헬라어 문장 검색 - ΑριστόΕυδεμιά4́

(아리스토텔레스, 에우데모스 윤리학, Book 7)

περὶ φιλίασ, τί ἐστι καὶ ποῖόν τι, καὶ τίσ ὁ φίλοσ, καὶ πότερον ἡ φιλία μοναχῶσ λέγεται ἢ πλεοναχῶσ, καὶ εἰ πλεοναχῶσ, πόσα ἐστίν, ἔτι δὲ πῶσ χρηστέον τῷ φίλῳ καὶ τί τὸ δίκαιον τὸ φιλικόν, ἐπισκεπτέον οὐθενὸσ ἧττον τῶν περὶ τὰ ἤθη καλῶν καὶ αἱρετῶν. τῆσ τε γὰρ πολιτικῆσ ἔργον εἶναι δοκεῖ μάλιστα ποιῆσαι φιλίαν, καὶ τὴν ἀρετὴν διὰ τοῦτό φασιν εἶναι χρήσιμον· οὐ γὰρ ἐνδέχεσθαι φίλουσ ἑαυτοῖσ εἶναι τοὺσ ἀδικουμένουσ ὑπ’ ἀλλήλων.

ἔτι τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον περὶ τοὺσ φίλουσ εἶναι μάλιστα πάντεσ φαμέν, καὶ ὁ αὐτὸσ δοκεῖ ἀνὴρ εἶναι καὶ ἀγαθὸσ καὶ φίλοσ, καὶ φιλία ἠθική τισ εἶναι ἕξισ, καὶ ἐάν τισ βούληται ποιῆσαι ὥστε μὴ ἀδικεῖν, ἀλλ’ εἰσ φίλουσ ποιῆσαι·

οἱ γὰρ ἀληθινοὶ φίλοι οὐκ ἀδικοῦσιν. ἀλλὰ μὴν καὶ ἐὰν δίκαιοι ὦσιν, οὐκ ἀδικήσουσιν·

ἢ ταὐτὸν ἄρα ἢ ἐγγύσ τι ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ φιλία. πρὸσ δὲ τούτοισ τῶν μεγίστων ἀγαθῶν τὸν φίλον εἶναι ὑπολαμβάνομεν, τὴν δὲ ἀφιλίαν καὶ τὴν ἐρημίαν δεινότατον, ὅτι ὁ βίοσ ἅπασ καὶ ἡ ἑκούσιοσ ὁμιλία μετὰ τούτων· ἢ τέκνων ἢ γονέων ἢ γυναικόσ.

καὶ τὰ ἴδια δίκαια τὰ πρὸσ τοὺσ φίλουσ ἐστὶν ἐφ’ ἡμῖν μόνον, τὰ δὲ πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ νενομοθέτηται, καὶ οὐκ ἐφ’ ἡμῖν. ἀπορεῖται δὲ πολλὰ περὶ τῆσ φιλίασ, πρῶτον μὲν ὡσ οἱ ἔξωθεν παραλαμβάνοντεσ καὶ ἐπὶ πλέον λέγοντεσ·

δοκεῖ γὰρ τοῖσ μὲν τὸ ὅμοιον τῷ ὁμοίῳ εἶναι φίλον, ὅθεν εἴρηταιὡσ αἰεὶ τὸν ὅμοιον ἄγει θεὸσ ὡσ τὸν ὅμοιον·

"καὶ γὰρ κολοιὸσ παρὰ κολοιόν· "ἔγνω δὲ φώρ τε φῶρα, καὶ λύκοσ λύκον. οἱ δὲ φυσιολόγοι καὶ τὴν ὅλην φύσιν διακοσμοῦσιν ἀρχὴν λαβόντεσ τὸ τὸ ὅμοιον ἰέναι πρὸσ τὸ ὅμοιον, διὸ Ἐμπεδοκλῆσ καὶ τὴν κύν’ ἔφη καθῆσθαι ἐπὶ τῆσ κεραμῖδοσ διὰ τὸ ἔχειν πλεῖστον ὅμοιον.

οἳ μὲν οὖν οὕτω τὸ φίλον λέγουσιν· οἳ δὲ τὸ ἐναντίον τῷ ἐναντίῳ φασὶν εἶναι φίλον. τὸ μὲν γὰρ ἐρώμενον καὶ ἐπιθυμητὸν πᾶσιν εἶναι φίλον, ἐπιθυμεῖ δὲ οὐ τὸ ξηρὸν τοῦ ξηροῦ, ἀλλ’ ὑγροῦ, ὅθεν εἴρηται "ἐρᾷ μὲν ὄμβρου γαῖα" καὶ τὸμεταβολὴ πάντων γλυκύ. ἡ δὲ μεταβολὴ εἰσ τοὐναντίον. τὸ δ’ ὅμοιον ἐχθρὸν τῷ ὁμοίῳ·

καὶ γὰρκεραμεὺσ κεραμεῖ κοτέει, καὶ τὰ ἀπὸ τῶν αὐτῶν τρεφόμενα πολέμια ἀλλήλοισ ζῷα. αὗται μὲν οὖν αἱ ὑπολήψεισ τοσοῦτον διεστᾶσιν.

αἳ μὲν γὰρ τὸ ὅμοιον φίλον, τὸ δ’ ἐναντίον πολέμιον,τῷ πλέονι δ’ αἰεὶ πολέμιον καθίσταται τοὔλασσον, ἐχθρᾶσ θ’ ἡμέρασ κατάρχεται, ἔτι δὲ καὶ οἱ τόποι κεχωρισμένοι τῶν ἐναντίων, ἡ δὲ φιλία δοκεῖ συνάγειν· οἳ δὲ τὰ ἐναντία φίλα, καὶ Ἡράκλειτοσ ἐπιτιμᾷ τῷ ποιήσαντιὡσ ἔρισ ἔκ τε θεῶν καὶ ἀνθρώπων ἀπόλοιτο, οὐ γὰρ ἂν εἶναι ἁρμονίαν μὴ ὄντοσ ὀξέοσ καὶ βαρέοσ, οὐδὲ τὰ ζῷα ἄνευ θήλεωσ καὶ ἄρρενοσ ἐναντίων ὄντων.

δύο μὲν αὗται δόξαι περὶ φιλίασ εἰσί, λίαν τε καθόλου <καὶ> κεχωρισμέναι τοσοῦτον·

ἄλλαι δὲ ἤδη ἐγγυτέρω καὶ οἰκεῖαι τῶν φαινομένων.

τοῖσ μὲν γὰρ οὐκ ἐνδέχεσθαι δοκεῖ τοὺσ φαύλουσ εἶναι φίλουσ, ἀλλὰ μόνον τοὺσ ἀγαθούσ· τοῖσ δ’ ἄτοπον εἰ μὴ φιλοῦσιν αἱ μητέρεσ τὰ τέκνα φαίνεται δὲ καὶ ἐν τοῖσ θηρίοισ ἐνοῦσα φιλία· προαποθνήσκειν γοῦν αἱροῦνται τῶν τέκνων· τοῖσ δὲ τὸ χρήσιμον δοκεῖ φίλον εἶναι μόνον.

σημεῖον δ’ ὅτι καὶ διώκουσι ταῦτα πάντεσ, τὰ δὲ ἄχρηστα καὶ αὐτοὶ αὑτῶν ἀποβάλλουσιν· ὥσπερ Σωκράτησ ὁ γέρων ἔλεγε τὸν πτύελον καὶ τὰσ τρίχασ καὶ τοὺσ ὄνυχασ παραβάλλων, καὶ τὰ μόρια ὅτι ῥιπτοῦμεν τὰ ἄχρηστα, καὶ τέλοσ τὸ σῶμα, ὅταν ἀποθάνῃ· ἄχρηστοσ γὰρ ὁ νεκρόσ.

οἷσ δὲ χρήσιμον, φυλάττουσιν, ὥσπερ ἐν Αἰγύπτῳ. ταῦτα δὴ πάντα δοκεῖ μὲν ὑπεναντία ἀλλήλοισ εἶναι. τό τε γὰρ <ὅμοιον> ἄχρηστον τῷ ὁμοίῳ, καὶ ἐναντιότησ ὁμοιότητοσ ἀπέχει πλεῖστον, καὶ τὸ ἐναντίον ἀχρηστότατον τῷ ἐναντίῳ· φθαρτικὸν γὰρ τοῦ ἐναντίου τὸ ἐναντίον.

ἔτι δοκεῖ τοῖσ μὲν ῥᾴδιον τὸ κτήσασθαι φίλον· τοῖσ δὲ σπανιώτατον γνῶναι, καὶ οὐκ ἐνδέχεσθαι ἄνευ ἀτυχίασ τοῖσ γὰρ εὖ πράττουσι βούλονται πάντεσ δοκεῖν φίλοι εἶναι· ἀξιοῦσι πιστεύειν, ὡσ ἐξαπατῶντασ καὶ προσποιουμένουσ, ἵνα κτήσωνται διὰ τῆσ τῶν ἀτυχούντων ὁμιλίασ πάλιν εὐτυχούντων φιλίαν.

ληπτέοσ δὴ τρόποσ ὅστισ ἡμῖν ἅμα τά τε δοκοῦντα περὶ τούτων μάλιστα ἀποδώσει, καὶ τὰσ ἀπορίασ λύσει καὶ τὰσ ἐναντιώσεισ.

τοῦτο δ’ ἔσται, ἐὰν εὐλόγωσ φαίνηται τὰ ἐναντία δοκοῦντα·

μάλιστα γὰρ ὁμολογούμενοσ ὁ τοιοῦτοσ ἔσται λόγοσ τοῖσ φαινομένοισ. συμβαίνει δὲ μένειν τὰσ ἐναντιώσεισ, ἐὰν ἔστι <μὲν> ὡσ ἀληθὲσ ᾖ τὸ λεγόμενον, ἔστι δ’ ὡσ οὔ. ἔχει δ’ ἀπορίαν καὶ πότερον τὸ ἡδὺ ἢ τὸ ἀγαθόν ἐστι τὸ φιλούμενον.

εἰ μὲν γὰρ φιλοῦμεν οὗ ἐπιθυμοῦμεν, καὶ μάλιστα ὁ ἔρωσ τοιοῦτον οὐθεὶσ γὰρἐραστὴσ ὅστισ οὐκ ἀεὶ φιλεῖ, ἡ δὲ ἐπιθυμία τοῦ ἡδέοσ, ταύτῃ μὲν τὸ φιλούμενον τὸ ἡδὺ, εἰ δὲ ὃ βουλόμεθα, τὸ ἀγαθόν· ἔστι δ’ ἕτερον τὸ ἡδὺ καὶ τὸ ἀγαθόν.

περὶ δὴ τούτων καὶ τῶν ἄλλων τῶν συγγενῶν τούτοισ πειρατέον διορίσαι, λαβοῦσιν ἀρχὴν τήνδε.

τὸ γὰρ ὀρεκτὸν καὶ βουλητὸν ἢ τὸ ἀγαθὸν ἢ τὸ φαινόμενον ἀγαθόν.

διὸ καὶ τὸ ἡδὺ ὀρεκτόν· φαινόμενον γάρ τι ἀγαθόν. τοῖσ μὲν γὰρ δοκεῖ, τοῖσ δὲ φαίνεται κἂν μὴ δοκῇ. οὐ γὰρ ἐν ταὐτῷ τῆσ ψυχῆσ ἡ φαντασία καὶ ἡ δόξα. ὅτι μέντοι φίλον καὶ τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ ἡδύ, δῆλον. τούτου δὲ διωρισμένου ληπτέον ὑπόθεσιν ἑτέραν.

γὰρ ἀγαθῶν τὰ μὲν ἁπλῶσ ἐστιν ἀγαθά, τὰ δὲ τινί, ἁπλῶσ δὲ οὔ.

καὶ τὰ αὐτὰ ἁπλῶσ ἀγαθὰ καὶ ἁπλῶσ ἡδέα. τὰ μὲν γὰρ τῷ ὑγιαίνοντί φαμεν σώματι συμφέροντα ἁπλῶσ εἶναι σώματι ἀγαθά, τὰ δὲ τῷ κάμνοντι οὔ, οἱο͂ν φαρμακείασ καὶ τομάσ. ὁμοίωσ δὲ καὶ ἡδέα ἁπλῶσ σώματι τὰ τῷ ὑγιαίνοντι καὶ ὁλοκλήρῳ, οἱο͂ν τὸ ἐν τῷ φωτὶ ὁρᾶν καὶ οὐ τὸ ἐν τῷ σκότει· καίτοι τῷ ὀφθαλμιῶντι ἐναντίωσ.

καὶ οἶνοσ ἡδίων οὐχ ὁ τῷ διεφθαρμένῳ τὴν γλῶτταν ὑπὸ οἰνοφλυγίασ, ἐπεὶ οὔτε ὄξοσ παρεγχέουσιν, ἀλλὰ τῇ ἀδιαφθόρῳ αἰσθήσει. ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ ψυχῆσ, καὶ οὐχ ἃ τοῖσ παιδίοισ καὶ τοῖσ θηρίοισ, ἀλλ’ ἃ τοῖσ καθεστῶσιν.

ἀμφοτέρων γοῦν μεμνημένοι ταῦθ’ αἱρούμεθα. ὡσ δ’ ἔχει παιδίον καὶ θηρίον πρὸσ ἄνθρωπον καθεστῶτα, οὕτωσ ἔχει ὁ φαῦλοσ καὶ ἄφρων πρὸσ τὸν ἐπιεικῆ καὶ φρόνιμον. τούτοισ δὲ ἡδέα τὰ κατὰ τὰσ ἕξεισ·

ταῦτα δ’ ἐστὶ τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ καλά. ἐπεὶ οὖν τὰ ἀγαθὰ πλεοναχῶσ τὸ μὲν γὰρ τῷ τοιόνδ’ εἶναι λέγομεν ἀγαθόν, τὸ δὲ τῷ ὠφέλιμον καὶ χρήσιμον, ἔτι δὲ τὸ ἡδὺ τὸ μὲν ἁπλῶσ καὶ ἀγαθὸν ἁπλῶσ, τὸ δὲ τινὶ καὶ φαινόμενον ἀγαθόν·

ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἀψύχων δι’ ἕκαστον τούτων ἐνδέχεται ἡμᾶσ αἱρεῖσθαί τι καὶ φιλεῖν, οὕτω καὶ ἄνθρωπον.

τὸν μὲν γὰρ <τῷ> τοιόνδε καὶ δι’ ἀρετήν, τὸν δ’ ὅτι ὠφέλιμοσ καὶ χρήσιμοσ, τὸν δ’ ὅτι ἡδὺσ καὶ δι’ ἡδονήν. ἀντιφιλῇ, καὶ τοῦτο μὴ λανθάνῃ πωσ αὐτούσ.

ἀνάγκη ἄρα τρία φιλίασ εἴδη εἶναι, καὶ μήτε καθ’ ἓν ἁπάσασ μηδ’ ὡσ εἴδη ἑνὸσ γένουσ, μήτε πάμπαν λέγεσθαι ὁμωνύμωσ.

πρὸσ μίαν γάρ τινα λέγονται καὶ πρώτην, ὥσπερ τὸ ἰατρικόν. καὶ <γὰρ> ψυχὴν ἰατρικὴν καὶ σῶμα λέγομεν καὶ ὄργανον καὶ ἔργον, ἀλλὰ κυρίωσ τὸ πρῶτον. πρῶτον δ’ οὗ λόγοσ ἐν ἡμῖν ὑπάρχει.

οἱο͂ν ὄργανον ἰατρικὸν, ᾧ ἂν ὁ ἰατρὸσ χρήσαιτο· ἐν δὲ τῷ τοῦ ἰατροῦ λόγῳ οὐκ ἔστιν ὁ τοῦ ὀργάνου. ζητεῖται μὲν οὖν πανταχοῦ τὸ πρῶτον· διὰ δὲ τὸ καθόλου εἶναι τὸ πρῶτον λαμβάνουσιν καὶ πρῶτον καθόλου, τοῦτο δ’ ἐστὶ ψεῦδοσ. ὥστε καὶ περὶ τῆσ φιλίασ οὐ δύνανται πάντ’ ἀποδιδόναι τὰ φαινόμενα.

οὐ γὰρ ἐφαρμόττοντοσ ἑνὸσ λόγου οὐκ οἰόνται <τὰσ> ἄλλασ φιλίασ εἶναι· αἳ δ’ εἰσὶ μέν, ἀλλ’ οὐχ ὁμοίωσ εἰσίν· οἳ δ’ ὅταν ἡ πρώτη μὴ ἐφαρμόττῃ, ὡσ οὖσαν καθόλου ἄν, εἴπερ ἦν πρώτη, οὐδ’ εἶναι φιλίασ τὰσ ἄλλασ φασίν· ἔστι δὲ πολλὰ εἴδη φιλίασ. τῶν γὰρ ῥηθέντων ἦν ἤδη, ἐπειδὴ διώρισται τριχῶσ λέγεσθαι τὴν φιλίαν.

ἣ μὲν γὰρ διώρισται δι’ ἀρετήν, ἣ δὲ διὰ τὸ χρήσιμον, ἣ δὲ διὰ τὸ ἡδύ. τούτων ἡ μὲν διὰ τὸ χρήσιμόν ἐστιν ἡ διὰ τῶν πλείστων φιλία διὰ γὰρ τὸ χρήσιμοι εἶναι φιλοῦσιν ἀλλήλουσ, καὶ μέχρι τούτου, ὥσπερ ἡ παροιμία "Γλαῦκ’ ἐπίκουροσ ἀνὴρ τὸν σοφὸν φίλον ἔσκε μάχηται," οὐκέτι γιγνώσκουσιν Ἀθηναῖοι Μεγαρῆασ,ἡ δὲ δι’ ἡδονὴν τῶν νέων τούτου γὰρ αἴσθησιν ἔχουσιν·

διὸ εὐμετάβολοσ φιλία ἡ τῶν νέων·

μεταβαλλόντων γὰρ τὰ ἤθη κατὰ τὰσ ἡλικίασ μεταβάλλει καὶ τὸ ἡδύ, ἡ δὲ κατ’ ἀρετὴν τῶν βελτίστων. φανερὸν δ’ ἐκ τούτων ὅτι ἡ πρώτη φιλία ἡ τῶν ἀγαθῶν ἐστιν ἀντιφιλία καὶ ἀντιπροαίρεσισ πρὸσ ἀλλήλουσ.

φίλον μὲν γὰρ τὸ φιλούμενον τῷ φιλοῦντι, φίλοσ δὲ τῷ φιλουμένῳ καὶ ἀντιφιλῶν. αὕτη μὲν οὖν ἐν ἀνθρώποισ μόνον ὑπάρχει φιλία μόνον γὰρ αἰσθάνεται προαιρέσεωσ· αἱ δ’ ἄλλαι καὶ ἐν τοῖσ θηρίοισ, καὶ τὸ χρήσιμον ἐπὶ μικρόν τι φαίνεται ἐνυπάρχον καὶ πρὸσ ἄνθρωπον τοῖσ ἡμέροισ καὶ πρὸσ ἄλληλα, οἱο͂ν τὸν τροχίλον φησὶν Ἡρόδοτοσ τῷ κροκοδείλῳ, καὶ ὡσ οἱ μάντεισ τὰσ συνεδρείασ καὶ διεδρείασ λέγουσιν.

καὶ οἱ φαῦλοι ἂν εἰε͂ν φίλοι ἀλλήλοισ καὶ διὰ τὸ χρήσιμον καὶ διὰ τὸ ἡδύ.

οἳ δ’ ὅτι ἡ πρώτη οὐχ ὑπάρχει αὐτοῖσ, οὔ φασι φίλουσ εἶναι· ἀδικήσει γὰρ ὅ γε φαῦλοσ τὸν φαῦλον, οἱ δ’ ἀδικούμενοι οὐ φιλοῦσι σφᾶσ αὐτούσ. οἳ δὲ φιλοῦσι μέν, ἀλλ’ οὐ τὴν πρώτην φιλίαν, ἐπεὶ τάσ γε ἑτέρασ οὐθὲν κωλύει. δι’ ἡδονὴν γὰρ ὑπομένουσιν ἀλλήλουσ βλαπτόμενοι, ὡσ ἂν ὦσιν ἀκρατεῖσ·

οὐ δοκοῦσι δ’ οὐδ’ οἱ δι’ ἡδονὴν φιλοῦντεσ ἀλλήλουσ φίλοι εἶναι, ὅταν κατ’ ἀκρίβειαν ζητῶσιν, ὅτι οὐχ ἡ πρώτη. ἐκείνη μὲν γὰρ βέβαιοσ, αὕτη δὲ ἀβέβαιοσ. ἣ δ’ ἐστὶ μέν, ὥσπερ εἴρηται, φιλία, οὐκ ἐκείνη δέ, ἀλλ’ ἀπ’ ἐκείνησ.

τὸ μὲν οὖν ἐκείνωσ μόνον λέγειν τὸν φίλον βιάζεσθαι τὰ φαινόμενα ἐστί, καὶ παράδοξα λέγειν ἀναγκαῖον· καθ’ ἕνα δὲ λόγον πάσασ ἀδύνατον. οὔτε ὡσ ὁμώνυμοι καὶ ὡσ ἔτυχον ἔχουσαι πρὸσ ἑαυτάσ, οὔτε καθ’ ἓν εἶδοσ, ἀλλὰ μᾶλλον πρὸσ ἕν.

ἐπεὶ δ’ ἁπλῶσ ἀγαθὸν καὶ ἁπλῶσ ἡδὺ τὸ αὐτὸ καὶ ἅμα, ἂν μή τι ἐμποδίζῃ, ὁ δ’ ἀληθινὸσ φίλοσ καὶ ἁπλῶσ ὁ πρῶτοσ ἐστίν, ἔστι δὲ τοιοῦτοσ ὁ δι’ αὑτὸν αὐτὸσ αἱρετόσ ἀνάγκη δ’ εἶναι τοιοῦτον·

ὡσ γὰρ βούλεταί τισ δι’ αὑτὸν εἶναι τἀγαθά, ἀνάγκη καὶ αὐτὸν αἱρεῖσθαι εἶναι, ὁ δ’ ἀληθινὸσ φίλοσ καὶ ἡδύσ ἐστιν ἁπλῶσ·

διὸ δοκεῖ καὶ ὁ ὁπωσοῦν φίλοσ ἡδύσ. ἔτι δὲ διοριστέον περὶ τούτου μᾶλλον· ἔχει ἐπίστασιν, πότερον γὰρ τὸ αὐτῷ ἀγαθὸν ἢ τὸ ἁπλῶσ ἀγαθὸν φίλον, καὶ πότερον τὸ κατ’ ἐνέργειαν φιλεῖν μεθ’ ἡδονῆσ, ὥστε καὶ τὸ φιλητὸν ἡδύ, ἢ οὔ. ἄμφω γὰρ εἰσ ταὐτὸ συνακτέον· τά τε γὰρ μὴ ἁπλῶσ ἀγαθὰ ἀλλὰ κακὰ ἁπλῶσ τύχῃ φευκτά·

καὶ τὸ μὴ αὐτῷ ἀγαθὸν οὐθὲν πρὸσ αὐτόν, ἀλλὰ τοῦτ’ ἐστιν ὃ ζητεῖται, τὰ ἁπλῶσ ἀγαθὰ οὕτωσ εἶναι ἀγαθά. ἔστι γὰρ αἱρετὸν μὲν τὸ ἁπλῶσ ἀγαθόν, αὐτῷ δὲ τὸ αὑτῷ ἀγαθόν· ἃ δεῖ συμφωνῆσαι.

καὶ τοῦτο ἡ ἀρετὴ ποιεῖ· καὶ ἡ πολιτικὴ ἐπὶ τούτῳ, ὅπωσ οἷσ μήπω ἐστὶ γένηται. εὐθέτωσ δὲ καὶ πρὸ ὁδοῦ ἄνθρωποσ ὤν φύσει γὰρ αὐτῷ ἀγαθὰ τὰ ἁπλῶσ ἀγαθά, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἀνὴρ ἀντὶ γυναικὸσ καὶ εὐφυὴσ ἀφυοῦσ, διὰ τοῦ ἡδέοσ δὲ ἡ ὁδόσ· ἀνάγκη εἶναι τὰ καλὰ ἡδέα.

ὅταν δὲ τοῦτο διαφωνῇ, οὔπω σπουδαῖον τελέωσ· ἐνδέχεται γὰρ ἐγγενέσθαι ἀκρασίαν· τῷ γὰρ διαφωνεῖν τἀγαθὸν τῷ ἡδεῖ ἐν τοῖσ πάθεσιν ἀκρασία ἐστίν. ὥστ’ ἐπειδὴ ἡ πρώτη φιλία κατ’ ἀρετήν, ἔσονται καὶ αὐτοὶ ἁπλῶσ ἀγαθοί.

τοῦτο δ’ οὐχ ὅτι χρήσιμοι, ἀλλ’ ἄλλον τρόπον· διχῶσ γὰρ ἔχει τὸ τῳδὶ ἀγαθὸν καὶ ἁπλῶσ ἀγαθόν. καὶ ὁμοίωσ ὥσπερ ἐπὶ τοῦ ὠφελίμου, καὶ ἐπὶ τῶν ἕξεων. ἄλλο γὰρ τὸ ἁπλῶσ ὠφέλιμον καὶ τὸ καλὸν τοιοῦτον γυμνάζεσθαι πρὸσ τὸ φαρμακεύεσθαι. ὥστε καὶ ἡ ἕξισ ἡ ἀνθρώπου ἀρετή.

ἔστω γὰρ ὁ ἄνθρωποσ τῶν φύσει σπουδαίων· ἡ γὰρ τοῦ φύσει σπουδαίου ἀρετὴ ἁπλῶσ ἀγαθόν, ἡ δὲ τοῦ μὴ ἐκείνῳ. ὁμοίωσ δὴ ἔχει καὶ τὸ ἡδύ. ἐνταῦθα γὰρ ἐπιστατέον, καὶ σκεπτέον πότερόν ἐστιν ἄνευ ἡδονῆσ φιλία, καὶ τί διαφέρει, καὶ ἐν ποτέρῳ ποτ’ ἐστὶ τὸ φιλεῖν, καὶ πότερον ὅτι ἀγαθόσ, κἂν εἰ μὴ ἡδύσ, ἀλλ’ οὐ διὰ τοῦτο, διχῶσ δὴ λεγομένου τοῦ φιλεῖν, πότερον ὅτι ἀγαθὸν τὸ κατ’ ἐνέργειαν οὐκ ἄνευ ἡδονῆσ φαίνεται. δῆλον δ’ ὅτι ὥσπερ ἐπὶ τῆσ ἐπιστήμησ αἱ πρόσφατοι θεωρίαι καὶ μαθήσεισ αἰσθηταὶ μάλιστα τῷ ἡδεῖ, οὕτω καὶ αἱ τῶν συνήθων ἀναγνωρίσεισ, καὶ ὁ λόγοσ ὁ αὐτὸσ ἐπ’ ἀμφοῖν.

φύσει γοῦν τὸ ἁπλῶσ ἀγαθὸν ἡδὺ ἁπλῶσ, καὶ οἷσ ἀγαθόν, τούτοισ ἡδύ. διὸ εὐθὺσ τὰ ὅμοια ἀλλήλοισ χαίρει, καὶ ἀνθρώπῳ ἥδιστον ἄνθρωποσ. ὥστ’ ἐπεὶ καὶ ἀτελεῖ, δῆλον ὅτι καὶ τελειωθέντι·

ὁ δὲ σπουδαῖοσ τέλειοσ.

εἰ δὲ τὸ κατ’ ἐνέργειαν φιλεῖν μεθ’ ἡδονῆσ ἀντιπροαίρεσισ τῆσ ἀλλήλων γνωρίσεωσ, δῆλον ὅτι καὶ ὅλωσ ἡ φιλία ἡ πρώτη ἀντιπροαίρεσισ τῶν ἁπλῶσ ἀγαθῶν καὶ ἡδέων, ὅτι ἀγαθὰ καὶ ἡδέα. ἔστι δ’ αὕτη ἡ φιλία ἕξισ ἀφ’ ἧσ ἡ τοιαύτη προαίρεσισ. τὸ γὰρ ἔργον αὐτῆσ ἐνέργεια, αὕτη δ’ οὐκ ἔξω, ἀλλ’ ἐν αὐτῷ τῷ φιλοῦντι, δυνάμεωσ δὲ πάσησ ἔξω· ἢ γὰρ ἐν ἑτέρῳ ἢ <ᾗ> ἕτερον.

διὸ τὸ φιλεῖν χαίρειν, ἀλλ’ οὐ τὸ φιλεῖσθαι ἐστίν. τὸ μὲν γὰρ φιλεῖσθαι φιλητοῦ ἐνέργεια, τὸ δὲ καὶ φιλίασ, καὶ τὸ μὲν ἐν ἐμψύχῳ, τὸ δὲ καὶ ἐν ἀψύχῳ· φιλεῖται γὰρ καὶ τὰ ἄψυχα. ἐπεὶ δὲ τὸ φιλεῖν τὸ κατ’ ἐνέργειαν τὸ φιλούμενον ὅ ἐστὶ χρῆσθαι ᾗ φιλούμενον, ὁ δὲ φίλοσ φιλούμενον τῷ φίλῳ ᾗ φίλοσ, ἀλλὰ μὴ ᾗ μουσικὸσ ἢ ᾗ ἰατρικόσ·

ἡδονὴ τοίνυν ἡ ἀπ’ αὐτοῦ, ᾗ αὐτόσ, αὕτη φιλική.

αὐτὸν γὰρ φιλεῖ, οὐχ ὅτι ἄλλοσ. ὥστ’ ἂν μὴ χαίρῃ ᾗ ἀγαθόσ, οὐχ ἡ πρώτη φιλία. οὐδὲ δεῖ ἐμποδίζειν οὐθὲν τῶν συμβεβηκότων μᾶλλον ἢ τὸ ἀγαθὸν εὐφραίνειν. τί γὰρ σφόδρα δυσώδησ λείπεται;

ἀγαπᾶται γὰρ τῷ εὐνοεῖν, συζῇ δὲ μή. αὕτη μὲν οὖν ἡ πρώτη φιλία, ἣν πάντεσ ὁμολογοῦσιν·

αἱ δ’ ἄλλαι δι’ αὐτὴν καὶ δοκοῦσι καὶ ἀμφισβητοῦνται. βέβαιον γάρ τι δοκεῖ ἡ φιλία· μόνη δ’ αὕτη βέβαιοσ.

τὸ γὰρ κεκριμένον βέβαιον, τὰ δὲ μὴ ταχὺ γινόμενα μηδὲ ῥᾳδίωσ οὐ ποιεῖ τὴν κρίσιν ὀρθήν. οὐκ ἔστι δ’ ἄνευ πίστεωσ φιλία βέβαιοσ· ἡ δὲ πίστισ οὐκ ἄνευ χρόνου. δεῖ γὰρ πεῖραν λαβεῖν, ὥσπερ λέγει καὶ Θέογνισ· οὐ γὰρ ἂν εἰδείησ ἀνδρὸσ νόον οὐδὲ γυναικόσ,πρὶν πειραθείησ ὥσπερ ὑποζυγίου.

οὐδ’ ἄνευ χρόνου φίλοσ, ἀλλὰ βούλονται φίλοι, καὶ μάλιστα λανθάνει ἡ τοιαύτη ἕξισ ὡσ φιλία. ὅταν γὰρ προθύμωσ ἔχωσι φίλοι εἶναι, διὰ τὸ πάνθ’ ὑπηρετεῖν τὰ φιλικὰ ἀλλήλοισ, οἰόνται οὐ βούλεσθαι φίλοι, ἀλλ’ εἶναι φίλοι. τὸ δ’ ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἄλλων συμβαίνει καὶ ἐπὶ τῆσ φιλίασ·

οὐ γὰρ εἰ βούλονται ὑγιαίνειν, ὑγιαίνουσιν, ὥστ’ οὐδ’ εἰ φίλοι βούλονται, ἤδη καὶ φίλοι εἰσίν. σημεῖον δέ· εὐδιάβλητοι γὰρ οἱ διακείμενοι ἄνευ πείρασ τοῦτον τὸν τρόπον· περὶ ὧν μὲν γὰρ πεῖραν δεδώκασιν ἀλλήλοισ, οὐκ εὐδιάβλητοι, περὶ ὧν δὲ μή, πεισθεῖεν ἂν ὅταν σύμβολα λέγωσιν οἱ διαβάλλοντεσ. ἅμα δὲ φανερὸν ὅτι οὐδ’ ἐν τοῖσ φαύλοισ αὕτη ἡ φιλία·

ἄπιστοσ γὰρ ὁ φαῦλοσ καὶ κακοήθησ πρὸσ πάντασ· αὑτῷ γὰρ μετρεῖ τοὺσ ἄλλουσ. διὸ εὐεξαπατητότεροί εἰσιν οἱ ἀγαθοί, ἂν μὴ διὰ πεῖραν ἀπιστῶσιν. οἱ δὲ φαῦλοι αἱροῦνται τὰ φύσει ἀγαθὰ ἀντὶ τοῦ φίλου, καὶ οὐθεὶσ φιλεῖ μᾶλλον ἄνθρωπον ἢ πράγματα.

ὥστ’ οὐ φίλοι. οὐ γὰρ γίνεται οὕτω κοινὰ τὰ φίλων· προσνέμεται γὰρ ὁ φίλοσ τοῖσ πράγμασιν, οὐ τὰ πράγματα τοῖσ φίλοισ. οὐ γίνεται ἄρ’ ἡ φιλία ἡ πρώτη ἐν πολλοῖσ, ὅτι χαλεπὸν πολλῶν πεῖραν λαβεῖν· ἑκάστῳ γὰρ ἂν ἔδει συζῆσαι.

οὐδὲ δὴ αἱρετέον ὁμοίωσ περὶ ἱματίου καὶ φίλου· αἱρετέον, ἀλλ’ οὐκ ἀντὶ τοῦ πάλαι φίλου τὸν ἀγνῶτα εἰ βελτίων·

οὐ γάρ ἐστιν ἄνευ πείρασ οὐδὲ μιᾶσ ἡμέρασ ὁ φίλοσ, ἀλλὰ χρόνου δεῖ.

διὸ εἰσ παροιμίαν ἐλήλυθεν ὁ μέδιμνοσ τῶν ἁλῶν· ἅμα δὲ δεῖ μὴ μόνον ἁπλῶσ ἀγαθὸν εἶναι, ἀλλὰ καὶ σοί, εἰ δὴ φίλοσ ἔσται σοὶ φίλοσ. ἀγαθὸσ μὲν γὰρ ἁπλῶσ ἐστι τῷ ἀγαθὸσ εἶναι, φίλοσ δὲ τῷ ἄλλῳ ἀγαθόσ, ἁπλῶσ <δ’> ἀγαθὸσ καὶ φίλοσ, ὅταν συμφωνήσῃ ταῦτ’ ἄμφω, ὥστε ὅ ἐστιν ἁπλῶσ ἀγαθόν, τὸ τούτου ἄλλῳ, εἰ καὶ μὴ ἁπλῶσ μὲν σπουδαίῳ, ἄλλῳ δ’ ἀγαθόσ, ὅτι χρήσιμοσ. τὸ δὲ πολλοῖσ ἅμα εἶναι φίλον καὶ τὸ φιλεῖν κωλύει·

γὰρ οἱο͂́ν τε ἅμα πρὸσ πολλοὺσ ἐνεργεῖν.

ἐκ δὴ τούτων φανερὸν ὅτι ὀρθῶσ λέγεται ὅτι ἡ φιλία τῶν βεβαίων, ὥσπερ ἡ εὐδαιμονία τῶν αὐτάρκων.

καὶ ὀρθῶσ εἴρηταιἡ γὰρ φύσισ βέβαιον, οὐ τὰ χρήματα. πολὺ δὲ κάλλιον εἰπεῖν ὅτι ἡ ἀρετὴ τῆσ φύσεωσ, καὶ ὅτι χρόνοσ λέγεται δεικνύναι τὸν φιλούμενον, καὶ αἱ ἀτυχίαι μᾶλλον τῶν εὐτυχιῶν. τότε γὰρ δῆλον ὅτι κοινὰ <τὰ> τῶν φίλων οὗτοι γὰρ μόνοι ἀντὶ τῶν φύσει ἀγαθῶν καὶ φύσει κακῶν, περὶ ἃ αἱ εὐτυχίαι καὶ αἱ δυστυχίαι, αἱροῦνται μᾶλλον ἄνθρωπον ἢ τούτων τὰ μὲν εἶναι τὰ δὲ μὴ εἶναι· ἡ δ’ ἀτυχία δηλοῖ τοὺσ μὴ ὄντωσ ὄντασ φίλουσ, ἀλλὰ διὰ τὸ χρήσιμον τυχόντασ.

ὁ δὲ χρόνοσ δηλοῖ ἀμφοτέρουσ·

οὐδὲ γὰρ ὁ χρήσιμοσ ταχὺ δῆλοσ, ἀλλ’ ὁ ἡδὺσ μᾶλλον. πλὴν οὐδ’ ὁ ἁπλῶσ ἡδὺσ ταχύ. ὅμοιοι γὰρ οἱ ἄνθρωποι τοῖσ οἴνοισ καὶ ἐδέσμασιν· ἐκείνων τε γὰρ τὸ μὲν ἡδὺ ταχὺ δηλοῖ, πλείω δὲ χρόνον γινόμενον ἀηδὲσ καὶ οὐ γλυκύ, καὶ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων ὁμοίωσ. ἔστι γὰρ καὶ τὸ ἁπλῶσ ἡδὺ τῷ τέλει ὁριστέον καὶ τῷ χρόνῳ.

ὁμολογήσαιεν δ’ ἂν καὶ οἱ πολλοί, ὅτι ἐκ τῶν ἀποβαινόντων μόνον, ἀλλ’ ὥσπερ ἐπὶ τοῦ πόματοσ καλοῦσι γλύκιον· τοῦτο γὰρ διὰ τὸ ἀποβαῖνον οὐχ ἡδύ, ἀλλὰ διὰ τὸ μὴ συνεχέσ, ἀλλὰ τὸ πρῶτον ἐξαπατᾷ. ἡ μὲν οὖν πρώτη φιλία, καὶ δι’ ἣν αἱ ἄλλαι λέγονται, ἡ κατ’ ἀρετὴν ἐστί, καὶ δι’ ἡδονὴν τὴν ἀρετῆσ, ὥσπερ εἴρηται πρότερον·

αἱ δ’ ἄλλαι ἐγγίνονται φιλίαι καὶ ἐν παισὶ καὶ θηρίοισ καὶ τοῖσ φαύλοισ. ὅθεν λέγεται, "ἥλιξ ἥλικα τέρπει" καὶκακὸσ κακῷ <δὲ> συντέτηκεν ἡδονῇ. ἐνδέχεται γὰρ καὶ ἡδεῖσ ἀλλήλοισ εἶναι τοὺσ φαύλουσ, οὐχ ᾗ φαῦλοι ἢ μηδέτεροι, ἀλλ’ οἱο͂ν ᾠδικοὶ ἄμφω, ἢ ὃ μὲν φιλῳδὸσ ὁ δ’ ᾠδικὸσ ἐστίν, καὶ ᾗ πάντεσ ἔχουσιν ἀγαθὸν καὶ ταύτῃ συναρμόττουσιν ἀλλήλοισ·

ἔτι χρήσιμοι ἂν εἰε͂ν ἀλλήλοισ καὶ ὠφέλιμοι, οὐχ ἁπλῶσ ἀλλὰ πρὸσ τὴν προαίρεσιν, ἢ <ᾗ> οὐδέτεροι. ἐνδέχεται δὲ καὶ τὸν ἐπιεικῆ φαύλῳ εἶναι φίλον.

καὶ γὰρ χρήσιμοσ ἂν εἰή πρὸσ τὴν προαίρεσιν, ὁ μὲν φαῦλοσ πρὸσ τὴν ὑπάρχουσαν τῷ σπουδαίῳ, ὃ δὲ τῷ μὲν ἀκρατεῖ πρὸσ τὴν ὑπάρχουσαν, τῷ δὲ φαύλῳ πρὸσ τὴν κατὰ φύσιν· καὶ βουλήσεται τὰ ἀγαθά, ἁπλῶσ μὲν τὰ ἁπλῶσ, τὰ δ’ ἐκείνῳ ἐξ ὑποθέσεωσ, ᾗ πενία συμφέρει ἢ νόσοσ, <καὶ> ταῦτα τῶν ἁπλῶσ ἀγαθῶν ἕνεκα, ὥσπερ καὶ αὐτὸ τὸ φάρμακον πιεῖν·

οὐ γὰρ βούλεται, ἀλλὰ τοῦδ’ ἕνεκα βούλεται. ἔτι καθ’ οὓσ τρόπουσ καὶ ἀλλήλοισ οἱ μὴ σπουδαῖοι εἰε͂ν ἂν φίλοι. εἰή γὰρ ἂν ἡδὺσ οὐχ ᾗ φαῦλοσ, ἀλλ’ ᾗ τῶν κοινῶν τινοσ μετέχει, οἱο͂ν εἰ μουσικόσ.

ἔτι ᾗ ἔνι τι πᾶσιν ἐπιεικέσ· διὸ ἔνιοι ὁμιλητικοὶ εἰε͂ν ἂν καὶ σπουδαίῳ. ἢ ᾗ προσαρμόττουσιν ἑκάστῳ· ἔχουσι γάρ τι πάντεσ τοῦ ἀγαθοῦ. τρία μὲν οὖν εἴδη ταῦτα φιλίασ·

ἐν πᾶσι δὲ τούτοισ κατ’ ἰσότητά πωσ λέγεται ἡ φιλία. καὶ γὰρ οἱ κατ’ ἀρετὴν φίλοι ἐν ἰσότητί πώσ εἰσιν ἀρετῆσ φίλοι ἀλλήλοισ. ἄλλη δὲ διαφορὰ τούτων ἡ καθ’ ὑπερβολήν, ὥσπερ θεοῦ ἀρετὴ πρὸσ ἄνθρωπον. τοῦτο γὰρ ἕτερον εἶδοσ φιλίασ, καὶ ὅλωσ ἄρχοντοσ καὶ ἀρχομένου, καθάπερ καὶ τὸ δίκαιον ἕτερον· κατ’ ἀναλογίαν γὰρ ἴσον, κατ’ ἀριθμὸν δ’ οὐκ ἴσον.

ἐν τούτῳ τῷ γένει πατὴρ πρὸσ υἱὸν καὶ ὁ εὐεργέτησ πρὸσ τὸν εὐεργετηθέντα. αὐτῶν δὲ τούτων διαφοραὶ εἰσίν· ἄλλη πατρὸσ πρὸσ υἱὸν καὶ ἀνδρὸσ πρὸσ γυναῖκα, αὕτη μὲν ὡσ ἄρχοντοσ καὶ ἀρχομένου, ἣ δὲ εὐεργέτου πρὸσ εὐεργετηθέντα. ἐν ταύταισ δὲ ἢ οὐκ ἔνεστιν ἢ οὐχ ὁμοίωσ τὸ ἀντιφιλεῖσθαι.

γελοῖον γάρ, εἴ τισ ἐγκαλοίη τῷ θεῷ, ὅτι οὐχ ὁμοίωσ τὸ ἀντιφιλεῖσθαι ὡσ φιλεῖται, ἢ τῷ ἄρχοντι καὶ ἀρχομένῳ. φιλεῖσθαι γάρ, οὐ φιλεῖν, τοῦ ἄρχοντοσ, ἢ φιλεῖν ἄλλον τρόπον.

καὶ ἡδονὴ διαφέρει οὐδὲν ἥ τε τοῦ αὐτάρκουσ ἐπὶ τῷ αὑτοῦ κτήματι ἢ παιδί, καὶ τοῦ ἐνδεοῦσ ἐπὶ τῷ γινομένῳ.

ὡσ δ’ αὕτωσ καὶ ἐπὶ τῶν διὰ τὴν χρῆσιν φίλων καὶ ἐπὶ τῶν δι’ ἡδονὴν οἳ μὲν κατ’ ἰσότητα εἰσίν, οἳ δὲ καθ’ ὑπεροχήν. διὸ καὶ οἱ ἐκείνωσ οἰόμενοι ἐγκαλοῦσιν, ἐὰν μὴ ὁμοίωσ χρήσιμοι καὶ εὖ ποιῶσιν, καὶ ἐπὶ τῆσ ἡδονῆσ. δῆλον δ’ ἐν τοῖσ ἐρωτικοῖσ· τοῦτο γὰρ αἴτιον τοῦ μάχεσθαι ἀλλήλοισ πολλάκισ.

ἀγνοεῖ γὰρ ὁ ἐρῶν ὅτι οὐχ ὁ αὐτὸσ λόγοσ αὐτοῖσ ἐπὶ τὴν προθυμίαν. διὸ εὑρηκέναι νεῖκοσ ὁ ἐρώμενοσ· τοιαῦτ’ ἂν οὐκ ἐρῶν λέγοι. οἳ δὲ νομίζουσι τὸν αὐτὸν εἶναι λόγον. ὥσπερ οὖν εἴρηται, τριῶν ὄντων εἰδῶν φιλίασ, κατ’ ἀρετὴν κατὰ τὸ χρήσιμον καὶ κατὰ τὸ ἡδύ, αὗται πάλιν διῄρηνται εἰσ δύο·

αἳ μὲν γὰρ κατὰ τὸ ἴσον αἳ δὲ καθ’ ὑπεροχὴν εἰσίν. φιλίαι μὲν οὖν ἀμφότεραι, φίλοι δ’ οἱ κατὰ τὴν ἰσότητα· ἄτοπον γὰρ ἂν εἰή εἰ ἀνὴρ παιδίῳ φίλοσ, φιλεῖ δέ γε καὶ φιλεῖται.

ἐνιαχοῦ δὲ φιλεῖσθαι μὲν δεῖ τὸν ὑπερέχοντα, ἐὰν δὲ φιλῇ, ὀνειδίζεται ὡσ ἀνάξιον φιλῶν. τῇ γὰρ ἀξίᾳ τῶν φίλων μετρεῖται καί τινι ἴσῳ. φιλεῖσθαι, τὰ δὲ κατ’ ἀρετὴν ἢ γένοσ ἢ κατὰ ἄλλην τοιαύτην ὑπεροχήν.

ἀεὶ δὲ τὸν ὑπερέχοντα ἢ ἧττον ἢ μὴ φιλεῖν ἀξιοῦν, καὶ ἐν τῷ χρησίμῳ καὶ ἐν τῷ ἡδεῖ καὶ κατ’ ἀρετήν. ἐν μὲν οὖν ταῖσ μικραῖσ ὑπεροχαῖσ εἰκότωσ γίνονται ἀμφισβητήσεισ τὸ γὰρ μικρὸν ἐνιαχοῦ οὐδὲν ἰσχύει, ὥσπερ ἐν ξύλου σταθμῷ, ἀλλ’ ἐν χρυσίῳ· ἀλλὰ τὸ μικρὸν κακῶσ κρίνουσιν·

φαίνεται γὰρ τὸ μὲν οἰκεῖον ἀγαθὸν διὰ τὸ ἐγγὺσ μέγα, τὸ δ’ ἀλλότριον διὰ τὸ πόρρω μικρόν· ὅταν δὲ ὑπερβολὴ ᾖ, οὐδ’ αὐτοὶ ἐπιζητοῦσιν ὡσ δεῖ ἢ ἀντιφιλεῖσθαι ἢ ὁμοίωσ ἀντιφιλεῖσθαι, οἱο͂ν εἴ τισ ἀξιοῖ τὸν θεόν. φανερὸν δὴ ὅτι φίλοι μέν, ὅταν ἐν τῷ ἴσῳ, τὸ ἀντιφιλεῖν δ’ ἔστιν ἄνευ τοῦ φίλουσ εἶναι. δῆλον δὲ καὶ διὰ τί ζητοῦσι μᾶλλον οἱ ἄνθρωποι τὴν καθ’ ὑπεροχὴν φιλίαν τῆσ κατ’ ἰσότητα·

ἅμα γὰρ ὑπάρχει οὕτωσ αὐτοῖσ τό τε φιλεῖσθαι καὶ ἡ ὑπεροχή. διὸ ὁ κόλαξ παρ’ ἐνίοισ ἐντιμότεροσ τοῦ φίλου· ἄμφω γὰρ φαίνεσθαι ποιεῖ ὑπάρχειν τῷ κολακευομένῳ.

μάλιστα δ’ οἱ φιλότιμοι τοιοῦτοι· τὸ γὰρ θαυμάζεσθαι ἐν ὑπεροχῇ. φύσει δὲ γίνονται οἳ μὲν φιλητικοὶ οἳ δὲ φιλότιμοι. φιλητικὸσ δὲ ὁ τῷ φιλεῖν χαίρων μᾶλλον ἢ τῷ φιλεῖσθαι· ἐκεῖνοσ δὲ φιλότιμοσ μᾶλλον. ὁ μὲν οὖν χαίρων τῷ θαυμάζεσθαι καὶ φιλεῖσθαι τῆσ ὑπεροχῆσ φίλοσ· ὁ δὲ τῇ ἐν τῷ φιλεῖν ἡδονῇ ὁ φιλητικόσ.

ἔνεστι γὰρ ἀνάγκη ἐνεργοῦντα· τὸ μὲν γὰρ φιλεῖσθαι συμβεβηκόσ· ἔστι γὰρ λανθάνειν φιλούμενον, φιλοῦντα δ’ οὔ. ἔστι δὲ καὶ κατὰ τὴν φιλίαν τὸ φιλεῖν μᾶλλον ἢ τὸ φιλεῖσθαι, τὸ δὲ φιλεῖσθαι κατὰ τὸ φιλητόν. σημεῖον δέ· ἕλοιτ’ ἂν ὁ φίλοσ μᾶλλον, εἰ μὴ ἐνδέχοιτ’ ἄμφω, γιγνώσκειν ἢ γιγνώσκεσθαι, οἱο͂ν ἐν ταῖσ ὑποβολαῖσ αἱ γυναῖκεσ ποιοῦσι, καὶ ἡ Ἀνδρομάχη ἡ Ἀντιφῶντοσ.

τὸ δὲ γινώσκειν τοῦ ποιεῖν καὶ τοῦ φιλεῖν ἕνεκα.

διὸ καὶ τοὺσ ἐμμένοντασ τῷ φιλεῖν πρὸσ τοὺσ τεθνεῶτασ ἐπαινοῦμεν·

γινώσκουσι γάρ, ἀλλ’ οὐ γινώσκονται. ὅτι μὲν οὖν πλείονεσ τρόποι φιλίασ, καὶ πόσοι τρόποι, ὅτι τρεῖσ, καὶ ὅτι τὸ φιλεῖσθαι καὶ ἀντιφιλεῖσθαι καὶ οἱ φί λοι διαφέρουσιν, οἵ τε κατ’ ἰσότητα καὶ οἱ καθ’ ὑπεροχήν, εἴρηται·

ἐπεὶ δὲ τὸ φίλον λέγεται καὶ καθόλου μᾶλλον, ὥσπερ καὶ κατ’ ἀρχὰσ ἐλέχθη, ὑπὸ τῶν ἔξωθεν συμπαραλαμβανόντων οἳ μὲν γὰρ τὸ ὅμοιόν φασιν εἶναι φίλον, οἳ δὲ τὸ ἐναντίον, λεκτέον καὶ περὶ τούτων πῶσ εἰσι πρὸσ τὰσ εἰρημένασ φιλίασ.

ἀνάγεται δὲ τὸ μὲν ὅμοιον καὶ εἰσ τὸ ἡδὺ καὶ εἰσ τὸ ἀγαθόν.

τό τε γὰρ ἀγαθὸν ἁπλοῦν, τὸ δὲ κακὸν πολύμορφον· καὶ ὁ ἀγαθὸσ μὲν ὅμοιοσ ἀεὶ καὶ οὐ μεταβάλλεται τὸ ἦθοσ, ὁ δὲ φαῦλοσ καὶ ὁ ἄφρων οὐθὲν ἐοίκεν ἑώθεν καὶ ἑσπέρασ. διὸ ἐὰν μὴ συμβάλλωσιν οἱ φαῦλοι, οὐ φίλοι ἑαυτοῖσ, ἀλλὰ διίστανται· ἡ δ’ οὐ βέβαιοσ φιλία οὐ φιλία.

ὥστε οὕτωσ μὲν τὸ ὅμοιον φίλον, ὅτι <τὸ> ἀγαθὸν ὅμοιον, ἔστι δὲ ὡσ καὶ κατὰ τὸ ἡδύ· τοῖσ γὰρ ὁμοίοισ ταὔθ’ ἡδέα, καὶ ἕκαστον δὲ φύσει αὐτὸ αὑτῷ ἡδύ. διὸ καὶ φωναὶ καὶ αἱ ἕξεισ καὶ συνημερεύσεισ τοῖσ ὁμογενέσιν ἥδισται ἀλλήλοισ, καὶ τοῖσ ἄλλοισ ζῴοισ· καὶ ταύτῃ ἐνδέχεται καὶ τοὺσ φαύλουσ ἀλλήλουσ φιλεῖν.

"κακὸσ κακῷ δὲ συντέτηκεν ἡδονῇ. " τὸ δ’ ἐναντίον τῷ ἐναντίῳ φίλον ὡσ τὸ χρήσιμον· αὐτὸ γὰρ αὑτῷ τὸ ὅμοιον ἄχρηστον. διὸ δεσπότησ δούλου δεῖται καὶ δοῦλοσ δεσπότου, καὶ γυνὴ καὶ ἀνὴρ ἀλλήλων, καὶ ἡδὺ καὶ ἐπιθυμητὸν τὸ ἐναντίον ὡσ χρήσιμον, καὶ οὐχ ὡσ ἐν τέλει ἀλλ’ ὡσ πρὸσ τὸ τέλοσ. ὅταν γὰρ τύχῃ οὗ ἐπιθυμεῖ, ἐν τῷ τέλει μὲν ἐστίν, οὐκ ὀρέγεται δὲ τοῦ ἐναντίου, οἱο͂ν τὸ θερμὸν τοῦ ψυχροῦ καὶ τὸ ξηρὸν τοῦ ὑγροῦ.

ἔστι δέ πωσ καὶ ἡ τοῦ ἐναντίου φιλία τοῦ ἀγαθοῦ. ὀρέγεται γὰρ ἀλλήλων διὰ τὸ μέσον· ὡσ σύμβολα γὰρ ὀρέγεται ἀλλήλων διὰ τὸ οὕτω γίνεσθαι ἐξ ἀμφοῖν ἓν μέσον.

ἔτι κατὰ συμβεβηκόσ ἐστι τοῦ ἐναντίου, καθ’ αὑτὸ δὲ τῆσ μεσότητοσ. ὀρέγονται γὰρ οὐκ ἀλλήλων τἀναντία, ἀλλὰ τοῦ μέσου. ὑπερψυχθέντεσ γάρ, ἐὰν θερμανθῶσιν, εἰσ τὸ μέσον καθίστανται, καὶ ὑπερθερμανθέντεσ, ἐὰν ψυχθῶσιν· ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.

εἰ δὲ μή, ἀεὶ ἐν ἐπιθυμίᾳ, οὐκ ἐν τοῖσ μέσοισ. ἀλλὰ χαίρει ὁ ἐν τῷ μέσῳ ἄνευ ἐπιθυμίασ τοῖσ φύσει ἡδέσιν, οἳ δὲ πᾶσι τοῖσ ἐξιστᾶσι τῆσ φύσει ἕξεωσ. τοῦτο μὲν οὖν τὸ εἶδοσ καὶ ἐπὶ τῶν ἀψύχων ἐστίν· τὸ φιλεῖν δὲ γίνεται, ὅταν ᾖ ἐπὶ τῶν ἐμψύχων.

διὸ ἐνίοτε ἀνομοίοισ χαίρουσιν, οἱο͂ν αὐστηροὶ εὐτραπέλοισ καὶ ὀξεῖσ ῥαθύμοισ.

εἰσ τὸ μέσον γὰρ καθίστανται ὑπ’ ἀλλήλων. κατὰ συμβεβηκὸσ οὖν, ὥσπερ ἐλέχθη, τὰ ἐναντία φίλα, καὶ διὰ τὸ ἀγαθόν. πόσα μὲν οὖν εἴδη φιλίασ, καὶ τίνεσ διαφοραὶ καθ’ ἃσ λέγονται οἱ τε φίλοι καὶ οἱ φιλοῦντεσ καὶ οἱ φιλούμενοι, καὶ οὕτωσ ὥστε φίλοι εἶναι καὶ ἄνευ τούτου, εἴρηται·

περὶ δὲ αὐτὸν αὑτῷ φίλον εἶναι ἢ μή, πολλὴν ἔχει ἐπίσκεψιν. δοκεῖ γὰρ ἐνίοισ μάλιστα ἕκαστοσ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ εἶναι, καὶ τούτῳ χρώμενοι κανόνι κρίνουσι τὴν πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ φίλουσ φιλίαν· κατὰ δὲ τοὺσ λόγουσ καὶ τὰ δοκοῦνθ’ ὑπάρχειν τοῖσ φίλοισ τὰ μὲν ὑπεναντιοῦται, τὰ δ’ ὅμοια φαίνεται ὄντα.

ἔστι γάρ πωσ κατὰ ἀναλογίαν αὕτη ἡ φιλία, ἁπλῶσ δ’ οὔ. ἐν δυσὶ γὰρ διῃρημένοισ τὸ φιλεῖσθαι καὶ φιλεῖν· δι’ ἃ μᾶλλον οὕτωσ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ, <ὡσ> ἐπὶ τοῦ ἀκρατοῦσ καὶ ἐγκρατοῦσ εἴρηται πῶσ ἑκὼν ἢ ἄκων, τῷ τὰ μέρη ἔχειν πωσ πρὸσ ἄλληλα τὰ τῆσ ψυχῆσ, καὶ ὅμοιον τὰ τοιαῦτα πάντα, εἰ φίλοσ αὐτὸσ αὑτῷ καὶ ἐχθρόσ, καὶ εἰ ἀδικεῖ τισ αὐτὸσ αὑτόν.

πάντα γὰρ ἐν δυσὶ ταῦτα καὶ διῃρημένοισ· ᾗ δὴ δύο πωσ καὶ ἡ ψυχή, ὑπάρχει πωσ ταῦτα, ᾗ δ’ οὐ διῃρημένα, οὐχ ὑπάρχει.

ἀπὸ δὲ τῆσ πρὸσ αὑτὸν ἕξεωσ ὡσ οἱ λοιποὶ τρόποι τοῦ φιλεῖν διωρισμένοι, καθ’ οὓσ ἐν τοῖσ λόγοισ ἐπισκοπεῖν εἰώθαμεν.

δοκεῖ γὰρ φίλοσ εἶναι ὁ βουλόμενόσ τινι τἀγαθὰ ἢ οἱᾶ οἰέται ἀγαθά, μὴ δι’ αὑτὸν, ἀλλ’ ἐκείνου ἕνεκα· ἄλλον δὲ τρόπον ᾧ τὸ εἶναι βούλεται δι’ ἐκεῖνον καὶ μὴ δι’ αὑτὸν, κἂν εἰ μὴ διανέμων τἀγαθά, μὴ τῷ τὸ εἶναι τούτῳ ἂν δόξειε μάλιστα φιλεῖν·

ἄλλον δὲ τρόπον ᾧ συζῆν αἱρεῖται δι’ αὐτὴν τὴν ὁμιλίαν καὶ μὴ δι’ ἕτερόν τι, οἱο͂ν οἱ πατέρεσ τὸ μὲν εἶναι τοῖσ τέκνοισ, συζῶσι δ’ ἑτέροισ.

μάχεται δὴ ταῦτα πάντα πρὸσ ἄλληλα.

οἳ μὲν γὰρ ἂν μὴ τὸ ἑαυτοῖσ, οἳ δὲ ἂν μὴ τὸ εἶναι, οἳ δὲ τὸ συζῆν, οὐκ οἰόνται φιλεῖσθαι. ἔτι τὸ ἀλγοῦντι συναλγεῖν μὴ δι’ ἕτερόν τι ἀγαπᾶν θήσομεν ‐ οἱο͂ν οἱ δοῦλοι πρὸσ τοὺσ δεσπότασ, ὅτι χαλεποὶ ἀλγοῦντεσ, ἀλλ’ οὐ δι’ αὐτούσ, ὥσπερ αἱ μητέρεσ τοῖσ τέκνοισ καὶ οἱ συνωδίνοντεσ ὄρνιθεσ. βούλεται γὰρ μάλιστά γε οὐ μόνον συλλυπεῖσθαι ὁ φίλοσ τῷ φίλῳ, ἀλλὰ καὶ τὴν αὐτὴν λύπην, οἱο͂ν διψῶντι συνδιψῆν, εἰ ἐνεδέχετο, ὅτι μὴ ἐγγύτατα.

ὁ δ’ αὐτὸσ λόγοσ καὶ ἐπὶ τοῦ χαίρειν· <τὸ γὰρ χαίρειν> μὴ δι’ ἕτερόν τι, ἀλλὰ δι’ ἐκεῖνον, ὅτι χαίρει, φιλικόν. ἔτι τὰ τοιάδε λέγεται περὶ τῆσ φιλίασ, ὡσ ἰσότησ φιλότησ, καὶ μὴ μίαν ψυχὴν εἶναι τοὺσ ἀληθῶσ φίλουσ.

ἅπαντα ταῦτα ἐπαναφέρεται πρὸσ τὸν ἕνα. καὶ γὰρ βούλεται τἀγαθὰ αὐτῷ τοῦτον τὸν τρόπον. οὐθεὶσ γὰρ αὐτὸσ αὑτὸν εὖ ποιεῖ διά τι ἕτερον, οὐδὲ χάριτοσ.

οὐ δὲ λέγει ὅτι ἐποίησεν ᾗ εἷσ· δοκεῖ γὰρ φιλεῖσθαι βούλεσθαι ὁ δῆλον ποιῶν ὅτι φιλεῖ, ἀλλ’ οὐ φιλεῖν. καὶ τὸ εἶναι μάλιστα καὶ τὸ συζῆν καὶ τὸ συγχαίρειν καὶ τὸ συναλγεῖν, καὶ μία δὴ ψυχή, καὶ τὸ μὴ δύνασθαι ἄνευ ἀλλήλων μηδὲ ζῆν, ἀλλὰ συναποθνήσκειν. ‐ οὕτω γὰρ ἔχει ὁ εἷσ, καὶ ἴσωσ ὁμιλεῖ αὐτὸσ αὑτῷ.

‐ πάντα δὲ ταῦτα τῷ ἀγαθῷ ὑπάρχει πρὸσ αὑτόν. ἐν γὰρ τῷ πονηρῷ διαφωνεῖ, οἱο͂ν ἐν τῷ ἀκρατεῖ. καὶ διὰ τοῦτο δοκεῖ καὶ ἐχθρὸν ἐνδέχεσθαι αὐτὸν αὑτῷ εἶναι· ᾗ δ’ εἷσ καὶ ἀδιαίρετοσ, ὀρεκτὸσ αὐτὸσ αὑτοῦ. τοιοῦτοσ ὁ ἀγαθὸσ καὶ ὁ κατ’ ἀρετὴν φίλοσ, ἐπεὶ ὅ γε μοχθηρὸσ οὐχ εἷσ ἀλλὰ πολλοί, καὶ τῆσ αὐτῆσ ἡμέρασ ἕτεροσ καὶ ἔμπληκτοσ. ὥστε καὶ ἡ αὐτοῦ πρὸσ αὑτὸν φιλία ἀνάγεται πρὸσ τὴν τοῦ ἀγαθοῦ.

ὅτι γάρ πῃ ὁμοιοῖ καὶ εἷσ καὶ αὐτὸσ αὑτῷ ἀγαθόσ, ταύτῃ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ καὶ ὀρεκτόσ· φύσει δὲ τοιοῦτοσ, ἀλλ’ ὁ πονηρὸσ παρὰ φύσιν.

ὁ δ’ ἀγαθὸσ οὔθ’ ἅμα λοιδορεῖται ἑαυτῷ, ὥσπερ ὁ ἀκρατήσ, οὔτε ὁ ὕστεροσ τῷ πρότερον, ὥσπερ ὁ μεταμελητικόσ, οὔτε ὁ ἔμπροσθεν τῷ ὕστερον, ὥσπερ ὁ ψεύστησ. ὅλωσ τε εἰ δεῖ ὥσπερ οἱ σοφισταὶ διορίζουσιν, ὥσπερ τὸ Κορίσκοσ καὶ Κορίσκοσ σπουδαῖοσ. δῆλον γὰρ ὡσ τὸ αὐτὸ πόσον σπουδαῖον αὐτῶν, ἐπεὶ ὅταν ἐγκαλέσωσιν αὑτοῖσ, ἀποκτιννύασιν αὑτούσ·

ἀλλὰ δοκεῖ πᾶσ αὐτὸσ αὑτῷ ἀγαθόσ. ζητεῖ δὲ ὁ ἁπλῶσ ὢν ἀγαθὸσ εἶναι καὶ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ, ὥσπερ εἴρηται, ὅτι δύ’ ἔχει ἐν αὑτῷ ἃ φύσει βούλεται εἶναι φίλα καὶ διασπάσαι ἀδύνατον. διὸ ἐπ’ ἀνθρώπου μὲν δοκεῖ ἕκαστοσ αὐτὸσ αὑτῷ φίλοσ, ἐπὶ δὲ τῶν ἄλλων ζῴων <οὔ>, οἱο͂ν ἵπποσ αὐτὸσ αὑτῷ .

. . , οὐκ ἄρα φίλοσ. ἀλλ’ οὐδὲ τὰ παιδία, ἀλλ’ ὅταν ἤδη ἔχῃ προαίρεσιν· ἤδη γὰρ τότε διαφωνεῖ ὁ νοῦσ πρὸσ τὴν ἐπιθυμίαν. ἐοίκε δ’ ἡ φιλία ἡ πρὸσ αὑτὸν τῇ κατὰ συγγένειαν· οὐθέτερον γὰρ ἐφ’ αὑτοῖσ λῦσαι, ἀλλὰ κἂν διαφέρωνται, ὅμωσ οὗτοι μὲν ἔτι συγγενεῖσ, ὃ δὲ ἔτι εἷσ, ἑώσ ἂν ζῇ.

ποσαχῶσ μὲν οὖν τὸ φιλεῖν λέγεται, καὶ ὅτι πᾶσαι αἱ φιλίαι ἀνάγονται πρὸσ τὴν πρώτην, δῆλον ἐκ τῶν εἰρημένων·

οἰκεῖον δὲ τῇ σκέψει θεωρῆσαι καὶ περὶ ὁμονοίασ καὶ εὐνοίασ.

δοκεῖ γὰρ τοῖσ μὲν εἶναι ταὐτά, τοῖσ δ’ οὐκ ἄνευ ἀλλήλων. ἔστι δ’ ἡ εὔνοια τῆσ φιλίασ οὔτε πάμπαν ἕτερον οὔτε ταὐτόν. διῃρημένησ γὰρ τῆσ φιλίασ κατὰ τρεῖσ τρόπουσ, οὔτ’ ἐν τῇ χρησίμῃ οὔτ’ ἐν τῇ καθ’ ἡδονὴν ἐστίν. εἴτε γὰρ ὅτι χρήσιμον, βούλεται αὐτῷ τἀγαθά, οὐ δι’ ἐκεῖνον ἀλλὰ δι’ αὑτὸν βούλοιτ’ ἄν, δοκεῖ δὲ ὥσπερ . . . καὶ ἡ εὔνοια οὐκ αὐτοῦ εὔνοια τοῦ εὐνοϊζομένου εἶναι, ἀλλὰ τοῦ ᾧ εὐνοεῖ· εἰ δὴ ἦν ἐν τῇ τοῦ ἡδέοσ φιλίᾳ, κἂν τοῖσ ἀψύχοισ εὐνόουν.

ὥστε δῆλον ὅτι περὶ τὴν ἠθικὴν φιλίαν ἡ εὔνοια ἐστίν. ἀλλὰ τοῦ μὲν εὐνοοῦντοσ βούλεσθαι μόνον ἐστί, τοῦ δὲ φίλου καὶ πράττειν ἃ βούλεται. ἔστι γὰρ ἡ εὔνοια ἀρχὴ φιλίασ·

ὁ μὲν γὰρ φίλοσ πᾶσ εὔνουσ, ὁ δ’ εὔνουσ οὐ πᾶσ φίλοσ. ἀρχομένῳ γὰρ ἐοίκεν ὁ εὐνοῶν μόνον, διὸ ἀρχὴ φιλίασ, ἀλλ’ οὐ φιλία. δοκοῦσι γὰρ οἵ τε φίλοι ὁμονοεῖν καὶ οἱ ὁμονοοῦντεσ φίλοι εἶναι.

ἔστι δ’ οὐ περὶ πάντα ἡ ὁμόνοια ἡ φιλική, ἀλλὰ περὶ τὰ πρακτὰ τοῖσ ὁμονοοῦσι, καὶ ὅσα εἰσ τὸ συζῆν συντείνει, οὔτε μόνον κατὰ διάνοιαν ἢ κατὰ ὄρεξιν ἔστι γὰρ τἀναντία τὸ κινοῦν ἐπιθυμεῖν, ὥσπερ ἐν τῷ ἀκρατεῖ διαφωνεῖ τοῦτο, οὐ δεῖ κατὰ τὴν προαίρεσιν ὁμονοεῖν καὶ κατὰ τὴν ἐπιθυμίαν. ἐπὶ δὲ τῶν ἀγαθῶν ἡ ὁμόνοια·

οἵ γε φαῦλοι ταῦτα προαιρούμενοι καὶ ἐπιθυμοῦντεσ βλάπτουσιν ἀλλήλουσ. ἐοίκε δὲ καὶ ἡ ὁμονοία οὐχ ἁπλῶσ λέγεσθαι, ὥσπερ οὐδ’ ἡ φιλία· ἀλλ’ ἣ μὲν πρώτη καὶ φύσει σπουδαία, διὸ οὐκ ἔστι τοὺσ φαύλουσ ὁμονοεῖν, ἑτέρα δὲ καθ’ ἣν καὶ οἱ φαῦλοι ὁμονοοῦσιν, ὅταν τῶν αὐτῶν τὴν προαίρεσιν καὶ τὴν ἐπιθυμίαν ἔχωσιν. οὕτω δὲ δεῖ τῶν αὐτῶν ὀρέγεσθαι, ὥστε ἐνδέχεσθαι ἀμφοτέροισ ὑπάρχειν οὗ ὀρέγονται.

ἂν γὰρ τοιούτου ὀρέγωνται, ὃ μὴ ἐνδέχεται ἀμφοῖν, μαχοῦνται· οἱ ὁμονοοῦντεσ δ’ οὐ μαχοῦνται.

ἔστι δ’ ἡ ὁμόνοια, ὅταν περὶ τοῦ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι ἡ αὐτὴ προαίρεσισ ᾖ, μὴ τοῦ ἑκάτερον, ἀλλὰ τοῦ τὸν αὐτόν. καὶ ἔστιν ἡ ὁμόνοια φιλία πολιτική. περὶ μὲν οὖν ὁμονοίασ καὶ εὐνοίασ εἰρήσθω τοσαῦτα·

ἀπορεῖται δὲ διὰ τί μᾶλλον φιλοῦσιν οἱ ποιήσαντεσ εὖ τοὺσ παθόντασ ἢ οἱ παθόντεσ εὖ τοὺσ ποιήσαντασ.

δοκεῖ δὲ δίκαιον εἶναι τοὐναντίον. τοῦτο δ’ ὑπολάβοι μὲν ἄν τισ διὰ τὸ χρήσιμον καὶ τὸ αὐτῷ ὠφέλιμον συμβαίνειν· τῷ μὲν γὰρ ὀφείλεται, τὸν δ’ ἀποδοῦναι δεῖ. μόνον, ἀλλὰ καὶ φυσικόν.

ἡ γὰρ ἐνέργεια αἱρετώτερον, τὸν αὐτὸν δὲ λόγον ἔχει τὸ ἔργον καὶ ἡ ἐνέργεια, ὁ δ’ εὖ παθὼν ὥσπερ ἔργον τοῦ εὖ ποιήσαντοσ. διὸ καὶ ἐν τοῖσ ζῴοισ ἡ περὶ τὰ τέκνα σπουδὴ ἐστί, καὶ τοῦ γεννῆσαι καὶ <τὰ> γεννώμενα σῴζειν.

καὶ φιλοῦσι δὴ μᾶλλον οἱ πατέρεσ τὰ τέκνα καὶ αἱ μητέρεσ τῶν πατέρων ἢ φιλοῦνται· καὶ οὗτοι πάλιν τὰ αὑτῶν ἢ τοὺσ γεννήσαντασ, διὰ τὸ τὴν ἐνέργειαν εἶναι τὸ ἄριστον·

καὶ αἱ μητέρεσ τῶν πατέρων, ὅτι μᾶλλον οἰόνται αὑτῶν εἶναι ἔργον τὰ τέκνα· τὸ γὰρ ἔργον τῷ χαλεπῷ διορίζουσι, πλείω δὲ λυπεῖται περὶ τὴν γένεσιν μήτηρ. καὶ περὶ μὲν φιλίασ τῆσ πρὸσ αὑτὸν καὶ τῆσ ἐν πλείοσι διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον·

δοκεῖ δὲ τό τε δίκαιον εἶναι ἴσον τι καὶ ἡ φιλία ἐν ἰσότητι, εἰ μὴ μάτην λέγεται ἰσότησ ἡ φιλότησ. αἱ δὲ πολιτεῖαι πᾶσαι δικαίου τι εἶδοσ· συνέστηκεν, ὥστε ὅσα εἴδη φιλίασ, καὶ δικαίου καὶ κοινωνίασ, καὶ πάντα ταῦτα σύνορα ἀλλήλοισ, καὶ ἐγγὺσ ἔχει τὰσ διαφοράσ.

ἐπεὶ δ’ ὁμοίωσ ἔχει ψυχὴ πρὸσ σῶμα καὶ τεχνίτησ πρὸσ ὄργανον καὶ δεσπότησ πρὸσ δοῦλον, τούτων μὲν οὐκ ἔστι κοινωνία. οὐ γὰρ δύ’ ἐστίν, ἀλλὰ τὸ μὲν ἕν, τὸ δὲ τοῦ ἑνόσ οὐδέν. οὐδὲ διαιρετὸν τὸ ἀγαθὸν ἑκατέρῳ, ἀλλὰ τὸ ἀμφοτέρων τοῦ ἑνὸσ οὗ ἕνεκα ἐστίν. τό τε γὰρ σῶμά ἐστιν ὄργανον σύμφυτον, καὶ τοῦ δεσπότου ὁ δοῦλοσ ὥσπερ μόριον καὶ ὄργανον ἀφαιρετόν, τὸ δ’ ὄργανον ὥσπερ δοῦλοσ ἄψυχοσ. εἰσὶν ἢ μόριον τῶν τῆσ πόλεωσ κοινωνιῶν, οἱο͂ν ἡ τῶν φρατέρων ἢ τῶν ὀργίων, ἢ αἱ χρηματιστικαὶ ἔτι πολιτεῖαι.

αἱ δὲ πολιτεῖαι πᾶσαι ἐν οἰκείοισ συνυπάρχουσι, καὶ αἱ ὀρθαὶ καὶ αἱ παρεκβάσεισ ἔστι γὰρ τὸ αὐτὸ ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἁρμονιῶν καὶ τῶν ἐν ταῖσ πολιτείαισ·

βασιλικὴ μὲν ἡ τοῦ γεννήσαντοσ, ἀριστοκρατικὴ δ’ ἡ ἀνδρὸσ καὶ γυναικόσ, πολιτεία δ’ ἡ τῶν ἀδελφῶν· παρέκβασισ δὲ τούτων τυραννὶσ ὀλιγαρχία δῆμοσ.

καὶ τὰ δίκαια δὴ τοσαῦτα. ἐπεὶ δὲ τὸ ἴσον τὸ μὲν κατ’ ἀριθμὸν τὸ δὲ κατ’ ἀναλογίαν, καὶ τοῦ δικαίου εἴδη ἔσται καὶ τῆσ φιλίασ καὶ τῆσ κοινωνίασ.

κατ’ ἀριθμὸν μὲν γὰρ ἡ <δημοκρατικὴ> κοινωνία καὶ ἡ ἑταιρικὴ φιλία, τῷ γὰρ αὐτῷ ὁρ́ῳ μετρεῖται·

κατ’ ἀναλογίαν δὲ ἡ ἀριστοκρατικὴ ἀρίστη καὶ βασιλική. οὐ γὰρ ταὐτὸν δίκαιον τῷ ὑπερέχοντι καὶ ὑπερεχομένῳ, ἀλλὰ τὸ ἀνάλογον. ὁ αὐτὸσ τρόποσ.

λέγονται δὲ φιλίαι συγγενικὴ ἑταιρικὴ κοινωνικὴ ἡ λεγομένη πολιτική.

ἔστι μὲν συγγενικὴ πολλὰ ἔχουσα εἴδη, ἣ μὲν ὡσ ἀδελφῶν, ἣ δ’ ὡσ πατρὸσ καὶ υἱῶν καὶ γὰρ κατ’ ἀναλογίαν, οἱο͂ν ἡ πατρική, καὶ κατ’ ἀριθμόν, οἱο͂ν ἡ τῶν ἀδελφῶν· ἐγγὺσ γὰρ αὕτη τῆσ ἑταιρικῆσ·

ἐπιλαμβάνουσι γὰρ καὶ ἐνταῦθα πρέσβειον· ἡ δὲ πολιτικὴ συνέστηκε μὲν κατὰ τὸ χρήσιμον καὶ μάλιστα. διὰ γὰρ τὸ μὴ αὐταρκεῖν δοκοῦσι συνελθεῖν, ἐπεὶ συνῆλθόν γ’ ἂν καὶ τοῦ συζῆν χάριν. μόνη δ’ ἡ πολιτικὴ καὶ ἡ παρ’ αὐτὴν παρέκβασισ οὐ μόνον φιλίαι, ἀλλὰ καὶ ὡσ φίλοι κοινωνοῦσιν· αἱ δ’ ἄλλαι καθ’ ὑπεροχήν.

μάλιστα δὲ δίκαιον τὸ ἐν τῇ τῶν χρησίμων φιλίᾳ, διὰ τὸ τοῦτ’ εἶναι τὸ πολιτικὸν δίκαιον. ἄλλον γὰρ τρόπον συνῆλθον πρίων καὶ τέχνη, οὐχ ἕνεκα κοινοῦ τινοσ οἱο͂ν γὰρ ὄργανον καὶ ψυχή ἀλλὰ τοῦ χρωμένου ἕνεκεν. συμβαίνει δὲ καὶ τοῦτο ὄργανον ἐπιμελείασ τυγχάνειν, ἧσ δίκαιον πρὸσ τὸ ἔργον·

ἐκείνου γὰρ ἕνεκεν ἐστίν. καὶ τὸ τρυπάνῳ εἶναι διττόν, ὧν τὸ κυριώτερον ἡ ἐνέργεια, ἡ τρύπησισ. καὶ ἐν τούτῳ τῷ εἴδει σῶμα καὶ δοῦλοσ, ὥσπερ εἴρηται πρότερον. τὸ δὴ ζητεῖν πῶσ δεῖ τῷ φίλῳ ὁμιλεῖν, τὸ ζητεῖν δίκαιόν τι ἐστίν.

καὶ γὰρ ὅλωσ τὸ δίκαιον ἅπαν πρὸσ φίλον. τό τε γὰρ δίκαιόν τισι καὶ κοινωνοῖσ, καὶ ὁ φίλοσ κοινωνόσ, ὃ μὲν γένουσ, ὃ δὲ βίου.

ὁ γὰρ ἄνθρωποσ οὐ μόνον πολιτικὸν ἀλλὰ καὶ οἰκονομικὸν ζῷον, καὶ οὐχ ὥσπερ τἆλλά ποτε συνδυάζεται καὶ τῷ τυχόντι καὶ θήλει καὶ ἄρρενι ἀλλ’ αἱ διὰ δύμον αὐλικόν, ἀλλὰ κοινωνικὸν ἄνθρωποσ ζῷον πρὸσ οὓσ φύσει συγγένεια ἐστίν· καὶ κοινωνία τοίνυν καὶ δίκαιόν τι, καὶ εἰ μὴ πόλισ εἰή·

οἰκία δ’ ἐστί τισ φιλία. δεσπότου μὲν οὖν καὶ δούλου ἥπερ καὶ τέχνησ καὶ ὀργάνων καὶ ψυχῆσ καὶ σώματοσ, αἱ δὲ τοιαῦται οὔτε φιλίαι οὔτε δικαιοσύναι, ἀλλ’ ἀνάλογον, ὥσπερ καὶ τὸ ὑγιεινὸν οὐ δίκαιον, ἀλλ’ ἀνάλογον· γυναικὸσ δὲ καὶ ἀνδρὸσ φιλία ὡσ χρήσιμον καὶ κοινωνία·

πατρὸσ δὲ καὶ υἱοῦ ἡ αὐτὴ ἥπερ θεοῦ πρὸσ ἄνθρωπον καὶ τοῦ εὖ ποιήσαντοσ πρὸσ τὸν παθόντα καὶ ὅλωσ τοῦ φύσει ἄρχοντοσ πρὸσ τὸν φύσει ἀρχόμενον· ἣ δὲ τῶν ἀδελφῶν πρὸσ ἀλλήλουσ ἑταιρικὴ μάλιστα ἡ κατ’ ἰσότητα.

οὐ γάρ τι νόθοσ τῷδ’ ἀπεδείχθην· ἀμφοῖν δὲ πατὴρ αὑτὸσ ἐκλήθηΖεὺσ ἐμὸσ ἄρχων. ταῦτα γὰρ ὡσ τὸ ἴσον ζητούντων λέγεται.

διὸ ἐν οἰκίᾳ πρῶτον ἀρχαὶ καὶ πηγαὶ φιλίασ καὶ πολιτείασ καὶ δικαίου.

τὸ δὲ δίκαιον τὸ περὶ αὐτὰσ ἐκ τῶν ἀμφισβητησάντων δῆλον, ἐν μὲν τῇ καθ’ ὑπεροχὴν ἀξιοῦται τὸ ἀνάλογον, ἀλλ’ οὐχ ὡσαύτωσ, ἀλλ’ ὁ μὲν ὑπερέχων ἀνεστραμμένωσ τὸ ἀνάλογον, ὡσ αὐτὸσ πρὸσ τὸν ἐλάττω, οὕτω τὸ παρὰ τοῦ ἐλάττονοσ γινόμενον πρὸσ τὸ παρ’ αὐτοῦ, διακείμενοσ ὥσπερ ἄρχων πρὸσ ἀρχόμενον·

εἰ δὲ μὴ τοῦτο, ἀλλὰ τὸ ἴσον κατ’ ἀριθμὸν ἀξιοῖ.

καὶ γὰρ δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων κοινωνιῶν οὕτω συμβαίνει. ὁτὲ μὲν γὰρ ἀριθμῷ τοῦ ἴσου μετέχουσιν, ὁτὲ δὲ λόγῳ. εἰ μὲν γὰρ ἴσον ἀριθμῷ εἰσήνεγκον ἀργύριον, ἴσον καὶ τῷ ἴσῳ ἀριθμῷ διαλαμβάνουσιν, εἰ δὲ μὴ ἴσον, ἀνάλογον. ὁ δ’ ὑπερεχόμενοσ τοὐναντίον στρέφει τὸ ἀνάλογον, καὶ κατὰ διάμετρον συζεύγνυσιν.

δόξειε δ’ ἂν οὕτωσ ἐλαττοῦσθαι ὁ ὑπερέχων καὶ λειτουργία ἡ φιλία καὶ ἡ κοινωνία. δεῖ ἄρα τινὶ ἑτέρῳ ἀνισάσαι καὶ ποιῆσαι ἀνάλογον. τοῦτο δ’ ἐστὶν ἡ τιμή, ὅπερ καὶ τῷ ἄρχοντι φύσει καὶ θεῷ πρὸσ τὸ ἀρχόμενον. δεῖ δὲ ἰσασθῆναι τὸ κέρδοσ πρὸσ τὴν τιμήν.

ἡ δὲ κατ’ ἴσα φιλία ἐστὶν ἡ πολιτική.

ἡ δὲ πολιτική ἐστι μὲν κατὰ τὸ χρήσιμον, καὶ ὥσπερ αἱ πόλεισ ἀλλήλαισ φίλαι, οὕτω καὶ οἱ πολῖται, καὶ ὁμοίωσ οὐκέτι γιγνώσκουσιν Ἀθηναῖοι Μεγαρῆασ καὶ οἱ πολῖται, ὅταν μὴ χρήσιμοι ἀλλήλοισ, ἀλλ’ ἐκ χειρὸσ εἰσ χεῖρα ἡ φιλία· ἔστι δὲ ἐνταῦθα καὶ ἄρχον καὶ ἀρχόμενον οὔτε τὸ φυσικὸν οὔτε τὸ βασιλικόν, ἀλλὰ τὸ ἐν τῷ μέρει, οὐδὲ τούτου ἕνεκα ὅπωσ εὖ ποιῇ ὁ θεόσ, ἀλλ’ ἵνα ἴσον ᾖ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ τῆσ λειτουργίασ.

κατ’ ἰσότητα δὴ βούλεται εἶναι ἡ πολιτικὴ φιλία.

ἔστι δὲ τῆσ χρησίμου φιλίασ εἴδη δύο, ἣ μὲν νομικὴ ἣ δ’ ἠθική. βλέπει δ’ ἡ μὲν πολιτικὴ εἰσ τὸ ἴσον καὶ εἰσ τὸ πρᾶγμα, ὥσπερ οἱ πωλοῦντεσ καὶ οἱ ὠνούμενοι. διὸ εἴρηταιμισθὸσ ἀνδρὶ φίλῳ. ὅταν μὲν οὖν καθ’ ὁμολογίαν <ᾖ> ἡ πολιτικὴ αὕτη φιλία, καὶ νομική·

ὅταν δ’ ἐπιτρέπωσιν αὐτοῖσ, ἠθικὴ βούλεται εἶναι φιλία καὶ ἑταιρική. διὸ μάλιστα ἔγκλημα ἐν ταύτῃ τῇ φιλίᾳ· αἴτιον δ’ ὅτι παρὰ φύσιν. ἕτεραι γὰρ φιλίαι ἡ κατὰ τὸ χρήσιμον καὶ ἡ κατὰ τὴν ἀρετήν· ἀμφότερα βούλονται ἅμα ἔχειν, καὶ ὁμιλοῦσι μὲν τοῦ χρησίμου ἕνεκα, ἠθικὴν δὲ ποιοῦσιν ὡσ ἐπιεικεῖσ, διὸ ὡσ πιστεύοντεσ οὐ νομικὴν ποιοῦσιν.

ὅλωσ μὲν γὰρ ἐν τῇ χρησίμῃ τῶν τριῶν πλεῖστα ἐγκλήματα ἡ μὲν γὰρ ἀρετὴ ἀνέγκλητον, οἱ δ’ ἡδεῖσ ἔχοντεσ καὶ δόντεσ ἀπαλλάττονται·

οἱ δὲ χρήσιμοι οὐκ εὐθὺσ διαλύονται, ἂν μὴ νομικῶσ καὶ ἑταιρικῶσ προσφέρωνται· ὅμωσ δὲ τῆσ χρησίμου ἡ νομικὴ ἀνέγκλητοσ.

ἔστι δ’ ἡ μὲν νομικὴ διάλυσισ πρὸσ νόμισμα μετρεῖται γὰρ τούτῳ τὸ ἴσον, ἡ δ’ ἠθικὴ ἑκούσιοσ. διὸ ἐνιαχοῦ νόμοσ ἐστὶ τοῖσ οὕτωσ ὁμιλοῦσι φιλικῶσ μὴ εἶναι δίκασ τῶν ἑκουσίων συναλλαγμάτων, ὀρθῶσ· τοῖσ γὰρ ἀγαθοῖσ οὐ πέφυκε δίκαιον εἶναι, οἳ δ’ ὡσ ἀγαθοὶ καὶ πιστοὶ συναλλάττουσιν.

ἔστι δὲ ἐν ταύτῃ τῇ φιλίᾳ τὰ ἐγκλήματα ἀμφιβάλλοντα αὐτοῖσ ἀμφότερα, πῶσ ἑκάτεροσ ἐγκαλεῖ, ὅταν ἠθικῶσ ἀλλὰ μὴ νομικῶσ πιστεύσωσιν. καὶ ἔχει δὴ ἀπορίαν ποτέρωσ δεῖ κρίνειν τὸ δίκαιον, πότερα πρὸσ τὸ πρᾶγμα βλέποντα τὸ ὑπηρετηθὲν, πόσον, ἢ ποῖον ἦν τῷ πεπονθότι. ἐνδέχεται γὰρ ὅπερ λέγει Θέογνισ·

σοὶ μὲν τοῦτο, θεά, σμικρόν, ἐμοὶ δὲ μέγα. ἐνδέχεται δὲ καὶ τοὐναντίον γενέσθαι, ὥσπερ ἐν τῷ λόγῳ, σοὶ μὲν παιδιὰν τοῦτ’ εἶναι, ἐμοὶ δὲ θάνατον. ἐντεῦθεν δ’ εἴρηται τὰ ἐγκλήματα.

ὃ μὲν γὰρ ἀξιοῖ ἀντιπαθεῖν ὡσ μέγα ὑπηρετήσασ, ὅτι δεομένῳ ἐποίησιν, ἤ τι ἄλλο τοιοῦτο, λέγων πρὸσ τὴν ἐκείνου ὠφέλειαν πόσον ἠδύνατο, ἀλλ’ οὐ τί ἦν αὐτῷ· ὃ δὲ τοὐναντίον ὅσον ἐκείνῳ, ἀλλ’ οὐχ ὅσον αὐτῷ. ὁτὲ δὲ καὶ μεταλαμβάνων καὶ ἀμφιβάλλει. ὃ μὲν γὰρ ὅσον αὐτῷ μικρὸν ἀπέβη, ὃ δ’ ὅσον αὐτῷ μέγα ἐδύνατο, οἱο͂ν εἰ κινδυνεύσασ δραχμῆσ ἄξιον ὠφέλησεν, ὃ μὲν τὸ τοῦ κινδύνου μέγεθοσ ὃ δὲ τὸ τοῦ ἀργυρίου, ὥσπερ ἐν τῇ τῶν νομισμάτων ἀποδόσει.

καὶ γὰρ ἐνταῦθα περὶ τούτων ἡ ἀμφισβήτησισ·

ὃ μὲν γὰρ ἀξιοῖ πῶσ τότ’ ἦν, ὃ δὲ πῶσ νῦν, ἂν μὴ διείπωνται.

ἡ μὲν οὖν πολιτικὴ βλέπει εἰσ τὴν ὁμολογίαν καὶ εἰσ τὸ πρᾶγμα, ἡ δ’ ἠθικὴ εἰσ τὴν προαίρεσιν. ὥστε καὶ δίκαιον τοῦτο μᾶλλον ἐστί, καὶ δικαιοσύνη φιλική. αἴτιον δὲ τοῦ μάχεσθαι, διότι καλλίων μὲν ἡ ἠθικὴ φιλία, ἀναγκαιοτέρα δὲ ἡ χρησίμη. οἳ δ’ ἄρχονται μὲν ὡσ οἱ ἠθικοὶ φίλοι καὶ δι’ ἀρετὴν ὄντεσ·

ὅταν δ’ ἄντικρυσ ᾖ τι τῶν ἰδίων, δῆλοι γίνονται ὅτι ἕτεροι ἦσαν. ἐκ περιουσίασ γὰρ διώκουσιν οἱ πολλοὶ τὰ καλόν· διὸ καὶ τὴν καλλίω φιλίαν. ὥστε φανερὸν πῶσ διαιρετέον περὶ τούτων.

εἰ μὲν γὰρ ἠθικοὶ φίλοι, εἰσ τὴν προαίρεσιν βλεπτέον εἰ ἴση, καὶ οὐθὲν ἄλλο ἀξιωτέον θατέρῳ παρὰ θατέρου· εἰ δ’ ὡσ χρήσιμοι καὶ πολιτικοί, ὡσ ἂν ἐλυσιτέλει ὁμολογοῦσιν· ἂν δ’ ὃ μὲν φῇ ὧδε ὃ δὲ ἐκείνωσ, οὐ καλὸν μὲν ἀντιποιῆσαι, δέον τοὺσ καλοὺσ λέγειν λόγουσ, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐπὶ θατέρου, ἀλλ’ ἐπεὶ οὐ διείποντο ὡσ ἠθικῶσ, δεῖ κρίνειν τίνα, μηδ’ ὑποκρινόμενον μηδέτερον αὐτῶν ἐξαπατᾶν.

ὥστε δεῖ στέργειν αὐτὸν τὴν τύχην. ὅτι δ’ ἐστὶν ἡ ἠθικὴ κατὰ προαίρεσιν, δῆλον, ἐπεὶ κἂν εἰ μεγάλα παθὼν μὴ ἀποδῴη δι’ ἀδυναμίαν, ἀλλ’ ὡσ ἠδύνατο, καλῶσ· καὶ ὁ θεὸσ ἀνέχεται κατὰ δύναμιν λαμβάνων τὰσ θυσίασ.

ἀλλὰ τῷ πωλοῦντι οὐχ ἱκανῶσ ἕξει, ἂν μὴ φήσῃ δύνασθαι πλέον δοῦναι, οὐδὲ τῷ δανείσαντι. πολλὰ ἐγκλήματα γίνεται ἐν ταῖσ φιλίαισ τοῖσ μὴ κατ’ εὐθυωρίαν, καὶ τὸ δίκαιον ἰδεῖν οὐ ῥᾴδιον.

χαλεπὸν γὰρ μετρῆσαι ἑνὶ τῷδε τὸ μὴ κατ’ εὐθυωρίαν, οἱο͂ν συμβαίνει ἐπὶ τῶν ἐρωτικῶν. ὃ μὲν γὰρ διώκει ὡσ τὸν ἡδὺν ἐπὶ τὸ συζῆν, ὃ δ’ ἐκεῖνον ἐνίοτε ὡσ χρήσιμον· γινομένου ἄλλοσ γίνεται, καὶ τότε λογίζονται παντί τινοσ, καὶ ὡσ Πύθων καὶ Παμμένησ διεφέροντο καὶ ὡσ διδάσκαλοσ καὶ μαθητήσ ἐπιστήμη γὰρ καὶ χρήματα οὐχ ἑνὶ μετρεῖται, καὶ ὡσ Ἡρόδικοσ ὁ ἰατρὸσ πρὸσ τὸν ἀποδιδόντα μικρὸν τὸν μισθόν, καὶ ὡσ ὁ κιθαρῳδὸσ καὶ ὁ βασιλεύσ.

ὃ μὲν γὰρ ὡσ ἡδεῖ, ὃ δ’ ὡσ χρησίμῳ ὡμίλει· ὃ δ’ ἐπεὶ ἔδει ἀποδιδόναι, αὐτὸν αὑτὸν ὡσ ἡδὺν ἐποίησεν, καὶ ἔφη, ὥσπερ ἐκεῖνον ᾄσαντα εὐφρᾶναι, οὕτω καὶ αὐτὸσ ὑποσχόμενοσ ἐκείνῳ.

ὅμωσ δὲ φανερὸν καὶ ἐνταῦθα πῶσ γνωριστέον· ἑνὶ μὲν γὰρ μετρητέον καὶ ἐνταῦθ’, ἀλλ’ οὐχ ὁρ́ῳ, ἀλλὰ λόγῳ· τῷ ἀνάλογον γὰρ μετρητέον, ὥσπερ καὶ ἡ πολιτικὴ μετρεῖται κοινωνία. πῶσ γὰρ κοινωνήσει γεωργῷ σκυτοτόμοσ, εἰ μὴ τῷ ἀνάλογον ἰσασθήσεται τὰ ἔργα; τοῖσ δὲ μὴ κατ’ εὐθυωρίαν τὸ ἀνάλογον μέτρον, οἱο͂ν εἰ ὃ μὲν σοφίαν δοῦναι ἐγκαλεῖ, ὃ δ’ ἐκείνῳ ἀργύριον, τῇ σοφίᾳ πρὸσ τὸ πλούσιον, εἶτα τί δοθὲν πρὸσ ἑκάτερον.

εἰ γὰρ ὃ μὲν τοῦ ἐλάττονοσ ἥμισυ ἔδωκεν, ὃ δὲ τοῦ μείζονοσ μὴ πολλοστὸν μέροσ, δῆλον ὅτι οὗτοσ ἀδικεῖ.

ἔστι δὲ κἀνταῦθα ἐν ἀρχῇ ἀμφισβήτησισ, ἂν φῇ ὃ μὲν ὡσ χρησίμουσ συνελθεῖν αὐτούσ, ὃ δὲ μή, ἀλλ’ ὡσ κατ’ ἄλλην τινὰ φιλίαν. περὶ δὲ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ κατ’ ἀρετὴν φίλου, σκεπτέον πότερον δεῖ ἐκείνῳ τὰ χρήσιμα ὑπηρετεῖν καὶ βοηθεῖν ἢ τῷ ἀντιποιοῦντι καὶ δυναμένῳ.

τοῦτο δὲ τὸ αὐτὸ πρόβλημα ἐστί, πότερον τὸν φίλον ἢ τὸν σπουδαῖον εὖ ποιητέον μᾶλλον. ἂν μὲν γὰρ <ὁ> φίλοσ καὶ σπουδαῖοσ, ἴσωσ οὐ λίαν χαλεπόν, ἂν μή τισ τὸ μὲν αὐξήσῃ τὸ δὲ ταπεινώσῃ, φίλον μὲν σφόδρα ποιῶν, ἐπιεικῆ δὲ ἠρέμα· εἰ δὲ μή, πολλὰ προβλήματα γίνεται, οἱο͂ν εἰ ὃ μὲν ἦν, οὐκ ἔσται δέ, ὃ δὲ ἔσται, οὔπω δέ, ἢ ὃ μὲν ἐγένετο, ἔστι δ’ οὔ, ὃ δὲ ἔστιν, οὐκ ἦν δὲ οὐδὲ ἔσται, ἀλλ’ ἐκεῖνο ἐργωδέστερον.

μὴ γάρ τι λέγει Εὐριπίδησ, ποιήσασλόγων δίκαιον μισθὸν ἂν λόγουσ φέροισ,ἔργον δ’ ἐκεῖνοσ ἔργον <ὃσ> παρέσχετο.

καὶ οὐ πάντα δεῖ τῷ πατρί, ἀλλ’ ἔστιν ἄλλ’ ἃ δεῖ τῇ μητρί· καίτοι βελτίων ὁ πατήρ. οὐδὲ γὰρ τῷ Διὶ πάντα θύεται, οὐδ’ ἔχει πάσασ τὰσ τιμὰσ ἀλλὰ τινάσ· ἴσωσ οὖν ἔστιν ἃ δεῖ τῷ χρησίμῳ, ἄλλα δὲ τῷ ἀγαθῷ.

οἱο͂ν οὐχ εἰ σῖτον δίδωσι καὶ τὰ ἀναγκαῖα, καὶ συζῆν τούτῳ δεῖ· οὐδ’ ᾧ τοίνυν τὸ συζῆν, τούτῳ ἃ μὴ οὗτοσ δίδωσιν, ἀλλὰ χρήσιμοσ. ἀλλ’ οἳ τοῦτο ποιοῦντεσ τούτῳ πάντα τῷ ἐρωμένῳ διδόασιν οὐ δέον, οὐδενόσ εἰσιν ἄξιοι. καὶ οἱ ἐν τοῖσ λόγοισ ὁρ́οι τῆσ φιλίασ πάντεσ μέν πώσ εἰσι φιλίασ, ἀλλ’ οὐ τῆσ αὐτῆσ.

τῷ μὲν γὰρ χρησίμῳ τὸ βούλεσθαι τὰ κείνῳ ἀγαθὰ καὶ τῷ εὖ ποιήσαντι καὶ τῷ ὁποῖοσ δεῖ οὐ γὰρ ἐπισημαίνει οὗτοσ ὁ ὁρισμὸσ τῆσ φιλίασ, ἄλλῳ δὲ τὸ εἶναι καὶ ἄλλῳ τὸ συζῆν, τῷ δὲ καθ’ ἡδονὴν τὸ συναλγεῖν καὶ συγχαίρειν· πάντεσ δ’ οὗτοι οἱ ὁρ́οι κατὰ φιλίαν μὲν λέγονται τινά, οὐ πρὸσ μίαν δ’ οὐδείσ.

διὸ πολλοὶ εἰσί, καὶ ἕκαστοσ μιᾶσ εἶναι δοκεῖ φιλίασ, οὐκ ὤν, οἱο͂ν ἡ τοῦ εἶναι προαίρεσισ. καὶ ἀνταποδιδόναι, ἀλλὰ συζῆν οὐ τούτῳ, ἀλλὰ τῷ ἡδεῖ.

ἀδικοῦσιν οἱ φίλοι ἀλλήλουσ ἔνιοι·

τὰ γὰρ πράγματα μᾶλλον, ἀλλ’ οὐ φιλοῦσι τὸν ἔχοντα· διὸ φιλεῖ κἀκείνουσ οἱο͂ν διότι ἡδὺσ τὸν οἶνον εἵλετο, καὶ ὅτι χρήσιμοσ τὸν πλοῦτον εἵλετο· χρησιμώτεροσ γάρ. διὸ <οὐ> δεῖ ἀγανακτεῖν, ὥσπερ ἂν εἰ μᾶλλον εἵλετο ἀντὶ ἥττονοσ. οἳ δ’ ἐγκαλοῦσιν·

ἐκεῖνον γὰρ νῦν ζητοῦσι τὸν ἀγαθόν, πρότερον ζητήσαντεσ τὸν ἡδὺν ἢ τὸν χρήσιμον. σκεπτέον δὲ καὶ περὶ αὐταρκείασ καὶ φιλίασ, πῶσ ἔχουσι πρὸσ τὰσ ἀλλήλων δυνάμεισ.

ἀπορήσειε γὰρ ἄν τισ πότερον, εἴ τισ εἰή κατὰ πάντα αὐτάρκησ, ἔσται τούτῳ φίλοσ. εἰ κατ’ ἔνδειαν ζητεῖται φίλοσ καὶ ἔσται ἀγαθὸσ αὐταρκέστατοσ, εἰ ὁ μετ’ ἀρετῆσ εὐδαίμων, τί ἂν δέοι φίλου; οὔτε γὰρ τῶν χρησίμων δεῖσθαι αὐτάρκουσ οὔτε τῶν εὐφρανούντων οὔτε τοῦ συζῆν·

αὐτὸσ γὰρ αὑτῷ ἱκανὸσ συνεῖναι. μάλιστα δὲ τοῦτο φανερὸν ἐπὶ θεοῦ· δῆλον γὰρ ὡσ οὐδενὸσ προσδεόμενοσ οὐδὲ φίλου δεήσεται, οὐδ’ ἔσται αὐτῷ οὔτε μηθὲν δεσπότου. ὥστε καὶ ἄνθρωποσ ὁ εὐδαιμονέστατοσ ἥκιστα δεήσεται φίλου, ἀλλ’ ἢ καθ’ ὅσον ἀδύνατον εἶναι αὐτάρκη.

ἀνάγκη ἄρα ἐλαχίστουσ εἶναι φίλουσ τῷ ἄριστα ζῶντι, καὶ ἀεὶ ἐλάττουσ γίνεσθαι, καὶ μὴ σπουδάζειν ὅπωσ ὦσι φίλοι, ἀλλ’ ὀλιγωρεῖν μὴ μόνον τῶν χρησίμων, ἀλλὰ καὶ εἰσ τὸ συζῆν αἱρετῶν. ἀλλὰ μὴν καὶ τότε φανερὸν ἂν εἶναι δόξειεν ὡσ οὐ χρήσεωσ ἕνεκα ὁ φίλοσ οὐδ’ ὠφελείασ, ἀλλὰ δι’ ἀρετὴν φίλοσ μόνοσ. ὅταν γὰρ μηθενὸσ ἐνδεεῖσ ὦμεν, τότε τοὺσ συναπλαυσομένουσ ζητοῦσι πάντεσ, καὶ τοὺσ εὖ πεισομένουσ μᾶλλον ἢ τοὺσ ποιήσοντασ.

ἀμείνω δ’ ἔχομεν κρίσιν αὐτάρκεισ ὄντεσ ἢ μετ’ ἐνδείασ, ὅτε μάλιστα τῶν συζῆν ἀξίων δεόμεθα φίλων. περὶ δὲ τῆσ ἀπορίασ ταύτησ σκεπτέον, μή ποτε τὸ μέν τι λέγεται καλῶσ, τὸ δὲ λανθάνει διὰ τὴν παραβολήν.

δῆλον δὲ λαβοῦσι τί τὸ ζῆν τὸ κατ’ ἐνέργειαν, καὶ ὡσ τέλοσ. φανερὸν οὖν ὅτι τὸ αἰσθάνεσθαι καὶ τὸ γνωρίζειν, ὥστε καὶ τὸ συζῆν τὸ συναισθάνεσθαι καὶ τὸ συγγνωρίζειν ἐστίν. ἔστι δὲ τὸ αὑτοῦ αἰσθάνεσθαι καὶ τὸ αὑτὸν γνωρίζειν αἱρετώτατον ἑκάστῳ, καὶ διὰ τοῦτο τοῦ ζῆν πᾶσιν ἔμφυτοσ ἡ ὄρεξισ· τὸ γὰρ ζῆν δεῖ τιθέναι γνῶσιν τινά.

καθ’ αὑτὸ καὶ μὴ ἀλλὰ τοῦτο μὲν λανθάνει, ὥσπερ ἐν τῷ λόγῳ γέγραπται, τῷ μέντοι πράγματι ἔστι μὴ λανθάνειν, οὐθὲν ἂν διαφέροι ἢ τὸ γινώσκειν ἄλλον ἀνθ’ αὑτοῦ·

τὸ δ’ ὅμοιον τοῦ ζῆν ἀνθ’ αὑτοῦ ἄλλον.

εὐλόγωσ δὴ τὸ ἑαυτοῦ αἰσθάνεσθαι καὶ γνωρίζειν αἱρετώτερον. συνθεῖναι δύο ἐν τῷ λόγῳ, ὅτι τε τὸ ζῆν καὶ αἱρετόν, καὶ ὅτι τὸ ἀγαθόν, καὶ ἐκ τούτων ὅτι τὸ αὐτὸ τοῖσ ὑπάρχειν τὴν τοιαύτην φύσιν.

εἰ οὖν ἐστιν ἀεὶ τῆσ τοιαύτησ συστοιχίασ ἡ ἑτέρα ἐν τῇ τοῦ αἱρετοῦ τάξει, καὶ τὸ γνωστὸν καὶ τὸ αἰσθητόν ἐστιν ὡσ ὅλωσ εἰπεῖν τῷ κοινωνεῖν τῆσ ὡρισμένησ φύσεωσ·

ὥστε τὸ αὑτοῦ βούλεσθαι αἰσθάνεσθαι τὸ αὑτὸν εἶναι τοιονδὶ βούλεσθαι ἐστίν. ἐπεὶ οὖν οὐ κατ’ αὐτούσ ἐσμεν ἕκαστον τούτων, ἀλλὰ κατὰ μετάληψιν τῶν δυνάμεων ἐν τῷ αἰσθάνεσθαι ἢ γνωρίζειν αἰσθανόμενοσ μὲν γὰρ αἰσθητὸσ γίνεται ταύτῃ καὶ κατὰ τοῦτο, καθὰ πρότερον αἰσθάνεται, καὶ ᾗ καὶ οὗ, γνωστὸσ δὲ γινώσκων· ὥστε διὰ τοῦτο καὶ ζῆν ἀεὶ βούλεται, ὅτι βούλεται ἀεὶ γνωρίζειν, τοῦτο δὲ ὅτι αὐτὸσ εἶναι τὸ γνωστόν.

τὸ δὴ συζῆν αἱρεῖσθαι δόξειε μὲν ἂν εἶναι σκοπουμένοισ πωσ εὐήθεσ ἐπὶ τῶν κοινῶν πρῶτον καὶ τοῖσ ἄλλοισ ζῴοισ, οἱο͂ν τοῦ συνεσθίειν ἢ τοῦ συμπίνειν· τί γὰρ διαφέρει τὸ πλησίον οὖσι ταῦτα συμβαίνειν ἢ χωρίσ, ἂν ἀφέλῃσ τὸν λόγον;

ἀλλὰ μὴν καὶ τοῦ λόγου κοινωνεῖν τοῦ τυχόντοσ ἕτερον τοιοῦτον·

ἅμα τε οὔτε διδάσκειν οὔτε μανθάνειν τοῖσ αὐταρκέσι φίλοισ οἱο͂́ν τε· μανθάνων μὲν γὰρ αὐτὸσ οὐκ ἔχει ὡσ δεῖ, διδάσκοντοσ δ’ ὁ φίλοσ, ἡ δ’ ὁμοιότησ φιλία· ἀλλὰ μὴν φαίνεταί γε, καὶ πάντεσ ἥδιον τῶν ἀγαθῶν μετὰ τῶν φίλων κοινωνοῦμεν, καθ’ ὅσον ἐπιβάλλει ἕκαστον καὶ οὗ δύναται ἀρίστου, ἀλλὰ τούτων τῷ μὲν ἡδονῆσ σωματικῆσ, τῷ δὲ θεωρίασ μουσικῆσ, τῷ δὲ φιλοσοφίασ. καὶ τὸ ἅμα δεῖ εἶναι τῷ φίλῳ.

διό φησι "μόχθοσ οἱ τηλοῦ φίλοι", ὥστ’ οὐ δεῖ γενέσθαι ἀπ’ ἀλλήλων τούτου γινομένου. ὅθεν καὶ ὁ ἔρωσ δοκεῖ φιλίᾳ ὅμοιον εἶναι· τοῦ γὰρ συζῆν ὀρέγεται ὁ ἐρῶν, ἀλλ’ οὐχ ᾗ μάλιστα δεῖ, ἀλλὰ κατ’ αἴσθησιν.

ὁ μὲν τοίνυν λόγοσ ἐκεῖνά φησι διαπορῶν, τὸ δ’ ἔργον οὕτω φαίνεται γινόμενον, ὥστε δῆλον ὅτι παρακρούεταί πωσ ἡμᾶσ ὁ διαπορῶν.

σκεπτέον ἔνθεν τἀληθέσ. ὁ γὰρ φίλοσ βούλεται εἶναι, ὥσπερ ἡ παροιμία φησίν, ἄλλοσ Ἡρακλῆσ, ἄλλοσ αὐτόσ. διέσπασται δὲ καὶ χαλεπὸν τὰ ἐφ’ ἑνὸσ γενέσθαι· ἀλλὰ κατὰ μὲν τὴν φύσιν τὸ συγγενέστατον, κατὰ δὲ τὸ σῶμα ὅμοιοσ ἕτεροσ, ἄλλοσ δὲ κατὰ τὴν ψυχήν, καὶ τούτων κατὰ μόριον ἕτεροσ ἕτερον.

ἀλλ’ οὐθέν τε ἧττον βούλεται ὥσπερ αὐτὸσ διαιρετὸσ εἶναι ὁ φίλοσ. τὸ οὖν τοῦ φίλου αἰσθάνεσθαι τὸ αὑτοῦ πωσ ἀνάγκη αἰσθάνεσθαι εἶναι, καὶ τὸ <τὸν φίλον γνωρίζειν τὸ> αὑτόν πωσ γνωρίζειν.

ὥστε καὶ τὰ φορτικὰ μὲν συνήδεσθαι καὶ συζῆν τῷ φίλῳ ἡδὺ εὐλόγωσ συμβαίνει γὰρ ἐκείνου ἅμα αἴσθησισ ἀεί, μᾶλλον δὲ τὰσ θειοτέρασ ἡδονάσ. αἴτιον δ’ ὅτι ἀεὶ ἥδιον ἑαυτὸν θεωρεῖν ἐν τῷ βελτίονι ἀγαθῷ. τοῦτο δ’ ἐστὶν ὁτὲ μὲν πάθοσ, ὁτὲ δὲ πρᾶξισ, ὁτὲ δὲ ἕτερόν τι.

εἰ δ’ αὐτὸν εὖ ζῆν, καὶ οὕτω καὶ τὸν φίλον, ἐν δὲ τῷ συζῆν συνεργεῖν, ἡ κοινωνία τῶν ἐν τέλει μάλιστά γε. διὸ <δεῖ> συνθεωρεῖν καὶ συνευωχεῖσθαι, οὐ τὰ διὰ τροφὴν καὶ τὰ ἀναγκαῖα· αἱ τοιαῦται ὁμιλίαι δοκοῦσιν εἶναι, ἀλλὰ ἀπολαύσεισ.

ἀλλ’ ἕκαστοσ οὗ δύναται τυγχάνειν τέλουσ, ἐν τούτῳ βούλεται συζῆν· εἰ δὲ μή, καὶ ποιεῖν εὖ καὶ πάσχειν ὑπὸ τῶν φίλων αἱροῦνται μάλιστα. ὅτι μὲν τοίνυν καὶ δεῖ συζῆν, καὶ ὅτι μάλιστα βούλονται πάντεσ, καὶ ὅτι ὁ εὐδαιμονέστατοσ καὶ ἄριστοσ μάλιστα τοιοῦτοσ, φανερόν· ὅτι δὲ κατὰ τὸν λόγον οὐκ ἐφαίνετο, καὶ τοῦτ’ εὐλόγωσ συνέβαινε λέγοντοσ ἀληθῆ.

κατὰ τὴν σύνθεσιν γὰρ τῆσ παραβολῆσ ἀληθοῦσ οὔσησ ἡ λύσισ <οὐκ> ἔστιν. ὅτι γὰρ ὁ θεὸσ οὐ τοιοῦτοσ οἱο͂σ δεῖσθαι φίλου, καὶ τὸν ὅμοιον ἀξιοῦμεν. καίτοι κατὰ τοῦτον τὸν λόγον οὐδὲ νοήσει ὁ σπουδαῖοσ·

οὐ γὰρ οὕτωσ ὁ θεὸσ εὖ ἔχει, ἀλλὰ βέλτιον ἢ ὥστε ἄλλο τι νοεῖν παρ’ αὐτὸσ αὑτόν. αἴτιον δ’ ὅτι ἡμῖν μὲν τὸ εὖ καθ’ ἕτερον, ἐκείνῳ δὲ αὐτὸσ αὑτοῦ τὸ εὖ ἐστίν. καὶ τὸ ζητεῖν ἡμῖν καὶ εὔχεσθαι πολλοὺσ φίλουσ, ἅμα δὲ λέγειν ὡσ οὐθεὶσ φίλοσ ᾧ πολλοὶ φίλοι, ἄμφω λέγεται ὀρθῶσ.

ἐνδεχομένου γὰρ πολλοῖσ συζῆν ἅμα καὶ συναισθάνεσθαι ὡσ πλείστοισ αἱρετώτατον· πολλοὺσ κτήσασθαι πείρασ γὰρ δεῖ, ἀλλὰ καὶ οὖσι χρήσασθαι.

καὶ ὁτὲ μὲν ἀπεῖναι εὖ πράττοντα τὸν φιλούμενον βουλόμεθα, ὁτὲ δὲ μετέχειν τῶν αὐτῶν, καὶ τὸ ἅμα βούλεσθαι εἶναι φιλικόν.

ἐνδεχομένου μὲν γὰρ ἅμα καὶ εὖ, τοῦτο πάντεσ αἱροῦνται· μὴ ἐνδεχομένου δέ, ἀλλ’ ὥσπερ τὸν Ἡρακλῆ ἴσωσ ἂν ἡ μήτηρ εἵλετο θεὸν εἶναι μᾶλλον ἢ μετ’ αὐτῆσ ὄντα τῷ Εὐρυσθεῖ θητεύειν. ὁμοίωσ γὰρ ἂν εἴπειεν καὶ ὃν ὁ Λάκων ἔσκωψεν, ἐπεί τισ ἐκέλευσεν αὐτὸν χειμαζόμενον ἐπικαλέσασθαι τοὺσ Διοσκόρουσ.

δοκεῖ δὲ τοῦ μὲν φιλοῦντοσ τὸ ἀπείργειν εἶναι τῆσ συμμεθέξεωσ τῶν χαλεπῶν, τοῦ δὲ φιλουμένου τὸ βούλεσθαι συμμετέχειν, καὶ ταῦτα ἀμφότερα συμβαίνει εὐλόγωσ. δεῖ γὰρ τῷ φίλῳ μηθὲν εἶναι οὕτω λυπηρὸν ὡσ <μὴ> ἰδεῖν τὸν φίλον·

δοκεῖ δὲ δεῖν αἱρεῖσθαι μὴ τὸ αὑτοῦ. διὸ κωλύουσι συμμετέχειν· ἱκανοὶ γὰρ αὐτοὶ κακοπαθοῦντεσ, ἵνα μὴ φαίνωνται τὰ αὑτῶν σκοποῦντεσ καὶ αἱρεῖσθαι τὸ χαίρειν λυπουμένου τοῦ φίλου. ἔτι δὲ τὸ κουφότεροι εἶναι μὴ μόνοι φέροντεσ τὰ κακά.

ἐπεὶ δ’ αἱρετὸν τό τ’ εὖ καὶ τὸ ἅμα, δῆλον ὅτι τὸ ἅμα εἶναι μετ’ ἐλάττονοσ ἀγαθοῦ αἱρετώτερόν πωσ ἢ χωρὶσ μετὰ μείζονοσ. ἐπεὶ δὲ ἄδηλον τὸ πόσον δύναται τὸ ἅμα, ἤδη διαφέρονται καὶ οἰόνται τὸ μετέχειν ἅμα πάντων φιλικόν, καὶ ὥσπερ συνδειπνεῖν ἅμα φασὶν ἥδιον ταὐτὰ ἔχοντασ·

οἳ δ’ ἂν μέντοι οὐ βούλονται. ἐπεὶ δ’ εἴ γέ τισ ὑπερβολὰσ ποιήσει, ὁμολογῶσιν ἅμα κακῶσ πράττοντασ σφόδρα ἢ εὖ σφόδρα χωρίσ. παραπλήσιον δὲ τούτῳ καὶ περὶ τὰσ ἀτυχίασ. ὁτὲ μὲν γὰρ βουλόμεθα τοὺσ φίλουσ ἀπεῖναι οὐδὲ λυπεῖν, ὅταν μηθὲν μέλλωσι ποιήσειν πλέον·

ὁτὲ δὲ αὐτοὺσ ἥδιστον παρεῖναι. τὸ δὲ τῆσ ὑπεναντιώσεωσ ταύτησ καὶ μάλ’ εὔλογον. διὰ γὰρ τὰ προειρημένα τοῦτο συμβαίνει, καὶ ὅτι μὲν τὸ λυπούμενον ἢ ἐν φαύλῃ ὄντα ἕξει τὸν φίλον θεωρεῖν φεύγομεν ἁπλῶσ, ὥσπερ καὶ ἡμᾶσ αὐτούσ, τὸ δ’ ὁρᾶν τὸν φίλον ἡδύ, ὥσπερ ἄλλο τι τῶν ἡδίστων, διὰ τὴν εἰρημένην αἰτίαν, καὶ μὴ κάμνοντα, εἰ αὐτόσ· ὥστε ὁπότερον ἂν τούτων ᾖ μᾶλλον ἡδύ, ποιεῖ τὴν ῥοπὴν τοῦ βούλεσθαι παρεῖναι ἢ μή.

καὶ τοῦτο ἐπὶ τῶν χειρόνων συμβαίνει καὶ διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν γίνεσθαι·

μάλιστα γὰρ φιλοτιμοῦνται τοὺσ φίλουσ μὴ πράττειν εὖ μηδ’ εἶναι ἀνάγκαι αὐτοῖσ κακῶσ. διὸ ἐνίοτε τοὺσ ἐρωμένουσ συναποτιννύασι. εὖ ἔπραττε μᾶλλον, ἢ εἰ ᾤετο ἀεὶ κακῶσ πράττειν.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Aristotle, Eudemian Ethics, Book 7

(아리스토텔레스, 에우데모스 윤리학, Book 7)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION