헬라어 문장 검색 - ΠλατόΛαωσΓρέ10́

(플라톤, Laws, book 10)

μετὰ δὲ τὰσ αἰκίασ περὶ παντὸσ ἓν εἰρήσθω τοιόνδε τι νόμιμον βιαίων πέρι· τῶν ἀλλοτρίων μηδένα μηδὲν φέρειν μηδὲ ἄγειν, μηδ’ αὖ χρῆσθαι μηδενὶ τῶν τοῦ πέλασ, ἐὰν μὴ πείσῃ τὸν κεκτημένον· ἐκ γὰρ δὴ τοῦ τοιούτου πάντα ἠρτημένα τά τε εἰρημένα κακὰ γέγονε καὶ ἔστι καὶ ἔσται. μέγιστα δὲ δὴ τῶν λοιπῶν αἱ τῶν νέων ἀκολασίαι τε καὶ ὕβρεισ, εἰσ μέγιστα δέ, ὅταν εἰσ ἱερὰ γίγνωνται, καὶ διαφερόντωσ αὖ μεγάλα, ὅταν εἰσ δημόσια καὶ ἅγια ἢ κατὰ μέρη κοινὰ φυλετῶν ἤ τινων ἄλλων τοιούτων κεκοινωνηκότων· εἰσ ἱερὰ δὲ ἴδια καὶ τάφουσ δεύτερα καὶ δευτέρωσ, εἰσ δὲ γονέασ τρίτα, χωρὶσ τῶν ἔμπροσθεν εἰρημένων, ὅταν ὑβρίζῃ τισ.

τέταρτον δὲ γένοσ ὕβρεωσ, ὅταν ἀφροντιστῶν τισ ἀρχόντων ἄγῃ ἢ φέρῃ ἢ χρῆταί τινι τῶν ἐκείνων μὴ πείσασ αὐτούσ, πέμπτον δὲ τὸ πολιτικὸν ἂν εἰή ἑκάστου τῶν πολιτῶν ὑβρισθὲν δίκην ἐπικαλούμενον. οἷσ δὴ δοτέον εἰσ κοινὸν νόμον ἑκάστοισ. ἱεροσυλία μὲν γὰρ εἴρηται συλλήβδην, βίαιόσ τε καὶ λάθρᾳ ἐὰν γίγνηται, τί χρὴ πάσχειν· ὅσα δὲ λόγῳ καὶ ὅσα ἔργῳ περὶ θεοὺσ ὑβρίζει τισ λέγων ἢ πράττων, τὸ παραμύθιον ὑποθεμένῳ ῥητέον ἃ δεῖ πάσχειν.

ἔστω δὴ τόδε. θεοὺσ ἡγούμενοσ εἶναι κατὰ νόμουσ οὐδεὶσ πώποτε οὔτε ἔργον ἀσεβὲσ ἠργάσατο ἑκὼν οὔτε λόγον ἀφῆκεν ἄνομον, ἀλλὰ ἓν δή τι τῶν τριῶν πάσχων, ἢ τοῦτο, ὅπερ εἶπον, οὐχ ἡγούμενοσ, ἢ τὸ δεύτερον ὄντασ οὐ φροντίζειν ἀνθρώπων, ἢ τρίτον εὐπαραμυθήτουσ εἶναι θυσίαισ τε καὶ εὐχαῖσ παραγομένουσ. τί οὖν δὴ δρῷμεν ἂν ἢ καὶ λέγοιμεν πρὸσ αὐτούσ;

ὠγαθέ, ἐπακούσωμεν αὐτῶν πρῶτον ἃ τῷ καταφρονεῖν ἡμῶν προσπαίζοντασ αὐτοὺσ λέγειν μαντεύομαι. ποῖα δή; ταῦτα τάχ’ ἂν ἐρεσχηλοῦντεσ εἴποιεν· ὦ ξένε Ἀθηναῖε καὶ Λακεδαιμόνιε καὶ Κνώσιε, ἀληθῆ λέγετε. ἡμῶν γὰρ οἱ μὲν τὸ παράπαν θεοὺσ οὐδαμῶσ νομίζομεν, οἱ δὲ οἱούσ ὑμεῖσ λέγετε. ἀξιοῦμεν δή, καθάπερ ὑμεῖσ ἠξιώκατε περὶ νόμων, πρὶν ἀπειλεῖν ἡμῖν σκληρῶσ, ὑμᾶσ πρότερον ἐπιχειρεῖν πείθειν καὶ διδάσκειν ὡσ εἰσὶ θεοί, τεκμήρια λέγοντεσ ἱκανά, καὶ ὅτι βελτίουσ ἢ παρὰ τὸ δίκαιον ὑπό τινων δώρων παρατρέπεσθαι κηλούμενοι. νῦν μὲν γὰρ ταῦτα ἀκούοντέσ τε καὶ τοιαῦθ’ ἕτερα τῶν λεγομένων ἀρίστων εἶναι ποιητῶν τε καὶ ῥητόρων καὶ μάντεων καὶ ἱερέων καὶ ἄλλων μυριάκισ μυρίων, οὐκ ἐπὶ τὸ μὴ δρᾶν τὰ ἄδικα τρεπόμεθα οἱ πλεῖστοι, δράσαντεσ δ’ ἐξακεῖσθαι πειρώμεθα.

παρὰ δὲ δὴ νομοθετῶν, φασκόντων εἶναι μὴ ἀγρίων ἀλλὰ ἡμέρων, ἀξιοῦμεν πειθοῖ πρῶτον χρῆσθαι πρὸσ ἡμᾶσ, εἰ μὴ πολλῷ βελτίω τῶν ἄλλων λέγοντασ περὶ θεῶν ὡσ εἰσίν, ἀλλ’ οὖν βελτίω γε πρὸσ ἀλήθειαν, καὶ τάχα πειθοίμεθ’ ἂν ἴσωσ ὑμῖν.

ἀλλ’ ἐπιχειρεῖτε, εἴ τι μέτριον λέγομεν, εἰπεῖν ἃ προκαλούμεθα. οὐκοῦν, ὦ ξένε, δοκεῖ ῥᾴδιον εἶναι ἀληθεύοντασ λέγειν ὡσ εἰσὶν θεοί; πῶσ;

πρῶτον μὲν γῆ καὶ ἥλιοσ ἄστρα τε καὶ τὰ σύμπαντα, καὶ τὰ τῶν ὡρῶν διακεκοσμημένα καλῶσ οὕτωσ, ἐνιαυτοῖσ τε καὶ μησὶν διειλημμένα· καὶ ὅτι πάντεσ Ἕλληνέσ τε καὶ βάρβαροι νομίζουσιν εἶναι θεούσ. φοβοῦμαί γε, ὦ μακάριε, τοὺσ μοχθηρούσ ‐ οὐ γὰρ δή ποτε εἴποιμ’ ἂν ὥσ γε αἰδοῦμαι ‐ μή πωσ ἡμῶν καταφρονήσωσιν. ὑμεῖσ μὲν γὰρ οὐκ ἴστε αὐτῶν πέρι τὴν τῆσ διαφορᾶσ αἰτίαν, ἀλλ’ ἡγεῖσθε ἀκρατείᾳ μόνον ἡδονῶν τε καὶ ἐπιθυμιῶν ἐπὶ τὸν ἀσεβῆ βίον ὁρμᾶσθαι τὰσ ψυχὰσ αὐτῶν. τὸ δὲ τί πρὸσ τούτοισ αἴτιον ἄν, ὦ ξένε, εἰή; σχεδὸν ὃ παντάπασιν ὑμεῖσ ἔξω ζῶντεσ οὐκ ἂν εἰδείητε, ἀλλὰ ὑμᾶσ ἂν λανθάνοι.

τί δὴ τοῦτο φράζεισ τὰ νῦν; ἀμαθία τισ μάλα χαλεπή, δοκοῦσα εἶναι μεγίστη φρόνησισ. πῶσ λέγεισ; εἰσὶν ἡμῖν ἐν γράμμασιν λόγοι κείμενοι, οἳ παρ’ ὑμῖν οὐκ εἰσὶν δι’ ἀρετὴν πολιτείασ, ὡσ ἐγὼ μανθάνω, οἱ μὲν ἔν τισι μέτροισ, οἱ δὲ καὶ ἄνευ μέτρων λέγοντεσ περὶ θεῶν, οἱ μὲν παλαιότατοι ὡσ γέγονεν ἡ πρώτη φύσισ οὐρανοῦ τῶν τε ἄλλων, προϊόντεσ δὲ τῆσ ἀρχῆσ οὐ πολὺ θεογονίαν διεξέρχονται, γενόμενοί τε ὡσ πρὸσ ἀλλήλουσ ὡμίλησαν· ἃ τοῖσ ἀκούουσιν εἰ μὲν εἰσ ἄλλο τι καλῶσ ἢ μὴ καλῶσ ἔχει, οὐ ῥᾴδιον ἐπιτιμᾶν παλαιοῖσ οὖσιν, εἰσ μέντοι γονέων τε θεραπείασ καὶ τιμὰσ οὐκ ἂν ἔγωγέ ποτε ἐπαινῶν εἴποιμι οὔτε ὡσ ὠφέλιμα οὔτε ὡσ τὸ παράπαν ὄντωσ εἴρηται.

τὰ μὲν οὖν δὴ τῶν ἀρχαίων πέρι μεθείσθω καὶ χαιρέτω, καὶ ὅπῃ θεοῖσιν φίλον, λεγέσθω ταύτῃ· τὰ δὲ τῶν νέων ἡμῖν καὶ σοφῶν αἰτιαθήτω ὅπῃ κακῶν αἴτια.

τόδε οὖν οἱ τῶν τοιούτων ἐξεργάζονται λόγοι· ἐμοῦ γὰρ καὶ σοῦ, ὅταν τεκμήρια λέγωμεν ὡσ εἰσὶν θεοί, ταῦτα αὐτὰ προφέροντεσ, ἥλιόν τε καὶ σελήνην καὶ ἄστρα καὶ γῆν ὡσ θεοὺσ καὶ θεῖα ὄντα, ὑπὸ τῶν σοφῶν τούτων ἀναπεπεισμένοι ἂν λέγοιεν ὡσ γῆν τε καὶ λίθουσ ὄντα αὐτὰ καὶ οὐδὲν τῶν ἀνθρωπείων πραγμάτων φροντίζειν δυνάμενα, λόγοισι δὲ ταῦτα εὖ πωσ εἰσ τὸ πιθανὸν περιπεπεμμένα. χαλεπόν γε λόγον, ὦ ξένε, εἰρηκὼσ τυγχάνεισ, εἴ γε εἷσ ἦν μόνον·

νῦν δὲ ὅτε πάμπολλοι τυγχάνουσιν, ἔτι χαλεπώτερον ἂν εἰή. τί οὖν δή; τί λέγομεν; τί χρὴ δρᾶν ἡμᾶσ; πότερον ἀπολογησώμεθα οἱο͂ν κατηγορήσαντόσ τινοσ ἐν ἀσεβέσιν ἀνθρώποισ ἡμῶν, φεύγουσι περὶ τῆσ νομοθεσίασ λέγουσιν ὡσ δεινὰ ἐργαζόμεθα νομοθετοῦντεσ ὡσ ὄντων θεῶν; ἢ χαίρειν ἐάσαντεσ ἐπὶ τοὺσ νόμουσ τρεπώμεθα πάλιν, μὴ καὶ τὸ προοίμιον ἡμῖν μακρότερον γίγνηται τῶν νόμων;

οὐ γάρ τι βραχὺσ ὁ λόγοσ ἐκταθεὶσ ἂν γίγνοιτο, εἰ τοῖσιν ἐπιθυμοῦσιν ἀσεβεῖν τὰ μὲν ἀποδείξαιμεν μετρίωσ τοῖσ λόγοισ ὧν ἔφραζον δεῖν πέρι λέγειν, τὸν δὲ εἰσ φόβον τρέψαιμεν, τὰ δὲ δυσχεραίνειν ποιήσαντεσ, ὅσα πρέπει μετὰ ταῦτα ἤδη νομοθετοῖμεν. ἀλλ’, ὦ ξένε, πολλάκισ μὲν ὥσ γε ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ τοῦτ’ αὐτὸ εἰρήκαμεν, ὡσ οὐδὲν ἐν τῷ παρόντι δεῖ προτιμᾶν βραχυλογίαν μᾶλλον ἢ μῆκοσ ‐ οὐδεὶσ γὰρ ἡμᾶσ, τὸ λεγόμενον, ἐπείγων διώκει ‐ γελοῖον δὴ καὶ φαῦλον τὸ πρὸ τῶν βελτίστων τὰ βραχύτερα αἱρουμένουσ φαίνεσθαι.

διαφέρει δ’ οὐ σμικρὸν ἁμῶσ γέ πωσ πιθανότητά τινα τοὺσ λόγουσ ἡμῶν ἔχειν, ὡσ θεοί τ’ εἰσὶν καὶ ἀγαθοί, δίκην τιμῶντεσ διαφερόντωσ ἀνθρώπων· σχεδὸν γὰρ τοῦτο ἡμῖν ὑπὲρ ἁπάντων τῶν νόμων κάλλιστόν τε καὶ ἄριστον προοίμιον ἂν εἰή. μηδὲν οὖν δυσχεράναντεσ μηδὲ ἐπειχθέντεσ, ἥντινά ποτε ἔχομεν δύναμιν εἰσ πειθὼ τῶν τοιούτων λόγων, μηδὲν ἀποθέμενοι διεξέλθωμεν εἰσ τὸ δυνατὸν ἱκανῶσ. εὐχήν μοι δοκεῖ παρακαλεῖν ὁ λεγόμενοσ ὑπὸ σοῦ νῦν λόγοσ, ἐπειδὴ προθύμωσ συντείνεισ· μέλλειν δὲ οὐκέτι ἐγχωρεῖ λέγειν.

φέρε δή, πῶσ ἄν τισ μὴ θυμῷ λέγοι περὶ θεῶν ὡσ εἰσίν; ὅτι μάλιστα οὖσιν θεοῖσ εὐχαῖσ προσδιαλεγομένουσ καὶ ἱκετείαισ, ἀνατέλλοντόσ τε ἡλίου καὶ σελήνησ καὶ πρὸσ δυσμὰσ ἰόντων προκυλίσεισ ἅμα καὶ προσκυνήσεισ ἀκούοντέσ τε καὶ ὁρῶντεσ Ἑλλήνων τε καὶ βαρβάρων πάντων ἐν συμφοραῖσ παντοίαισ ἐχομένων καὶ ἐν εὐπραγίαισ, οὐχ ὡσ οὐκ ὄντων ἀλλ’ ὡσ ὅτι μάλιστα ὄντων καὶ οὐδαμῇ ὑποψίαν ἐνδιδόντων ὡσ οὐκ εἰσὶν θεοί ‐ τούτων δὴ πάντων ὅσοι καταφρονήσαντεσ οὐδὲ ἐξ ἑνὸσ ἱκανοῦ λόγου, ὡσ φαῖεν ἂν ὅσοι καὶ σμικρὸν νοῦ κέκτηνται, νῦν ἀναγκάζουσιν ἡμᾶσ λέγειν ἃ λέγομεν, πῶσ τούτουσ ἄν τισ ἐν πρᾳέσι λόγοισ δύναιτο νουθετῶν ἅμα διδάσκειν περὶ θεῶν πρῶτον ὡσ εἰσίν;

τολμητέον δέ·

οὐ γὰρ ἅμα γε δεῖ μανῆναι τοὺσ μὲν ὑπὸ λαιμαργίασ ἡδονῆσ ἡμῶν, τοὺσ δ’ ὑπὸ τοῦ θυμοῦσθαι τοῖσ τοιούτοισ. ἴτω δὴ πρόρρησισ τοιάδε τισ ἄθυμοσ τοῖσ οὕτω τὴν διάνοιαν διεφθαρμένοισ, καὶ λέγωμεν πρᾴωσ, σβέσαντεσ τὸν θυμόν, ὡσ ἑνὶ διαλεγόμενοι τῶν τοιούτων· ὦ παῖ, νέοσ εἶ, προϊὼν δέ σε ὁ χρόνοσ ποιήσει πολλὰ ὧν νῦν δοξάζεισ μεταβαλόντα ἐπὶ τἀναντία τίθεσθαι· περίμεινον οὖν εἰσ τότε κριτὴσ περὶ τῶν μεγίστων γίγνεσθαι, μέγιστον δέ, ὃ νῦν οὐδὲν ἡγῇ σύ, τὸ περὶ τοὺσ θεοὺσ ὀρθῶσ διανοηθέντα ζῆν καλῶσ ἢ μή.

πρῶτον δὲ περὶ αὐτῶν ἕν τι μέγα σοι μηνύων οὐκ ἄν ποτε φανείην ψευδήσ, τὸ τοιόνδε. οὐ σὺ μόνοσ οὐδὲ οἱ σοὶ φίλοι πρῶτοι καὶ πρῶτον ταύτην δόξαν περὶ θεῶν ἔσχετε, γίγνονται δὲ ἀεὶ πλείουσ ἢ ἐλάττουσ ταύτην τὴν νόσον ἔχοντεσ· αὐτῶν πολλοῖσι, φράζοιμ’ ἄν, τὸ μηδένα πώποτε λαβόντα ἐκ νέου ταύτην τὴν δόξαν περὶ θεῶν, ὡσ οὐκ εἰσίν, διατελέσαι πρὸσ γῆρασ μείναντα ἐν ταύτῃ τῇ διανοήσει, τὰ δύο μέντοι πάθη περὶ θεοὺσ μεῖναι, πολλοῖσι μὲν οὔ, μεῖναι δὲ οὖν τισιν, τὸ τοὺσ θεοὺσ εἶναι μέν, φροντίζειν δὲ οὐδὲν τῶν ἀνθρωπίνων, καὶ τὸ μετὰ τοῦτο, ὡσ φροντίζουσι μέν, εὐπαραμύθητοι δ’ εἰσὶν θύμασιν καὶ εὐχαῖσ.

τὸ δὴ σαφὲσ ἂν γενόμενόν σοι περὶ αὐτῶν κατὰ δύναμιν δόγμα, ἂν ἐμοὶ πείθῃ, περιμενεῖσ, ἀνασκοπῶν εἴτε οὕτωσ εἴτε ἄλλωσ ἔχει, πυνθανόμενοσ παρά τε τῶν ἄλλων καὶ δὴ καὶ μάλιστα καὶ παρὰ τοῦ νομοθέτου· ἐν δὲ δὴ τούτῳ τῷ χρόνῳ μὴ τολμήσῃσ περὶ θεοὺσ μηδὲν ἀσεβῆσαι.

πειρατέον γὰρ τῷ τοὺσ νόμουσ σοι τιθέντι νῦν καὶ εἰσ αὖθισ διδάσκειν περὶ αὐτῶν τούτων ὡσ ἔχει. κάλλισθ’ ἡμῖν, ὦ ξένε, μέχρι γε τοῦ νῦν εἴρηται. παντάπασι μὲν οὖν, ὦ Μέγιλλέ τε καὶ Κλεινία· λελήθαμεν δ’ ἡμᾶσ αὐτοὺσ εἰσ θαυμαστὸν λόγον ἐμπεπτωκότεσ. τὸν ποῖον δὴ λέγεισ; τὸν παρὰ πολλοῖσ δοξαζόμενον εἶναι σοφώτατον ἁπάντων λόγων.

φράζ’ ἔτι σαφέστερον. λέγουσί πού τινεσ ὡσ πάντα ἐστὶ τὰ πράγματα γιγνόμενα καὶ γενόμενα καὶ γενησόμενα τὰ μὲν φύσει, τὰ δὲ τέχνῃ, τὰ δὲ διὰ τύχην. οὐκοῦν καλῶσ; εἰκόσ γέ τοί που σοφοὺσ ἄνδρασ ὀρθῶσ λέγειν· ἑπόμενοί γε μὴν αὐτοῖσ σκεψώμεθα τοὺσ ἐκεῖθεν τί ποτε καὶ τυγχάνουσι διανοούμενοι.

πάντωσ. ἐοίκε, φασίν, τὰ μὲν μέγιστα αὐτῶν καὶ κάλλιστα ἀπεργάζεσθαι φύσιν καὶ τύχην, τὰ δὲ σμικρότερα τέχνην, ἣν δὴ παρὰ φύσεωσ λαμβάνουσαν τὴν τῶν μεγάλων καὶ πρώτων γένεσιν ἔργων, πλάττειν καὶ τεκταίνεσθαι πάντα τὰ σμικρότερα, ἃ δὴ τεχνικὰ πάντεσ προσαγορεύομεν. πῶσ λέγεισ; ὧδ’ ἔτι σαφέστερον ἐρῶ.

πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γῆν καὶ ἀέρα φύσει πάντα εἶναι καὶ τύχῃ φασίν, τέχνῃ δὲ οὐδὲν τούτων, καὶ τὰ μετὰ ταῦτα αὖ σώματα, γῆσ τε καὶ ἡλίου καὶ σελήνησ ἄστρων τε πέρι, διὰ τούτων γεγονέναι παντελῶσ ὄντων ἀψύχων· πάντα ὁπόσα τῇ τῶν ἐναντίων κράσει κατὰ τύχην ἐξ ἀνάγκησ συνεκεράσθη, ταύτῃ καὶ κατὰ ταῦτα οὕτωσ γεγεννηκέναι τόν τε οὐρανὸν ὅλον καὶ πάντα ὁπόσα κατ’ οὐρανόν, καὶ ζῷα αὖ καὶ φυτὰ σύμπαντα, ὡρῶν πασῶν ἐκ τούτων γενομένων, οὐ δὲ διὰ νοῦν, φασίν, οὐδὲ διά τινα θεὸν οὐδὲ διὰ τέχνην ἀλλά, ὃ λέγομεν, φύσει καὶ τύχῃ.

τέχνην δὲ ὕστερον ἐκ τούτων ὑστέραν γενομένην, αὐτὴν θνητὴν ἐκ θνητῶν ὕστερα γεγεννηκέναι παιδιάσ τινασ, ἀληθείασ οὐ σφόδρα μετεχούσασ, ἀλλὰ εἴδωλ’ ἄττα συγγενῆ ἑαυτῶν, οἷ’ ἡ γραφικὴ γεννᾷ καὶ μουσικὴ καὶ ὅσαι ταύταισ εἰσὶν συνέριθοι τέχναι· αἳ δέ τι καὶ σπουδαῖον ἄρα γεννῶσι τῶν τεχνῶν, εἶναι ταύτασ ὁπόσαι τῇ φύσει ἐκοίνωσαν τὴν αὑτῶν δύναμιν, οἱο͂ν αὖ ἰατρικὴ καὶ γεωργικὴ καὶ γυμναστική.

καὶ δὴ καὶ τὴν πολιτικὴν σμικρόν τι μέροσ εἶναί φασιν κοινωνοῦν φύσει, τέχνῃ δὲ τὸ πολύ, οὕτω δὲ καὶ τὴν νομοθεσίαν πᾶσαν οὐ φύσει, τέχνῃ δέ, ἧσ οὐκ ἀληθεῖσ εἶναι τὰσ θέσεισ. πῶσ λέγεισ;

θεούσ, ὦ μακάριε, εἶναι πρῶτόν φασιν οὗτοι τέχνῃ, οὐ φύσει ἀλλά τισιν νόμοισ, καὶ τούτουσ ἄλλουσ ἄλλῃ, ὅπῃ ἕκαστοι ἑαυτοῖσι συνωμολόγησαν νομοθετούμενοι· καὶ δὴ καὶ τὰ καλὰ φύσει μὲν ἄλλα εἶναι, νόμῳ δὲ ἕτερα, τὰ δὲ δὴ δίκαια οὐδ’ εἶναι τὸ παράπαν φύσει, ἀλλ’ ἀμφισβητοῦντασ διατελεῖν ἀλλήλοισ καὶ μετατιθεμένουσ ἀεὶ ταῦτα, ἃ δ’ ἂν μετάθωνται καὶ ὅταν, τότε κύρια ἕκαστα εἶναι, γιγνόμενα τέχνῃ καὶ τοῖσ νόμοισ ἀλλ’ οὐ δή τινι φύσει. ταῦτ’ ἐστίν, ὦ φίλοι, ἅπαντα ἀνδρῶν σοφῶν παρὰ νέοισ ἀνθρώποισ, ἰδιωτῶν τε καὶ ποιητῶν, φασκόντων εἶναι τὸ δικαιότατον ὅτι τισ ἂν νικᾷ βιαζόμενοσ·

ὅθεν ἀσέβειαί τε ἀνθρώποισ ἐμπίπτουσιν νέοισ, ὡσ οὐκ ὄντων θεῶν οἱούσ ὁ νόμοσ προστάττει διανοεῖσθαι δεῖν, στάσεισ τε διὰ ταῦτα ἑλκόντων πρὸσ τὸν κατὰ φύσιν ὀρθὸν βίον, ὅσ ἐστιν τῇ ἀληθείᾳ κρατοῦντα ζῆν τῶν ἄλλων καὶ μὴ δουλεύοντα ἑτέροισι κατὰ νόμον. οἱο͂ν διελήλυθασ, ὦ ξένε, λόγον, καὶ ὅσην λώβην ἀνθρώπων νέων δημοσίᾳ πόλεσίν τε καὶ ἰδίοισ οἴκοισ.

ἀληθῆ μέντοι λέγεισ, ὦ Κλεινία. τί οὖν οἰεί χρῆναι δρᾶν τὸν νομοθέτην, οὕτω τούτων πάλαι παρεσκευασμένων; ἢ μόνον ἀπειλεῖν στάντα ἐν τῇ πόλει σύμπασι τοῖσ ἀνθρώποισ, ὡσ εἰ μὴ φήσουσιν εἶναι θεοὺσ καὶ διανοηθήσονται δοξάζοντεσ τοιούτουσ οἱούσ φησὶν ὁ νόμοσ ‐ καὶ περὶ καλῶν καὶ δικαίων καὶ περὶ ἁπάντων τῶν μεγίστων ὁ αὐτὸσ λόγοσ, ὅσα δὲ πρὸσ ἀρετὴν τείνει καὶ κακίαν, ὡσ δεῖ ταῦτα οὕτω πράττειν διανοουμένουσ ὅπῃπερ ἂν ὁ νομοθέτησ ὑφηγήσηται γράφων ‐ ὃσ δ’ ἂν μὴ παρέχηται ἑαυτὸν τοῖσ νόμοισ εὐπειθῆ, τὸν μὲν δεῖν τεθνάναι, τὸν δέ τινα πληγαῖσ καὶ δεσμοῖσ, τὸν δὲ ἀτιμίαισ, ἄλλουσ δὲ πενίαισ κολάζεσθαι καὶ φυγαῖσ· πειθὼ δὲ τοῖσ ἀνθρώποισ, ἅμα τιθέντα αὐτοῖσ τοὺσ νόμουσ, μηδεμίαν ἔχειν τοῖσ λόγοισ προσάπτοντα εἰσ δύναμιν ἡμεροῦν;

μηδαμῶσ, ὦ ξένε, ἀλλ’ εἴπερ τυγχάνει γε οὖσα καὶ σμικρὰ πειθώ τισ περὶ τὰ τοιαῦτα, δεῖ μηδαμῇ κάμνειν τόν γε ἄξιον καὶ σμικροῦ νομοθέτην, ἀλλὰ πᾶσαν, τὸ λεγόμενον, φωνὴν ἱέντα, τῷ παλαιῷ νόμῳ ἐπίκουρον γίγνεσθαι λόγῳ ὡσ εἰσὶν θεοὶ καὶ ὅσα νυνδὴ διῆλθεσ σύ, καὶ δὴ καὶ νόμῳ αὐτῷ βοηθῆσαι καὶ τέχνῃ, ὡσ ἐστὸν φύσει ἢ φύσεωσ οὐχ ἧττον, εἴπερ νοῦ γέ ἐστιν γεννήματα κατὰ λόγον ὀρθόν, ὃν σύ τε λέγειν μοι φαίνῃ καὶ ἐγώ σοι πιστεύω τὰ νῦν.

ὦ προθυμότατε Κλεινία, τί δ’;

οὐ χαλεπά τέ ἐστι συνακολουθεῖν λόγοισ οὕτωσ εἰσ πλήθη λεγόμενα, μήκη τε αὖ κέκτηται διωλύγια; τί δέ, ὦ ξένε; περὶ μέθησ μὲν καὶ μουσικῆσ οὕτω μακρὰ λέγοντασ ἡμᾶσ αὐτοὺσ περιεμείναμεν, περὶ θεῶν δὲ καὶ τῶν τοιούτων οὐχ ὑπομενοῦμεν; καὶ μὴν καὶ νομοθεσίᾳ γέ ἐστίν που τῇ μετὰ φρονήσεωσ μεγίστη βοήθεια, διότι τὰ περὶ νόμουσ προστάγματα ἐν γράμμασι τεθέντα, ὡσ δώσοντα εἰσ πάντα χρόνον ἔλεγχον, πάντωσ ἠρεμεῖ, ὥστε οὔτ’ εἰ χαλεπὰ κατ’ ἀρχὰσ ἀκούειν ἐστὶν φοβητέον, ἅ γ’ ἔσται καὶ τῷ δυσμαθεῖ πολλάκισ ἐπανιόντι σκοπεῖν, οὔτε εἰ μακρά, ὠφέλιμα δέ, διὰ ταῦτα λόγον οὐδαμῇ ἔχει οὐδὲ ὅσιον ἔμοιγε εἶναι φαίνεται τὸ μὴ οὐ βοηθεῖν τούτοισ τοῖσ λόγοισ πάντα ἄνδρα κατὰ δύναμιν. ἄριστα, ὦ ξένε, δοκεῖ μοι λέγειν Κλεινίασ.

καὶ μάλα γε, ὦ Μέγιλλε, ποιητέον τε ὡσ λέγει.

καὶ γὰρ εἰ μὴ κατεσπαρμένοι ἦσαν οἱ τοιοῦτοι λόγοι ἐν τοῖσ πᾶσιν ὡσ ἔποσ εἰπεῖν ἀνθρώποισ, οὐδὲν ἂν ἔδει τῶν ἐπαμυνούντων λόγων ὡσ εἰσὶν θεοί· νῦν δὲ ἀνάγκη. νόμοισ οὖν διαφθειρομένοισ τοῖσ μεγίστοισ ὑπὸ κακῶν ἀνθρώπων τίνα καὶ μᾶλλον προσήκει βοηθεῖν ἢ νομοθέτην; οὐκ ἔστιν. ἀλλὰ δὴ λέγε μοι πάλιν, Κλεινία, καὶ σύ ‐ κοινωνὸν γὰρ δεῖ σε εἶναι τῶν λόγων ‐ κινδυνεύει γὰρ ὁ λέγων ταῦτα πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γῆν καὶ ἀέρα πρῶτα ἡγεῖσθαι τῶν πάντων εἶναι, καὶ τὴν φύσιν ὀνομάζειν ταῦτα αὐτά, ψυχὴν δὲ ἐκ τούτων ὕστερον. ἐοίκεν δὲ οὐ κινδυνεύειν ἀλλὰ ὄντωσ σημαίνειν ταῦτα ἡμῖν τῷ λόγῳ.

πάνυ μὲν οὖν. ἆρ’ οὖν πρὸσ Διὸσ οἱο͂ν πηγήν τινα ἀνοήτου δόξησ ἀνηυρήκαμεν ἀνθρώπων ὁπόσοι πώποτε τῶν περὶ φύσεωσ ἐφήψαντο ζητημάτων; σκόπει πάντα λόγον ἐξετάζων· οὐ γὰρ δὴ σμικρόν γε τὸ διαφέρον, εἰ φανεῖεν οἱ λόγων ἁπτόμενοι ἀσεβῶν, ἄλλοισ τε ἐξάρχοντεσ, μηδὲ εὖ τοῖσ λόγοισ ἀλλ’ ἐξημαρτημένωσ χρώμενοι. δοκεῖ τοίνυν μοι ταῦτα οὕτωσ ἔχειν.

εὖ λέγεισ· ἀλλ’ ὅπῃ, πειρῶ φράζειν. ἐοίκεν τοίνυν ἀηθεστέρων ἁπτέον εἶναι λόγων. οὐκ ὀκνητέον, ὦ ξένε. μανθάνω γὰρ ὡσ νομοθεσίασ ἐκτὸσ οἰήσῃ βαίνειν, ἐὰν τῶν τοιούτων ἁπτώμεθα λόγων. εἰ δὲ ἔστι μηδαμῇ ἑτέρωσ συμφωνῆσαι τοῖσ νῦν κατὰ νόμον λεγομένοισ θεοῖσ ὡσ ὀρθῶσ ἔχουσιν ἢ ταύτῃ, λεκτέον, ὦ θαυμάσιε, καὶ ταύτῃ.

λέγοιμ’ ἄν, ὡσ ἐοίκεν, ἤδη σχεδὸν οὐκ εἰωθότα λόγον τινὰ τόνδε. ὃ πρῶτον γενέσεωσ καὶ φθορᾶσ αἴτιον ἁπάντων, τοῦτο οὐ πρῶτον ἀλλὰ ὕστερον ἀπεφήναντο εἶναι γεγονὸσ οἱ τὴν τῶν ἀσεβῶν ψυχὴν ἀπεργασάμενοι λόγοι, ὃ δὲ ὕστερον, πρότερον· ὅθεν ἡμαρτήκασι περὶ θεῶν τῆσ ὄντωσ οὐσίασ. οὔπω μανθάνω.

ψυχήν, ὦ ἑταῖρε, ἠγνοηκέναι κινδυνεύουσι μὲν ὀλίγου σύμπαντεσ οἱο͂́ν τε ὂν τυγχάνει καὶ δύναμιν ἣν ἔχει, τῶν τε ἄλλων αὐτῆσ πέρι καὶ δὴ καὶ γενέσεωσ, ὡσ ἐν πρώτοισ ἐστί, σωμάτων ἔμπροσθεν πάντων γενομένη, καὶ μεταβολῆσ τε αὐτῶν καὶ μετακοσμήσεωσ ἁπάσησ ἄρχει παντὸσ μᾶλλον· εἰ δὲ ἔστιν ταῦτα οὕτωσ, ἆρ’ οὐκ ἐξ ἀνάγκησ τὰ ψυχῆσ συγγενῆ πρότερα ἂν εἰή γεγονότα τῶν σώματι προσηκόντων, οὔσησ γ’ αὐτῆσ πρεσβυτέρασ ἢ σώματοσ; ἀνάγκη.

δόξα δὴ καὶ ἐπιμέλεια καὶ νοῦσ καὶ τέχνη καὶ νόμοσ σκληρῶν καὶ μαλακῶν καὶ βαρέων καὶ κούφων πρότερα ἂν εἰή· καὶ δὴ καὶ τὰ μεγάλα καὶ πρῶτα ἔργα καὶ πράξεισ τέχνησ ἂν γίγνοιτο, ὄντα ἐν πρώτοισ, τὰ δὲ φύσει καὶ φύσισ, ἣν οὐκ ὀρθῶσ ἐπονομάζουσιν αὐτὸ τοῦτο, ὕστερα καὶ ἀρχόμενα ἂν ἐκ τέχνησ εἰή καὶ νοῦ. πῶσ οὐκ ὀρθῶσ;

φύσιν βούλονται λέγειν γένεσιν τὴν περὶ τὰ πρῶτα· εἰ δὲ φανήσεται ψυχὴ πρῶτον, οὐ πῦρ οὐδὲ ἀήρ, ψυχὴ δ’ ἐν πρώτοισ γεγενημένη, σχεδὸν ὀρθότατα λέγοιτ’ ἂν εἶναι διαφερόντωσ φύσει. ταῦτ’ ἔσθ’ οὕτωσ ἔχοντα, ἂν ψυχήν τισ ἐπιδείξῃ πρεσβυτέραν οὖσαν σώματοσ, ἄλλωσ δὲ οὐδαμῶσ. ἀληθέστατα λέγεισ. οὐκοῦν τὰ μετὰ ταῦτα ἐπ’ αὐτὸ δὴ τοῦτο στελλώμεθα; τί μήν;

φυλάττωμεν δὴ παντάπασιν ἀπατηλὸν λόγον, μή πῃ πρεσβύτασ ἡμᾶσ ὄντασ νεοπρεπὴσ ὢν παραπείσῃ καὶ διαφυγὼν καταγελάστουσ ποιήσῃ, καὶ δόξωμεν μείζονα ἐπιβαλλόμενοι καὶ τῶν σμικρῶν ἀποτυχεῖν. σκοπεῖτε οὖν. εἰ καθάπερ ποταμὸν ἡμᾶσ ἔδει τρεῖσ ὄντασ διαβαίνειν ῥέοντα σφόδρα, νεώτατοσ δ’ ἐγὼ τυγχάνων ἡμῶν καὶ πολλῶν ἔμπειροσ ῥευμάτων, εἶπον ὅτι πρῶτον ἐμὲ χρῆναι πειραθῆναι κατ’ ἐμαυτόν, καταλιπόντα ὑμᾶσ ἐν ἀσφαλεῖ, σκέψασθαι εἰ διαβατόσ ἐστι πρεσβυτέροισ οὖσι καὶ ὑμῖν, ἢ πῶσ ἔχει, καὶ φανέντοσ μὲν ταύτῃ, καλεῖν ὑμᾶσ τότε καὶ συνδιαβιβάζειν ἐμπειρίᾳ, εἰ δὲ ἄβατοσ ἦν ὡσ ὑμῖν, ἐν ἐμοὶ τὸν κίνδυνον γεγονέναι, μετρίωσ ἂν ἐδόκουν λέγειν, καὶ δὴ καὶ νῦν ὁ μέλλων ἐστὶ λόγοσ σφοδρότεροσ καὶ σχεδὸν ἴσωσ ἄβατοσ ὡσ τῇ σφῷν ῥώμῃ· μὴ δὴ σκοτοδινίαν ἴλιγγόν τε ὑμῖν ἐμποιήσῃ παραφερόμενόσ τε καὶ ἐρωτῶν ἀήθεισ ὄντασ ἀποκρίσεων, εἶτ’ ἀσχημοσύνην ἀπρέπειάν τε ἐντέκῃ ἀηδῆ, δοκεῖ δή μοι χρῆναι ποιεῖν οὑτωσὶ τὰ νῦν ἐμέ, ἀνερωτᾶν πρῶτον ἐμαυτόν, ἀκουόντων ὑμῶν ἐν ἀσφαλεῖ, καὶ μετὰ ταῦτα ἀποκρίνασθαι πάλιν ἐμέ, καὶ τὸν λόγον ἅπαντα οὕτω διεξελθεῖν, μέχριπερ ἂν ψυχῆσ πέρι διαπεράνηται καὶ δείξῃ πρότερον ὂν ψυχὴν σώματοσ.

ἄριστ’, ὦ ξένε, δοκεῖσ ἡμῖν εἰρηκέναι, ποίει τε ὡσ λέγεισ.

ἄγε δή, θεὸν εἴ ποτε παρακλητέον ἡμῖν, νῦν ἔστω τοῦτο οὕτω γενόμενον ‐ ἐπί γε ἀπόδειξιν ὡσ εἰσὶν τὴν αὑτῶν σπουδῇ πάσῃ παρακεκλήσθων ‐ ἐχόμενοι δὲ ὥσ τινοσ ἀσφαλοῦσ πείσματοσ ἐπεισβαίνωμεν εἰσ τὸν νῦν λόγον.

καί μοι ἐλεγχομένῳ περὶ τὰ τοιαῦτα ἐρωτήσεσιν τοιαῖσδε ἀσφαλέστατα ἀποκρίνεσθαι φαίνεται κατὰ τάδε· ὦ ξένε, ὁπόταν φῇ τισ, ἆρα ἕστηκε μὲν πάντα, κινεῖται δὲ οὐδέν; ἢ τούτῳ πᾶν τοὐναντίον; ἢ τὰ μὲν αὐτῶν κινεῖται, τὰ δὲ μένει; τὰ μὲν κινεῖταί που, φήσω, τὰ δὲ μένει.

μῶν οὖν οὐκ ἐν χώρᾳ τινὶ τά τε ἑστῶτα ἕστηκεν καὶ τὰ κινούμενα κινεῖται; πῶσ γὰρ οὔ; καὶ τὰ μέν γε ἐν μιᾷ ἕδρᾳ που τοῦτο ἂν δρῴη, τὰ δὲ ἐν πλείοσιν. τὰ τὴν τῶν ἑστώτων ἐν μέσῳ λαμβάνοντα δύναμιν λέγεισ, φήσομεν, ἐν ἑνὶ κινεῖσθαι, καθάπερ ἡ τῶν ἑστάναι λεγομένων κύκλων στρέφεται περιφορά; ναί. μανθάνομεν δέ γε ὡσ ἐν ταύτῃ τῇ περιφορᾷ τὸν μέγιστον καὶ τὸν σμικρότατον κύκλον ἅμα περιάγουσα, ἡ τοιαύτη κίνησισ ἀνὰ λόγον ἑαυτὴν διανέμει σμικροῖσ τε καὶ μείζοσιν, ἐλάττων τε οὖσα καὶ πλείων κατὰ λόγον· διὸ δὴ τῶν θαυμαστῶν ἁπάντων πηγὴ γέγονεν, ἅμα μεγάλοισ καὶ σμικροῖσ κύκλοισ βραδυτῆτάσ τε καὶ τάχη ὁμολογούμενα πορεύουσα, ἀδύνατον, ὡσ ἄν τισ ἐλπίσειε, γίγνεσθαι πάθοσ.

ἀληθέστατα λέγεισ. τὰ δέ γε κινούμενα ἐν πολλοῖσ φαίνῃ μοι λέγειν ὅσα φορᾷ κινεῖται μεταβαίνοντα εἰσ ἕτερον ἀεὶ τόπον, καὶ τοτὲ μὲν ἔστιν ὅτε βάσιν ἑνὸσ κεκτημένα τινὸσ κέντρου, τοτὲ δὲ πλείονα τῷ περικυλινδεῖσθαι. προστυγχάνοντα δ’ ἑκάστοτε ἑκάστοισ, τοῖσ ἑστῶσι μὲν διασχίζεται, τοῖσ δ’ ἄλλοισ ἐξ ἐναντίασ ἀπαντῶσι καὶ φερομένοισ εἰσ ἓν γιγνόμενα μέσα τε καὶ μεταξὺ τῶν τοιούτων συγκρίνεται.

λέγω γὰρ οὖν ταῦτα οὕτωσ ἔχοντα, ὡσ σὺ λέγεισ. καὶ μὴν καὶ συγκρινόμενα μὲν αὐξάνεται, διακρινόμενα δὲ φθίνει τότε, ὅταν ἡ καθεστηκυῖα ἑκάστων ἕξισ διαμένῃ, μὴ μενούσησ δὲ αὐτῆσ, δι’ ἀμφότερα ἀπόλλυται. γίγνεται δὴ πάντων γένεσισ, ἡνίκ’ ἂν τί πάθοσ ᾖ;

δῆλον ὡσ ὁπόταν ἀρχὴ λαβοῦσα αὔξην εἰσ τὴν δευτέραν ἔλθῃ μετάβασιν καὶ ἀπὸ ταύτησ εἰσ τὴν πλησίον, καὶ μέχρι τριῶν ἐλθοῦσα αἴσθησιν σχῇ τοῖσ αἰσθανομένοισ. μεταβάλλον μὲν οὖν οὕτω καὶ μετακινούμενον γίγνεται πᾶν· ἔστιν δὲ ὄντωσ ὄν, ὁπόταν μένῃ, μεταβαλὸν δὲ εἰσ ἄλλην ἕξιν διέφθαρται παντελῶσ. ἆρ’ οὖν κινήσεισ πάσασ εἰρήκαμεν ὡσ ἐν εἴδεσιν λαβεῖν μετ’ ἀριθμοῦ, πλήν γε, ὦ φίλοι, δυοῖν; ποίαιν δή;

σχεδόν, ὠγαθέ, ἐκείναιν ὧν ἕνεκα πᾶσα ἡμῖν ἐστιν ἡ σκέψισ τὰ νῦν. λέγε σαφέστερον. ψυχῆσ ἦν ἕνεκά που; πάνυ μὲν οὖν. ἔστω τοίνυν ἡ μὲν ἕτερα δυναμένη κινεῖν κίνησισ, ἑαυτὴν δὲ ἀδυνατοῦσα, ἀεὶ μία τισ, ἡ δὲ αὑτήν τ’ ἀεὶ καὶ ἕτερα δυναμένη κατά τε συγκρίσεισ ἔν τε διακρίσεσιν αὔξαισ τε καὶ τῷ ἐναντίῳ καὶ γενέσεσι καὶ φθοραῖσ ἄλλη μία τισ αὖ τῶν πασῶν κινήσεων. ἔστω γὰρ οὖν.

οὐκοῦν τὴν μὲν ἕτερον ἀεὶ κινοῦσαν καὶ μεταβαλλομένην ὑφ’ ἑτέρου θήσομεν ἐνάτην αὖ, τήν τε ἑαυτὴν κινοῦσαν καὶ ἕτερον, ἐναρμόττουσαν πᾶσιν μὲν ποιήμασι, πᾶσιν δὲ παθήμασι, καλουμένην δὲ ὄντωσ τῶν ὄντων πάντων μεταβολὴν καὶ κίνησιν, ταύτην δὲ δεκάτην σχεδὸν ἐροῦμεν. παντάπασι μὲν οὖν. τῶν δὴ δέκα μάλιστα ἡμῖν κινήσεων τίν’ ἂν προκρίναιμεν ὀρθότατα πασῶν ἐρρωμενεστάτην τε εἶναι καὶ πρακτικὴν διαφερόντωσ; μυρίῳ ἀνάγκη που φάναι διαφέρειν τὴν αὐτὴν αὑτὴν δυναμένην κινεῖν, τὰσ δὲ ἄλλασ πάσασ ὑστέρασ.

εὖ λέγεισ. ἆρ’ οὖν ἡμῖν τῶν νῦν οὐκ ὀρθῶσ ῥηθέντων μεταθετέον ἓν ἢ καὶ δύο; ποῖα φῄσ; τὸ τῆσ δεκάτησ ῥηθὲν σχεδὸν οὐκ ὀρθῶσ εἴρηται. πῇ; πρῶτον γενέσει τέ ἐστιν καὶ ῥώμῃ κατὰ λόγον· τὸ δὲ μετὰ τοῦτο ἔχομεν τούτου δεύτερον, ἄρτι ῥηθὲν ἀτόπωσ ἔνατον. πῶσ λέγεισ;

ὧδε. ὅταν ἕτερον ἄλλο ἡμῖν μεταβάλῃ καὶ τοῦτο ἄλλο ἕτερον ἀεί, τῶν τοιούτων ἆρα ἔσται ποτέ τι πρῶτον μεταβάλλον; καὶ πῶσ, ὅταν ὑπ’ ἄλλου κινῆται, τοῦτ’ ἔσται ποτὲ τῶν ἀλλοιούντων πρῶτον; ἀδύνατον γάρ. ἀλλ’ ὅταν ἄρα αὐτὸ αὑτὸ κινῆσαν ἕτερον ἀλλοιώσῃ, τὸ δ’ ἕτερον ἄλλο, καὶ οὕτω δὴ χίλια ἐπὶ μυρίοισ γίγνηται τὰ κινηθέντα, μῶν ἀρχή τισ αὐτῶν ἔσται τῆσ κινήσεωσ ἁπάσησ ἄλλη πλὴν ἡ τῆσ αὐτῆσ αὑτὴν κινησάσησ μεταβολή; κάλλιστα εἶπεσ, συγχωρητέα τε τούτοισ.

ἔτι δὴ καὶ τῇδε εἴπωμεν, καὶ ἀποκρινώμεθα πάλιν ἡμῖν αὐτοῖσιν. εἰ σταίη πωσ τὰ πάντα ὁμοῦ γενόμενα, καθάπερ οἱ πλεῖστοι τῶν τοιούτων τολμῶσι λέγειν, τίν’ ἄρα ἐν αὐτοῖσ ἀνάγκη πρώτην κίνησιν γενέσθαι τῶν εἰρημένων; τὴν αὐτὴν ἑαυτὴν δήπου κινοῦσαν·

ὑπ’ ἄλλου γὰρ οὐ μήποτε ἔμπροσθεν μεταπέσῃ, μηδεμιᾶσ γε ἐν αὐτοῖσ οὔσησ ἔμπροσθεν μεταπτώσεωσ. ἀρχὴν ἄρα κινήσεων πασῶν καὶ πρώτην ἔν τε ἑστῶσιν γενομένην καὶ ἐν κινουμένοισ οὖσαν τὴν αὑτὴν κινοῦσαν φήσομεν ἀναγκαίωσ εἶναι πρεσβυτάτην καὶ κρατίστην μεταβολὴν πασῶν, τὴν δὲ ἀλλοιουμένην ὑφ’ ἑτέρου, κινοῦσαν δὲ ἕτερα δευτέραν. ἀληθέστατα λέγεισ. ὁπότε δὴ τοίνυν ἐνταῦθά ἐσμεν τοῦ λόγου, τόδε ἀποκρινώμεθα.

τὸ ποῖον; ἐὰν ἴδωμέν που ταύτην γενομένην ἐν τῷ γηίνῳ ἢ ἐνύδρῳ ἢ πυροειδεῖ, κεχωρισμένῳ ἢ καὶ συμμιγεῖ, τί ποτε φήσομεν ἐν τῷ τοιούτῳ πάθοσ εἶναι; μῶν ἄρα με ἐρωτᾷσ εἰ ζῆν αὐτὸ προσεροῦμεν, ὅταν αὐτὸ αὑτὸ κινῇ; ναί. Ζῆν· πῶσ γὰρ οὔ; τί δέ; ὁπόταν ψυχὴν ἔν τισιν ὁρῶμεν, μῶν ἄλλο ἢ ταὐτὸν τούτῳ; ζῆν ὁμολογητέον; οὐκ ἄλλο. ἔχε δὴ πρὸσ Διόσ·

ἆρ’ οὐκ ἂν ἐθέλοισ περὶ ἕκαστον τρία νοεῖν; πῶσ λέγεισ; ἓν μὲν τὴν οὐσίαν, ἓν δὲ τῆσ οὐσίασ τὸν λόγον, ἓν δὲ ὄνομα· καὶ δὴ καὶ ἐρωτήσεισ εἶναι περὶ τὸ ὂν ἅπαν δύο. πῶσ δύο; τοτὲ μὲν ἡμῶν ἕκαστον τοὔνομα προτεινόμενον αὐτὸ τὸν λόγον ἀπαιτεῖν, τοτὲ δὲ τὸν λόγον αὐτὸν προτεινόμενον ἐρωτᾶν αὖ τοὔνομα. ἆρά γε τὸ τοιόνδε αὖ βουλόμεθα νῦν λέγειν; τὸ ποῖον; ἔστιν που δίχα διαιρούμενον ἐν ἄλλοισ τε καὶ ἐν ἀριθμῷ·

τούτῳ δὴ τῷ κατ’ ἀριθμὸν ὄνομα μὲν ἄρτιον, λόγοσ δέ, ἀριθμὸσ διαιρούμενοσ εἰσ ἴσα δύο μέρη. ναί. τὸ τοιοῦτον φράζω. μῶν οὖν οὐ ταὐτὸν ἑκατέρωσ προσαγορεύομεν, ἄντε τὸν λόγον ἐρωτώμενοι τοὔνομα ἀποδιδῶμεν, ἄντε τοὔνομα τὸν λόγον, ἄρτιον ὀνόματι, καὶ λόγῳ δίχα διαιρούμενον ἀριθμόν, προσαγορεύοντεσ ταὐτὸν ὄν; παντάπασι μὲν οὖν. ὡῖ δὴ ψυχὴ τοὔνομα, τίσ τούτου λόγοσ; ἔχομεν ἄλλον πλὴν τὸν νυνδὴ ῥηθέντα, τὴν δυναμένην αὐτὴν αὑτὴν κινεῖν κίνησιν; τὸ ἑαυτὸ κινεῖν φῂσ λόγον ἔχειν τὴν αὐτὴν οὐσίαν, ἥνπερ τοὔνομα ὃ δὴ πάντεσ ψυχὴν προσαγορεύομεν;

φημί γε· εἰ δ’ ἔστι τοῦτο οὕτωσ ἔχον, ἆρα ἔτι ποθοῦμεν μὴ ἱκανῶσ δεδεῖχθαι ψυχὴν ταὐτὸν ὂν καὶ τὴν πρώτην γένεσιν καὶ κίνησιν τῶν τε ὄντων καὶ γεγονότων καὶ ἐσομένων καὶ πάντων αὖ τῶν ἐναντίων τούτοισ, ἐπειδή γε ἀνεφάνη μεταβολῆσ τε καὶ κινήσεωσ ἁπάσησ αἰτία ἅπασιν; οὔκ, ἀλλὰ ἱκανώτατα δέδεικται ψυχὴ τῶν πάντων πρεσβυτάτη, γενομένη γε ἀρχὴ κινήσεωσ.

ἆρ’ οὖν οὐχ ἡ δι’ ἕτερον ἐν ἄλλῳ γιγνομένη κίνησισ, αὐτὸ δὲ ἐν αὑτῷ μηδέποτε παρέχουσα κινεῖσθαι μηδέν, δευτέρα τε, καὶ ὁπόσων ἀριθμῶν βούλοιτο ἄν τισ ἀριθμεῖν αὐτὴν πολλοστήν, τοσούτων, σώματοσ οὖσα ὄντωσ ἀψύχου μεταβολή; ὀρθῶσ. ὀρθῶσ ἄρα καὶ κυρίωσ ἀληθέστατά τε καὶ τελεώτατα εἰρηκότεσ ἂν εἶμεν ψυχὴν μὲν προτέραν γεγονέναι σώματοσ ἡμῖν, σῶμα δὲ δεύτερόν τε καὶ ὕστερον, ψυχῆσ ἀρχούσησ, ἀρχόμενον κατὰ φύσιν. ἀληθέστατα μὲν οὖν.

μεμνήμεθά γε μὴν ὁμολογήσαντεσ ἐν τοῖσ πρόσθεν ὡσ, εἰ ψυχὴ φανείη πρεσβυτέρα σώματοσ οὖσα, καὶ τὰ ψυχῆσ τῶν τοῦ σώματοσ ἔσοιτο πρεσβύτερα. πάνυ μὲν οὖν. τρόποι δὲ καὶ ἤθη καὶ βουλήσεισ καὶ λογισμοὶ καὶ δόξαι ἀληθεῖσ ἐπιμέλειαί τε καὶ μνῆμαι πρότερα μήκουσ σωμάτων καὶ πλάτουσ καὶ βάθουσ καὶ ῥώμησ εἰή γεγονότα ἄν, εἴπερ καὶ ψυχὴ σώματοσ. ἀνάγκη.

ἆρ’ οὖν τὸ μετὰ τοῦτο ὁμολογεῖν ἀναγκαῖον τῶν τε ἀγαθῶν αἰτίαν εἶναι ψυχὴν καὶ τῶν κακῶν καὶ καλῶν καὶ αἰσχρῶν δικαίων τε καὶ ἀδίκων καὶ πάντων τῶν ἐναντίων, εἴπερ τῶν πάντων γε αὐτὴν θήσομεν αἰτίαν; πῶσ γὰρ οὔ; ψυχὴν δὴ διοικοῦσαν καὶ ἐνοικοῦσαν ἐν ἅπασιν τοῖσ πάντῃ κινουμένοισ μῶν οὐ καὶ τὸν οὐρανὸν ἀνάγκη διοικεῖν φάναι; τί μήν;

μίαν ἢ πλείουσ; πλείουσ· ἐγὼ ὑπὲρ σφῷν ἀποκρινοῦμαι. δυοῖν μέν γέ που ἔλαττον μηδὲν τιθῶμεν, τῆσ τε εὐεργέτιδοσ καὶ τῆσ τἀναντία δυναμένησ ἐξεργάζεσθαι. σφόδρα ὀρθῶσ εἴρηκασ. εἰε͂ν. ἐστιν βούλεσθαι, σκοπεῖσθαι, ἐπιμελεῖσθαι, βουλεύεσθαι, δοξάζειν ὀρθῶσ ἐψευσμένωσ, χαίρουσαν λυπουμένην, θαρροῦσαν φοβουμένην, μισοῦσαν στέργουσαν, καὶ πάσαισ ὅσαι τούτων συγγενεῖσ ἢ πρωτουργοὶ κινήσεισ τὰσ δευτερουργοὺσ αὖ παραλαμβάνουσαι κινήσεισ σωμάτων ἄγουσι πάντα εἰσ αὔξησιν καὶ φθίσιν καὶ διάκρισιν καὶ σύγκρισιν καὶ τούτοισ ἑπομένασ θερμότητασ ψύξεισ, βαρύτητασ κουφότητασ, σκληρὸν καὶ μαλακόν, λευκὸν καὶ μέλαν, αὐστηρὸν καὶ γλυκύ, καὶ πᾶσιν οἷσ ψυχὴ χρωμένη, νοῦν μὲν προσλαβοῦσα ἀεὶ θεὸν ὀρθῶσ θεοῖσ, ὀρθὰ καὶ εὐδαίμονα παιδαγωγεῖ πάντα, ἀνοίᾳ δὲ συγγενομένη πάντα αὖ τἀναντία τούτοισ ἀπεργάζεται.

τιθῶμεν ταῦτα οὕτωσ ἔχειν, ἢ ἔτι διστάζομεν εἰ ἑτέρωσ πωσ ἔχει;

οὐδαμῶσ. πότερον οὖν δὴ ψυχῆσ γένοσ ἐγκρατὲσ οὐρανοῦ καὶ γῆσ καὶ πάσησ τῆσ περιόδου γεγονέναι φῶμεν; τὸ φρόνιμον καὶ ἀρετῆσ πλῆρεσ, ἢ τὸ μηδέτερα κεκτημένον; βούλεσθε οὖν πρὸσ ταῦτα ὧδε ἀποκρινώμεθα;

πῶσ; εἰ μέν, ὦ θαυμάσιε, φῶμεν, ἡ σύμπασα οὐρανοῦ ὁδὸσ ἅμα καὶ φορὰ καὶ τῶν ἐν αὐτῷ ὄντων ἁπάντων νοῦ κινήσει καὶ περιφορᾷ καὶ λογισμοῖσ ὁμοίαν φύσιν ἔχει καὶ συγγενῶσ ἔρχεται, δῆλον ὡσ τὴν ἀρίστην ψυχὴν φατέον ἐπιμελεῖσθαι τοῦ κόσμου παντὸσ καὶ ἄγειν αὐτὸν τὴν τοιαύτην ὁδὸν ἐκείνην. ὀρθῶσ. εἰ δὲ μανικῶσ τε καὶ ἀτάκτωσ ἔρχεται, τὴν κακήν.

καὶ ταῦτα ὀρθῶσ. τίνα οὖν δὴ νοῦ κίνησισ φύσιν ἔχει; τοῦτο ἤδη χαλεπόν, ὦ φίλοι, ἐρώτημα ἀποκρινόμενον εἰπεῖν ἐμφρόνωσ· διὸ δὴ καὶ ἐμὲ τῆσ ἀποκρίσεωσ ὑμῖν δίκαιον τὰ νῦν προσλαμβάνειν. εὖ λέγεισ. μὴ τοίνυν ἐξ ἐναντίασ οἱο͂ν εἰσ ἥλιον ἀποβλέποντεσ, νύκτα ἐν μεσημβρίᾳ ἐπαγόμενοι, ποιησώμεθα τὴν ἀπόκρισιν, ὡσ νοῦν ποτε θνητοῖσ ὄμμασιν ὀψόμενοί τε καὶ γνωσόμενοι ἱκανῶσ· πρὸσ δὲ εἰκόνα τοῦ ἐρωτωμένου βλέποντασ ἀσφαλέστερον ὁρᾶν.

πῶσ λέγεισ; ἡῖ προσέοικεν κινήσει νοῦσ τῶν δέκα ἐκείνων κινήσεων, τὴν εἰκόνα λάβωμεν· ἣν συναναμνησθεὶσ ὑμῖν ἐγὼ κοινῇ τὴν ἀπόκρισιν ποιήσομαι. κάλλιστα ἂν λέγοισ. μεμνήμεθα τοίνυν τῶν τότε ἔτι τοῦτό γε, ὅτι τῶν πάντων τὰ μὲν κινεῖσθαι, τὰ δὲ μένειν ἔθεμεν; ναί. τῶν δ’ αὖ κινουμένων τὰ μὲν ἐν ἑνὶ τόπῳ κινεῖσθαι, τὰ δ’ ἐν πλείοσιν φερόμενα. ἔστι ταῦτα.

τούτοιν δὴ τοῖν κινησέοιν τὴν ἐν ἑνὶ φερομένην ἀεὶ περί γέ τι μέσον ἀνάγκη κινεῖσθαι, τῶν ἐντόρνων οὖσαν μίμημά τι κύκλων, εἶναί τε αὐτὴν τῇ τοῦ νοῦ περιόδῳ πάντωσ ὡσ δυνατὸν οἰκειοτάτην τε καὶ ὁμοίαν. πῶσ λέγεισ; τὸ κατὰ ταὐτὰ δήπου καὶ ὡσαύτωσ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ καὶ περὶ τὰ αὐτὰ καὶ πρὸσ τὰ αὐτὰ καὶ ἕνα λόγον καὶ τάξιν μίαν ἄμφω κινεῖσθαι λέγοντεσ, νοῦν τήν τε ἐν ἑνὶ φερομένην κίνησιν, σφαίρασ ἐντόρνου ἀπεικασμένα φοραῖσ, οὐκ ἄν ποτε φανεῖμεν φαῦλοι δημιουργοὶ λόγῳ καλῶν εἰκόνων. ὀρθότατα λέγεισ.

οὐκοῦν αὖ ἥ γε μηδέποτε ὡσαύτωσ μηδὲ κατὰ τὰ αὐτὰ μηδὲ ἐν ταὐτῷ μηδὲ περὶ ταὐτὰ μηδὲ πρὸσ ταὐτὰ μηδ’ ἐν ἑνὶ φερομένη μηδ’ ἐν κόσμῳ μηδ’ ἐν τάξει μηδὲ ἔν τινι λόγῳ κίνησισ ἀνοίασ ἂν ἁπάσησ εἰή συγγενήσ; εἰή γὰρ ἂν ἀληθέστατα. νῦν δὴ χαλεπὸν οὐδὲν ἔτι διαρρήδην εἰπεῖν ὡσ, ἐπειδὴ ψυχὴ μέν ἐστιν ἡ περιάγουσα ἡμῖν πάντα, τὴν δὲ οὐρανοῦ περιφορὰν ἐξ ἀνάγκησ περιάγειν φατέον ἐπιμελουμένην καὶ κοσμοῦσαν ἤτοι τὴν ἀρίστην ψυχὴν ἢ τὴν ἐναντίαν.

ὦ ξένε, ἀλλὰ ἔκ γε τῶν νῦν εἰρημένων οὐδ’ ὅσιον ἄλλωσ λέγειν ἢ πᾶσαν ἀρετὴν ἔχουσαν ψυχὴν μίαν ἢ πλείουσ περιάγειν αὐτά. κάλλιστα, ὦ Κλεινία, ὑπήκουσασ τοῖσ λόγοισ· τόδε δὲ προσυπάκουσον ἔτι. τὸ ποῖον;

Ἥλιον καὶ σελήνην καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα, εἴπερ ψυχὴ περιάγει πάντα, ἆρ’ οὐ καὶ ἓν ἕκαστον; τί μήν; περὶ ἑνὸσ δὴ ποιησώμεθα λόγουσ, οἳ καὶ ἐπὶ πάντα ἡμῖν ἄστρα ἁρμόττοντεσ φανοῦνται. τίνοσ; Ἡλίου πᾶσ ἄνθρωποσ σῶμα μὲν ὁρᾷ, ψυχὴν δὲ οὐδείσ· οὐδὲ γὰρ ἄλλου σώματοσ οὐδενὸσ οὔτε ζῶντοσ οὔτε ἀποθνῄσκοντοσ τῶν ζῴων, ἀλλὰ ἐλπὶσ πολλὴ τὸ παράπαν τὸ γένοσ ἡμῖν τοῦτο ἀναίσθητον πάσαισ ταῖσ τοῦ σώματοσ αἰσθήσεσι περιπεφυκέναι, νοητὸν δ’ εἶναι. νῷ μόνῳ δὴ καὶ διανοήματι λάβωμεν αὐτοῦ πέρι τὸ τοιόνδε.

ποῖον; Ἥλιον εἴπερ ἄγει ψυχή, τριῶν αὐτὴν ἓν λέγοντεσ δρᾶν σχεδὸν οὐκ ἀποτευξόμεθα. τίνων; ὡσ ἢ ἐνοῦσα ἐντὸσ τῷ περιφερεῖ τούτῳ φαινομένῳ σώματι πάντῃ διακομίζει τὸ τοιοῦτον, καθάπερ ἡμᾶσ ἡ παρ’ ἡμῖν ψυχὴ πάντῃ περιφέρει· ἤ ποθεν ἔξωθεν σῶμα αὑτῇ πορισαμένη πυρὸσ ἤ τινοσ ἀέροσ, ὡσ λόγοσ ἐστί τινων, ὠθεῖ βίᾳ σώματι σῶμα· ἢ τρίτον αὐτὴ ψιλὴ σώματοσ οὖσα, ἔχουσα δὲ δυνάμεισ ἄλλασ τινὰσ ὑπερβαλλούσασ θαύματι, ποδηγεῖ.

ναί, τοῦτο μὲν ἀνάγκη, τούτων ἕν γέ τι δρῶσαν ψυχὴν πάντα διάγειν. αὐτοῦ δὴ ἄμεινον ταύτην τὴν ψυχήν, εἴτε ἐν ἁρ́μασιν ἔχουσα ἡμῖν ἥλιον ἄγει φῶσ τοῖσ ἅπασιν, εἴτε ἔξωθεν, εἴθ’ ὅπωσ εἴθ’ ὅπῃ, θεὸν ἡγεῖσθαι χρεὼν πάντα ἄνδρα. ἢ πῶσ; ναί, τόν γέ που μὴ ἐπὶ τὸ ἔσχατον ἀφιγμένον ἀνοίασ.

ἄστρων δὴ πέρι πάντων καὶ σελήνησ, ἐνιαυτῶν τε καὶ μηνῶν καὶ πασῶν ὡρῶν πέρι, τίνα ἄλλον λόγον ἐροῦμεν ἢ τὸν αὐτὸν τοῦτον, ὡσ ἐπειδὴ ψυχὴ μὲν ἢ ψυχαὶ πάντων τούτων αἴτιαι ἐφάνησαν, ἀγαθαὶ δὲ πᾶσαν ἀρετήν, θεοὺσ αὐτὰσ εἶναι φήσομεν, εἴτε ἐν σώμασιν ἐνοῦσαι, ζῷα ὄντα, κοσμοῦσιν πάντα οὐρανόν, εἴτε ὅπῃ τε καὶ ὅπωσ; ἔσθ’ ὅστισ ταῦτα ὁμολογῶν ὑπομενεῖ μὴ θεῶν εἶναι πλήρη πάντα; οὐκ ἔστιν οὕτωσ, ὦ ξένε, παραφρονῶν οὐδείσ.

τῷ μὲν τοίνυν μὴ νομίζοντι θεοὺσ ἐν τῷ πρόσθεν χρόνῳ, ὦ Μέγιλλέ τε καὶ Κλεινία, εἰπόντεσ ὁρ́ουσ ἀπαλλαττώμεθα. τίνασ; ἢ διδάσκειν ἡμᾶσ ὡσ οὐκ ὀρθῶσ λέγομεν τιθέμενοι ψυχὴν γένεσιν ἁπάντων εἶναι πρώτην, καὶ τἆλλα ὁπόσα τούτων συνεπόμενα εἴπομεν, ἢ μὴ δυνάμενον βέλτιον λέγειν ἡμῶν, ἡμῖν πείθεσθαι καὶ ζῆν θεοὺσ ἡγούμενον εἰσ τὸν ἐπίλοιπον βίον. ὁρῶμεν οὖν εἴτε ἱκανῶσ ἤδη τοῖσ οὐχ ἡγουμένοισ θεοὺσ εἰρήκαμεν ὡσ εἰσὶν θεοί, εἴτε ἐπιδεῶσ.

ἥκιστά γε, ὦ ξένε, πάντων ἐπιδεῶσ. τούτοισ μὲν τοίνυν ἡμῖν τὸ λόγων τέλοσ ἐχέτω· τὸν δὲ ἡγούμενον μὲν θεοὺσ εἶναι, μὴ φροντίζειν δὲ αὐτοὺσ τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων, παραμυθητέον. ὦ ἄριστε δὴ φῶμεν, ὅτι μὲν ἡγῇ θεούσ, συγγένειά τισ ἴσωσ σε θεία πρὸσ τὸ σύμφυτον ἄγει τιμᾶν καὶ νομίζειν εἶναι· κακῶν δὲ ἀνθρώπων καὶ ἀδίκων τύχαι ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ, ἀληθείᾳ μὲν οὐκ εὐδαίμονεσ, δόξαισ δὲ εὐδαιμονιζόμεναι σφόδρα ἀλλ’ οὐκ ἐμμελῶσ, ἄγουσί σε πρὸσ ἀσέβειαν, ἔν τε μούσαισ οὐκ ὀρθῶσ ὑμνούμεναι ἅμα καὶ ἐν παντοίοισ λόγοισ. ἢ καὶ πρὸσ τέλοσ ἴσωσ ἀνθρώπουσ ὁρῶν ἐλθόντασ γηραιούσ, παῖδασ παίδων καταλιπόντασ ἐν τιμαῖσ ταῖσ μεγίσταισ, ταράττῃ τὸ νῦν ἐν ἅπασι τούτοισ ἰδών, ἢ δι’ ἀκοῆσ αἰσθόμενοσ ἢ καὶ παντάπασιν αὐτὸσ αὐτόπτησ, προστυχὴσ πολλῶν ἀσεβημάτων καὶ δεινῶν γενομένων τισίν, δι’ αὐτὰ ταῦτα ἐκ σμικρῶν εἰσ τυραννίδασ τε καὶ τὰ μέγιστα ἀφικομένουσ·

τότε διὰ πάντα τὰ τοιαῦτα δῆλοσ εἶ μέμφεσθαι μὲν θεοὺσ ὡσ αἰτίουσ ὄντασ τῶν τοιούτων διὰ συγγένειαν οὐκ ἂν ἐθέλων, ἀγόμενοσ δὲ ὑπό τε ἀλογίασ ἅμα καὶ οὐ δυνάμενοσ δυσχεραίνειν θεούσ, εἰσ τοῦτο νῦν τὸ πάθοσ ἐλήλυθασ, ὥστ’ εἶναι μὲν δοκεῖν αὐτούσ, τῶν δὲ ἀνθρωπίνων καταφρονεῖν καὶ ἀμελεῖν πραγμάτων.

ἵνα οὖν μὴ ἐπὶ μεῖζον ἔλθῃ σοι πάθοσ πρὸσ ἀσέβειαν τὸ νῦν παρὸν δόγμα, ἀλλ’ ἐάν πωσ οἱο͂ν ἀποδιοπομπήσασθαι λόγοισ αὐτὸ προσιὸν γενώμεθα δυνατοί, πειρώμεθα, συνάψαντεσ τὸν ἑξῆσ λόγον ᾧ πρὸσ τὸν τὸ παράπαν οὐχ ἡγούμενον θεοὺσ ἐξ ἀρχῆσ διεπερανάμεθα, τούτῳ τὰ νῦν προσχρήσασθαι.

σὺ δ’, ὦ Κλεινία τε καὶ Μέγιλλε, ὑπὲρ τοῦ νέου καθάπερ ἐν τοῖσ ἔμπροσθεν ἀποκρινόμενοι διαδέχεσθε·

ἂν δέ τι δύσκολον ἐμπίπτῃ τοῖσ λόγοισ, ἐγὼ σφῷν ὥσπερ νυνδὴ δεξάμενοσ διαβιβῶ τὸν ποταμόν. ὀρθῶσ λέγεισ· καὶ σύ τε οὕτω ταῦτα δρᾶ, ποιήσομέν τε ἡμεῖσ εἰσ τὸ δυνατὸν ἃ λέγεισ. ἀλλ’ οὐδὲν τάχ’ ἂν ἴσωσ εἰή χαλεπὸν ἐνδείξασθαι τοῦτό γε, ὡσ ἐπιμελεῖσ σμικρῶν εἰσιν θεοὶ οὐχ ἧττον, μᾶλλον δέ, ἢ τῶν μεγέθει διαφερόντων. ἤκουε γάρ που καὶ παρῆν τοῖσ νυνδὴ λεγομένοισ, ὡσ ἀγαθοί γε ὄντεσ πᾶσαν ἀρετὴν τὴν τῶν πάντων ἐπιμέλειαν οἰκειοτάτην αὑτῶν οὖσαν κέκτηνται.

καὶ σφόδρα γε ἐπήκουεν. τὸ μετὰ τοῦτο τοίνυν κοινῇ συνεξεταζόντων τίνα λέγοντεσ ἀρετὴν αὐτῶν ὁμολογοῦμεν αὐτοὺσ ἀγαθοὺσ εἶναι. φέρε, τὸ σωφρονεῖν νοῦν τε κεκτῆσθαί φαμεν ἀρετῆσ, τὰ δ’ ἐναντία κακίασ; φαμέν. τί δέ;

ἀρετῆσ μὲν ἀνδρείαν εἶναι, δειλίαν δὲ κακίασ; πάνυ μὲν οὖν. καὶ τὰ μὲν αἰσχρὰ τούτων, τὰ δὲ καλὰ φήσομεν; ἀνάγκη. καὶ τῶν μὲν προσήκειν ἡμῖν, εἴπερ, ὁπόσα φλαῦρα, θεοῖσ δὲ οὔτε μέγα οὔτε σμικρὸν τῶν τοιούτων μετὸν ἐροῦμεν; καὶ ταῦθ’ οὕτωσ ὁμολογοῖ πᾶσ ἄν. τί δέ; ἀμέλειάν τε καὶ ἀργίαν καὶ τρυφὴν εἰσ ἀρετὴν ψυχῆσ θήσομεν, ἢ πῶσ λέγεισ; καὶ πῶσ; ἀλλ’ εἰσ τοὐναντίον; ναί. τἀναντία ἄρα τούτοισ εἰσ τοὐναντίον;

τοὐναντίον. τί οὖν δή; τρυφῶν καὶ ἀμελὴσ ἀργόσ τε, ὃν ὁ ποιητὴσ κηφῆσι κοθούροισι μάλιστα εἴκελον ἔφασκεν εἶναι, γίγνοιτ’ ἂν ὁ τοιοῦτοσ πᾶσ ἡμῖν; ὀρθότατά γε εἰπών. οὐκοῦν τόν γε θεὸν οὐ ῥητέον ἔχειν ἦθοσ τοιοῦτον, ὅ γέ τοι αὐτὸσ μισεῖ, τῷ τέ τι τοιοῦτον φθέγγεσθαι πειρωμένῳ οὐκ ἐπιτρεπτέον. οὐ μὲν δή· πῶσ γὰρ ἄν; ὡῖ δὴ προσήκει μὲν πράττειν καὶ ἐπιμελεῖσθαι διαφερόντωσ τινόσ, ὁ δὲ τούτου γε νοῦσ τῶν μὲν μεγάλων ἐπιμελεῖται, τῶν σμικρῶν δὲ ἀμελεῖ, κατὰ τίνα ἐπαινοῦντεσ τὸν τοιοῦτον λόγον οὐκ ἂν παντάπασι πλημμελοῖμεν;

σκοπῶμεν δὲ ὧδε. ἆρ’ οὐ κατὰ δύο εἴδη τὸ τοιοῦτον πράττει ὁ πράττων, εἴτε θεὸσ εἴτ’ ἄνθρωποσ; ποίω δὴ λέγομεν; ἢ διαφέρον οὐδὲν οἰόμενοσ εἶναι τῷ ὅλῳ ἀμελουμένων τῶν σμικρῶν, ἢ ῥᾳθυμίᾳ καὶ τρυφῇ, εἰ διαφέρει, ὁ δὲ ἀμελεῖ. ἢ ἔστιν ἄλλωσ πωσ γιγνομένη ἀμέλεια; οὐ γάρ που ὅταν γε ἀδύνατον ᾖ τῶν ἁπάντων ἐπιμελεῖσθαι, τότε ἀμέλεια ἔσται τῶν σμικρῶν ἢ μεγάλων, μὴ ἐπιμελουμένῳ ὧν ἂν δυνάμει θεὸσ ἢ φαῦλόσ τισ ὢν ἐλλιπὴσ καὶ μὴ δυνατὸσ ἐπιμελεῖσθαι γίγνηται.

πῶσ γὰρ ἄν; νῦν δὴ δύ’ ὄντεσ τρισὶν ἡμῖν οὖσιν ἀποκρινάσθωσαν οἱ θεοὺσ μὲν ἀμφότεροι ὁμολογοῦντεσ εἶναι, παραιτητοὺσ δὲ ἅτεροσ, ὁ δὲ ἀμελεῖσ τῶν σμικρῶν. πρῶτον μὲν θεοὺσ ἀμφότεροί φατε γιγνώσκειν καὶ ὁρᾶν καὶ ἀκούειν πάντα, λαθεῖν δὲ αὐτοὺσ οὐδὲν δυνατὸν εἶναι τῶν ὁπόσων εἰσὶν αἱ αἰσθήσεισ τε καὶ ἐπιστῆμαι· ταύτῃ λέγετε ἔχειν ταῦτα, ἢ πῶσ;

οὕτωσ. τί δέ; δύνασθαι πάντα ὁπόσων αὖ δύναμίσ ἐστιν θνητοῖσ τε καὶ ἀθανάτοισ; πῶσ γὰρ οὐ συγχωρήσονται καὶ ταῦτα οὕτωσ ἔχειν; καὶ μὴν ἀγαθούσ γε καὶ ἀρίστουσ ὡμολογήκαμεν αὐτοὺσ εἶναι πέντε ὄντεσ.

σφόδρα γε. ἆρ’ οὖν οὐ ῥᾳθυμίᾳ μὲν καὶ τρυφῇ ἀδύνατον αὐτοὺσ ὁμολογεῖν πράττειν ὁτιοῦν τὸ παράπαν, ὄντασ γε οἱούσ ὁμολογοῦμεν; δειλίασ γὰρ ἔκγονοσ ἔν γε ἡμῖν ἀργία, ῥᾳθυμία δὲ ἀργίασ καὶ τρυφῆσ. ἀληθέστατα λέγεισ. ἀργίᾳ μὲν δὴ καὶ ῥᾳθυμίᾳ οὐδεὶσ ἀμελεῖ θεῶν· οὐ γὰρ μέτεστιν αὐτῷ που δειλίασ. ὀρθότατα λέγεισ. οὐκοῦν τὸ λοιπόν, εἴπερ ἀμελοῦσι τῶν σμικρῶν καὶ ὀλίγων τῶν περὶ τὸ πᾶν, ἢ γιγνώσκοντεσ ὡσ τὸ παράπαν οὐδενὸσ τῶν τοιούτων ἐπιμελεῖσθαι δεῖ, δρῷεν ἂν τοῦτο, ἢ τί τὸ λοιπὸν πλὴν τῷ γιγνώσκειν τοὐναντίον;

οὐδέν. πότερον οὖν, ὦ ἄριστε καὶ βέλτιστε, θῶμέν σε λέγοντα ὡσ ἀγνοοῦντάσ τε καὶ δέον ἐπιμελεῖσθαι δι’ ἄγνοιαν ἀμελοῦντασ, ἢ γιγνώσκοντασ ὅτι δεῖ, καθάπερ οἱ φαυλότατοι τῶν ἀνθρώπων λέγονται ποιεῖν, εἰδότεσ ἄλλα εἶναι βελτίω πράττειν ὧν δὴ πράττουσιν, διά τινασ ἥττασ ἡδονῶν ἢ λυπῶν οὐ ποιεῖν; πῶσ γὰρ ἄν;

οὐκοῦν δὴ τά γε ἀνθρώπινα πράγματα τῆσ τε ἐμψύχου μετέχει φύσεωσ ἅμα, καὶ θεοσεβέστατον αὐτό ἐστι πάντων ζῴων ἄνθρωποσ; ἐοίκε γοῦν. θεῶν γε μὴν κτήματά φαμεν εἶναι πάντα ὁπόσα θνητὰ ζῷα, ὧνπερ καὶ τὸν οὐρανὸν ὅλον. πῶσ γὰρ οὔ; ἤδη τοίνυν σμικρὰ ἢ μεγάλα τισ φάτω ταῦτα εἶναι τοῖσ θεοῖσ· οὐδετέρωσ γὰρ τοῖσ κεκτημένοισ ἡμᾶσ ἀμελεῖν ἂν εἰή προσῆκον, ἐπιμελεστάτοισ γε οὖσι καὶ ἀρίστοισ.

σκοπῶμεν γὰρ δὴ καὶ τόδε ἔτι πρὸσ τούτοισ. τὸ ποῖον; τὸ περί τε αἰσθήσεωσ καὶ δυνάμεωσ, ἆρ’ οὐκ ἐναντίωσ ἀλλήλοιν πρὸσ ῥᾳστώνην καὶ χαλεπότητά ἐστον πεφυκότε; πῶσ λέγεισ; ὁρᾶν μέν που καὶ ἀκούειν τὰ σμικρὰ χαλεπώτερον ἢ τὰ μεγάλα, φέρειν δὲ αὖ καὶ κρατεῖν καὶ ἐπιμελεῖσθαι τῶν σμικρῶν καὶ ὀλίγων παντὶ ῥᾷον ἢ τῶν ἐναντίων. καὶ πολύ γε.

ἰατρῷ δὲ προστεταγμένον ὅλον τι θεραπεύειν, βουλομένῳ καὶ δυναμένῳ τῶν μὲν μεγάλων ἐπιμελεῖσθαι, τῶν μορίων δὲ καὶ σμικρῶν ἀμελοῦντι, ἕξει ποτὲ καλῶσ αὐτῷ τὸ πᾶν; οὐδαμῶσ. οὐ μὴν οὐδὲ κυβερνήταισ οὐδὲ στρατηγοῖσ οὐδ’ οἰκονόμοισ, οὐδ’ αὖ τισὶν πολιτικοῖσ οὐδ’ ἄλλῳ τῶν τοιούτων οὐδενί, χωρὶσ τῶν ὀλίγων καὶ σμικρῶν πολλὰ ἢ μεγάλα· οὐδὲ γὰρ ἄνευ σμικρῶν τοὺσ μεγάλουσ φασὶν λιθολόγοι λίθουσ εὖ κεῖσθαι. πῶσ γὰρ ἄν;

μὴ τοίνυν τόν γε θεὸν ἀξιώσωμέν ποτε θνητῶν δημιουργῶν φαυλότερον, οἳ τὰ προσήκοντα αὑτοῖσ ἔργα, ὅσῳπερ ἂν ἀμείνουσ ὦσιν, τόσῳ ἀκριβέστερα καὶ τελεώτερα μιᾷ τέχνῃ σμικρὰ καὶ μεγάλα ἀπεργάζονται· τὸν δὲ θεὸν ὄντα τε σοφώτατον βουλόμενόν τ’ ἐπιμελεῖσθαι καὶ δυνάμενον, ὧν μὲν ῥᾷον ἦν ἐπιμεληθῆναι σμικρῶν ὄντων, μηδαμῇ ἐπιμελεῖσθαι καθάπερ ἀργὸν ἢ δειλόν τινα διὰ πόνουσ ῥᾳθυμοῦντα, τῶν δὲ μεγάλων. μηδαμῶσ δόξαν τοιαύτην περὶ θεῶν, ὦ ξένε, ἀποδεχώμεθα·

οὐδαμῇ γὰρ οὔτε ὅσιον οὔτ’ ἀληθὲσ τὸ διανόημα διανοοίμεθ’ ἄν. δοκοῦμεν δέ μοι νῦν ἤδη μάλιστα μετρίωσ διειλέχθαι τῷ φιλαιτίῳ τῆσ ἀμελείασ πέρι θεῶν. ναί. τῷ γε βιάζεσθαι τοῖσ λόγοισ ὁμολογεῖν αὐτὸν μὴ λέγειν ὀρθῶσ· ἐπῳδῶν γε μὴν προσδεῖσθαί μοι δοκεῖ μύθων ἔτι τινῶν.

ποίων, ὠγαθέ; πείθωμεν τὸν νεανίαν τοῖσ λόγοισ ὡσ τῷ τοῦ παντὸσ ἐπιμελουμένῳ πρὸσ τὴν σωτηρίαν καὶ ἀρετὴν τοῦ ὅλου πάντ’ ἐστὶ συντεταγμένα, ὧν καὶ τὸ μέροσ εἰσ δύναμιν ἕκαστον τὸ προσῆκον πάσχει καὶ ποιεῖ. τούτοισ δ’ εἰσὶν ἄρχοντεσ προστεταγμένοι ἑκάστοισ ἐπὶ τὸ σμικρότατον ἀεὶ πάθησ καὶ πράξεωσ, εἰσ μερισμὸν τὸν ἔσχατον τέλοσ ἀπειργασμένοι· ὧν ἓν καὶ τὸ σόν, ὦ σχέτλιε, μόριον εἰσ τὸ πᾶν συντείνει βλέπον ἀεί, καίπερ πάνσμικρον ὄν, σὲ δὲ λέληθεν περὶ τοῦτο αὐτὸ ὡσ γένεσισ ἕνεκα ἐκείνου γίγνεται πᾶσα, ὅπωσ ᾖ τῷ τοῦ παντὸσ βίῳ ὑπάρχουσα εὐδαίμων οὐσία, οὐχ ἕνεκα σοῦ γιγνομένη, σὺ δ’ ἕνεκα ἐκείνου.

πᾶσ γὰρ ἰατρὸσ καὶ πᾶσ ἔντεχνοσ δημιουργὸσ παντὸσ μὲν ἕνεκα πάντα ἐργάζεται, πρὸσ τὸ κοινῇ συντεῖνον βέλτιστον μέροσ μὴν ἕνεκα ὅλου καὶ οὐχ ὅλον μέρουσ ἕνεκα ἀπεργάζεται· σὺ δὲ ἀγανακτεῖσ, ἀγνοῶν ὅπῃ τὸ περὶ σὲ ἄριστον τῷ παντὶ συμβαίνει καὶ σοὶ κατὰ δύναμιν τὴν τῆσ κοινῆσ γενέσεωσ.

ἐπεὶ δὲ ἀεὶ ψυχὴ συντεταγμένη σώματι τοτὲ μὲν ἄλλῳ, τοτὲ δὲ ἄλλῳ, μεταβάλλει παντοίασ μεταβολὰσ δι’ ἑαυτὴν ἢ δι’ ἑτέραν ψυχήν, οὐδὲν ἄλλο ἔργον τῷ πεττευτῇ λείπεται πλὴν μετατιθέναι τὸ μὲν ἄμεινον γιγνόμενον ἦθοσ εἰσ βελτίω τόπον, χεῖρον δὲ εἰσ τὸν χείρονα, κατὰ τὸ πρέπον αὐτῶν ἕκαστον, ἵνα τῆσ προσηκούσησ μοίρασ λαγχάνῃ. πῇ λέγεισ; ἡῖπερ ἂν ἔχοι ῥᾳστώνησ ἐπιμελείασ θεοῖσ τῶν πάντων, ταύτῃ μοι δοκῶ φράζειν.

εἰ μὲν γὰρ πρὸσ τὸ ὅλον ἀεὶ βλέπων πλάττοι τισ μετασχηματίζων τὰ πάντα, οἱο͂ν ἐκ πυρὸσ ὕδωρ ἔμψυχον, καὶ μὴ σύμπολλα ἐξ ἑνὸσ ἢ ἐκ πολλῶν ἕν, πρώτησ ἢ δευτέρασ ἢ καὶ τρίτησ γενέσεωσ μετειληφότα πλήθεσιν ἄπειρ’ ἂν εἰή τῆσ μετατιθεμένησ κοσμήσεωσ· νῦν δ’ ἔστι θαυμαστὴ ῥᾳστώνη τῷ τοῦ παντὸσ ἐπιμελουμένῳ.

πῶσ αὖ λέγεισ; ὧδε. ἐπειδὴ κατεῖδεν ἡμῶν ὁ βασιλεὺσ ἐμψύχουσ οὔσασ τὰσ πράξεισ ἁπάσασ καὶ πολλὴν μὲν ἀρετὴν ἐν αὐταῖσ οὖσαν, πολλὴν δὲ κακίαν, ἀνώλεθρον δὲ ὂν γενόμενον, ἀλλ’ οὐκ αἰώνιον, ψυχὴν καὶ σῶμα, καθάπερ οἱ κατὰ νόμον ὄντεσ θεοί ‐ γένεσισ γὰρ οὐκ ἄν ποτε ἦν ζῴων ἀπολομένου τούτοιν θατέρου ‐ καὶ τὸ μὲν ὠφελεῖν ἀεὶ πεφυκόσ, ὅσον ἀγαθὸν ψυχῆσ, διενοήθη, τὸ δὲ κακὸν βλάπτειν· ταῦτα πάντα συνιδών, ἐμηχανήσατο ποῦ κείμενον ἕκαστον τῶν μερῶν νικῶσαν ἀρετήν, ἡττωμένην δὲ κακίαν, ἐν τῷ παντὶ παρέχοι μάλιστ’ ἂν καὶ ῥᾷστα καὶ ἄριστα.

μεμηχάνηται δὴ πρὸσ πᾶν τοῦτο τὸ ποῖόν τι γιγνόμενον ἀεὶ ποίαν ἕδραν δεῖ μεταλαμβάνον οἰκίζεσθαι καὶ τίνασ ποτὲ τόπουσ· τῆσ δὲ γενέσεωσ τοῦ ποίου τινὸσ ἀφῆκε ταῖσ βουλήσεσιν ἑκάστων ἡμῶν τὰσ αἰτίασ. ὅπῃ γὰρ ἂν ἐπιθυμῇ καὶ ὁποῖόσ τισ ὢν τὴν ψυχήν, ταύτῃ σχεδὸν ἑκάστοτε καὶ τοιοῦτοσ γίγνεται ἅπασ ἡμῶν ὡσ τὸ πολύ.

τὸ γοῦν εἰκόσ. μεταβάλλει μὲν τοίνυν πάνθ’ ὅσα μέτοχά ἐστιν ψυχῆσ, ἐν ἑαυτοῖσ κεκτημένα τὴν τῆσ μεταβολῆσ αἰτίαν, μεταβάλλοντα δὲ φέρεται κατὰ τὴν τῆσ εἱμαρμένησ τάξιν καὶ νόμον· σμικρότερα μὲν τῶν ἠθῶν μεταβάλλοντα ἐλάττω κατὰ τὸ τῆσ χώρασ ἐπίπεδον μεταπορεύεται, πλείω δὲ καὶ ἀδικώτερα μεταπεσόντα, εἰσ βάθοσ τά τε κάτω λεγόμενα τῶν τόπων, ὅσα Αἵδην τε καὶ τὰ τούτων ἐχόμενα τῶν ὀνομάτων ἐπονομάζοντεσ σφόδρα φοβοῦνται καὶ ὀνειροπολοῦσιν ζῶντεσ διαλυθέντεσ τε τῶν σωμάτων. μείζω δὲ δὴ ψυχὴ κακίασ ἢ ἀρετῆσ ὁπόταν μεταλάβῃ διὰ τὴν αὑτῆσ βούλησίν τε καὶ ὁμιλίαν γενομένην ἰσχυράν, ὁπόταν μὲν ἀρετῇ θείᾳ προσμείξασα γίγνηται διαφερόντωσ τοιαύτη, διαφέροντα καὶ μετέβαλεν τόπον ἅγιον ὅλον, μετακομισθεῖσα εἰσ ἀμείνω τινὰ τόπον ἕτερον·

ὅταν δὲ τἀναντία, ἐπὶ τἀναντία μεθιδρύσασα τὸν αὑτῆσ βίον.

αὕτη τοι δίκη ἐστὶ θεῶν οἳ Ὄλυμπον ἔχουσιν,ὦ παῖ καὶ νεανίσκε ἀμελεῖσθαι δοκῶν ὑπὸ θεῶν, κακίω μὲν γιγνόμενον πρὸσ τὰσ κακίουσ ψυχάσ, ἀμείνω δὲ πρὸσ τὰσ ἀμείνουσ πορευόμενον, ἔν τε ζωῇ καὶ ἐν πᾶσι θανάτοισ πάσχειν τε ἃ προσῆκον δρᾶν ἐστι τοῖσ προσφερέσι τοὺσ προσφερεῖσ καὶ ποιεῖν. ταύτησ τῆσ δίκησ οὔτε σὺ μή ποτε οὔτε εἰ ἄλλοσ ἀτυχὴσ γενόμενοσ ἐπεύξηται περιγενέσθαι θεῶν· ἣν πασῶν δικῶν διαφερόντωσ ἔταξάν τε οἱ τάξαντεσ χρεών τε ἐξευλαβεῖσθαι τὸ παράπαν.

οὐ γὰρ ἀμεληθήσῃ ποτὲ ὑπ’ αὐτῆσ· οὐχ οὕτω σμικρὸσ ὢν δύσῃ κατὰ τὸ τῆσ γῆσ βάθοσ, οὐδ’ ὑψηλὸσ γενόμενοσ εἰσ τὸν οὐρανὸν ἀναπτήσῃ, τείσεισ δὲ αὐτῶν τὴν προσήκουσαν τιμωρίαν εἴτ’ ἐνθάδε μένων εἴτε καὶ ἐν Αἵδου διαπορευθεὶσ εἴτε καὶ τούτων εἰσ ἀγριώτερον ἔτι διακομισθεὶσ τόπον. ὁ αὐτὸσ δὲ λόγοσ σοι καὶ περὶ ἐκείνων ἂν εἰή, τῶν οὓσ σὺ κατιδὼν ἐκ σμικρῶν μεγάλουσ γεγονότασ ἀνοσιουργήσαντασ ἤ τι τοιοῦτον πράξαντασ ᾠήθησ ἐξ ἀθλίων εὐδαίμονασ γεγονέναι, κᾆτα ὡσ ἐν κατόπτροισ αὐτῶν ταῖσ πράξεσιν ἡγήσω καθεωρακέναι τὴν πάντων ἀμέλειαν θεῶν, οὐκ εἰδὼσ αὐτῶν τὴν συντέλειαν ὅπῃ ποτὲ τῷ παντὶ συμβάλλεται.

γιγνώσκειν δὲ αὐτήν, ὦ πάντων ἀνδρειότατε, πῶσ οὐ δεῖν δοκεῖσ;

ἥν τισ μὴ γιγνώσκων οὐδ’ ἂν τύπον ἴδοι ποτέ, οὐδὲ λόγον συμβάλλεσθαι περὶ βίου δυνατὸσ ἂν γένοιτο εἰσ εὐδαιμονίαν τε καὶ δυσδαίμονα τύχην. ταῦτα εἰ μέν σε πείθει Κλεινίασ ὅδε καὶ σύμπασα ἡμῶν ἥδε ἡ γερουσία, περὶ θεῶν ὡσ οὐκ οἶσθα ὅτι λέγεισ, καλῶσ ἄν σοι θεὸσ αὐτὸσ συλλαμβάνοι· εἰ δ’ ἐπιδεὴσ ἔτι λόγου τινὸσ ἂν εἰήσ, λεγόντων ἡμῶν πρὸσ τὸν τρίτον ἐπάκουε, εἰ νοῦν καὶ ὁπωσοῦν ἔχεισ. ὅτι μὲν γὰρ θεοί τ’ εἰσὶν καὶ ἀνθρώπων ἐπιμελοῦνται, ἔγωγε οὐ παντάπασιν φαύλωσ ἂν φαίην ἡμῖν ἀποδεδεῖχθαι·

τὸ δὲ παραιτητοὺσ αὖ θεοὺσ εἶναι τοῖσιν ἀδικοῦσι, δεχομένουσ δῶρα, οὔτε τινὶ συγχωρητέον παντί τ’ αὖ κατὰ δύναμιν τρόπῳ ἐλεγκτέον. κάλλιστ’ εἶπεσ, ποιῶμέν τε ὡσ λέγεισ. φέρε δὴ πρὸσ θεῶν αὐτῶν, τίνα τρόπον παραιτητοὶ γίγνοιντ’ ἂν ἡμῖν, εἰ γίγνοιντο αὖ; καὶ τίνεσ ἢ ποῖοί τινεσ ὄντεσ;

ἄρχοντασ μὲν ἀναγκαῖόν που γίγνεσθαι τούσ γε διοικήσοντασ τὸν ἅπαντα ἐντελεχῶσ οὐρανόν. οὕτωσ. ἀλλ’ ἄρα τίσιν προσφερεῖσ τῶν ἀρχόντων; ἢ τίνεσ τούτοισ, ὧν δυνατὸν ἡμῖν ἀπεικάζουσι τυγχάνειν μείζοσιν ἐλάττονασ; πότερον ἡνίοχοί τινεσ ἂν εἰε͂ν τοιοῦτοι ζευγῶν ἁμιλλωμένων ἢ πλοίων κυβερνῆται; τάχα δὲ κἂν ἀπεικασθεῖεν στρατοπέδων ἄρχουσί τισιν· εἰή δ’ ἂν καὶ νόσων πόλεμον εὐλαβουμένοισ ἰατροῖσ ἐοικέναι περὶ σώματα, ἢ γεωργοῖσ περὶ φυτῶν γένεσιν εἰωθυίασ ὡρ́ασ χαλεπὰσ διὰ φόβων προσδεχομένοισ, ἢ καὶ ποιμνίων ἐπιστάταισ. ἐπειδὴ γὰρ συγκεχωρήκαμεν ἡμῖν αὐτοῖσ εἶναι μὲν τὸν οὐρανὸν πολλῶν μεστὸν ἀγαθῶν, εἶναι δὲ καὶ τῶν ἐναντίων, πλειόνων δὲ τῶν μή, μάχη δή, φαμέν, ἀθάνατόσ ἐσθ’ ἡ τοιαύτη καὶ φυλακῆσ θαυμαστῆσ δεομένη, σύμμαχοι δὲ ἡμῖν θεοί τε ἅμα καὶ δαίμονεσ, ἡμεῖσ δ’ αὖ κτῆμα θεῶν καὶ δαιμόνων·

φθείρει δὲ ἡμᾶσ ἀδικία καὶ ὕβρισ μετὰ ἀφροσύνησ, σῴζει δὲ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη μετὰ φρονήσεωσ, ἐν ταῖσ τῶν θεῶν ἐμψύχοισ οἰκοῦσαι δυνάμεσιν, βραχὺ δέ τι καὶ τῇδε ἄν τισ τῶν τοιούτων ἐνοικοῦν ἡμῖν σαφὲσ ἴδοι. ψυχαὶ δέ τινεσ ἐπὶ γῆσ οἰκοῦσαι καὶ ἄδικον λῆμμα κεκτημέναι δῆλον ὅτι θηριώδεισ, πρὸσ τὰσ τῶν φυλάκων ψυχὰσ ἄρα κυνῶν ἢ τὰσ τῶν νομέων ἢ πρὸσ τὰσ τῶν παντάπασιν ἀκροτάτων δεσποτῶν προσπίπτουσαι, πείθουσιν θωπείαισ λόγων καὶ ἐν εὐκταίαισ τισὶν ἐπῳδαῖσ, ὡσ αἱ φῆμαί φασιν αἱ τῶν κακῶν, ἐξεῖναι πλεονεκτοῦσιν σφίσιν ἐν ἀνθρώποισ πάσχειν μηδὲν χαλεπόν·

φαμὲν δ’ εἶναί που τὸ νῦν ὀνομαζόμενον ἁμάρτημα, τὴν πλεονεξίαν, ἐν μὲν σαρκίνοισ σώμασι νόσημα καλούμενον, ἐν δὲ ὡρ́αισ ἐτῶν καὶ ἐνιαυτοῖσ λοιμόν, ἐν δὲ πόλεσι καὶ πολιτείαισ τοῦτο αὐτό, ῥήματι μετεσχηματισμένον, ἀδικίαν.

παντάπασι μὲν οὖν. τοῦτον δὴ τὸν λόγον ἀναγκαῖον λέγειν τὸν λέγοντα ὡσ εἰσὶν συγγνώμονεσ ἀεὶ θεοὶ τοῖσ τῶν ἀνθρώπων ἀδίκοισ καὶ ἀδικοῦσιν, ἂν αὐτοῖσ τῶν ἀδικημάτων τισ ἀπονέμῃ· καθάπερ κυσὶν λύκοι τῶν ἁρπασμάτων σμικρὰ ἀπονέμοιεν, οἱ δὲ ἡμερούμενοι τοῖσ δώροισ συγχωροῖεν τὰ ποίμνια διαρπάζειν.

ἆρ’ οὐχ οὗτοσ ὁ λόγοσ ὁ τῶν φασκόντων παραιτητοὺσ εἶναι θεούσ; οὗτοσ μὲν οὖν. τίσιν οὖν δὴ τῶν προρρηθέντων ἀπεικάζων ὁμοίουσ φύλακασ εἶναι θεοὺσ οὐκ ἂν καταγέλαστοσ γίγνοιτο ἀνθρώπων ὁστισοῦν; πότερον κυβερνήταισ, λοιβῇ τε οἴνου κνίσῃ τε παρατρεπομένοισ αὐτοῖσ, ἀνατρέπουσι δὲ ναῦσ τε καὶ ναύτασ;

μηδαμῶσ. ἀλλ’ οὔτι μὴν ἡνιόχοισί γε ἐν ἁμίλλῃ συντεταγμένοισ, πεισθεῖσιν ὑπὸ δωρεᾶσ ἑτέροισι τὴν νίκην ζεύγεσι προδοῦναι. δεινὴν γὰρ εἰκόνα λέγοισ ἂν λέγων τὸν λόγον τοῦτον. οὐ μὴν οὐδὲ στρατηγοῖσ γε οὐδ’ ἰατροῖσ οὐδὲ γεωργοῖσ, οὐδὲ νομεῦσιν μὴν οὐδέ τισι κυσὶν κεκηλημένοισ ὑπὸ λύκων. εὐφήμει·

πῶσ γὰρ ἄν; ἀλλ’ οὐ πάντων φυλάκων εἰσὶ μέγιστοι καὶ περὶ τὰ μέγιστα ἡμῖν οἱ πάντεσ θεοί; πολύ γε. τοὺσ δὴ κάλλιστά τε πράγματα φυλάττοντασ, διαφέροντάσ τε αὐτοὺσ φυλακῇ πρὸσ ἀρετήν, κυνῶν χείρουσ καὶ ἀνθρώπων μέσων εἶναι φήσομεν, οἳ τὸ δίκαιον οὐκ ἄν ποτε προδοῖεν ἕνεκα δώρων παρὰ ἀδίκων ἀνδρῶν ἀνοσίωσ διδομένων; οὐδαμῶσ·

οὔτε ἀνεκτὸσ λόγων, τῶν τε περὶ πᾶσαν ἀσέβειαν ὄντων κινδυνεύει πᾶσ ὁ ταύτησ τῆσ δόξησ ἀντεχόμενοσ πάντων ἂν τῶν ἀσεβῶν κεκρίσθαι δικαιότατα κάκιστόσ τε εἶναι καὶ ἀσεβέστατοσ. τὰ μὲν δὴ προτεθέντα τρία, θεοί τε ὡσ εἰσίν, καὶ ὡσ ἐπιμελεῖσ, καὶ παρὰ τὸ δίκαιον ὡσ παντάπασιν ἀπαραίτητοι, φῶμεν ἱκανῶσ ἀποδεδεῖχθαί που; πῶσ γὰρ οὔ; καὶ σύμψηφοί γε τούτοισ τοῖσ λόγοισ ἐσμέν. καὶ μὴν εἴρηνταί γέ πωσ σφοδρότερον διὰ φιλονικίαν τῶν κακῶν ἀνθρώπων· τούτου γε μὴν ἕνεκα, ὦ φίλε Κλεινία, πεφιλονίκηνται, μή ποτε λόγοισ ἡγῶνται κρατοῦντεσ ἐξουσίαν εἶναι σφίσιν ἃ βούλονται πράττειν οἱ κακοί, ἃ δὴ καὶ ὅσα καὶ οἱᾶ περὶ θεοὺσ διανοοῦνται.

προθυμία μὲν δὴ διὰ ταῦτα νεωτέρωσ εἰπεῖν ἡμῖν γέγονεν· εἰ δέ τι καὶ βραχὺ προὔργου πεποιήκαμεν εἰσ τὸ πείθειν πῃ τοὺσ ἄνδρασ ἑαυτοὺσ μὲν μισῆσαι, τὰ δ’ ἐναντία πωσ ἤθη στέρξαι, καλῶσ ἡμῖν εἰρημένον ἂν εἰή τὸ προοίμιον ἀσεβείασ πέρι νόμων. ἀλλὰ ἐλπίσ·

εἰ δὲ μή, τό γε τοῦ λόγου γένοσ οὐκ αἰτιάσεται τὸν νομοθέτην. μετὰ τὸ προοίμιον τοίνυν λόγοσ οἱο͂σ ἂν τῶν νόμων ἑρμηνεὺσ ὀρθῶσ γίγνοιτο ἡμῖν, προαγορεύων ἐξίστασθαι πᾶσι τοῖσ ἀσεβέσι τρόπων τῶν αὑτῶν εἰσ τοὺσ εὐσεβεῖσ. τοῖσ δὲ μὴ πειθομένοισ ἀσεβείασ ὅδε ἔστω πέρι νόμοσ· ἐάν τισ ἀσεβῇ λόγοισ εἴτ’ ἔργοισ, ὁ παρατυγχάνων ἀμυνέτω σημαίνων πρὸσ ἄρχοντασ, τῶν δὲ ἀρχόντων οἱ πρῶτοι πυθόμενοι πρὸσ τὸ περὶ τούτων ἀποδεδειγμένον κρίνειν δικαστήριον εἰσαγαγόντων κατὰ τοὺσ νόμουσ· ἐὰν δέ τισ ἀκούσασα ἀρχὴ μὴ δρᾷ ταῦτα, αὐτὴ ἀσεβείασ ὑπόδικοσ γιγνέσθω τῷ ἐθέλοντι τιμωρεῖν ὑπὲρ τῶν νόμων.

ἐὰν δέ τισ ὄφλῃ, τιμάτω τὸ δικαστήριον ἓν ἑκάστῳ τῶν καθ’ ἓν ἀσεβούντων τίμημα. δεσμὸσ μὲν οὖν ὑπαρχέτω πᾶσιν·

δεσμωτηρίων δὲ ὄντων ἐν τῇ πόλει τριῶν, ἑνὸσ μὲν κοινοῦ τοῖσ πλείστοισ περὶ ἀγοράν, σωτηρίασ ἕνεκα τοῖσ πολλοῖσ τῶν σωμάτων, ἑνὸσ δὲ περὶ τὸν τῶν νύκτωρ συλλεγομένων σύλλογον, σωφρονιστήριον ἐπονομαζόμενον, ἑνὸσ δὲ αὖ κατὰ μέσην τὴν χώραν, ὅπῃπερ ἂν ἔρημόσ τε καὶ ὡσ ὅτι μάλιστα ἀγριώτατοσ ᾖ τόποσ, τιμωρίασ ἔχων ἐπωνυμίαν φήμην τινά· περὶ ἀσέβειαν δὲ ὄντων αἰτίαισ μὲν τρισίν, αἷσπερ καὶ διήλθομεν, δύο δὲ ἐξ ἑκάστησ τῆσ τοιαύτησ αἰτίασ γενομένων, ἓξ ἂν γίγνοιντο ἃ καὶ διακρίσεωσ ἄξια γένη τῶν περὶ τὰ θεῖα ἐξαμαρτανόντων, οὐκ ἴσησ οὐδ’ ὁμοίασ δίκησ δεόμενα. ᾧ γὰρ ἂν μὴ νομίζοντι θεοὺσ εἶναι τὸ παράπαν ἦθοσ φύσει προσγένηται δίκαιον, μισοῦντέσ τε γίγνονται τοὺσ κακούσ, καὶ τῷ δυσχεραίνειν τὴν ἀδικίαν οὔτε τὰσ τοιαύτασ πράξεισ προσίενται πράττειν, τούσ τε μὴ δικαίουσ τῶν ἀνθρώπων φεύγουσι καὶ τοὺσ δικαίουσ στέργουσιν·

οἷσ δ’ ἂν πρὸσ τῇ δόξῃ τῇ θεῶν ἔρημα εἶναι πάντα ἀκράτειαί τε ἡδονῶν καὶ λυπῶν προσπέσωσι, μνῆμαί τε ἰσχυραὶ καὶ μαθήσεισ ὀξεῖαι παρῶσι, τὸ μὲν μὴ νομίζειν θεοὺσ ἀμφοῖν ἂν ἐνυπάρχοι κοινὸν πάθοσ, τῇ δὲ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων λώβῃ τὸ μὲν ἐλάττω, τὸ δὲ πλείω κακὰ ἐργάζοιτ’ ἄν.

ὁ μὲν γὰρ λόγῳ τε ἂν περὶ θεοὺσ παρρησίασ εἰή μεστὸσ καὶ περὶ θυσίασ τε καὶ ὁρ́κουσ, καὶ ὡσ τῶν ἄλλων καταγελῶν τάχ’ ἂν ἑτέρουσ τοιούτουσ ἀπεργάζοιτο, δίκησ μὴ τυγχάνων· ὁ δὲ δὴ δοξάζων μὲν καθάπερ ἅτεροσ, εὐφυὴσ δὲ ἐπικαλούμενοσ, δόλου δὲ καὶ ἐνέδρασ πλήρησ, ἐξ ὧν μάντεισ τε κατασκευάζονται πολλοὶ καὶ περὶ πᾶσαν τὴν μαγγανείαν κεκινημένοι, γίγνονται δὲ ἐξ αὐτῶν ἔστιν ὅτε καὶ τύραννοι καὶ δημηγόροι καὶ στρατηγοί, καὶ τελεταῖσ δὲ ἰδίαισ ἐπιβεβουλευκότεσ, σοφιστῶν τε ἐπικαλουμένων μηχαναί.

τούτων δὴ πολλὰ μὲν εἴδη γένοιτ’ ἄν, τὰ δὲ νόμων ἄξια θέσεωσ δύο, ὧν τὸ μὲν εἰρωνικὸν οὐχ ἑνὸσ οὐδὲ δυοῖν ἄξια θανάτοιν ἁμαρτάνον, τὸ δὲ νουθετήσεωσ ἅμα καὶ δεσμῶν δεόμενον. ὡσαύτωσ δὲ καὶ τὸ θεοὺσ νομίζον ἀμελεῖν δύ’ ἕτερα γεννᾷ, καὶ τὸ παραιτητοὺσ ἄλλα δύο.

τούτων δὴ ταύτῃ διεστηκότων, τοὺσ μὲν ὑπ’ ἀνοίασ ἄνευ κάκησ ὀργῆσ τε καὶ ἤθουσ γεγενημένουσ εἰσ τὸ σωφρονιστήριον ὁ δικαστὴσ τιθέμενοσ νόμῳ τιθέσθω μηδὲν ἔλαττον ἐτῶν πέντε, ἐν τούτῳ δὲ τῷ χρόνῳ μηδεὶσ τῶν πολιτῶν αὐτοῖσ ἄλλοσ συγγιγνέσθω πλὴν οἱ τοῦ νυκτερινοῦ συλλόγου κοινωνοῦντεσ, ἐπὶ νουθετήσει τε καὶ τῇ τῆσ ψυχῆσ σωτηρίᾳ ὁμιλοῦντεσ· ὅταν δ’ ὁ χρόνοσ αὐτοῖσ ἐξέλθῃ τῶν δεσμῶν, ἐὰν μὲν δοκῇ τισ σωφρονεῖν αὐτῶν, οἰκείτω μετὰ τῶν σωφρόνων, ἐὰν δὲ μή, ὀφείλῃ δ’ αὖθισ τὴν τοιαύτην δίκην, θανάτῳ ζημιούσθω.

πρὸσ τῷ θεοὺσ μὴ νομίζειν ἢ ἀμελεῖσ ἢ παραιτητοὺσ εἶναι, καταφρονοῦντεσ δὲ τῶν ἀνθρώπων ψυχαγωγῶσι μὲν πολλοὺσ τῶν ζώντων, τοὺσ δὲ τεθνεῶτασ φάσκοντεσ ψυχαγωγεῖν καὶ θεοὺσ ὑπισχνούμενοι πείθειν, ὡσ θυσίαισ τε καὶ εὐχαῖσ καὶ ἐπῳδαῖσ γοητεύοντεσ, ἰδιώτασ τε καὶ ὅλασ οἰκίασ καὶ πόλεισ χρημάτων χάριν ἐπιχειρῶσιν κατ’ ἄκρασ ἐξαιρεῖν, τούτων δὲ ὃσ ἂν ὀφλὼν εἶναι δόξῃ, τιμάτω τὸ δικαστήριον αὐτῷ κατὰ νόμον δεδέσθαι μὲν ἐν τῷ τῶν μεσογέων δεσμωτηρίῳ, προσιέναι δὲ αὐτοῖσ μηδένα ἐλεύθερον μηδέποτε, τακτὴν δὲ ὑπὸ τῶν νομοφυλάκων αὐτοὺσ τροφὴν παρὰ τῶν οἰκετῶν λαμβάνειν.

ἀποθανόντα δὲ ἔξω τῶν ὁρίων ἐκβάλλειν ἄταφον·

ἐὰν δέ τισ ἐλεύθεροσ συνθάπτῃ, δίκασ ἀσεβείασ τῷ ἐθέλοντι λαγχάνειν ὑπεχέτω. ὀρφανῶν ἐπιμελείσθων μηδὲν χεῖρον τῶν ἄλλων ἀπὸ τῆσ ἡμέρασ ἧσ ἂν ὁ πατὴρ αὐτῶν ὄφλῃ τὴν δίκην.

κοινὸν δ’ ἐπὶ τούτοισ πᾶσιν νόμον κεῖσθαι χρεών, ὃσ ἐλάττω τε εἰσ θεοὺσ αὐτῶν τοὺσ πολλοὺσ ἔργῳ καὶ λόγῳ πλημμελεῖν ἂν ποιοῖ, καὶ δὴ καὶ ἀνοήτουσ ἧττον γίγνεσθαι, διὰ τὸ μὴ ἐξεῖναι θεοπολεῖν παρὰ νόμον.

ἔστω γὰρ νόμοσ ὅδε τοῖσ σύμπασιν κείμενοσ ἁπλῶσ· Ιἑρὰ μηδὲ εἷσ ἐν ἰδίαισ οἰκίαισ ἐκτήσθω· θύειν δ’ ὅταν ἐπὶ νοῦν ἰῄ τινί, πρὸσ τὰ δημόσια ἴτω θύσων, καὶ τοῖσ ἱερεῦσί τε καὶ ἱερείαισ ἐγχειριζέτω τὰ θύματα, οἷσ ἁγνεῖαι τούτων ἐπιμελεῖσ. συνευξάσθω δὲ αὐτόσ τε καὶ ὃν ἂν ἐθέλῃ μετ’ αὐτοῦ συνεύχεσθαι. ταῦτα δὲ γιγνόμενα τῶν τοιῶνδε χάριν ἔστω.

ἱερὰ καὶ θεοὺσ οὐ ῥᾴδιον ἱδρύεσθαι, μεγάλησ δὲ διανοίασ τινὸσ ὀρθῶσ δρᾶν τὸ τοιοῦτον, ἔθοσ τε γυναιξί τε δὴ διαφερόντωσ πάσαισ καὶ τοῖσ ἀσθενοῦσι πάντῃ καὶ κινδυνεύουσι καὶ ἀποροῦσιν, ὅπῃ τισ ἂν ἀπορῇ, καὶ τοὐναντίον ὅταν εὐπορίασ τινὸσ λάβωνται, καθιεροῦν τε τὸ παρὸν ἀεὶ καὶ θυσίασ εὔχεσθαι καὶ ἱδρύσεισ ὑπισχνεῖσθαι θεοῖσ καὶ δαίμοσιν καὶ παισὶν θεῶν, ἔν τε φάσμασιν ἐγρηγορότασ διὰ φόβουσ καὶ ἐν ὀνείροισ, ὡσ δ’ αὕτωσ ὄψεισ πολλὰσ ἀπομνημονεύοντασ ἑκάσταισί τε αὐτῶν ἄκη ποιουμένουσ, βωμοὺσ καὶ ἱερὰ πάσασ μὲν οἰκίασ, πάσασ δὲ κώμασ ἔν τε καθαροῖσ ἱδρυομένουσ ἐμπιμπλάναι καὶ ὅπῃ τισ ἔτυχε τῶν τοιούτων. ὧν ἕνεκα χρὴ πάντων ποιεῖν κατὰ τὸν νῦν λεγόμενον νόμον·

πρὸσ τούτοισ δὲ ἕνεκα τῶν ἀσεβούντων, ἵνα μὴ καὶ ταῦτα κλέπτοντεσ ταῖσ πράξεσιν, ἱερά τε καὶ βωμοὺσ ἐν ἰδίαισ οἰκίαισ ἱδρυόμενοι, λάθρᾳ τοὺσ θεοὺσ ἵλεωσ οἰόμενοι ποιεῖν θυσίαισ τε καὶ εὐχαῖσ, εἰσ ἄπειρον τὴν ἀδικίαν αὐξάνοντεσ αὑτοῖσ τε ἐγκλήματα πρὸσ θεῶν ποιῶνται καὶ τοῖσ ἐπιτρέπουσιν, οὖσιν αὐτῶν βελτίοσιν, καὶ πᾶσα οὕτωσ ἡ πόλισ ἀπολαύῃ τῶν ἀσεβῶν τρόπον τινὰ δικαίωσ. τὸν μὲν δὴ νομοθέτην ὁ θεὸσ οὐ μέμψεται·

κείσθω γὰρ νόμοσ οὗτοσ· μὴ κεκτῆσθαι θεῶν ἐν ἰδίαισ οἰκίαισ ἱερά, τὸν δὲ φανέντα κεκτημένον ἕτερα καὶ ὀργιάζοντα πλὴν τὰ δημόσια, ἐὰν μὲν ἄδικον μηδὲν τῶν μεγάλων καὶ ἀνοσίων εἰργασμένοσ ἀνὴρ ἢ καὶ γυνὴ κεκτῆταί τισ, ὁ μὲν αἰσθανόμενοσ καὶ εἰσαγγελλέτω τοῖσ νομοφύλαξιν, οἱ δὲ προσταττόντων εἰσ τὰ δημόσια ἀποφέρειν ἱερὰ τὰ ἴδια, μὴ πείθοντεσ δὲ ζημιούντων ἑώσ ἂν ἀπενεχθῇ· ἐὰν δέ τισ ἀσεβήσασ μὴ παιδίων ἀλλ’ ἀνδρῶν ἀσέβημα ἀνοσίων γένηται φανερόσ, εἴτε ἐν ἰδίοισ ἱδρυσάμενοσ εἴτ’ ἐν δημοσίοισ θύσασ ἱερὰ θεοῖσ οἱστισινοῦν, ὡσ οὐ καθαρὸσ ὢν θύων θανάτῳ ζημιούσθω.

τὸ δὲ παίδειον ἢ μὴ κρίναντεσ οἱ νομοφύλακεσ, εἰσ τὸ δικαστήριον οὕτωσ εἰσαγαγόντεσ, τὴν τῆσ ἀσεβείασ δίκην τούτοισ ἐπιτελούντων.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Plato, Laws, book 10

(플라톤, Laws, book 10)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION