Strabo, Geography, book 5, chapter 3

(스트라본, 지리학, book 5, chapter 3)

σαβῖνοι δὲ στενὴν οἰκοῦσι χώραν, ἐπὶ μῆκοσ δὲ διήκουσαν καὶ χιλίων σταδίων ἀπὸ τοῦ Τιβέρεωσ καὶ Νωμεντοῦ πολίχνησ μέχρι Ουἠστίνων. πόλεισ δ’ ἔχουσιν ὀλίγασ καὶ τεταπεινωμένασ διὰ τοὺσ συνεχεῖσ πολέμουσ, Ἀμίτερνον καὶ Ῥεᾶτε, ᾧ πλησιάζει κώμη Ἰντεροκρέα καὶ τὰ ἐν Κωτιλίαισ ψυχρὰ ὕδατα, ἀφ’ ὧν καὶ πίνουσι καὶ ἐγκαθίζοντεσ θεραπεύονται νόσουσ. Σαβίνων δ’ εἰσὶ καὶ οἱ Φόρουλοι, πέτραι πρὸσ ἀπόστασιν μᾶλλον ἢ κατοικίαν εὐφυεῖσ. Κύρισ δὲ νῦν μὲν κωμίον ἐστίν, ἦν δὲ πόλισ ἐπίσημοσ, ἐξ ἧσ ὡρ́μηντο οἱ τῆσ Ῥώμησ βασιλεύσαντεσ Τίτοσ Τάτιοσ καὶ Νουμᾶσ Πομπίλιοσ· ἐντεῦθεν δὲ καὶ Κυρίτασ ὀνομάζουσιν οἱ δημηγοροῦντεσ τοὺσ Ῥωμαίουσ. Τρήβουλά τε καὶ Ἠρητὸν καὶ ἄλλαι κατοικίαι τοιαῦται κῶμαι μᾶλλον ἢ πόλεισ ἐξετάζοιντ’ ἄν. ἅπασα δ’ αὐτῶν ἡ γῆ διαφερόντωσ ἐλαιόφυτόσ ἐστι καὶ ἀμπελόφυτοσ, βάλανόν τε ἐκφέρει πολλήν· σπουδαία δὲ καὶ βοσκήμασι τοῖσ τε ἄλλοισ, καὶ δὴ τὸ τῶν ἡμιόνων γένοσ τῶν Ῥεατίνων διωνόμασται θαυμαστῶσ. ὡσ δ’ εἰπεῖν, ἅπασα ἡ Ἰταλία θρεμμάτων τε ἀρίστη τροφὸσ καὶ καρπῶν ἐστιν, ἄλλα δ’ εἴδη κατὰ ἄλλα μέρη τῶν πρωτείων τυγχάνει. ἔστι δὲ καὶ παλαιότατον γένοσ οἱ Σαβῖνοι καὶ αὐτόχθονεσ· τούτων δ’ ἄποικοι Πικεντῖνοί τε καὶ Σαυνῖται, τούτων δὲ Λευκανοί, τούτων δὲ Βρέττιοι. τὴν δ’ ἀρχαιότητα τεκμήριον ἄν τισ ποιήσαιτο ἀνδρείασ καὶ τῆσ ἄλλησ ἀρετῆσ ἀφ’ ἧσ ἀντέσχον μέχρι πρὸσ τὸν παρόντα χρόνον. φησὶ δ’ ὁ συγγραφεὺσ Φάβιοσ Ῥωμαίουσ αἰσθέσθαι τοῦ πλούτου τότε πρῶτον, ὅτε τοῦ ἔθνουσ τούτου κατέστησαν κύριοι. ἔστρωται δὲ δι’ αὐτῶν ἡ Σαλαρία ὁδὸσ οὐ πολλὴ οὖσα, εἰσ ἣν καὶ ἡ Νωμεντανὴ συμπίπτει κατὰ Ἠρητὸν τῆσ Σαβίνησ κώμην ὑπὲρ τοῦ Τιβέρεωσ κειμένην, ἀπὸ τῆσ αὐτῆσ πύλησ ἀρχομένη τῆσ Κολλίνησ. ἑξῆσ δ’ ἡ Λατίνη κεῖται, ἐν ᾗ καὶ ἡ τῶν Ῥωμαίων πόλισ, πολλὰσ συνειληφυῖα καὶ τῆσ μὴ Λατίνησ πρότερον.

Αἶκοι γὰρ καὶ Ουὄλσκοι καὶ Ἕρνικοι Ἀβοριγῖνέσ τε οἱ περὶ αὐτὴν τὴν Ῥώμην καὶ Ῥούτουλοι οἱ τὴν ἀρχαίαν Ἀρδέαν ἔχοντεσ καὶ ἄλλα συστήματα μείζω καὶ ἐλάττω τὰ περιοικοῦντα τοὺσ τότε Ῥωμαίουσ ὑπῆρξαν, ἡνίκα πρῶτον ἔκτιστο ἡ πόλισ· ὧν ἔνια κατὰ κώμασ αὐτονομεῖσθαι συνέβαινεν ὑπ’ οὐδενὶ κοινῷ φύλῳ τεταγμένα. φασὶ δὲ Αἰνείαν μετὰ τοῦ πατρὸσ Ἀγχίσου καὶ τοῦ παιδὸσ Ἀσκανίου κατάραντασ εἰσ Λαυρεντὸν τῆσ πλησίον τῶν Ὠστίων καὶ τοῦ Τιβέρεωσ ᾐόνοσ, μικρὸν ὑπὲρ τῆσ θαλάττησ, ὅσον ἐν τέτταρσι καὶ εἴκοσι σταδίοισ, κτίσαι πόλιν. ἐπελθόντα δὲ Λατῖνον τὸν τῶν Ἀβοριγίνων βασιλέα τῶν οἰκούντων τὸν τόπον τοῦτον, ὅπου νῦν ἡ Ῥώμη ἐστί, συμμάχοισ χρήσασθαι τοῖσ περὶ τὸν Αἰνείαν ἐπὶ τοὺσ γειτονεύοντασ Ῥουτούλουσ τοὺσ Ἀρδέαν κατέχοντασ στάδιοι δ’ εἰσὶν ἀπὸ τῆσ Ἀρδέασ εἰσ τὴν Ῥώμην ἑκατὸν ἑξήκοντα, νικήσαντα δ’ ἀπὸ τῆσ θυγατρὸσ Λαουινίασ ἐπώνυμον κτίσαι πλησίον πόλιν. πάλιν δὲ τῶν Ῥουτούλων συμβαλόντων εἰσ μάχην, τὸν μὲν Λατῖνον πεσεῖν, τὸν δὲ Αἰνείαν νικήσαντα βασιλεῦσαι καὶ Λατίνουσ καλέσαι τοὺσ ὑφ’ αὑτῷ. καὶ τούτου δὲ τελευτήσαντοσ καὶ τοῦ πατρόσ, τὸν Ἀσκάνιον Ἄλβαν κτίσαι ἐν τῷ Ἀλβανῷ ὄρει, διέχοντι τῆσ Ῥώμησ τοσοῦτον ὅσον καὶ ἡ Ἀρδέα. ἐνταῦθα Ῥωμαῖοι σὺν τοῖσ Λατίνοισ Διὶ θύουσιν, ἅπασα ἡ συναρχία ἀθροισθεῖσα· τῇ πόλει δ’ ἐφιστᾶσιν ἄρχοντα πρὸσ τὸν τῆσ θυσίασ χρόνον τῶν γνωρίμων τινὰ νέων. ὕστερον δὲ τετρακοσίοισ ἔτεσιν ἱστορεῖται τὰ περὶ Ἀμόλλιον καὶ τὸν ἀδελφὸν Νουμίτορα, τὰ μὲν μυθώδη τὰ δ’ ἐγγυτέρω πίστεωσ. διεδέξαντο μὲν γὰρ τὴν τῆσ Ἄλβασ ἀρχὴν ἀμφότεροι παρὰ τῶν ἀπογόνων τοῦ Ἀσκανίου, διατείνουσαν μέχρι τοῦ Τιβέρεωσ· παραγκωνισάμενοσ δ’ ὁ νεώτεροσ τὸν πρεσβύτερον ἦρχεν ὁ Ἀμόλλιοσ, υἱοῦ δ’ ὄντοσ καὶ θυγατρὸσ τῷ Νουμίτορι, τὸν μὲν ἐν κυνηγίᾳ δολοφονεῖ, τὴν δέ, ἵνα ἄτεκνοσ διαμείνῃ, τῆσ Ἑστίασ ἱέρειαν κατέστησε παρθενείασ χάριν· καλοῦσι δ’ αὐτὴν Ῥέαν Σιλβίαν. εἶτα φθορὰν φωράσασ, διδύμων αὐτῇ παίδων γενομένων, τὴν μὲν εἱρ͂ξεν ἀντὶ τοῦ κτείνειν χαριζόμενοσ τἀδελφῷ, τοὺσ δ’ ἐξέθηκε πρὸσ τὸν Τίβεριν κατά τι πάτριον. μυθεύεται μὲν οὖν ἐξ Ἄρεωσ γενέσθαι τοὺσ παῖδασ, ἐκτεθέντασ δ’ ὑπὸ λυκαίνησ ὁραθῆναι σκυλακευομένουσ. Φαυστύλον δέ τινα τῶν περὶ τὸν τόπον συφορβῶν ἀνελόμενον ἐκθρέψαι δεῖ δ’ ὑπολαβεῖν τῶν δυνατῶν τινα, ὑπηκόων δὲ τῷ Ἀμολλίῳ, λαβόντα ἐκθρέψαι, καλέσαι δὲ τὸν μὲν Ῥωμύλον τὸν δὲ Ῥῶμον. ἀνδρωθέντασ δ’ ἐπιθέσθαι τῷ Ἀμολλίῳ καὶ τοῖσ παισί· καταλυθέντων δ’ ἐκείνων καὶ τῆσ ἀρχῆσ εἰσ τὸν Νουμίτορα περιστάσησ, ἀπελθόντασ οἴκαδε κτίσαι τὴν Ῥώμην ἐν τόποισ οὐ πρὸσ αἱρ́εσιν μᾶλλον ἢ πρὸσ ἀνάγκην ἐπιτηδείοισ. οὔτε γὰρ ἐρυμνὸν τὸ ἔδαφοσ οὔτε χώραν οἰκείαν ἔχον τὴν πέριξ ὅση πόλει πρόσφοροσ, ἀλλ’ οὐδ’ ἀνθρώπουσ τοὺσ συνοικήσοντασ· οἱ γὰρ ὄντεσ ᾤκουν καθ’ αὑτούσ, συνάπτοντέσ πωσ τοῖσ τείχεσι τῆσ κτιζομένησ πόλεωσ, οὐδὲ τοῖσ Ἀλβανοῖσ πάνυ προσέχοντεσ. Κολλατία δ’ ἦν καὶ Ἀντέμναι καὶ Φιδῆναι καὶ Λαβικὸν καὶ ἄλλα τοιαῦτα τότε μὲν πολίχνια, νῦν δὲ κῶμαι, κτήσεισ ἰδιωτῶν, ἀπὸ τριάκοντα ἢ μικρῷ πλειόνων τῆσ Ῥώμησ σταδίων. μεταξὺ γοῦν τοῦ πέμπτου καὶ τοῦ ἕκτου λίθου τῶν τὰ μίλια διασημαινόντων τῆσ Ῥώμησ καλεῖται τόποσ Φῆστοι· τοῦτον δ’ ὁρ́ιον ἀποφαίνουσι τῆσ τότε Ῥωμαίων γῆσ, οἵ θ’ ἱερομνήμονεσ θυσίαν ἐπιτελοῦσιν ἐνταῦθά τε καὶ ἐν ἄλλοισ τόποισ πλείοσιν ὡσ ὁρίσισ αὐθημερόν, ἣν καλοῦσιν Ἀμβαρουίαν. γενομένησ δ’ οὖν στάσεωσ φασὶ κατὰ τὴν κτίσιν ἀναιρεθῆναι τὸν Ῥῶμον. μετὰ δὲ τὴν κτίσιν ἀνθρώπουσ σύγκλυδασ ὁ Ῥωμύλοσ ἤθροιζεν, ἀποδείξασ ἄσυλόν τι τέμενοσ μεταξὺ τῆσ ἄκρασ καὶ τοῦ Καπετωλίου, τοὺσ δ’ ἐκεῖ καταφεύγοντασ τῶν ἀστυγειτόνων πολίτασ ἀποφαίνων. ἐπιγαμίασ δὲ τούτοισ οὐ τυγχάνων ἐπηγγείλατο ἕνα ἀγῶνα ἱππικὸν τοῦ Ποσειδῶνοσ ἱερόν, τὸν καὶ νῦν ἐπιτελούμενον. συνελθόντων δὲ πολλῶν, πλείστων δὲ Σαβίνων, ἐκέλευσε τὰσ παρθένουσ ἁρπάσαι τὰσ ἀφιγμένασ τοῖσ δεομένοισ γάμου· μετιὼν δὲ τὴν ὕβριν Τίτοσ Τάτιοσ δι’ ὅπλων ὁ βασιλεὺσ τῶν Κυριτῶν ἐπὶ κοινωνίᾳ τῆσ ἀρχῆσ καὶ πολιτείασ συνέβη πρὸσ τὸν Ῥωμύλον· δολοφονηθέντοσ δ’ ἐν Λαουινίῳ τοῦ Τατίου, μόνοσ ἦρξεν ἑκόντων τῶν Κυριτῶν ὁ Ῥωμύλοσ. μετὰ δὲ τοῦτον διεδέξατο τὴν ἀρχὴν Νουμᾶσ Πομπίλιοσ πολίτησ τοῦ Τατίου, παρ’ ἑκόντων λαβὼν τῶν ὑπηκόων. αὕτη μὲν οὖν ἡ μάλιστα πιστευομένη τῆσ Ῥώμησ κτίσισ ἐστίν.

ἄλλη δέ τισ προτέρα καὶ μυθώδησ Ἀρκαδικὴν λέγουσα γενέσθαι τὴν ἀποικίαν ὑπ’ Εὐάνδρου. τούτῳ δ’ ἐπιξενωθῆναι τὸν Ἡρακλέα ἐλαύνοντα τὰσ Γηρυόνου βοῦσ· πυθόμενον δὲ τῆσ μητρὸσ Νικοστράτησ τὸν Εὐάνδρον εἶναι δ’ αὐτὴν μαντικῆσ ἔμπειρον, ὅτι τῷ Ἡρακλεῖ πεπρωμένον ἦν τελέσαντι τοὺσ ἄθλουσ θεῷ γενέσθαι, φράσαι τε πρὸσ τὸν Ἡρακλέα ταῦτα καὶ τέμενοσ ἀναδεῖξαι καὶ θῦσαι θυσίαν Ἑλληνικήν, ἣν καὶ νῦν ἔτι φυλάττεσθαι τῷ Ἡρακλεῖ. καὶ ὅ γε Κοίλιοσ, ὁ τῶν Ῥωμαίων συγγραφεύσ, τοῦτο τίθεται σημεῖον τοῦ Ἑλληνικὸν εἶναι κτίσμα τὴν Ῥώμην, τὸ παρ’ αὐτῇ τὴν πάτριον θυσίαν Ἑλληνικὴν εἶναι τῷ Ἡρακλεῖ. καὶ τὴν μητέρα δὲ τοῦ Εὐάνδρου τιμῶσι Ῥωμαῖοι, μίαν τῶν νυμφῶν νομίσαντεσ, Καρμέντην μετονομασθεῖσαν. οἱ δ’ οὖν Λατῖνοι κατ’ ἀρχὰσ μὲν ἦσαν ὀλίγοι, καὶ οἱ πλείουσ οὐ προσεῖχον Ῥωμαίοισ·

ὕστερον δὲ καταπλαγέντεσ τὴν ἀρετὴν τοῦ τε Ῥωμύλου καὶ τῶν μετ’ ἐκεῖνον βασιλέων ὑπήκοοι πάντεσ ὑπῆρξαν. καταλυθέντων δὲ τῶν τε Αἴκων καὶ τῶν Ουὄλσκων καὶ Ἑρνίκων, ἔτι δὲ πρότερον Ῥουτούλων τε καὶ Ἀβοριγίνων, ἡ τούτων χώρα Λατίνη προσηγόρευται πᾶσα. ἦν δὲ τῶν Ουὄλσκων τὸ Πωμεντῖνον πεδίον, ὅμορον τοῖσ Λατίνοισ, καὶ πόλισ Ἀπίολα, ἣν κατέσκαψε Ταρκύνιοσ Πρίσκοσ. Αἶκοι δὲ γειτονεύοντεσ μάλιστα τοῖσ Κυρίταισ, καὶ τούτων δ’ ἐκεῖνοσ τὰσ πόλεισ ἐξεπόρθησεν· ὁ δὲ υἱὸσ αὐτοῦ τὴν Σουέσσαν εἷλε τὴν μητρόπολιν τῶν Ουὄλσκων. Ἕρνικοι δὲ πλησίον ᾤκουν τῷ τε Λανουίῳ καὶ τῇ Ἄλβᾳ καὶ αὐτῇ τῇ Ῥώμῃ· οὐκ ἄπωθεν δ’ οὐδ’ Ἀρικία καὶ Τελλῆναι καὶ Ἄντιον. Ἀλβανοὶ δὲ κατ’ ἀρχὰσ μὲν ὡμονόουν τοῖσ Ῥωμαίοισ ὁμόγλωττοί τε ὄντεσ καὶ Λατῖνοι, βασιλευόμενοι δ’ ἑκάτεροι χωρὶσ ἐτύγχανον· οὐδὲν δ’ ἧττον ἐπιγαμίαι τε ἦσαν πρὸσ ἀλλήλουσ καὶ ἱερὰ κοινὰ τὰ ἐν Ἄλβᾳ καὶ ἄλλα δίκαια πολιτικά· ὕστερον δὲ πολέμου συστάντοσ ἡ μὲν Ἄλβα κατεσκάφη πλὴν τοῦ ἱεροῦ, οἱ δ’ Ἀλβανοὶ πολῖται Ῥωμαίων ἐκρίθησαν. καὶ τῶν ἄλλων δὲ τῶν περιοικίδων πόλεων αἱ μὲν ἀνῃρέθησαν αἱ δὲ ἐταπεινώθησαν ἀπειθοῦσαι, τινὲσ δὲ καὶ ηὐξήθησαν διὰ τὴν εὔνοιαν. νυνὶ μὲν οὖν ἡ παραλία μέχρι πόλεωσ Σινοέσσησ ἀπὸ τῶν Ὠστίων Λατίνη καλεῖται, πρότερον δὲ μέχρι τοῦ Κιρκαίου μόνον ἐσχήκει τὴν ἐπίδοσιν· καὶ τῆσ μεσογαίασ δὲ πρότερον μὲν οὐ πολλή, ὕστερον δὲ καὶ μέχρι Καμπανίασ διέτεινε καὶ Σαυνιτῶν καὶ Πελίγνων καὶ ἄλλων τῶν τὸ Ἀπέννινον κατοικούντων. ἅπασα δ’ ἐστὶν εὐδαίμων καὶ παμφόροσ, πλὴν ὀλίγων χωρίων τῶν κατὰ τὴν παραλίαν ὅσα ἑλώδη καὶ νοσερά, οἱᾶ τὰ τῶν Ἀρδεατῶν καὶ τὰ μεταξὺ Ἀντίου καὶ Λανουίου μέχρι Πωμεντίνου καί τινων τῆσ Σητίνησ χωρίων καὶ τῆσ περὶ Ταρρακῖναν καὶ τὸ Κιρκαῖον ἢ εἴ τινα ὀρεινὰ καὶ πετρώδη·

καὶ ταῦτα δ’ οὐ τελέωσ ἀργὰ οὐδ’ ἄχρηστα, ἀλλὰ νομὰσ παρέχει δαψιλεῖσ ἢ ὕλην ἢ καρπούσ τινασ ἑλείουσ ἢ πετραίουσ· τὸ δὲ Καίκουβον ἑλῶδεσ ὂν εὐοινοτάτην ἄμπελον τρέφει τὴν δενδρῖτιν. πόλεισ δ’ ἐπὶ θαλάττῃ μὲν τῶν Λατίνων εἰσὶ τά τε Ὤστια, πόλισ ἀλίμενοσ διὰ τὴν πρόσχωσιν ἣν ὁ Τίβερισ παρασκευάζει πληρούμενοσ ἐκ πολλῶν ποταμῶν· παρακινδύνωσ μὲν οὖν ὁρμίζονται μετέωρα ἐν τῷ σάλῳ τὰ ναυκλήρια, τὸ μέντοι λυσιτελὲσ νικᾷ· καὶ γὰρ ἡ τῶν ὑπηρετικῶν σκαφῶν εὐπορία τῶν ἐκδεχομένων τὰ φορτία καὶ ἀντιφορτιζόντων ταχὺν ποιεῖ τὸν ἀπόπλουν πρὶν ἢ τοῦ ποταμοῦ ἅψασθαι, καὶ μέρουσ ἀποκουφισθέντοσ εἰσπλεῖ καὶ ἀνάγεται μέχρι τῆσ Ῥώμησ, σταδίουσ ἑκατὸν ἐνενήκοντα. κτίσμα δ’ ἐστὶ τὰ Ὤστια Ἄγκου Μαρκίου. αὕτη μὲν ἡ πόλισ τοιαύτη. ἑξῆσ δ’ ἐστὶν Ἄντιον, ἀλίμενοσ καὶ αὐτὴ πόλισ· ἵδρυται δ’ ἐπὶ πέτραισ, διέχει δὲ τῶν Ὠστίων περὶ διακοσίουσ ἑξήκοντα σταδίουσ. νυνὶ μὲν οὖν ἀνεῖται τοῖσ ἡγεμόσιν εἰσ σχολὴν καὶ ἄνεσιν τῶν πολιτικῶν, ὅτε λάβοιεν καιρόν, καὶ διὰ τοῦτο κατῳκοδόμηνται πολυτελεῖσ οἰκήσεισ ἐν τῇ πόλει συχναὶ πρὸσ τὰσ τοιαύτασ ἐπιδημίασ. καὶ πρότερον δὲ ναῦσ ἐκέκτηντο καὶ ἐκοινώνουν τῶν λῃστηρίων τοῖσ Τυρρηνοῖσ, καίπερ ἤδη Ῥωμαίοισ ὑπακούοντεσ. διόπερ καὶ Ἀλέξανδροσ πρότερον ἐγκαλῶν ἐπέστειλε, καὶ Δημήτριοσ ὕστερον, τοὺσ ἁλόντασ τῶν λῃστῶν ἀναπέμπων τοῖσ Ῥωμαίοισ, χαρίζεσθαι μὲν αὐτοῖσ ἔφη τὰ σώματα διὰ τὴν πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ συγγένειαν, οὐκ ἀξιοῦν δὲ τοὺσ αὐτοὺσ ἄνδρασ στρατηγεῖν τε ἅμα τῆσ Ἰταλίασ καὶ λῃστήρια ἐκπέμπειν, καὶ ἐν μὲν τῇ ἀγορᾷ Διοσκούρων ἱερὸν ἱδρυσαμένουσ τιμᾶν οὓσ πάντεσ σωτῆρασ ὀνομάζουσιν, εἰσ δὲ τὴν Ἑλλάδα πέμπειν τὴν ἐκείνων πατρίδα τοὺσ λεηλατήσοντασ. ἔπαυσαν δ’ αὐτοὺσ Ῥωμαῖοι τῆσ τοιαύτησ ἐπιτηδεύσεωσ. ἀνὰ μέσον δὲ τούτων τῶν πόλεων ἐστὶ τὸ Λαουίνιον, ἔχον κοινὸν τῶν Λατίνων ἱερὸν Ἀφροδίτησ· ἐπιμελοῦνται δ’ αὐτοῦ διὰ προπόλων Ἀρδεᾶται· εἶτα Λαυρεντόν. ὑπέρκειται δὲ τούτων ἡ Ἀρδέα κατοικία Ῥουτούλων ἐν ἑβδομήκοντα σταδίοισ ἀπὸ τῆσ θαλάττησ. ἔστι δὲ καὶ ταύτησ πλησίον Ἀφροδίσιον, ὅπου πανηγυρίζουσι Λατῖνοι. Σαυνῖται δ’ ἐπόρθησαν τοὺσ τόπουσ καὶ λείπεται μὲν ἴχνη πόλεων, ἔνδοξα δὲ διὰ τὴν Αἰνείου γέγονεν ἐπιδημίαν καὶ τὰσ ἱεροποιίασ, [ἃσ] ἐξ ἐκείνων τῶν χρόνων παραδεδόσθαι φασί. μετὰ δὲ Ἄντιον τὸ Κιρκαῖον ἐστὶν ἐν διακοσίοισ καὶ ἐνενήκοντα σταδίοισ ὄροσ νησίζον θαλάττῃ τε καὶ ἕλεσι·

φασὶ δὲ καὶ πολύρριζον εἶναι, τάχα τῷ μύθῳ τῷ περὶ τῆσ Κίρκησ συνοικειοῦντεσ. ἔχει δὲ πολίχνιον καὶ Κίρκησ ἱερὸν καὶ Ἀθηνᾶσ βωμόν, δείκνυσθαι δὲ καὶ φιάλην τινά φασιν Ὀδυσσέωσ. μεταξὺ δὲ ὅ τε Στόρασ ποταμὸσ καὶ ἐπ’ αὐτῷ ὕφορμοσ. ἔπειτα προσεχὴσ αἰγιαλὸσ λιβί, πρὸσ αὐτῷ μόνον τῷ Κιρκαίῳ λιμένιον ἔχων. ὑπέρκειται δ’ ἐν τῇ μεσογαίᾳ τὸ Πωμεντῖνον πεδίον· τὴν δὲ συνεχῆ ταύτῃ πρότερον Αὔσονεσ ᾤκουν, οἵπερ καὶ τὴν Καμπανίαν εἶχον, μετὰ δὲ τούτουσ Ὄσκοι· καὶ τούτοισ δὲ μετῆν τῆσ Καμπανίασ, νῦν δ’ ἅπαντα Λατίνων ἐστὶ μέχρι Σινοέσσησ, ὡσ εἶπον. ἴδιον δέ τι τοῖσ Ὄσκοισ καὶ τῷ τῶν Αὐσόνων ἔθνει συμβέβηκε· τῶν μὲν γὰρ Ὄσκων ἐκλελοιπότων ἡ διάλεκτοσ μένει παρὰ τοῖσ Ῥωμαίοισ, ὥστε καὶ ποιήματα σκηνοβατεῖσθαι κατά τινα ἀγῶνα πάτριον καὶ μιμολογεῖσθαι· τῶν δ’ Αὐσόνων οὐδ’ ἅπαξ οἰκησάντων ἐπὶ τῇ Σικελικῇ θαλάττῃ, τὸ πέλαγοσ ὅμωσ Αὐσόνιον καλεῖται. ἑξῆσ δ’ ἐν ἑκατὸν σταδίοισ τῷ Κιρκαίῳ Ταρρακῖνα ἐστί, Τραχίνη καλουμένη πρότερον ἀπὸ τοῦ συμβεβηκότοσ. πρόκειται δὲ αὐτῆσ μέγα ἕλοσ ὃ ποιοῦσι δύο ποταμοί· καλεῖται δ’ ὁ μείζων Οὔφησ. ἐνταῦθα δὲ συνάπτει τῇ θαλάττῃ πρῶτον ἡ Ἀππία ὁδόσ, ἐστρωμένη μὲν ἀπὸ τῆσ Ῥώμησ μέχρι Βρεντεσίου, πλεῖστον δ’ ὁδευομένη, τῶν δ’ ἐπὶ θαλάττῃ πόλεων τούτων ἐφαπτομένη μόνον, τῆσ τε Ταρρακίνησ καὶ τῶν ἐφεξῆσ Φορμιῶν τε καὶ Μιντούρνησ καὶ Σινοέσσησ, καὶ τῶν ἐσχάτων Τάραντόσ τε καὶ Βρεντεσίου. πλησίον δὲ τῆσ Ταρρακίνησ βαδίζοντι ἐπὶ τῆσ Ῥώμησ παραβέβληται τῇ ὁδῷ τῇ Ἀππίᾳ διῶρυξ ἐπὶ πολλοὺσ τόπουσ πληρουμένη τοῖσ ἑλείοισ τε καὶ τοῖσ ποταμίοισ ὕδασι· πλεῖται δὲ μάλιστα μὲν νύκτωρ, ὥστ’ ἐμβάντασ ἀφ’ ἑσπέρασ ἐκβαίνειν πρωίασ καὶ βαδίζειν τὸ λοιπὸν τῇ ὁδῷ, ἀλλὰ καὶ μεθ’ ἡμέραν· ῥυμουλκεῖ δ’ ἡμιόνιον. ἑξῆσ δὲ Φορμίαι Λακωνικὸν κτίσμα ἐστίν, Ὁρμίαι λεγόμενον πρότερον διὰ τὸ εὐόρμον. καὶ τὸν μεταξὺ δὲ κόλπον ἐκεῖνοι Καιάταν ὠνόμασαν· τὰ γὰρ κοῖλα πάντα καιέτασ οἱ Λάκωνεσ προσαγορεύουσιν· ἔνιοι δ’ ἐπώνυμον τῆσ Αἰνείου τροφοῦ τὸν κόλπον φασίν. ἔχει δὲ μῆκοσ σταδίων ἑκατὸν ἀρξάμενοσ ἀπὸ Ταρρακίνησ μέχρι τῆσ ἄκρασ τῆσ ὁμωνύμου· ἀνέωγέ τ’ ἐνταῦθα σπήλαια ὑπερμεγέθη, κατοικίασ μεγάλασ καὶ πολυτελεῖσ δεδεγμένα· ἐντεῦθεν δ’ ἐπὶ τὰσ Φορμίασ τετταράκοντα. ταύτησ δ’ ἀνὰ μέσον εἰσὶ καὶ Σινοέσσησ αἱ Μιντοῦρναι, σταδίουσ ἑκατέρασ διέχουσαι περὶ ὀγδοήκοντα. διαρρεῖ δὲ Λεῖρισ ποταμόσ, Κλάνισ δ’ ἐκαλεῖτο πρότερον· φέρεται δ’ ἄνωθεν ἐκ τῶν Ἀπεννίνων ὀρῶν καὶ τῆσ Ουἠστίνησ παρὰ Φρεγέλλασ κώμην πρότερον δ’ ἦν πόλισ ἔνδοξοσ, ἐκπίπτει δ’ εἰσ ἄλσοσ ἱερὸν τιμώμενον περιττῶσ ὑπὸ τῶν ἐν Μιντούρναισ ὑποκείμενον τῇ πόλει. τῶν δὲ σπηλαίων ἐν ὄψει μάλιστα πρόκεινται δύο νῆσοι πελάγιαι, Πανδατερία τε καὶ Ποντία, μικραὶ μὲν οἰκούμεναι δὲ καλῶσ, οὐ πολὺ ἀπ’ ἀλλήλων διέχουσαι, τῆσ ἠπείρου δὲ πεντήκοντα ἐπὶ τοῖσ διακοσίοισ. ἔχεται δὲ τοῦ Καιάτου κόλπου τὸ Καίκουβον, τούτου δὲ Φοῦνδοι, πόλισ ἐν τῇ ὁδῷ τῇ Ἀππίᾳ κειμένη. πάντεσ δ’ εἰσὶν οἱ τόποι οὗτοι σφόδρα εὐοίνοι· ὁ δὲ Καίκουβοσ καὶ ὁ Φουνδανὸσ καὶ ὁ Σητῖνοσ τῶν διωνομασμένων εἰσί, καθάπερ ὁ Φάλερνοσ καὶ ὁ Ἀλβανὸσ καὶ ὁ Στατανόσ. ἡ δὲ Σινόεσσα ἐν κόλπῳ ἵδρυται, ἀφ’ οὗ καὶ τοὔνομα· σίνοσ γὰρ ὁ κόλποσ· πλησίον ἐστὶ δ’ αὐτῆσ θερμὰ λουτρὰ κάλλιστα, ποιοῦντα πρὸσ νόσουσ ἐνίασ. αὗται μὲν αἱ ἐπὶ θαλάττῃ τῶν Λατίνων πόλεισ. ἐν δὲ τῇ μεσογαίᾳ πρώτη μὲν ὑπὲρ τῶν Ὠστίων ἐστὶν ἡ Ῥώμη, καὶ μόνη γε ἐπὶ τῷ Τιβέρει κεῖται·

περὶ ἧσ ὅτι πρὸσ ἀνάγκην οὐ πρὸσ αἱρ́εσιν ἔκτισται εἴρηται· προσθετέον δ’ ὅτι οὐδ’ οἱ μετὰ ταῦτα προσκτίσαντέσ τινα μέρη κύριοι τοῦ βελτίονοσ ἦσαν, ἀλλ’ ἐδούλευον τοῖσ προϋποκειμένοισ. οἱ μέν γε πρῶτοι τὸ Καπιτώλιον καὶ τὸ Παλάτιον καὶ τὸν Κυρῖνον λόφον ἐτείχισαν, ὃσ ἦν οὕτωσ εὐεπίβατοσ τοῖσ ἔξωθεν ὥστ’ ἐξ ἐφόδου Τίτοσ Τάτιοσ εἷλεν ἐπελθών, ἡνίκα μετῄει τὴν τῶν ἁρπαγεισῶν παρθένων ὕβριν· Ἄγκοσ δὲ Μάρκιοσ προσλαβὼν τὸ Καίλιον ὄροσ καὶ τὸ Ἀβεντῖνον ὄροσ καὶ τὸ μεταξὺ τούτων πεδίον, διηρτημένα καὶ ἀπ’ ἀλλήλων καὶ ἀπὸ τῶν προτετειχισμένων, προσέθηκεν ἀναγκαίωσ· οὔτε γὰρ οὕτωσ ἐρυμνοὺσ λόφουσ ἔξω τείχουσ ἐᾶσαι τοῖσ βουλομένοισ ἐπιτειχίσματα καλῶσ εἶχεν, οὔθ’ ὅλον ἐκπληρῶσαι τὸν κύκλον ἴσχυσε τὸν μέχρι τοῦ Κυρίνου. ἤλεγξε δὲ Σέρουιοσ τὴν ἔκλειψιν· ἀνεπλήρωσε γὰρ προσθεὶσ τόν τε Ἠσκυλῖνον λόφον καὶ τὸν Ουἰμίναλιν. καὶ ταῦτα δ’ εὐέφοδα τοῖσ ἔξωθέν ἐστι· διόπερ τάφρον βαθεῖαν ὀρύξαντεσ εἰσ τὸ ἐντὸσ ἐδέξαντο τὴν γῆν, καὶ ἐξέτειναν ὅσον ἑξαστάδιον χῶμα ἐπὶ τῇ ἐντὸσ ὀφρύι τῆσ τάφρου, καὶ ἐπέβαλον τεῖχοσ καὶ πύργουσ ἀπὸ τῆσ Κολλίνασ πύλησ μέχρι τῆσ Ἠσκυλίνασ. ὑπὸ μέσῳ δὲ τῷ χώματι τρίτη ἐστὶ πύλη ὁμώνυμοσ τῷ Ουἰμινάλι λόφῳ. τὸ μὲν οὖν ἔρυμα τοιοῦτόν ἐστι τὸ τῆσ πόλεωσ, ἐρυμάτων ἑτέρων δεόμενον. καί μοι δοκοῦσιν οἱ πρῶτοι τὸν αὐτὸν λαβεῖν διαλογισμὸν περί τε σφῶν αὐτῶν καὶ περὶ τῶν ὕστερον, διότι Ῥωμαίοισ προσῆκεν οὐκ ἀπὸ τῶν ἐρυμάτων ἀλλὰ ἀπὸ τῶν ὅπλων καὶ τῆσ οἰκείασ ἀρετῆσ ἔχειν τὴν ἀσφάλειαν καὶ τὴν ἄλλην εὐπορίαν, προβλήματα νομίζοντεσ οὐ τὰ τείχη τοῖσ ἀνδράσιν ἀλλὰ τοὺσ ἄνδρασ τοῖσ τείχεσι. κατ’ ἀρχὰσ μὲν οὖν ἀλλοτρίασ τῆσ κύκλῳ χώρασ οὔσησ ἀγαθῆσ τε καὶ πολλῆσ, τοῦ δὲ τῆσ πόλεωσ ἐδάφουσ εὐεπιχειρήτου, τὸ μακαρισθησόμενον οὐδὲν ἦν τοπικὸν εὐκλήρημα· τῇ δ’ ἀρετῇ καὶ τῷ πόνῳ τῆσ χώρασ οἰκείασ γενομένησ, ἐφάνη συνδρομή τισ ἀγαθῶν ἅπασαν εὐφυί̈αν ὑπερβάλλουσα, δι’ ἣν ἐπὶ τοσοῦτον αὐξηθεῖσα ἡ πόλισ ἀντέχει τοῦτο μὲν τροφῇ τοῦτο δὲ ξύλοισ καὶ λίθοισ πρὸσ τὰσ οἰκοδομίασ, ἃσ ἀδιαλείπτουσ ποιοῦσιν αἱ συμπτώσεισ καὶ ἐμπρήσεισ καὶ μεταπράσεισ, ἀδιάλειπτοι καὶ αὗται οὖσαι· καὶ γὰρ αἱ μεταπράσεισ ἑκούσιοί τινεσ συμπτώσεισ εἰσί, καταβαλλόντων καὶ ἀνοικοδομούντων πρὸσ τὰσ ἐπιθυμίασ ἕτερα ἐξ ἑτέρων. πρὸσ ταῦτ’ οὖν τό τε τῶν μετάλλων πλῆθοσ καὶ ἡ ὕλη καὶ οἱ κατακομίζοντεσ ποταμοὶ θαυμαστὴν παρέχουσι τὴν ὑποχορηγίαν, πρῶτοσ μὲν Ἀνίων ἐξ Ἄλβασ ῥέων τῆσ πρὸσ Μαρσοῖσ Λατίνησ πόλεωσ διὰ τοῦ ὑπ’ αὐτῇ πεδίου μέχρι τῆσ πρὸσ τὸν Τίβεριν συμβολῆσ, ἔπειθ’ ὁ Νὰρ καὶ ὁ Τενέασ οἱ διὰ τῆσ Ὀμβρικῆσ εἰσ τὸν αὐτὸν καταφερόμενοι ποταμὸν τὸν Τίβεριν, διὰ δὲ Τυρρηνίασ καὶ τῆσ Κλουσίνησ ὁ Κλάνισ. ἐπεμελήθη μὲν οὖν ὁ Σεβαστὸσ Καῖσαρ τῶν τοιούτων ἐλαττωμάτων τῆσ πόλεωσ, πρὸσ μὲν τὰσ ἐμπρήσεισ συντάξασ στρατιωτικὸν ἐκ τῶν ἀπελευθεριωτῶν τὸ βοηθῆσον, πρὸσ δὲ τὰσ συμπτώσεισ τὰ ὕψη τῶν καινῶν οἰκοδομημάτων καθελών, καὶ κωλύσασ ἐξαίρειν ποδῶν ἑβδομήκοντα τὸ πρὸσ ταῖσ ὁδοῖσ ταῖσ δημοσίαισ. ἀλλ’ ὅμωσ ἐπέλειπεν ἂν ἡ ἐπανόρθωσισ, εἰ μὴ τὰ μέταλλα καὶ ἡ ὕλη καὶ τὸ τῆσ πορθμείασ εὐμεταχείριστον ἀντεῖχε. ταῦτα μὲν οὖν ἡ φύσισ τῆσ χώρασ παρέχεται τὰ εὐτυχήματα τῇ πόλει, προσέθεσαν δὲ Ῥωμαῖοι καὶ τὰ ἐκ τῆσ προνοίασ.

τῶν γὰρ Ἑλλήνων περὶ τὰσ κτίσεισ εὐστοχῆσαι μάλιστα δοξάντων, ὅτι κάλλουσ ἐστοχάζοντο καὶ ἐρυμνότητοσ καὶ λιμένων καὶ χώρασ εὐφυοῦσ, οὗτοι προὐνόησαν μάλιστα ὧν ὠλιγώρησαν ἐκεῖνοι, στρώσεωσ ὁδῶν καὶ ὑδάτων εἰσαγωγῆσ καὶ ὑπονόμων τῶν δυναμένων ἐκκλύζειν τὰ λύματα τῆσ πόλεωσ εἰσ τὸν Τίβεριν. ἔστρωσαν δὲ καὶ τὰσ κατὰ τὴν χώραν ὁδούσ, προσθέντεσ ἐκκοπάσ τε λόφων καὶ ἐγχώσεισ κοιλάδων, ὥστε τὰσ ἁρμαμάξασ δέχεσθαι πορθμείων φορτία· οἱ δ’ ὑπόνομοι συννόμῳ λίθῳ κατακαμφθέντεσ ὁδοὺσ ἁμάξαισ χόρτου πορευτὰσ ἐνίασ ἀπολελοίπασι. τοσοῦτον δ’ ἐστὶ τὸ εἰσαγώγιμον ὕδωρ διὰ τῶν ὑδραγωγίων, ὥστε ποταμοὺσ διὰ τῆσ πόλεωσ καὶ τῶν ὑπονόμων ῥεῖν, ἅπασαν δὲ οἰκίαν σχεδὸν δεξαμενὰσ καὶ σίφωνασ καὶ κρουνοὺσ ἔχειν ἀφθόνουσ, ὧν πλείστην ἐπιμέλειαν ἐποιήσατο Μάρκοσ Ἀγρίππασ, πολλοῖσ καὶ ἄλλοισ ἀναθήμασι κοσμήσασ τὴν πόλιν. ὡσ δ’ εἰπεῖν, οἱ παλαιοὶ μὲν τοῦ κάλλουσ τῆσ Ῥώμησ ὠλιγώρουν, πρὸσ ἄλλοισ μείζοσι καὶ ἀναγκαιοτέροισ ὄντεσ· οἱ δ’ ὕστερον καὶ μάλιστα οἱ νῦν καὶ καθ’ ἡμᾶσ οὐδὲ τούτου καθυστέρησαν, ἀλλ’ ἀναθημάτων πολλῶν καὶ καλῶν ἐπλήρωσαν τὴν πόλιν. καὶ γὰρ Πομπήιοσ καὶ ὁ θεὸσ Καῖσαρ καὶ ὁ Σεβαστὸσ καὶ οἱ τούτου παῖδεσ καὶ οἱ φίλοι καὶ γυνὴ καὶ ἀδελφὴ πᾶσαν ὑπερεβάλοντο σπουδὴν καὶ δαπάνην εἰσ τὰσ κατασκευάσ· τούτων δὲ τὰ πλεῖστα ὁ Μάρτιοσ ἔχει κάμποσ πρὸσ τῇ φύσει προσλαβὼν καὶ τὸν ἐκ τῆσ προνοίασ κόσμον. καὶ γὰρ τὸ μέγεθοσ τοῦ πεδίου θαυμαστὸν ἅμα καὶ τὰσ ἁρματοδρομίασ καὶ τὴν ἄλλην ἱππασίαν ἀκώλυτον παρέχον τῷ τοσούτῳ πλήθει τῶν σφαίρᾳ καὶ κρίκῳ καὶ παλαίστρᾳ γυμναζομένων· καὶ τὰ περικείμενα ἔργα καὶ τὸ ἔδαφοσ ποάζον δι’ ἔτουσ καὶ τῶν λόφων στεφάναι τῶν ὑπὲρ τοῦ ποταμοῦ μέχρι τοῦ ῥείθρου σκηνογραφικὴν ὄψιν ἐπιδεικνύμεναι δυσαπάλλακτον παρέχουσι τὴν θέαν. πλησίον δ’ ἐστὶ τοῦ πεδίου τούτου καὶ ἄλλο πεδίον καὶ στοαὶ κύκλῳ παμπληθεῖσ καὶ ἄλση καὶ θέατρα τρία καὶ ἀμφιθέατρον καὶ ναοὶ πολυτελεῖσ καὶ συνεχεῖσ ἀλλήλοισ, ὡσ πάρεργον ἂν δόξαιεν ἀποφαίνειν τὴν ἄλλην πόλιν. διόπερ ἱεροπρεπέστατον νομίσαντεσ τοῦτον τὸν τόπον καὶ τὰ τῶν ἐπιφανεστάτων μνήματα ἐνταῦθα κατεσκεύασαν ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν. ἀξιολογώτατον δὲ τὸ Μαυσώλειον καλούμενον, ἐπὶ κρηπῖδοσ ὑψηλῆσ λευκολίθου πρὸσ τῷ ποταμῷ χῶμα μέγα, ἄχρι κορυφῆσ τοῖσ ἀειθαλέσι τῶν δένδρων συνηρεφέσ· ἐπ’ ἄκρῳ μὲν οὖν εἰκών ἐστι χαλκῆ τοῦ Σεβαστοῦ Καίσαροσ, ὑπὸ δὲ τῷ χώματι θῆκαί εἰσιν αὐτοῦ καὶ τῶν συγγενῶν καὶ οἰκείων, ὄπισθεν δὲ μέγα ἄλσοσ περιπάτουσ θαυμαστοὺσ ἔχον· ἐν μέσῳ δὲ τῷ πεδίῳ ὁ τῆσ καύστρασ αὐτοῦ περίβολοσ καὶ οὗτοσ λίθου λευκοῦ, κύκλῳ μὲν περικείμενον ἔχων σιδηροῦν περίφραγμα, ἐντὸσ δ’ αἰγείροισ κατάφυτοσ. πάλιν δ’ εἴ τισ εἰσ τὴν ἀγορὰν παρελθὼν τὴν ἀρχαίαν ἄλλην ἐξ ἄλλησ ἴδοι παραβεβλημένην ταύτῃ καὶ βασιλικὰσ στοὰσ καὶ ναούσ, ἴδοι δὲ καὶ τὸ Καπιτώλιον καὶ τὰ ἐνταῦθα ἔργα καὶ τὰ ἐν τῷ Παλατίῳ καὶ τῷ τῆσ Λιβίασ περιπάτῳ, ῥᾳδίωσ ἐκλάθοιτ’ ἂν τῶν ἔξωθεν. τοιαύτη μὲν ἡ Ῥώμη. τῶν δ’ ἄλλων τῆσ Λατίνησ πόλεων τὰσ μὲν ἑτέροισ γνωρίσμασι τὰσ δὲ ὁδοῖσ ἀφορίσαιτ’ ἄν τισ ταῖσ γνωριμωτάταισ, ὅσαι διὰ τῆσ Λατίνησ ἔστρωνται·

καὶ ἡ ἐφεξῆσ ἡ τῶν Καληνῶν καὶ αὕτη ἀξιόλογοσ, συνάπτουσα τῷ Κασιλίνῳ. ἢ γὰρ ἐπὶ ταύταισ ἢ παρὰ ταύταισ ἢ μεταξὺ ἵδρυνται. γνωριμώταται δὲ τῶν ὁδῶν ἥ τε Ἀππία καὶ ἡ Λατίνη καὶ ἡ Ουἀλερία, ἡ μὲν τὰ πρὸσ θάλατταν ἀφορίζουσα μέρη τῆσ Λατίνησ μέχρι Σινοέσσησ, ἡ δὲ τὰ πρὸσ τῇ Σαβίνῃ μέχρι Μαρσῶν, μέση δ’ αὐτῶν ἡ Λατίνη ἡ συμπίπτουσα τῇ Ἀππίᾳ κατὰ Κασιλῖνον, πόλιν διέχουσαν Καπύησ ἐννεακαίδεκα σταδίουσ. ἄρχεται δὲ ἀπὸ τῆσ Ἀππίασ, ἐν ἀριστερᾷ ἀπ’ αὐτῆσ ἐκτρεπομένη πλησίον Ῥώμησ, εἶτα διὰ τοῦ Τουσκλανοῦ ὄρουσ ὑπερβᾶσα μεταξὺ Τούσκλου πόλεωσ καὶ τοῦ Ἀλβανοῦ ὄρουσ κάτεισιν ἐπὶ Ἄλγιδον πολίχνιον καὶ Πικτὰσ πανδοχεῖα. εἶτα συμπίπτει καὶ ἡ Λαβικανή, ἀρχομένη μὲν ἀπὸ τῆσ Ἠσκυλίνησ πύλησ ἀφ’ ἧσ καὶ ἡ Πραινεστίνη, ἐν ἀριστερᾷ δ’ ἀφεῖσα καὶ ταύτην καὶ τὸ πεδίον τὸ Ἠσκυλῖνον πρόεισιν ἐπὶ πλείουσ τῶν ἑκατὸν καὶ εἴκοσι σταδίων, καὶ πλησιάσασα τῷ Λαβικῷ παλαιῷ κτίσματι κατεσπασμένῳ, κειμένῳ δ’ ἐφ’ ὕψουσ, τοῦτο μὲν καὶ τὸ Τούσκουλον ἐν δεξιοῖσ ἀπολείπει, τελευτᾷ δὲ πρὸσ τὰσ Πικτὰσ καὶ τὴν Λατίνην· διέχει δὲ τῆσ Ῥώμησ τὸ χωρίον τοῦτο διακοσίουσ καὶ δέκα σταδίουσ. εἶθ’ ἑξῆσ μὲν ἐπ’ αὐτῆσ τῆσ Λατίνησ εἰσὶν ἐπίσημοι κατοικίαι καὶ πόλεισ Φερεντῖνον, Φρουσινών, παρ’ ἣν ὁ Κόσασ ῥεῖ ποταμόσ, Φαβρατερία, παρ’ ἣν ὁ Τρῆροσ ῥεῖ, Ἀκουῖνον μεγάλη πόλισ, παρ’ ἣν ὁ Μέλπισ ῥεῖ ποταμὸσ μέγασ, Ἰντεράμνιον ἐν συμβολῇ δυεῖν ποταμῶν κείμενον Λείριόσ τε καὶ ἑτέρου, Κασῖνον καὶ αὕτη πόλισ ἀξιόλογοσ, ὑστάτη τῶν Λατίνων· τὸ γὰρ Τέανον τὸ καλούμενον Σιδικῖνον ἐφεξῆσ κείμενον ἐκ τοῦ ἐπιθέτου δηλοῦται διότι τῶν Σιδικίνων ἐστίν. οὗτοι δὲ Ὄσκοι, Καμπανῶν ἔθνοσ ἐκλελοιπόσ, ὥστε λέγοιτ’ ἂν τῆσ Καμπανίασ καὶ αὕτη, μεγίστη οὖσα τῶν ἐπὶ τῇ Λατίνῃ πόλεων. ἐφ’ ἑκάτερα δὲ τῆσ Λατίνησ ἐν δεξιᾷ μέν εἰσιν αἱ μεταξὺ αὐτῆσ καὶ τῆσ Ἀππίασ Σητία τε καὶ Σιγνία, φέρουσαι οἶνον ἡ μὲν τῶν πολυτελῶν ἕνα ἡ δὲ τὸν σταλτικώτατον κοιλίασ τὸν Σιγνῖνον λεγόμενον.

πρὸσ δὲ ταύταισ ἐστὶ Πρίβερνον καὶ Κόρα καὶ Σύεσσα Τραπόντιόν τε καὶ Ουἐλίτραι καὶ Ἀλέτριον· ἔτι δὲ Φρεγέλλαι, παρ’ ἣν ὁ Λεῖρισ ῥεῖ ὁ εἰσ τὰσ Μιντούρνασ ἐκδιδούσ, νῦν μὲν κώμη, πόλισ δέ ποτε γεγονυῖα ἀξιόλογοσ καὶ τὰσ πολλὰσ τῶν ἄρτι λεχθεισῶν περιοικίδασ πρότερον ἐσχηκυῖα, αἳ νῦν εἰσ αὐτὴν συνέρχονται ἀγοράσ τε ποιούμεναι καὶ ἱεροποιίασ τινάσ· κατεσκάφη δ’ ὑπὸ Ῥωμαίων ἀποστᾶσα. πλεῖσται δ’ εἰσὶ καὶ τούτων καὶ τῶν ἐν τῇ Λατίνῃ καὶ τῶν ἐπέκεινα ἐν τῇ Ἑρνίκων τε καὶ Αἴκων καὶ Ουὄλσκων ἱδρυμέναι, Ῥωμαίων δ’ εἰσὶ κτίσματα. ἐν ἀριστερᾷ δὲ τῆσ Λατίνησ αἱ μεταξὺ αὐτῆσ καὶ τῆσ Ουἀλερίασ, Γάβιοι μὲν ἐν τῇ Πραινεστίνῃ ὁ δῷ κειμένη, λατόμιον ἔχουσα ὑπουργὸν τῇ Ῥώμῃ μάλιστα τῶν ἄλλων, διέχουσα τὸ ἴσον τῆσ Ῥώμησ τε καὶ Πραινεστοῦ, περὶ ἑκατὸν σταδίουσ· εἶθ’ ἡ Πραινεστόσ, περὶ ἧσ αὐτίκα ἐροῦμεν· εἶθ’ αἱ ἐν τοῖσ ὄρεσι τοῖσ ὑπὲρ Πραινεστόν, ἥ τε τῶν Ἑρνίκων πολίχνη Καπίτουλον καὶ Ἀναγνία πόλισ ἀξιόλογοσ, καὶ Κερεᾶτε καὶ Σῶρα, παρ’ ἣν ὁ Λεῖρισ παρεξιὼν εἰσ Φρεγέλλασ ῥεῖ καὶ Μιντούρνασ. ἔπειτα ἄλλα τινὰ καὶ Ουἔναφρον, ὅθεν τὸ κάλλιστον ἔλαιον· ἡ μὲν οὖν πόλισ ἐφ’ ὕψουσ κεῖται, παραρρεῖ δὲ τὴν τοῦ λόφου ῥίζαν ὁ Ουοὐλτοῦρνοσ, ὃσ καὶ παρὰ τὸ Κασιλῖνον ἐνεχθεὶσ ἐκδίδωσι κατὰ τὴν ὁμώνυμον αὐτῷ πόλιν. Αἰσερνία δὲ καὶ Ἀλλιφαὶ ἤδη Σαυνιτικαὶ πόλεισ εἰσίν, ἡ μὲν ἀνῃρημένη κατὰ τὸν Μαρσικὸν πόλεμον ἡ δ’ ἔτι συμμένουσα. ἡ Ουἀλερία δ’ ἄρχεται μὲν ἀπὸ Τιβούρων, ἄγει δ’ ἐπὶ Μαρσοὺσ καὶ Κορφίνιον τὴν τῶν Πελίγνων μητρόπολιν.

εἰσὶ δ’ ἐν αὐτῇ Λατῖναι πόλεισ Ουἀρία τε καὶ Καρσέολοι καὶ Ἄλβα, πλησίον δὲ καὶ πόλισ Κούκουλον. ἐν ὄψει δ’ εἰσὶ τοῖσ ἐν Ῥώμῃ Τίβουρά τε καὶ Πραινεστὸσ καὶ Τοῦσκλον. Τίβουρα μέν, [ἐν] ᾗ τὸ Ἡράκλειον καὶ ὁ καταράκτησ, ὃν ποιεῖ πλωτὸσ ὢν ὁ Ἀνίων ἀφ’ ὕψουσ μεγάλου καταπίπτων εἰσ φάραγγα βαθεῖαν καὶ καταλσῆ πρὸσ αὐτῇ τῇ πόλει. ἐντεῦθεν δὲ διέξεισι πεδίον εὐκαρπότατον παρὰ τὰ μέταλλα τοῦ λίθου τοῦ Τιβουρτίνου καὶ τοῦ ἐν Γαβίοισ τοῦ καὶ ἐρυθροῦ λεγομένου, ὥστε τὴν ἐκ τῶν μετάλλων ἐξαγωγὴν καὶ τὴν πορθμείαν εὐμαρῆ τελέωσ εἶναι, τῶν πλείστων ἔργων τῆσ Ῥώμησ ἐντεῦθεν κατασκευαζομένων. ἐν δὲ τῷ πεδίῳ τούτῳ καὶ τὰ Ἄλβουλα καλούμενα ῥεῖ ὕδατα ψυχρὰ ἐκ πολλῶν πηγῶν, πρὸσ ποικίλασ νόσουσ καὶ πίνουσι καὶ ἐγκαθημένοισ ὑγιεινά· τοιαῦτα δὲ καὶ τὰ Λαβανά, οὐκ ἄπωθεν τούτων ἐν τῇ Νωμεντανῇ καὶ τοῖσ περὶ Ἠρητὸν τόποισ. Πραινεστὸσ δ’ ἐστὶν ὅπου τὸ τῆσ Τύχησ ἱερὸν ἐπίσημον χρηστηριάζον. ἀμφότεραι δ’ αἱ πόλεισ αὗται τῇ αὐτῇ προσιδρυμέναι τυγχάνουσιν ὀρεινῇ, διέχουσι δ’ ἀλλήλων ὅσον σταδίουσ ἑκατόν, τῆσ δὲ Ῥώμησ Πραινεστὸσ μὲν καὶ διπλάσιον, Τίβουρα δ’ ἔλαττον. φασὶ δ’ Ἑλληνίδασ ἀμφοτέρασ· Πραινεστὸν γοῦν Πολυστέφανον καλεῖσθαι πρότερον. ἐρυμνὴ μὲν οὖν ἑκατέρα, πολὺ δ’ ἐρυμνοτέρα Πραινεστόσ· ἄκραν γὰρ ἔχει τῆσ μὲν πόλεωσ ὕπερθεν ὄροσ ὑψηλόν, ὄπισθεν δ’ ἀπὸ τῆσ συνεχούσησ ὀρεινῆσ αὐχένι διεζευγμένον, ὑπεραῖρον καὶ δυσὶ σταδίοισ τούτου πρὸσ ὀρθίαν ἀνάβασιν. πρὸσ δὲ τῇ ἐρυμνότητι καὶ διώρυξι κρυπταῖσ διατέτρηται πανταχόθεν μέχρι τῶν πεδίων ταῖσ μὲν ὑδρείασ χάριν ταῖσ δ’ ἐξόδων λαθραίων, ὧν ἐν μιᾷ Μάριοσ πολιορκούμενοσ ἀπέθανε. ταῖσ μὲν οὖν ἄλλαισ πόλεσι πλεῖστον τὸ εὐερκὲσ πρὸσ ἀγαθοῦ τίθεται, Πραινεστίνοισ δὲ συμφορὰ γεγένηται διὰ τὰσ Ῥωμαίων στάσεισ. καταφεύγουσι γὰρ ἐκεῖσε οἱ νεωτερίσαντεσ· ἐκπολιορκηθέντων δέ, πρὸσ τῇ κακώσει τῆσ πόλεωσ καὶ τὴν χώραν ἀπαλλοτριοῦσθαι συμβαίνει, τῆσ αἰτίασ μεταφερομένησ ἐπὶ τοὺσ ἀναιτίουσ. ῥεῖ δὲ διὰ τῆσ χώρασ Ουἔρεστισ ποταμόσ. πρὸσ ἑώ δὲ τῆσ Ῥώμησ εἰσὶν αἱ λεχθεῖσαι πόλεισ. ἐνδοτέρω δὲ τῆσ κατ’ αὐτὰσ ὀρεινῆσ ἄλλη ῥάχισ ἐστί, μεταξὺ αὐλῶνα καταλείπουσα τὸν κατὰ Ἄλγιδον, ὑψηλὴ μέχρι τοῦ Ἀλβανοῦ ὄρουσ.

ἐπὶ ταύτησ δὴ τὸ Τούσκουλον ἵδρυται πόλισ οὐ φαύλωσ κατεσκευασμένη· κεκόσμηται δὲ ταῖσ κύκλῳ φυτείαισ καὶ οἰκοδομίαισ, καὶ μάλιστα ταῖσ ὑποπιπτούσαισ ἐπὶ τὸ κατὰ τὴν Ῥώμην μέροσ. τὸ γὰρ Τοῦσκλον ἐνταῦθα ἐστὶ λόφοσ εὔγεωσ καὶ εὐύδροσ, κορυφούμενοσ ἠρέμα πολλαχοῦ καὶ δεχόμενοσ βασιλείων κατασκευὰσ ἐκπρεπεστάτασ. συνεχῆ δ’ ἐστὶ καὶ τὰ τῷ Ἀλβανῷ ὄρει ὑποπίπτοντα, τὴν αὐτήν τε ἀρετὴν ἔχοντα καὶ κατασκευήν. ἐφεξῆσ δ’ ἐστὶ πεδία, τὰ μὲν πρὸσ τὴν Ῥώμην συνάπτοντα καὶ τὰ προάστεια αὐτῆσ, τὰ δὲ πρὸσ τὴν θάλατταν· τὰ μὲν οὖν πρὸσ τὴν θάλατταν ἧττόν ἐστιν ὑγιεινά, τὰ δὲ ἄλλα εὐάγωγά τε καὶ παραπλησίωσ ἐξησκημένα. μετὰ δὲ τὸ Ἀλβανὸν Ἀρικία ἐστὶ πόλισ ἐπὶ τῇ ὁδῷ τῇ Ἀππίᾳ· στάδιοι δ’ εἰσὶν ἐκ τῆσ Ῥώμησ ἑκατὸν ἑξήκοντα· κοῖλοσ δ’ ἐστὶν ὁ τόποσ, ἔχει δ’ ὅμωσ ἐρυμνὴν ἄκραν. ὑπέρκειται δ’ αὐτῆσ τὸ μὲν Λανούιον, πόλισ Ῥωμαίων, ἐν δεξιᾷ τῆσ Ἀππίασ ὁδοῦ, ἀφ’ ἧσ ἔποπτοσ ἥ τε θάλαττά ἐστι καὶ τὸ Ἄντιον· τὸ δ’ Ἀρτεμίσιον, ὃ καλοῦσι νέμοσ, ἐκ τοῦ ἐν ἀριστερᾷ μέρουσ τῆσ ὁδοῦ τοῖσ ἐξ Ἀρικίασ ἀναβαίνουσιν. τῆσ δ’ Ἀρικίνησ τὸ ἱερὸν λέγουσιν ἀφίδρυμά τι τῆσ Ταυροπόλου· καὶ γάρ τι βαρβαρικὸν κρατεῖ καὶ Σκυθικὸν περὶ τὸ ἱερὸν ἔθοσ. καθίσταται γὰρ ἱερεὺσ ὁ γενηθεὶσ αὐτόχειρ τοῦ ἱερωμένου πρότερον δραπέτησ ἀνήρ· ξιφήρησ οὖν ἐστιν ἀεὶ περισκοπῶν τὰσ ἐπιθέσεισ, ἕτοιμοσ ἀμύνεσθαι. τὸ δ’ ἱερὸν ἐν ἄλσει, πρόκειται δὲ λίμνη πελαγίζουσα, κύκλῳ δ’ ὀρεινὴ συνεχὴσ ὀφρὺσ περίκειται καὶ λίαν ὑψηλὴ καὶ τὸ ἱερὸν καὶ τὸ ὕδωρ ἀπολαμβάνουσα ἐν κοίλῳ τόπῳ καὶ βαθεῖ. τὰσ μὲν οὖν πηγὰσ ὁρᾶν ἔστιν, ἐξ ὧν ἡ λίμνη πληροῦται· τούτων δ’ ἐστὶν ἡ Ἠγερία καλουμένη, δαίμονόσ τινοσ ἐπώνυμοσ· αἱ δ’ ἀπορρύσεισ ἐνταῦθα μὲν ἄδηλοί εἰσιν, ἔξω δὲ δείκνυνται πόρρω πρὸσ τὴν ἐπιφάνειαν ἀνέχουσαι. πλησίον δ’ ἐστὶ τῶν χωρίων τούτων καὶ Ἀλβανὸν ὄροσ πολὺ ὑπερκῦπτον τοῦ Ἀρτεμισίου καὶ τῶν περὶ αὐτὸ ὀφρύων, καίπερ ὑψηλῶν οὐσῶν καὶ ὀρθίων ἱκανῶσ.

τῇ δὲ Ἄλβᾳ διὰ τὸ ἐν βάθει τῆσ χώρασ ἱδρῦσθαι καὶ διὰ τὸ εὐερκὲσ ἀντὶ φρουρᾶσ ἐχρήσαντο πολλάκισ Ῥωμαῖοι, τοὺσ φυλακῆσ δεομένουσ ἐνταῦθα καθείργοντεσ. ἔχει δὲ καὶ τοῦτο λίμνην πολὺ μείζω τῆσ κατὰ τὸ Ἀρτεμίσιον. προσωτέρω δὲ τούτων αἱ λεχθεῖσαι πρότερον πόλεισ τῆσ Λατίνησ εἰσί. μάλιστα δ’ ἐν μεσογαίᾳ τῶν Λατίνων πόλεων ἐστὶν ἡ Ἄλβα ὁμοροῦσα Μαρσοῖσ· ἵδρυται δ’ ἐφ’ ὑψηλοῦ πάγου λίμνησ Φουκίνασ πλησίον, πελαγίασ τὸ μέγεθοσ· χρῶνται δ’ αὐτῇ μάλιστα μὲν Μαρσοὶ καὶ πάντεσ οἱ πλησιόχωροι. φασὶ δ’ αὐτὴν καὶ πληροῦσθαί ποτε μέχρι τῆσ ὀρεινῆσ καὶ ταπεινοῦσθαι πάλιν ὥστ’ ἀναψύχειν τοὺσ λιμνωθέντασ τόπουσ καὶ γεωργεῖσθαι παρέχειν, εἴτε μεταστάσεισ τῶν κατὰ βάθουσ ὑγρῶν σποράδην καὶ ἀδήλωσ γίνονται πάλιν δ’ ἐπισυρρέουσιν, ἢ τελέωσ ἐκλείπουσιν αἱ πηγαὶ καὶ πάλιν συνθλίβονται, καθάπερ ἐπὶ τοῦ Ἀμενάνου συμβαίνειν φασὶ τοῦ διὰ Κατάνησ ῥέοντοσ· ἐκλείπει γὰρ ἐπὶ πολλὰ ἔτη καὶ πάλιν ῥεῖ. ἐκ δὲ τῆσ Φουκίνασ εἶναι τὰσ πηγὰσ ἱστοροῦσι τοῦ Μαρκίου ὕδατοσ τοῦ τὴν Ῥώμην ποτίζοντοσ καὶ παρὰ τἆλλα εὐδοκιμοῦντοσ ὕδατα.

상위

Geography (지리학)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION