν.

δῆλον δὲ λαβοῦσι τί τὸ ζῆν τὸ κατ’ ἐνέργειαν, καὶ ὡσ τέλοσ. φανερὸν οὖν ὅτι τὸ αἰσθάνεσθαι καὶ τὸ γνωρίζειν, ὥστε καὶ τὸ συζῆν τὸ συναισθάνεσθαι καὶ τὸ συγγνωρίζειν ἐστίν. ἔστι δὲ τὸ αὑτοῦ αἰσθάνεσθαι καὶ τὸ αὑτὸν γνωρίζειν αἱρετώτατον ἑκάστῳ, καὶ διὰ τοῦτο τοῦ ζῆν πᾶσιν ἔμφυτοσ ἡ ὄρεξισ· τὸ γὰρ ζῆν δεῖ τιθέναι γνῶσιν τινά.

καθ’ αὑτὸ καὶ μὴ ἀλλὰ τοῦτο μὲν λανθάνει, ὥσπερ ἐν τῷ λόγῳ γέγραπται, τῷ μέντοι πράγματι ἔστι μὴ λανθάνειν, οὐθὲν ἂν διαφέροι ἢ τὸ γινώσκειν ἄλλον ἀνθ’ αὑτοῦ·

τὸ δ’ ὅμοιον τοῦ ζῆν ἀνθ’ αὑτοῦ ἄλλον.

εὐλόγωσ δὴ τὸ ἑαυτοῦ αἰσθάνεσθαι καὶ γνωρίζειν αἱρετώτερον. συνθεῖναι δύο ἐν τῷ λόγῳ, ὅτι τε τὸ ζῆν καὶ αἱρετόν, καὶ ὅτι τὸ ἀγαθόν, καὶ ἐκ τούτων ὅτι τὸ αὐτὸ τοῖσ ὑπάρχειν τὴν τοιαύτην φύσιν.

εἰ οὖν ἐστιν ἀεὶ τῆσ τοιαύτησ συστοιχίασ ἡ ἑτέρα ἐν τῇ τοῦ αἱρετοῦ τάξει, καὶ τὸ γνωστὸν καὶ τὸ αἰσθητόν ἐστιν ὡσ ὅλωσ εἰπεῖν τῷ κοινωνεῖν τῆσ ὡρισμένησ φύσεωσ·

ὥστε τὸ αὑτοῦ βούλεσθαι αἰσθάνεσθαι τὸ αὑτὸν εἶναι τοιονδὶ βούλεσθαι ἐστίν. ἐπεὶ οὖν οὐ κατ’ αὐτούσ ἐσμεν ἕκαστον τούτων, ἀλλὰ κατὰ μετάληψιν τῶν δυνάμεων ἐν τῷ αἰσθάνεσθαι ἢ γνωρίζειν αἰσθανόμενοσ μὲν γὰρ αἰσθητὸσ γίνεται ταύτῃ καὶ κατὰ τοῦτο, καθὰ πρότερον αἰσθάνεται, καὶ ᾗ καὶ οὗ, γνωστὸσ δὲ γινώσκων· ὥστε διὰ τοῦτο καὶ ζῆν ἀεὶ βούλεται, ὅτι βούλεται ἀεὶ γνωρίζειν, τοῦτο δὲ ὅτι αὐτὸσ εἶναι τὸ γνωστόν.

τὸ δὴ συζῆν αἱρεῖσθαι δόξειε μὲν ἂν εἶναι σκοπουμένοισ πωσ εὐήθεσ ἐπὶ τῶν κοινῶν πρῶτον καὶ τοῖσ ἄλλοισ ζῴοισ, οἱο͂ν τοῦ συνεσθίειν ἢ τοῦ συμπίνειν· τί γὰρ διαφέρει τὸ πλησίον οὖσι ταῦτα συμβαίνειν ἢ χωρίσ, ἂν ἀφέλῃσ τὸν λόγον;

ἀλλὰ μὴν καὶ τοῦ λόγου κοινωνεῖν τοῦ τυχόντοσ ἕτερον τοιοῦτον·

ἅμα τε οὔτε διδάσκειν οὔτε μανθάνειν τοῖσ αὐταρκέσι φίλοισ οἱο͂́ν τε· μανθάνων μὲν γὰρ αὐτὸσ οὐκ ἔχει ὡσ δεῖ, διδάσκοντοσ δ’ ὁ φίλοσ, ἡ δ’ ὁμοιότησ φιλία· ἀλλὰ μὴν φαίνεταί γε, καὶ πάντεσ ἥδιον τῶν ἀγαθῶν μετὰ τῶν φίλων κοινωνοῦμεν, καθ’ ὅσον ἐπιβάλλει ἕκαστον καὶ οὗ δύναται ἀρίστου, ἀλλὰ τούτων τῷ μὲν ἡδονῆσ σωματικῆσ, τῷ δὲ θεωρίασ μουσικῆσ, τῷ δὲ φιλοσοφίασ. καὶ τὸ ἅμα δεῖ εἶναι τῷ φίλῳ.

διό φησι "μόχθοσ οἱ τηλοῦ φίλοι", ὥστ’ οὐ δεῖ γενέσθαι ἀπ’ ἀλλήλων τούτου γινομένου. ὅθεν καὶ ὁ ἔρωσ δοκεῖ φιλίᾳ ὅμοιον εἶναι· τοῦ γὰρ συζῆν ὀρέγεται ὁ ἐρῶν, ἀλλ’ οὐχ ᾗ μάλιστα δεῖ, ἀλλὰ κατ’ αἴσθησιν.

ὁ μὲν τοίνυν λόγοσ ἐκεῖνά φησι διαπορῶν, τὸ δ’ ἔργον οὕτω φαίνεται γινόμενον, ὥστε δῆλον ὅτι παρακρούεταί πωσ ἡμᾶσ ὁ διαπορῶν.

σκεπτέον ἔνθεν τἀληθέσ. ὁ γὰρ φίλοσ βούλεται εἶναι, ὥσπερ ἡ παροιμία φησίν, ἄλλοσ Ἡρακλῆσ, ἄλλοσ αὐτόσ. διέσπασται δὲ καὶ χαλεπὸν τὰ ἐφ’ ἑνὸσ γενέσθαι· ἀλλὰ κατὰ μὲν τὴν φύσιν τὸ συγγενέστατον, κατὰ δὲ τὸ σῶμα ὅμοιοσ ἕτεροσ, ἄλλοσ δὲ κατὰ τὴν ψυχήν, καὶ τούτων κατὰ μόριον ἕτεροσ ἕτερον.

ἀλλ’ οὐθέν τε ἧττον βούλεται ὥσπερ αὐτὸσ διαιρετὸσ εἶναι ὁ φίλοσ. τὸ οὖν τοῦ φίλου αἰσθάνεσθαι τὸ αὑτοῦ πωσ ἀνάγκη αἰσθάνεσθαι εἶναι, καὶ τὸ <τὸν φίλον γνωρίζειν τὸ> αὑτόν πωσ γνωρίζειν.

ὥστε καὶ τὰ φορτικὰ μὲν συνήδεσθαι καὶ συζῆν τῷ φίλῳ ἡδὺ εὐλόγωσ συμβαίνει γὰρ ἐκείνου ἅμα αἴσθησισ ἀεί, μᾶλλον δὲ τὰσ θειοτέρασ ἡδονάσ. αἴτιον δ’ ὅτι ἀεὶ ἥδιον ἑαυτὸν θεωρεῖν ἐν τῷ βελτίονι ἀγαθῷ. τοῦτο δ’ ἐστὶν ὁτὲ μὲν πάθοσ, ὁτὲ δὲ πρᾶξισ, ὁτὲ δὲ ἕτερόν τι.

εἰ δ’ αὐτὸν εὖ ζῆν, καὶ οὕτω καὶ τὸν φίλον, ἐν δὲ τῷ συζῆν συνεργεῖν, ἡ κοινωνία τῶν ἐν τέλει μάλιστά γε. διὸ <δεῖ> συνθεωρεῖν καὶ συνευωχεῖσθαι, οὐ τὰ διὰ τροφὴν καὶ τὰ ἀναγκαῖα· αἱ τοιαῦται ὁμιλίαι δοκοῦσιν εἶναι, ἀλλὰ ἀπολαύσεισ.

ἀλλ’ ἕκαστοσ οὗ δύναται τυγχάνειν τέλουσ, ἐν τούτῳ βούλεται συζῆν· εἰ δὲ μή, καὶ ποιεῖν εὖ καὶ πάσχειν ὑπὸ τῶν φίλων αἱροῦνται μάλιστα. ὅτι μὲν τοίνυν καὶ δεῖ συζῆν, καὶ ὅτι μάλιστα βούλονται πάντεσ, καὶ ὅτι ὁ εὐδαιμονέστατοσ καὶ ἄριστοσ μάλιστα τοιοῦτοσ, φανερόν· ὅτι δὲ κατὰ τὸν λόγον οὐκ ἐφαίνετο, καὶ τοῦτ’ εὐλόγωσ συνέβαινε λέγοντοσ ἀληθῆ.

κατὰ τὴν σύνθεσιν γὰρ τῆσ παραβολῆσ ἀληθοῦσ οὔσησ ἡ λύσισ <οὐκ> ἔστιν. ὅτι γὰρ ὁ θεὸσ οὐ τοιοῦτοσ οἱο͂σ δεῖσθαι φίλου, καὶ τὸν ὅμοιον ἀξιοῦμεν. καίτοι κατὰ τοῦτον τὸν λόγον οὐδὲ νοήσει ὁ σπουδαῖοσ·

οὐ γὰρ οὕτωσ ὁ θεὸσ εὖ ἔχει, ἀλλὰ βέλτιον ἢ ὥστε ἄλλο τι νοεῖν παρ’ αὐτὸσ αὑτόν. αἴτιον δ’ ὅτι ἡμῖν μὲν τὸ εὖ καθ’ ἕτερον, ἐκείνῳ δὲ αὐτὸσ αὑτοῦ τὸ εὖ ἐστίν. καὶ τὸ ζητεῖν ἡμῖν καὶ εὔχεσθαι πολλοὺσ φίλουσ, ἅμα δὲ λέγειν ὡσ οὐθεὶσ φίλοσ ᾧ πολλοὶ φίλοι, ἄμφω λέγεται ὀρθῶσ.

ἐνδεχομένου γὰρ πολλοῖσ συζῆν ἅμα καὶ συναισθάνεσθαι ὡσ πλείστοισ αἱρετώτατον· πολλοὺσ κτήσασθαι πείρασ γὰρ δεῖ, ἀλλὰ καὶ οὖσι χρήσασθαι.

καὶ ὁτὲ μὲν ἀπεῖναι εὖ πράττοντα τὸν φιλούμενον βουλόμεθα, ὁτὲ δὲ μετέχειν τῶν αὐτῶν, καὶ τὸ ἅμα βούλεσθαι εἶναι φιλικόν.

ἐνδεχομένου μὲν γὰρ ἅμα καὶ εὖ, τοῦτο πάντεσ αἱροῦνται· μὴ ἐνδεχομένου δέ, ἀλλ’ ὥσπερ τὸν Ἡρακλῆ ἴσωσ ἂν ἡ μήτηρ εἵλετο θεὸν εἶναι μᾶλλον ἢ μετ’ αὐτῆσ ὄντα τῷ Εὐρυσθεῖ θητεύειν. ὁμοίωσ γὰρ ἂν εἴπειεν καὶ ὃν ὁ Λάκων ἔσκωψεν, ἐπεί τισ ἐκέλευσεν αὐτὸν χειμαζόμενον ἐπικαλέσασθαι τοὺσ Διοσκόρουσ.

δοκεῖ δὲ τοῦ μὲν φιλοῦντοσ τὸ ἀπείργειν εἶναι τῆσ συμμεθέξεωσ τῶν χαλεπῶν, τοῦ δὲ φιλουμένου τὸ βούλεσθαι συμμετέχειν, καὶ ταῦτα ἀμφότερα συμβαίνει εὐλόγωσ. δεῖ γὰρ τῷ φίλῳ μηθὲν εἶναι οὕτω λυπηρὸν ὡσ <μὴ> ἰδεῖν τὸν φίλον·

δοκεῖ δὲ δεῖν αἱρεῖσθαι μὴ τὸ αὑτοῦ. διὸ κωλύουσι συμμετέχειν· ἱκανοὶ γὰρ αὐτοὶ κακοπαθοῦντεσ, ἵνα μὴ φαίνωνται τὰ αὑτῶν σκοποῦντεσ καὶ αἱρεῖσθαι τὸ χαίρειν λυπουμένου τοῦ φίλου. ἔτι δὲ τὸ κουφότεροι εἶναι μὴ μόνοι φέροντεσ τὰ κακά.

ἐπεὶ δ’ αἱρετὸν τό τ’ εὖ καὶ τὸ ἅμα, δῆλον ὅτι τὸ ἅμα εἶναι μετ’ ἐλάττονοσ ἀγαθοῦ αἱρετώτερόν πωσ ἢ χωρὶσ μετὰ μείζονοσ. ἐπεὶ δὲ ἄδηλον τὸ πόσον δύναται τὸ ἅμα, ἤδη διαφέρονται καὶ οἰόνται τὸ μετέχειν ἅμα πάντων φιλικόν, καὶ ὥσπερ συνδειπνεῖν ἅμα φασὶν ἥδιον ταὐτὰ ἔχοντασ·

οἳ δ’ ἂν μέντοι οὐ βούλονται. ἐπεὶ δ’ εἴ γέ τισ ὑπερβολὰσ ποιήσει, ὁμολογῶσιν ἅμα κακῶσ πράττοντασ σφόδρα ἢ εὖ σφόδρα χωρίσ. παραπλήσιον δὲ τούτῳ καὶ περὶ τὰσ ἀτυχίασ. ὁτὲ μὲν γὰρ βουλόμεθα τοὺσ φίλουσ ἀπεῖναι οὐδὲ λυπεῖν, ὅταν μηθὲν μέλλωσι ποιήσειν πλέον·

ὁτὲ δὲ αὐτοὺσ ἥδιστον παρεῖναι. τὸ δὲ τῆσ ὑπεναντιώσεωσ ταύτησ καὶ μάλ’ εὔλογον. διὰ γὰρ τὰ προειρημένα τοῦτο συμβαίνει, καὶ ὅτι μὲν τὸ λυπούμενον ἢ ἐν φαύλῃ ὄντα ἕξει τὸν φίλον θεωρεῖν φεύγομεν ἁπλῶσ, ὥσπερ καὶ ἡμᾶσ αὐτούσ, τὸ δ’ ὁρᾶν τὸν φίλον ἡδύ, ὥσπερ ἄλλο τι τῶν ἡδίστων, διὰ τὴν εἰρημένην αἰτίαν, καὶ μὴ κάμνοντα, εἰ αὐτόσ· ὥστε ὁπότερον ἂν τούτων ᾖ μᾶλλον ἡδύ, ποιεῖ τὴν ῥοπὴν τοῦ βούλεσθαι παρεῖναι ἢ μή.

καὶ τοῦτο ἐπὶ τῶν χειρόνων συμβαίνει καὶ διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν γίνεσθαι·

μάλιστα γὰρ φιλοτιμοῦνται τοὺσ φίλουσ μὴ πράττειν εὖ μηδ’ εἶναι ἀνάγκαι αὐτοῖσ κακῶσ. διὸ ἐνίοτε τοὺσ ἐρωμένουσ συναποτιννύασι. εὖ ἔπραττε μᾶλλον, ἢ εἰ ᾤετο ἀεὶ κακῶσ πράττειν.

상위

Aristotle (아리스토텔레스)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION