헬라어 문장 검색 - ΠλατόΛαωσΓρέ07́

(플라톤, Laws, book 7)

γενομένων δὲ παίδων ἀρρένων καὶ θηλειῶν, τροφὴν μέν που καὶ παιδείαν τὸ μετὰ ταῦτα λέγειν ὀρθότατ’ ἂν γίγνοιθ’ ἡμῖν, ἣν εἶναι μὲν ἄρρητον πάντωσ ἀδύνατον, λεγομένη δὲ διδαχῇ τινι καὶ νουθετήσει μᾶλλον ἢ νόμοισ εἰκυῖ’ ἂν ἡμῖν φαίνοιτο. ἰδίᾳ γὰρ καὶ κατ’ οἰκίασ πολλὰ καὶ σμικρὰ καὶ οὐκ ἐμφανῆ πᾶσι γιγνόμενα, ῥᾳδίωσ ὑπὸ τῆσ ἑκάστων λύπησ τε καὶ ἡδονῆσ καὶ ἐπιθυμίασ ἕτερα παρὰ τὰσ τοῦ νομοθέτου συμβουλὰσ παραγενόμενα, παντοδαπὰ καὶ οὐχ ὅμοια ἀλλήλοισ ἀπεργάζοιτ’ ἂν τὰ τῶν πολιτῶν ἤθη. τοῦτο δὲ κακὸν ταῖσ πόλεσιν·

καὶ γὰρ διὰ σμικρότητα αὐτῶν καὶ πυκνότητα ἐπιζήμια τιθέντα ποιεῖν νόμουσ ἀπρεπὲσ ἅμα καὶ ἄσχημον, διαφθείρει δὲ καὶ τοὺσ γραφῇ τεθέντασ νόμουσ, ἐν τοῖσ σμικροῖσ καὶ πυκνοῖσ ἐθισθέντων τῶν ἀνθρώπων παρανομεῖν. ὥστε ἀπορία μὲν περὶ αὐτὰ νομοθετεῖν, σιγᾶν δὲ ἀδύνατον.

ἃ δὲ λέγω, δηλῶσαι πειρατέον οἱο͂ν δείγματα ἐξενεγκόντα εἰσ φῶσ· νῦν γὰρ λεγομένοισ ἐοίκε κατά τι σκότοσ. ἀληθέστατα λέγεισ. οὐκοῦν ὅτι μὲν σώματα καὶ ψυχὰσ τήν γε ὀρθὴν πάντωσ δεῖ τροφὴν φαίνεσθαι δυναμένην ὡσ κάλλιστα καὶ ἄριστα ἐξεργάζεσθαι, τοῦτο μὲν ὀρθῶσ εἴρηταί που. τί μήν; σώματα δὲ κάλλιστα, οἰόμαι, τό γε ἁπλούστατον, ὡσ ὀρθότατα δεῖ νέων ὄντων εὐθὺσ φύεσθαι τῶν παίδων.

πάνυ μὲν οὖν. τί δέ; τόδε οὐκ ἐννοοῦμεν, ὡσ ἡ πρώτη βλάστη παντὸσ ζῴου πολὺ μεγίστη καὶ πλείστη φύεται, ὥστε καὶ ἔριν πολλοῖσ παρέσχηκεν μὴ γίγνεσθαι τά γ’ ἀνθρώπινα μήκη διπλάσια ἀπὸ πέντε ἐτῶν ἐν τοῖσ λοιποῖσ εἴκοσιν ἔτεσιν αὐξανόμενα; ἀληθῆ. τί οὖν; πολλὴ αὔξη ὅταν ἐπιρρέῃ πόνων χωρὶσ πολλῶν καὶ συμμέτρων, οὐκ ἴσμεν ὅτι μυρία κακὰ ἐν τοῖσ σώμασιν ἀποτελεῖ; πάνυ γε.

οὐκοῦν τότε δεῖται πλείστων πόνων, ὅταν ἡ πλείστη τροφὴ προσγίγνηται τοῖσ σώμασι. τί δῆτ’, ὦ ξένε; ἦ τοῖσ ἄρτι γεγονόσι καὶ νεωτάτοισ πόνουσ πλείστουσ προστάξομεν; οὐδαμῶσ γε, ἀλλ’ ἔτι καὶ πρότερον τοῖσ ἐντὸσ τῶν αὑτῶν μητέρων τρεφομένοισ. πῶσ λέγεισ, ὦ λῷστε; ἢ τοῖσ κυουμένοισι φράζεισ; ναί.

θαυμαστὸν δ’ οὐδέν ἐστιν ἀγνοεῖν ὑμᾶσ τὴν τῶν τηλικούτων γυμναστικήν, ἣν βουλοίμην ἂν ὑμῖν καίπερ ἄτοπον οὖσαν δηλῶσαι. πάνυ μὲν οὖν. ἔστι τοίνυν παρ’ ἡμῖν μᾶλλον τὸ τοιοῦτον κατανοεῖν διὰ τὸ τὰσ παιδιὰσ αὐτόθι μειζόνωσ τινὰσ παίζειν ἢ δεῖ· τρέφουσι γὰρ δὴ παρ’ ἡμῖν οὐ μόνον παῖδεσ ἀλλὰ καὶ πρεσβύτεροί τινεσ ὀρνίθων θρέμματα, ἐπὶ τὰσ μάχασ τὰσ πρὸσ ἄλληλα. ἀσκοῦντασ τὰ τοιαῦτα τῶν θηρίων πολλοῦ δὴ δέουσιν ἡγεῖσθαι τοὺσ πόνουσ αὐτοῖσ εἶναι τοὺσ πρὸσ ἄλληλα μετρίουσ, ἐν οἷσ αὐτὰ ἀνακινοῦσι γυμνάζοντεσ· πρὸσ γὰρ τούτοισ λαβόντεσ ὑπὸ μάλησ ἕκαστοσ, τοὺσ μὲν ἐλάττονασ εἰσ τὰσ χεῖρασ, μείζουσ δ’ ὑπὸ τὴν ἀγκάλην ἐντόσ, πορεύονται περιπατοῦντεσ σταδίουσ παμπόλλουσ ἕνεκα τῆσ εὐεξίασ οὔτι τῆσ τῶν αὑτῶν σωμάτων, ἀλλὰ τῆσ τούτων τῶν θρεμμάτων, καὶ τό γε τοσοῦτον δηλοῦσι τῷ δυναμένῳ καταμαθεῖν, ὅτι τὰ σώματα πάντα ὑπὸ τῶν σεισμῶν τε καὶ κινήσεων κινούμενα ἄκοπα ὀνίναται πάντων, ὅσα τε ὑπὸ ἑαυτῶν, ἢ καὶ ἐν αἰώραισ ἢ καὶ κατὰ θάλατταν, ἢ καὶ ἐφ’ ἵππων ὀχουμένων καὶ ὑπ’ ἄλλων ὁπωσοῦν δὴ φερομένων τῶν σωμάτων, κινεῖται, καὶ διὰ ταῦτα τὰσ τῶν σίτων τροφὰσ καὶ ποτῶν κατακρατοῦντα, ὑγίειαν καὶ κάλλοσ καὶ τὴν ἄλλην ῥώμην ἡμῖν δυνατά ἐστι παραδιδόναι.

τί οὖν ἂν φαῖμεν ἐχόντων οὕτω τούτων τὸ μετὰ τοῦτο ἡμᾶσ δεῖν ποιεῖν;

βούλεσθε ἅμα γέλωτι φράζωμεν, τιθέντεσ νόμουσ τὴν μὲν κύουσαν περιπατεῖν, τὸ γενόμενον δὲ πλάττειν τε οἱο͂ν κήρινον, ἑώσ ὑγρόν, καὶ μέχρι δυοῖν ἐτοῖν σπαργανᾶν; καὶ δὴ καὶ τὰσ τροφοὺσ ἀναγκάζωμεν νόμῳ ζημιοῦντεσ τὰ παιδία ἢ πρὸσ ἀγροὺσ ἢ πρὸσ ἱερὰ ἢ πρὸσ οἰκείουσ ἀεί πῃ φέρειν, μέχριπερ ἂν ἱκανῶσ ἵστασθαι δυνατὰ γίγνηται, καὶ τότε, διευλαβουμένασ ἔτι νέων ὄντων μή πῃ βίᾳ ἐπερειδομένων στρέφηται τὰ κῶλα, ἐπιπονεῖν φερούσασ ἑώσ ἂν τριετὲσ ἀποτελεσθῇ τὸ γενόμενον;

εἰσ δύναμιν δὲ ἰσχυρὰσ αὐτὰσ εἶναι χρεὼν καὶ μὴ μίαν; ἐπὶ δὲ τούτοισ ἑκάστοισ, ἂν μὴ γίγνηται, ζημίαν τοῖσ μὴ ποιοῦσι γράφωμεν;

ἢ πολλοῦ γε δεῖ; τὸ γὰρ ἄρτι ῥηθὲν γίγνοιτ’ ἂν πολὺ καὶ ἄφθονον. τὸ ποῖον; τὸ γέλωτα ἂν πολὺν ὀφλεῖν ἡμᾶσ πρὸσ τῷ μὴ ἐθέλειν ἂν πείθεσθαι γυναικεῖά τε καὶ δούλεια ἤθη τροφῶν. ἀλλὰ τίνοσ δὴ χάριν ἔφαμεν αὐτὰ δεῖν ῥηθῆναι; τοῦδε· τὰ τῶν δεσποτῶν τε καὶ ἐλευθέρων ἐν ταῖσ πόλεσιν ἤθη τάχ’ ἂν ἀκούσαντα εἰσ σύννοιαν ἀφίκοιτ’ ἂν τὴν ὀρθήν, ὅτι χωρὶσ τῆσ ἰδίασ διοικήσεωσ ἐν ταῖσ πόλεσιν ὀρθῆσ γιγνομένησ μάτην ἂν τὰ κοινά τισ οἰοίτο ἕξειν τινὰ βεβαιότητα θέσεωσ νόμων, καὶ ταῦτα ἐννοῶν, αὐτὸσ νόμοισ ἂν τοῖσ νῦν ῥηθεῖσιν χρῷτο, καὶ χρώμενοσ, εὖ τήν τε οἰκίαν καὶ πόλιν ἅμα τὴν αὑτοῦ διοικῶν, εὐδαιμονοῖ. καὶ μάλ’ εἰκότωσ εἴρηκασ. τοιγαροῦν μήπω λήξωμεν τῆσ τοιαύτησ νομοθεσίασ, πρὶν ἂν καὶ τὰ περὶ τὰσ ψυχὰσ τῶν πάνυ νέων παίδων ἐπιτηδεύματα ἀποδῶμεν κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ ἤργμεθα τῶν περὶ τὰ σώματα μύθων λεχθέντων διαπεραίνειν.

πάνυ μὲν οὖν ὀρθῶσ.

λάβωμεν τοίνυν τοῦτο οἱο͂ν στοιχεῖον ἐπ’ ἀμφότερα, σώματόσ τε καὶ ψυχῆσ τῶν πάνυ νέων τὴν τιθήνησιν καὶ κίνησιν γιγνομένην ὅτι μάλιστα διὰ πάσησ τε νυκτὸσ καὶ ἡμέρασ, ὡσ ἔστι σύμφοροσ ἅπασι μέν, οὐχ ἥκιστα δὲ τοῖσ ὅτι νεωτάτοισι, καὶ οἰκεῖν, εἰ δυνατὸν ἦν, οἱο͂ν ἀεὶ πλέοντασ· νῦν δ’ ὡσ ἐγγύτατα τούτου ποιεῖν δεῖ περὶ τὰ νεογενῆ παίδων θρέμματα.

τεκμαίρεσθαι δὲ χρὴ καὶ ἀπὸ τῶνδε, ὡσ ἐξ ἐμπειρίασ αὐτὸ εἰλήφασι καὶ ἐγνώκασιν ὂν χρήσιμον αἵ τε τροφοὶ τῶν σμικρῶν καὶ αἱ περὶ τὰ τῶν Κορυβάντων ἰάματα τελοῦσαι· ἡνίκα γὰρ ἄν που βουληθῶσιν κατακοιμίζειν τὰ δυσυπνοῦντα τῶν παιδίων αἱ μητέρεσ, οὐχ ἡσυχίαν αὐτοῖσ προσφέρουσιν ἀλλὰ τοὐναντίον κίνησιν, ἐν ταῖσ ἀγκάλαισ ἀεὶ σείουσαι, καὶ οὐ σιγὴν ἀλλά τινα μελῳδίαν, καὶ ἀτεχνῶσ οἱο͂ν καταυλοῦσι τῶν παιδίων, καθάπερ ἡ τῶν ἐκφρόνων βακχειῶν ἰάσεισ, ταύτῃ τῇ τῆσ κινήσεωσ ἅμα χορείᾳ καὶ μούσῃ χρώμεναι. τίσ οὖν αἰτία τούτων, ὦ ξένε, μάλιστ’ ἔσθ’ ἡμῖν;

οὐ πάνυ χαλεπὴ γιγνώσκειν. πῶσ δή; δειμαίνειν ἐστίν που ταῦτ’ ἀμφότερα τὰ πάθη, καὶ ἔστι δείματα δι’ ἕξιν φαύλην τῆσ ψυχῆσ τινα. ἔξωθέν τισ προσφέρῃ τοῖσ τοιούτοισ πάθεσι σεισμόν, ἡ τῶν ἔξωθεν κρατεῖ κίνησισ προσφερομένη τὴν ἐντὸσ φοβερὰν οὖσαν καὶ μανικὴν κίνησιν, κρατήσασα δέ, γαλήνην ἡσυχίαν τε ἐν τῇ ψυχῇ φαίνεσθαι ἀπεργασαμένη τῆσ περὶ τὰ τῆσ καρδίασ χαλεπῆσ γενομένησ ἑκάστων πηδήσεωσ, παντάπασιν ἀγαπητόν τι, τοὺσ μὲν ὕπνου λαγχάνειν ποιεῖ, τοὺσ δ’ ἐγρηγορότασ ὀρχουμένουσ τε καὶ αὐλουμένουσ μετὰ θεῶν, οἷσ ἂν καλλιεροῦντεσ ἕκαστοι θύωσι, κατηργάσατο ἀντὶ μανικῶν ἡμῖν διαθέσεων ἕξεισ ἔμφρονασ ἔχειν.

καὶ ταῦτα, ὡσ διὰ βραχέων γε οὕτωσ εἰπεῖν, πιθανὸν λόγον ἔχει τινά.

πάνυ μὲν οὖν. εἰ δέ γε οὕτωσ τοιαύτην τινὰ δύναμιν ἔχει ταῦτα, ἐννοεῖν χρὴ τόδε παρ’ αὑτοῖσ, ὡσ ἅπασα ψυχὴ δείμασιν συνοῦσα ἐκ νέων μᾶλλον ἂν διὰ φόβων ἐθίζοιτο γίγνεσθαι· τοῦτο δέ που πᾶσ ἂν φαίη δειλίασ ἄσκησιν ἀλλ’ οὐκ ἀνδρείασ γίγνεσθαι. πῶσ γὰρ οὔ; τὸ δέ γε ἐναντίον ἀνδρείασ ἂν φαῖμεν ἐκ νέων εὐθὺσ ἐπιτήδευμα εἶναι, τὸ νικᾶν τὰ προσπίπτονθ’ ἡμῖν δείματά τε καὶ φόβουσ. ὀρθῶσ.

ἓν δὴ καὶ τοῦτο εἰσ ψυχῆσ μόριον ἀρετῆσ, τὴν τῶν παντελῶσ παίδων γυμναστικὴν ἐν ταῖσ κινήσεσιν, μέγα ἡμῖν φῶμεν συμβάλλεσθαι. πάνυ μὲν οὖν. καὶ μὴν τό γε μὴ δύσκολον ἐν ψυχῇ καὶ τὸ δύσκολον οὐ σμικρὸν μόριον εὐψυχίασ καὶ κακοψυχίασ ἑκάτερον γιγνόμενον γίγνοιτ’ ἄν. πῶσ δ’ οὔ; τίνα οὖν ἂν τρόπον εὐθὺσ ἐμφύοιθ’ ἡμῖν ὁπότερον βουληθεῖμεν τῷ νεογενεῖ, φράζειν δὴ πειρατέον ὅπωσ τισ καὶ καθ’ ὅσον εὐπορεῖ τούτων.

πῶσ γὰρ οὔ; λέγω δὴ τό γε παρ’ ἡμῖν δόγμα, ὡσ ἡ μὲν τρυφὴ δύσκολα καὶ ἀκράχολα καὶ σφόδρα ἀπὸ σμικρῶν κινούμενα τὰ τῶν νέων ἤθη ἀπεργάζεται, τὸ δὲ τούτων ἐναντίον, ἥ τε σφοδρὰ καὶ ἀγρία δούλωσισ, ταπεινοὺσ καὶ ἀνελευθέρουσ καὶ μισανθρώπουσ ποιοῦσα, ἀνεπιτηδείουσ συνοίκουσ ἀποτελεῖ. πῶσ οὖν δὴ χρὴ τὰ μήπω φωνῆσ συνιέντα, μηδὲ παιδείασ τῆσ ἄλλησ δυνατὰ γεύεσθαί πω, τρέφειν τὴν πόλιν ἅπασαν;

ὧδέ πωσ· φθέγγεσθαί που μετὰ βοῆσ εὐθὺσ πᾶν εἰώθεν τὸ γενόμενον, καὶ οὐχ ἥκιστα τὸ τῶν ἀνθρώπων γένοσ· καὶ δὴ καὶ τῷ κλάειν πρὸσ τῇ βοῇ μᾶλλον τῶν ἄλλων συνέχεται. πάνυ μὲν οὖν. οὐκοῦν αἱ τροφοὶ σκοποῦσαι τίνοσ ἐπιθυμεῖ, τούτοισ αὐτοῖσ ἐν τῇ προσφορᾷ τεκμαίρονται· οὗ μὲν γὰρ ἂν προσφερομένου σιγᾷ, καλῶσ οἰόνται προσφέρειν, οὗ δ’ ἂν κλάῃ καὶ βοᾷ, οὐ καλῶσ.

τοῖσ δὴ παιδίοισ τὸ δήλωμα ὧν ἐρᾷ καὶ μισεῖ κλαυμοναὶ καὶ βοαί, σημεῖα οὐδαμῶσ εὐτυχῆ· ἔστιν δὲ ὁ χρόνοσ οὗτοσ τριῶν οὐκ ἐλάττων ἐτῶν, μόριον οὐ σμικρὸν τοῦ βίου διαγαγεῖν χεῖρον ἢ μὴ χεῖρον. ὀρθῶσ λέγεισ. ὁ δὴ δύσκολοσ οὐδαμῶσ τε ἵλεωσ ἆρ’ οὐ δοκεῖ σφῷν θρηνώδησ τε εἶναι καὶ ὀδυρμῶν ὡσ ἐπὶ τὸ πολὺ πλήρησ μᾶλλον ἢ χρεών ἐστιν τὸν ἀγαθόν; ἐμοὶ γοῦν δοκεῖ.

τί οὖν; εἴ τισ τὰ τρί’ ἔτη πειρῷτο πᾶσαν μηχανὴν προσφέρων ὅπωσ τὸ τρεφόμενον ἡμῖν ὡσ ὀλιγίστῃ προσχρήσεται ἀλγηδόνι καὶ φόβοισ καὶ λύπῃ πάσῃ κατὰ δύναμιν, ἆρ’ οὐκ οἰόμεθα εὔθυμον μᾶλλόν τε καὶ ἵλεων ἀπεργάζεσθαι τηνικαῦτα τὴν ψυχὴν τοῦ τρεφομένου; δῆλον δή, καὶ μάλιστά γ’ ἄν, ὦ ξένε, εἴ τισ πολλὰσ ἡδονὰσ αὐτῷ παρασκευάζοι. τοῦτ’ οὐκέτ’ ἂν ἐγὼ Κλεινίᾳ συνακολουθήσαιμ’ ἄν, ὦ θαυμάσιε.

ἔστιν γὰρ οὖν ἡμῖν ἡ τοιαύτη πρᾶξισ διαφθορὰ μεγίστη πασῶν· ἐν ἀρχῇ γὰρ γίγνεται ἑκάστοτε τροφῆσ. ὁρῶμεν δὲ εἴ τι λέγομεν. λέγε τί φῄσ. οὐ σμικροῦ πέρι νῦν εἶναι νῷν τὸν λόγον. ὁρ́α δὲ καὶ σύ, συνεπίκρινέ τε ἡμᾶσ, ὦ Μέγιλλε. ὁ μὲν γὰρ ἐμὸσ δὴ λόγοσ οὔθ’ ἡδονάσ φησι δεῖν διώκειν τὸν ὀρθὸν βίον οὔτ’ αὖ τὸ παράπαν φεύγειν τὰσ λύπασ, ἀλλ’ αὐτὸ ἀσπάζεσθαι τὸ μέσον, ὃ νυνδὴ προσεῖπον ὡσ ἵλεων ὀνομάσασ, ἣν δὴ διάθεσιν καὶ θεοῦ κατά τινα μαντείασ φήμην εὐστόχωσ πάντεσ προσαγορεύομεν. ταύτην τὴν ἕξιν διώκειν φημὶ δεῖν ἡμῶν καὶ τὸν μέλλοντα ἔσεσθαι θεῖον, μήτ’ οὖν αὐτὸν προπετῆ πρὸσ τὰσ ἡδονὰσ γιγνόμενον ὅλωσ, ὡσ οὐδ’ ἐκτὸσ λυπῶν ἐσόμενον, μήτε ἄλλον, γέροντα ἢ νέον, ἐᾶν πάσχειν ταὐτὸν τοῦθ’ ἡμῖν, ἄρρενα ἢ θῆλυν, ἁπάντων δὲ ἥκιστα εἰσ δύναμιν τὸν ἀρτίωσ νεογενῆ·

κυριώτατον γὰρ οὖν ἐμφύεται πᾶσι τότε τὸ πᾶν ἦθοσ διὰ ἔθοσ.

ἔτι δ’ ἔγωγ’, εἰ μὴ μέλλοιμι δόξειν παίζειν, φαίην ἂν δεῖν καὶ τὰσ φερούσασ ἐν γαστρὶ πασῶν τῶν γυναικῶν μάλιστα θεραπεύειν ἐκεῖνον τὸν ἐνιαυτόν, ὅπωσ μήτε ἡδοναῖσ τισι πολλαῖσ ἅμα καὶ μάργοισ προσχρήσεται ἡ κύουσα μήτε αὖ λύπαισ, τὸ δὲ ἵλεων καὶ εὐμενὲσ πρᾷόν τε τιμῶσα διαζήσει τὸν τότε χρόνον. οὐδὲν δεῖ σε, ὦ ξένε, Μέγιλλον ἀνερωτᾶν πότεροσ ἡμῶν ὀρθότερον εἴρηκεν·

ἐγὼ γὰρ αὐτόσ σοι συγχωρῶ τὸν λύπησ τε καὶ ἡδονῆσ ἀκράτου βίον φεύγειν δεῖν πάντασ, μέσον δέ τινα τέμνειν ἀεί. καλῶσ τοίνυν εἴρηκάσ τε καὶ ἀκήκοασ ἅμα. μάλα μὲν οὖν ὀρθῶσ, ὦ Κλεινία. τόδε τοίνυν ἐπὶ τούτοισ τρεῖσ ὄντεσ διανοηθῶμεν. τὸ ποῖον; ὅτι ταῦτ’ ἔστιν πάντα, ὅσα νῦν διεξερχόμεθα, τὰ καλούμενα ὑπὸ τῶν πολλῶν ἄγραφα νόμιμα· καὶ οὓσ πατρίουσ νόμουσ ἐπονομάζουσιν, οὐκ ἄλλα ἐστὶν ἢ τὰ τοιαῦτα σύμπαντα. καὶ ἔτι γε ὁ νυνδὴ λόγοσ ἡμῖν ἐπιχυθείσ, ὡσ οὔτε νόμουσ δεῖ προσαγορεύειν αὐτὰ οὔτε ἄρρητα ἐᾶν, εἴρηται καλῶσ·

δεσμοὶ γὰρ οὗτοι πάσησ εἰσὶν πολιτείασ, μεταξὺ πάντων ὄντεσ τῶν ἐν γράμμασιν τεθέντων τε καὶ κειμένων καὶ τῶν ἔτι θησομένων, ἀτεχνῶσ οἱο͂ν πάτρια καὶ παντάπασιν ἀρχαῖα νόμιμα, ἃ καλῶσ μὲν τεθέντα καὶ ἐθισθέντα πάσῃ σωτηρίᾳ περικαλύψαντα ἔχει τοὺσ τότε γραφέντασ νόμουσ, ἂν δ’ ἐκτὸσ τοῦ καλοῦ βαίνῃ πλημμελῶσ, οἱο͂ν τεκτόνων ἐν οἰκοδομήμασιν ἐρείσματα ἐκ μέσου ὑπορρέοντα, συμπίπτειν εἰσ ταὐτὸν ποιεῖ τὰ σύμπαντα, κεῖσθαί τε ἄλλα ὑφ’ ἑτέρων, αὐτά τε καὶ τὰ καλῶσ ὕστερον ἐποικοδομηθέντα, τῶν ἀρχαίων ὑποπεσόντων. ἃ δὴ διανοουμένουσ ἡμᾶσ, ὦ Κλεινία, σοὶ δεῖ τὴν πόλιν καινὴν οὖσαν πάντῃ συνδεῖν, μήτε μέγα μήτε σμικρὸν παραλιπόντασ εἰσ δύναμιν ὅσα νόμουσ ἢ ἔθη τισ ἢ ἐπιτηδεύματα καλεῖ·

πᾶσι γὰρ τοῖσ τοιούτοισ πόλισ συνδεῖται, ἄνευ δὲ ἀλλήλων ἑκάτερα τούτων οὐκ ἔστιν μόνιμα, ὥστε οὐ χρὴ θαυμάζειν ἐὰν ἡμῖν πολλὰ ἅμα καὶ σμικρὰ δοκούντων εἶναι νόμιμα ἢ καὶ ἐθίσματα ἐπιρρέοντα μακροτέρουσ ποιῇ τοὺσ νόμουσ.

ἀλλ’ ὀρθῶσ σύ γε λέγεισ, ἡμεῖσ τε οὕτω διανοησόμεθα. εἰσ μὲν τοίνυν τὴν τοῦ τρί’ ἔτη γεγονότοσ ἡλικίαν, κόρου καὶ κόρησ, ταῦτα εἴ τισ ἀκριβῶσ ἀποτελοῖ καὶ μὴ παρέργωσ τοῖσ εἰρημένοισ χρῷτο, οὐ σμικρὰ εἰσ ὠφελίαν γίγνοιτ’ ἂν τοῖσ νεωστὶ τρεφομένοισ· τριετεῖ δὲ δὴ καὶ τετραετεῖ καὶ πενταετεῖ καὶ ἔτι ἑξετεῖ ἤθει ψυχῆσ παιδιῶν δέον ἂν εἰή, τρυφῆσ δ’ ἤδη παραλυτέον κολάζοντα, μὴ ἀτίμωσ, ἀλλ’ ὅπερ ἐπὶ τῶν δούλων γ’ ἐλέγομεν, τὸ μὴ μεθ’ ὕβρεωσ κολάζοντασ ὀργὴν ἐμποιῆσαι δεῖν τοῖσ κολασθεῖσιν μηδ’ ἀκολάστουσ ἐῶντασ τρυφήν, ταὐτὸν δραστέον τοῦτό γε καὶ ἐπ’ ἐλευθέροισι.

παιδιαὶ δ’ εἰσὶν τοῖσ τηλικούτοισ αὐτοφυεῖσ τινεσ, ἃσ ἐπειδὰν συνέλθωσιν αὐτοὶ σχεδὸν ἀνευρίσκουσι.

συνιέναι δὲ εἰσ τὰ κατὰ κώμασ ἱερὰ δεῖ πάντα ἤδη τὰ τηλικαῦτα παιδία, ἀπὸ τριετοῦσ μέχρι τῶν ἓξ ἐτῶν, κοινῇ τὰ τῶν κωμητῶν εἰσ ταὐτὸν ἕκαστα· τὰσ δὲ τροφοὺσ ἔτι τῶν τηλικούτων κοσμιότητόσ τε καὶ ἀκολασίασ ἐπιμελεῖσθαι, τῶν δὲ τροφῶν αὐτῶν καὶ τῆσ ἀγέλησ συμπάσησ, τῶν δώδεκα γυναικῶν μίαν ἐφ’ ἑκάστῃ τετάχθαι κοσμοῦσαν κατ’ ἐνιαυτὸν τῶν προειρημένων ἃσ ἂν τάξωσιν οἱ νομοφύλακεσ. ταύτασ δὲ αἱρείσθωσαν μὲν αἱ τῶν γάμων κύριαι τῆσ ἐπιμελείασ, ἐξ ἑκάστησ τῆσ φυλῆσ μίαν, ἥλικασ αὑταῖσ·

ἡ δὲ καταστᾶσα ἀρχέτω φοιτῶσα εἰσ τὸ ἱερὸν ἑκάστησ ἡμέρασ καὶ κολάζουσα ἀεὶ τὸν ἀδικοῦντα, δοῦλον μὲν καὶ δούλην καὶ ξένον καὶ ξένην αὐτὴ διά τινων τῆσ πόλεωσ οἰκετῶν, πολίτην δὲ ἀμφισβητοῦντα μὲν τῇ κολάσει πρὸσ τοὺσ ἀστυνόμουσ ἐπὶ δίκην ἄγουσα, ἀναμφισβήτητον δὲ ὄντα καὶ τὸν πολίτην αὐτὴ κολαζέτω. μετὰ δὲ τὸν ἑξέτη καὶ τὴν ἑξέτιν διακρινέσθω μὲν ἤδη τὸ γένοσ ἑκατέρων ‐ κόροι μὲν μετὰ κόρων, παρθένοι δὲ ὡσαύτωσ μετ’ ἀλλήλων τὴν διατριβὴν ποιείσθωσαν ‐ πρὸσ δὲ τὰ μαθήματα τρέπεσθαι χρεὼν ἑκατέρουσ, τοὺσ μὲν ἄρρενασ ἐφ’ ἵππων διδασκάλουσ καὶ τόξων καὶ ἀκοντίων καὶ σφενδονήσεωσ, ἐὰν δέ πῃ συγχωρῶσιν, μέχρι γε μαθήσεωσ καὶ τὰ θήλεα, καὶ δὴ τά γε μάλιστα πρὸσ τὴν τῶν ὅπλων χρείαν.

τὸ γὰρ δὴ νῦν καθεστὸσ περὶ τὰ τοιαῦτα ἀγνοεῖται παρὰ τοῖσ πᾶσιν ὀλίγου.

τὸ ποῖον; ὡσ ἄρα τὰ δεξιὰ καὶ τὰ ἀριστερὰ διαφέροντά ἐσθ’ ἡμῶν φύσει πρὸσ τὰσ χρείασ εἰσ ἑκάστασ τῶν πράξεων τὰ περὶ τὰσ χεῖρασ, ἐπεὶ τά γε περὶ πόδασ τε καὶ τὰ κάτω τῶν μελῶν οὐδὲν διαφέροντα εἰσ τοὺσ πόνουσ φαίνεται· τὰ δὲ κατὰ χεῖρασ ἀνοίᾳ τροφῶν καὶ μητέρων οἱο͂ν χωλοὶ γεγόναμεν ἕκαστοι. τῆσ φύσεωσ γὰρ ἑκατέρων τῶν μελῶν σχεδὸν ἰσορροπούσησ, αὐτοὶ διὰ τὰ ἔθη διάφορα αὐτὰ πεποιήκαμεν οὐκ ὀρθῶσ χρώμενοι.

ἐν ὅσοισ μὲν γὰρ τῶν ἔργων μὴ μέγα διαφέρει, λύρᾳ μὲν ἐν ἀριστερᾷ χρώμενον, πλήκτρῳ δὲ ἐν δεξιᾷ, πρᾶγμα οὐδέν, καὶ ὅσα τοιαῦτα· τούτοισ δὲ παραδείγμασι χρώμενον καὶ εἰσ ἄλλα μὴ δέον οὕτω χρῆσθαι σχεδὸν ἄνοια. ἔδειξεν δὲ ταῦτα ὁ τῶν Σκυθῶν νόμοσ, οὐκ ἐν ἀριστερᾷ μὲν τόξον ἀπάγων, ἐν δεξιᾷ δὲ οἰστὸν προσαγόμενοσ μόνον, ἀλλ’ ὁμοίωσ ἑκατέροισ ἐπ’ ἀμφότερα χρώμενοσ·

πάμπολλα δ’ ἕτερα τοιαῦτα παραδείγματα ἐν ἡνιοχείαισ τέ ἐστι καὶ ἐν ἑτέροισ, ἐν οἷσιν μαθεῖν δυνατὸν ὅτι παρὰ φύσιν κατασκευάζουσιν οἱ ἀριστερὰ δεξιῶν ἀσθενέστερα κατασκευάζοντεσ. ταῦτα δ’, ὅπερ εἴπομεν, ἐν μὲν κερατίνοισ πλήκτροισ καὶ ἐν ὀργάνοισ τοιούτοισ οὐδὲν μέγα· σιδηροῖσ δ’ εἰσ τὸν πόλεμον ὅταν δέῃ χρῆσθαι, μέγα διαφέρει, καὶ τόξοισ καὶ ἀκοντίοισ καὶ ἑκάστοισ τούτων, πολὺ δὲ μέγιστον, ὅταν ὅπλοισ δέῃ πρὸσ ὅπλα χρῆσθαι.

διαφέρει δὲ πάμπολυ μαθὼν μὴ μαθόντοσ καὶ ὁ γυμνασάμενοσ τοῦ μὴ γεγυμνασμένου. καθάπερ γὰρ ὁ τελέωσ παγκράτιον ἠσκηκὼσ ἢ πυγμὴν ἢ πάλην οὐκ ἀπὸ μὲν τῶν ἀριστερῶν ἀδύνατόσ ἐστι μάχεσθαι, χωλαίνει δὲ καὶ ἐφέλκεται πλημμελῶν, ὁπόταν αὐτόν τισ μεταβιβάζων ἐπὶ θάτερα ἀναγκάζῃ διαπονεῖν, ταὐτὸν δὴ τοῦτ’, οἶμαι, καὶ ἐν ὅπλοισ καὶ ἐν τοῖσ ἄλλοισ πᾶσι χρὴ προσδοκᾶν ὀρθόν, ὅτι τὸν διττὰ δεῖ κεκτημένον, οἷσ ἀμύνοιτό τ’ ἂν καὶ ἐπιτιθεῖτο ἄλλοισ, μηδὲν ἀργὸν τούτων μηδὲ ἀνεπιστῆμον ἐᾶν εἶναι κατὰ δύναμιν· Γηρυόνου δέ γε εἴ τισ φύσιν ἔχων ἢ καὶ τὴν Βριάρεω φύοιτο, ταῖσ ἑκατὸν χερσὶν ἑκατὸν δεῖ βέλη ῥίπτειν δυνατὸν εἶναι.

τὴν ἐπιμέλειαν ἀρχούσαισ τε καὶ ἄρχουσι δεῖ γίγνεσθαι, ταῖσ μὲν ἐν παιδιαῖσ τε καὶ τροφαῖσ ἐπισκόποισ γιγνομέναισ, τοῖσ δὲ περὶ μαθήματα, ὅπωσ ἀρτίποδέσ τε καὶ ἀρτίχειρεσ πάντεσ τε καὶ πᾶσαι γιγνόμενοι, μηδὲν τοῖσ ἔθεσιν ἀποβλάπτωσι τὰσ φύσεισ εἰσ τὸ δυνατόν.

τὰ δὲ μαθήματά που διττά, ὥσ γ’ εἰπεῖν, χρήσασθαι συμβαίνοι ἄν, τὰ μὲν ὅσα περὶ τὸ σῶμα γυμναστικῆσ, τὰ δ’ εὐψυχίασ χάριν μουσικῆσ.

τὰ δὲ γυμναστικῆσ αὖ δύο, τὸ μὲν ὄρχησισ, τὸ δὲ πάλη. τῆσ ὀρχήσεωσ δὲ ἄλλη μὲν Μούσησ λέξιν μιμουμένων, τό τε μεγαλοπρεπὲσ φυλάττοντασ ἅμα καὶ ἐλεύθερον, ἄλλη δέ, εὐεξίασ ἐλαφρότητόσ τε ἕνεκα καὶ κάλλουσ, τῶν τοῦ σώματοσ αὐτοῦ μελῶν καὶ μερῶν τὸ προσῆκον καμπῆσ τε καὶ ἐκτάσεωσ, καὶ ἀποδιδομένησ ἑκάστοισ αὐτοῖσ αὑτῶν εὐρύθμου κινήσεωσ, διασπειρομένησ ἅμα καὶ συνακολουθούσησ εἰσ πᾶσαν τὴν ὄρχησιν ἱκανῶσ.

καὶ δὴ τά γε κατὰ πάλην ἃ μὲν Ἀνταῖοσ ἢ Κερκύων ἐν τέχναισ ἑαυτῶν συνεστήσαντο φιλονικίασ ἀχρήστου χάριν, ἢ πυγμῆσ Ἐπειὸσ ἢ Ἄμυκοσ, οὐδὲν χρήσιμα ἐπὶ πολέμου κοινωνίαν ὄντα, οὐκ ἄξια λόγῳ κοσμεῖν· τὰ δὲ ἀπ’ ὀρθῆσ πάλησ, ἀπ’ αὐχένων καὶ χειρῶν καὶ πλευρῶν ἐξειλήσεωσ, μετὰ φιλονικίασ τε καὶ καταστάσεωσ διαπονούμενα μετ’ εὐσχήμονοσ ῥώμησ τε καὶ ὑγιείασ ἕνεκα, ταῦτ’ εἰσ πάντα ὄντα χρήσιμα οὐ παρετέον, ἀλλὰ προστακτέον μαθηταῖσ τε ἅμα καὶ τοῖσ διδάξουσιν, ὅταν ἐνταῦθ’ ὦμεν τῶν νόμων, τοῖσ μὲν πάντα τὰ τοιαῦτα εὐμενῶσ δωρεῖσθαι, τοῖσ δὲ παραλαμβάνειν ἐν χάρισιν.

οὐδ’ ὅσα ἐν τοῖσ χοροῖσ ἐστιν αὖ μιμήματα προσήκοντα μιμεῖσθαι παρετέον, κατὰ μὲν τὸν τόπον τόνδε Κουρήτων ἐνόπλια παίγνια, κατὰ δὲ Λακεδαίμονα Διοσκόρων.

ἡ δὲ αὖ που παρ’ ἡμῖν κόρη καὶ δέσποινα, εὐφρανθεῖσα τῇ τῆσ χορείασ παιδιᾷ, κεναῖσ χερσὶν οὐκ ᾠήθη δεῖν ἀθύρειν, πανοπλίᾳ δὲ παντελεῖ κοσμηθεῖσα, οὕτω τὴν ὄρχησιν διαπεραίνειν· ἃ δὴ πάντωσ μιμεῖσθαι πρέπον ἂν εἰή κόρουσ τε ἅμα καὶ κόρασ, τὴν τῆσ θεοῦ χάριν τιμῶντασ, πολέμου τ’ ἐν χρείᾳ καὶ ἑορτῶν ἕνεκα.

τοῖσ δέ που παισὶν εὐθύσ τε καὶ ὅσον ἂν χρόνον μήπω εἰσ πόλεμον ἰώσιν, πᾶσι θεοῖσ προσόδουσ τε καὶ πομπὰσ ποιουμένουσ μεθ’ ὅπλων τε καὶ ἵππων ἀεὶ κοσμεῖσθαι δέον ἂν εἰή, θάττουσ τε καὶ βραδυτέρασ ἐν ὀρχήσεσι καὶ ἐν πορείᾳ τὰσ ἱκετείασ ποιουμένουσ πρὸσ θεούσ τε καὶ θεῶν παῖδασ. καὶ ἀγῶνασ δὴ καὶ προαγῶνασ, εἴ τινων, οὐκ ἄλλων ἢ τούτων ἕνεκα προαγωνιστέον·

οὗτοι γὰρ καὶ ἐν εἰρήνῃ καὶ κατὰ πόλεμον χρήσιμοι εἴσ τε πολιτείαν καὶ ἰδίουσ οἴκουσ, οἱ δὲ ἄλλοι πόνοι τε καὶ παιδιαὶ καὶ σπουδαὶ κατὰ σώματα οὐκ ἐλευθέρων, ὦ Μέγιλλέ τε καὶ Κλεινία. ἣν εἶπον γυμναστικὴν ἐν τοῖσ πρώτοισ λόγοισ ὅτι δέοι διεξελθεῖν, σχεδὸν δὴ διελήλυθα τὰ νῦν, καὶ ἔσθ’ αὕτη παντελήσ·

εἰ δέ τινα ταύτησ ὑμεῖσ ἔχετε βελτίω, θέντεσ εἰσ κοινὸν λέγετε. οὐ ῥᾴδιον, ὦ ξένε, παρέντασ ταῦτα ἄλλα ἔχειν βελτίω τούτων περὶ γυμναστικῆσ ἅμα καὶ ἀγωνίασ εἰπεῖν.

τὸ τοίνυν τούτοισ ἑξῆσ περὶ τὰ τῶν Μουσῶν τε καὶ Ἀπόλλωνοσ δῶρα, τότε μέν, ὡσ ἅπαντα εἰρηκότεσ, ᾠόμεθα καταλείπειν μόνα τὰ περὶ γυμναστικῆσ· νῦν δ’ ἔστιν δῆλα ἅ τ’ ἐστὶν καὶ ὅτι πρῶτα πᾶσιν ῥητέα. λέγωμεν τοίνυν ἑξῆσ αὐτά. πάνυ μὲν οὖν λεκτέον. ἀκούσατε δέ μου, προακηκοότεσ μὲν καὶ ἐν τοῖσ πρόσθεν·

ὅμωσ δὲ τό γε σφόδρα ἄτοπον καὶ ἀήθεσ διευλαβεῖσθαι δεῖ λέγοντα καὶ ἀκούοντα, καὶ δὴ καὶ νῦν. ἐρῶ μὲν γὰρ ἐγὼ λόγον οὐκ ἄφοβον εἰπεῖν, ὅμωσ δέ πῃ θαρρήσασ οὐκ ἀποστήσομαι. τίνα δὴ τοῦτον, ὦ ξένε, λέγεισ; φημὶ κατὰ πάσασ πόλεισ τὸ τῶν παιδιῶν γένοσ ἠγνοῆσθαι σύμπασιν ὅτι κυριώτατόν ἐστι περὶ θέσεωσ νόμων, ἢ μονίμουσ εἶναι τοὺσ τεθέντασ ἢ μή. γὰρ αὐτὸ καὶ μετασχὸν τοῦ τὰ αὐτὰ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτωσ ἀεὶ τοὺσ αὐτοὺσ παίζειν τε καὶ εὐθυμεῖσθαι τοῖσ αὐτοῖσ παιγνίοισ, ἐᾷ καὶ τὰ σπουδῇ κείμενα νόμιμα μένειν ἡσυχῇ, κινούμενα δὲ τὰ αὐτὰ καὶ καινοτομούμενα, μεταβολαῖσ τε ἄλλαισ ἀεὶ χρώμενα, καὶ μηδέποτε ταὐτὰ φίλα προσαγορευόντων τῶν νέων, μήτ’ ἐν σχήμασιν τοῖσ τῶν αὑτῶν σωμάτων μήτε ἐν τοῖσ ἄλλοισ σκεύεσιν ὁμολογουμένωσ αὐτοῖσ ἀεὶ κεῖσθαι τό τ’ εὔσχημον καὶ ἄσχημον, ἀλλὰ τόν τι νέον ἀεὶ καινοτομοῦντα καὶ εἰσφέροντα τῶν εἰωθότων ἕτερον κατά τε σχήματα καὶ χρώματα καὶ πάντα ὅσα τοιαῦτα, τοῦτον τιμᾶσθαι διαφερόντωσ, τούτου πόλει λώβην οὐκ εἶναι μείζω φαῖμεν ἂν ὀρθότατα λέγοντεσ·

λανθάνειν γὰρ τῶν νέων τὰ ἤθη μεθιστάντα καὶ ποιεῖν τὸ μὲν ἀρχαῖον παρ’ αὐτοῖσ ἄτιμον, τὸ δὲ νέον ἔντιμον.

τούτου δὲ πάλιν αὖ λέγω τοῦ τε ῥήματοσ καὶ τοῦ δόγματοσ οὐκ εἶναι ζημίαν μείζω πάσαισ πόλεσιν· ἀκούσατε δὲ ὅσον φημὶ αὔτ’ εἶναι κακόν. ἦ τὸ ψέγεσθαι τὴν ἀρχαιότητα λέγεισ ἐν ταῖσ πόλεσιν;

πάνυ μὲν οὖν. οὐ φαύλουσ τοίνυν ἡμᾶσ ἂν ἀκροατὰσ πρὸσ αὐτὸν τὸν λόγον ἔχοισ ἂν τοῦτον, ἀλλ’ ὡσ δυνατὸν εὐμενεστάτουσ. εἰκὸσ γοῦν. λέγε μόνον. ἴτε δή, μειζόνωσ αὐτὸν ἀκούσωμέν τε ἡμῶν αὐτῶν καὶ πρὸσ ἀλλήλουσ οὕτωσ εἴπωμεν. μεταβολὴν γὰρ δὴ πάντων πλὴν κακῶν πολὺ σφαλερώτατον εὑρήσομεν ἐν ὡρ́αισ πάσαισ, ἐν πνεύμασιν, ἐν διαίταισ σωμάτων, ἐν τρόποισ ψυχῶν, ἐν ὡσ ἔποσ εἰπεῖν οὐ τοῖσ μέν, τοῖσ δ’ οὔ, πλήν, ὅτιπερ εἶπον νυνδή, κακοῖσ· ὥστε, εἴ τισ ἀποβλέψειε πρὸσ σώματα, ὡσ πᾶσι μὲν σιτίοισ, πᾶσι δ’ αὖ ποτοῖσ καὶ πόνοισ συνήθη γιγνόμενα, καὶ τὸ πρῶτον ταραχθέντα ὑπ’ αὐτῶν, ἔπειτ’ ἐξ αὐτῶν τούτων ὑπὸ χρόνου σάρκασ φύσαντα οἰκείασ τούτοισ, φίλα τε καὶ συνήθη καὶ γνώριμα γενόμενα ἁπάσῃ ταύτῃ τῇ διαίτῃ πρὸσ ἡδονὴν καὶ ὑγίειαν ἄριστα διάγει, καὶ ἄν ποτ’ ἄρα ἀναγκασθῇ μεταβάλλειν αὖθισ ἡντινοῦν τῶν εὐδοκίμων διαιτῶν, τό γε κατ’ ἀρχὰσ συνταραχθεὶσ ὑπὸ νόσων μόγισ ποτὲ κατέστη, τὴν συνήθειαν τῇ τροφῇ πάλιν ἀπολαβών, ταὐτὸν δὴ δεῖ νομίζειν τοῦτο γίγνεσθαι καὶ περὶ τὰσ τῶν ἀνθρώπων διανοίασ τε ἅμα καὶ τὰσ τῶν ψυχῶν φύσεισ.

οἷσ γὰρ ἂν ἐντραφῶσιν νόμοισ καὶ κατά τινα θείαν εὐτυχίαν ἀκίνητοι γένωνται μακρῶν καὶ πολλῶν χρόνων, ὡσ μηδένα ἔχειν μνείαν μηδὲ ἀκοὴν τοῦ ποτε ἄλλωσ αὐτὰ σχεῖν ἢ καθάπερ νῦν ἔχει, σέβεται καὶ φοβεῖται πᾶσα ἡ ψυχὴ τό τι κινεῖν τῶν τότε καθεστώτων.

μηχανὴν δὴ δεῖ τὸν νομοθέτην ἐννοεῖν ἁμόθεν γέ ποθεν ὅντινα τρόπον τοῦτ’ ἔσται τῇ πόλει.

τῇδ’ οὖν ἔγωγε εὑρίσκω. σπουδὴν καὶ βλάβην συμβαίνειν, ὥστε οὐκ ἀποτρέπουσιν ἀλλὰ συνέπονται ὑπείκοντεσ, καὶ οὐ λογίζονται τόδε, ὅτι τούτουσ ἀνάγκη τοὺσ παῖδασ τοὺσ ἐν ταῖσ παιδιαῖσ νεωτερίζοντασ ἑτέρουσ ἄνδρασ τῶν ἔμπροσθεν γενέσθαι παίδων, γενομένουσ δὲ ἄλλουσ, ἄλλον βίον ζητεῖν, ζητήσαντασ δέ, ἑτέρων ἐπιτηδευμάτων καὶ νόμων ἐπιθυμῆσαι, καὶ μετὰ τοῦτο ὡσ ἥξοντοσ τοῦ νυνδὴ λεγομένου μεγίστου κακοῦ πόλεσιν οὐδεὶσ αὐτῶν φοβεῖται.

τὰ μὲν οὖν ἄλλα ἐλάττω μεταβαλλόμενα κακὰ διεξεργάζοιτ’ ἄν, ὅσα περὶ σχήματα πάσχει τὸ τοιοῦτον·

ὅσα δὲ περὶ τὰ τῶν ἠθῶν ἐπαίνου τε καὶ ψόγου πέρι πυκνὰ μεταπίπτει, πάντων, οἰόμαι, μέγιστά τε καὶ πλείστησ εὐλαβείασ δεόμενα ἂν εἰή. πῶσ γὰρ οὔ; τί οὖν; τοῖσ ἔμπροσθεν λόγοισ πιστεύομεν, οἷσ ἐλέγομεν ὡσ τὰ περὶ τοὺσ ῥυθμοὺσ καὶ πᾶσαν μουσικήν ἐστιν τρόπων μιμήματα βελτιόνων καὶ χειρόνων ἀνθρώπων; ἢ πῶσ;

οὐδαμῶσ ἄλλωσ πωσ τό γε παρ’ ἡμῖν δόγμα ἔχον ἂν εἰή. οὐκοῦν, φαμέν, ἅπασαν μηχανητέον μηχανὴν ὅπωσ ἂν ἡμῖν οἱ παῖδεσ μήτε ἐπιθυμῶσιν ἄλλων μιμημάτων ἅπτεσθαι κατὰ ὀρχήσεισ ἢ κατὰ μελῳδίασ, μήτε τισ αὐτοὺσ πείσῃ προσάγων παντοίασ ἡδονάσ; ὀρθότατα λέγεισ. ἔχει τισ οὖν ἡμῶν ἐπὶ τὰ τοιαῦτα βελτίω τινα τέχνην τῆσ τῶν Αἰγυπτίων;

ποίασ δὴ λέγεισ; τοῦ καθιερῶσαι πᾶσαν μὲν ὄρχησιν, πάντα δὲ μέλη, τάξαντασ πρῶτον μὲν τὰσ ἑορτάσ, συλλογισαμένουσ εἰσ τὸν ἐνιαυτὸν ἅστινασ ἐν οἷσ χρόνοισ καὶ οἷστισιν ἑκάστοισ τῶν θεῶν καὶ παισὶ τούτων καὶ δαίμοσι γίγνεσθαι χρεών, μετὰ δὲ τοῦτο, ἐπὶ τοῖσ τῶν θεῶν θύμασιν ἑκάστοισ ἣν ᾠδὴν δεῖ ἐφυμνεῖσθαι, καὶ χορείαισ ποίαισιν γεραίρειν τὴν τότε θυσίαν, τάξαι μὲν πρῶτόν τινασ, ἃ δ’ ἂν ταχθῇ, Μοίραισ καὶ τοῖσ ἄλλοισ πᾶσι θεοῖσ θύσαντασ κοινῇ πάντασ τοὺσ πολίτασ, σπένδοντασ καθιεροῦν ἑκάστασ τὰσ ᾠδὰσ ἑκάστοισ τῶν θεῶν καὶ τῶν ἄλλων· ἂν δὲ παρ’ αὐτά τίσ τῳ θεῶν ἄλλουσ ὕμνουσ ἢ χορείασ προσάγῃ, τοὺσ ἱερέασ τε καὶ τὰσ ἱερείασ μετὰ νομοφυλάκων ἐξείργοντασ ὁσίωσ ἐξείργειν καὶ κατὰ νόμον, τὸν δὲ ἐξειργόμενον, ἂν μὴ ἑκὼν ἐξείργηται, δίκασ ἀσεβείασ διὰ βίου παντὸσ τῷ ἐθελήσαντι παρέχειν.

ὀρθῶσ. πρὸσ τούτῳ δὴ νῦν γενόμενοι τῷ λόγῳ, πάθωμεν τὸ πρέπον ἡμῖν αὐτοῖσ.

τοῦ πέρι λέγεισ; πᾶσ που νέοσ, μὴ ὅτι πρεσβύτησ, ἰδὼν ἂν ἢ καὶ ἀκούσασ ὁτιοῦν τῶν ἐκτόπων καὶ μηδαμῇ πωσ συνήθων, οὐκ ἄν ποτέ που τὸ ἀπορηθὲν περὶ αὐτῶν συγχωρήσειεν ἐπιδραμὼν οὕτωσ εὐθύσ, στὰσ δ’ ἄν, καθάπερ ἐν τριόδῳ γενόμενοσ καὶ μὴ σφόδρα κατειδὼσ ὁδόν, εἴτε μόνοσ εἴτε μετ’ ἄλλων τύχοι πορευόμενοσ, ἀνέροιτ’ ἂν αὑτὸν καὶ τοὺσ ἄλλουσ τὸ ἀπορούμενον, καὶ οὐκ ἂν πρότερον ὁρμήσειεν, πρίν πῃ βεβαιώσαιτο τὴν σκέψιν τῆσ πορείασ ὅπῃ ποτὲ φέρει. καὶ δὴ καὶ τὸ παρὸν ἡμῖν ὡσαύτωσ ποιητέον·

ἀτόπου γὰρ τὰ νῦν ἐμπεπτωκότοσ λόγου περὶ νόμων, ἀνάγκη που σκέψιν πᾶσαν ποιήσασθαι, καὶ μὴ ῥᾳδίωσ οὕτωσ περὶ τοσούτων τηλικούτουσ ὄντασ φάναι διισχυριζομένουσ ἐν τῷ παραχρῆμά τι σαφὲσ ἂν εἰπεῖν ἔχειν. ἀληθέστατα λέγεισ. οὐκοῦν τούτῳ μὲν χρόνον δώσομεν, βεβαιώσομεν δὲ τότε αὐτό, ὁπόταν σκεψώμεθα ἱκανῶσ·

ἵνα δὲ μὴ τὴν ἑπομένην τάξιν τοῖσ νόμοισ τοῖσ νῦν ἡμῖν παροῦσι διαπεράνασθαι κωλυθῶμεν μάτην, ἰώμεν πρὸσ τὸ τέλοσ αὐτῶν. τάχα γὰρ ἴσωσ, εἰ θεὸσ ἐθέλοι, κἂν ἡ διέξοδοσ αὕτη ὅλη σχοῦσα τέλοσ ἱκανῶσ ἂν μηνύσειε καὶ τὸ νῦν διαπορούμενον. ἄριστ’, ὦ ξένε, λέγεισ, καὶ ποιῶμεν οὕτωσ ὡσ εἴρηκασ. δεδόχθω μὲν δή, φαμέν, τὸ ἄτοπον τοῦτο, νόμουσ τὰσ ᾠδὰσ ἡμῖν γεγονέναι, καὶ καθάπερ οἱ παλαιοὶ τότε περὶ κιθαρῳδίαν οὕτω πωσ, ὡσ ἐοίκεν, ὠνόμασαν ‐ ὥστε τάχ’ ἂν οὐδ’ ἐκεῖνοι παντάπασί γ’ ἂν ἀφεστῶτεσ εἰε͂ν τοῦ νῦν λεγομένου, καθ’ ὕπνον δὲ οἱο͂́ν πού τισ ἢ καὶ ὕπαρ ἐγρηγορὼσ ὠνείρωξεν μαντευόμενοσ αὐτό ‐ τὸ δ’ οὖν δόγμα περὶ αὐτοῦ τοῦτ’ ἔστω· παρὰ τὰ δημόσια μέλη τε καὶ ἱερὰ καὶ τὴν τῶν νέων σύμπασαν χορείαν μηδεὶσ μᾶλλον ἢ παρ’ ὁντινοῦν ἄλλον τῶν νόμων φθεγγέσθω μηδ’ ἐν ὀρχήσει κινείσθω.

καὶ ὁ μὲν τοιοῦτοσ ἀζήμιοσ ἀπαλλαττέσθω, τὸν δὲ μὴ πειθόμενον, καθάπερ ἐρρήθη νυνδή, νομοφύλακέσ τε καὶ ἱέρειαι καὶ ἱερῆσ κολαζόντων. κείσθω δὲ νῦν ἡμῖν ταῦτα τῷ λόγῳ;

κείσθω. τίνα δὴ τρόπον αὐτὰ νομοθετῶν τισ μὴ παντάπασιν καταγέλαστοσ γίγνοιτ’ ἄν; ἴδωμεν δὴ τὸ τοιόνδ’ ἔτι περὶ αὐτά. ἀσφαλέστατον καθάπερ ἐκμαγεῖ’ ἄττ’ αὐτοῖσιν πρῶτον πλάσασθαι τῷ λόγῳ, λέγω δὲ ἓν μὲν τῶν ἐκμαγείων εἶναι τοιόνδε τι· θυσίασ γενομένησ καὶ ἱερῶν καυθέντων κατὰ νόμον, εἴ τῴ τισ, φαμέν, ἰδίᾳ παραστὰσ τοῖσ βωμοῖσ τε καὶ ἱεροῖσ, ὑὸσ ἢ καὶ ἀδελφόσ, βλασφημοῖ πᾶσαν βλασφημίαν, ἆρ’ οὐκ, ἂν φαῖμεν, ἀθυμίαν καὶ κακὴν ὄτταν καὶ μαντείαν πατρὶ καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἂν οἰκείοισ φθέγγοιτο ἐντιθείσ; τί μήν;

ἐν τοίνυν τοῖσ παρ’ ἡμῖν τόποισ τοῦτ’ ἐστὶν ταῖσ πόλεσι γιγνόμενον ὡσ ἔποσ εἰπεῖν σχεδὸν ὀλίγου πάσαισ· δημοσίᾳ γάρ τινα θυσίαν ὅταν ἀρχή τισ θύσῃ, μετὰ ταῦτα χορὸσ οὐχ εἷσ ἀλλὰ πλῆθοσ χορῶν ἥκει, καὶ στάντεσ οὐ πόρρω τῶν βωμῶν ἀλλὰ παρ’ αὐτοὺσ ἐνίοτε, πᾶσαν βλασφημίαν τῶν ἱερῶν καταχέουσιν, ῥήμασί τε καὶ ῥυθμοῖσ καὶ γοωδεστάταισ ἁρμονίαισ συντείνοντεσ τὰσ τῶν ἀκροωμένων ψυχάσ, καὶ ὃσ ἂν δακρῦσαι μάλιστα τὴν θύσασαν παραχρῆμα ποιήσῃ πόλιν, οὗτοσ τὰ νικητήρια φέρει. τοῦτον δὴ τὸν νόμον ἆρ’ οὐκ ἀποψηφιζόμεθα;

καὶ εἴ ποτ’ ἄρα δεῖ τοιούτων οἴκτων γίγνεσθαι τοὺσ πολίτασ ἐπηκόουσ, ὁπόταν ἡμέραι μὴ καθαραί τινεσ ἀλλὰ ἀποφράδεσ ὦσιν, τόθ’ ἥκειν δέον ἂν εἰή μᾶλλον χορούσ τινασ ἔξωθεν μεμισθωμένουσ ᾠδούσ, οἱο͂ν οἱ περὶ τοὺσ τελευτήσαντασ μισθούμενοι Καρικῇ τινι μούσῃ προπέμπουσι τοὺσ τελευτήσαντασ; τοιοῦτόν που πρέπον ἂν εἰή καὶ περὶ τὰσ τοιαύτασ ᾠδὰσ γιγνόμενον, καὶ δὴ καὶ στολή γέ που ταῖσ ἐπικηδείοισ ᾠδαῖσ οὐ στέφανοι πρέποιεν ἂν οὐδ’ ἐπίχρυσοι κόσμοι, πᾶν δὲ τοὐναντίον, ἵν’ ὅτι τάχιστα περὶ αὐτῶν λέγων ἀπαλλάττωμαι.

τὸ δὲ τοσοῦτον ἡμᾶσ αὐτοὺσ ἐπανερωτῶ πάλιν, τῶν ἐκμαγείων ταῖσ ᾠδαῖσ εἰ πρῶτον ἓν τοῦθ’ ἡμῖν ἀρέσκον κείσθω. τὸ ποῖον; εὐφημία, καὶ δὴ καὶ τὸ τῆσ ᾠδῆσ γένοσ εὔφημον ἡμῖν πάντῃ πάντωσ ὑπαρχέτω; ἢ μηδὲν ἐπανερωτῶ, τιθῶ δὲ τοῦτο οὕτωσ;

παντάπασι μὲν οὖν τίθει· νικᾷ γὰρ πάσαισι ταῖσ ψήφοισ οὗτοσ ὁ νόμοσ. τίσ δὴ μετ’ εὐφημίαν δεύτεροσ ἂν εἰή νόμοσ μουσικῆσ; ἆρ’ οὐκ εὐχὰσ εἶναι τοῖσ θεοῖσ οἷσ θύομεν ἑκάστοτε; πῶσ γὰρ οὔ; τρίτοσ δ’ οἶμαι νόμοσ, ὅτι γνόντασ δεῖ τοὺσ ποιητὰσ ὡσ εὐχαὶ παρὰ θεῶν αἰτήσεισ εἰσίν, δεῖ δὴ τὸν νοῦν αὐτοὺσ σφόδρα προσέχειν μή ποτε λάθωσιν κακὸν ὡσ ἀγαθὸν αἰτούμενοι· γελοῖον γὰρ δὴ τὸ πάθοσ οἶμαι τοῦτ’ ἂν γίγνοιτο, εὐχῆσ τοιαύτησ γενομένησ.

τί μήν; οὐκοῦν ἡμεῖσ ἔμπροσθεν σμικρὸν τῷ λόγῳ ἐπείσθημεν ὡσ οὔτε ἀργυροῦν δεῖ πλοῦτον οὔτε χρυσοῦν ἐν πόλει ἱδρυμένον ἐνοικεῖν; πάνυ μὲν οὖν. τίνοσ οὖν ποτε παράδειγμα εἰρῆσθαι φῶμεν τοῦτον τὸν λόγον; ἆρ’ οὐ τοῦδε, ὅτι τὸ τῶν ποιητῶν γένοσ οὐ πᾶν ἱκανόν ἐστι γιγνώσκειν σφόδρα τά τε ἀγαθὰ καὶ μή; ποιήσασ οὖν δήπου τὶσ ποιητὴσ ῥήμασιν ἢ καὶ κατὰ μέλοσ τοῦτο ἡμαρτημένον, εὐχὰσ οὐκ ὀρθάσ, ἡμῖν τοὺσ πολίτασ περὶ τῶν μεγίστων εὔχεσθαι τἀναντία ποιήσει·

καίτοι τούτου, καθάπερ ἐλέγομεν, οὐ πολλὰ ἁμαρτήματα ἀνευρήσομεν μείζω. θῶμεν δὴ καὶ τοῦτον τῶν περὶ μοῦσαν νόμων καὶ τύπων ἕνα; τίνα; σαφέστερον εἰπὲ ἡμῖν. τὸν ποιητὴν παρὰ τὰ τῆσ πόλεωσ νόμιμα καὶ δίκαια ἢ καλὰ ἢ ἀγαθὰ μηδὲν ποιεῖν ἄλλο, τὰ δὲ ποιηθέντα μὴ ἐξεῖναι τῶν ἰδιωτῶν μηδενὶ πρότερον δεικνύναι, πρὶν ἂν αὐτοῖσ τοῖσ περὶ ταῦτα ἀποδεδειγμένοισ κριταῖσ καὶ τοῖσ νομοφύλαξιν δειχθῇ καὶ ἀρέσῃ· σχεδὸν δὲ ἀποδεδειγμένοι εἰσὶν ἡμῖν οὓσ εἱλόμεθα νομοθέτασ περὶ τὰ μουσικὰ καὶ τὸν τῆσ παιδείασ ἐπιμελητήν.

τί οὖν; ὃ πολλάκισ ἐρωτῶ, κείσθω νόμοσ ἡμῖν καὶ τύποσ ἐκμαγεῖόν τε τρίτον τοῦτο; ἢ πῶσ δοκεῖ; κείσθω· τί μήν; μετά γε μὴν ταῦτα ὕμνοι θεῶν καὶ ἐγκώμια κεκοινωνημένα εὐχαῖσ ᾄδοιτ’ ἂν ὀρθότατα, καὶ μετὰ θεοὺσ ὡσαύτωσ περὶ δαίμονάσ τε καὶ ἡρ́ωασ μετ’ ἐγκωμίων εὐχαὶ γίγνοιντ’ ἂν τούτοισ πᾶσιν πρέπουσαι.

πῶσ γὰρ οὔ; μετά γε μὴν ταῦτ’ ἤδη νόμοσ ἄνευ φθόνων εὐθὺσ γίγνοιτ’ ἂν ὅδε· τῶν πολιτῶν ὁπόσοι τέλοσ ἔχοιεν τοῦ βίου, κατὰ σώματα ἢ κατὰ ψυχὰσ ἔργα ἐξειργασμένοι καλὰ καὶ ἐπίπονα καὶ τοῖσ νόμοισ εὐπειθεῖσ γεγονότεσ, ἐγκωμίων αὐτοὺσ τυγχάνειν πρέπον ἂν εἰή. πῶσ δ’ οὔ; τούσ γε μὴν ἔτι ζῶντασ ἐγκωμίοισ τε καὶ ὕμνοισ τιμᾶν οὐκ ἀσφαλέσ, πρὶν ἂν ἅπαντά τισ τὸν βίον διαδραμὼν τέλοσ ἐπιστήσηται καλόν·

ταῦτα δὲ πάντα ἡμῖν ἔστω κοινὰ ἀνδράσιν τε καὶ γυναιξὶν ἀγαθοῖσ καὶ ἀγαθαῖσ διαφανῶσ γενομένοισ. τὰσ δὲ ᾠδάσ τε καὶ ὀρχήσεισ οὑτωσὶ χρὴ καθίστασθαι. πολλὰ ἔστιν παλαιῶν παλαιὰ περὶ μουσικὴν καὶ καλὰ ποιήματα, καὶ δὴ καὶ τοῖσ σώμασιν ὀρχήσεισ ὡσαύτωσ, ὧν οὐδεὶσ φθόνοσ ἐκλέξασθαι τῇ καθισταμένῃ πολιτείᾳ τὸ πρέπον καὶ ἁρμόττον· δοκιμαστὰσ δὲ τούτων ἑλομένουσ τὴν ἐκλογὴν ποιεῖσθαι μὴ νεωτέρουσ πεντήκοντα ἐτῶν, καὶ ὅτι μὲν ἂν ἱκανὸν εἶναι δόξῃ τῶν παλαιῶν ποιημάτων, ἐγκρίνειν, ὅτι δ’ ἂν ἐνδεὲσ ἢ τὸ παράπαν ἀνεπιτήδειον, τὸ μὲν ἀποβάλλεσθαι παντάπασιν, τὸ δ’ ἐπανερόμενον ἐπιρρυθμίζειν, ποιητικοὺσ ἅμα καὶ μουσικοὺσ ἄνδρασ παραλαβόντασ, χρωμένουσ αὐτῶν ταῖσ δυνάμεσιν τῆσ ποιήσεωσ, ταῖσ δὲ ἡδοναῖσ καὶ ἐπιθυμίαισ μὴ ἐπιτρέποντασ ἀλλ’ ἤ τισιν ὀλίγοισ, ἐξηγουμένουσ δὲ τὰ τοῦ νομοθέτου βουλήματα, ὅτι μάλιστα ὄρχησίν τε καὶ ᾠδὴν καὶ πᾶσαν χορείαν συστήσασθαι κατὰ τὸν αὐτῶν νοῦν.

πᾶσα δ’ ἄτακτόσ γε τάξιν λαβοῦσα περὶ μοῦσαν διατριβὴ καὶ μὴ παρατιθεμένησ τῆσ γλυκείασ μούσησ ἀμείνων μυρίῳ· τὸ δ’ ἡδὺ κοινὸν πάσαισ.

ἐν ᾗ γὰρ ἂν ἐκ παίδων τισ μέχρι τῆσ ἑστηκυίασ τε καὶ ἔμφρονοσ ἡλικίασ διαβιῷ, σώφρονι μὲν μούσῃ καὶ τεταγμένῃ, ἀκούων δὲ τῆσ ἐναντίασ, μισεῖ καὶ ἀνελεύθερον αὐτὴν προσαγορεύει, τραφεὶσ δ’ ἐν τῇ κοινῇ καὶ γλυκείᾳ, ψυχρὰν καὶ ἀηδῆ τὴν ταύτῃ ἐναντίαν εἶναί φησιν· ὥστε, ὅπερ ἐρρήθη νυνδή, τό γε τῆσ ἡδονῆσ ἢ ἀηδίασ περὶ ἑκατέρασ οὐδὲν πεπλεονέκτηκεν, ἐκ περιττοῦ δὲ ἡ μὲν βελτίουσ, ἡ δὲ χείρουσ τοὺσ ἐν αὐτῇ τραφέντασ ἑκάστοτε παρέχεται.

καλῶσ εἴρηκασ. ἔτι δὲ θηλείαισ τε πρεπούσασ ᾠδὰσ ἄρρεσί τε χωρίσαι που δέον ἂν εἰή τύπῳ τινὶ διορισάμενον, καὶ ἁρμονίαισιν δὴ καὶ ῥυθμοῖσ προσαρμόττειν ἀναγκαῖον· δεινὸν γὰρ ὅλῃ γε ἁρμονίᾳ ἀπᾴδειν ἢ ῥυθμῷ ἀρρυθμεῖν, μηδὲν προσήκοντα τούτων ἑκάστοισ ἀποδιδόντα τοῖσ μέλεσιν.

ἀναγκαῖον δὴ καὶ τούτων τὰ σχήματά γε νομοθετεῖν. ἔστιν δὲ ἀμφοτέροισ μὲν ἀμφότερα ἀνάγκῃ κατεχόμενα ἀποδιδόναι, τὰ δὲ τῶν θηλειῶν αὐτῷ τῷ τῆσ φύσεωσ ἑκατέρου διαφέροντι, τούτῳ δεῖ καὶ διασαφεῖν. τὸ δὴ μεγαλοπρεπὲσ οὖν καὶ τὸ πρὸσ τὴν ἀνδρείαν ῥέπον ἀρρενωπὸν φατέον εἶναι, τὸ δὲ πρὸσ τὸ κόσμιον καὶ σῶφρον μᾶλλον ἀποκλῖνον θηλυγενέστερον ὡσ ὂν παραδοτέον ἔν τε τῷ νόμῳ καὶ λόγῳ. τάξισ μὲν δή τισ αὕτη· τούτων δὲ αὐτῶν διδασκαλία καὶ παράδοσισ λεγέσθω τὸ μετὰ τοῦτο, τίνα τρόπον χρὴ καὶ οἷστισιν καὶ πότε πράττειν ἕκαστα αὐτῶν.

οἱο͂ν δή τισ ναυπηγὸσ τὴν τῆσ ναυπηγίασ ἀρχὴν καταβαλλόμενοσ τὰ τροπιδεῖα ὑπογράφεται τῶν πλοίων σχήματα, ταὐτὸν δή μοι κἀγὼ φαίνομαι ἐμαυτῷ δρᾶν, τὰ τῶν βίων πειρώμενοσ σχήματα διαστήσασθαι κατὰ τρόπουσ τοὺσ τῶν ψυχῶν, ὄντωσ αὐτῶν τὰ τροπιδεῖα καταβάλλεσθαι, ποίᾳ μηχανῇ καὶ τίσιν ποτὲ τρόποισ συνόντεσ τὸν βίον ἄριστα διὰ τοῦ πλοῦ τούτου τῆσ ζωῆσ διακομισθησόμεθα, τοῦτο σκοπεῖν ὀρθῶσ. ἔστι δὴ τοίνυν τὰ τῶν ἀνθρώπων πράγματα μεγάλησ μὲν σπουδῆσ οὐκ ἄξια, ἀναγκαῖόν γε μὴν σπουδάζειν· τοῦτο δὲ οὐκ εὐτυχέσ.

ἐπειδὴ δὲ ἐνταῦθά ἐσμεν, εἴ πωσ διὰ προσήκοντόσ τινοσ αὐτὸ πράττοιμεν, ἴσωσ ἂν ἡμῖν σύμμετρον ἂν εἰή. λέγω δὲ δὴ τί ποτε; ἴσωσ μεντἄν τίσ μοι τοῦτ’ αὐτὸ ὑπολαβὼν ὀρθῶσ ὑπολάβοι. πάνυ μὲν οὖν.

φημὶ χρῆναι τὸ μὲν σπουδαῖον σπουδάζειν, τὸ δὲ μὴ σπουδαῖον μή, φύσει δὲ εἶναι θεὸν μὲν πάσησ μακαρίου σπουδῆσ ἄξιον, ἄνθρωπον δέ, ὅπερ εἴπομεν ἔμπροσθεν, θεοῦ τι παίγνιον εἶναι μεμηχανημένον, καὶ ὄντωσ τοῦτο αὐτοῦ τὸ βέλτιστον γεγονέναι· τούτῳ δὴ δεῖν τῷ τρόπῳ συνεπόμενον καὶ παίζοντα ὅτι καλλίστασ παιδιὰσ πάντ’ ἄνδρα καὶ γυναῖκα οὕτω διαβιῶναι, τοὐναντίον ἢ νῦν διανοηθέντασ. πῶσ;

νῦν μέν που τὰσ σπουδὰσ οἰόνται δεῖν ἕνεκα τῶν παιδιῶν γίγνεσθαι· τὰ γὰρ περὶ τὸν πόλεμον ἡγοῦνται σπουδαῖα ὄντα τῆσ εἰρήνησ ἕνεκα δεῖν εὖ τίθεσθαι. τὸ δ’ ἦν ἐν πολέμῳ μὲν ἄρα οὔτ’ οὖν παιδιὰ πεφυκυῖα οὔτ’ αὖ παιδεία ποτὲ ἡμῖν ἀξιόλογοσ, οὔτε οὖσα οὔτ’ ἐσομένη, ὃ δή φαμεν ἡμῖν γε εἶναι σπουδαιότατον· δεῖ δὴ τὸν κατ’ εἰρήνην βίον ἕκαστον πλεῖστόν τε καὶ ἄριστον διεξελθεῖν. τίσ οὖν ὀρθότησ; παίζοντά ἐστιν διαβιωτέον τινὰσ δὴ παιδιάσ, θύοντα καὶ ᾄδοντα καὶ ὀρχούμενον, ὥστε τοὺσ μὲν θεοὺσ ἵλεωσ αὑτῷ παρασκευάζειν δυνατὸν εἶναι, τοὺσ δ’ ἐχθροὺσ ἀμύνεσθαι καὶ νικᾶν μαχόμενον·

ὁποῖα δὲ ᾄδων ἄν τισ καὶ ὀρχούμενοσ ἀμφότερα ταῦτα πράττοι, τὸ μὲν τῶν τύπων εἴρηται καὶ καθάπερ ὁδοὶ τέτμηνται καθ’ ἃσ ἰτέον, προσδοκῶντα καὶ τὸν ποιητὴν εὖ λέγειν τὸ ‐ Τηλέμαχ’, ἄλλα μὲν αὐτὸσ ἐνὶ φρεσὶ σῇσι νοήσεισ,ἄλλα δὲ καὶ δαίμων ὑποθήσεται· οὐ γὰρ ὀίωοὔ σε θεῶν ἀέκητι γενέσθαι τε τραφέμεν τε.

ταὐτὸν δὴ καὶ τοὺσ ἡμετέρουσ τροφίμουσ δεῖ διανοουμένουσ τὰ μὲν εἰρημένα ἀποχρώντωσ νομίζειν εἰρῆσθαι, τὰ δὲ καὶ τὸν δαίμονά τε καὶ θεὸν αὐτοῖσιν ὑποθήσεσθαι θυσιῶν τε πέρι καὶ χορειῶν, οἷστισί τε καὶ ὁπότε ἕκαστα ἑκάστοισ προσπαίζοντέσ τε καὶ ἱλεούμενοι κατὰ τὸν τρόπον τῆσ φύσεωσ διαβιώσονται, θαύματα ὄντεσ τὸ πολύ, σμικρὰ δὲ ἀληθείασ ἄττα μετέχοντεσ. παντάπασι τὸ τῶν ἀνθρώπων γένοσ ἡμῖν, ὦ ξένε, διαφαυλίζεισ.

μὴ θαυμάσῃσ, ὦ Μέγιλλε, ἀλλὰ σύγγνωθί μοι· πρὸσ γὰρ τὸν θεὸν ἀπιδὼν καὶ παθὼν εἶπον ὅπερ εἴρηκα νῦν. τινοσ ἄξιον.

τὸ δ’ ἑξῆσ τούτοισ, οἰκοδομίαι μὲν εἴρηνται γυμνασίων ἅμα καὶ διδασκαλείων κοινῶν τριχῇ κατὰ μέσην τὴν πόλιν, ἔξωθεν δὲ ἵππων αὖ τριχῇ περὶ τὸ ἄστυ γυμνάσιά τε καὶ εὐρυχώρια, τοξικῆσ τε καὶ τῶν ἄλλων ἀκροβολισμῶν ἕνεκα διακεκοσμημένα, μαθήσεώσ τε ἅμα καὶ μελέτησ τῶν νέων·

εἰ δ’ ἄρα μὴ τότε ἱκανῶσ ἐρρήθησαν, νῦν εἰρήσθω τῷ λόγῳ μετὰ νόμων. ἐν δὲ τούτοισ πᾶσιν διδασκάλουσ ἑκάστων πεπεισμένουσ μισθοῖσ οἰκοῦντασ ξένουσ διδάσκειν τε πάντα ὅσα πρὸσ τὸν πόλεμόν ἐστιν μαθήματα τοὺσ φοιτῶντασ ὅσα τε πρὸσ μουσικήν, οὐχ ὃν μὲν ἂν ὁ πατὴρ βούληται, φοιτῶντα, ὃν δ’ ἂν μή, ἐῶντα τὰσ παιδείασ, ἀλλὰ τὸ λεγόμενον πάντ’ ἄνδρα καὶ παῖδα κατὰ τὸ δυνατόν, ὡσ τῆσ πόλεωσ μᾶλλον ἢ τῶν γεννητόρων ὄντασ, παιδευτέον ἐξ ἀνάγκησ. τὰ αὐτὰ δὲ δὴ καὶ περὶ θηλειῶν ὁ μὲν ἐμὸσ νόμοσ ἂν εἴποι πάντα ὅσαπερ καὶ περὶ τῶν ἀρρένων, ἴσα καὶ τὰσ θηλείασ ἀσκεῖν δεῖν·

καὶ οὐδὲν φοβηθεὶσ εἴποιμ’ ἂν τοῦτον τὸν λόγον οὔτε ἱππικῆσ οὔτε γυμναστικῆσ, ὡσ ἀνδράσι μὲν πρέπον ἂν εἰή, γυναιξὶ δὲ οὐκ ἂν πρέπον.

ἀκούων μὲν γὰρ δὴ μύθουσ παλαιοὺσ πέπεισμαι, τὰ δὲ νῦν ὡσ ἔποσ εἰπεῖν οἶδα ὅτι μυριάδεσ ἀναρίθμητοι γυναικῶν εἰσι τῶν περὶ τὸν Πόντον, ἃσ Σαυρομάτιδασ καλοῦσιν, αἷσ οὐχ ἵππων μόνον ἀλλὰ καὶ τόξων καὶ τῶν ἄλλων ὅπλων κοινωνία καὶ τοῖσ ἀνδράσιν ἴση προστεταγμένη ἴσωσ ἀσκεῖται. λογισμὸν δὲ πρὸσ τούτοισ περὶ τούτων τοιόνδε τινὰ ἔχω·

φημί, εἴπερ ταῦτα οὕτω συμβαίνειν ἐστὶν δυνατά, πάντων ἀνοητότατα τὰ νῦν ἐν τοῖσ παρ’ ἡμῖν τόποισ γίγνεσθαι τὸ μὴ πάσῃ ῥώμῃ πάντασ ὁμοθυμαδὸν ἐπιτηδεύειν ἄνδρασ γυναιξὶν ταὐτά. σχεδὸν γὰρ ὀλίγου πᾶσα ἡμίσεια πόλισ ἀντὶ διπλασίασ οὕτωσ ἔστιν τε καὶ γίγνεται ἐκ τῶν αὐτῶν τελῶν καὶ πόνων· καίτοι θαυμαστὸν ἂν ἁμάρτημα νομοθέτῃ τοῦτ’ αὐτὸ γίγνοιτο.

ἐοίκέν γε· ἔστι μέντοι πάμπολλα ἡμῖν, ὦ ξένε, παρὰ τὰσ εἰωθυίασ πολιτείασ τῶν νῦν λεγομένων. ἀλλὰ γὰρ εἰπὼν τὸν μὲν λόγον ἐᾶσαι διεξελθεῖν, εὖ διελθόντοσ δέ, οὕτω τὸ δοκοῦν αἱρεῖσθαι δεῖν, μάλα εἶπέσ τε ἐμμελῶσ, πεποίηκάσ τέ με τὰ νῦν αὐτὸν ἐμαυτῷ ἐπιπλήττειν ὅτι ταῦτα εἴρηκα· λέγε οὖν τὸ μετὰ ταῦτα ὅτι σοι κεχαρισμένον ἐστίν.

τόδε ἔμοιγε, ὦ Κλεινία, ὃ καὶ πρόσθεν εἶπον, ὡσ, εἰ μὲν ταῦτα ἦν μὴ ἱκανῶσ ἔργοισ ἐληλεγμένα ὅτι δυνατά ἐστι γίγνεσθαι, τάχα ἦν ἄν τι καὶ ἀντειπεῖν τῷ λόγῳ, νῦν δὲ ἄλλο τί που ζητητέον ἐκείνῳ τῷ τοῦτον τὸν νόμον μηδαμῇ δεχομένῳ, τὸ δ’ ἡμέτερον διακέλευμα ἐν τούτοισ οὐκ ἀποσβήσεται τὸ μὴ οὐ λέγειν ὡσ δεῖ παιδείασ τε καὶ τῶν ἄλλων ὅτι μάλιστα κοινωνεῖν τὸ θῆλυ γένοσ ἡμῖν τῷ τῶν ἀρρένων γένει. καὶ γὰρ οὖν οὑτωσί πωσ δεῖ περὶ αὐτῶν διανοηθῆναι.

φέρε, μὴ μετεχουσῶν ἀνδράσι γυναικῶν κοινῇ τῆσ ζωῆσ πάσησ, μῶν οὐκ ἀνάγκη γενέσθαι γέ τινα τάξιν ἑτέραν αὐταῖσ; ἀνάγκη μὲν οὖν. τίνα οὖν ἔμπροσθεν τῶν νῦν ἀποδεδειγμένων θεῖμεν ἂν τῆσ κοινωνίασ ταύτησ ἣν νῦν αὐταῖσ ἡμεῖσ προστάττομεν; πότερον ἣν Θρᾷκεσ ταῖσ γυναιξὶν χρῶνται καὶ πολλὰ ἕτερα γένη, γεωργεῖν τε καὶ βουκολεῖν καὶ ποιμαίνειν καὶ διακονεῖν μηδὲν διαφερόντωσ τῶν δούλων; ἢ καθάπερ ἡμεῖσ ἅπαντέσ τε οἱ περὶ τὸν τόπον ἐκεῖνον;

νῦν γὰρ δὴ τό γε παρ’ ἡμῖν ὧδέ ἐστιν περὶ τούτων γιγνόμενον· εἴσ τινα μίαν οἴκησιν συμφορήσαντεσ, τὸ λεγόμενον, πάντα χρήματα, παρέδομεν ταῖσ γυναιξὶν διαταμιεύειν τε καὶ κερκίδων ἄρχειν καὶ πάσησ ταλασίασ. ἢ τὸ τούτων δὴ διὰ μέσου φῶμεν, ὦ Μέγιλλε, τὸ Λακωνικόν; κόρασ μὲν γυμνασίων μετόχουσ οὔσασ ἅμα καὶ μουσικῆσ ζῆν δεῖν, γυναῖκασ δὲ ἀργοὺσ μὲν ταλασίασ, ἀσκητικὸν δέ τινα βίον καὶ οὐδαμῶσ φαῦλον οὐδ’ εὐτελῆ διαπλέκειν, θεραπείασ δὲ καὶ ταμιείασ αὖ καὶ παιδοτροφίασ εἴσ τι μέσον ἀφικνεῖσθαι, τῶν δ’ εἰσ τὸν πόλεμον μὴ κοινωνούσασ, ὥστε οὐδ’ εἴ τίσ ποτε διαμάχεσθαι περὶ πόλεώσ τε καὶ παίδων ἀναγκαία τύχη γίγνοιτο, οὔτ’ ἂν τόξων, ὥσ τινεσ Ἀμαζόνεσ, οὔτ’ ἄλλησ κοινωνῆσαί ποτε βολῆσ μετὰ τέχνησ δυνάμεναι, οὐδὲ ἀσπίδα καὶ δόρυ λαβοῦσαι μιμήσασθαι τὴν θεόν, ὡσ πορθουμένησ αὐταῖσ τῆσ πατρίδοσ γενναίωσ ἀντιστάσασ, φόβον γε, εἰ μηδὲν μεῖζον, πολεμίοισι δύνασθαι παρασχεῖν ἐν τάξει τινὶ κατοφθείσασ;

Σαυρομάτιδασ δὲ οὐδ’ ἂν τὸ παράπαν τολμήσειαν μιμήσασθαι τοῦτον τὸν τρόπον διαβιοῦσαι, παρὰ γυναῖκασ δὲ αὐτὰσ ἄνδρεσ ἂν αἱ ἐκείνων γυναῖκεσ φανεῖεν.

ταῦτ’ οὖν ὑμῶν τοὺσ νομοθέτασ ὁ μὲν βουλόμενοσ ἐπαινεῖν ἐπαινείτω, τὸ δ’ ἐμὸν οὐκ ἄλλωσ ἂν λεχθείη·

τέλεον γὰρ καὶ οὐ διήμισυν δεῖν τὸν νομοθέτην εἶναι, τὸ θῆλυ μὲν ἀφιέντα τρυφᾶν καὶ ἀναλίσκειν διαίταισ ἀτάκτωσ χρώμενον, τοῦ δὲ ἄρρενοσ ἐπιμεληθέντα, τελέωσ σχεδὸν εὐδαίμονοσ ἥμισυ βίου καταλείπειν ἀντὶ διπλασίου τῇ πόλει. τί δράσομεν, ὦ Κλεινία; τὸν ξένον ἐάσομεν τὴν Σπάρτην ἡμῖν οὕτω καταδραμεῖν; ναί·

δεδομένησ γὰρ αὐτῷ παρρησίασ ἐατέον, ἑώσ ἂν διεξέλθωμεν πάντῃ ἱκανῶσ τοὺσ νόμουσ. ὀρθῶσ λέγεισ. οὐκοῦν τὰ μετὰ ταῦτα ἤδη σχεδὸν ἐμὸν πειρᾶσθαι φράζειν; πῶσ γὰρ οὔ; δούλοισ ἀπαρχὴν τῶν ἐκ τῆσ γῆσ ἀποτελοῦσιν ἱκανὴν ἀνθρώποισ ζῶσι κοσμίωσ, συσσίτια δὲ κατεσκευασμένα εἰή χωρὶσ μὲν τὰ τῶν ἀνδρῶν, ἐγγὺσ δ’ ἐχόμενα τὰ τῶν αὐτοῖσ οἰκείων, παίδων τε ἅμα θηλειῶν καὶ τῶν μητέρων αὐταῖσ, ἄρχουσιν δὲ καὶ ἀρχούσαισ εἰή προστεταγμένα λύειν ταῦτα ἑκάστοισ τὰ συσσίτια πάντα, καθ’ ἑκάστην ἡμέραν θεασαμένουσ καὶ ἰδόντασ τὴν διαγωγὴν τὴν τῶν συσσίτων, μετὰ δὲ ταῦτα σπείσαντασ τόν τε ἄρχοντα καὶ τοὺσ ἄλλουσ οἷσ ἂν τυγχάνῃ θεοῖσ ἡ τότε νύξ τε καὶ ἡμέρα καθιερωμένη, κατὰ ταῦτα οὕτωσ οἴκαδε πορεύεσθαι;

τοῖσ δὴ ταύτῃ κεκοσμημένοισ ἆρα οὐδὲν λειπόμενόν ἐστιν ἀναγκαῖόν τε ἔργον καὶ παντάπασι προσῆκον, ἀλλ’ ἐν τρόπῳ βοσκήματοσ ἕκαστον πιαινόμενον αὐτῶν δεῖ ζῆν;

οὔκουν τό γε δίκαιόν φαμεν οὐδὲ καλόν, οὐδ’ οἱο͂́ν τε τὸν ζῶντα οὕτωσ ἀτυχῆσαι τοῦ προσήκοντοσ, προσήκει δὲ ἀργῷ καὶ ῥᾳθύμωσ καταπεπιασμένῳ ζῴῳ σχεδὸν ὑπ’ ἄλλου διαρπασθῆναι ζῴου τῶν σφόδρα τετρυχωμένων μετὰ ἀνδρείασ τε ἅμα καὶ τῶν πόνων. ταῦτα οὖν δὴ δι’ ἀκριβείασ μὲν ἱκανῆσ, ὡσ καὶ νῦν, εἰ ζητοῖμεν ἄν, ἴσωσ οὐκ ἄν ποτε γένοιτο, μέχριπερ ἂν γυναῖκέσ τε καὶ παῖδεσ οἰκήσεισ τε ἴδιαι καὶ ἰδίωσ ἅπαντ’ ᾖ τὰ τοιαῦτα ἑκάστοισ ἡμῶν κατεσκευασμένα·

τὰ δὲ μετ’ ἐκεῖν’ αὖ δεύτερα τὰ νῦν λεγόμενα εἰ γίγνοιτο ἡμῖν, γίγνοιτο ἂν καὶ μάλα μετρίωσ. ἔργον δὲ δὴ τοῖσ οὕτω ζῶσίν φαμεν οὐ τὸ σμικρότατον οὐδὲ τὸ φαυλότατον λείπεσθαι, μέγιστον δὲ πάντων εἶναι προστεταγμένον ὑπὸ δικαίου νόμου·

τοῦ γὰρ πᾶσαν τῶν ἄλλων πάντων ἔργων βίου ἀσχολίαν παρασκευάζοντοσ, τοῦ Πυθιάδοσ τε καὶ Ὀλυμπιάδοσ νίκησ ὀρεγομένου, διπλασίασ τε καὶ ἔτι πολλῷ πλέονοσ ἀσχολίασ ἐστὶν γέμων ὁ περὶ τὴν τοῦ σώματοσ πάντωσ καὶ ψυχῆσ εἰσ ἀρετῆσ ἐπιμέλειαν βίοσ εἰρημένοσ ὀρθότατα. πάρεργον γὰρ οὐδὲν δεῖ τῶν ἄλλων ἔργων διακώλυμα γίγνεσθαι τῶν τῷ σώματι προσηκόντων εἰσ ἀπόδοσιν πόνων καὶ τροφῆσ, οὐδ’ αὖ ψυχῇ μαθημάτων τε καὶ ἐθῶν, πᾶσα δὲ νύξ τε καὶ ἡμέρα σχεδὸν οὐκ ἔστιν ἱκανὴ τοῦτ’ αὐτὸ πράττοντι τὸ τέλεόν τε καὶ ἱκανὸν αὐτῶν ἐκλαμβάνειν·

ἀρξάμενον ἐξ ἑώ μέχρι τῆσ ἑτέρασ ἀεὶ συνεχῶσ ἑώ τε καὶ ἡλίου ἀνατολῆσ.

πολλὰ μὲν οὖν καὶ πυκνὰ καὶ σμικρὰ λέγων ἄν τισ νομοθέτησ ἀσχήμων φαίνοιτο περὶ τῶν κατ’ οἰκίαν διοικήσεων, τά τε ἄλλα καὶ ὅσα νύκτωρ ἀυπνίασ πέρι πρέπει τοῖσ μέλλουσιν διὰ τέλουσ φυλάξειν πᾶσαν πόλιν ἀκριβῶσ. τὸ γὰρ ὅλην διατελεῖν ἡντινοῦν νύκτα εὕδοντα καὶ ὁντινοῦν τῶν πολιτῶν, καὶ μὴ φανερὸν εἶναι πᾶσι τοῖσ οἰκέταισ ἐγειρόμενόν τε καὶ ἐξανιστάμενον ἀεὶ πρῶτον, τοῦτο αἰσχρὸν δεῖ δεδόχθαι πᾶσι καὶ οὐκ ἐλευθέρου, εἴτ’ οὖν νόμον εἴτ’ ἐπιτήδευμα τὸ τοιοῦτον καλεῖν ἐστιν χρεών· καὶ δὴ καὶ δέσποιναν ἐν οἰκίᾳ ὑπὸ θεραπαινίδων ἐγείρεσθαί τινων καὶ μὴ πρώτην αὐτὴν ἐγείρειν τὰσ ἄλλασ, αἰσχρὸν λέγειν χρὴ πρὸσ αὑτοὺσ δοῦλόν τε καὶ δούλην καὶ παῖδα, καὶ εἴ πωσ ἦν οἱο͂́ν τε, ὅλην καὶ πᾶσαν τὴν οἰκίαν.

ἐγειρομένουσ δὲ νύκτωρ δεῖ πάντασ πράττειν τῶν τε πολιτικῶν μέρη πολλὰ καὶ τῶν οἰκονομικῶν, ἄρχοντασ μὲν κατὰ πόλιν, δεσποίνασ δὲ καὶ δεσπότασ ἐν ἰδίαισ οἰκίαισ. ὕπνοσ γὰρ δὴ πολὺσ οὔτε τοῖσ σώμασιν οὔτε ταῖσ ψυχαῖσ ἡμῶν οὐδ’ αὖ ταῖσ πράξεσιν ταῖσ περὶ ταῦτα πάντα ἁρμόττων ἐστὶν κατὰ φύσιν.

καθεύδων γὰρ οὐδεὶσ οὐδενὸσ ἄξιοσ, οὐδὲν μᾶλλον τοῦ μὴ ζῶντοσ· χρόνον ὡσ πλεῖστον, τὸ πρὸσ ὑγίειαν αὐτοῦ μόνον φυλάττων χρήσιμον, ἔστιν δὲ οὐ πολύ, καλῶσ εἰσ ἔθοσ ἰόν.

ἐγρηγορότεσ δὲ ἄρχοντεσ ἐν πόλεσιν νύκτωρ φοβεροὶ μὲν κακοῖσ, πολεμίοισ τε ἅμα καὶ πολίταισ, ἀγαστοὶ δὲ καὶ τίμιοι τοῖσ δικαίοισ τε καὶ σώφροσιν, ὠφέλιμοι δὲ αὑτοῖσ τε καὶ συμπάσῃ τῇ πόλει. νὺξ μὲν δὴ διαγομένη τοιαύτη τισ πρὸσ πᾶσι τοῖσ εἰρημένοισ ἀνδρείαν ἄν τινα προσπαρέχοιτο ταῖσ ψυχαῖσ ἑκάστων τῶν ἐν ταῖσ πόλεσιν·

ἡμέρασ δὲ ὄρθρου τε ἐπανιόντων παῖδασ μὲν πρὸσ διδασκάλουσ που τρέπεσθαι χρεών, ἄνευ ποιμένοσ δὲ οὔτε πρόβατα οὔτ’ ἄλλο οὐδέν πω βιωτέον, οὐδὲ δὴ παῖδασ ἄνευ τινῶν παιδαγωγῶν οὐδὲ δούλουσ ἄνευ δεσποτῶν.

ὁ δὲ παῖσ πάντων θηρίων ἐστὶ δυσμεταχειριστότατον· ὅσῳ γὰρ μάλιστα ἔχει πηγὴν τοῦ φρονεῖν μήπω κατηρτυμένην, ἐπίβουλον καὶ δριμὺ καὶ ὑβριστότατον θηρίων γίγνεται. διὸ δὴ πολλοῖσ αὐτὸ οἱο͂ν χαλινοῖσ τισιν δεῖ δεσμεύειν, πρῶτον μέν, τροφῶν καὶ μητέρων ὅταν ἀπαλλάττηται, παιδαγωγοῖσ παιδίασ καὶ νηπιότητοσ χάριν, ἔτι δ’ αὖ τοῖσ διδάσκουσιν καὶ ὁτιοῦν καὶ μαθήμασιν ὡσ ἐλεύθερον· ὡσ δ’ αὖ δοῦλον, πᾶσ ὁ προστυγχάνων τῶν ἐλευθέρων ἀνδρῶν κολαζέτω τόν τε παῖδα αὐτὸν καὶ τὸν παιδαγωγὸν καὶ διδάσκαλον, ἐὰν ἐξαμαρτάνῃ τίσ τι τούτων.

ἂν δ’ αὖ προστυγχάνων τισ μὴ κολάζῃ τῇ δίκῃ, ὀνείδει μὲν ἐνεχέσθω πρῶτον τῷ μεγίστῳ, ὁ δὲ τῶν νομοφυλάκων ἐπὶ τὴν τῶν παίδων ἀρχὴν ᾑρημένοσ ἐπισκοπείτω τοῦτον τὸν ἐντυγχάνοντα οἷσ λέγομεν καὶ μὴ κολάζοντα δέον κολάζειν, ἢ κολάζοντα μὴ κατὰ τρόπον, βλέπων δὲ ἡμῖν ὀξὺ καὶ διαφερόντωσ ἐπιμελούμενοσ τῆσ τῶν παίδων τροφῆσ κατευθυνέτω τὰσ φύσεισ αὐτῶν, ἀεὶ τρέπων πρὸσ τἀγαθὸν κατὰ νόμουσ. τοῦτον δὲ αὐτὸν αὖ πῶσ ἂν ἡμῖν ὁ νόμοσ αὐτὸσ παιδεύσειεν ἱκανῶσ;

νῦν μὲν γὰρ δὴ εἴρηκεν οὐδέν πω σαφὲσ οὐδὲ ἱκανόν, ἀλλὰ τὰ μέν, τὰ δ’ οὔ· δεῖ δὲ εἰσ δύναμιν μηδὲν παραλείπειν αὐτῷ, πάντα δὲ λόγον ἀφερμηνεύειν, ἵνα οὗτοσ τοῖσ ἄλλοισ μηνυτήσ τε ἅμα καὶ τροφεὺσ γίγνηται.

τὰ μὲν οὖν δὴ χορείασ πέρι μελῶν τε καὶ ὀρχήσεωσ ἐρρήθη, τίνα τύπον ἔχοντα ἐκλεκτέα τέ ἐστιν καὶ ἐπανορθωτέα καὶ καθιερωτέα· τὰ δὲ ἐν γράμμασι μὲν ὄντα, ἄνευ δὲ μέτρων, ποῖα καὶ τίνα μεταχειρίζεσθαι χρή σοι τρόπον, ὦ ἄριστε τῶν παίδων ἐπιμελητά, τοὺσ ὑπὸ σοῦ τρεφομένουσ, οὐκ εἰρήκαμεν. καίτοι τὰ μὲν περὶ τὸν πόλεμον ἃ δεῖ μανθάνειν τε αὐτοὺσ καὶ μελετᾶν ἔχεισ τῷ λόγῳ, τὰ δὲ περὶ τὰ γράμματα πρῶτον, καὶ δεύτερον λύρασ πέρι καὶ λογισμῶν, ὧν ἔφαμεν δεῖν ὅσα τε πρὸσ πόλεμον καὶ οἰκονομίαν καὶ τὴν κατὰ πόλιν διοίκησιν χρῆναι ἑκάστουσ λαβεῖν, καὶ πρὸσ τὰ αὐτὰ ταῦτα ἔτι τὰ χρήσιμα τῶν ἐν ταῖσ περιόδοισ τῶν θείων, ἄστρων τε πέρι καὶ ἡλίου καὶ σελήνησ, ὅσα διοικεῖν ἀναγκαῖόν ἐστιν περὶ ταῦτα πάσῃ πόλει ‐ τίνων δὴ πέρι λέγομεν;

ἡμερῶν τάξεωσ εἰσ μηνῶν περιόδουσ καὶ μηνῶν εἰσ ἕκαστον τὸν ἐνιαυτόν, ἵνα ὡρ͂αι καὶ θυσίαι καὶ ἑορταὶ τὰ προσήκοντ’ ἀπολαμβάνουσαι ἑαυταῖσ ἕκασται τῷ κατὰ φύσιν ἄγεσθαι, ζῶσαν τὴν πόλιν καὶ ἐγρηγορυῖαν παρεχόμεναι, θεοῖσ μὲν τὰσ τιμὰσ ἀποδιδῶσιν, τοὺσ δὲ ἀνθρώπουσ περὶ αὐτὰ μᾶλλον ἔμφρονασ ἀπεργάζωνται ‐ ταῦτα οὔπω σοι πάντα ἱκανῶσ, ὦ φίλε, παρὰ τοῦ νομοθέτου διείρηται·

πρόσεχε δὴ τὸν νοῦν τοῖσ μετὰ ταῦτα μέλλουσιν ῥηθήσεσθαι.

γραμμάτων εἴπομεν ὡσ οὐχ ἱκανῶσ ἔχεισ πέρι τὸ πρῶτον, ἐπικαλοῦντεσ τί τῇ λέξει; τόδε, ὡσ οὔπω διείρηκέ σοι πότερον εἰσ ἀκρίβειαν τοῦ μαθήματοσ ἰτέον τὸν μέλλοντα πολίτην ἔσεσθαι μέτριον ἢ τὸ παράπαν οὐδὲ προσοιστέον· ὡσ δ’ αὕτωσ καὶ περὶ λύραν. προσοιστέον μέντοι νῦν φαμεν. εἰσ μὲν γράμματα παιδὶ δεκετεῖ σχεδὸν ἐνιαυτοὶ τρεῖσ, λύρασ δὲ ἅψασθαι τρία μὲν ἔτη καὶ δέκα γεγονόσιν ἄρχεσθαι μέτριοσ ὁ χρόνοσ, ἐμμεῖναι δὲ ἕτερα τρία. καὶ μήτε πλείω τούτων μήτ’ ἐλάττω πατρὶ μηδ’ αὐτῷ, φιλομαθοῦντι μηδὲ μισοῦντι, περὶ ταῦτα ἐξέστω μείζω μηδὲ ἐλάττω διατριβὴν ποιεῖσθαι παράνομον· ὁ δὲ μὴ πειθόμενοσ ἄτιμοσ τῶν παιδείων ἔστω τιμῶν, ἃσ ὀλίγον ὕστερον ῥητέον.

μανθάνειν δὲ ἐν τούτοισ τοῖσ χρόνοισ δὴ τί ποτε δεῖ τοὺσ νέουσ καὶ διδάσκειν αὖ τοὺσ διδασκάλουσ, τοῦτο αὐτὸ πρῶτον μάνθανε. γράμματα μὲν τοίνυν χρὴ τὸ μέχρι τοῦ γράψαι τε καὶ ἀναγνῶναι δυνατὸν εἶναι διαπονεῖν·

πρὸσ τάχοσ δὲ ἢ κάλλοσ ἀπηκριβῶσθαί τισιν, οἷσ μὴ φύσισ ἐπέσπευσεν ἐν τοῖσ τεταγμένοισ ἔτεσιν, χαίρειν ἐᾶν. πρὸσ δὲ δὴ μαθήματα ἄλυρα ποιητῶν κείμενα ἐν γράμμασι, τοῖσ μὲν μετὰ μέτρων, τοῖσ δ’ ἄνευ ῥυθμῶν τμημάτων, ἃ δὴ συγγράμματα κατὰ λόγον εἰρημένα μόνον, τητώμενα ῥυθμοῦ τε καὶ ἁρμονίασ, σφαλερὰ γράμμαθ’ ἡμῖν ἐστιν παρά τινων τῶν πολλῶν τοιούτων ἀνθρώπων καταλελειμμένα· οἷσ, ὦ πάντων βέλτιστοι νομοφύλακεσ, τί χρήσεσθε;

ἢ τί ποθ’ ὑμῖν ὁ νομοθέτησ χρῆσθαι προστάξασ ὀρθῶσ ἂν τάξειε; καὶ μάλα ἀπορήσειν αὐτὸν προσδοκῶ. τί ποτε τοῦτο, ὦ ξένε, φαίνῃ πρὸσ σαυτὸν ὄντωσ ἠπορηκὼσ λέγειν; ὀρθῶσ ὑπέλαβεσ, ὦ Κλεινία. πρὸσ δὲ δὴ κοινωνοὺσ ὑμᾶσ ὄντασ περὶ νόμων ἀνάγκη τό τε φαινόμενον εὔπορον καὶ τὸ μὴ φράζειν. τί οὖν;

τί περὶ τούτων νῦν καὶ ποῖόν τι πεπονθὼσ λέγεισ; ἐρῶ δή· στόμασι γὰρ πολλάκισ μυρίοισ ἐναντία λέγειν οὐδαμῶσ εὔπορον. τί δέ; σμικρὰ καὶ ὀλίγα δοκεῖ σοι τὰ ἔμπροσθεν ἡμῖν εἰρημένα περὶ νόμων κεῖσθαι τοῖσ πολλοῖσ ὑπεναντία; καὶ μάλα ἀληθὲσ τοῦτό γε λέγεισ· κελεύεισ γὰρ δή με, ὡσ ἐμοὶ φαίνεται, τῆσ αὐτῆσ ὁδοῦ ἐχθοδοποῦ γεγονυίασ πολλοῖσ ‐ ἴσωσ δ’ οὐκ ἐλάττοσιν ἑτέροισ προσφιλοῦσ· εἰ δὲ ἐλάττοσιν, οὔκουν χείροσί γε ‐ μεθ’ ὧν διακελεύῃ με παρακινδυνεύοντά τε καὶ θαρροῦντα τὴν νῦν ἐκ τῶν παρόντων λόγων τετμημένην ὁδὸν τῆσ νομοθεσίασ πορεύεσθαι μηδὲν ἀνιέντα. τί μήν;

οὐ τοίνυν ἀνίημι. λέγω μὴν ὅτι ποιηταί τε ἡμῖν εἰσίν τινεσ ἐπῶν ἑξαμέτρων πάμπολλοι καὶ τριμέτρων καὶ πάντων δὴ τῶν λεγομένων μέτρων, οἱ μὲν ἐπὶ σπουδήν, οἱ δ’ ἐπὶ γέλωτα ὡρμηκότεσ, ἐν οἷσ φασι δεῖν οἱ πολλάκισ μυρίοι τοὺσ ὀρθῶσ παιδευομένουσ τῶν νέων τρέφειν καὶ διακορεῖσ ποιεῖν, πολυηκόουσ τ’ ἐν ταῖσ ἀναγνώσεσιν ποιοῦντασ καὶ πολυμαθεῖσ, ὅλουσ ποιητὰσ ἐκμανθάνοντασ· οἱ δὲ ἐκ πάντων κεφάλαια ἐκλέξαντεσ καί τινασ ὅλασ ῥήσεισ εἰσ ταὐτὸν συναγαγόντεσ, ἐκμανθάνειν φασὶ δεῖν εἰσ μνήμην τιθεμένουσ, εἰ μέλλει τισ ἀγαθὸσ ἡμῖν καὶ σοφὸσ ἐκ πολυπειρίασ καὶ πολυμαθίασ γενέσθαι.

τούτοισ δὴ σὺ κελεύεισ ἐμὲ τὰ νῦν παρρησιαζόμενον ἀποφαίνεσθαι τί τε καλῶσ λέγουσι καὶ τί μή; πῶσ γὰρ οὔ; τί δή ποτ’ ἂν οὖν περὶ ἁπάντων τούτων ἑνὶ λόγῳ φράζων εἴποιμ’ ἂν ἱκανόν; οἶμαι μὲν τὸ τοιόνδε σχεδόν, ὃ καὶ πᾶσ ἄν μοι συγχωρήσειεν, πολλὰ μὲν ἕκαστον τούτων εἰρηκέναι καλῶσ, πολλὰ δὲ καὶ τοὐναντίον·

εἰ δ’ οὕτω τοῦτ’ ἔχει, κίνδυνόν φημι εἶναι φέρουσαν τοῖσ παισὶν τὴν πολυμαθίαν. πῶσ οὖν καὶ τί παραινοίησ ἂν τῷ νομοφύλακι; τοῦ πέρι λέγεισ; τοῦ πρὸσ τί παράδειγμά ποτε ἀποβλέψασ ἂν τὸ μὲν ἐῴη πάντασ μανθάνειν τοὺσ νέουσ, τὸ δ’ ἀποκωλύοι. λέγε καὶ μηδὲν ἀπόκνει λέγων.

ὠγαθὲ Κλεινία, κινδυνεύω κατά γέ τινα τρόπον ηὐτυχηκέναι. τοῦ δὴ πέρι; τοῦ μὴ παντάπασι παραδείγματοσ ἀπορεῖν. νῦν γὰρ ἀποβλέψασ πρὸσ τοὺσ λόγουσ οὓσ ἐξ ἑώ μέχρι δεῦρο δὴ διεληλύθαμεν ἡμεῖσ ‐ ὡσ μὲν ἐμοὶ φαινόμεθα, οὐκ ἄνευ τινὸσ ἐπιπνοίασ θεῶν ‐ ἔδοξαν δ’ οὖν μοι παντάπασι ποιήσει τινὶ προσομοίωσ εἰρῆσθαι. καί μοι ἴσωσ οὐδὲν θαυμαστὸν πάθοσ ἐπῆλθε, λόγουσ οἰκείουσ οἱο͂ν ἁθρόουσ ἐπιβλέψαντι μάλα ἡσθῆναι· τῶν γὰρ δὴ πλείστων λόγων οὓσ ἐν ποιήμασιν ἢ χύδην οὕτωσ εἰρημένουσ μεμάθηκα καὶ ἀκήκοα, πάντων μοι μετριώτατοί γε εἶναι κατεφάνησαν καὶ προσήκοντεσ τὰ μάλιστα ἀκούειν νέοισ.

τῷ δὴ νομοφύλακί τε καὶ παιδευτῇ παράδειγμα οὐκ ἂν ἔχοιμι, ὡσ οἶμαι, τούτου βέλτιον φράζειν, ἢ ταῦτά τε διδάσκειν παρακελεύεσθαι τοῖσι διδασκάλοισ τοὺσ παῖδασ, τά τε τούτων ἐχόμενα καὶ ὅμοια, ἂν ἄρα που περιτυγχάνῃ ποιητῶν τε ποιήματα διεξιὼν καὶ γεγραμμένα καταλογάδην ἢ καὶ ψιλῶσ οὕτωσ ἄνευ τοῦ γεγράφθαι λεγόμενα, ἀδελφά που τούτων τῶν λόγων, μὴ μεθιέναι τρόπῳ μηδενί, γράφεσθαι δέ· καὶ πρῶτον μὲν τοὺσ διδασκάλουσ αὐτοὺσ ἀναγκάζειν μανθάνειν καὶ ἐπαινεῖν, οὓσ δ’ ἂν μὴ ἀρέσκῃ τῶν διδασκάλων, μὴ χρῆσθαι τούτοισ συνεργοῖσ, οὓσ δ’ ἂν τῷ ἐπαίνῳ συμψήφουσ ἔχῃ, τούτοισ χρώμενον, τοὺσ νέουσ αὐτοῖσ παραδιδόναι διδάσκειν τε καὶ παιδεύειν.

οὗτόσ μοι μῦθοσ ἐνταῦθα καὶ οὕτω τελευτάτω, περὶ γραμματιστῶν τε εἰρημένοσ ἅμα καὶ γραμμάτων.

κατὰ μὲν τὴν ὑπόθεσιν, ὦ ξένε, ἔμοιγε οὐ φαινόμεθα ἐκτὸσ πορεύεσθαι τῶν ὑποτεθέντων λόγων· εἰ δὲ τὸ ὅλον κατορθοῦμεν ἢ μή, χαλεπὸν ἴσωσ διισχυρίζεσθαι. τότε γάρ, ὦ Κλεινία, τοῦτό γ’ αὐτὸ ἔσται καταφανέστερον, ὡσ εἰκόσ, ὅταν, ὃ πολλάκισ εἰρήκαμεν, ἐπὶ τέλοσ ἀφικώμεθα πάσησ τῆσ διεξόδου περὶ νόμων. ὀρθῶσ.

ἆρ’ οὖν οὐ μετὰ τὸν γραμματιστὴν ὁ κιθαριστὴσ ἡμῖν προσρητέοσ; τί μήν; τοῖσ κιθαρισταῖσ μὲν τοίνυν ἡμᾶσ δοκῶ τῶν ἔμπροσθεν λόγων ἀναμνησθέντασ τὸ προσῆκον νεῖμαι τῆσ τε διδασκαλίασ ἅμα καὶ πάσησ τῆσ περὶ τὰ τοιαῦτα παιδεύσεωσ. ποίων δὴ πέρι λέγεισ; ἔφαμεν, οἶμαι, τοὺσ τοῦ Διονύσου τοὺσ ἑξηκοντούτασ ᾠδοὺσ διαφερόντωσ εὐαισθήτουσ δεῖν γεγονέναι περί τε τοὺσ ῥυθμοὺσ καὶ τὰσ τῶν ἁρμονιῶν συστάσεισ, ἵνα τὴν τῶν μελῶν μίμησιν τὴν εὖ καὶ τὴν κακῶσ μεμιμημένην, ἐν τοῖσ παθήμασιν ὅταν ψυχὴ γίγνηται, τά τε τῆσ ἀγαθῆσ ὁμοιώματα καὶ τὰ τῆσ ἐναντίασ ἐκλέξασθαι δυνατὸσ ὤν τισ, τὰ μὲν ἀποβάλλῃ, τὰ δὲ προφέρων εἰσ μέσον ὑμνῇ καὶ ἐπᾴδῃ ταῖσ τῶν νέων ψυχαῖσ, προκαλούμενοσ ἑκάστουσ εἰσ ἀρετῆσ ἕπεσθαι κτῆσιν συνακολουθοῦντασ διὰ τῶν μιμήσεων. ἀληθέστατα λέγεισ.

τούτων τοίνυν δεῖ χάριν τοῖσ φθόγγοισ τῆσ λύρασ προσχρῆσθαι, σαφηνείασ ἕνεκα τῶν χορδῶν, τόν τε κιθαριστὴν καὶ τὸν παιδευόμενον, ἀποδιδόντασ πρόσχορδα τὰ φθέγματα τοῖσ φθέγμασι·

τὴν δ’ ἑτεροφωνίαν καὶ ποικιλίαν τῆσ λύρασ, ἄλλα μὲν μέλη τῶν χορδῶν ἱεισῶν, ἄλλα δὲ τοῦ τὴν μελῳδίαν συνθέντοσ ποιητοῦ, καὶ δὴ καὶ πυκνότητα μανότητι καὶ τάχοσ βραδυτῆτι καὶ ὀξύτητα βαρύτητι σύμφωνον καὶ ἀντίφωνον παρεχομένουσ, καὶ τῶν ῥυθμῶν ὡσαύτωσ παντοδαπὰ ποικίλματα προσαρμόττοντασ τοῖσι φθόγγοισ τῆσ λύρασ, πάντα οὖν τὰ τοιαῦτα μὴ προσφέρειν τοῖσ μέλλουσιν ἐν τρισὶν ἔτεσιν τὸ τῆσ μουσικῆσ χρήσιμον ἐκλήψεσθαι διὰ τάχουσ. τὰ γὰρ ἐναντία ἄλληλα ταράττοντα δυσμάθειαν παρέχει, δεῖ δὲ ὅτι μάλιστα εὐμαθεῖσ εἶναι τοὺσ νέουσ·

τὰ γὰρ ἀναγκαῖα οὐ σμικρὰ οὐδ’ ὀλίγα αὐτοῖσ ἐστι προστεταγμένα μαθήματα, δείξει δὲ αὐτὰ προϊὼν ὁ λόγοσ ἅμα τῷ χρόνῳ. ἀλλὰ ταῦτα μὲν οὕτω περὶ τῆσ μουσικῆσ ἡμῖν ὁ παιδευτὴσ ἐπιμελείσθω· τὰ δὲ μελῶν αὐτῶν αὖ καὶ ῥημάτων, οἱᾶ τοὺσ χοροδιδασκάλουσ καὶ ἃ δεῖ διδάσκειν, καὶ ταῦτα ἡμῖν ἐν τοῖσ πρόσθεν διείρηται πάντα, ἃ δὴ καθιερωθέντα ἔφαμεν δεῖν, ταῖσ ἑορταῖσ ἕκαστα ἁρμόττοντα, ἡδονὴν εὐτυχῆ ταῖσ πόλεσιν παραδιδόντα ὠφελεῖν. ἀληθῆ καὶ ταῦτα διείρηκασ. ἀληθέστατα τοίνυν.

καὶ ταῦθ’ ἡμῖν παραλαβὼν ὁ περὶ τὴν μοῦσαν ἄρχων αἱρεθεὶσ ἐπιμελείσθω μετὰ τύχησ εὐμενοῦσ, ἡμεῖσ δὲ ὀρχήσεώσ τε πέρι καὶ ὅλησ τῆσ περὶ τὸ σῶμα γυμναστικῆσ πρὸσ τοῖσ ἔμπροσθεν εἰρημένοισ ἀποδῶμεν· καθάπερ μουσικῆσ τὸ διδασκαλικὸν ὑπόλοιπον ὂν ἀπέδομεν, ὡσαύτωσ ποιῶμεν καὶ γυμναστικῆσ.

τοὺσ γὰρ παῖδάσ τε καὶ τὰσ παῖδασ ὀρχεῖσθαι δὴ δεῖ καὶ γυμνάζεσθαι μανθάνειν· ἦ γάρ; ναί. τοῖσ μὲν τοίνυν παισὶν ὀρχησταί, ταῖσ δὲ ὀρχηστρίδεσ ἂν εἰε͂ν πρὸσ τὸ διαπονεῖν οὐκ ἀνεπιτηδειότερον. ἔστω δὴ ταύτῃ. πάλιν δὴ τὸν τὰ πλεῖστα ἕξοντα πράγματα καλῶμεν, τὸν τῶν παίδων ἐπιμελητήν, ὃσ τῶν τε περὶ μουσικὴν τῶν τε περὶ γυμναστικὴν ἐπιμελούμενοσ οὐ πολλὴν ἕξει σχολήν. πῶσ οὖν δυνατὸσ ἔσται πρεσβύτεροσ ὢν τοσούτων ἐπιμελεῖσθαι; ῥᾳδίωσ, ὦ φίλε.

ὁ νόμοσ γὰρ αὐτῷ δέδωκεν καὶ δώσει προσλαμβάνειν εἰσ ταύτην τὴν ἐπιμέλειαν τῶν πολιτῶν ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν οὓσ ἂν ἐθέλῃ, γνώσεται δὲ οὓσ δεῖ, καὶ βουλήσεται μὴ πλημμελεῖν εἰσ ταῦτα, αἰδούμενοσ ἐμφρόνωσ καὶ γιγνώσκων τῆσ ἀρχῆσ τὸ μέγεθοσ, λογισμῷ τε συνὼν ὡσ εὖ μὲν τραφέντων καὶ τρεφομένων τῶν νέων πάντα ἡμῖν κατ’ ὀρθὸν πλεῖ, μὴ δέ ‐ οὔτ’ εἰπεῖν ἄξιον οὔθ’ ἡμεῖσ λέγομεν ἐπὶ καινῇ πόλει τοὺσ σφόδρα φιλομαντευτὰσ σεβόμενοι. πολλὰ μὲν οὖν ἡμῖν καὶ περὶ τούτων εἴρηται, τῶν περὶ τὰσ ὀρχήσεισ καὶ περὶ πᾶσαν τὴν τῶν γυμνασίων κίνησιν·

γυμνάσια γὰρ τίθεμεν καὶ τὰ περὶ τὸν πόλεμον ἅπαντα τοῖσ σώμασι διαπονήματα τοξικῆσ τε καὶ πάσησ ῥίψεωσ καὶ πελταστικῆσ καὶ πάσησ ὁπλομαχίασ καὶ διεξόδων τακτικῶν καὶ ἁπάσησ πορείασ στρατοπέδων καὶ στρατοπεδεύσεων καὶ ὅσα εἰσ ἱππικὴν μαθήματα συντείνει. πολιτείασ οὕτωσ αἰσχρῶσ τὰσ γυναῖκασ εἶναι τεθραμμένασ, ὡσ μηδ’ ὥσπερ ὄρνιθασ περὶ τέκνων μαχομένασ πρὸσ ὁτιοῦν τῶν ἰσχυροτάτων θηρίων ἐθέλειν ἀποθνῄσκειν τε καὶ πάντασ κινδύνουσ κινδυνεύειν, ἀλλ’ εὐθὺσ πρὸσ ἱερὰ φερομένασ, πάντασ βωμούσ τε καὶ ναοὺσ ἐμπιμπλάναι, καὶ δόξαν τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένουσ καταχεῖν ὡσ πάντων δειλότατον φύσει θηρίων ἐστίν.

οὐ μὰ τὸν Δία, ὦ ξένε, οὐδαμῶσ εὔσχημον γίγνοιτ’ ἄν, τοῦ κακοῦ χωρίσ, τοῦτο ἐν πόλει ὅπου γίγνοιτο. οὐκοῦν τιθῶμεν τὸν νόμον τοῦτον, μέχρι γε τοσούτου μὴ ἀμελεῖσθαι τὰ περὶ τὸν πόλεμον γυναιξὶν δεῖν, ἐπιμελεῖσθαι δὲ πάντασ τοὺσ πολίτασ καὶ τὰσ πολίτιδασ;

ἐγὼ γοῦν συγχωρῶ. πάλησ τοίνυν τὰ μὲν εἴπομεν, ὃ δ’ ἐστὶ μέγιστον, ὡσ ἐγὼ φαίην ἄν, οὐκ εἰρήκαμεν, οὐδ’ ἔστι ῥᾴδιον ἄνευ τοῦ τῷ σώματι δεικνύντα ἅμα καὶ τῷ λόγῳ φράζειν. τοῦτ’ οὖν τότε κρινοῦμεν, ὅταν ἔργῳ λόγοσ ἀκολουθήσασ μηνύσῃ τι σαφὲσ τῶν τε ἄλλων ὧν εἴρηκεν πέρι, καὶ ὅτι τῇ πολεμικῇ μάχῃ πασῶν κινήσεων ὄντωσ ἐστὶ συγγενὴσ πολὺ μάλισθ’ ἡμῖν ἡ τοιαύτη πάλη, καὶ δὴ καὶ ὅτι δεῖ ταύτην ἐκείνησ χάριν ἐπιτηδεύειν, ἀλλ’ οὐκ ἐκείνην ταύτησ ἕνεκα μανθάνειν. καλῶσ τοῦτό γε λέγεισ.

νῦν δὴ τῆσ μὲν περὶ παλαίστραν δυνάμεωσ τὸ μέχρι δεῦρ’ ἡμῖν εἰρήσθω· περὶ δὲ τῆσ ἄλλησ κινήσεωσ παντὸσ τοῦ σώματοσ, ἧσ τὸ πλεῖστον μέροσ ὄρχησίν τινά τισ προσαγορεύων ὀρθῶσ ἂν φθέγγοιτο, δύο μὲν αὐτῆσ εἴδη χρὴ νομίζειν εἶναι, τὴν μὲν τῶν καλλιόνων σωμάτων ἐπὶ τὸ σεμνὸν μιμουμένην, τὴν δὲ τῶν αἰσχιόνων ἐπὶ τὸ φαῦλον, καὶ πάλιν τοῦ φαύλου τε δύο καὶ τοῦ σπουδαίου δύο ἕτερα. τοῦ δὴ σπουδαίου τὴν μὲν κατὰ πόλεμον καὶ ἐν βιαίοισ ἐμπλακέντων πόνοισ σωμάτων μὲν καλῶν, ψυχῆσ δ’ ἀνδρικῆσ, τὴν δ’ ἐν εὐπραγίαισ τε οὔσησ ψυχῆσ σώφρονοσ ἐν ἡδοναῖσ τε ἐμμέτροισ·

εἰρηνικὴν ἄν τισ λέγων κατὰ φύσιν τὴν τοιαύτην ὄρχησιν λέγοι. τὴν πολεμικὴν δὴ τούτων, ἄλλην οὖσαν τῆσ εἰρηνικῆσ, πυρρίχην ἄν τισ ὀρθῶσ προσαγορεύοι, τάσ τε εὐλαβείασ πασῶν πληγῶν καὶ βολῶν ἐκνεύσεσι καὶ ὑπείξει πάσῃ καὶ ἐκπηδήσεσιν ἐν ὕψει καὶ σὺν ταπεινώσει μιμουμένην, καὶ τὰσ ταύταισ ἐναντίασ, τὰσ ἐπὶ τὰ δραστικὰ φερομένασ αὖ σχήματα, ἔν τε ταῖσ τῶν τόξων βολαῖσ καὶ ἀκοντίων καὶ πασῶν πληγῶν μιμήματα ἐπιχειρούσασ μιμεῖσθαι·

τό τε ὀρθὸν ἐν τούτοισ καὶ τὸ εὔτονον, τῶν ἀγαθῶν σωμάτων καὶ ψυχῶν ὁπόταν γίγνηται μίμημα, εὐθυφερὲσ ὡσ τὸ πολὺ τῶν τοῦ σώματοσ μελῶν γιγνόμενον, ὀρθὸν μὲν τὸ τοιοῦτον, τὸ δὲ τούτοισ τοὐναντίον οὐκ ὀρθὸν ἀποδεχόμενον. τὴν δὲ εἰρηνικὴν ὄρχησιν τῇδ’ αὖ θεωρητέον ἑκάστων, εἴτε ὀρθῶσ εἴτε μὴ κατὰ φύσιν τισ τῆσ καλῆσ ὀρχήσεωσ ἀντιλαμβανόμενοσ ἐν χορείαισ πρεπόντωσ εὐνόμων ἀνδρῶν διατελεῖ.

τὴν τοίνυν ἀμφισβητουμένην ὄρχησιν δεῖ πρῶτον χωρὶσ τῆσ ἀναμφισβητήτου διατεμεῖν. τίσ οὖν αὕτη, καὶ πῇ δεῖ χωρὶσ τέμνειν ἑκατέραν; ὅση μὲν βακχεία τ’ ἐστὶν καὶ τῶν ταύταισ ἑπομένων, ἃσ Νύμφασ τε καὶ Πᾶνασ καὶ Σειληνοὺσ καὶ Σατύρουσ ἐπονομάζοντεσ, ὥσ φασιν, μιμοῦνται κατῳνωμένουσ, περὶ καθαρμούσ τε καὶ τελετάσ τινασ ἀποτελούντων, σύμπαν τοῦτο τῆσ ὀρχήσεωσ τὸ γένοσ οὔθ’ ὡσ εἰρηνικὸν οὔθ’ ὡσ πολεμικὸν οὔθ’ ὅτι ποτὲ βούλεται ῥᾴδιον ἀφορίσασθαι·

διορίσασθαι μήν μοι ταύτῃ δοκεῖ σχεδὸν ὀρθότατον αὐτὸ εἶναι, χωρὶσ μὲν πολεμικοῦ, χωρὶσ δὲ εἰρηνικοῦ θέντασ, εἰπεῖν ὡσ οὐκ ἔστι πολιτικὸν τοῦτο τῆσ ὀρχήσεωσ τὸ γένοσ, ἐνταῦθα δὲ κείμενον ἐάσαντασ κεῖσθαι, νῦν ἐπὶ τὸ πολεμικὸν ἅμα καὶ εἰρηνικὸν ὡσ ἀναμφισβητήτωσ ἡμέτερον ὂν ἐπανιέναι. τὸ δὲ τῆσ ἀπολέμου μούσησ, ἐν ὀρχήσεσιν δὲ τούσ τε θεοὺσ καὶ τοὺσ τῶν θεῶν παῖδασ τιμώντων, ἓν μὲν σύμπαν γίγνοιτ’ ἂν γένοσ ἐν δόξῃ τοῦ πράττειν εὖ γιγνόμενον, τοῦτο δὲ διχῇ διαιροῖμεν ἄν, τὸ μὲν ἐκ πόνων τινῶν αὐτοῦ καὶ κινδύνων διαπεφευγότων εἰσ ἀγαθά, μείζουσ ἡδονὰσ ἔχον, τὸ δὲ τῶν ἔμπροσθεν ἀγαθῶν σωτηρίασ οὔσησ καὶ ἐπαύξησ, πρᾳοτέρασ τὰσ ἡδονὰσ κεκτημένον ἐκείνων.

ἐν δὲ δὴ τοῖσ τοιούτοισ που πᾶσ ἄνθρωποσ τὰσ κινήσεισ τοῦ σώματοσ μειζόνων μὲν τῶν ἡδονῶν οὐσῶν μείζουσ, ἐλαττόνων δὲ ἐλάττουσ κινεῖται, καὶ κοσμιώτεροσ μὲν ὢν πρόσ τε ἀνδρείαν μᾶλλον γεγυμνασμένοσ ἐλάττουσ αὖ, δειλὸσ δὲ καὶ ἀγύμναστοσ γεγονὼσ πρὸσ τὸ σωφρονεῖν μείζουσ καὶ σφοδροτέρασ παρέχεται μεταβολὰσ τῆσ κινήσεωσ·

ὅλωσ δὲ φθεγγόμενοσ, εἴτ’ ἐν ᾠδαῖσ εἴτ’ ἐν λόγοισ, ἡσυχίαν οὐ πάνυ δυνατὸσ τῷ σώματι παρέχεσθαι πᾶσ.

διὸ μίμησισ τῶν λεγομένων σχήμασι γενομένη τὴν ὀρχηστικὴν ἐξηργάσατο τέχνην σύμπασαν. ὁ μὲν οὖν ἐμμελῶσ ἡμῶν, ὁ δὲ πλημμελῶσ ἐν τούτοισ πᾶσι κινεῖται. πολλὰ μὲν δὴ τοίνυν ἄλλα ἡμῖν τῶν παλαιῶν ὀνομάτων ὡσ εὖ καὶ κατὰ φύσιν κείμενα δεῖ διανοούμενον ἐπαινεῖν, τούτων δὲ ἓν καὶ τὸ περὶ τὰσ ὀρχήσεισ τὰσ τῶν εὖ πραττόντων, ὄντων δὲ μετρίων αὐτῶν πρὸσ τὰσ ἡδονάσ, ὡσ ὀρθῶσ ἅμα καὶ μουσικῶσ ὠνόμασεν ὅστισ ποτ’ ἦν, καὶ κατὰ λόγον αὐταῖσ θέμενοσ ὄνομα συμπάσαισ ἐμμελείασ ἐπωνόμασε, καὶ δύο δὴ τῶν ὀρχήσεων τῶν καλῶν εἴδη κατεστήσατο, τὸ μὲν πολεμικὸν πυρρίχην, τὸ δὲ εἰρηνικὸν ἐμμέλειαν, ἑκατέρῳ τὸ πρέπον τε καὶ ἁρμόττον ἐπιθεὶσ ὄνομα.

καὶ πολίτασ διάγοντασ, ὁμοίουσ εἰσ δύναμιν ὄντασ, ζῆν εὖ τε καὶ εὐδαιμόνωσ.

τὰ μὲν οὖν τῶν καλῶν σωμάτων καὶ γενναίων ψυχῶν εἰσ τὰσ χορείασ, οἱάσ εἴρηται δεῖν αὐτὰσ εἶναι, διαπεπέρανται, τὰ δὲ τῶν αἰσχρῶν σωμάτων καὶ διανοημάτων καὶ τῶν ἐπὶ τὰ τοῦ γέλωτοσ κωμῳδήματα τετραμμένων, κατὰ λέξιν τε καὶ ᾠδὴν καὶ κατὰ ὄρχησιν καὶ κατὰ τὰ τούτων πάντων μιμήματα κεκωμῳδημένα, ἀνάγκη μὲν θεάσασθαι καὶ γνωρίζειν·

ἄνευ γὰρ γελοίων τὰ σπουδαῖα καὶ πάντων τῶν ἐναντίων τὰ ἐναντία μαθεῖν μὲν οὐ δυνατόν, εἰ μέλλει τισ φρόνιμοσ ἔσεσθαι, ποιεῖν δὲ οὐκ αὖ δυνατὸν ἀμφότερα, εἴ τισ αὖ μέλλει καὶ σμικρὸν ἀρετῆσ μεθέξειν, ἀλλὰ αὐτῶν ἕνεκα τούτων καὶ μανθάνειν αὐτὰ δεῖ, τοῦ μή ποτε δι’ ἄγνοιαν δρᾶν ἢ λέγειν ὅσα γελοῖα, μηδὲν δέον, δούλοισ δὲ τὰ τοιαῦτα καὶ ξένοισ ἐμμίσθοισ προστάττειν μιμεῖσθαι, σπουδὴν δὲ περὶ αὐτὰ εἶναι μηδέποτε μηδ’ ἡντινοῦν, μηδέ τινα μανθάνοντα αὐτὰ γίγνεσθαι φανερὸν τῶν ἐλευθέρων, μήτε γυναῖκα μήτε ἄνδρα, καινὸν δὲ ἀεί τι περὶ αὐτὰ φαίνεσθαι τῶν μιμημάτων. ὅσα μὲν οὖν περὶ γέλωτά ἐστιν παίγνια, ἃ δὴ κωμῳδίαν πάντεσ λέγομεν, οὕτωσ τῷ νόμῳ καὶ λόγῳ κείσθω·

τῶν δὲ σπουδαίων, ὥσ φασι, τῶν περὶ τραγῳδίαν ἡμῖν ποιητῶν, ἐάν ποτέ τινεσ αὐτῶν ἡμᾶσ ἐλθόντεσ ἐπανερωτήσωσιν οὑτωσί πωσ·

"ὦ ξένοι, πότερον φοιτῶμεν ὑμῖν εἰσ τὴν πόλιν τε καὶ χώραν ἢ μή, καὶ τὴν ποίησιν φέρωμέν τε καὶ ἄγωμεν, ἢ πῶσ ὑμῖν δέδοκται περὶ τὰ τοιαῦτα δρᾶν; ‐ τί οὖν ἂν πρὸσ ταῦτα ὀρθῶσ ἀποκριναίμεθα τοῖσ θείοισ ἀνδράσιν; ἐμοὶ μὲν γὰρ δοκεῖ τάδε·

"ὦ ἄριστοι," φάναι, "τῶν ξένων, ἡμεῖσ ἐσμὲν τραγῳδίασ αὐτοὶ ποιηταὶ κατὰ δύναμιν ὅτι καλλίστησ ἅμα καὶ ἀρίστησ· πᾶσα οὖν ἡμῖν ἡ πολιτεία συνέστηκε μίμησισ τοῦ καλλίστου καὶ ἀρίστου βίου, ὃ δή φαμεν ἡμεῖσ γε ὄντωσ εἶναι τραγῳδίαν τὴν ἀληθεστάτην. ποιηταὶ μὲν οὖν ὑμεῖσ, ποιηταὶ δὲ καὶ ἡμεῖσ ἐσμὲν τῶν αὐτῶν, ὑμῖν ἀντίτεχνοί τε καὶ ἀνταγωνισταὶ τοῦ καλλίστου δράματοσ, ὃ δὴ νόμοσ ἀληθὴσ μόνοσ ἀποτελεῖν πέφυκεν, ὡσ ἡ παρ’ ἡμῶν ἐστιν ἐλπίσ· μὴ δὴ δόξητε ἡμᾶσ ῥᾳδίωσ γε οὕτωσ ὑμᾶσ ποτε παρ’ ἡμῖν ἐάσειν σκηνάσ τε πήξαντασ κατ’ ἀγορὰν καὶ καλλιφώνουσ ὑποκριτὰσ εἰσαγαγομένουσ, μεῖζον φθεγγομένουσ ἡμῶν, ἐπιτρέψειν ὑμῖν δημηγορεῖν πρὸσ παῖδάσ τε καὶ γυναῖκασ καὶ τὸν πάντα ὄχλον, τῶν αὐτῶν λέγοντασ ἐπιτηδευμάτων πέρι μὴ τὰ αὐτὰ ἅπερ ἡμεῖσ, ἀλλ’ ὡσ τὸ πολὺ καὶ ἐναντία τὰ πλεῖστα.

τελέωσ ἡμεῖσ τε καὶ ἅπασα ἡ πόλισ, ἡτισοῦν ὑμῖν ἐπιτρέποι δρᾶν τὰ νῦν λεγόμενα, πρὶν κρῖναι τὰσ ἀρχὰσ εἴτε ῥητὰ καὶ ἐπιτήδεια πεποιήκατε λέγειν εἰσ τὸ μέσον εἴτε μή.

νῦν οὖν, ὦ παῖδεσ μαλακῶν Μουσῶν ἔκγονοι, ἐπιδείξαντεσ τοῖσ ἄρχουσι πρῶτον τὰσ ὑμετέρασ παρὰ τὰσ ἡμετέρασ ᾠδάσ, ἂν μὲν τὰ αὐτά γε ἢ καὶ βελτίω τὰ παρ’ ὑμῶν φαίνηται λεγόμενα, δώσομεν ὑμῖν χορόν, εἰ δὲ μή, ὦ φίλοι, οὐκ ἄν ποτε δυναίμεθα. ταῦτ’ οὖν ἔστω περὶ πᾶσαν χορείαν καὶ μάθησιν τούτων πέρι συντεταγμένα νόμοισ ἔθη, χωρὶσ μὲν τὰ τῶν δούλων, χωρὶσ δὲ τὰ τῶν δεσποτῶν, εἰ συνδοκεῖ.

πῶσ δ’ οὐ συνδοκεῖ νῦν γε οὕτωσ; ἔτι δὴ τοίνυν τοῖσ ἐλευθέροισ ἔστιν τρία μαθήματα, λογισμοὶ μὲν καὶ τὰ περὶ ἀριθμοὺσ ἓν μάθημα, μετρητικὴ δὲ μήκουσ καὶ ἐπιπέδου καὶ βάθουσ ὡσ ἓν αὖ δεύτερον, τρίτον δὲ τῆσ τῶν ἄστρων περιόδου πρὸσ ἄλληλα ὡσ πέφυκεν πορεύεσθαι. ταῦτα δὲ σύμπαντα οὐχ ὡσ ἀκριβείασ ἐχόμενα δεῖ διαπονεῖν τοὺσ πολλοὺσ ἀλλά τινασ ὀλίγουσ ‐ οὓσ δέ, προϊόντεσ ἐπὶ τῷ τέλει φράσομεν·

οὕτω γὰρ πρέπον ἂν εἰή ‐ τῷ πλήθει δέ, ὅσα αὐτῶν ἀναγκαῖα καί πωσ ὀρθότατα λέγεται μὴ ἐπίστασθαι μὲν τοῖσ πολλοῖσ αἰσχρόν, δι’ ἀκριβείασ δὲ ζητεῖν πάντα οὔτε ῥᾴδιον οὔτε τὸ παράπαν δυνατόν. τὸ δὲ ἀναγκαῖον αὐτῶν οὐχ οἱο͂́ν τε ἀποβάλλειν, ἀλλ’ ἐοίκεν ὁ τὸν θεὸν πρῶτον παροιμιασάμενοσ εἰσ ταῦτα ἀποβλέψασ εἰπεῖν ὡσ οὐδὲ θεὸσ ἀνάγκῃ μή ποτε φανῇ μαχόμενοσ, ὅσαι θεῖαί γε, οἶμαι, τῶν γε ἀναγκῶν εἰσίν· ἐπεὶ τῶν γε ἀνθρωπίνων, εἰσ ἃσ οἱ πολλοὶ βλέποντεσ λέγουσι τὸ τοιοῦτον, οὗτοσ πάντων τῶν λόγων εὐηθέστατόσ ἐστιν μακρῷ.

τίνεσ οὖν, ὦ ξένε, αἱ μὴ τοιαῦται ἀνάγκαι τῶν μαθημάτων, θεῖαι δέ; δοκῶ μέν, ἃσ μή τισ πράξασ μηδὲ αὖ μαθὼν τὸ παράπαν οὐκ ἄν ποτε γένοιτο ἀνθρώποισ θεὸσ οὐδὲ δαίμων οὐδὲ ἡρ́ωσ οἱο͂σ δυνατὸσ ἀνθρώπων ἐπιμέλειαν σὺν σπουδῇ ποιεῖσθαι· πολλοῦ δ’ ἂν δεήσειεν ἄνθρωπόσ γε θεῖοσ γενέσθαι μήτε ἓν μήτε δύο μήτε τρία μήθ’ ὅλωσ ἄρτια καὶ περιττὰ δυνάμενοσ γιγνώσκειν, μηδὲ ἀριθμεῖν τὸ παράπαν εἰδώσ, μηδὲ νύκτα καὶ ἡμέραν διαριθμεῖσθαι δυνατὸσ ὤν, σελήνησ δὲ καὶ ἡλίου καὶ τῶν ἄλλων ἄστρων περιφορᾶσ ἀπείρωσ ἔχων.

ταῦτ’ οὖν δὴ πάντα ὡσ μὲν οὐκ ἀναγκαῖά ἐστι μαθήματα τῷ μέλλοντι σχεδὸν ὁτιοῦν τῶν καλλίστων μαθημάτων εἴσεσθαι, πολλὴ καὶ μωρία τοῦ διανοήματοσ·

ποῖα δὲ ἕκαστα τούτων καὶ πόσα καὶ πότε μαθητέον, καὶ τί μετὰ τίνοσ καὶ τί χωρὶσ τῶν ἄλλων, καὶ πᾶσαν τὴν τούτων κρᾶσιν, ταῦτά ἐστιν ἃ δεῖ λαβόντα ὀρθῶσ πρῶτα, ἐπὶ τἆλλα ἰόντα τούτων ἡγουμένων τῶν μαθημάτων μανθάνειν. οὕτω γὰρ ἀνάγκη φύσει κατείληφεν, ᾗ φαμεν οὐδένα θεῶν οὔτε μάχεσθαι τὰ νῦν οὔτε μαχεῖσθαί ποτε. ἐοίκέν γε, ὦ ξένε, νῦν οὕτω πωσ ῥηθέντα ὀρθῶσ εἰρῆσθαι καὶ κατὰ φύσιν ἃ λέγεισ.

ἔχει μὲν γὰρ οὕτωσ, ὦ Κλεινία, χαλεπὸν δὲ αὐτὰ προταξάμενον τούτῳ τῷ τρόπῳ νομοθετεῖν· ἀλλ’ εἰσ ἄλλον, εἰ δοκεῖ, χρόνον ἀκριβέστερον ἂν νομοθετησαίμεθα. δοκεῖσ ἡμῖν, ὦ ξένε, φοβεῖσθαι τὸ τῆσ ἡμετέρασ περὶ τῶν τοιούτων ἀπειρίασ ἔθοσ. οὔκουν ὀρθῶσ φοβῇ· πειρῶ δὴ λέγειν μηδὲν ἀποκρυπτόμενοσ ἕνεκα τούτων. φοβοῦμαι μὲν καὶ ταῦτα ἃ σὺ νῦν λέγεισ, μᾶλλον δ’ ἔτι δέδοικα τοὺσ ἡμμένουσ μὲν αὐτῶν τούτων τῶν μαθημάτων, κακῶσ δ’ ἡμμένουσ.

οὐδαμοῦ γὰρ δεινὸν οὐδὲ σφοδρὸν ἀπειρία τῶν πάντων οὐδὲ μέγιστον κακόν, ἀλλ’ ἡ πολυπειρία καὶ πολυμαθία μετὰ κακῆσ ἀγωγῆσ γίγνεται πολὺ τούτων μείζων ζημία. ἀληθῆ λέγεισ. τοσάδε τοίνυν ἑκάστων χρὴ φάναι μανθάνειν δεῖν τοὺσ ἐλευθέρουσ, ὅσα καὶ πάμπολυσ ἐν Αἰγύπτῳ παίδων ὄχλοσ ἅμα γράμμασι μανθάνει. πρῶτον μὲν γὰρ περὶ λογισμοὺσ ἀτεχνῶσ παισὶν ἐξηυρημένα μαθήματα μετὰ παιδιᾶσ τε καὶ ἡδονῆσ μανθάνειν, μήλων τέ τινων διανομαὶ καὶ στεφάνων πλείοσιν ἅμα καὶ ἐλάττοσιν ἁρμοττόντων ἀριθμῶν τῶν αὐτῶν, καὶ πυκτῶν καὶ παλαιστῶν ἐφεδρείασ τε καὶ συλλήξεωσ ἐν μέρει καὶ ἐφεξῆσ καὶ ὡσ πεφύκασι γίγνεσθαι.

καὶ δὴ καὶ παίζοντεσ, φιάλασ ἅμα χρυσοῦ καὶ χαλκοῦ καὶ ἀργύρου καὶ τοιούτων τινῶν ἄλλων κεραννύντεσ, οἱ δὲ καὶ ὅλασ πωσ διαδιδόντεσ, ὅπερ εἶπον, εἰσ παιδιὰν ἐναρμόττοντεσ τὰσ τῶν ἀναγκαίων ἀριθμῶν χρήσεισ, ὠφελοῦσι τοὺσ μανθάνοντασ εἴσ τε τὰσ τῶν στρατοπέδων τάξεισ καὶ ἀγωγὰσ καὶ στρατείασ καὶ εἰσ οἰκονομίασ αὖ, καὶ πάντωσ χρησιμωτέρουσ αὐτοὺσ αὑτοῖσ καὶ ἐγρηγορότασ μᾶλλον τοὺσ ἀνθρώπουσ ἀπεργάζονται· μετὰ δὲ ταῦτα ἐν ταῖσ μετρήσεσιν, ὅσα ἔχει μήκη καὶ πλάτη καὶ βάθη, περὶ ἅπαντα ταῦτα ἐνοῦσάν τινα φύσει γελοίαν τε καὶ αἰσχρὰν ἄγνοιαν ἐν τοῖσ ἀνθρώποισ πᾶσιν, ταύτησ ἀπαλλάττουσιν.

ποίαν δὴ καὶ τίνα λέγεισ ταύτην;

ὦ φίλε Κλεινία, παντάπασί γε μὴν καὶ αὐτὸσ ἀκούσασ ὀψέ ποτε τὸ περὶ ταῦτα ἡμῶν πάθοσ ἐθαύμασα, καὶ ἔδοξέ μοι τοῦτο οὐκ ἀνθρώπινον ἀλλὰ ὑηνῶν τινων εἶναι μᾶλλον θρεμμάτων, ᾐσχύνθην τε οὐχ ὑπὲρ ἐμαυτοῦ μόνον, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ ἁπάντων τῶν Ἑλλήνων. τοῦ πέρι;

λέγ’ ὅτι καὶ φῄσ, ὦ ξένε. λέγω δή· μᾶλλον δὲ ἐρωτῶν σοι δείξω. καί μοι σμικρὸν ἀπόκριναι· γιγνώσκεισ που μῆκοσ; τί μήν; τί δέ; πλάτοσ; πάντωσ. ἦ καὶ ταῦτα ὅτι δύ’ ἐστόν, καὶ τρίτον τούτων βάθοσ; πῶσ γὰρ οὔ; ἆρ’ οὖν οὐ δοκεῖ σοι ταῦτα εἶναι πάντα μετρητὰ πρὸσ ἄλληλα; ναί. μῆκόσ τε οἶμαι πρὸσ μῆκοσ, καὶ πλάτοσ πρὸσ πλάτοσ, καὶ βάθοσ ὡσαύτωσ δυνατὸν εἶναι μετρεῖν φύσει. σφόδρα γε.

εἰ δ’ ἔστι μήτε σφόδρα μήτε ἠρέμα δυνατὰ ἔνια, ἀλλὰ τὰ μέν, τὰ δὲ μή, σὺ δὲ πάντα ἡγῇ, πῶσ οἰεί πρὸσ ταῦτα διακεῖσθαι; δῆλον ὅτι φαύλωσ. τί δ’ αὖ μῆκόσ τε καὶ πλάτοσ πρὸσ βάθοσ, ἢ πλάτοσ τε καὶ μῆκοσ πρὸσ ἄλληλα; ὥστε πῶσ ἆρ’ οὐ διανοούμεθα περὶ ταῦτα οὕτωσ Ἕλληνεσ πάντεσ, ὡσ δυνατά ἐστι μετρεῖσθαι πρὸσ ἄλληλα ἁμῶσ γέ πωσ; παντάπασι μὲν οὖν.

εἰ δ’ ἔστιν αὖ μηδαμῶσ μηδαμῇ δυνατά, πάντεσ δ’, ὅπερ εἶπον, Ἕλληνεσ διανοούμεθα ὡσ δυνατά, μῶν οὐκ ἄξιον ὑπὲρ πάντων αἰσχυνθέντα εἰπεῖν πρὸσ αὐτούσ· ὦ βέλτιστοι τῶν Ἑλλήνων, ἓν ἐκείνων τοῦτ’ ἐστὶν ὧν ἔφαμεν αἰσχρὸν μὲν γεγονέναι τὸ μὴ ἐπίστασθαι, τὸ δ’ ἐπίστασθαι τἀναγκαῖα οὐδὲν πάνυ καλόν; πῶσ δ’ οὔ; καὶ πρὸσ τούτοισ γε ἄλλα ἔστιν τούτων συγγενῆ, ἐν οἷσ αὖ πολλὰ ἁμαρτήματα ἐκείνων ἀδελφὰ ἡμῖν ἐγγίγνεται τῶν ἁμαρτημάτων. ποῖα δή;

τὰ τῶν μετρητῶν τε καὶ ἀμέτρων πρὸσ ἄλληλα ᾗτινι φύσει γέγονεν. ταῦτα γὰρ δὴ σκοποῦντα διαγιγνώσκειν ἀναγκαῖον ἢ παντάπασιν εἶναι φαῦλον, προβάλλοντά τε ἀλλήλοισ ἀεί, διατριβὴν τῆσ πεττείασ πολὺ χαριεστέραν πρεσβυτῶν διατρίβοντα, φιλονικεῖν ἐν ταῖσ τούτων ἀξίαισι σχολαῖσ. ἴσωσ·

ἐοίκεν γοῦν ἥ τε πεττεία καὶ ταῦτα ἀλλήλων τὰ μαθήματα οὐ πάμπολυ κεχωρίσθαι. ταῦτα τοίνυν ἐγὼ μέν, ὦ Κλεινία, φημὶ τοὺσ νέουσ δεῖν μανθάνειν· καὶ γὰρ οὔτε βλαβερὰ οὔτε χαλεπά ἐστιν, μετὰ δὲ παιδιᾶσ ἅμα μανθανόμενα ὠφελήσει μέν, βλάψει δὲ ἡμῖν τὴν πόλιν οὐδέν. εἰ δέ τισ ἄλλωσ λέγει, ἀκουστέον. πῶσ δ’ οὔ; ἀλλὰ μὴν ἂν οὕτω ταῦτα ἔχοντα φαίνηται, δῆλον ὡσ ἐγκρινοῦμεν αὐτά, μὴ ταύτῃ δὲ φαινόμενα ἔχειν ἀποκριθήσεται. δῆλον·

τί μήν; οὐκοῦν νῦν, ὦ ξένε, κείσθω ταῦτα ὡσ ὄντα τῶν δεόντων μαθημάτων, ἵνα μὴ διάκενα ἡμῖν ᾖ τὰ τῶν νόμων; κείσθω μέντοι καθάπερ ἐνέχυρα λύσιμα ἐκ τῆσ ἄλλησ πολιτείασ, ἐὰν ἢ τοὺσ θέντασ ἡμᾶσ ἢ καὶ τοὺσ θεμένουσ ὑμᾶσ μηδαμῶσ φιλοφρονῆται. δικαίαν λέγεισ τὴν θέσιν. ἄστρων δὴ τὸ μετὰ ταῦτα ὁρ́α τὴν μάθησιν τοῖσ νέοισ, ἂν ἡμᾶσ ἀρέσκῃ λεχθεῖσα ἢ καὶ τοὐναντίον. λέγε μόνον. καὶ μὴν θαῦμά γε περὶ αὐτά ἐστιν μέγα καὶ οὐδαμῶσ οὐδαμῇ ἀνεκτόν. τὸ ποῖον δή;

τὸν μέγιστον θεὸν καὶ ὅλον τὸν κόσμον φαμὲν οὔτε ζητεῖν δεῖν οὔτε πολυπραγμονεῖν τὰσ αἰτίασ ἐρευνῶντασ ‐ οὐ γὰρ οὐδ’ ὅσιον εἶναι ‐ τὸ δὲ ἐοίκεν πᾶν τούτου τοὐναντίον γιγνόμενον ὀρθῶσ ἂν γίγνεσθαι. πῶσ εἶπεσ; παράδοξον μὲν τὸ λεγόμενον, καὶ οὐκ ἂν πρεσβύταισ τισ οἰηθείη πρέπειν· τὸ δὲ ἐπειδάν τίσ τι καλόν τε οἰηθῇ καὶ ἀληθὲσ μάθημα εἶναι καὶ πόλει συμφέρον καὶ τῷ θεῷ παντάπασι φίλον, οὐδενὶ δὴ τρόπῳ δυνατόν ἐστιν ἔτι μὴ φράζειν. εἰκότα λέγεισ·

ἀλλ’ ἄστρων πέρι μάθημα τί τοιοῦτον ἀνευρήσομεν; ὦ ἀγαθοί, καταψευδόμεθα νῦν ὡσ ἔποσ εἰπεῖν Ἕλληνεσ πάντεσ μεγάλων θεῶν, Ἡλίου τε ἅμα καὶ Σελήνησ. τὸ ποῖον δὴ ψεῦδοσ; φαμὲν αὐτὰ οὐδέποτε τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἰέναι, καὶ ἄλλ’ ἄττα ἄστρα μετὰ τούτων, ἐπονομάζοντεσ πλανητὰ αὐτά. νὴ τὸν Δία, ὦ ξένε, ἀληθὲσ τοῦτο λέγεισ·

ἐν γὰρ δὴ τῷ βίῳ πολλάκισ ἑώρακα καὶ αὐτὸσ τόν τε Εὡσφόρον καὶ τὸν Ἕσπερον καὶ ἄλλουσ τινὰσ οὐδέποτε ἰόντασ εἰσ τὸν αὐτὸν δρόμον ἀλλὰ πάντῃ πλανωμένουσ, τὸν δὲ ἥλιόν που καὶ σελήνην δρῶντασ ταῦθ’ ἃ ἀεὶ πάντεσ συνεπιστάμεθα. ταῦτ’ ἔστι τοίνυν, ὦ Μέγιλλέ τε καὶ Κλεινία, νῦν ἃ δή φημι δεῖν περὶ θεῶν τῶν κατ’ οὐρανὸν τούσ γε ἡμετέρουσ πολίτασ τε καὶ τοὺσ νέουσ τὸ μέχρι τοσούτου μαθεῖν περὶ ἁπάντων τούτων, μέχρι τοῦ μὴ βλασφημεῖν περὶ αὐτά, εὐφημεῖν δὲ ἀεὶ θύοντάσ τε καὶ ἐν εὐχαῖσ εὐχομένουσ εὐσεβῶσ. τοῦτο μὲν ὀρθόν, εἴ γε πρῶτον μὲν δυνατόν ἐστιν ὃ λέγεισ μαθεῖν· εἶτα, εἰ μὴ λέγομέν τι περὶ αὐτῶν ὀρθῶσ νῦν, μαθόντεσ δὲ λέξομεν, συγχωρῶ κἀγὼ τό γε τοσοῦτον καὶ τοιοῦτον ὂν μαθητέον εἶναι.

ταῦτ’ οὖν ὡσ ἔχοντά ἐσθ’ οὕτω, πειρῶ σὺ μὲν ἐξηγεῖσθαι πάντωσ, ἡμεῖσ δὲ συνέπεσθαί σοι μανθάνοντεσ. ἀλλ’ ἔστι μὲν οὐ ῥᾴδιον ὃ λέγω μαθεῖν, οὐδ’ αὖ παντάπασι χαλεπόν, οὐδέ γέ τινοσ χρόνου παμπόλλου.

τεκμήριον δέ· ἐγὼ τούτων οὔτε νέοσ οὔτε πάλαι ἀκηκοὼσ σφῷν ἂν νῦν οὐκ ἐν πολλῷ χρόνῳ δηλῶσαι δυναίμην. καίτοι χαλεπά γε ὄντα οὐκ ἄν ποτε οἱο͂́σ τ’ ἦν δηλοῦν τηλικούτοισ οὖσι τηλικοῦτοσ. ἀληθῆ λέγεισ. ἀλλὰ τί καὶ φῂσ τοῦτο τὸ μάθημα ὃ θαυμαστὸν μὲν λέγεισ, προσῆκον δ’ αὖ μαθεῖν τοῖσ νέοισ, οὐ γιγνώσκειν δὲ ἡμᾶσ; πειρῶ περὶ αὐτοῦ τό γε τοσοῦτον φράζειν ὡσ σαφέστατα.

πειρατέον. οὐ γάρ ἐστι τοῦτο, ὦ ἄριστοι, τὸ δόγμα ὀρθὸν περὶ σελήνησ τε καὶ ἡλίου καὶ τῶν ἄλλων ἄστρων, ὡσ ἄρα πλανᾶταί ποτε, πᾶν δὲ τοὐναντίον ἔχει τούτου ‐ τὴν αὐτὴν γὰρ αὐτῶν ὁδὸν ἕκαστον καὶ οὐ πολλὰσ ἀλλὰ μίαν ἀεὶ κύκλῳ διεξέρχεται, φαίνεται δὲ πολλὰσ φερόμενον ‐ τὸ δὲ τάχιστον αὐτῶν ὂν βραδύτατον οὐκ ὀρθῶσ αὖ δοξάζεται, τὸ δ’ ἐναντίον ἐναντίωσ. ταῦτ’ οὖν εἰ πέφυκεν μὲν οὕτωσ, ἡμεῖσ δὲ μὴ ταύτῃ δόξομεν, εἰ μὲν ἐν Ὀλυμπίᾳ θεόντων ἵππων οὕτωσ ἢ δολιχοδρόμων ἀνδρῶν διενοούμεθα πέρι, καὶ προσηγορεύομεν τὸν τάχιστον μὲν ὡσ βραδύτατον, τὸν δὲ βραδύτατον ὡσ τάχιστον, ἐγκώμιά τε ποιοῦντεσ ᾔδομεν τὸν ἡττώμενον νενικηκότα, οὔτε ὀρθῶσ ἂν οὔτ’ οἶμαι προσφιλῶσ τοῖσ δρομεῦσιν ἡμᾶσ ἂν τὰ ἐγκώμια προσάπτειν ἀνθρώποισ οὖσιν·

νῦν δὲ δὴ περὶ θεοὺσ τὰ αὐτὰ ταῦτα ἐξαμαρτανόντων ἡμῶν, ἆρ’ οὐκ οἰόμεθα <ὃ> γελοῖόν τε καὶ οὐκ ὀρθὸν ἐκεῖ γιγνόμενον ἦν ἂν τότε, νῦν ἐνταυθοῖ καὶ ἐν τούτοισι γίγνεσθαι γελοῖον μὲν οὐδαμῶσ, οὐ μὴν οὐδὲ θεοφιλέσ γε, ψευδῆ φήμην ἡμῶν κατὰ θεῶν ὑμνούντων. ἀληθέστατα, εἴπερ γε οὕτω ταῦτ’ ἐστίν.

οὐκοῦν ἂν μὲν δείξωμεν οὕτω ταῦτ’ ἔχοντα, μαθητέα μέχρι γε τούτου τὰ τοιαῦτα πάντα, μὴ δειχθέντων δὲ ἐατέον; καὶ ταῦτα ἡμῖν οὕτω συγκείσθω; πάνυ μὲν οὖν.

ἤδη τοίνυν χρὴ φάναι τέλοσ ἔχειν τά γε παιδείασ μαθημάτων πέρι νόμιμα· περὶ δὲ θήρασ ὡσαύτωσ διανοηθῆναι χρὴ καὶ περὶ ἁπάντων ὁπόσα τοιαῦτα. κινδυνεύει γὰρ δὴ νομοθέτῃ τὸ προσταττόμενον ἐπὶ μεῖζον εἶναι τοῦ νόμουσ θέντα ἀπηλλάχθαι, ἕτερον δέ τι πρὸσ τοῖσ νόμοισ εἶναι μεταξύ τι νουθετήσεώσ τε πεφυκὸσ ἅμα καὶ νόμων, ὃ δὴ πολλάκισ ἡμῶν ἐμπέπτωκεν τοῖσ λόγοισ, οἱο͂ν περὶ τὴν τῶν σφόδρα νέων παίδων τροφήν· οὐ γὰρ ἄρρητά φαμεν εἶναι, λέγοντέσ τε αὐτά, ὡσ νόμουσ οἰέσθαι τιθεμένουσ εἶναι πολλῆσ ἀνοίασ γέμειν.

γεγραμμένων δὴ ταύτῃ τῶν νόμων τε καὶ ὅλησ τῆσ πολιτείασ, οὐ τέλεοσ ὁ τοῦ διαφέροντοσ πολίτου πρὸσ ἀρετὴν γίγνεται ἔπαινοσ, ὅταν αὐτόν τισ φῇ τὸν ὑπηρετήσαντα τοῖσ νόμοισ ἄριστα καὶ πειθόμενον μάλιστα, τοῦτον εἶναι τὸν ἀγαθόν· τελεώτερον δὲ ὧδε εἰρημένον, ὡσ ἄρα ὃσ ἂν τοῖσ τοῦ νομοθέτου νομοθετοῦντόσ τε καὶ ἐπαινοῦντοσ καὶ ψέγοντοσ πειθόμενοσ γράμμασιν διεξέλθῃ τὸν βίον ἄκρατον. οὗτοσ ὅ τε λόγοσ ὀρθότατοσ εἰσ ἔπαινον πολίτου, τόν τε νομοθέτην ὄντωσ δεῖ μὴ μόνον γράφειν τοὺσ νόμουσ, πρὸσ δὲ τοῖσ νόμοισ, ὅσα καλὰ αὐτῷ δοκεῖ καὶ μὴ καλὰ εἶναι, νόμοισ ἐμπεπλεγμένα γράφειν, τὸν δὲ ἄκρον πολίτην μηδὲν ἧττον ταῦτα ἐμπεδοῦν ἢ τὰ ταῖσ ζημίαισ ὑπὸ νόμων κατειλημμένα.

τὸ δὲ δὴ παρὸν ἡμῖν τὰ νῦν <εἰ> οἱο͂ν μάρτυρα ἐπαγόμεθα, δηλοῖμεν ἂν ὃ βουλόμεθα μᾶλλον. θήρα γὰρ πάμπολύ τι πρᾶγμά ἐστι, περιειλημμένον ὀνόματι νῦν σχεδὸν ἑνί.

πολλὴ μὲν γὰρ ἡ τῶν ἐνύδρων, πολλὴ δὲ ἡ τῶν πτηνῶν, πάμπολυ δὲ καὶ τὸ περὶ τὰ πεζὰ θηρεύματα, οὐ μόνον θηρίων, ἀλλὰ καὶ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀξίαν ἐννοεῖν θήραν, τήν τε κατὰ πόλεμον, πολλὴ δὲ καὶ ἡ κατὰ φιλίαν θηρεύουσα, ἡ μὲν ἔπαινον, ἡ δὲ ψόγον ἔχει· καὶ κλωπεῖαι καὶ λῃστῶν καὶ στρατοπέδων στρατοπέδοισ θῆραι. θήρασ δὲ πέρι τιθέντι τῷ νομοθέτῃ τοὺσ νόμουσ οὔτε μὴ δηλοῦν ταῦθ’ οἱο͂́ν τε, οὔτε ἐπὶ πᾶσιν τάξεισ καὶ ζημίασ ἐπιτιθέντα ἀπειλητικὰ νόμιμα τιθέναι.

τί δὴ δραστέον περὶ τὰ τοιαῦτα; μετ’ ἐπαίνου ῥηθέντα μᾶλλον τιμᾶν καὶ προσταχθέντα ἀποτελεῖν.

τούτων δὴ προρρηθέντων, ἑξῆσ ἂν γίγνοιτο ἔμμετροσ ἔπαινοσ θήρασ καὶ ψόγοσ, ἥτισ μὲν βελτίουσ ἀποτελεῖ τὰσ ψυχὰσ τῶν νέων ἐπαινοῦντοσ, ψέγοντοσ δὲ ἣ τἀναντία.

λέγωμεν τοίνυν τὸ μετὰ τοῦτο ἑξῆσ προσαγορεύοντεσ δι’ εὐχῆσ τοὺσ νέουσ· ὦ φίλοι, εἴθ’ ὑμᾶσ μήτε τισ ἐπιθυμία μήτ’ ἔρωσ τῆσ περὶ θάλατταν θήρασ ποτὲ λάβοι μηδὲ ἀγκιστρείασ μηδ’ ὅλωσ τῆσ τῶν ἐνύδρων ζῴων, μήτε ἐγρηγορόσιν μήτε εὕδουσιν κύρτοισ ἀργὸν θήραν διαπονουμένοισ. μηδ’ αὖ ἄγρασ ἀνθρώπων κατὰ θάλατταν λῃστείασ τε ἵμεροσ ἐπελθὼν ὑμῖν θηρευτὰσ ὠμοὺσ καὶ ἀνόμουσ ἀποτελοῖ·

κλωπείασ δ’ ἐν χώρᾳ καὶ πόλει μηδὲ εἰσ τὸν ἔσχατον ἐπέλθοι νοῦν ἅψασθαι. μηδ’ αὖ πτηνῶν θήρασ αἱμύλοσ ἔρωσ οὐ σφόδρα ἐλευθέριοσ ἐπέλθοι τινὶ νέων. πεζῶν δὴ μόνον θήρευσίσ τε καὶ ἄγρα λοιπὴ τοῖσ παρ’ ἡμῖν ἀθληταῖσ, ὧν ἡ μὲν τῶν εὑδόντων αὖ κατὰ μέρη, νυκτερεία κληθεῖσα, ἀργῶν ἀνδρῶν, οὐκ ἀξία ἐπαίνου, οὐδ’ ἧττον διαπαύματα πόνων ἔχουσα, ἄρκυσίν τε καὶ πάγαισ ἀλλ’ οὐ φιλοπόνου ψυχῆσ νίκῃ χειρουμένων τὴν ἄγριον τῶν θηρίων ῥώμην·

μόνη δὴ πᾶσιν λοιπὴ καὶ ἀρίστη ἡ τῶν τετραπόδων ἵπποισ καὶ κυσὶν καὶ τοῖσ ἑαυτῶν θήρα σώμασιν, ὧν ἁπάντων κρατοῦσιν δρόμοισ καὶ πληγαῖσ καὶ βολαῖσ αὐτόχειρεσ θηρεύοντεσ, ὅσοισ ἀνδρείασ τῆσ θείασ ἐπιμελέσ. τούτων δὴ πάντων ἔπαινοσ μὲν πέρι καὶ ψόγοσ ὁ διειρημένοσ ἂν εἰή λόγοσ, νόμοσ δὲ ὅδε·

τούτουσ μηδεὶσ τοὺσ ἱεροὺσ ὄντωσ θηρευτὰσ κωλυέτω ὅπου καὶ ὅπῃπερ ἂν ἐθέλωσιν κυνηγετεῖν, νυκτερευτὴν δὲ ἄρκυσιν καὶ πλεκταῖσ πιστὸν μηδεὶσ μηδέποτε ἐάσῃ μηδαμοῦ θηρεῦσαι· τὸν ὀρνιθευτὴν δὲ ἐν ἀργοῖσ μὲν καὶ ὄρεσιν μὴ κωλυέτω, ἐν ἐργασίμοισ δὲ καὶ ἱεροῖσ ἀγρίοισ ἐξειργέτω ὁ προστυγχάνων, ἐνυγροθηρευτὴν δέ, πλὴν ἐν λιμέσιν καὶ ἱεροῖσ ποταμοῖσ τε καὶ ἕλεσι καὶ λίμναισ, ἐν τοῖσ ἄλλοισ δὲ ἐξέστω θηρεύειν, μὴ χρώμενον ὀπῶν ἀναθολώσει μόνον. νῦν οὖν ἤδη πάντα χρὴ φάναι τέλοσ ἔχειν τά γε παιδείασ πέρι νόμιμα.

καλῶσ ἂν λέγοισ.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

헬라어 텍스트

Plato, Laws, book 7

(플라톤, Laws, book 7)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION