Plato, Cratylus, Theaetetus, Sophist, Statesman, Θεαίτητος

(플라톤, Cratylus, Theaetetus, Sophist, Statesman, Θεαίτητος)

ἄρτι, ὦ Τερψίων, ἢ πάλαι ἐξ ἀγροῦ; ἐπιεικῶσ πάλαι. καὶ σέ γε ἐζήτουν κατ’ ἀγορὰν καὶ ἐθαύμαζον ὅτι οὐχ οἱο͂́σ τ’ ἦ εὑρεῖν. οὐ γὰρ ἦ κατὰ πόλιν. ποῦ μήν; εἰσ λιμένα καταβαίνων Θεαιτήτῳ ἐνέτυχον φερομένῳ ἐκ Κορίνθου ἀπὸ τοῦ στρατοπέδου Ἀθήναζε. ζῶντι ἢ τετελευτηκότι; ζῶντι καὶ μάλα μόλισ·

χαλεπῶσ μὲν γὰρ ἔχει καὶ ὑπὸ τραυμάτων τινῶν, μᾶλλον μὴν αὐτὸν αἱρεῖ τὸ γεγονὸσ νόσημα ἐν τῷ στρατεύματι. μῶν ἡ δυσεντερία; ναί. οἱο͂ν ἄνδρα λέγεισ ἐν κινδύνῳ εἶναι. καλόν τε καὶ ἀγαθόν, ὦ Τερψίων, ἐπεί τοι καὶ νῦν ἤκουόν τινων μάλα ἐγκωμιαζόντων αὐτὸν περὶ τὴν μάχην. καὶ οὐδέν γ’ ἄτοπον, ἀλλὰ πολὺ θαυμαστότερον εἰ μὴ τοιοῦτοσ ἦν. ἀτὰρ πῶσ οὐκ αὐτοῦ Μεγαροῖ κατέλυεν; ἠπείγετο οἴκαδε·

ἐπεὶ ἔγωγ’ ἐδεόμην καὶ συνεβούλευον, ἀλλ’ οὐκ ἤθελεν. καὶ δῆτα προπέμψασ αὐτόν, ἀπιὼν πάλιν ἀνεμνήσθην καὶ ἐθαύμασα Σωκράτουσ ὡσ μαντικῶσ ἄλλα τε δὴ εἶπε καὶ περὶ τούτου. δοκεῖ γάρ μοι ὀλίγον πρὸ τοῦ θανάτου ἐντυχεῖν αὐτῷ μειρακίῳ ὄντι, καὶ συγγενόμενόσ τε καὶ διαλεχθεὶσ πάνυ ἀγασθῆναι αὐτοῦ τὴν φύσιν. καί μοι ἐλθόντι Ἀθήναζε τούσ τε λόγουσ οὓσ διελέχθη αὐτῷ διηγήσατο καὶ μάλα ἀξίουσ ἀκοῆσ, εἶπέ τε ὅτι πᾶσα ἀνάγκη εἰή τοῦτον ἐλλόγιμον γενέσθαι, εἴπερ εἰσ ἡλικίαν ἔλθοι. καὶ ἀληθῆ γε, ὡσ ἐοίκεν, εἶπεν.

ἀτὰρ τίνεσ ἦσαν οἱ λόγοι; ἔχοισ ἂν διηγήσασθαι; οὐ μὰ τὸν Δία, οὔκουν οὕτω γε ἀπὸ στόματοσ· ἀλλ’ ἐγραψάμην μὲν τότ’ εὐθὺσ οἴκαδ’ ἐλθὼν ὑπομνήματα, ὕστερον δὲ κατὰ σχολὴν ἀναμιμνῃσκόμενοσ ἔγραφον, καὶ ὁσάκισ Ἀθήναζε ἀφικοίμην, ἐπανηρώτων τὸν Σωκράτη ὃ μὴ ἐμεμνήμην, καὶ δεῦρο ἐλθὼν ἐπηνορθούμην·

ὥστε μοι σχεδόν τι πᾶσ ὁ λόγοσ γέγραπται. ἀληθῆ· ἤκουσά σου καὶ πρότερον, καὶ μέντοι ἀεὶ μέλλων κελεύσειν ἐπιδεῖξαι διατέτριφα δεῦρο. ἀλλὰ τί κωλύει νῦν ἡμᾶσ διελθεῖν; πάντωσ ἔγωγε καὶ ἀναπαύσασθαι δέομαι ὡσ ἐξ ἀγροῦ ἥκων. ἀλλὰ μὲν δὴ καὶ αὐτὸσ μέχρι Ἐρινοῦ Θεαίτητον προύπεμψα, ὥστε οὐκ ἂν ἀηδῶσ ἀναπαυοίμην.

ἀλλ’ ἰώμεν, καὶ ἡμῖν ἅμα ἀναπαυομένοισ ὁ παῖσ ἀναγνώσεται. ὀρθῶσ λέγεισ. τὸ μὲν δὴ βιβλίον, ὦ Τερψίων, τουτί· ἐγραψάμην δὲ δὴ οὑτωσὶ τὸν λόγον, οὐκ ἐμοὶ Σωκράτη διηγούμενον ὡσ διηγεῖτο, ἀλλὰ διαλεγόμενον οἷσ ἔφη διαλεχθῆναι. ἔφη δὲ τῷ τε γεωμέτρῃ Θεοδώρῳ καὶ τῷ Θεαιτήτῳ. ἵνα οὖν ἐν τῇ γραφῇ μὴ παρέχοιεν πράγματα αἱ μεταξὺ τῶν λόγων διηγήσεισ περὶ αὑτοῦ τε ὁπότε λέγοι ὁ Σωκράτησ, οἱο͂ν "καὶ ἐγὼ ἔφην" ἢ "καὶ ἐγὼ εἶπον," ἢ αὖ περὶ τοῦ ἀποκρινομένου ὅτι "συνέφη" ἢ "οὐχ ὡμολόγει," τούτων ἕνεκα ὡσ αὐτὸν αὐτοῖσ διαλεγόμενον ἔγραψα, ἐξελὼν τὰ τοιαῦτα. καὶ οὐδέν γε ἀπὸ τρόπου, ὦ Εὐκλείδη.

ἀλλά, παῖ, λαβὲ τὸ βιβλίον καὶ λέγε. εἰ μὲν τῶν ἐν Κυρήνῃ μᾶλλον ἐκηδόμην, ὦ Θεόδωρε, τὰ ἐκεῖ ἄν σε καὶ περὶ ἐκείνων ἀνηρώτων, εἴ τινεσ αὐτόθι περὶ γεωμετρίαν ἤ τινα ἄλλην φιλοσοφίαν εἰσὶ τῶν νέων ἐπιμέλειαν ποιούμενοι·

νῦν δὲ ἧττον γὰρ ἐκείνουσ ἢ τούσδε φιλῶ, καὶ μᾶλλον ἐπιθυμῶ εἰδέναι τίνεσ ἡμῖν τῶν νέων ἐπίδοξοι γενέσθαι ἐπιεικεῖσ. ταῦτα δὴ αὐτόσ τε σκοπῶ καθ’ ὅσον δύναμαι, καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἐρωτῶ οἷσ ἂν ὁρῶ τοὺσ νέουσ ἐθέλοντασ συγγίγνεσθαι. σοὶ δὴ οὐκ ὀλίγιστοι πλησιάζουσι, καὶ δικαίωσ· ἄξιοσ γὰρ τά τε ἄλλα καὶ γεωμετρίασ ἕνεκα.

εἰ δὴ οὖν τινι ἐνέτυχεσ ἀξίῳ λόγου, ἡδέωσ ἂν πυθοίμην. καὶ μήν, ὦ Σώκρατεσ, ἐμοί τε εἰπεῖν καὶ σοὶ ἀκοῦσαι πάνυ ἄξιον οἱῴ ὑμῖν τῶν πολιτῶν μειρακίῳ ἐντετύχηκα. καὶ εἰ μὲν ἦν καλόσ, ἐφοβούμην ἂν σφόδρα λέγειν, μὴ καί τῳ δόξω ἐν ἐπιθυμίᾳ αὐτοῦ εἶναι. νῦν δέ ‐ καὶ μή μοι ἄχθου ‐ οὐκ ἔστι καλόσ, προσέοικε δὲ σοὶ τήν τε σιμότητα καὶ τὸ ἔξω τῶν ὀμμάτων· ἧττον δὲ ἢ σὺ ταῦτ’ ἔχει. ἀδεῶσ δὴ λέγω.

εὖ γὰρ ἴσθι ὅτι ὧν δὴ πώποτε ἐνέτυχον ‐ καὶ πάνυ πολλοῖσ πεπλησίακα ‐ οὐδένα πω ᾐσθόμην οὕτω θαυμαστῶσ εὖ πεφυκότα. τὸ γὰρ εὐμαθῆ ὄντα ὡσ ἄλλῳ χαλεπὸν πρᾷον αὖ εἶναι διαφερόντωσ, καὶ ἐπὶ τούτοισ ἀνδρεῖον παρ’ ὁντινοῦν, ἐγὼ μὲν οὔτ’ ἂν ᾠόμην γενέσθαι οὔτε ὁρῶ γιγνόμενον· ἀλλ’ οἵ τε ὀξεῖσ ὥσπερ οὗτοσ καὶ ἀγχίνοι καὶ μνήμονεσ ὡσ τὰ πολλὰ καὶ πρὸσ τὰσ ὀργὰσ ὀξύρροποί εἰσι, καὶ ᾄττοντεσ φέρονται ὥσπερ τὰ ἀνερμάτιστα πλοῖα, καὶ μανικώτεροι ἢ ἀνδρειότεροι φύονται, οἵ τε αὖ ἐμβριθέστεροι νωθροί πωσ ἀπαντῶσι πρὸσ τὰσ μαθήσεισ καὶ λήθησ γέμοντεσ. ὁ δὲ οὕτω λείωσ τε καὶ ἀπταίστωσ καὶ ἀνυσίμωσ ἔρχεται ἐπὶ τὰσ μαθήσεισ τε καὶ ζητήσεισ μετὰ πολλῆσ πρᾳότητοσ, οἱο͂ν ἐλαίου ῥεῦμα ἀψοφητὶ ῥέοντοσ, ὥστε θαυμάσαι τὸ τηλικοῦτον ὄντα οὕτωσ ταῦτα διαπράττεσθαι.

εὖ ἀγγέλλεισ. τίνοσ δὲ καὶ ἔστι τῶν πολιτῶν; ἀκήκοα μὲν τοὔνομα, μνημονεύω δὲ οὔ. ἀλλὰ γάρ ἐστι τῶνδε τῶν προσιόντων ὁ ἐν τῷ μέσῳ· ἄρτι γὰρ ἐν τῷ ἔξω δρόμῳ ἠλείφοντο ἑταῖροί τέ τινεσ οὗτοι αὐτοῦ καὶ αὐτόσ, νῦν δέ μοι δοκοῦσιν ἀλειψάμενοι δεῦρο ἰέναι.

ἀλλὰ σκόπει εἰ γιγνώσκεισ αὐτόν. γιγνώσκω· ὁ τοῦ Σουνιῶσ Εὐφρονίου ἐστίν, καὶ πάνυ γε, ὦ φίλε, ἀνδρὸσ οἱο͂ν καὶ σὺ τοῦτον διηγῇ, καὶ ἄλλωσ εὐδοκίμου, καὶ μέντοι καὶ οὐσίαν μάλα πολλὴν κατέλιπεν. τὸ δ’ ὄνομα οὐκ οἶδα τοῦ μειρακίου. Θεαίτητοσ, ὦ Σώκρατεσ, τό γε ὄνομα·

τὴν μέντοι οὐσίαν δοκοῦσί μοι ἐπίτροποί τινεσ διεφθαρκέναι. ἀλλ’ ὅμωσ καὶ πρὸσ τὴν τῶν χρημάτων ἐλευθεριότητα θαυμαστόσ, ὦ Σώκρατεσ. γεννικὸν λέγεισ τὸν ἄνδρα. καί μοι κέλευε αὐτὸν ἐνθάδε παρακαθίζεσθαι. ἔσται ταῦτα. Θεαίτητε, δεῦρο παρὰ Σωκράτη. πάνυ μὲν οὖν, ὦ Θεαίτητε, ἵνα κἀγὼ ἐμαυτὸν ἀνασκέψωμαι ποῖόν τι ἔχω τὸ πρόσωπον· φησὶν γὰρ Θεόδωροσ ἔχειν με σοὶ ὅμοιον. ἀτὰρ εἰ νῷν ἐχόντοιν ἑκατέρου λύραν ἔφη αὐτὰσ ἡρμόσθαι ὁμοίωσ, πότερον εὐθὺσ ἂν ἐπιστεύομεν ἢ ἐπεσκεψάμεθ’ ἂν εἰ μουσικὸσ ὢν λέγει;

ἐπεσκεψάμεθ’ ἄν. οὐκοῦν τοιοῦτον μὲν εὑρόντεσ ἐπειθόμεθ’ ἄν, ἄμουσον δέ, ἠπιστοῦμεν; ἀληθῆ. νῦν δέ γ’, οἶμαι, εἴ τι μέλει ἡμῖν τῆσ τῶν προσώπων ὁμοιότητοσ, σκεπτέον εἰ γραφικὸσ ὢν λέγει ἢ οὔ. δοκεῖ μοι. ἦ οὖν ζωγραφικὸσ Θεόδωροσ;

οὔχ, ὅσον γέ με εἰδέναι. ἆρ’ οὐδὲ γεωμετρικόσ; πάντωσ δήπου, ὦ Σώκρατεσ. ἦ καὶ ἀστρονομικὸσ καὶ λογιστικόσ τε καὶ μουσικὸσ καὶ ὅσα παιδείασ ἔχεται; ἔμοιγε δοκεῖ. εἰ μὲν ἄρα ἡμᾶσ τοῦ σώματόσ τι ὁμοίουσ φησὶν εἶναι ἐπαινῶν πῃ ἢ ψέγων, οὐ πάνυ αὐτῷ ἄξιον τὸν νοῦν προσέχειν. ἴσωσ οὔ. τί δ’ εἰ ποτέρου τὴν ψυχὴν ἐπαινοῖ πρὸσ ἀρετήν τε καὶ σοφίαν;

ἆρ’ οὐκ ἄξιον τῷ μὲν ἀκούσαντι προθυμεῖσθαι ἀνασκέψασθαι τὸν ἐπαινεθέντα, τῷ δὲ προθύμωσ ἑαυτὸν ἐπιδεικνύναι; πάνυ μὲν οὖν, ὦ Σώκρατεσ. ὡρ́α τοίνυν, ὦ φίλε Θεαίτητε, σοὶ μὲν ἐπιδεικνύναι, ἐμοὶ δὲ σκοπεῖσθαι· ὡσ εὖ ἴσθι ὅτι Θεόδωροσ πολλοὺσ δὴ πρόσ με ἐπαινέσασ ξένουσ τε καὶ ἀστοὺσ οὐδένα πω ἐπῄνεσεν ὡσ σὲ νυνδή. εὖ ἂν ἔχοι, ὦ Σώκρατεσ· ἀλλ’ ὁρ́α μὴ παίζων ἔλεγεν. οὐχ οὗτοσ ὁ τρόποσ Θεοδώρου·

ἀλλὰ μὴ ἀναδύου τὰ ὡμολογημένα σκηπτόμενοσ παίζοντα λέγειν τόνδε, ἵνα μὴ καὶ ἀναγκασθῇ μαρτυρεῖν ‐ πάντωσ γὰρ οὐδεὶσ ἐπισκήψετ’ αὐτῷ ‐ ἀλλὰ θαρρῶν ἔμμενε τῇ ὁμολογίᾳ. ἀλλὰ χρὴ ταῦτα ποιεῖν, εἰ σοὶ δοκεῖ. λέγε δή μοι· μανθάνεισ που παρὰ Θεοδώρου γεωμετρίασ ἄττα; ἔγωγε. καὶ τῶν περὶ ἀστρονομίαν τε καὶ ἁρμονίασ καὶ λογισμούσ;

προθυμοῦμαί γε δή. καὶ γὰρ ἐγώ, ὦ παῖ, παρά τε τούτου καὶ παρ’ ἄλλων οὓσ ἂν οἰώμαί τι τούτων ἐπαί̈ειν. ἀλλ’ ὅμωσ τὰ μὲν ἄλλα ἔχω περὶ αὐτὰ μετρίωσ, μικρὸν δέ τι ἀπορῶ ὃ μετὰ σοῦ τε καὶ τῶνδε σκεπτέον. καί μοι λέγε· ἆρ’ οὐ τὸ μανθάνειν ἐστὶν τὸ σοφώτερον γίγνεσθαι περὶ ὃ μανθάνει τισ; πῶσ γὰρ οὔ; σοφίᾳ δέ γ’ οἶμαι σοφοὶ οἱ σοφοί. ναί. τοῦτο δὲ μῶν διαφέρει τι ἐπιστήμησ;

τὸ ποῖον; ἡ σοφία. ἢ οὐχ ἅπερ ἐπιστήμονεσ ταῦτα καὶ σοφοί; τί μήν; ταὐτὸν ἄρα ἐπιστήμη καὶ σοφία; ναί. τοῦτ’ αὐτὸ τοίνυν ἐστὶν ὃ ἀπορῶ καὶ οὐ δύναμαι λαβεῖν ἱκανῶσ παρ’ ἐμαυτῷ, ἐπιστήμη ὅτι ποτὲ τυγχάνει ὄν. ἆρ’ οὖν δὴ ἔχομεν λέγειν αὐτό;

τί φατέ; τίσ ἂν ἡμῶν πρῶτοσ εἴποι; ὁ δὲ ἁμαρτών, καὶ ὃσ ἂν ἀεὶ ἁμαρτάνῃ, καθεδεῖται, ὥσπερ φασὶν οἱ παῖδεσ οἱ σφαιρίζοντεσ, ὄνοσ· ὃσ δ’ ἂν περιγένηται ἀναμάρτητοσ, βασιλεύσει ἡμῶν καὶ ἐπιτάξει ὅτι ἂν βούληται ἀποκρίνεσθαι. τί σιγᾶτε; οὔ τί που, ὦ Θεόδωρε, ἐγὼ ὑπὸ φιλολογίασ ἀγροικίζομαι, προθυμούμενοσ ἡμᾶσ ποιῆσαι διαλέγεσθαι καὶ φίλουσ τε καὶ προσηγόρουσ ἀλλήλοισ γίγνεσθαι; ἥκιστα μέν, ὦ Σώκρατεσ, τὸ τοιοῦτον ἂν εἰή ἄγροικον, ἀλλὰ τῶν μειρακίων τι κέλευέ σοι ἀποκρίνεσθαι·

ἐγὼ μὲν γὰρ ἀήθησ τῆσ τοιαύτησ διαλέκτου, καὶ οὐδ’ αὖ συνεθίζεσθαι ἡλικίαν ἔχω. τοῖσδε δὲ πρέποι τε ἂν τοῦτο καὶ πολὺ πλέον ἐπιδιδοῖεν· τῷ γὰρ ὄντι ἡ νεότησ εἰσ πᾶν ἐπίδοσιν ἔχει. ἀλλ’, ὥσπερ ἤρξω, μὴ ἀφίεσο τοῦ Θεαιτήτου ἀλλ’ ἐρώτα. ἀκούεισ δή, ὦ Θεαίτητε, ἃ λέγει Θεόδωροσ, ᾧ ἀπειθεῖν, ὡσ ἐγὼ οἶμαι, οὔτε σὺ ἐθελήσεισ, οὔτε θέμισ περὶ τὰ τοιαῦτα ἀνδρὶ σοφῷ ἐπιτάττοντι νεώτερον ἀπειθεῖν. ἀλλ’ εὖ καὶ γενναίωσ εἰπέ· τί σοι δοκεῖ εἶναι ἐπιστήμη;

ἀλλὰ χρή, ὦ Σώκρατεσ, ἐπειδήπερ ὑμεῖσ κελεύετε. πάντωσ γάρ, ἄν τι καὶ ἁμάρτω, ἐπανορθώσετε. πάνυ μὲν οὖν, ἄνπερ γε οἱοῖ́ τε ὦμεν. δοκεῖ τοίνυν μοι καὶ ἃ παρὰ Θεοδώρου ἄν τισ μάθοι ἐπιστῆμαι εἶναι, γεωμετρία τε καὶ ἃσ νυνδὴ σὺ διῆλθεσ, καὶ αὖ σκυτοτομική τε καὶ αἱ τῶν ἄλλων δημιουργῶν τέχναι, πᾶσαί τε καὶ ἑκάστη τούτων, οὐκ ἄλλο τι ἢ ἐπιστήμη εἶναι. γενναίωσ γε καὶ φιλοδώρωσ, ὦ φίλε, ἓν αἰτηθεὶσ πολλὰ δίδωσ καὶ ποικίλα ἀντὶ ἁπλοῦ.

πῶσ τί τοῦτο λέγεισ, ὦ Σώκρατεσ; ἴσωσ μὲν οὐδέν· ὃ μέντοι οἶμαι, φράσω. ὅταν λέγῃσ σκυτικήν, μή τι ἄλλο φράζεισ ἢ ἐπιστήμην ὑποδημάτων ἐργασίασ; οὐδέν. τί δ’ ὅταν τεκτονικήν;

μή τι ἄλλο ἢ ἐπιστήμην τῆσ τῶν ξυλίνων σκευῶν ἐργασίασ; οὐδὲ τοῦτο. οὐκοῦν ἐν ἀμφοῖν, οὗ ἑκατέρα ἐπιστήμη, τοῦτο ὁρίζεισ; ναί. τὸ δέ γ’ ἐρωτηθέν, ὦ Θεαίτητε, οὐ τοῦτο ἦν, τίνων ἡ ἐπιστήμη, οὐδὲ ὁπόσαι τινέσ· οὐ γὰρ ἀριθμῆσαι αὐτὰσ βουλόμενοι ἠρόμεθα ἀλλὰ γνῶναι ἐπιστήμην αὐτὸ ὅτι ποτ’ ἐστίν. ἢ οὐδὲν λέγω; πάνυ μὲν οὖν ὀρθῶσ. σκέψαι δὴ καὶ τόδε.

εἴ τισ ἡμᾶσ τῶν φαύλων τι καὶ προχείρων ἔροιτο, οἱο͂ν περὶ πηλοῦ ὅτι ποτ’ ἐστίν, εἰ ἀποκριναίμεθα αὐτῷ πηλὸσ ὁ τῶν χυτρέων καὶ πηλὸσ ὁ τῶν ἰπνοπλαθῶν καὶ πηλὸσ ὁ τῶν πλινθουργῶν, οὐκ ἂν γελοῖοι εἶμεν; ἴσωσ. πρῶτον μέν γέ που οἰόμενοι συνιέναι ἐκ τῆσ ἡμετέρασ ἀποκρίσεωσ τὸν ἐρωτῶντα, ὅταν εἴπωμεν πηλόσ, εἴτε ὁ τῶν κοροπλαθῶν προσθέντεσ εἴτε ἄλλων ὡντινωνοῦν δημιουργῶν. ἢ οἰεί τίσ τι συνίησίν τινοσ ὄνομα, ὃ μὴ οἶδεν τί ἐστιν; οὐδαμῶσ.

οὐδ’ ἄρα ἐπιστήμην ὑποδημάτων συνίησιν ὁ ἐπιστήμην μὴ εἰδώσ. οὐ γάρ. σκυτικὴν ἄρα οὐ συνίησιν ὃσ ἂν ἐπιστήμην ἀγνοῇ, οὐδέ τινα ἄλλην τέχνην. ἔστιν οὕτωσ. γελοία ἄρα ἡ ἀπόκρισισ τῷ ἐρωτηθέντι ἐπιστήμη τί ἐστιν, ὅταν ἀποκρίνηται τέχνησ τινὸσ ὄνομα. τινὸσ γὰρ ἐπιστήμην ἀποκρίνεται οὐ τοῦτ’ ἐρωτηθείσ. ἐοίκεν. ἔπειτά γέ που ἐξὸν φαύλωσ καὶ βραχέωσ ἀποκρίνασθαι περιέρχεται ἀπέραντον ὁδόν.

οἱο͂ν καὶ ἐν τῇ τοῦ πηλοῦ ἐρωτήσει φαῦλόν που καὶ ἁπλοῦν εἰπεῖν ὅτι γῆ ὑγρῷ φυραθεῖσα πηλὸσ ἂν εἰή, τὸ δ’ ὅτου ἐᾶν χαίρειν. ῥᾴδιον, ὦ Σώκρατεσ, νῦν γε οὕτω φαίνεται· ἀτὰρ κινδυνεύεισ ἐρωτᾶν οἱο͂ν καὶ αὐτοῖσ ἡμῖν ἔναγχοσ εἰσῆλθε διαλεγομένοισ, ἐμοί τε καὶ τῷ σῷ ὁμωνύμῳ τούτῳ Σωκράτει. τὸ ποῖον δή, ὦ Θεαίτητε;

περὶ δυνάμεών τι ἡμῖν Θεόδωροσ ὅδε ἔγραφε, τῆσ τε τρίποδοσ πέρι καὶ πεντέποδοσ ἀποφαίνων ὅτι μήκει οὐ σύμμετροι τῇ ποδιαίᾳ, καὶ οὕτω κατὰ μίαν ἑκάστην προαιρούμενοσ μέχρι τῆσ ἑπτακαιδεκάποδοσ· ἐν δὲ ταύτῃ πωσ ἐνέσχετο. ἡμῖν οὖν εἰσῆλθέ τι τοιοῦτον, ἐπειδὴ ἄπειροι τὸ πλῆθοσ αἱ δυνάμεισ ἐφαίνοντο, πειραθῆναι συλλαβεῖν εἰσ ἕν, ὅτῳ πάσασ ταύτασ προσαγορεύσομεν τὰσ δυνάμεισ. ἦ καὶ ηὑρ́ετέ τι τοιοῦτον;

ἔμοιγε δοκοῦμεν· σκόπει δὲ καὶ σύ. λέγε. τὸν ἀριθμὸν πάντα δίχα διελάβομεν· τὸν μὲν δυνάμενον ἴσον ἰσάκισ γίγνεσθαι τῷ τετραγώνῳ τὸ σχῆμα ἀπεικάσαντεσ τετράγωνόν τε καὶ ἰσόπλευρον προσείπομεν. καὶ εὖ γε. τὸν τοίνυν μεταξὺ τούτου, ὧν καὶ τὰ τρία καὶ τὰ πέντε καὶ πᾶσ ὃσ ἀδύνατοσ ἴσοσ ἰσάκισ γενέσθαι, ἀλλ’ ἢ πλείων ἐλαττονάκισ ἢ ἐλάττων πλεονάκισ γίγνεται, μείζων δὲ καὶ ἐλάττων ἀεὶ πλευρὰ αὐτὸν περιλαμβάνει, τῷ προμήκει αὖ σχήματι ἀπεικάσαντεσ προμήκη ἀριθμὸν ἐκαλέσαμεν. κάλλιστα.

ἀλλὰ τί τὸ μετὰ τοῦτο; ὅσαι μὲν γραμμαὶ τὸν ἰσόπλευρον καὶ ἐπίπεδον ἀριθμὸν τετραγωνίζουσι, μῆκοσ ὡρισάμεθα, ὅσαι δὲ τὸν ἑτερομήκη, δυνάμεισ, ὡσ μήκει μὲν οὐ συμμέτρουσ ἐκείναισ, τοῖσ δ’ ἐπιπέδοισ ἃ δύνανται. καὶ περὶ τὰ στερεὰ ἄλλο τοιοῦτον.

ἄριστά γ’ ἀνθρώπων, ὦ παῖδεσ· ὥστε μοι δοκεῖ ὁ Θεόδωροσ οὐκ ἔνοχοσ τοῖσ ψευδομαρτυρίοισ ἔσεσθαι. καὶ μήν, ὦ Σώκρατεσ, ὅ γε ἐρωτᾷσ περὶ ἐπιστήμησ οὐκ ἂν δυναίμην ἀποκρίνασθαι ὥσπερ περὶ τοῦ μήκουσ τε καὶ τῆσ δυνάμεωσ. καίτοι σύ γέ μοι δοκεῖσ τοιοῦτόν τι ζητεῖν· ὥστε πάλιν αὖ φαίνεται ψευδὴσ ὁ Θεόδωροσ. τί δέ;

εἴ σε πρὸσ δρόμον ἐπαινῶν μηδενὶ οὕτω δρομικῷ ἔφη τῶν νέων ἐντετυχηκέναι, εἶτα διαθέων τοῦ ἀκμάζοντοσ καὶ ταχίστου ἡττήθησ, ἧττόν τι ἂν οἰεί ἀληθῆ τόνδ’ ἐπαινέσαι; οὐκ ἔγωγε. ἀλλὰ τὴν ἐπιστήμην, ὥσπερ νυνδὴ ἐγὼ ἔλεγον, σμικρόν τι οἰεί εἶναι ἐξευρεῖν καὶ οὐ τῶν πάντῃ ἄκρων; νὴ τὸν Δί’ ἔγωγε καὶ μάλα γε τῶν ἀκροτάτων. θάρρει τοίνυν περὶ σαυτῷ καὶ τὶ οἰού Θεόδωρον λέγειν, προθυμήθητι δὲ παντὶ τρόπῳ τῶν τε ἄλλων πέρι καὶ ἐπιστήμησ λαβεῖν λόγον τί ποτε τυγχάνει ὄν. προθυμίασ μὲν ἕνεκα, ὦ Σώκρατεσ, φανεῖται. ἴθι δή ‐ καλῶσ γὰρ ἄρτι ὑφηγήσω ‐ πειρῶ μιμούμενοσ τὴν περὶ τῶν δυνάμεων ἀπόκρισιν, ὥσπερ ταύτασ πολλὰσ οὔσασ ἑνὶ εἴδει περιέλαβεσ, οὕτω καὶ τὰσ πολλὰσ ἐπιστήμασ ἑνὶ λόγῳ προσειπεῖν.

ἀλλ’ εὖ ἴσθι, ὦ Σώκρατεσ, πολλάκισ δὴ αὐτὸ ἐπεχείρησα σκέψασθαι, ἀκούων τὰσ παρὰ σοῦ ἀποφερομένασ ἐρωτήσεισ.

ἀλλὰ γὰρ οὔτ’ αὐτὸσ δύναμαι πεῖσαι ἐμαυτὸν ὡσ ἱκανῶσ τι λέγω οὔτ’ ἄλλου ἀκοῦσαι λέγοντοσ οὕτωσ ὡσ σὺ διακελεύῃ, οὐ μὲν δὴ αὖ οὐδ’ ἀπαλλαγῆναι τοῦ μέλειν. ὠδίνεισ γάρ, ὦ φίλε Θεαίτητε, διὰ τὸ μὴ κενὸσ ἀλλ’ ἐγκύμων εἶναι. οὐκ οἶδα, ὦ Σώκρατεσ· ὃ μέντοι πέπονθα λέγω. εἶτα, ὦ καταγέλαστε, οὐκ ἀκήκοασ ὡσ ἐγώ εἰμι ὑὸσ μαίασ μάλα γενναίασ τε καὶ βλοσυρᾶσ, Φαιναρέτησ;

ἤδη τοῦτό γε ἤκουσα. ἆρα καὶ ὅτι ἐπιτηδεύω τὴν αὐτὴν τέχνην ἀκήκοασ; οὐδαμῶσ. ἀλλ’ εὖ ἴσθ’ ὅτι· μὴ μέντοι μου κατείπῃσ πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ. λέληθα γάρ, ὦ ἑταῖρε, ταύτην ἔχων τὴν τέχνην· οἱ δέ, ἅτε οὐκ εἰδότεσ, τοῦτο μὲν οὐ λέγουσι περὶ ἐμοῦ, ὅτι δὲ ἀτοπώτατόσ εἰμι καὶ ποιῶ τοὺσ ἀνθρώπουσ ἀπορεῖν. ἦ καὶ τοῦτο ἀκήκοασ; ἔγωγε.

εἴπω οὖν σοι τὸ αἴτιον; πάνυ μὲν οὖν. ἐννόησον δὴ τὸ περὶ τὰσ μαίασ ἅπαν ὡσ ἔχει, καὶ ῥᾷον μαθήσῃ ὃ βούλομαι. οἶσθα γάρ που ὡσ οὐδεμία αὐτῶν ἔτι αὐτὴ κυϊσκομένη τε καὶ τίκτουσα ἄλλασ μαιεύεται, ἀλλ’ αἱ ἤδη ἀδύνατοι τίκτειν. πάνυ μὲν οὖν. αἰτίαν δέ γε τούτου φασὶν εἶναι τὴν Ἄρτεμιν, ὅτι ἄλοχοσ οὖσα τὴν λοχείαν εἴληχε. στερίφαισ μὲν οὖν ἄρα οὐκ ἔδωκε μαιεύεσθαι, ὅτι ἡ ἀνθρωπίνη φύσισ ἀσθενεστέρα ἢ λαβεῖν τέχνην ὧν ἂν ᾖ ἄπειροσ· ταῖσ δὲ δι’ ἡλικίαν ἀτόκοισ προσέταξε τιμῶσα τὴν αὑτῆσ ὁμοιότητα.

εἰκόσ. οὐκοῦν καὶ τόδε εἰκόσ τε καὶ ἀναγκαῖον, τὰσ κυούσασ καὶ μὴ γιγνώσκεσθαι μᾶλλον ὑπὸ τῶν μαιῶν ἢ τῶν ἄλλων; πάνυ γε. καὶ μὴν καὶ διδοῦσαί γε αἱ μαῖαι φαρμάκια καὶ ἐπᾴδουσαι δύνανται ἐγείρειν τε τὰσ ὠδῖνασ καὶ μαλθακωτέρασ ἂν βούλωνται ποιεῖν, καὶ τίκτειν τε δὴ τὰσ δυστοκούσασ, καὶ ἐὰν νέον ὂν δόξῃ ἀμβλίσκειν, ἀμβλίσκουσιν; ἔστι ταῦτα.

ἆρ’ οὖν ἔτι καὶ τόδε αὐτῶν ᾔσθησαι, ὅτι καὶ προμνήστριαί εἰσι δεινόταται, ὡσ πάσσοφοι οὖσαι περὶ τοῦ γνῶναι ποίαν χρὴ ποίῳ ἀνδρὶ συνοῦσαν ὡσ ἀρίστουσ παῖδασ τίκτειν; οὐ πάνυ τοῦτο οἶδα. ἀλλ’ ἴσθ’ ὅτι ἐπὶ τούτῳ μεῖζον φρονοῦσιν ἢ ἐπὶ τῇ ὀμφαλητομίᾳ. ἐννόει γάρ· τῆσ αὐτῆσ ἢ ἄλλησ οἰεί τέχνησ εἶναι θεραπείαν τε καὶ συγκομιδὴν τῶν ἐκ γῆσ καρπῶν καὶ αὖ τὸ γιγνώσκειν εἰσ ποίαν γῆν ποῖον φυτόν τε καὶ σπέρμα καταβλητέον;

οὔκ, ἀλλὰ τῆσ αὐτῆσ. εἰσ γυναῖκα δέ, ὦ φίλε, ἄλλην μὲν οἰεί τοῦ τοιούτου, ἄλλην δὲ συγκομιδῆσ; οὔκουν εἰκόσ γε. οὐ γάρ.

ἀλλὰ διὰ τὴν ἄδικόν τε καὶ ἄτεχνον συναγωγὴν ἀνδρὸσ καὶ γυναικόσ, ᾗ δὴ προαγωγία ὄνομα, φεύγουσι καὶ τὴν προμνηστικὴν ἅτε σεμναὶ οὖσαι αἱ μαῖαι, φοβούμεναι μὴ εἰσ ἐκείνην τὴν αἰτίαν διὰ ταύτην ἐμπέσωσιν· ἐπεὶ ταῖσ γε ὄντωσ μαίαισ μόναισ που προσήκει καὶ προμνήσασθαι ὀρθῶσ. φαίνεται. τὸ μὲν τοίνυν τῶν μαιῶν τοσοῦτον, ἔλαττον δὲ τοῦ ἐμοῦ δράματοσ. οὐ γὰρ πρόσεστι γυναιξὶν ἐνίοτε μὲν εἴδωλα τίκτειν, ἔστι δ’ ὅτε ἀληθινά, τοῦτο δὲ μὴ ῥᾴδιον εἶναι διαγνῶναι. εἰ γὰρ προσῆν, μέγιστόν τε καὶ κάλλιστον ἔργον ἦν ἂν ταῖσ μαίαισ τὸ κρίνειν τὸ ἀληθέσ τε καὶ μή·

ἢ οὐκ οἰεί; ἔγωγε. τῇ δέ γ’ ἐμῇ τέχνῃ τῆσ μαιεύσεωσ τὰ μὲν ἄλλα ὑπάρχει ὅσα ἐκείναισ, διαφέρει δὲ τῷ τε ἄνδρασ ἀλλὰ μὴ γυναῖκασ μαιεύεσθαι καὶ τῷ τὰσ ψυχὰσ αὐτῶν τικτούσασ ἐπισκοπεῖν ἀλλὰ μὴ τὰ σώματα. μέγιστον δὲ τοῦτ’ ἔνι τῇ ἡμετέρᾳ τέχνῃ, βασανίζειν δυνατὸν εἶναι παντὶ τρόπῳ πότερον εἴδωλον καὶ ψεῦδοσ ἀποτίκτει τοῦ νέου ἡ διάνοια ἢ γόνιμόν τε καὶ ἀληθέσ. ἐπεὶ τόδε γε καὶ ἐμοὶ ὑπάρχει ὅπερ ταῖσ μαίαισ· ἄγονόσ εἰμι σοφίασ, καὶ ὅπερ ἤδη πολλοί μοι ὠνείδισαν, ὡσ τοὺσ μὲν ἄλλουσ ἐρωτῶ, αὐτὸσ δὲ οὐδὲν ἀποφαίνομαι περὶ οὐδενὸσ διὰ τὸ μηδὲν ἔχειν σοφόν, ἀληθὲσ ὀνειδίζουσιν.

τὸ δὲ αἴτιον τούτου τόδε· μαιεύεσθαί με ὁ θεὸσ ἀναγκάζει, γεννᾶν δὲ ἀπεκώλυσεν. εἰμὶ δὴ οὖν αὐτὸσ μὲν οὐ πάνυ τι σοφόσ, οὐδέ τί μοι ἔστιν εὑρ́ημα τοιοῦτον γεγονὸσ τῆσ ἐμῆσ ψυχῆσ ἔκγονον· οἱ δ’ ἐμοὶ συγγιγνόμενοι τὸ μὲν πρῶτον φαίνονται ἔνιοι μὲν καὶ πάνυ ἀμαθεῖσ, πάντεσ δὲ προϊούσησ τῆσ συνουσίασ, οἷσπερ ἂν ὁ θεὸσ παρείκῃ, θαυμαστὸν ὅσον ἐπιδιδόντεσ, ὡσ αὑτοῖσ τε καὶ τοῖσ ἄλλοισ δοκοῦσι·

καὶ τοῦτο ἐναργὲσ ὅτι παρ’ ἐμοῦ οὐδὲν πώποτε μαθόντεσ, ἀλλ’ αὐτοὶ παρ’ αὑτῶν πολλὰ καὶ καλὰ εὑρόντεσ τε καὶ τεκόντεσ. τῆσ μέντοι μαιείασ ὁ θεόσ τε καὶ ἐγὼ αἴτιοσ. ὧδε δὲ δῆλον·

πολλοὶ ἤδη τοῦτο ἀγνοήσαντεσ καὶ ἑαυτοὺσ αἰτιασάμενοι, ἐμοῦ δὲ καταφρονήσαντεσ, ἢ αὐτοὶ ἢ ὑπ’ ἄλλων πεισθέντεσ ἀπῆλθον πρῳαίτερον τοῦ δέοντοσ, ἀπελθόντεσ δὲ τά τε λοιπὰ ἐξήμβλωσαν διὰ πονηρὰν συνουσίαν καὶ τὰ ὑπ’ ἐμοῦ μαιευθέντα κακῶσ τρέφοντεσ ἀπώλεσαν, ψευδῆ καὶ εἴδωλα περὶ πλείονοσ ποιησάμενοι τοῦ ἀληθοῦσ, τελευτῶντεσ δ’ αὑτοῖσ τε καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἔδοξαν ἀμαθεῖσ εἶναι. ὧν εἷσ γέγονεν Ἀριστείδησ ὁ Λυσιμάχου καὶ ἄλλοι πάνυ πολλοί·

οὕσ, ὅταν πάλιν ἔλθωσι δεόμενοι τῆσ ἐμῆσ συνουσίασ καὶ θαυμαστὰ δρῶντεσ, ἐνίοισ μὲν τὸ γιγνόμενόν μοι δαιμόνιον ἀποκωλύει συνεῖναι, ἐνίοισ δὲ ἐᾷ, καὶ πάλιν οὗτοι ἐπιδιδόασι. πάσχουσι δὲ δὴ οἱ ἐμοὶ συγγιγνόμενοι καὶ τοῦτο ταὐτὸν ταῖσ τικτούσαισ· ὠδίνουσι γὰρ καὶ ἀπορίασ ἐμπίμπλανται νύκτασ τε καὶ ἡμέρασ πολὺ μᾶλλον ἢ ’κεῖναι· ταύτην δὲ τὴν ὠδῖνα ἐγείρειν τε καὶ ἀποπαύειν ἡ ἐμὴ τέχνη δύναται. καὶ οὗτοι μὲν δὴ οὕτωσ.

ἐνίοισ δέ, ὦ Θεαίτητε, οἳ ἄν μοι μὴ δόξωσί πωσ ἐγκύμονεσ εἶναι, γνοὺσ ὅτι οὐδὲν ἐμοῦ δέονται, πάνυ εὐμενῶσ προμνῶμαι καί, σὺν θεῷ εἰπεῖν, πάνυ ἱκανῶσ τοπάζω οἷσ ἂν συγγενόμενοι ὄναιντο· ὧν πολλοὺσ μὲν δὴ ἐξέδωκα προδίκῳ, πολλοὺσ δὲ ἄλλοισ σοφοῖσ τε καὶ θεσπεσίοισ ἀνδράσι. ταῦτα δή σοι, ὦ ἄριστε, ἕνεκα τοῦδε ἐμήκυνα· ὑποπτεύω σε, ὥσπερ καὶ αὐτὸσ οἰεί, ὠδίνειν τι κυοῦντα ἔνδον. προσφέρου οὖν πρόσ με ὡσ πρὸσ μαίασ ὑὸν καὶ αὐτὸν μαιευτικόν, καὶ ἃ ἂν ἐρωτῶ προθυμοῦ ὅπωσ οἱο͂́σ τ’ εἶ οὕτωσ ἀποκρίνασθαι· καὶ ἐὰν ἄρα σκοπούμενόσ τι ὧν ἂν λέγῃσ ἡγήσωμαι εἴδωλον καὶ μὴ ἀληθέσ, εἶτα ὑπεξαιρῶμαι καὶ ἀποβάλλω, μὴ ἀγρίαινε ὥσπερ αἱ πρωτοτόκοι περὶ τὰ παιδία.

πολλοὶ γὰρ ἤδη, ὦ θαυμάσιε, πρόσ με οὕτω διετέθησαν, ὥστε ἀτεχνῶσ δάκνειν ἕτοιμοι εἶναι, ἐπειδάν τινα λῆρον αὐτῶν ἀφαιρῶμαι, καὶ οὐκ οἰόνταί με εὐνοίᾳ τοῦτο ποιεῖν, πόρρω ὄντεσ τοῦ εἰδέναι ὅτι οὐδεὶσ θεὸσ δύσνουσ ἀνθρώποισ, οὐδ’ ἐγὼ δυσνοίᾳ τοιοῦτον οὐδὲν δρῶ, ἀλλά μοι ψεῦδόσ τε συγχωρῆσαι καὶ ἀληθὲσ ἀφανίσαι οὐδαμῶσ θέμισ. πάλιν δὴ οὖν ἐξ ἀρχῆσ, ὦ Θεαίτητε, ὅτι ποτ’ ἐστὶν ἐπιστήμη, πειρῶ λέγειν·

ὡσ δ’ οὐχ οἱο͂́σ τ’ εἶ, μηδέποτ’ εἴπῃσ. ἐὰν γὰρ θεὸσ ἐθέλῃ καὶ ἀνδρίζῃ, οἱο͂́σ τ’ ἔσῃ. ἀλλὰ μέντοι, ὦ Σώκρατεσ, σοῦ γε οὕτω παρακελευομένου αἰσχρὸν μὴ οὐ παντὶ τρόπῳ προθυμεῖσθαι ὅτι τισ ἔχει λέγειν. δοκεῖ οὖν μοι ὁ ἐπιστάμενόσ τι αἰσθάνεσθαι τοῦτο ὃ ἐπίσταται, καὶ ὥσ γε νυνὶ φαίνεται, οὐκ ἄλλο τί ἐστιν ἐπιστήμη ἢ αἴσθησισ.

εὖ γε καὶ γενναίωσ, ὦ παῖ· χρὴ γὰρ οὕτωσ ἀποφαινόμενον λέγειν. ἀλλὰ φέρε δὴ αὐτὸ κοινῇ σκεψώμεθα, γόνιμον ἢ ἀνεμιαῖον τυγχάνει ὄν. αἴσθησισ, φῄσ, ἐπιστήμη; ναί. κινδυνεύεισ μέντοι λόγον οὐ φαῦλον εἰρηκέναι περὶ ἐπιστήμησ, ἀλλ’ ὃν ἔλεγε καὶ Πρωταγόρασ. τρόπον δέ τινα ἄλλον εἴρηκε τὰ αὐτὰ ταῦτα.

φησὶ γάρ που "πάντων χρημάτων μέτρον" ἄνθρωπον εἶναι, "τῶν μὲν ὄντων ὡσ ἔστι, τῶν δὲ μὴ ὄντων ὡσ οὐκ ἔστιν. " ἀνέγνωκασ γάρ που; ἀνέγνωκα καὶ πολλάκισ. οὐκοῦν οὕτω πωσ λέγει, ὡσ οἱᾶ μὲν ἕκαστα ἐμοὶ φαίνεται τοιαῦτα μὲν ἔστιν ἐμοί, οἱᾶ δὲ σοί, τοιαῦτα δὲ αὖ σοί· ἄνθρωποσ δὲ σύ τε κἀγώ; λέγει γὰρ οὖν οὕτω. εἰκὸσ μέντοι σοφὸν ἄνδρα μὴ ληρεῖν·

ἐπακολουθήσωμεν οὖν αὐτῷ. ἆρ’ οὐκ ἐνίοτε πνέοντοσ ἀνέμου τοῦ αὐτοῦ ὁ μὲν ἡμῶν ῥιγῷ, ὁ δ’ οὔ; καὶ ὁ μὲν ἠρέμα, ὁ δὲ σφόδρα; καὶ μάλα. πότερον οὖν τότε αὐτὸ ἐφ’ ἑαυτοῦ τὸ πνεῦμα ψυχρὸν ἢ οὐ ψυχρὸν φήσομεν; ἢ πεισόμεθα τῷ Πρωταγόρᾳ ὅτι τῷ μὲν ῥιγῶντι ψυχρόν, τῷ δὲ μὴ οὔ; ἐοίκεν. οὐκοῦν καὶ φαίνεται οὕτω ἑκατέρῳ; ναί. τὸ δέ γε "φαίνεται" αἰσθάνεσθαί ἐστιν; ἔστιν γάρ. φαντασία ἄρα καὶ αἴσθησισ ταὐτὸν ἔν τε θερμοῖσ καὶ πᾶσι τοῖσ τοιούτοισ.

οἱᾶ γὰρ αἰσθάνεται ἕκαστοσ, τοιαῦτα ἑκάστῳ καὶ κινδυνεύει εἶναι. ἐοίκεν. αἴσθησισ ἄρα τοῦ ὄντοσ ἀεί ἐστιν καὶ ἀψευδὲσ ὡσ ἐπιστήμη οὖσα. φαίνεται. ἆρ’ οὖν πρὸσ Χαρίτων πάσσοφόσ τισ ἦν ὁ Πρωταγόρασ, καὶ τοῦτο ἡμῖν μὲν ᾐνίξατο τῷ πολλῷ συρφετῷ, τοῖσ δὲ μαθηταῖσ ἐν ἀπορρήτῳ τὴν ἀλήθειαν ἔλεγεν; πῶσ δή, ὦ Σώκρατεσ, τοῦτο λέγεισ;

ἐγὼ ἐρῶ καὶ μάλ’ οὐ φαῦλον λόγον, ὡσ ἄρα ἓν μὲν αὐτὸ καθ’ αὑτὸ οὐδέν ἐστιν, οὐδ’ ἄν τι προσείποισ ὀρθῶσ οὐδ’ ὁποιονοῦν τι, ἀλλ’ ἐὰν ὡσ μέγα προσαγορεύῃσ, καὶ σμικρὸν φανεῖται, καὶ ἐὰν βαρύ, κοῦφον, σύμπαντά τε οὕτωσ, ὡσ μηδενὸσ ὄντοσ ἑνὸσ μήτε τινὸσ μήτε ὁποιουοῦν· ἐκ δὲ δὴ φορᾶσ τε καὶ κινήσεωσ καὶ κράσεωσ πρὸσ ἄλληλα γίγνεται πάντα ἃ δή φαμεν εἶναι, οὐκ ὀρθῶσ προσαγορεύοντεσ· ἔστι μὲν γὰρ οὐδέποτ’ οὐδέν, ἀεὶ δὲ γίγνεται.

καὶ περὶ τούτου πάντεσ ἑξῆσ οἱ σοφοὶ πλὴν Παρμενίδου συμφερέσθων, Πρωταγόρασ τε καὶ Ἡράκλειτοσ καὶ Ἐμπεδοκλῆσ, καὶ τῶν ποιητῶν οἱ ἄκροι τῆσ ποιήσεωσ ἑκατέρασ, κωμῳδίασ μὲν Ἐπίχαρμοσ, τραγῳδίασ δὲ Ὅμηροσ, <ὃσ> εἰπών ‐ Ὠκεανόν τε θεῶν γένεσιν καὶ μητέρα Τηθύνπάντα εἴρηκεν ἔκγονα ῥοῆσ τε καὶ κινήσεωσ· ἢ οὐ δοκεῖ τοῦτο λέγειν; ἔμοιγε. τίσ οὖν ἂν ἔτι πρόσ γε τοσοῦτον στρατόπεδον καὶ στρατηγὸν Ὅμηρον δύναιτο ἀμφισβητήσασ μὴ οὐ καταγέλαστοσ γενέσθαι;

οὐ ῥᾴδιον, ὦ Σώκρατεσ. οὐ γάρ, ὦ Θεαίτητε. ἐπεὶ καὶ τάδε τῷ λόγῳ σημεῖα ἱκανά, ὅτι τὸ μὲν εἶναι δοκοῦν καὶ τὸ γίγνεσθαι κίνησισ παρέχει, τὸ δὲ μὴ εἶναι καὶ ἀπόλλυσθαι ἡσυχία· τὸ γὰρ θερμόν τε καὶ πῦρ, ὃ δὴ καὶ τἆλλα γεννᾷ καὶ ἐπιτροπεύει, αὐτὸ γεννᾶται ἐκ φορᾶσ καὶ τρίψεωσ· τούτω δὲ κινήσεισ. ἢ οὐχ αὗται γενέσεισ πυρόσ; αὗται μὲν οὖν.

καὶ μὴν τό γε τῶν ζῴων γένοσ ἐκ τῶν αὐτῶν τούτων φύεται. πῶσ δ’ οὔ; τί δέ; ἡ τῶν σωμάτων ἕξισ οὐχ ὑπὸ ἡσυχίασ μὲν καὶ ἀργίασ διόλλυται, ὑπὸ γυμνασίων δὲ καὶ κινήσεωσ ἐπὶ πολὺ σῴζεται; ναί. ἡ δ’ ἐν τῇ ψυχῇ ἕξισ οὐχ ὑπὸ μαθήσεωσ μὲν καὶ μελέτησ, κινήσεων ὄντων, κτᾶταί τε μαθήματα καὶ σῴζεται καὶ γίγνεται βελτίων, ὑπὸ δ’ ἡσυχίασ, ἀμελετησίασ τε καὶ ἀμαθίασ οὔσησ, οὔτε τι μανθάνει ἅ τε ἂν μάθῃ ἐπιλανθάνεται; καὶ μάλα.

τὸ μὲν ἄρα ἀγαθὸν κίνησισ κατά τε ψυχὴν καὶ κατὰ σῶμα, τὸ δὲ τοὐναντίον; ἐοίκεν. ἔτι οὖν σοι λέγω νηνεμίασ τε καὶ γαλήνασ καὶ ὅσα τοιαῦτα, ὅτι αἱ μὲν ἡσυχίαι σήπουσι καὶ ἀπολλύασι, τὰ δ’ ἕτερα σῴζει; καὶ ἐπὶ τούτοισ τὸν κολοφῶνα, ἀναγκάζω προσβιβάζω τὴν χρυσῆν σειρὰν ὡσ οὐδὲν ἄλλο ἢ τὸν ἥλιον Ὅμηροσ λέγει, καὶ δηλοῖ ὅτι ἑώσ μὲν ἂν ἡ περιφορὰ ᾖ κινουμένη καὶ ὁ ἥλιοσ, πάντα ἔστι καὶ σῴζεται τὰ ἐν θεοῖσ τε καὶ ἀνθρώποισ, εἰ δὲ σταίη τοῦτο ὥσπερ δεθέν, πάντα χρήματ’ ἂν διαφθαρείη καὶ γένοιτ’ ἂν τὸ λεγόμενον ἄνω κάτω πάντα; ἀλλ’ ἔμοιγε δοκεῖ, ὦ Σώκρατεσ, ταῦτα δηλοῦν ἅπερ λέγεισ.

ὑπόλαβε τοίνυν, ὦ ἄριστε, οὑτωσί· κατὰ τὰ ὄμματα πρῶτον, ὃ δὴ καλεῖσ χρῶμα λευκόν, μὴ εἶναι αὐτὸ ἕτερόν τι ἔξω τῶν σῶν ὀμμάτων μηδ’ ἐν τοῖσ ὄμμασι μηδέ τιν’ αὐτῷ χώραν ἀποτάξῃσ· ἤδη γὰρ ἂν εἰή τε δήπου ἐν τάξει καὶ μένον καὶ οὐκ ἂν ἐν γενέσει γίγνοιτο.

ἀλλὰ πῶσ; ἑπώμεθα τῷ ἄρτι λόγῳ, μηδὲν αὐτὸ καθ’ αὑτὸ ἓν ὂν τιθέντεσ· καὶ ἡμῖν οὕτω μέλαν τε καὶ λευκὸν καὶ ὁτιοῦν ἄλλο χρῶμα ἐκ τῆσ προσβολῆσ τῶν ὀμμάτων πρὸσ τὴν προσήκουσαν φορὰν φανεῖται γεγενημένον, καὶ ὃ δὴ ἕκαστον εἶναί φαμεν χρῶμα οὔτε τὸ προσβάλλον οὔτε τὸ προσβαλλόμενον ἔσται, ἀλλὰ μεταξύ τι ἑκάστῳ ἴδιον γεγονόσ· ἢ σὺ διισχυρίσαιο ἂν ὡσ οἱο͂ν σοὶ φαίνεται ἕκαστον χρῶμα, τοιοῦτον καὶ κυνὶ καὶ ὁτῳοῦν ζῴῳ;

μὰ Δί’ οὐκ ἔγωγε. τί δέ; ἄλλῳ ἀνθρώπῳ ἆρ’ ὅμοιον καὶ σοὶ φαίνεται ὁτιοῦν; ἔχεισ τοῦτο ἰσχυρῶσ, ἢ πολὺ μᾶλλον ὅτι οὐδὲ σοὶ αὐτῷ ταὐτὸν διὰ τὸ μηδέποτε ὁμοίωσ αὐτὸν σεαυτῷ ἔχειν; τοῦτο μᾶλλόν μοι δοκεῖ ἢ ἐκεῖνο. οὐκοῦν εἰ μὲν ᾧ παραμετρούμεθα ἢ οὗ ἐφαπτόμεθα μέγα ἢ λευκὸν ἢ θερμὸν ἦν, οὐκ ἄν ποτε ἄλλῳ προσπεσὸν ἄλλο ἂν ἐγεγόνει, αὐτό γε μηδὲν μεταβάλλον·

εἰ δὲ αὖ τὸ παραμετρούμενον ἢ ἐφαπτόμενον ἕκαστον ἦν τούτων, οὐκ ἂν αὖ ἄλλου προσελθόντοσ ἤ τι παθόντοσ αὐτὸ μηδὲν παθὸν ἄλλο ἂν ἐγένετο. ἐπεὶ νῦν γε, ὦ φίλε, θαυμαστά τε καὶ γελοῖα εὐχερῶσ πωσ ἀναγκαζόμεθα λέγειν, ὡσ φαίη ἂν Πρωταγόρασ τε καὶ πᾶσ ὁ τὰ αὐτὰ ἐκείνῳ ἐπιχειρῶν λέγειν. πῶσ δὴ καὶ ποῖα λέγεισ; σμικρὸν λαβὲ παράδειγμα, καὶ πάντα εἴσῃ ἃ βούλομαι.

ἀστραγάλουσ γάρ που ἕξ, ἂν μὲν τέτταρασ αὐτοῖσ προσενέγκῃσ, πλείουσ φαμὲν εἶναι τῶν τεττάρων καὶ ἡμιολίουσ, ἐὰν δὲ δώδεκα, ἐλάττουσ καὶ ἡμίσεισ, καὶ οὐδὲ ἀνεκτὸν ἄλλωσ λέγειν· ἢ σὺ ἀνέξῃ; οὐκ ἔγωγε. τί οὖν; ἄν σε Πρωταγόρασ ἔρηται ἤ τισ ἄλλοσ· "ὦ Θεαίτητε, ἔσθ’ ὅπωσ τι μεῖζον ἢ πλέον γίγνεται ἄλλωσ ἢ αὐξηθέν; τί ἀποκρινῇ; ἐὰν μέν, ὦ Σώκρατεσ, τὸ δοκοῦν πρὸσ τὴν νῦν ἐρώτησιν ἀποκρίνωμαι, ὅτι οὐκ ἔστιν· ἐὰν δὲ πρὸσ τὴν προτέραν, φυλάττων μὴ ἐναντία εἴπω, ὅτι ἔστιν.

εὖ γε νὴ τὴν Ἥραν, ὦ φίλε, καὶ θείωσ. ἀτάρ, ὡσ ἐοίκεν, ἐὰν ἀποκρίνῃ ὅτι ἔστιν, Εὐριπίδειόν τι συμβήσεται· ἡ μὲν γὰρ γλῶττα ἀνέλεγκτοσ ἡμῖν ἔσται, ἡ δὲ φρὴν οὐκ ἀνέλεγκτοσ. ἀληθῆ. οὐκοῦν εἰ μὲν δεινοὶ καὶ σοφοὶ ἐγώ τε καὶ σὺ ἦμεν, πάντα τὰ τῶν φρενῶν ἐξητακότεσ, ἤδη ἂν τὸ λοιπὸν ἐκ περιουσίασ ἀλλήλων ἀποπειρώμενοι, συνελθόντεσ σοφιστικῶσ εἰσ μάχην τοιαύτην, ἀλλήλων τοὺσ λόγουσ τοῖσ λόγοισ ἐκρούομεν· νῦν δὲ ἅτε ἰδιῶται πρῶτον βουλησόμεθα θεάσασθαι αὐτὰ πρὸσ αὑτὰ τί ποτ’ ἐστὶν ἃ διανοούμεθα, πότερον ἡμῖν ἀλλήλοισ συμφωνεῖ ἢ οὐδ’ ὁπωστιοῦν.

πάνυ μὲν οὖν ἔγωγε τοῦτ’ ἂν βουλοίμην. καὶ μὴν ἐγώ. ὅτε δ’ οὕτωσ ἔχει, ἄλλο τι ἢ ἠρέμα, ὡσ πάνυ πολλὴν σχολὴν ἄγοντεσ, πάλιν ἐπανασκεψόμεθα, οὐ δυσκολαίνοντεσ ἀλλὰ τῷ ὄντι ἡμᾶσ αὐτοὺσ ἐξετάζοντεσ, ἅττα ποτ’ ἐστὶ ταῦτα τὰ φάσματα ἐν ἡμῖν; ὧν πρῶτον ἐπισκοποῦντεσ φήσομεν, ὡσ ἐγὼ οἶμαι, μηδέποτε μηδὲν ἂν μεῖζον μηδὲ ἔλαττον γενέσθαι μήτε ὄγκῳ μήτε ἀριθμῷ, ἑώσ ἴσον εἰή αὐτὸ ἑαυτῷ.

οὐχ οὕτωσ; ναί. δεύτερον δέ γε, ᾧ μήτε προστιθοῖτο μήτε ἀφαιροῖτο, τοῦτο μήτε αὐξάνεσθαί ποτε μήτε φθίνειν, ἀεὶ δὲ ἴσον εἶναι. κομιδῇ μὲν οὖν. ἆρ’ οὖν οὐ καὶ τρίτον, ὃ μὴ πρότερον ἦν, ὕστερον ἀλλὰ τοῦτο εἶναι ἄνευ τοῦ γενέσθαι καὶ γίγνεσθαι ἀδύνατον;

δοκεῖ γε δή. ταῦτα δή, οἰόμαι, ὁμολογήματα τρία μάχεται αὐτὰ αὑτοῖσ ἐν τῇ ἡμετέρᾳ ψυχῇ, ὅταν τὰ περὶ τῶν ἀστραγάλων λέγωμεν, ἢ ὅταν φῶμεν ἐμὲ τηλικόνδε ὄντα, μήτε αὐξηθέντα μήτε τοὐναντίον παθόντα, ἐν ἐνιαυτῷ σοῦ τοῦ νέου νῦν μὲν μείζω εἶναι, ὕστερον δὲ ἐλάττω, μηδὲν τοῦ ἐμοῦ ὄγκου ἀφαιρεθέντοσ ἀλλὰ σοῦ αὐξηθέντοσ. εἰμὶ γὰρ δὴ ὕστερον ὃ πρότερον οὐκ ἦ, οὐ γενόμενοσ·

ἄνευ γὰρ τοῦ γίγνεσθαι γενέσθαι ἀδύνατον, μηδὲν δὲ ἀπολλὺσ τοῦ ὄγκου οὐκ ἄν ποτε ἐγιγνόμην ἐλάττων. καὶ ἄλλα δὴ μυρία ἐπὶ μυρίοισ οὕτωσ ἔχει, εἴπερ καὶ ταῦτα παραδεξόμεθα. ἕπῃ γάρ που, ὦ Θεαίτητε· δοκεῖσ γοῦν μοι οὐκ ἄπειροσ τῶν τοιούτων εἶναι. καὶ νὴ τοὺσ θεούσ γε, ὦ Σώκρατεσ, ὑπερφυῶσ ὡσ θαυμάζω τί ποτ’ ἐστὶ ταῦτα, καὶ ἐνίοτε ὡσ ἀληθῶσ βλέπων εἰσ αὐτὰ σκοτοδινιῶ. Θεόδωροσ γάρ, ὦ φίλε, φαίνεται οὐ κακῶσ τοπάζειν περὶ τῆσ φύσεώσ σου.

μάλα γὰρ φιλοσόφου τοῦτο τὸ πάθοσ, τὸ θαυμάζειν· οὐ γὰρ ἄλλη ἀρχὴ φιλοσοφίασ ἢ αὕτη, καὶ ἐοίκεν ὁ τὴν Ἶριν Θαύμαντοσ ἔκγονον φήσασ οὐ κακῶσ γενεαλογεῖν. ἀλλὰ πότερον μανθάνεισ ἤδη δι’ ὃ ταῦτα τοιαῦτ’ ἐστὶν ἐξ ὧν τὸν Πρωταγόραν φαμὲν λέγειν, ἢ οὔπω; οὔπω μοι δοκῶ. χάριν οὖν μοι εἴσῃ ἐάν σοι ἀνδρόσ, μᾶλλον δὲ ἀνδρῶν ὀνομαστῶν τῆσ διανοίασ τὴν ἀλήθειαν ἀποκεκρυμμένην συνεξερευνήσωμαι αὐτῶν; πῶσ γὰρ οὐκ εἴσομαι, καὶ πάνυ γε πολλήν;

ἄθρει δὴ περισκοπῶν μή τισ τῶν ἀμυήτων ἐπακούῃ. εἰσὶν δὲ οὗτοι οἱ οὐδὲν ἄλλο οἰόμενοι εἶναι ἢ οὗ ἂν δύνωνται ἀπρὶξ τοῖν χεροῖν λαβέσθαι, πράξεισ δὲ καὶ γενέσεισ καὶ πᾶν τὸ ἀόρατον οὐκ ἀποδεχόμενοι ὡσ ἐν οὐσίασ μέρει. καὶ μὲν δή, ὦ Σώκρατεσ, σκληρούσ γε λέγεισ καὶ ἀντιτύπουσ ἀνθρώπουσ. εἰσὶν γάρ, ὦ παῖ, μάλ’ εὖ ἄμουσοι·

ἇλλοι δὲ πολὺ κομψότεροι, ὧν μέλλω σοι τὰ μυστήρια λέγειν. ἀρχὴ δέ, ἐξ ἧσ καὶ ἃ νυνδὴ ἐλέγομεν πάντα ἤρτηται, ἥδε αὐτῶν, ὡσ τὸ πᾶν κίνησισ ἦν καὶ ἄλλο παρὰ τοῦτο οὐδέν, τῆσ δὲ κινήσεωσ δύο εἴδη, πλήθει μὲν ἄπειρον ἑκάτερον, δύναμιν δὲ τὸ μὲν ποιεῖν ἔχον, τὸ δὲ πάσχειν. ἐκ δὲ τῆσ τούτων ὁμιλίασ τε καὶ τρίψεωσ πρὸσ ἄλληλα γίγνεται ἔκγονα πλήθει μὲν ἄπειρα, δίδυμα δέ, τὸ μὲν αἰσθητόν, τὸ δὲ αἴσθησισ, ἀεὶ συνεκπίπτουσα καὶ γεννωμένη μετὰ τοῦ αἰσθητοῦ. αἱ μὲν οὖν αἰσθήσεισ τὰ τοιάδε ἡμῖν ἔχουσιν ὀνόματα, ὄψεισ τε καὶ ἀκοαὶ καὶ ὀσφρήσεισ καὶ ψύξεισ τε καὶ καύσεισ καὶ ἡδοναί γε δὴ καὶ λῦπαι καὶ ἐπιθυμίαι καὶ φόβοι κεκλημέναι καὶ ἄλλαι, ἀπέραντοι μὲν αἱ ἀνώνυμοι, παμπληθεῖσ δὲ αἱ ὠνομασμέναι· τὸ δ’ αὖ αἰσθητὸν γένοσ τούτων ἑκάσταισ ὁμόγονον, ὄψεσι μὲν χρώματα παντοδαπαῖσ παντοδαπά, ἀκοαῖσ δὲ ὡσαύτωσ φωναί, καὶ ταῖσ ἄλλαισ αἰσθήσεσι τὰ ἄλλα αἰσθητὰ συγγενῆ γιγνόμενα.

τί δὴ οὖν ἡμῖν βούλεται οὗτοσ ὁ μῦθοσ, ὦ Θεαίτητε, πρὸσ τὰ πρότερα;

ἆρα ἐννοεῖσ; οὐ πάνυ, ὦ Σώκρατεσ. ἀλλ’ ἄθρει ἐάν πωσ ἀποτελεσθῇ. βούλεται γὰρ δὴ λέγειν ὡσ ταῦτα πάντα μὲν ὥσπερ λέγομεν κινεῖται, τάχοσ δὲ καὶ βραδυτὴσ ἔνι τῇ κινήσει αὐτῶν. ὅσον μὲν οὖν βραδύ, ἐν τῷ αὐτῷ καὶ πρὸσ τὰ πλησιάζοντα τὴν κίνησιν ἴσχει καὶ οὕτω δὴ γεννᾷ, τὰ δὲ γεννώμενα οὕτω δὴ θάττω ἐστίν. φέρεται γὰρ καὶ ἐν φορᾷ αὐτῶν ἡ κίνησισ πέφυκεν. ἐπειδὰν οὖν ὄμμα καὶ ἄλλο τι τῶν τούτῳ συμμέτρων πλησιάσαν γεννήσῃ τὴν λευκότητά τε καὶ αἴσθησιν αὐτῇ σύμφυτον, ἃ οὐκ ἄν ποτε ἐγένετο ἑκατέρου ἐκείνων πρὸσ ἄλλο ἐλθόντοσ, τότε δὴ μεταξὺ φερομένων τῆσ μὲν ὄψεωσ πρὸσ τῶν ὀφθαλμῶν, τῆσ δὲ λευκότητοσ πρὸσ τοῦ συναποτίκτοντοσ τὸ χρῶμα, ὁ μὲν ὀφθαλμὸσ ἄρα ὄψεωσ ἔμπλεωσ ἐγένετο καὶ ὁρᾷ δὴ τότε καὶ ἐγένετο οὔ τι ὄψισ ἀλλ’ ὀφθαλμὸσ ὁρῶν, τὸ δὲ συγγεννῆσαν τὸ χρῶμα λευκότητοσ περιεπλήσθη καὶ ἐγένετο οὐ λευκότησ αὖ ἀλλὰ λευκόν, εἴτε ξύλον εἴτε λίθοσ εἴτε ὁτῳοῦν συνέβη χρῆμα χρωσθῆναι τῷ τοιούτῳ χρώματι.

καὶ τἆλλα δὴ οὕτω, σκληρὸν καὶ θερμὸν καὶ πάντα, τὸν αὐτὸν τρόπον ὑποληπτέον, αὐτὸ μὲν καθ’ αὑτὸ μηδὲν εἶναι, ὃ δὴ καὶ τότε ἐλέγομεν, ἐν δὲ τῇ πρὸσ ἄλληλα ὁμιλίᾳ πάντα γίγνεσθαι καὶ παντοῖα ἀπὸ τῆσ κινήσεωσ, ἐπεὶ καὶ τὸ ποιοῦν εἶναί τι καὶ τὸ πάσχον αὐτῶν ἐπὶ ἑνὸσ νοῆσαι, ὥσ φασιν, οὐκ εἶναι παγίωσ.

οὔτε γὰρ ποιοῦν ἐστί τι πρὶν ἂν τῷ πάσχοντι συνέλθῃ, οὔτε πάσχον πρὶν ἂν τῷ ποιοῦντι·

τό τέ τινι συνελθὸν καὶ ποιοῦν ἄλλῳ αὖ προσπεσὸν πάσχον ἀνεφάνη. ὥστε ἐξ ἁπάντων τούτων, ὅπερ ἐξ ἀρχῆσ ἐλέγομεν, οὐδὲν εἶναι ἓν αὐτὸ καθ’ αὑτό, ἀλλά τινι ἀεὶ γίγνεσθαι, τὸ δ’ εἶναι πανταχόθεν ἐξαιρετέον, οὐχ ὅτι ἡμεῖσ πολλὰ καὶ ἄρτι ἠναγκάσμεθα ὑπὸ συνηθείασ καὶ ἀνεπιστημοσύνησ χρῆσθαι αὐτῷ. τὸ δ’ οὐ δεῖ, ὡσ ὁ τῶν σοφῶν λόγοσ, οὔτε τι συγχωρεῖν οὔτε του οὔτ’ ἐμοῦ οὔτε τόδε οὔτ’ ἐκεῖνο οὔτε ἄλλο οὐδὲν ὄνομα ὅτι ἂν ἱστῇ, ἀλλὰ κατὰ φύσιν φθέγγεσθαι γιγνόμενα καὶ ποιούμενα καὶ ἀπολλύμενα καὶ ἀλλοιούμενα· ὡσ ἐάν τί τισ στήσῃ τῷ λόγῳ, εὐέλεγκτοσ ὁ τοῦτο ποιῶν.

δεῖ δὲ καὶ κατὰ μέροσ οὕτω λέγειν καὶ περὶ πολλῶν ἁθροισθέντων, ᾧ δὴ ἁθροίσματι ἄνθρωπόν τε τίθενται καὶ λίθον καὶ ἕκαστον ζῷόν τε καὶ εἶδοσ. ταῦτα δή, ὦ Θεαίτητε, ἆρ’ ἡδέα δοκεῖ σοι εἶναι, καὶ γεύοιο ἂν αὐτῶν ὡσ ἀρεσκόντων;

οὐκ οἶδα ἔγωγε, ὦ Σώκρατεσ· καὶ γὰρ οὐδὲ περὶ σοῦ δύναμαι κατανοῆσαι πότερα δοκοῦντά σοι λέγεισ αὐτὰ ἢ ἐμοῦ ἀποπειρᾷ. οὐ μνημονεύεισ, ὦ φίλε, ὅτι ἐγὼ μὲν οὔτ’ οἶδα οὔτε ποιοῦμαι τῶν τοιούτων οὐδὲν ἐμόν, ἀλλ’ εἰμὶ αὐτῶν ἄγονοσ, σὲ δὲ μαιεύομαι καὶ τούτου ἕνεκα ἐπᾴδω τε καὶ παρατίθημι ἑκάστων τῶν σοφῶν ἀπογεύσασθαι, ἑώσ ἂν εἰσ φῶσ τὸ σὸν δόγμα συνεξαγάγω· ἐξαχθέντοσ δὲ τότ’ ἤδη σκέψομαι εἴτ’ ἀνεμιαῖον εἴτε γόνιμον ἀναφανήσεται.

ἀλλὰ θαρρῶν καὶ καρτερῶν εὖ καὶ ἀνδρείωσ ἀποκρίνου ἃ ἂν φαίνηταί σοι περὶ ὧν ἂν ἐρωτῶ. ἐρώτα δή. λέγε τοίνυν πάλιν εἴ σοι ἀρέσκει τὸ μή τι εἶναι ἀλλὰ γίγνεσθαι ἀεὶ ἀγαθὸν καὶ καλὸν καὶ πάντα ἃ ἄρτι διῇμεν. ἀλλ’ ἔμοιγε, ἐπειδὴ σοῦ ἀκούω οὕτω διεξιόντοσ, θαυμασίωσ φαίνεται ὡσ ἔχειν λόγον καὶ ὑποληπτέον ᾗπερ διελήλυθασ. μὴ τοίνυν ἀπολίπωμεν ὅσον ἐλλεῖπον αὐτοῦ.

λείπεται δὲ ἐνυπνίων τε πέρι καὶ νόσων τῶν τε ἄλλων καὶ μανίασ, ὅσα τε παρακούειν ἢ παρορᾶν ἤ τι ἄλλο παραισθάνεσθαι λέγεται. οἶσθα γάρ που ὅτι ἐν πᾶσι τούτοισ ὁμολογουμένωσ ἐλέγχεσθαι δοκεῖ ὃν ἄρτι διῇμεν λόγον, ὡσ παντὸσ μᾶλλον ἡμῖν ψευδεῖσ αἰσθήσεισ ἐν αὐτοῖσ γιγνομένασ, καὶ πολλοῦ δεῖ τὰ φαινόμενα ἑκάστῳ ταῦτα καὶ εἶναι, ἀλλὰ πᾶν τοὐναντίον οὐδὲν ὧν φαίνεται εἶναι. ἀληθέστατα λέγεισ, ὦ Σώκρατεσ.

τίσ δὴ οὖν, ὦ παῖ, λείπεται λόγοσ τῷ τὴν αἴσθησιν ἐπιστήμην τιθεμένῳ καὶ τὰ φαινόμενα ἑκάστῳ ταῦτα καὶ εἶναι τούτῳ ᾧ φαίνεται; ἐγὼ μέν, ὦ Σώκρατεσ, ὀκνῶ εἰπεῖν ὅτι οὐκ ἔχω τί λέγω, διότι μοι νυνδὴ ἐπέπληξασ εἰπόντι αὐτό. ἐπεὶ ὡσ ἀληθῶσ γε οὐκ ἂν δυναίμην ἀμφισβητῆσαι ὡσ οἱ μαινόμενοι ἢ οἱ ὀνειρώττοντεσ οὐ ψευδῆ δοξάζουσιν, ὅταν οἱ μὲν θεοὶ αὐτῶν οἰώνται εἶναι, οἱ δὲ πτηνοί τε καὶ ὡσ πετόμενοι ἐν τῷ ὕπνῳ διανοῶνται. ἆρ’ οὖν οὐδὲ τὸ τοιόνδε ἀμφισβήτημα ἐννοεῖσ περὶ αὐτῶν, μάλιστα δὲ περὶ τοῦ ὄναρ τε καὶ ὕπαρ;

τὸ ποῖον; ὃ πολλάκισ σε οἶμαι ἀκηκοέναι ἐρωτώντων, τί ἄν τισ ἔχοι τεκμήριον ἀποδεῖξαι, εἴ τισ ἔροιτο νῦν οὕτωσ ἐν τῷ παρόντι πότερον καθεύδομεν καὶ πάντα ἃ διανοούμεθα ὀνειρώττομεν, ἢ ἐγρηγόραμέν τε καὶ ὕπαρ ἀλλήλοισ διαλεγόμεθα. καὶ μήν, ὦ Σώκρατεσ, ἄπορόν γε ὅτῳ χρὴ ἐπιδεῖξαι τεκμηρίῳ·

πάντα γὰρ ὥσπερ ἀντίστροφα τὰ αὐτὰ παρακολουθεῖ. ἅ τε γὰρ νυνὶ διειλέγμεθα οὐδὲν κωλύει καὶ ἐν τῷ ὕπνῳ δοκεῖν ἀλλήλοισ διαλέγεσθαι· καὶ ὅταν δὴ ὄναρ ὀνείρατα δοκῶμεν διηγεῖσθαι, ἄτοποσ ἡ ὁμοιότησ τούτων ἐκείνοισ. ὁρᾷσ οὖν ὅτι τό γε ἀμφισβητῆσαι οὐ χαλεπόν, ὅτε καὶ πότερόν ἐστιν ὕπαρ ἢ ὄναρ ἀμφισβητεῖται, καὶ δὴ ἴσου ὄντοσ τοῦ χρόνου ὃν καθεύδομεν ᾧ ἐγρηγόραμεν, ἐν ἑκατέρῳ διαμάχεται ἡμῶν ἡ ψυχὴ τὰ ἀεὶ παρόντα δόγματα παντὸσ μᾶλλον εἶναι ἀληθῆ, ὥστε ἴσον μὲν χρόνον τάδε φαμὲν ὄντα εἶναι, ἴσον δὲ ἐκεῖνα, καὶ ὁμοίωσ ἐφ’ ἑκατέροισ διισχυριζόμεθα. παντάπασι μὲν οὖν.

οὐκοῦν καὶ περὶ νόσων τε καὶ μανιῶν ὁ αὐτὸσ λόγοσ, πλὴν τοῦ χρόνου ὅτι οὐχὶ ἴσοσ; ὀρθῶσ. τί οὖν; πλήθει χρόνου καὶ ὀλιγότητι τὸ ἀληθὲσ ὁρισθήσεται; γελοῖον μεντἂν εἰή πολλαχῇ.

ἀλλά τι ἄλλο ἔχεισ σαφὲσ ἐνδείξασθαι ὁποῖα τούτων τῶν δοξασμάτων ἀληθῆ; οὔ μοι δοκῶ. ἐμοῦ τοίνυν ἄκουε οἱᾶ περὶ αὐτῶν ἂν λέγοιεν οἱ τὰ ἀεὶ δοκοῦντα ὁριζόμενοι τῷ δοκοῦντι εἶναι ἀληθῆ. λέγουσι δέ, ὡσ ἐγὼ οἶμαι, οὕτωσ ἐρωτῶντεσ· "ὦ Θεαίτητε, ὃ ἂν ἕτερον ᾖ παντάπασιν, μή πῄ τινα δύναμιν τὴν αὐτὴν ἕξει τῷ ἑτέρῳ; καὶ μὴ ὑπολάβωμεν τῇ μὲν ταὐτὸν εἶναι ὃ ἐρωτῶμεν τῇ δὲ ἕτερον, ἀλλ’ ὅλωσ ἕτερον. ἀδύνατον τοίνυν ταὐτόν τι ἔχειν ἢ ἐν δυνάμει ἢ ἐν ἄλλῳ ὁτῳοῦν, ὅταν ᾖ κομιδῇ ἕτερον.

ἆρ’ οὖν οὐ καὶ ἀνόμοιον ἀναγκαῖον τὸ τοιοῦτον ὁμολογεῖν; ἔμοιγε δοκεῖ. εἰ ἄρα τι συμβαίνει ὅμοιόν τῳ γίγνεσθαι ἢ ἀνόμοιον, εἴτε ἑαυτῷ εἴτε ἄλλῳ, ὁμοιούμενον μὲν ταὐτὸν φήσομεν γίγνεσθαι, ἀνομοιούμενον δὲ ἕτερον; ἀνάγκη. οὐκοῦν πρόσθεν ἐλέγομεν ὡσ πολλὰ μὲν εἰή τὰ ποιοῦντα καὶ ἄπειρα, ὡσαύτωσ δέ γε τὰ πάσχοντα; ναί. καὶ μὴν ὅτι γε ἄλλο ἄλλῳ συμμειγνύμενον καὶ ἄλλῳ οὐ ταὐτὰ ἀλλ’ ἕτερα γεννήσει; πάνυ μὲν οὖν.

λέγωμεν δὴ ἐμέ τε καὶ σὲ καὶ τἆλλα ἤδη κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον, Σωκράτη ὑγιαίνοντα καὶ Σωκράτη αὖ ἀσθενοῦντα. πότερον ὅμοιον τοῦτ’ ἐκείνῳ ἢ ἀνόμοιον φήσομεν; ἆρα τὸν ἀσθενοῦντα Σωκράτη, ὅλον τοῦτο λέγεισ ὅλῳ ἐκείνῳ, τῷ ὑγιαίνοντι Σωκράτει; κάλλιστα ὑπέλαβεσ· αὐτὸ τοῦτο λέγω. ἀνόμοιον δήπου. καὶ ἕτερον ἄρα οὕτωσ ὥσπερ ἀνόμοιον; ἀνάγκη. καὶ καθεύδοντα δὴ καὶ πάντα ἃ νυνδὴ διήλθομεν, ὡσαύτωσ φήσεισ;

ἔγωγε. ἕκαστον δὴ τῶν πεφυκότων τι ποιεῖν, ἄλλο τι, ὅταν μὲν λάβῃ ὑγιαίνοντα Σωκράτη, ὡσ ἑτέρῳ μοι χρήσεται, ὅταν δὲ ἀσθενοῦντα, ὡσ ἑτέρῳ; τί δ’ οὐ μέλλει; καὶ ἕτερα δὴ ἐφ’ ἑκατέρου γεννήσομεν ἐγώ τε ὁ πάσχων καὶ ἐκεῖνο τὸ ποιοῦν; τί μήν; ὅταν δὴ οἶνον πίνω ὑγιαίνων, ἡδύσ μοι φαίνεται καὶ γλυκύσ; ναί. ἐγέννησε γὰρ δὴ ἐκ τῶν προωμολογημένων τό τε ποιοῦν καὶ τὸ πάσχον γλυκύτητά τε καὶ αἴσθησιν, ἅμα φερόμενα ἀμφότερα, καὶ ἡ μὲν αἴσθησισ πρὸσ τοῦ πάσχοντοσ οὖσα αἰσθανομένην τὴν γλῶτταν ἀπηργάσατο, ἡ δὲ γλυκύτησ πρὸσ τοῦ οἴνου περὶ αὐτὸν φερομένη γλυκὺν τὸν οἶνον τῇ ὑγιαινούσῃ γλώττῃ ἐποίησεν καὶ εἶναι καὶ φαίνεσθαι. πάνυ μὲν οὖν τὰ πρότερα ἡμῖν οὕτωσ ὡμολόγητο.

ὅταν δὲ ἀσθενοῦντα, ἄλλο τι πρῶτον μὲν τῇ ἀληθείᾳ οὐ τὸν αὐτὸν ἔλαβεν; ἀνομοίῳ γὰρ δὴ προσῆλθεν. ναί. ἕτερα δὴ αὖ ἐγεννησάτην ὅ τε τοιοῦτοσ Σωκράτησ καὶ ἡ τοῦ οἴνου πόσισ, περὶ μὲν τὴν γλῶτταν αἴσθησιν πικρότητοσ, περὶ δὲ τὸν οἶνον γιγνομένην καὶ φερομένην πικρότητα, καὶ τὸν μὲν οὐ πικρότητα ἀλλὰ πικρόν, ἐμὲ δὲ οὐκ αἴσθησιν ἀλλ’ αἰσθανόμενον;

κομιδῇ μὲν οὖν. οὔκουν ἐγώ τε οὐδὲν ἄλλο ποτὲ γενήσομαι οὕτωσ αἰσθανόμενοσ· τοῦ γὰρ ἄλλου ἄλλη αἴσθησισ, καὶ ἀλλοῖον καὶ ἄλλον ποιεῖ τὸν αἰσθανόμενον· οὔτ’ ἐκεῖνο τὸ ποιοῦν ἐμὲ μήποτ’ ἄλλῳ συνελθὸν ταὐτὸν γεννῆσαν τοιοῦτον γένηται·

ἀπὸ γὰρ ἄλλου ἄλλο γεννῆσαν ἀλλοῖον γενήσεται. ἔστι ταῦτα. οὐδὲ μὴν ἔγωγε ἐμαυτῷ τοιοῦτοσ, ἐκεῖνό τε ἑαυτῷ τοιοῦτον γενήσεται. οὐ γὰρ οὖν. ἀνάγκη δέ γε ἐμέ τε τινὸσ γίγνεσθαι, ὅταν αἰσθανόμενοσ γίγνωμαι· αἰσθανόμενον γάρ, μηδενὸσ δὲ αἰσθανόμενον, ἀδύνατον γίγνεσθαι· ἐκεῖνό τε τινὶ γίγνεσθαι, ὅταν γλυκὺ ἢ πικρὸν ἤ τι τοιοῦτον γίγνηται·

γλυκὺ γάρ, μηδενὶ δὲ γλυκὺ ἀδύνατον γενέσθαι. παντάπασι μὲν οὖν. λείπεται δὴ οἶμαι ἡμῖν ἀλλήλοισ, εἴτ’ ἐσμέν, εἶναι, εἴτε γιγνόμεθα, γίγνεσθαι, ἐπείπερ ἡμῶν ἡ ἀνάγκη τὴν οὐσίαν συνδεῖ μέν, συνδεῖ δὲ οὐδενὶ τῶν ἄλλων οὐδ’ αὖ ἡμῖν αὐτοῖσ. ἀλλήλοισ δὴ λείπεται συνδεδέσθαι. ὥστε εἴτε τισ εἶναί τι ὀνομάζει, τινὶ εἶναι ἢ τινὸσ ἢ πρόσ τι ῥητέον αὐτῷ, εἴτε γίγνεσθαι· αὐτὸ δὲ ἐφ’ αὑτοῦ τι ἢ ὂν ἢ γιγνόμενον οὔτε αὐτῷ λεκτέον οὔτ’ ἄλλου λέγοντοσ ἀποδεκτέον, ὡσ ὁ λόγοσ ὃν διεληλύθαμεν σημαίνει. παντάπασι μὲν οὖν, ὦ Σώκρατεσ.

οὐκοῦν ὅτε δὴ τὸ ἐμὲ ποιοῦν ἐμοί ἐστιν καὶ οὐκ ἄλλῳ, ἐγὼ καὶ αἰσθάνομαι αὐτοῦ, ἄλλοσ δ’ οὔ; πῶσ γὰρ οὔ; ἀληθὴσ ἄρα ἐμοὶ ἡ ἐμὴ αἴσθησισ ‐ τῆσ γὰρ ἐμῆσ οὐσίασ ἀεί ἐστιν ‐ καὶ ἐγὼ κριτὴσ κατὰ τὸν Πρωταγόραν τῶν τε ὄντων ἐμοὶ ὡσ ἔστι, καὶ τῶν μὴ ὄντων ὡσ οὐκ ἔστιν. ἐοίκεν. πῶσ ἂν οὖν ἀψευδὴσ ὢν καὶ μὴ πταίων τῇ διανοίᾳ περὶ τὰ ὄντα ἢ γιγνόμενα οὐκ ἐπιστήμων ἂν εἰήν ὧνπερ αἰσθητήσ;

οὐδαμῶσ ὅπωσ οὔ. παγκάλωσ ἄρα σοι εἴρηται ὅτι ἐπιστήμη οὐκ ἄλλο τί ἐστιν ἢ αἴσθησισ, καὶ εἰσ ταὐτὸν συμπέπτωκεν, κατὰ μὲν Ὅμηρον καὶ Ἡράκλειτον καὶ πᾶν τὸ τοιοῦτον φῦλον οἱο͂ν ῥεύματα κινεῖσθαι τὰ πάντα, κατὰ δὲ Πρωταγόραν τὸν σοφώτατον πάντων χρημάτων ἄνθρωπον μέτρον εἶναι, κατὰ δὲ Θεαίτητον τούτων οὕτωσ ἐχόντων αἴσθησιν ἐπιστήμην γίγνεσθαι. ἦ γάρ, ὦ Θεαίτητε;

φῶμεν τοῦτο σὸν μὲν εἶναι οἱο͂ν νεογενὲσ παιδίον, ἐμὸν δὲ μαίευμα; ἢ πῶσ λέγεισ; οὕτωσ ἀνάγκη, ὦ Σώκρατεσ. τοῦτο μὲν δή, ὡσ ἐοίκεν, μόλισ ποτὲ ἐγεννήσαμεν, ὅτι δή ποτε τυγχάνει ὄν. μετὰ δὲ τὸν τόκον τὰ ἀμφιδρόμια αὐτοῦ ὡσ ἀληθῶσ ἐν κύκλῳ περιθρεκτέον τῷ λόγῳ, σκοπουμένουσ μὴ λάθῃ ἡμᾶσ οὐκ ἄξιον ὂν τροφῆσ τὸ γιγνόμενον, ἀλλὰ ἀνεμιαῖόν τε καὶ ψεῦδοσ. ἢ σὺ οἰεί πάντωσ δεῖν τό γε σὸν τρέφειν καὶ μὴ ἀποτιθέναι, ἢ καὶ ἀνέξῃ ἐλεγχόμενον ὁρῶν, καὶ οὐ σφόδρα χαλεπανεῖσ ἐάν τισ σοῦ ὡσ πρωτοτόκου αὐτὸ ὑφαιρῇ;

ἀνέξεται, ὦ Σώκρατεσ, Θεαίτητοσ· οὐδαμῶσ γὰρ δύσκολοσ. ἀλλὰ πρὸσ θεῶν εἰπὲ ᾗ αὖ οὐχ οὕτωσ ἔχει; φιλόλογόσ γ’ εἶ ἀτεχνῶσ καὶ χρηστόσ, ὦ Θεόδωρε, ὅτι με οἰεί λόγων τινὰ εἶναι θύλακον καὶ ῥᾳδίωσ ἐξελόντα ἐρεῖν ὡσ οὐκ αὖ ἔχει οὕτω ταῦτα· τὸ δὲ γιγνόμενον οὐκ ἐννοεῖσ, ὅτι οὐδεὶσ τῶν λόγων ἐξέρχεται παρ’ ἐμοῦ ἀλλ’ ἀεὶ παρὰ τοῦ ἐμοὶ προσδιαλεγομένου, ἐγὼ δὲ οὐδὲν ἐπίσταμαι πλέον πλὴν βραχέοσ, ὅσον λόγον παρ’ ἑτέρου σοφοῦ λαβεῖν καὶ ἀποδέξασθαι μετρίωσ.

καὶ νῦν τοῦτο παρὰ τοῦδε πειράσομαι, οὔ τι αὐτὸσ εἰπεῖν. σὺ κάλλιον, ὦ Σώκρατεσ, λέγεισ· καὶ ποίει οὕτωσ. οἶσθ’ οὖν, ὦ Θεόδωρε, ὃ θαυμάζω τοῦ ἑταίρου σου Πρωταγόρου; τὸ ποῖον;

τὰ μὲν ἄλλα μοι πάνυ ἡδέωσ εἴρηκεν, ὡσ τὸ δοκοῦν ἑκάστῳ τοῦτο καὶ ἔστιν· τὴν δ’ ἀρχὴν τοῦ λόγου τεθαύμακα, ὅτι οὐκ εἶπεν ἀρχόμενοσ τῆσ Ἀληθείασ ὅτι "πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ὗσ" ἢ "κυνοκέφαλοσ" ἤ τι ἄλλο ἀτοπώτερον τῶν ἐχόντων αἴσθησιν, ἵνα μεγαλοπρεπῶσ καὶ πάνυ καταφρονητικῶσ ἤρξατο ἡμῖν λέγειν, ἐνδεικνύμενοσ ὅτι ἡμεῖσ μὲν αὐτὸν ὥσπερ θεὸν ἐθαυμάζομεν ἐπὶ σοφίᾳ, ὁ δ’ ἄρα ἐτύγχανεν ὢν εἰσ φρόνησιν οὐδὲν βελτίων βατράχου γυρίνου, μὴ ὅτι ἄλλου του ἀνθρώπων. ἢ πῶσ λέγωμεν, ὦ Θεόδωρε;

εἰ γὰρ δὴ ἑκάστῳ ἀληθὲσ ἔσται ὃ ἂν δι’ αἰσθήσεωσ δοξάζῃ, καὶ μήτε τὸ ἄλλου πάθοσ ἄλλοσ βέλτιον διακρινεῖ, μήτε τὴν δόξαν κυριώτεροσ ἔσται ἐπισκέψασθαι ἕτεροσ τὴν ἑτέρου ὀρθὴ ἢ ψευδήσ, ἀλλ’ ὃ πολλάκισ εἴρηται, αὐτὸσ τὰ αὑτοῦ ἕκαστοσ μόνοσ δοξάσει, ταῦτα δὲ πάντα ὀρθὰ καὶ ἀληθῆ, τί δή ποτε, ὦ ἑταῖρε, Πρωταγόρασ μὲν σοφόσ, ὥστε καὶ ἄλλων διδάσκαλοσ ἀξιοῦσθαι δικαίωσ μετὰ μεγάλων μισθῶν, ἡμεῖσ δὲ ἀμαθέστεροί τε καὶ φοιτητέον ἡμῖν ἦν παρ’ ἐκεῖνον, μέτρῳ ὄντι αὐτῷ ἑκάστῳ τῆσ αὑτοῦ σοφίασ; ταῦτα πῶσ μὴ φῶμεν δημούμενον λέγειν τὸν Πρωταγόραν;

τὸ δὲ δὴ ἐμόν τε καὶ τῆσ ἐμῆσ τέχνησ τῆσ μαιευτικῆσ σιγῶ ὅσον γέλωτα ὀφλισκάνομεν, οἶμαι δὲ καὶ σύμπασα ἡ τοῦ διαλέγεσθαι πραγματεία. τὸ γὰρ ἐπισκοπεῖν καὶ ἐπιχειρεῖν ἐλέγχειν τὰσ ἀλλήλων φαντασίασ τε καὶ δόξασ, ὀρθὰσ ἑκάστου οὔσασ, οὐ μακρὰ μὲν καὶ διωλύγιοσ φλυαρία, εἰ ἀληθὴσ ἡ Ἀλήθεια Πρωταγόρου ἀλλὰ μὴ παίζουσα ἐκ τοῦ ἀδύτου τῆσ βίβλου ἐφθέγξατο; ὦ Σώκρατεσ, φίλοσ ἁνήρ, ὥσπερ σὺ νυνδὴ εἶπεσ.

οὐκ ἂν οὖν δεξαίμην δι’ ἐμοῦ ὁμολογοῦντοσ ἐλέγχεσθαι Πρωταγόραν, οὐδ’ αὖ σοὶ παρὰ δόξαν ἀντιτείνειν. τὸν οὖν Θεαίτητον πάλιν λαβέ· πάντωσ καὶ νυνδὴ μάλ’ ἐμμελῶσ σοι ἐφαίνετο ὑπακούειν. ἆρα κἂν εἰσ Λακεδαίμονα ἐλθών, ὦ Θεόδωρε, πρὸσ τὰσ παλαίστρασ ἀξιοῖσ ἂν ἄλλουσ θεώμενοσ γυμνούσ, ἐνίουσ φαύλουσ, αὐτὸσ μὴ ἀντεπιδεικνύναι τὸ εἶδοσ παραποδυόμενοσ;

ἀλλὰ τί μὴν δοκεῖσ, εἴπερ μέλλοιέν μοι ἐπιτρέψειν καὶ πείσεσθαι; ὥσπερ νῦν οἶμαι ὑμᾶσ πείσειν ἐμὲ μὲν ἐᾶν θεᾶσθαι καὶ μὴ ἕλκειν πρὸσ τὸ γυμνάσιον σκληρὸν ἤδη ὄντα, τῷ δὲ δὴ νεωτέρῳ τε καὶ ὑγροτέρῳ ὄντι προσπαλαίειν. ἀλλ’ εἰ οὕτωσ, ὦ Θεόδωρε, σοὶ φίλον, οὐδ’ ἐμοὶ ἐχθρόν, φασὶν οἱ παροιμιαζόμενοι. πάλιν δὴ οὖν ἐπὶ τὸν σοφὸν Θεαίτητον ἰτέον.

λέγε δή, ὦ Θεαίτητε, πρῶτον μὲν ἃ νυνδὴ διήλθομεν, ἆρα οὐ σὺ θαυμάζεισ εἰ ἐξαίφνησ οὕτωσ ἀναφανήσῃ μηδὲν χείρων εἰσ σοφίαν ὁτουοῦν ἀνθρώπων ἢ καὶ θεῶν; ἢ ἧττόν τι οἰεί τὸ Πρωταγόρειον μέτρον εἰσ θεοὺσ ἢ εἰσ ἀνθρώπουσ λέγεσθαι; μὰ Δί’ οὐκ ἔγωγε· καὶ ὅπερ γε ἐρωτᾷσ, πάνυ θαυμάζω. ἡνίκα γὰρ διῇμεν ὃν τρόπον λέγοιεν τὸ δοκοῦν ἑκάστῳ τοῦτο καὶ εἶναι τῷ δοκοῦντι, πάνυ μοι εὖ ἐφαίνετο λέγεσθαι· νῦν δὲ τοὐναντίον τάχα μεταπέπτωκεν.

νέοσ γὰρ εἶ, ὦ φίλε παῖ· τῆσ οὖν δημηγορίασ ὀξέωσ ὑπακούεισ καὶ πείθῃ. πρὸσ γὰρ ταῦτα ἐρεῖ Πρωταγόρασ ἤ τισ ἄλλοσ ὑπὲρ αὐτοῦ· "ὦ γενναῖοι παῖδέσ τε καὶ γέροντεσ, δημηγορεῖτε συγκαθεζόμενοι, θεούσ τε εἰσ τὸ μέσον ἄγοντεσ, οὓσ ἐγὼ ἔκ τε τοῦ λέγειν καὶ τοῦ γράφειν περὶ αὐτῶν ὡσ εἰσὶν ἢ ὡσ οὐκ εἰσίν, ἐξαιρῶ, καὶ ἃ οἱ πολλοὶ ἂν ἀποδέχοιντο ἀκούοντεσ, λέγετε ταῦτα, ὡσ δεινὸν εἰ μηδὲν διοίσει εἰσ σοφίαν ἕκαστοσ τῶν ἀνθρώπων βοσκήματοσ ὁτουοῦν· ἀπόδειξιν δὲ καὶ ἀνάγκην οὐδ’ ἡντινοῦν λέγετε ἀλλὰ τῷ εἰκότι χρῆσθε, ᾧ εἰ ἐθέλοι Θεόδωροσ ἢ ἄλλοσ τισ τῶν γεωμετρῶν χρώμενοσ γεωμετρεῖν, ἄξιοσ οὐδ’ ἑνὸσ μόνου ἂν εἰή.

σκοπεῖτε οὖν σύ τε καὶ Θεόδωροσ εἰ ἀποδέξεσθε πιθανολογίᾳ τε καὶ εἰκόσι περὶ τηλικούτων λεγομένουσ λόγουσ. " ἀλλ’ οὐ δίκαιον, ὦ Σώκρατεσ, οὔτε σὺ οὔτε ἂν ἡμεῖσ φαῖμεν.

ἄλλῃ δὴ σκεπτέον, ὡσ ἐοίκεν, ὡσ ὅ τε σὸσ καὶ ὁ Θεοδώρου λόγοσ. πάνυ μὲν οὖν ἄλλῃ. τῇδε δὴ σκοπῶμεν εἰ ἄρα ἐστὶν ἐπιστήμη τε καὶ αἴσθησισ ταὐτὸν ἢ ἕτερον. εἰσ γὰρ τοῦτό που πᾶσ ὁ λόγοσ ἡμῖν ἔτεινεν, καὶ τούτου χάριν τὰ πολλὰ καὶ ἄτοπα ταῦτα ἐκινήσαμεν. οὐ γάρ; παντάπασι μὲν οὖν. ἦ οὖν ὁμολογήσομεν, ἃ τῷ ὁρᾶν αἰσθανόμεθα ἢ τῷ ἀκούειν, πάντα ταῦτα ἅμα καὶ ἐπίστασθαι;

οἱο͂ν τῶν βαρβάρων πρὶν μαθεῖν τὴν φωνὴν πότερον οὐ φήσομεν ἀκούειν ὅταν φθέγγωνται, ἢ ἀκούειν τε καὶ ἐπίστασθαι ἃ λέγουσι; καὶ αὖ γράμματα μὴ ἐπιστάμενοι, βλέποντεσ εἰσ αὐτὰ πότερον οὐχ ὁρᾶν ἢ ἐπίστασθαι εἴπερ ὁρῶμεν διισχυριούμεθα; αὐτό γε, ὦ Σώκρατεσ, τοῦτο αὐτῶν, ὅπερ ὁρῶμέν τε καὶ ἀκούομεν, ἐπίστασθαι φήσομεν· τῶν μὲν γὰρ τὸ σχῆμα καὶ τὸ χρῶμα ὁρᾶν τε καὶ ἐπίστασθαι, τῶν δὲ τὴν ὀξύτητα καὶ βαρύτητα ἀκούειν τε ἅμα καὶ εἰδέναι· ἃ δὲ οἵ τε γραμματισταὶ περὶ αὐτῶν καὶ οἱ ἑρμηνῆσ διδάσκουσιν, οὔτε αἰσθάνεσθαι τῷ ὁρᾶν ἢ ἀκούειν οὔτε ἐπίστασθαι.

ἄριστά γ’, ὦ Θεαίτητε, καὶ οὐκ ἄξιόν σοι πρὸσ ταῦτα ἀμφισβητῆσαι, ἵνα καὶ αὐξάνῃ. ἀλλ’ ὁρ́α δὴ καὶ τόδε ἄλλο προσιόν, καὶ σκόπει πῇ αὐτὸ διωσόμεθα. τὸ ποῖον δή; τὸ τοιόνδε·

ἔγωγε. εἴ τισ ἔροιτο· "ἆρα δυνατὸν ὅτου τισ ἐπιστήμων γένοιτό ποτε, ἔτι ἔχοντα μνήμην αὐτοῦ τούτου καὶ σῳζόμενον, τότε ὅτε μέμνηται μὴ ἐπίστασθαι αὐτὸ τοῦτο ὃ μέμνηται; μακρολογῶ δέ, ὡσ ἐοίκε, βουλόμενοσ ἐρέσθαι εἰ μαθών τίσ τι μεμνημένοσ μὴ οἶδε. καὶ πῶσ, ὦ Σώκρατεσ; τέρασ γὰρ ἂν εἰή ὃ λέγεισ. μὴ οὖν ἐγὼ ληρῶ; σκόπει δέ. ἆρα τὸ ὁρᾶν οὐκ αἰσθάνεσθαι λέγεισ καὶ τὴν ὄψιν αἴσθησιν; οὐκοῦν ὁ ἰδών τι ἐπιστήμων ἐκείνου γέγονεν ὃ εἶδεν κατὰ τὸν ἄρτι λόγον;

ναί. τί δέ; μνήμην οὐ λέγεισ μέντοι τι; ναί. πότερον οὐδενὸσ ἢ τινόσ; τινὸσ δήπου. οὐκοῦν ὧν ἔμαθε καὶ ὧν ᾔσθετο, τοιουτωνί τινων; τί μήν; ὃ δὴ εἶδέ τισ, μέμνηταί που ἐνίοτε; μέμνηται. ἦ καὶ μύσασ; ἢ τοῦτο δράσασ ἐπελάθετο; ἀλλὰ δεινόν, ὦ Σώκρατεσ, τοῦτό γε φάναι. δεῖ γε μέντοι, εἰ σώσομεν τὸν πρόσθε λόγον·

εἰ δὲ μή, οἴχεται. καὶ ἐγώ, νὴ τὸν Δία, ὑποπτεύω, οὐ μὴν ἱκανῶσ γε συννοῶ· ἀλλ’ εἰπὲ πῇ. τῇδε· ὁ μὲν ὁρῶν ἐπιστήμων, φαμέν, τούτου γέγονεν οὗπερ ὁρῶν· ὄψισ γὰρ καὶ αἴσθησισ καὶ ἐπιστήμη ταὐτὸν ὡμολόγηται. πάνυ γε. ὁ δέ γε ὁρῶν καὶ ἐπιστήμων γεγονὼσ οὗ ἑώρα, ἐὰν μύσῃ, μέμνηται μέν, οὐχ ὁρᾷ δὲ αὐτό. ἦ γάρ; ναί. τὸ δέ γε "οὐχ ὁρᾷ" "οὐκ ἐπίσταταί" ἐστιν, εἴπερ καὶ τὸ "ὁρᾷ" "ἐπίσταται.

" ἀληθῆ. συμβαίνει ἄρα, οὗ τισ ἐπιστήμων ἐγένετο, ἔτι μεμνημένον αὐτὸν μὴ ἐπίστασθαι, ἐπειδὴ οὐχ ὁρᾷ· ὃ τέρασ ἔφαμεν ἂν εἶναι εἰ γίγνοιτο. ἀληθέστατα λέγεισ. τῶν ἀδυνάτων δή τι συμβαίνειν φαίνεται ἐάν τισ ἐπιστήμην καὶ αἴσθησιν ταὐτὸν φῇ εἶναι. ἐοίκεν. ἄλλο ἄρα ἑκάτερον φατέον. κινδυνεύει. τί οὖν δῆτ’ ἂν εἰή ἐπιστήμη;

πάλιν ἐξ ἀρχῆσ, ὡσ ἐοίκεν, λεκτέον. καίτοι τί ποτε μέλλομεν, ὦ Θεαίτητε, δρᾶν; τίνοσ πέρι; φαινόμεθά μοι ἀλεκτρυόνοσ ἀγεννοῦσ δίκην πρὶν νενικηκέναι ἀποπηδήσαντεσ ἀπὸ τοῦ λόγου ᾄδειν. πῶσ δή; ἀντιλογικῶσ ἐοίκαμεν πρὸσ τὰσ τῶν ὀνομάτων ὁμολογίασ ἀνομολογησάμενοι καὶ τοιούτῳ τινὶ περιγενόμενοι τοῦ λόγου ἀγαπᾶν, καὶ οὐ φάσκοντεσ ἀγωνισταὶ ἀλλὰ φιλόσοφοι εἶναι λανθάνομεν ταὐτὰ ἐκείνοισ τοῖσ δεινοῖσ ἀνδράσιν ποιοῦντεσ. οὔπω μανθάνω ὅπωσ λέγεισ.

ἀλλ’ ἐγὼ πειράσομαι δηλῶσαι περὶ αὐτῶν ὅ γε δὴ νοῶ. ἠρόμεθα γὰρ δὴ εἰ μαθὼν καὶ μεμνημένοσ τίσ τι μὴ ἐπίσταται, καὶ τὸν ἰδόντα καὶ μύσαντα μεμνημένον ὁρῶντα δὲ οὒ ἀποδείξαντεσ, οὐκ εἰδότα ἀπεδείξαμεν καὶ ἅμα μεμνημένον· τοῦτο δ’ εἶναι ἀδύνατον. καὶ οὕτω δὴ μῦθοσ ἀπώλετο ὁ Πρωταγόρειοσ, καὶ ὁ σὸσ ἅμα ὁ τῆσ ἐπιστήμησ καὶ αἰσθήσεωσ ὅτι ταὐτόν ἐστιν. φαίνεται.

οὔ τι ἄν, οἶμαι, ὦ φίλε, εἴπερ γε ὁ πατὴρ τοῦ ἑτέρου μύθου ἔζη, ἀλλὰ πολλὰ ἂν ἤμυνε· νῦν δὲ ὀρφανὸν αὐτὸν ἡμεῖσ προπηλακίζομεν. καὶ γὰρ οὐδ’ οἱ ἐπίτροποι, οὓσ Πρωταγόρασ κατέλιπεν, βοηθεῖν ἐθέλουσιν, ὧν Θεόδωροσ εἷσ ὅδε. ἀλλὰ δὴ αὐτοὶ κινδυνεύσομεν τοῦ δικαίου ἕνεκ’ αὐτῷ βοηθεῖν. οὐ γὰρ ἐγώ, ὦ Σώκρατεσ, ἀλλὰ μᾶλλον Καλλίασ ὁ Ἱππονίκου τῶν ἐκείνου ἐπίτροποσ· ἡμεῖσ δέ πωσ θᾶττον ἐκ τῶν ψιλῶν λόγων πρὸσ τὴν γεωμετρίαν ἀπενεύσαμεν.

χάριν γε μέντοι σοὶ ἕξομεν ἐὰν αὐτῷ βοηθῇσ. καλῶσ λέγεισ, ὦ Θεόδωρε. σκέψαι οὖν τήν γ’ ἐμὴν βοήθειαν. τῶν γὰρ ἄρτι δεινότερα ἄν τισ ὁμολογήσειεν μὴ προσέχων τοῖσ ῥήμασι τὸν νοῦν, ᾗ τὸ πολὺ εἰθίσμεθα φάναι τε καὶ ἀπαρνεῖσθαι. σοὶ λέγω ὅπῃ, ἢ Θεαιτήτῳ. εἰσ τὸ κοινὸν μὲν οὖν, ἀποκρινέσθω δὲ ὁ νεώτεροσ· σφαλεὶσ γὰρ ἧττον ἀσχημονήσει.

λέγω δὴ τὸ δεινότατον ἐρώτημα, ἔστι δὲ οἶμαι τοιόνδε τι· "ἆρα οἱο͂́ν τε τὸν αὐτὸν εἰδότα τι τοῦτο ὃ οἶδεν μὴ εἰδέναι; τί δὴ οὖν ἀποκρινούμεθα, ὦ Θεαίτητε; ἀδύνατόν που, οἶμαι ἔγωγε. οὔκ, εἰ τὸ ὁρᾶν γε ἐπίστασθαι θήσεισ. τί γὰρ χρήσῃ ἀφύκτῳ ἐρωτήματι, τὸ λεγόμενον ἐν φρέατι συσχόμενοσ, ὅταν ἐρωτᾷ ἀνέκπληκτοσ ἀνήρ, καταλαβὼν τῇ χειρὶ σοῦ τὸν ἕτερον ὀφθαλμόν, εἰ ὁρᾷσ τὸ ἱμάτιον τῷ κατειλημμένῳ; οὐ φήσω οἶμαι τούτῳ γε, τῷ μέντοι ἑτέρῳ.

οὐκοῦν ὁρᾷσ τε καὶ οὐχ ὁρᾷσ ἅμα ταὐτόν; οὕτω γέ πωσ. οὐδὲν ἐγώ, φήσει, τοῦτο οὔτε τάττω οὔτ’ ἠρόμην τὸ ὅπωσ, ἀλλ’ εἰ ὃ ἐπίστασαι, τοῦτο καὶ οὐκ ἐπίστασαι. νῦν δὲ ὃ οὐχ ὁρᾷσ ὁρῶν φαίνῃ. ὡμολογηκὼσ δὲ τυγχάνεισ τὸ ὁρᾶν ἐπίστασθαι καὶ τὸ μὴ ὁρᾶν μὴ ἐπίστασθαι. ἐξ οὖν τούτων λογίζου τί σοι συμβαίνει. ἀλλὰ λογίζομαι ὅτι τἀναντία οἷσ ὑπεθέμην.

ἴσωσ δέ γ’, ὦ θαυμάσιε, πλείω ἂν τοιαῦτ’ ἔπαθεσ εἴ τίσ σε προσηρώτα εἰ ἐπίστασθαι ἔστι μὲν ὀξύ, ἔστι δὲ ἀμβλύ, καὶ ἐγγύθεν μὲν ἐπίστασθαι, πόρρωθεν δὲ μή, καὶ σφόδρα καὶ ἠρέμα τὸ αὐτό, καὶ ἄλλα μυρία, ἃ ἐλλοχῶν ἂν πελταστικὸσ ἀνὴρ μισθοφόροσ ἐν λόγοισ ἐρόμενοσ, ἡνίκ’ ἐπιστήμην καὶ αἴσθησιν ταὐτὸν ἔθου, ἐμβαλὼν ἂν εἰσ τὸ ἀκούειν καὶ ὀσφραίνεσθαι καὶ τὰσ τοιαύτασ αἰσθήσεισ, ἤλεγχεν ἂν ἐπέχων καὶ οὐκ ἀνιεὶσ πρὶν θαυμάσασ τὴν πολυάρατον σοφίαν συνεποδίσθησ ὑπ’ αὐτοῦ, οὗ δή σε χειρωσάμενόσ τε καὶ συνδήσασ ἤδη ἂν τότε ἐλύτρου χρημάτων ὅσων σοί τε κἀκείνῳ ἐδόκει. τίν’ οὖν δὴ ὁ Πρωταγόρασ, φαίησ ἂν ἴσωσ, λόγον ἐπίκουρον τοῖσ αὑτοῦ ἐρεῖ;

ἄλλο τι πειρώμεθα λέγειν; πάνυ μὲν οὖν. ταῦτά τε δὴ πάντα ὅσα ἡμεῖσ ἐπαμύνοντεσ αὐτῷ λέγομεν, καὶ ὁμόσε οἶμαι χωρήσεται καταφρονῶν ἡμῶν καὶ λέγων· "οὗτοσ δὴ ὁ Σωκράτησ ὁ χρηστόσ, ἐπειδὴ αὐτῷ παιδίον τι ἐρωτηθὲν ἔδεισεν εἰ οἱο͂́ν τε τὸν αὐτὸν τὸ αὐτὸ μεμνῆσθαι ἅμα καὶ μὴ εἰδέναι, καὶ δεῖσαν ἀπέφησεν διὰ τὸ μὴ δύνασθαι προορᾶν, γέλωτα δὴ τὸν ἐμὲ ἐν τοῖσ λόγοισ ἀπέδειξεν.

τὸ δέ, ὦ ῥᾳθυμότατε Σώκρατεσ, τῇδ’ ἔχει· ὅταν τι τῶν ἐμῶν δι’ ἐρωτήσεωσ σκοπῇσ, ἐὰν μὲν ὁ ἐρωτηθεὶσ οἱᾶ́περ ἂν ἐγὼ ἀποκριναίμην ἀποκρινάμενοσ σφάλληται, ἐγὼ ἐλέγχομαι, εἰ δὲ ἀλλοῖα, αὐτὸσ ὁ ἐρωτηθείσ. αὐτίκα γὰρ δοκεῖσ τινά σοι συγχωρήσεσθαι μνήμην παρεῖναί τῳ ὧν ἔπαθε, τοιοῦτόν τι οὖσαν πάθοσ οἱο͂ν ὅτε ἔπασχε, μηκέτι πάσχοντι; πολλοῦ γε δεῖ.

ἢ αὖ ἀποκνήσειν ὁμολογεῖν οἱο͂́ν τ’ εἶναι εἰδέναι καὶ μὴ εἰδέναι τὸν αὐτὸν τὸ αὐτό; ἢ ἐάνπερ τοῦτο δείσῃ, δώσειν ποτὲ τὸν αὐτὸν εἶναι τὸν ἀνομοιούμενον τῷ πρὶν ἀνομοιοῦσθαι ὄντι; μᾶλλον δὲ τὸν εἶναί τινα ἀλλ’ οὐχὶ τούσ, καὶ τούτουσ γιγνομένουσ ἀπείρουσ, ἐάνπερ ἀνομοίωσισ γίγνηται, εἰ δὴ ὀνομάτων γε δεήσει θηρεύσεισ διευλαβεῖσθαι ἀλλήλων; ἀλλ’, ὦ μακάριε," φήσει, "γενναιοτέρωσ ἐπ’ αὐτὸ ἐλθὼν ὃ λέγω, εἰ δύνασαι, ἐξέλεγξον ὡσ οὐχὶ ἴδιαι αἰσθήσεισ ἑκάστῳ ἡμῶν γίγνονται, ἢ ὡσ ἰδίων γιγνομένων οὐδέν τι ἂν μᾶλλον τὸ φαινόμενον μόνῳ ἐκείνῳ γίγνοιτο, ἢ εἰ εἶναι δεῖ ὀνομάζειν, εἰή ᾧπερ φαίνεται·

ὗσ δὲ δὴ καὶ κυνοκεφάλουσ λέγων οὐ μόνον αὐτὸσ ὑηνεῖσ, ἀλλὰ καὶ τοὺσ ἀκούοντασ τοῦτο δρᾶν εἰσ τὰ συγγράμματά μου ἀναπείθεισ, οὐ καλῶσ ποιῶν. ἐγὼ γάρ φημι μὲν τὴν ἀλήθειαν ἔχειν ὡσ γέγραφα· μέτρον γὰρ ἕκαστον ἡμῶν εἶναι τῶν τε ὄντων καὶ μή, μυρίον μέντοι διαφέρειν ἕτερον ἑτέρου αὐτῷ τούτῳ, ὅτι τῷ μὲν ἄλλα ἔστι τε καὶ φαίνεται, τῷ δὲ ἄλλα.

καὶ σοφίαν καὶ σοφὸν ἄνδρα πολλοῦ δέω τὸ μὴ φάναι εἶναι, ἀλλ’ αὐτὸν τοῦτον καὶ λέγω σοφόν, ὃσ ἄν τινι ἡμῶν, ᾧ φαίνεται καὶ ἔστι κακά, μεταβάλλων ποιήσῃ ἀγαθὰ φαίνεσθαί τε καὶ εἶναι. τὸν δὲ λόγον αὖ μὴ τῷ ῥήματί μου δίωκε, ἀλλ’ ὧδε ἔτι σαφέστερον μάθε τί λέγω. οἱο͂ν γὰρ ἐν τοῖσ πρόσθεν ἐλέγετο ἀναμνήσθητι, ὅτι τῷ μὲν ἀσθενοῦντι πικρὰ φαίνεται ἃ ἐσθίει καὶ ἔστι, τῷ δὲ ὑγιαίνοντι τἀναντία ἔστι καὶ φαίνεται.

σοφώτερον μὲν οὖν τούτων οὐδέτερον δεῖ ποιῆσαι ‐ οὐδὲ γὰρ δυνατόν ‐ οὐδὲ κατηγορητέον ὡσ ὁ μὲν κάμνων ἀμαθὴσ ὅτι τοιαῦτα δοξάζει, ὁ δὲ ὑγιαίνων σοφὸσ ὅτι ἀλλοῖα, μεταβλητέον δ’ ἐπὶ θάτερα· ἀμείνων γὰρ ἡ ἑτέρα ἕξισ.

οὕτω δὲ καὶ ἐν τῇ παιδείᾳ ἀπὸ ἑτέρασ ἕξεωσ ἐπὶ τὴν ἀμείνω μεταβλητέον· ἀλλ’ ὁ μὲν ἰατρὸσ φαρμάκοισ μεταβάλλει, ὁ δὲ σοφιστὴσ λόγοισ. ἐπεὶ οὔ τί γε ψευδῆ δοξάζοντά τίσ τινα ὕστερον ἀληθῆ ἐποίησε δοξάζειν· δὲ ἀεὶ ἀληθῆ.

ἀλλ’ οἶμαι πονηρᾶσ ψυχῆσ ἕξει δοξάζοντα συγγενῆ ἑαυτῆσ χρηστὴ ἐποίησε δοξάσαι ἕτερα τοιαῦτα, ἃ δή τινεσ τὰ φαντάσματα ὑπὸ ἀπειρίασ ἀληθῆ καλοῦσιν, ἐγὼ δὲ βελτίω μὲν τὰ ἕτερα τῶν ἑτέρων, ἀληθέστερα δὲ οὐδέν. καὶ τοὺσ σοφούσ, ὦ φίλε Σώκρατεσ, πολλοῦ δέω βατράχουσ λέγειν, ἀλλὰ κατὰ μὲν σώματα ἰατροὺσ λέγω, κατὰ δὲ φυτὰ γεωργούσ. φημὶ γὰρ καὶ τούτουσ τοῖσ φυτοῖσ ἀντὶ πονηρῶν αἰσθήσεων, ὅταν τι αὐτῶν ἀσθενῇ, χρηστὰσ καὶ ὑγιεινὰσ αἰσθήσεισ τε καὶ ἀληθεῖσ ἐμποιεῖν, τοὺσ δέ γε σοφούσ τε καὶ ἀγαθοὺσ ῥήτορασ ταῖσ πόλεσι τὰ χρηστὰ ἀντὶ τῶν πονηρῶν δίκαια δοκεῖν εἶναι ποιεῖν. ἐπεὶ οἱᾶ́ γ’ ἂν ἑκάστῃ πόλει δίκαια καὶ καλὰ δοκῇ, ταῦτα καὶ εἶναι αὐτῇ, ἑώσ ἂν αὐτὰ νομίζῃ· ἀλλ’ ὁ σοφὸσ ἀντὶ πονηρῶν ὄντων αὐτοῖσ ἑκάστων χρηστὰ ἐποίησεν εἶναι καὶ δοκεῖν.

κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν λόγον καὶ ὁ σοφιστὴσ τοὺσ παιδευομένουσ οὕτω δυνάμενοσ παιδαγωγεῖν σοφόσ τε καὶ ἄξιοσ πολλῶν χρημάτων τοῖσ παιδευθεῖσιν. καὶ οὕτω σοφώτεροί τέ εἰσιν ἕτεροι ἑτέρων καὶ οὐδεὶσ ψευδῆ δοξάζει, καὶ σοί, ἐάντε βούλῃ ἐάντε μή, ἀνεκτέον ὄντι μέτρῳ·

σῴζεται γὰρ ἐν τούτοισ ὁ λόγοσ οὗτοσ. ᾧ σὺ εἰ μὲν ἔχεισ ἐξ ἀρχῆσ ἀμφισβητεῖν, ἀμφισβήτει λόγῳ ἀντιδιεξελθών· εἰ δὲ δι’ ἐρωτήσεων βούλει, δι’ ἐρωτήσεων· οὐδὲ γὰρ τοῦτο φευκτέον, ἀλλὰ πάντων μάλιστα διωκτέον τῷ νοῦν ἔχοντι. ποίει μέντοι οὑτωσί· μὴ ἀδίκει ἐν τῷ ἐρωτᾶν.

καὶ γὰρ πολλὴ ἀλογία ἀρετῆσ φάσκοντα ἐπιμελεῖσθαι μηδὲν ἀλλ’ ἢ ἀδικοῦντα ἐν λόγοισ διατελεῖν. ἀδικεῖν δ’ ἐστὶν ἐν τῷ τοιούτῳ, ὅταν τισ μὴ χωρὶσ μὲν ὡσ ἀγωνιζόμενοσ τὰσ διατριβὰσ ποιῆται, χωρὶσ δὲ διαλεγόμενοσ, καὶ ἐν μὲν τῷ παίζῃ τε καὶ σφάλλῃ καθ’ ὅσον ἂν δύνηται, ἐν δὲ τῷ διαλέγεσθαι σπουδάζῃ τε καὶ ἐπανορθοῖ τὸν προσδιαλεγόμενον, ἐκεῖνα μόνα αὐτῷ ἐνδεικνύμενοσ τὰ σφάλματα, ἃ αὐτὸσ ὑφ’ ἑαυτοῦ καὶ τῶν προτέρων συνουσιῶν παρεκέκρουστο. ἂν μὲν γὰρ οὕτω ποιῇσ, ἑαυτοὺσ αἰτιάσονται οἱ προσδιατρίβοντέσ σοι τῆσ αὑτῶν ταραχῆσ καὶ ἀπορίασ ἀλλ’ οὐ σέ, καὶ σὲ μὲν διώξονται καὶ φιλήσουσιν, αὑτοὺσ δὲ μισήσουσι καὶ φεύξονται ἀφ’ ἑαυτῶν εἰσ φιλοσοφίαν, ἵν’ ἄλλοι γενόμενοι ἀπαλλαγῶσι τῶν οἳ πρότερον ἦσαν·

ἐὰν δὲ τἀναντία τούτων δρᾷσ ὥσπερ οἱ πολλοί, τἀναντία συμβήσεταί σοι καὶ τοὺσ συνόντασ ἀντὶ φιλοσόφων μισοῦντασ τοῦτο τὸ πρᾶγμα ἀποφανεῖσ ἐπειδὰν πρεσβύτεροι γένωνται. ἐὰν οὖν ἐμοὶ πείθῃ, ὃ καὶ πρότερον ἐρρήθη, οὐ δυσμενῶσ οὐδὲ μαχητικῶσ ἀλλ’ ἵλεῳ τῇ διανοίᾳ συγκαθεὶσ ὡσ ἀληθῶσ σκέψῃ τί ποτε λέγομεν, κινεῖσθαί τε ἀποφαινόμενοι τὰ πάντα, τό τε δοκοῦν ἑκάστῳ τοῦτο καὶ εἶναι ἰδιώτῃ τε καὶ πόλει.

καὶ ἐκ τούτων ἐπισκέψῃ εἴτε ταὐτὸν εἴτε καὶ ἄλλο ἐπιστήμη καὶ αἴσθησισ, ἀλλ’ οὐχ ὥσπερ ἄρτι ἐκ συνηθείασ ῥημάτων τε καὶ ὀνομάτων, ἃ οἱ πολλοὶ ὅπῃ ἂν τύχωσιν ἕλκοντεσ ἀπορίασ ἀλλήλοισ παντοδαπὰσ παρέχουσι. " ταῦτα, ὦ Θεόδωρε, τῷ ἑταίρῳ σου εἰσ βοήθειαν προσηρξάμην κατ’ ἐμὴν δύναμιν σμικρὰ ἀπὸ σμικρῶν·

εἰ δ’ αὐτὸσ ἔζη, μεγαλειότερον ἂν τοῖσ αὑτοῦ ἐβοήθησεν. παίζεισ, ὦ Σώκρατεσ· πάνυ γὰρ νεανικῶσ τῷ ἀνδρὶ βεβοήθηκασ. εὖ λέγεισ, ὦ ἑταῖρε. καί μοι εἰπέ· ἐνενόησάσ που λέγοντοσ ἄρτι τοῦ Πρωταγόρου καὶ ὀνειδίζοντοσ ἡμῖν ὅτι πρὸσ παιδίον τοὺσ λόγουσ ποιούμενοι τῷ τοῦ παιδὸσ φόβῳ ἀγωνιζοίμεθα εἰσ τὰ ἑαυτοῦ, καὶ χαριεντισμόν τινα ἀποκαλῶν, ἀποσεμνύνων δὲ τὸ πάντων μέτρον, σπουδάσαι ἡμᾶσ διεκελεύσατο περὶ τὸν αὑτοῦ λόγον; πῶσ γὰρ οὐκ ἐνενόησα, ὦ Σώκρατεσ;

τί οὖν; κελεύεισ πείθεσθαι αὐτῷ; σφόδρα γε. ὁρᾷσ οὖν ὅτι τάδε πάντα πλὴν σοῦ παιδία ἐστίν. εἰ οὖν πεισόμεθα τῷ ἀνδρί, ἐμὲ καὶ σὲ δεῖ ἐρωτῶντάσ τε καὶ ἀποκρινομένουσ ἀλλήλοισ σπουδάσαι αὐτοῦ περὶ τὸν λόγον, ἵνα μὴ τοῦτό γε ἔχῃ ἐγκαλεῖν, ὡσ παίζοντεσ πρὸσ μειράκια διεσκεψάμεθ’ αὐτοῦ τὸν λόγον. τί δ’;

οὐ πολλῶν τοι Θεαίτητοσ μεγάλουσ πώγωνασ ἐχόντων ἄμεινον ἂν ἐπακολουθήσειε λόγῳ διερευνωμένῳ; ἀλλ’ οὔ τι σοῦ γε, ὦ Θεόδωρε, ἄμεινον. μὴ οὖν οἰού ἐμὲ μὲν τῷ σῷ ἑταίρῳ τετελευτηκότι δεῖν παντὶ τρόπῳ ἐπαμύνειν, σὲ δὲ μηδενί. ἀλλ’ ἴθι, ὦ ἄριστε, ὀλίγον ἐπίσπου, μέχρι τούτου αὐτοῦ ἑώσ ἂν εἰδῶμεν εἴτε ἄρα σὲ δεῖ διαγραμμάτων πέρι μέτρον εἶναι, εἴτε πάντεσ ὁμοίωσ σοὶ ἱκανοὶ ἑαυτοῖσ εἴσ τε ἀστρονομίαν καὶ τἆλλα ὧν δὴ σὺ πέρι αἰτίαν ἔχεισ διαφέρειν. οὐ ῥᾴδιον, ὦ Σώκρατεσ, σοὶ παρακαθήμενον μὴ διδόναι λόγον, ἀλλ’ ἐγὼ ἄρτι παρελήρησα φάσκων σε ἐπιτρέψειν μοι μὴ ἀποδύεσθαι, καὶ οὐχὶ ἀναγκάσειν καθάπερ Λακεδαιμόνιοι·

σὺ δέ μοι δοκεῖσ πρὸσ τὸν Σκίρωνα μᾶλλον τείνειν. Λακεδαιμόνιοι μὲν γὰρ ἀπιέναι ἢ ἀποδύεσθαι κελεύουσι, σὺ δὲ κατ’ Ἀνταῖόν τί μοι μᾶλλον δοκεῖσ τὸ δρᾶμα δρᾶν·

τὸν γὰρ προσελθόντα οὐκ ἀνίησ πρὶν <ἂν> ἀναγκάσῃσ ἀποδύσασ ἐν τοῖσ λόγοισ προσπαλαῖσαι. ἄριστά γε, ὦ Θεόδωρε, τὴν νόσον μου ἀπῄκασασ· ἰσχυρικώτεροσ μέντοι ἐγὼ ἐκείνων. μυρίοι γὰρ ἤδη μοι Ἡρακλέεσ τε καὶ Θησέεσ ἐντυχόντεσ καρτεροὶ πρὸσ τὸ λέγειν μάλ’ εὖ συγκεκόφασιν, ἀλλ’ ἐγὼ οὐδέν τι μᾶλλον ἀφίσταμαι· οὕτω τισ ἔρωσ δεινὸσ ἐνδέδυκε τῆσ περὶ ταῦτα γυμνασίασ.

μὴ οὖν μηδὲ σὺ φθονήσῃσ προσανατριψάμενοσ σαυτόν τε ἅμα καὶ ἐμὲ ὀνῆσαι. οὐδὲν ἔτι ἀντιλέγω, ἀλλ’ ἄγε ὅπῃ ’θέλεισ· πάντωσ τὴν περὶ ταῦτα εἱμαρμένην ἣν <ἂν> σὺ ἐπικλώσῃσ δεῖ ἀνατλῆναι ἐλεγχόμενον. οὐ μέντοι περαιτέρω γε ὧν προτίθεσαι οἱο͂́σ τ’ ἔσομαι παρασχεῖν ἐμαυτόν σοι. ἀλλ’ ἀρκεῖ καὶ μέχρι τούτων. καί μοι πάνυ τήρει τὸ τοιόνδε, μή που παιδικόν τι λάθωμεν εἶδοσ τῶν λόγων ποιούμενοι, καί τισ πάλιν ἡμῖν αὐτὸ ὀνειδίσῃ. ἀλλὰ δὴ πειράσομαί γε καθ’ ὅσον ἂν δύνωμαι. τοῦδε τοίνυν πρῶτον πάλιν ἀντιλαβώμεθα οὗπερ τὸ πρότερον, καὶ ἴδωμεν ὀρθῶσ ἢ οὐκ ὀρθῶσ ἐδυσχεραίνομεν ἐπιτιμῶντεσ τῷ λόγῳ ὅτι αὐτάρκη ἕκαστον εἰσ φρόνησιν ἐποίει, καὶ ἡμῖν συνεχώρησεν ὁ Πρωταγόρασ περί τε τοῦ ἀμείνονοσ καὶ χείρονοσ διαφέρειν τινάσ, οὓσ δὴ καὶ εἶναι σοφούσ.

οὐχί; ναί. εἰ μὲν τοίνυν αὐτὸσ παρὼν ὡμολόγει ἀλλὰ μὴ ἡμεῖσ βοηθοῦντεσ ὑπὲρ αὐτοῦ συνεχωρήσαμεν, οὐδὲν ἂν πάλιν ἔδει ἐπαναλαβόντασ βεβαιοῦσθαι· νῦν δὲ τάχ’ ἄν τισ ἡμᾶσ ἀκύρουσ τιθείη τῆσ ὑπὲρ ἐκείνου ὁμολογίασ.

διὸ καλλιόνωσ ἔχει σαφέστερον περὶ τούτου αὐτοῦ διομολογήσασθαι· οὐ γάρ τι σμικρὸν παραλλάττει οὕτωσ ἔχον ἢ ἄλλωσ. λέγεισ ἀληθῆ. μὴ τοίνυν δι’ ἄλλων ἀλλ’ ἐκ τοῦ ἐκείνου λόγου ὡσ διὰ βραχυτάτων λάβωμεν τὴν ὁμολογίαν. πῶσ;

οὑτωσί· τὸ δοκοῦν ἑκάστῳ τοῦτο καὶ εἶναί φησί που ᾧ δοκεῖ; φησὶ γὰρ οὖν. οὐκοῦν, ὦ Πρωταγόρα, καὶ ἡμεῖσ ἀνθρώπου, μᾶλλον δὲ πάντων ἀνθρώπων δόξασ λέγομεν, καὶ φαμὲν οὐδένα ὅντινα οὐ τὰ μὲν αὑτὸν ἡγεῖσθαι τῶν ἄλλων σοφώτερον, τὰ δὲ ἄλλουσ ἑαυτοῦ, καὶ ἔν γε τοῖσ μεγίστοισ κινδύνοισ, ὅταν ἐν στρατείαισ ἢ νόσοισ ἢ ἐν θαλάττῃ χειμάζωνται, ὥσπερ πρὸσ θεοὺσ ἔχειν τοὺσ ἐν ἑκάστοισ ἄρχοντασ, σωτῆρασ σφῶν προσδοκῶντασ, οὐκ ἄλλῳ τῳ διαφέροντασ ἢ τῷ εἰδέναι· καὶ πάντα που μεστὰ τἀνθρώπινα ζητούντων διδασκάλουσ τε καὶ ἄρχοντασ ἑαυτῶν τε καὶ τῶν ἄλλων ζῴων τῶν τε ἐργασιῶν, οἰομένων τε αὖ ἱκανῶν μὲν διδάσκειν, ἱκανῶν δὲ ἄρχειν εἶναι.

καὶ ἐν τούτοισ ἅπασι τί ἄλλο φήσομεν ἢ αὐτοὺσ τοὺσ ἀνθρώπουσ ἡγεῖσθαι σοφίαν καὶ ἀμαθίαν εἶναι παρὰ σφίσιν; οὐδὲν ἄλλο. οὐκοῦν τὴν μὲν σοφίαν ἀληθῆ διάνοιαν ἡγοῦνται, τὴν δὲ ἀμαθίαν ψευδῆ δόξαν; τί μήν;

τί οὖν, ὦ Πρωταγόρα, χρησόμεθα τῷ λόγῳ; πότερον ἀληθῆ φῶμεν ἀεὶ τοὺσ ἀνθρώπουσ δοξάζειν, ἢ τοτὲ μὲν ἀληθῆ, τοτὲ δὲ ψευδῆ; ἐξ ἀμφοτέρων γάρ που συμβαίνει μὴ ἀεὶ ἀληθῆ ἀλλ’ ἀμφότερα αὐτοὺσ δοξάζειν. σκόπει γάρ, ὦ Θεόδωρε, εἰ ἐθέλοι ἄν τισ τῶν ἀμφὶ Πρωταγόραν ἢ σὺ αὐτὸσ διαμάχεσθαι ὡσ οὐδεὶσ ἡγεῖται ἕτεροσ ἕτερον ἀμαθῆ τε εἶναι καὶ ψευδῆ δοξάζειν. ἀλλ’ ἄπιστον, ὦ Σώκρατεσ. καὶ μὴν εἰσ τοῦτό γε ἀνάγκησ ὁ λόγοσ ἥκει ὁ πάντων χρημάτων μέτρον ἄνθρωπον λέγων.

πῶσ δή; ὅταν σὺ κρίνασ τι παρὰ σαυτῷ πρόσ με ἀποφαίνῃ περί τινοσ δόξαν, σοὶ μὲν δὴ τοῦτο κατὰ τὸν ἐκείνου λόγον ἀληθὲσ ἔστω, ἡμῖν δὲ δὴ τοῖσ ἄλλοισ περὶ τῆσ σῆσ κρίσεωσ πότερον οὐκ ἔστιν κριταῖσ γενέσθαι, ἢ ἀεὶ σὲ κρίνομεν ἀληθῆ δοξάζειν; ἢ μυρίοι ἑκάστοτέ σοι μάχονται ἀντιδοξάζοντεσ, ἡγούμενοι ψευδῆ κρίνειν τε καὶ οἰέσθαι; νὴ τὸν Δία, ὦ Σώκρατεσ, μάλα μυρίοι δῆτα, φησὶν Ὅμηροσ, οἵ γέ μοι τὰ ἐξ ἀνθρώπων πράγματα παρέχουσιν.

τί οὖν; βούλει λέγωμεν ὡσ σὺ τότε σαυτῷ μὲν ἀληθῆ δοξάζεισ, τοῖσ δὲ μυρίοισ ψευδῆ; ἐοίκεν ἔκ γε τοῦ λόγου ἀνάγκη εἶναι. τί δὲ αὐτῷ Πρωταγόρᾳ; ἆρ’ οὐχὶ ἀνάγκη, εἰ μὲν μηδὲ αὐτὸσ ᾤετο μέτρον εἶναι ἄνθρωπον μηδὲ οἱ πολλοί, ὥσπερ οὐδὲ οἰόνται, μηδενὶ δὴ εἶναι ταύτην τὴν ἀλήθειαν ἣν ἐκεῖνοσ ἔγραψεν; εἰ δὲ αὐτὸσ μὲν ᾤετο, τὸ δὲ πλῆθοσ μὴ συνοίεται, οἶσθ’ ὅτι πρῶτον μὲν ὅσῳ πλείουσ οἷσ μὴ δοκεῖ ἢ οἷσ δοκεῖ, τοσούτῳ μᾶλλον οὐκ ἔστιν ἢ ἔστιν.

ἀνάγκη, εἴπερ γε καθ’ ἑκάστην δόξαν ἔσται καὶ οὐκ ἔσται. ἔπειτά γε τοῦτ’ ἔχει κομψότατον· ἐκεῖνοσ μὲν περὶ τῆσ αὑτοῦ οἰήσεωσ τὴν τῶν ἀντιδοξαζόντων οἰήσιν, ᾗ ἐκεῖνον ἡγοῦνται ψεύδεσθαι, συγχωρεῖ που ἀληθῆ εἶναι ὁμολογῶν τὰ ὄντα δοξάζειν ἅπαντασ. πάνυ μὲν οὖν. οὐκοῦν τὴν αὑτοῦ ἂν ψευδῆ συγχωροῖ, εἰ τὴν τῶν ἡγουμένων αὐτὸν ψεύδεσθαι ὁμολογεῖ ἀληθῆ εἶναι;

ἀνάγκη. οἱ δέ γ’ ἄλλοι οὐ συγχωροῦσιν ἑαυτοῖσ ψεύδεσθαι; οὐ γὰρ οὖν. ὁ δέ γ’ αὖ ὁμολογεῖ καὶ ταύτην ἀληθῆ τὴν δόξαν ἐξ ὧν γέγραφεν. φαίνεται. ἐξ ἁπάντων ἄρα ἀπὸ Πρωταγόρου ἀρξαμένων ἀμφισβητήσεται, μᾶλλον δὲ ὑπό γε ἐκείνου ὁμολογήσεται, ὅταν τῷ τἀναντία λέγοντι συγχωρῇ ἀληθῆ αὐτὸν δοξάζειν, τότε καὶ ὁ Πρωταγόρασ αὐτὸσ συγχωρήσεται μήτε κύνα μήτε τὸν ἐπιτυχόντα ἄνθρωπον μέτρον εἶναι μηδὲ περὶ ἑνὸσ οὗ ἂν μὴ μάθῃ. οὐχ οὕτωσ; οὕτωσ.

οὐκοῦν ἐπειδὴ ἀμφισβητεῖται ὑπὸ πάντων, οὐδενὶ ἂν εἰή ἡ Πρωταγόρου Ἀλήθεια ἀληθήσ, οὔτε τινὶ ἄλλῳ οὔτ’ αὐτῷ ἐκείνῳ. ἄγαν, ὦ Σώκρατεσ, τὸν ἑταῖρόν μου καταθέομεν. ἀλλά τοι, ὦ φίλε, ἄδηλον εἰ καὶ παραθέομεν τὸ ὀρθόν. εἰκόσ γε ἄρα ἐκεῖνον πρεσβύτερον ὄντα σοφώτερον ἡμῶν εἶναι· καὶ εἰ αὐτίκα ἐντεῦθεν ἀνακύψειε μέχρι τοῦ αὐχένοσ, πολλὰ ἂν ἐμέ τε ἐλέγξασ ληροῦντα, ὡσ τὸ εἰκόσ, καὶ σὲ ὁμολογοῦντα, καταδὺσ ἂν οἴχοιτο ἀποτρέχων.

ἀλλ’ ἡμῖν ἀνάγκη οἶμαι χρῆσθαι ἡμῖν αὐτοῖσ ὁποῖοί τινέσ ἐσμεν, καὶ τὰ δοκοῦντα ἀεὶ ταῦτα λέγειν. καὶ δῆτα καὶ νῦν ἄλλο τι φῶμεν ὁμολογεῖν ἂν τοῦτό γε ὁντινοῦν, τὸ εἶναι σοφώτερον ἕτερον ἑτέρου, εἶναι δὲ καὶ ἀμαθέστερον; ἐμοὶ γοῦν δοκεῖ. ἦ καὶ ταύτῃ ἂν μάλιστα ἵστασθαι τὸν λόγον, ᾗ ἡμεῖσ ὑπεγράψαμεν βοηθοῦντεσ Πρωταγόρᾳ, ὡσ τὰ μὲν πολλὰ ᾗ δοκεῖ, ταύτῃ καὶ ἔστιν ἑκάστῳ, θερμά, ξηρά, γλυκέα, πάντα ὅσα τοῦ τύπου τούτου· εἰ δέ που ἔν τισι συγχωρήσεται διαφέρειν ἄλλον ἄλλου, περὶ τὰ ὑγιεινὰ καὶ νοσώδη ἐθελῆσαι ἂν φάναι μὴ πᾶν γύναιον καὶ παιδίον, καὶ θηρίον δέ, ἱκανὸν εἶναι ἰᾶσθαι αὑτὸ γιγνῶσκον ἑαυτῷ τὸ ὑγιεινόν, ἀλλὰ ἐνταῦθα δὴ ἄλλον ἄλλου διαφέρειν, εἴπερ που;

ἔμοιγε δοκεῖ οὕτωσ. οὐκοῦν καὶ περὶ πολιτικῶν, καλὰ μὲν καὶ αἰσχρὰ καὶ δίκαια καὶ ἄδικα καὶ ὅσια καὶ μή, οἱᾶ ἂν ἑκάστη πόλισ οἰηθεῖσα θῆται νόμιμα αὑτῇ, ταῦτα καὶ εἶναι τῇ ἀληθείᾳ ἑκάστῃ, καὶ ἐν τούτοισ μὲν οὐδὲν σοφώτερον οὔτε ἰδιώτην ἰδιώτου οὔτε πόλιν πόλεωσ εἶναι·

ἐν δὲ τῷ συμφέροντα ἑαυτῇ ἢ μὴ συμφέροντα τίθεσθαι, ἐνταῦθ’, εἴπερ που, αὖ ὁμολογήσει σύμβουλόν τε συμβούλου διαφέρειν καὶ πόλεωσ δόξαν ἑτέραν ἑτέρασ πρὸσ ἀλήθειαν, καὶ οὐκ ἂν πάνυ τολμήσειε φῆσαι, ἃ ἂν θῆται πόλισ συμφέροντα οἰηθεῖσα αὑτῇ, παντὸσ μᾶλλον ταῦτα καὶ συνοίσειν· ἀλλ’ ἐκεῖ οὗ λέγω, ἐν τοῖσ δικαίοισ καὶ ἀδίκοισ καὶ ὁσίοισ καὶ ἀνοσίοισ, ἐθέλουσιν ἰσχυρίζεσθαι ὡσ οὐκ ἔστι φύσει αὐτῶν οὐδὲν οὐσίαν ἑαυτοῦ ἔχον, ἀλλὰ τὸ κοινῇ δόξαν τοῦτο γίγνεται ἀληθὲσ τότε, ὅταν δόξῃ καὶ ὅσον ἂν δοκῇ χρόνον.

καὶ ὅσοι γε ἂν μὴ παντάπασι τὸν Πρωταγόρου λόγον λέγωσιν, ὧδέ πωσ τὴν σοφίαν ἄγουσι. λόγοσ δὲ ἡμᾶσ, ὦ Θεόδωρε, ἐκ λόγου μείζων ἐξ ἐλάττονοσ καταλαμβάνει. οὐκοῦν σχολὴν ἄγομεν, ὦ Σώκρατεσ;

φαινόμεθα. καὶ πολλάκισ μέν γε δή, ὦ δαιμόνιε, καὶ ἄλλοτε κατενόησα, ἀτὰρ καὶ νῦν, ὡσ εἰκότωσ οἱ ἐν ταῖσ φιλοσοφίαισ πολὺν χρόνον διατρίψαντεσ εἰσ τὰ δικαστήρια ἰόντεσ γελοῖοι φαίνονται ῥήτορεσ. πῶσ δὴ οὖν λέγεισ; κινδυνεύουσιν οἱ ἐν δικαστηρίοισ καὶ τοῖσ τοιούτοισ ἐκ νέων κυλινδούμενοι πρὸσ τοὺσ ἐν φιλοσοφίᾳ καὶ τῇ τοιᾷδε διατριβῇ τεθραμμένουσ ὡσ οἰκέται πρὸσ ἐλευθέρουσ τεθράφθαι. πῇ δή;

ἡῖ τοῖσ μὲν τοῦτο ὃ σὺ εἶπεσ ἀεὶ πάρεστι, σχολή, καὶ τοὺσ λόγουσ ἐν εἰρήνῃ ἐπὶ σχολῆσ ποιοῦνται· ὥσπερ ἡμεῖσ νυνὶ τρίτον ἤδη λόγον ἐκ λόγου μεταλαμβάνομεν, οὕτω κἀκεῖνοι, ἐὰν αὐτοὺσ ὁ ἐπελθὼν τοῦ προκειμένου μᾶλλον καθάπερ ἡμᾶσ ἀρέσῃ· καὶ διὰ μακρῶν ἢ βραχέων μέλει οὐδὲν λέγειν, ἂν μόνον τύχωσι τοῦ ὄντοσ· οἱ δὲ ἐν ἀσχολίᾳ τε ἀεὶ λέγουσι ‐ κατεπείγει γὰρ ὕδωρ ῥέον ‐ καὶ οὐκ ἐγχωρεῖ περὶ οὗ ἂν ἐπιθυμήσωσι τοὺσ λόγουσ ποιεῖσθαι, ἀλλ’ ἀνάγκην ἔχων ὁ ἀντίδικοσ ἐφέστηκεν καὶ ὑπογραφὴν παραναγιγνωσκομένην ὧν ἐκτὸσ οὐ ῥητέον ἣν ἀντωμοσίαν καλοῦσιν· οἱ δὲ λόγοι ἀεὶ περὶ ὁμοδούλου πρὸσ δεσπότην καθήμενον, ἐν χειρί τινα δίκην ἔχοντα, καὶ οἱ ἀγῶνεσ οὐδέποτε τὴν ἄλλωσ ἀλλ’ ἀεὶ τὴν περὶ αὐτοῦ, πολλάκισ δὲ καὶ περὶ ψυχῆσ ὁ δρόμοσ·

ὥστ’ ἐξ ἁπάντων τούτων ἔντονοι καὶ δριμεῖσ γίγνονται, ἐπιστάμενοι τὸν δεσπότην λόγῳ τε θωπεῦσαι καὶ ἔργῳ ὑπελθεῖν, σμικροὶ δὲ καὶ οὐκ ὀρθοὶ τὰσ ψυχάσ.

τὴν γὰρ αὔξην καὶ τὸ εὐθύ τε καὶ τὸ ἐλευθέριον ἡ ἐκ νέων δουλεία ἀφῄρηται, ἀναγκάζουσα πράττειν σκολιά, μεγάλουσ κινδύνουσ καὶ φόβουσ ἔτι ἁπαλαῖσ ψυχαῖσ ἐπιβάλλουσα, οὓσ οὐ δυνάμενοι μετὰ τοῦ δικαίου καὶ ἀληθοῦσ ὑποφέρειν, εὐθὺσ ἐπὶ τὸ ψεῦδόσ τε καὶ τὸ ἀλλήλουσ ἀνταδικεῖν τρεπόμενοι πολλὰ κάμπτονται καὶ συγκλῶνται, ὥσθ’ ὑγιὲσ οὐδὲν ἔχοντεσ τῆσ διανοίασ εἰσ ἄνδρασ ἐκ μειρακίων τελευτῶσι, δεινοί τε καὶ σοφοὶ γεγονότεσ, ὡσ οἰόνται. καὶ οὗτοι μὲν δὴ τοιοῦτοι, ὦ Θεόδωρε·

τοὺσ δὲ τοῦ ἡμετέρου χοροῦ πότερον βούλει διελθόντεσ ἢ ἐάσαντεσ πάλιν ἐπὶ τὸν λόγον τρεπώμεθα, ἵνα μὴ καί, ὃ νυνδὴ ἐλέγομεν, λίαν πολὺ τῇ ἐλευθερίᾳ καὶ μεταλήψει τῶν λόγων καταχρώμεθα; μηδαμῶσ, ὦ Σώκρατεσ, ἀλλὰ διελθόντεσ. πάνυ γὰρ εὖ τοῦτο εἴρηκασ, ὅτι οὐχ ἡμεῖσ οἱ ἐν τῷ τοιῷδε χορεύοντεσ τῶν λόγων ὑπηρέται, ἀλλ’ οἱ λόγοι ἡμέτεροι ὥσπερ οἰκέται, καὶ ἕκαστοσ αὐτῶν περιμένει ἀποτελεσθῆναι ὅταν ἡμῖν δοκῇ· οὔτε γὰρ δικαστὴσ οὔτε θεατὴσ ὥσπερ ποιηταῖσ ἐπιτιμήσων τε καὶ ἄρξων ἐπιστατεῖ παρ’ ἡμῖν.

λέγωμεν δή, ὡσ ἐοίκεν, ἐπεὶ σοί γε δοκεῖ, περὶ τῶν κορυφαίων· τί γὰρ ἄν τισ τούσ γε φαύλωσ διατρίβοντασ ἐν φιλοσοφίᾳ λέγοι; οὗτοι δέ που ἐκ νέων πρῶτον μὲν εἰσ ἀγορὰν οὐκ ἴσασι τὴν ὁδόν, οὐδὲ ὅπου δικαστήριον ἢ βουλευτήριον ἤ τι κοινὸν ἄλλο τῆσ πόλεωσ συνέδριον· νόμουσ δὲ καὶ ψηφίσματα λεγόμενα ἢ γεγραμμένα οὔτε ὁρῶσιν οὔτε ἀκούουσι·

σπουδαὶ δὲ ἑταιριῶν ἐπ’ ἀρχὰσ καὶ σύνοδοι καὶ δεῖπνα καὶ σὺν αὐλητρίσι κῶμοι, οὐδὲ ὄναρ πράττειν προσίσταται αὐτοῖσ. εὖ δὲ ἢ κακῶσ τισ γέγονεν ἐν πόλει, ἤ τί τῳ κακόν ἐστιν ἐκ προγόνων γεγονὸσ ἢ πρὸσ ἀνδρῶν ἢ γυναικῶν, μᾶλλον αὐτὸν λέληθεν ἢ οἱ τῆσ θαλάττησ λεγόμενοι χόεσ. καὶ ταῦτα πάντ’ οὐδ’ ὅτι οὐκ οἶδεν, οἶδεν·

οὐδὲ γὰρ αὐτῶν ἀπέχεται τοῦ εὐδοκιμεῖν χάριν, ἀλλὰ τῷ ὄντι τὸ σῶμα μόνον ἐν τῇ πόλει κεῖται αὐτοῦ καὶ ἐπιδημεῖ, ἡ δὲ διάνοια, ταῦτα πάντα ἡγησαμένη σμικρὰ καὶ οὐδέν, ἀτιμάσασα πανταχῇ πέτεται κατὰ Πίνδαρον "τᾶσ τε γᾶσ ὑπένερθε" καὶ τὰ ἐπίπεδα γεωμετροῦσα, "οὐρανοῦ θ’ ὕπερ" ἀστρονομοῦσα, καὶ πᾶσαν πάντῃ φύσιν ἐρευνωμένη τῶν ὄντων ἑκάστου ὅλου, εἰσ τῶν ἐγγὺσ οὐδὲν αὑτὴν συγκαθιεῖσα. πῶσ τοῦτο λέγεισ, ὦ Σώκρατεσ;

ὥσπερ καὶ Θαλῆν ἀστρονομοῦντα, ὦ Θεόδωρε, καὶ ἄνω βλέποντα, πεσόντα εἰσ φρέαρ, Θρᾷττά τισ ἐμμελὴσ καὶ χαρίεσσα θεραπαινὶσ ἀποσκῶψαι λέγεται ὡσ τὰ μὲν ἐν οὐρανῷ προθυμοῖτο εἰδέναι, τὰ δ’ ἔμπροσθεν αὐτοῦ καὶ παρὰ πόδασ λανθάνοι αὐτόν. ταὐτὸν δὲ ἀρκεῖ σκῶμμα ἐπὶ πάντασ ὅσοι ἐν φιλοσοφίᾳ διάγουσι. τῷ γὰρ ὄντι τὸν τοιοῦτον ὁ μὲν πλησίον καὶ ὁ γείτων λέληθεν, οὐ μόνον ὅτι πράττει, ἀλλ’ ὀλίγου καὶ εἰ ἄνθρωπόσ ἐστιν ἤ τι ἄλλο θρέμμα·

τί δέ ποτ’ ἐστὶν ἄνθρωποσ καὶ τί τῇ τοιαύτῃ φύσει προσήκει διάφορον τῶν ἄλλων ποιεῖν ἢ πάσχειν, ζητεῖ τε καὶ πράγματ’ ἔχει διερευνώμενοσ. μανθάνεισ γάρ που, ὦ Θεόδωρε· ἢ οὔ; ἔγωγε· καὶ ἀληθῆ λέγεισ. τοιγάρτοι, ὦ φίλε, ἰδίᾳ τε συγγιγνόμενοσ ὁ τοιοῦτοσ ἑκάστῳ καὶ δημοσίᾳ, ὅπερ ἀρχόμενοσ ἔλεγον, ὅταν ἐν δικαστηρίῳ ἤ που ἄλλοθι ἀναγκασθῇ περὶ τῶν παρὰ πόδασ καὶ τῶν ἐν ὀφθαλμοῖσ διαλέγεσθαι, γέλωτα παρέχει οὐ μόνον Θρᾴτταισ ἀλλὰ καὶ τῷ ἄλλῳ ὄχλῳ, εἰσ φρέατά τε καὶ πᾶσαν ἀπορίαν ἐμπίπτων ὑπὸ ἀπειρίασ, καὶ ἡ ἀσχημοσύνη δεινή, δόξαν ἀβελτερίασ παρεχομένη· ἔν τε γὰρ ταῖσ λοιδορίαισ ἴδιον ἔχει οὐδὲν οὐδένα λοιδορεῖν, ἅτ’ οὐκ εἰδὼσ κακὸν οὐδὲν οὐδενὸσ ἐκ τοῦ μὴ μεμελετηκέναι·

ἀπορῶν οὖν γελοῖοσ φαίνεται. ἔν τε τοῖσ ἐπαίνοισ καὶ ταῖσ τῶν ἄλλων μεγαλαυχίαισ οὐ προσποιήτωσ ἀλλὰ τῷ ὄντι γελῶν ἔνδηλοσ γιγνόμενοσ ληρώδησ δοκεῖ εἶναι.

τύραννόν τε γὰρ ἢ βασιλέα ἐγκωμιαζόμενον, ἕνα τῶν νομέων, οἱο͂ν συβώτην ἢ ποιμένα ἤ τινα βουκόλον, ἡγεῖται ἀκούειν εὐδαιμονιζόμενον πολὺ βδάλλοντα· δυσκολώτερον δὲ ἐκείνων ζῷον καὶ ἐπιβουλότερον ποιμαίνειν τε καὶ βδάλλειν νομίζει αὐτούσ, ἄγροικον δὲ καὶ ἀπαίδευτον ὑπὸ ἀσχολίασ οὐδὲν ἧττον τῶν νομέων τὸν τοιοῦτον ἀναγκαῖον γίγνεσθαι, σηκὸν ἐν ὄρει τὸ τεῖχοσ περιβεβλημένον. γῆσ δὲ ὅταν μυρία πλέθρα ἢ ἔτι πλείω ἀκούσῃ ὥσ τισ ἄρα κεκτημένοσ θαυμαστὰ πλήθει κέκτηται, πάνσμικρα δοκεῖ ἀκούειν εἰσ ἅπασαν εἰωθὼσ τὴν γῆν βλέπειν.

τὰ δὲ δὴ γένη ὑμνούντων, ὡσ γενναῖόσ τισ ἑπτὰ πάππουσ πλουσίουσ ἔχων ἀποφῆναι, παντάπασιν ἀμβλὺ καὶ ἐπὶ σμικρὸν ὁρώντων ἡγεῖται τὸν ἔπαινον, ὑπὸ ἀπαιδευσίασ οὐ δυναμένων εἰσ τὸ πᾶν ἀεὶ βλέπειν οὐδὲ λογίζεσθαι ὅτι πάππων καὶ προγόνων μυριάδεσ ἑκάστῳ γεγόνασιν ἀναρίθμητοι, ἐν αἷσ πλούσιοι καὶ πτωχοὶ καὶ βασιλῆσ καὶ δοῦλοι βάρβαροί τε καὶ Ἕλληνεσ πολλάκισ μυρίοι γεγόνασιν ὁτῳοῦν· ἀλλ’ ἐπὶ πέντε καὶ εἴκοσι καταλόγῳ προγόνων σεμνυνομένων καὶ ἀναφερόντων εἰσ Ἡρακλέα τὸν Ἀμφιτρύωνοσ ἄτοπα αὐτῷ καταφαίνεται τῆσ σμικρολογίασ, ὅτι δὲ ὁ ἀπ’ Ἀμφιτρύωνοσ εἰσ τὸ ἄνω πεντεκαιεικοστὸσ τοιοῦτοσ ἦν οἱά συνέβαινεν αὐτῷ τύχη, καὶ ὁ πεντηκοστὸσ ἀπ’ αὐτοῦ, γελᾷ οὐ δυναμένων λογίζεσθαί τε καὶ χαυνότητα ἀνοήτου ψυχῆσ ἀπαλλάττειν.

ἐν ἅπασι δὴ τούτοισ ὁ τοιοῦτοσ ὑπὸ τῶν πολλῶν καταγελᾶται, τὰ μὲν ὑπερηφάνωσ ἔχων, ὡσ δοκεῖ, τὰ δ’ ἐν ποσὶν ἀγνοῶν τε καὶ ἐν ἑκάστοισ ἀπορῶν.

παντάπασι τὰ γιγνόμενα λέγεισ, ὦ Σώκρατεσ. ὅταν δέ γέ τινα αὐτόσ, ὦ φίλε, ἑλκύσῃ ἄνω, καὶ ἐθελήσῃ τισ αὐτῷ ἐκβῆναι ἐκ τοῦ "τί ἐγὼ σὲ ἀδικῶ ἢ σὺ ἐμέ" ; εἰσ σκέψιν αὐτῆσ δικαιοσύνησ τε καὶ ἀδικίασ, τί τε ἑκάτερον αὐτοῖν καὶ τί τῶν πάντων ἢ ἀλλήλων διαφέρετον, ἢ ἐκ τοῦ "εἰ βασιλεὺσ εὐδαίμων," "κεκτημένοσ τ’ αὖ χρυσίον," βασιλείασ πέρι καὶ ἀνθρωπίνησ ὅλωσ εὐδαιμονίασ καὶ ἀθλιότητοσ ἐπὶ σκέψιν, ποίω τέ τινε ἐστὸν καὶ τίνα τρόπον ἀνθρώπου φύσει προσήκει τὸ μὲν κτήσασθαι αὐτοῖν, τὸ δὲ ἀποφυγεῖν ‐ περὶ τούτων ἁπάντων ὅταν αὖ δέῃ λόγον διδόναι τὸν σμικρὸν ἐκεῖνον τὴν ψυχὴν καὶ δριμὺν καὶ δικανικόν, πάλιν αὖ τὰ ἀντίστροφα ἀποδίδωσιν·

εἰλιγγιῶν τε ἀπὸ ὑψηλοῦ κρεμασθεὶσ καὶ βλέπων μετέωροσ ἄνωθεν ὑπὸ ἀηθείασ ἀδημονῶν τε καὶ ἀπορῶν καὶ βατταρίζων γέλωτα Θρᾴτταισ μὲν οὐ παρέχει οὐδ’ ἄλλῳ ἀπαιδεύτῳ οὐδενί, οὐ γὰρ αἰσθάνονται, τοῖσ δ’ ἐναντίωσ ἢ ὡσ ἀνδραπόδοισ τραφεῖσι πᾶσιν.

οὗτοσ δὴ ἑκατέρου τρόποσ, ὦ Θεόδωρε, ὁ μὲν τῷ ὄντι ἐν ἐλευθερίᾳ τε καὶ σχολῇ τεθραμμένου, ὃν δὴ φιλόσοφον καλεῖσ, ᾧ ἀνεμέσητον εὐήθει δοκεῖν καὶ οὐδενὶ εἶναι ὅταν εἰσ δουλικὰ ἐμπέσῃ διακονήματα, οἱο͂ν στρωματόδεσμον μὴ ἐπισταμένου συσκευάσασθαι μηδὲ ὄψον ἡδῦναι ἢ θῶπασ λόγουσ· ὁ δ’ αὖ τὰ μὲν τοιαῦτα πάντα δυναμένου τορῶσ τε καὶ ὀξέωσ διακονεῖν, ἀναβάλλεσθαι δὲ οὐκ ἐπισταμένου ἐπιδέξια ἐλευθερίωσ οὐδέ γ’ ἁρμονίαν λόγων λαβόντοσ ὀρθῶσ ὑμνῆσαι θεῶν τε καὶ ἀνδρῶν εὐδαιμόνων βίον ἀληθῆ.

εἰ πάντασ, ὦ Σώκρατεσ, πείθοισ ἃ λέγεισ ὥσπερ ἐμέ, πλείων ἂν εἰρήνη καὶ κακὰ ἐλάττω κατ’ ἀνθρώπουσ εἰή. ἀλλ’ οὔτ’ ἀπολέσθαι τὰ κακὰ δυνατόν, ὦ Θεόδωρε ‐ ὑπεναντίον γάρ τι τῷ ἀγαθῷ ἀεὶ εἶναι ἀνάγκη ‐ οὔτ’ ἐν θεοῖσ αὐτὰ ἱδρῦσθαι, τὴν δὲ θνητὴν φύσιν καὶ τόνδε τὸν τόπον περιπολεῖ ἐξ ἀνάγκησ. διὸ καὶ πειρᾶσθαι χρὴ ἐνθένδε ἐκεῖσε φεύγειν ὅτι τάχιστα.

φυγὴ δὲ ὁμοίωσισ θεῷ κατὰ τὸ δυνατόν·

ὁμοίωσισ δὲ δίκαιον καὶ ὅσιον μετὰ φρονήσεωσ γενέσθαι. ἀλλὰ γάρ, ὦ ἄριστε, οὐ πάνυ τι ῥᾴδιον πεῖσαι ὡσ ἄρα οὐχ ὧν ἕνεκα οἱ πολλοί φασι δεῖν πονηρίαν μὲν φεύγειν, ἀρετὴν δὲ διώκειν, τούτων χάριν τὸ μὲν ἐπιτηδευτέον, τὸ δ’ οὔ, ἵνα δὴ μὴ κακὸσ καὶ ἵνα ἀγαθὸσ δοκῇ εἶναι· ταῦτα μὲν γάρ ἐστιν ὁ λεγόμενοσ γραῶν ὕθλοσ, ὡσ ἐμοὶ φαίνεται· τὸ δὲ ἀληθὲσ ὧδε λέγωμεν. θεὸσ οὐδαμῇ οὐδαμῶσ ἄδικοσ, ἀλλ’ ὡσ οἱο͂́ν τε δικαιότατοσ, καὶ οὐκ ἔστιν αὐτῷ ὁμοιότερον οὐδὲν ἢ ὃσ ἂν ἡμῶν αὖ γένηται ὅτι δικαιότατοσ. περὶ τοῦτο καὶ ἡ ὡσ ἀληθῶσ δεινότησ ἀνδρὸσ καὶ οὐδενία τε καὶ ἀνανδρία.

ἡ μὲν γὰρ τούτου γνῶσισ σοφία καὶ ἀρετὴ ἀληθινή, ἡ δὲ ἄγνοια ἀμαθία καὶ κακία ἐναργήσ· αἱ δ’ ἄλλαι δεινότητέσ τε δοκοῦσαι καὶ σοφίαι ἐν μὲν πολιτικαῖσ δυναστείαισ γιγνόμεναι φορτικαί, ἐν δὲ τέχναισ βάναυσοι. τῷ οὖν ἀδικοῦντι καὶ ἀνόσια λέγοντι ἢ πράττοντι μακρῷ ἄριστ’ ἔχει τὸ μὴ συγχωρεῖν δεινῷ ὑπὸ πανουργίασ εἶναι·

ἀγάλλονται γὰρ τῷ ὀνείδει καὶ οἰόνται ἀκούειν ὅτι οὐ λῆροί εἰσι, γῆσ ἄλλωσ ἄχθη, ἀλλ’ ἄνδρεσ οἱούσ δεῖ ἐν πόλει τοὺσ σωθησομένουσ. λεκτέον οὖν τἀληθέσ, ὅτι τοσούτῳ μᾶλλόν εἰσιν οἱοῖ οὐκ οἰόνται, ὅτι οὐχὶ οἰόνται· ἀγνοοῦσι γὰρ ζημίαν ἀδικίασ, ὃ δεῖ ἥκιστα ἀγνοεῖν. οὐ γάρ ἐστιν ἣν δοκοῦσιν, πληγαί τε καὶ θάνατοι, ὧν ἐνίοτε πάσχουσιν οὐδὲν ἀδικοῦντεσ, ἀλλὰ ἣν ἀδύνατον ἐκφυγεῖν. τίνα δὴ λέγεισ; παραδειγμάτων, ὦ φίλε, ἐν τῷ ὄντι ἑστώτων, τοῦ μὲν θείου εὐδαιμονεστάτου, τοῦ δὲ ἀθέου ἀθλιωτάτου, οὐχ ὁρῶντεσ ὅτι οὕτωσ ἔχει, ὑπὸ ἠλιθιότητόσ τε καὶ τῆσ ἐσχάτησ ἀνοίασ λανθάνουσι τῷ μὲν ὁμοιούμενοι διὰ τὰσ ἀδίκουσ πράξεισ, τῷ δὲ ἀνομοιούμενοι.

οὗ δὴ τίνουσι δίκην ζῶντεσ τὸν εἰκότα βίον ᾧ ὁμοιοῦνται·

ἐὰν δ’ εἴπωμεν ὅτι, ἂν μὴ ἀπαλλαγῶσι τῆσ δεινότητοσ, καὶ τελευτήσαντασ αὐτοὺσ ἐκεῖνοσ μὲν ὁ τῶν κακῶν καθαρὸσ τόποσ οὐ δέξεται, ἐνθάδε δὲ τὴν αὑτοῖσ ὁμοιότητα τῆσ διαγωγῆσ ἀεὶ ἕξουσι, κακοὶ κακοῖσ συνόντεσ, ταῦτα δὴ καὶ παντάπασιν ὡσ δεινοὶ καὶ πανοῦργοι ἀνοήτων τινῶν ἀκούσονται. καὶ μάλα δή, ὦ Σώκρατεσ. οἶδά τοι, ὦ ἑταῖρε.

ἓν μέντοι τι αὐτοῖσ συμβέβηκεν· ὅταν ἰδίᾳ λόγον δέῃ δοῦναί τε καὶ δέξασθαι περὶ ὧν ψέγουσι, καὶ ἐθελήσωσιν ἀνδρικῶσ πολὺν χρόνον ὑπομεῖναι καὶ μὴ ἀνάνδρωσ φυγεῖν, τότε ἀτόπωσ, ὦ δαιμόνιε, τελευτῶντεσ οὐκ ἀρέσκουσιν αὐτοὶ αὑτοῖσ περὶ ὧν λέγουσι, καὶ ἡ ῥητορικὴ ἐκείνη πωσ ἀπομαραίνεται, ὥστε παίδων μηδὲν δοκεῖν διαφέρειν. περὶ μὲν οὖν τούτων, ἐπειδὴ καὶ πάρεργα τυγχάνει λεγόμενα, ἀποστῶμεν ‐ εἰ δὲ μή, πλείω ἀεὶ ἐπιρρέοντα καταχώσει ἡμῶν τὸν ἐξ ἀρχῆσ λόγον ‐ ἐπὶ δὲ τὰ ἔμπροσθεν ἰώμεν, εἰ καὶ σοὶ δοκεῖ. ἐμοὶ μὲν τὰ τοιαῦτα, ὦ Σώκρατεσ, οὐκ ἀηδέστερα ἀκούειν· ῥᾴω γὰρ τηλικῷδε ὄντι ἐπακολουθεῖν.

εἰ μέντοι δοκεῖ, πάλιν ἐπανίωμεν. οὐκοῦν ἐνταῦθά που ἦμεν τοῦ λόγου, ἐν ᾧ ἔφαμεν τοὺσ τὴν φερομένην οὐσίαν λέγοντασ, καὶ τὸ ἀεὶ δοκοῦν ἑκάστῳ τοῦτο καὶ εἶναι τούτῳ ᾧ δοκεῖ, ἐν μὲν τοῖσ ἄλλοισ ἐθέλειν διισχυρίζεσθαι καὶ οὐχ ἥκιστα περὶ τὰ δίκαια, ὡσ παντὸσ μᾶλλον ἃ ἂν θῆται πόλισ δόξαντα αὑτῇ, ταῦτα καὶ ἔστι δίκαια τῇ θεμένῃ, ἑώσπερ ἂν κέηται· περὶ δὲ τἀγαθὰ οὐδένα ἀνδρεῖον ἔθ’ οὕτωσ εἶναι ὥστε τολμᾶν διαμάχεσθαι ὅτι καὶ ἃ ἂν ὠφέλιμα οἰηθεῖσα πόλισ ἑαυτῇ θῆται, καὶ ἔστι τοσοῦτον χρόνον ὅσον ἂν κέηται ὠφέλιμα, πλὴν εἴ τισ τὸ ὄνομα λέγοι·

τοῦτο δέ που σκῶμμ’ ἂν εἰή πρὸσ ὃ λέγομεν. ἢ οὐχί; πάνυ γε. μὴ γὰρ λεγέτω τὸ ὄνομα, ἀλλὰ τὸ πρᾶγμα τὸ ὀνομαζόμενον θεωρείτω.

μὴ γάρ. ἀλλ’ ὃ ἂν τοῦτο ὀνομάζῃ, τούτου δήπου στοχάζεται νομοθετουμένη, καὶ πάντασ τοὺσ νόμουσ, καθ’ ὅσον οἰέταί τε καὶ δύναται, ὡσ ὠφελιμωτάτουσ ἑαυτῇ τίθεται· ἢ πρὸσ ἄλλο τι βλέπουσα νομοθετεῖται; οὐδαμῶσ.

ἦ οὖν καὶ τυγχάνει ἀεί, ἢ πολλὰ καὶ διαμαρτάνει ἑκάστη; οἶμαι ἔγωγε καὶ ἁμαρτάνειν. ἔτι τοίνυν ἐνθένδε ἂν μᾶλλον πᾶσ τισ ὁμολογήσειεν ταὐτὰ ταῦτα, εἰ περὶ παντόσ τισ τοῦ εἴδουσ ἐρωτῴη ἐν ᾧ καὶ τὸ ὠφέλιμον τυγχάνει ὄν· ἔστι δέ που καὶ περὶ τὸν μέλλοντα χρόνον. ὅταν γὰρ νομοθετώμεθα, ὡσ ἐσομένουσ ὠφελίμουσ τοὺσ νόμουσ τιθέμεθα εἰσ τὸν ἔπειτα χρόνον· τοῦτο δὲ "μέλλον" ὀρθῶσ ἂν λέγοιμεν. πάνυ γε.

ἴθι δή, οὑτωσὶ ἐρωτῶμεν Πρωταγόραν ἢ ἄλλον τινὰ τῶν ἐκείνῳ τὰ αὐτὰ λεγόντων· "πάντων μέτρον ἄνθρωπόσ ἐστιν," ὡσ φατέ, ὦ Πρωταγόρα, λευκῶν βαρέων κούφων, οὐδενὸσ ὅτου οὐ τῶν τοιούτων· ἔχων γὰρ αὐτῶν τὸ κριτήριον ἐν αὑτῷ, οἱᾶ πάσχει τοιαῦτα οἰόμενοσ, ἀληθῆ τε οἰέται αὑτῷ καὶ ὄντα. οὐχ οὕτω; οὕτω. ἦ καὶ τῶν μελλόντων ἔσεσθαι, φήσομεν, ὦ Πρωταγόρα, ἔχει τὸ κριτήριον ἐν αὑτῷ, καὶ οἱᾶ ἂν οἰηθῇ ἔσεσθαι, ταῦτα καὶ γίγνεται ἐκείνῳ τῷ οἰηθέντι; οἱο͂ν θερμή·

ἆρ’ ὅταν τισ οἰηθῇ ἰδιώτησ αὑτὸν πυρετὸν λήψεσθαι καὶ ἔσεσθαι ταύτην τὴν θερμότητα, καὶ ἕτεροσ, ἰατρὸσ δέ, ἀντοιηθῇ, κατὰ τὴν ποτέρου δόξαν φῶμεν τὸ μέλλον ἀποβήσεσθαι, ἢ κατὰ τὴν ἀμφοτέρων, καὶ τῷ μὲν ἰατρῷ οὐ θερμὸσ οὐδὲ πυρέττων γενήσεται, ἑαυτῷ δὲ ἀμφότερα; γελοῖον μεντἂν εἰή. ἀλλ’ οἶμαι περὶ οἴνου γλυκύτητοσ καὶ αὐστηρότητοσ μελλούσησ ἔσεσθαι ἡ τοῦ γεωργοῦ δόξα ἀλλ’ οὐχ ἡ τοῦ κιθαριστοῦ κυρία. τί μήν; οὐδ’ ἂν αὖ περὶ ἀναρμόστου τε καὶ εὐαρμόστου ἐσομένου παιδοτρίβησ ἂν βέλτιον δοξάσειεν μουσικοῦ, ὃ καὶ ἔπειτα αὐτῷ τῷ παιδοτρίβῃ δόξει εὐάρμοστον εἶναι.

οὐδαμῶσ. οὐκοῦν καὶ τοῦ μέλλοντοσ ἑστιάσεσθαι μὴ μαγειρικοῦ ὄντοσ, σκευαζομένησ θοίνησ, ἀκυροτέρα ἡ κρίσισ τῆσ τοῦ ὀψοποιοῦ περὶ τῆσ ἐσομένησ ἡδονῆσ. περὶ μὲν γὰρ τοῦ ἤδη ὄντοσ ἑκάστῳ ἡδέοσ ἢ γεγονότοσ μηδέν πω τῷ λόγῳ διαμαχώμεθα, ἀλλὰ περὶ τοῦ μέλλοντοσ ἑκάστῳ καὶ δόξειν καὶ ἔσεσθαι πότερον αὐτὸσ αὑτῷ ἄριστοσ κριτήσ, ἢ σύ, ὦ Πρωταγόρα, τό γε περὶ λόγουσ πιθανὸν ἑκάστῳ ἡμῶν ἐσόμενον εἰσ δικαστήριον βέλτιον ἂν προδοξάσαισ ἢ τῶν ἰδιωτῶν ὁστισοῦν; καὶ μάλα, ὦ Σώκρατεσ, τοῦτό γε σφόδρα ὑπισχνεῖτο πάντων διαφέρειν αὐτόσ.

νὴ Δία, ὦ μέλε· ἢ οὐδείσ γ’ ἂν αὐτῷ διελέγετο διδοὺσ πολὺ ἀργύριον, εἰ μὴ τοὺσ συνόντασ ἔπειθεν ὅτι καὶ τὸ μέλλον ἔσεσθαί τε καὶ δόξειν οὔτε μάντισ οὔτε τισ ἄλλοσ ἄμεινον κρίνειεν ἂν ἢ αὐτόσ αὑτῷ. ἀληθέστατα. οὐκοῦν καὶ αἱ νομοθεσίαι καὶ τὸ ὠφέλιμον περὶ τὸ μέλλον ἐστί, καὶ πᾶσ ἂν ὁμολογοῖ νομοθετουμένην πόλιν πολλάκισ ἀνάγκην εἶναι τοῦ ὠφελιμωτάτου ἀποτυγχάνειν;

μάλα γε. μετρίωσ ἄρα ἡμῖν πρὸσ τὸν διδάσκαλόν σου εἰρήσεται ὅτι ἀνάγκη αὐτῷ ὁμολογεῖν σοφώτερόν τε ἄλλον ἄλλου εἶναι καὶ τὸν μὲν τοιοῦτον μέτρον εἶναι, ἐμοὶ δὲ τῷ ἀνεπιστήμονι μηδὲ ὁπωστιοῦν ἀνάγκην εἶναι μέτρῳ γίγνεσθαι, ὡσ ἄρτι με ἠνάγκαζεν ὁ ὑπὲρ ἐκείνου λόγοσ, εἴτ’ ἐβουλόμην εἴτε μή, τοιοῦτον εἶναι. ἐκείνῃ μοι δοκεῖ, ὦ Σώκρατεσ, μάλιστα ἁλίσκεσθαι ὁ λόγοσ, ἁλισκόμενοσ καὶ ταύτῃ, ᾗ τὰσ τῶν ἄλλων δόξασ κυρίασ ποιεῖ, αὗται δὲ ἐφάνησαν τοὺσ ἐκείνου λόγουσ οὐδαμῇ ἀληθεῖσ ἡγούμεναι.

πολλαχῇ, ὦ Θεόδωρε, καὶ ἄλλῃ ἂν τό γε τοιοῦτον ἁλοίη μὴ πᾶσαν παντὸσ ἀληθῆ δόξαν εἶναι·

περὶ δὲ τὸ παρὸν ἑκάστῳ πάθοσ, ἐξ ὧν αἱ αἰσθήσεισ καὶ αἱ κατὰ ταύτασ δόξαι γίγνονται, χαλεπώτερον ἑλεῖν ὡσ οὐκ ἀληθεῖσ. ἴσωσ δὲ οὐδὲν λέγω· ἀνάλωτοι γάρ, εἰ ἔτυχον, εἰσίν, καὶ οἱ φάσκοντεσ αὐτὰσ ἐναργεῖσ τε εἶναι καὶ ἐπιστήμασ τάχα ἂν ὄντα λέγοιεν, καὶ Θεαίτητοσ ὅδε οὐκ ἀπὸ σκοποῦ εἴρηκεν αἴσθησιν καὶ ἐπιστήμην ταὐτὸν θέμενοσ. προσιτέον οὖν ἐγγυτέρω, ὡσ ὁ ὑπὲρ Πρωταγόρου λόγοσ ἐπέταττε, καὶ σκεπτέον τὴν φερομένην ταύτην οὐσίαν διακρούοντα εἴτε ὑγιὲσ εἴτε σαθρὸν φθέγγεται·

μάχη δ’ οὖν περὶ αὐτῆσ οὐ φαύλη οὐδ’ ὀλίγοισ γέγονεν. πολλοῦ καὶ δεῖ φαύλη εἶναι, ἀλλὰ περὶ μὲν τὴν Ιὠνίαν καὶ ἐπιδίδωσι πάμπολυ. οἱ γὰρ τοῦ Ἡρακλείτου ἑταῖροι χορηγοῦσι τούτου τοῦ λόγου μάλα ἐρρωμένωσ. τῷ τοι, ὦ φίλε Θεόδωρε, μᾶλλον σκεπτέον καὶ ἐξ ἀρχῆσ, ὥσπερ αὐτοὶ ὑποτείνονται. παντάπασι μὲν οὖν.

καὶ γάρ, ὦ Σώκρατεσ, περὶ τούτων τῶν Ἡρακλειτείων ἤ, ὥσπερ σὺ λέγεισ, Ὁμηρείων καὶ ἔτι παλαιοτέρων, αὐτοῖσ μὲν τοῖσ περὶ τὴν Ἔφεσον, ὅσοι προσποιοῦνται ἔμπειροι, οὐδὲν μᾶλλον οἱο͂́ν τε διαλεχθῆναι ἢ τοῖσ οἰστρῶσιν. ἀτεχνῶσ γὰρ κατὰ τὰ συγγράμματα φέρονται, τὸ δ’ ἐπιμεῖναι ἐπὶ λόγῳ καὶ ἐρωτήματι καὶ ἡσυχίωσ ἐν μέρει ἀποκρίνασθαι καὶ ἐρέσθαι ἧττον αὐτοῖσ ἔνι ἢ τὸ μηδέν· μᾶλλον δὲ ὑπερβάλλει τὸ οὐδ’ οὐδὲν πρὸσ τὸ μηδὲ σμικρὸν ἐνεῖναι τοῖσ ἀνδράσιν ἡσυχίασ.

ἀλλ’ ἄν τινά τι ἔρῃ, ὥσπερ ἐκ φαρέτρασ ῥηματίσκια αἰνιγματώδη ἀνασπῶντεσ ἀποτοξεύουσι, κἂν τούτου ζητῇσ λόγον λαβεῖν τί εἴρηκεν, ἑτέρῳ πεπλήξῃ καινῶσ μετωνομασμένῳ. περανεῖσ δὲ οὐδέποτε οὐδὲν πρὸσ οὐδένα αὐτῶν· οὐδέ γε ἐκεῖνοι αὐτοὶ πρὸσ ἀλλήλουσ, ἀλλ’ εὖ πάνυ φυλάττουσι τὸ μηδὲν βέβαιον ἐᾶν εἶναι μήτ’ ἐν λόγῳ μήτ’ ἐν ταῖσ αὑτῶν ψυχαῖσ, ἡγούμενοι, ὡσ ἐμοὶ δοκεῖ, αὐτὸ στάσιμον εἶναι· τούτῳ δὲ πάνυ πολεμοῦσιν, καὶ καθ’ ὅσον δύνανται πανταχόθεν ἐκβάλλουσιν.

ἴσωσ, ὦ Θεόδωρε, τοὺσ ἄνδρασ μαχομένουσ ἑώρακασ, εἰρηνεύουσιν δὲ οὐ συγγέγονασ· οὐ γὰρ σοὶ ἑταῖροί εἰσιν. ἀλλ’ οἶμαι τὰ τοιαῦτα τοῖσ μαθηταῖσ ἐπὶ σχολῆσ φράζουσιν, οὓσ ἂν βούλωνται ὁμοίουσ αὑτοῖσ ποιῆσαι. ποίοισ μαθηταῖσ, ὦ δαιμόνιε; οὐδὲ γίγνεται τῶν τοιούτων ἕτεροσ ἑτέρου μαθητήσ, ἀλλ’ αὐτόματοι ἀναφύονται ὁπόθεν ἂν τύχῃ ἕκαστοσ αὐτῶν ἐνθουσιάσασ, καὶ τὸν ἕτερον ὁ ἕτεροσ οὐδὲν ἡγεῖται εἰδέναι. παρὰ μὲν οὖν τούτων, ὅπερ ᾖα ἐρῶν, οὐκ ἄν ποτε λάβοισ λόγον οὔτε ἑκόντων οὔτε ἀκόντων·

αὐτοὺσ δὲ δεῖ παραλαβόντασ ὥσπερ πρόβλημα ἐπισκοπεῖσθαι. καὶ μετρίωσ γε λέγεισ. τὸ δὲ δὴ πρόβλημα ἄλλο τι παρειλήφαμεν παρὰ μὲν τῶν ἀρχαίων μετὰ ποιήσεωσ ἐπικρυπτομένων τοὺσ πολλούσ, ὡσ ἡ γένεσισ τῶν ἄλλων πάντων Ὠκεανόσ τε καὶ Τηθὺσ ῥεύματα <ὄντα> τυγχάνει καὶ οὐδὲν ἕστηκε, παρὰ δὲ τῶν ὑστέρων ἅτε σοφωτέρων ἀναφανδὸν ἀποδεικνυμένων, ἵνα καὶ οἱ σκυτοτόμοι αὐτῶν τὴν σοφίαν μάθωσιν ἀκούσαντεσ καὶ παύσωνται ἠλιθίωσ οἰόμενοι τὰ μὲν ἑστάναι, τὰ δὲ κινεῖσθαι τῶν ὄντων, μαθόντεσ δὲ ὅτι πάντα κινεῖται τιμῶσιν αὐτούσ; ὀλίγου δὲ ἐπελαθόμην, ὦ Θεόδωρε, ὅτι ἄλλοι αὖ τἀναντία τούτοισ ἀπεφήναντο, οἱο͂ν ἀκίνητον τελέθει τῷ παντὶ ὄνομ’ εἶναικαὶ ἄλλα ὅσα Μέλισσοί τε καὶ Παρμενίδαι ἐναντιούμενοι πᾶσι τούτοισ διισχυρίζονται, ὡσ ἕν τε πάντα ἐστὶ καὶ ἕστηκεν αὐτὸ ἐν αὑτῷ οὐκ ἔχον χώραν ἐν ᾗ κινεῖται.

τούτοισ οὖν, ὦ ἑταῖρε, πᾶσι τί χρησόμεθα;

κατὰ σμικρὸν γὰρ προϊόντεσ λελήθαμεν ἀμφοτέρων εἰσ τὸ μέσον πεπτωκότεσ, καὶ ἂν μή πῃ ἀμυνόμενοι διαφύγωμεν, δίκην δώσομεν ὥσπερ οἱ ἐν ταῖσ παλαίστραισ διὰ γραμμῆσ παίζοντεσ, ὅταν ὑπ’ ἀμφοτέρων ληφθέντεσ ἕλκωνται εἰσ τἀναντία. δοκεῖ οὖν μοι τοὺσ ἑτέρουσ πρότερον σκεπτέον, ἐφ’ οὕσπερ ὡρμήσαμεν, τοὺσ ῥέοντασ, καὶ ἐὰν μέν τι φαίνωνται λέγοντεσ, συνέλξομεν μετ’ αὐτῶν ἡμᾶσ αὐτούσ, τοὺσ ἑτέρουσ ἐκφυγεῖν πειρώμενοι· ἐὰν δὲ οἱ τοῦ ὅλου στασιῶται ἀληθέστερα λέγειν δοκῶσι, φευξόμεθα παρ’ αὐτοὺσ ἀπ’ αὖ τῶν τὰ ἀκίνητα κινούντων.

ἀμφότεροι δ’ ἂν φανῶσι μηδὲν μέτριον λέγοντεσ, γελοῖοι ἐσόμεθα ἡγούμενοι ἡμᾶσ μὲν τὶ λέγειν φαύλουσ ὄντασ, παμπαλαίουσ δὲ καὶ πασσόφουσ ἄνδρασ ἀποδεδοκιμακότεσ.

ὁρ́α οὖν, ὦ Θεόδωρε, εἰ λυσιτελεῖ εἰσ τοσοῦτον προϊέναι κίνδυνον. οὐδὲν μὲν οὖν ἀνεκτόν, ὦ Σώκρατεσ, μὴ οὐ διασκέψασθαι τί λέγουσιν ἑκάτεροι τῶν ἀνδρῶν. σκεπτέον ἂν εἰή σοῦ γε οὕτω προθυμουμένου. δοκεῖ οὖν μοι ἀρχὴ εἶναι τῆσ σκέψεωσ κινήσεωσ πέρι, ποῖόν τί ποτε ἄρα λέγοντέσ φασι τὰ πάντα κινεῖσθαι. βούλομαι δὲ λέγειν τὸ τοιόνδε·

πότερον ἕν τι εἶδοσ αὐτῆσ λέγουσιν ἤ, ὥσπερ ἐμοὶ φαίνεται, δύο; μὴ μέντοι μόνον ἐμοὶ δοκείτω, ἀλλὰ συμμέτεχε καὶ σύ, ἵνα κοινῇ πάσχωμεν ἄν τι καὶ δέῃ. καί μοι λέγε· ἆρα κινεῖσθαι καλεῖσ ὅταν τι χώραν ἐκ χώρασ μεταβάλλῃ ἢ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ στρέφηται; ἔγωγε. τοῦτο μὲν τοίνυν ἓν ἔστω εἶδοσ. ὅταν δὲ ᾖ μὲν ἐν τῷ αὐτῷ, γηράσκῃ δέ, ἢ μέλαν ἐκ λευκοῦ ἢ σκληρὸν ἐκ μαλακοῦ γίγνηται, ἤ τινα ἄλλην ἀλλοίωσιν ἀλλοιῶται, ἆρα οὐκ ἄξιον ἕτερον εἶδοσ φάναι κινήσεωσ; ἔμοιγε δοκεῖ ἀναγκαῖον μὲν οὖν.

δύο δὴ λέγω τούτω εἴδει κινήσεωσ, ἀλλοίωσιν, τὴν δὲ φοράν. ὀρθῶσ γε λέγων. τοῦτο τοίνυν οὕτω διελόμενοι διαλεγώμεθα ἤδη τοῖσ τὰ πάντα φάσκουσιν κινεῖσθαι καὶ ἐρωτῶμεν· πότερον πᾶν φατε ἀμφοτέρωσ κινεῖσθαι, φερόμενόν τε καὶ ἀλλοιούμενον, ἢ τὸ μέν τι ἀμφοτέρωσ, τὸ δ’ ἑτέρωσ; ἀλλὰ μὰ Δί’ ἔγωγε οὐκ ἔχω εἰπεῖν·

οἶμαι δ’ ἂν φάναι ἀμφοτέρωσ. εἰ δέ γε μή, ὦ ἑταῖρε, κινούμενά τε αὐτοῖσ καὶ ἑστῶτα φανεῖται, καὶ οὐδὲν μᾶλλον ὀρθῶσ ἕξει εἰπεῖν ὅτι κινεῖται τὰ πάντα ἢ ὅτι ἕστηκεν. ἀληθέστατα λέγεισ. οὐκοῦν ἐπειδὴ κινεῖσθαι αὐτὰ δεῖ, τὸ δὲ μὴ κινεῖσθαι μὴ ἐνεῖναι μηδενί, πάντα δὴ πᾶσαν κίνησιν ἀεὶ κινεῖται. ἀνάγκη.

σκόπει δή μοι τόδε αὐτῶν· τῆσ θερμότητοσ ἢ λευκότητοσ ἢ ὁτουοῦν γένεσιν οὐχ οὕτω πωσ ἐλέγομεν φάναι αὐτούσ, φέρεσθαι ἕκαστον τούτων ἅμα αἰσθήσει μεταξὺ τοῦ ποιοῦντόσ τε καὶ πάσχοντοσ, καὶ τὸ μὲν πάσχον αἰσθητικὸν ἀλλ’ οὐκ αἴσθησιν ἔτι γίγνεσθαι, τὸ δὲ ποιοῦν ποιόν τι ἀλλ’ οὐ ποιότητα; ἴσωσ οὖν ἡ "ποιότησ" ἅμα ἀλλόκοτόν τε φαίνεται ὄνομα καὶ οὐ μανθάνεισ ἁθρόον λεγόμενον· κατὰ μέρη οὖν ἄκουε. τὸ γὰρ ποιοῦν οὔτε θερμότησ οὔτε λευκότησ, θερμὸν δὲ καὶ λευκὸν γίγνεται, καὶ τἆλλα οὕτω·

μέμνησαι γάρ που ἐν τοῖσ πρόσθεν ὅτι οὕτωσ ἐλέγομεν, ἓν μηδὲν αὐτὸ καθ’ αὑτὸ εἶναι, μηδ’ αὖ τὸ ποιοῦν ἢ πάσχον, ἀλλ’ ἐξ ἀμφοτέρων πρὸσ ἄλληλα συγγιγνομένων τὰσ αἰσθήσεισ καὶ τὰ αἰσθητὰ ἀποτίκτοντα τὰ μὲν ποι’ ἄττα γίγνεσθαι, τὰ δὲ αἰσθανόμενα. μέμνημαι· πῶσ δ’ οὔ; τὰ μὲν τοίνυν ἄλλα χαίρειν ἐάσωμεν, εἴτε ἄλλωσ εἴτε οὕτωσ λέγουσιν·

οὗ δ’ ἕνεκα λέγομεν, τοῦτο μόνον φυλάττωμεν, ἐρωτῶντεσ· Κινεῖται καὶ ῥεῖ, ὥσ φατε, τὰ πάντα; ἦ γάρ; ναί. οὐκοῦν ἀμφοτέρασ ἃσ διειλόμεθα κινήσεισ, φερόμενά τε καὶ ἀλλοιούμενα; πῶσ δ’ οὔ; εἴπερ γε δὴ τελέωσ κινήσεται. εἰ μὲν τοίνυν ἐφέρετο μόνον, ἠλλοιοῦτο δὲ μή, εἴχομεν ἄν που εἰπεῖν οἱᾶ ἄττα ῥεῖ τὰ φερόμενα· ἢ πῶσ λέγομεν; οὕτωσ. ἐπειδὴ δὲ οὐδὲ τοῦτο μένει, τὸ λευκὸν ῥεῖν τὸ ῥέον, ἀλλὰ μεταβάλλει, ὥστε καὶ αὐτοῦ τούτου εἶναι ῥοήν, τῆσ λευκότητοσ, καὶ μεταβολὴν εἰσ ἄλλην χρόαν, ἵνα μὴ ἁλῷ ταύτῃ μένον, ἆρά ποτε οἱο͂́ν τέ τι προσειπεῖν χρῶμα, ὥστε καὶ ὀρθῶσ προσαγορεύειν;

καὶ τίσ μηχανή, ὦ Σώκρατεσ; ἢ ἄλλο γέ τι τῶν τοιούτων, εἴπερ ἀεὶ λέγοντοσ ὑπεξέρχεται ἅτε δὴ ῥέον; τί δὲ περὶ αἰσθήσεωσ ἐροῦμεν ὁποιασοῦν, οἱο͂ν τῆσ τοῦ ὁρᾶν ἢ ἀκούειν; μένειν ποτὲ ἐν αὐτῷ τῷ ὁρᾶν ἢ ἀκούειν;

οὔκουν δεῖ γε, εἴπερ πάντα κινεῖται. οὔτε ἄρα ὁρᾶν προσρητέον τι μᾶλλον ἢ μὴ ὁρᾶν, οὐδέ τιν’ ἄλλην αἴσθησιν μᾶλλον ἢ μή, πάντων γε πάντωσ κινουμένων. οὐ γὰρ οὖν. καὶ μὴν αἴσθησίσ γε ἐπιστήμη, ὡσ ἔφαμεν ἐγώ τε καὶ Θεαίτητοσ. ἦν ταῦτα. οὐδὲν ἄρα ἐπιστήμην μᾶλλον ἢ μὴ ἐπιστήμην ἀπεκρινάμεθα ἐρωτώμενοι ὅτι ἐστὶν ἐπιστήμη. ἐοίκατε.

καλὸν ἂν ἡμῖν συμβαίνοι τὸ ἐπανόρθωμα τῆσ ἀποκρίσεωσ, προθυμηθεῖσιν ἀποδεῖξαι ὅτι πάντα κινεῖται, ἵνα δὴ ἐκείνη ἡ ἀπόκρισισ ὀρθὴ φανῇ. τὸ δ’, ὡσ ἐοίκεν, ἐφάνη, εἰ πάντα κινεῖται, πᾶσα ἀπόκρισισ, περὶ ὅτου ἄν τισ ἀποκρίνηται, ὁμοίωσ ὀρθὴ εἶναι, οὕτω τ’ ἔχειν φάναι καὶ μὴ οὕτω, εἰ δὲ βούλει, γίγνεσθαι, ἵνα μὴ στήσωμεν αὐτοὺσ τῷ λόγῳ. ὀρθῶσ λέγεισ. πλήν γε, ὦ Θεόδωρε, ὅτι "οὕτω" τε εἶπον καὶ "οὐχ οὕτω. " δεῖ δὲ οὐδὲ τοῦτο <τὸ> "οὕτω" λέγειν ‐ οὐδὲ γὰρ ἂν ἔτι κινοῖτο <τὸ> "οὕτω" ‐ οὐδ’ αὖ "μὴ οὕτω" ‐ οὐδὲ γὰρ τοῦτο κίνησισ ‐ ἀλλά τιν’ ἄλλην φωνὴν θετέον τοῖσ τὸν λόγον τοῦτον λέγουσιν, ὡσ νῦν γε πρὸσ τὴν αὑτῶν ὑπόθεσιν οὐκ ἔχουσι ῥήματα, εἰ μὴ ἄρα τὸ "οὐδ’ οὕτωσ" μάλιστα δ’ οὕτωσ ἂν αὐτοῖσ ἁρμόττοι, ἄπειρον λεγόμενον. οἰκειοτάτη γοῦν διάλεκτοσ αὕτη αὐτοῖσ.

οὐκοῦν, ὦ Θεόδωρε, τοῦ τε σοῦ ἑταίρου ἀπηλλάγμεθα, καὶ οὔπω συγχωροῦμεν αὐτῷ πάντ’ ἄνδρα πάντων χρημάτων μέτρον εἶναι, ἂν μὴ φρόνιμόσ τισ ᾖ· ἐπιστήμην τε αἴσθησιν οὐ συγχωρησόμεθα κατά γε τὴν τοῦ πάντα κινεῖσθαι μέθοδον, ἢ εἰ μή τί πωσ ἄλλωσ Θεαίτητοσ ὅδε λέγει.

ἄριστ’ εἴρηκασ, ὦ Σώκρατεσ· τούτων γὰρ περανθέντων καὶ ἐμὲ ἔδει ἀπηλλάχθαι σοι ἀποκρινόμενον κατὰ τὰσ συνθήκασ, ἐπειδὴ τὸ περὶ τοῦ Πρωταγόρου λόγου τέλοσ σχοίη. μὴ πρίν γ’ ἄν, ὦ Θεόδωρε, Σωκράτησ τε καὶ σὺ τοὺσ φάσκοντασ αὖ τὸ πᾶν ἑστάναι διέλθητε, ὥσπερ ἄρτι προύθεσθε. νέοσ ὤν, ὦ Θεαίτητε, τοὺσ πρεσβυτέρουσ ἀδικεῖν διδάσκεισ ὁμολογίασ παραβαίνοντασ;

ἀλλὰ παρασκευάζου ὅπωσ τῶν ἐπιλοίπων Σωκράτει δώσεισ λόγον. ἐάνπερ γε βούληται. ἥδιστα μεντἂν ἤκουσα περὶ ὧν λέγω. "Ἱππέασ εἰσ πεδίον" προκαλῇ Σωκράτη εἰσ λόγουσ προκαλούμενοσ· ἐρώτα οὖν καὶ ἀκούσῃ. ἀλλά μοι δοκῶ, ὦ Θεόδωρε, περί γε ὧν κελεύει Θεαίτητοσ οὐ πείσεσθαι αὐτῷ. τί δὴ οὖν οὐ πείσεσθαι; μέλισσον μὲν καὶ τοὺσ ἄλλουσ, οἳ ἓν ἑστὸσ λέγουσι τὸ πᾶν, αἰσχυνόμενοσ μὴ φορτικῶσ σκοπῶμεν, ἧττον αἰσχύνομαι ἢ ἕνα ὄντα Παρμενίδην.

Παρμενίδησ δέ μοι φαίνεται, τὸ τοῦ Ὁμήρου, "αἰδοῖόσ τέ μοι" εἶναι ἅμα "δεινόσ τε. " συμπροσέμειξα γὰρ δὴ τῷ ἀνδρὶ πάνυ νέοσ πάνυ πρεσβύτῃ, καί μοι ἐφάνη βάθοσ τι ἔχειν παντάπασι γενναῖον. φοβοῦμαι οὖν μὴ οὔτε τὰ λεγόμενα συνιῶμεν, τί τε διανοούμενοσ εἶπε πολὺ πλέον λειπώμεθα, καὶ τὸ μέγιστον, οὗ ἕνεκα ὁ λόγοσ ὡρ́μηται, ἐπιστήμησ πέρι τί ποτ’ ἐστίν, ἄσκεπτον γένηται ὑπὸ τῶν ἐπεισκωμαζόντων λόγων, εἴ τισ αὐτοῖσ πείσεται·

ἄλλωσ τε καὶ ὃν νῦν ἐγείρομεν πλήθει ἀμήχανον, εἴτε τισ ἐν παρέργῳ σκέψεται, ἀνάξι’ ἂν πάθοι, εἴτε ἱκανῶσ, μηκυνόμενοσ τὸ τῆσ ἐπιστήμησ ἀφανιεῖ. δεῖ δὲ οὐδέτερα, ἀλλὰ Θεαίτητον ὧν κυεῖ περὶ ἐπιστήμησ πειρᾶσθαι ἡμᾶσ τῇ μαιευτικῇ τέχνῃ ἀπολῦσαι. ἀλλὰ χρή, εἰ δοκεῖ, οὕτω ποιεῖν.

ἔτι τοίνυν, ὦ Θεαίτητε, τοσόνδε περὶ τῶν εἰρημένων ἐπίσκεψαι. αἴσθησιν γὰρ δὴ ἐπιστήμην ἀπεκρίνω· ἦ γάρ; ναί. εἰ οὖν τίσ σε ὧδ’ ἐρωτῴη· "τῷ τὰ λευκὰ καὶ μέλανα ὁρᾷ ἄνθρωποσ καὶ τῷ τὰ ὀξέα καὶ βαρέα ἀκούει; εἴποισ ἂν οἶμαι "ὄμμασί τε καὶ ὠσίν. " ἔγωγε. τὸ δὲ εὐχερὲσ τῶν ὀνομάτων τε καὶ ῥημάτων καὶ μὴ δι’ ἀκριβείασ ἐξεταζόμενον τὰ μὲν πολλὰ οὐκ ἀγεννέσ, ἀλλὰ μᾶλλον τὸ τούτου ἐναντίον ἀνελεύθερον, ἔστι δὲ ὅτε ἀναγκαῖον, οἱο͂ν καὶ νῦν ἀνάγκη ἐπιλαβέσθαι τῆσ ἀποκρίσεωσ ἣν ἀποκρίνῃ, ᾗ οὐκ ὀρθή.

σκόπει γάρ· ἀπόκρισισ ποτέρα ὀρθοτέρα, ᾧ ὁρῶμεν τοῦτο εἶναι ὀφθαλμούσ, ἢ δι’ οὗ ὁρῶμεν, καὶ ᾧ ἀκούομεν ὦτα, ἢ δι’ οὗ ἀκούομεν; δι’ ὧν ἕκαστα αἰσθανόμεθα, ἔμοιγε δοκεῖ, ὦ Σώκρατεσ, μᾶλλον ἢ οἷσ. δεινὸν γάρ που, ὦ παῖ, εἰ πολλαί τινεσ ἐν ἡμῖν ὥσπερ ἐν δουρείοισ ἵπποισ αἰσθήσεισ ἐγκάθηνται, ἀλλὰ μὴ εἰσ μίαν τινὰ ἰδέαν, εἴτε ψυχὴν εἴτε ὅτι δεῖ καλεῖν, πάντα ταῦτα συντείνει, ᾗ διὰ τούτων οἱο͂ν ὀργάνων αἰσθανόμεθα ὅσα αἰσθητά.

ἀλλά μοι δοκεῖ οὕτω μᾶλλον ἢ ἐκείνωσ. τοῦδέ τοι ἕνεκα αὐτά σοι διακριβοῦμαι, εἴ τινι ἡμῶν αὐτῶν τῷ αὐτῷ διὰ μὲν ὀφθαλμῶν ἐφικνούμεθα λευκῶν τε καὶ μελάνων, διὰ δὲ τῶν ἄλλων ἑτέρων αὖ τινῶν· καὶ ἕξεισ ἐρωτώμενοσ πάντα τὰ τοιαῦτα εἰσ τὸ σῶμα ἀναφέρειν;

ἴσωσ δὲ βέλτιον σὲ λέγειν αὐτὰ ἀποκρινόμενον μᾶλλον ἢ ἐμὲ ὑπὲρ σοῦ πολυπραγμονεῖν. καί μοι λέγε· θερμὰ καὶ σκληρὰ καὶ κοῦφα καὶ γλυκέα δι’ ὧν αἰσθάνῃ, ἆρα οὐ τοῦ σώματοσ ἕκαστα τίθησ; ἢ ἄλλου τινόσ; οὐδενὸσ ἄλλου. ἦ καὶ ἐθελήσεισ ὁμολογεῖν ἃ δι’ ἑτέρασ δυνάμεωσ αἰσθάνῃ, ἀδύνατον εἶναι δι’ ἄλλησ ταῦτ’ αἰσθέσθαι, οἱο͂ν ἃ δι’ ἀκοῆσ, δι’ ὄψεωσ, ἢ ἃ δι’ ὄψεωσ, δι’ ἀκοῆσ; πῶσ γὰρ οὐκ ἐθελήσω;

εἴ τι ἄρα περὶ ἀμφοτέρων διανοῇ, οὐκ ἂν διά γε τοῦ ἑτέρου ὀργάνου, οὐδ’ αὖ διὰ τοῦ ἑτέρου περὶ ἀμφοτέρων αἰσθάνοι’ ἄν. οὐ γὰρ οὖν. περὶ δὴ φωνῆσ καὶ περὶ χρόασ πρῶτον μὲν αὐτὸ τοῦτο περὶ ἀμφοτέρων ἦ διανοῇ, ὅτι ἀμφοτέρω ἐστόν; ἔγωγε. οὐκοῦν καὶ ὅτι ἑκάτερον ἑκατέρου μὲν ἕτερον, ἑαυτῷ δὲ ταὐτόν; τί μήν;

καὶ ὅτι ἀμφοτέρω δύο, ἑκάτερον δὲ ἕν; καὶ τοῦτο. οὐκοῦν καὶ εἴτε ἀνομοίω εἴτε ὁμοίω ἀλλήλοιν, δυνατὸσ εἶ ἐπισκέψασθαι; ἴσωσ. ταῦτα δὴ πάντα διὰ τίνοσ περὶ αὐτοῖν διανοῇ; οὔτε γὰρ δι’ ἀκοῆσ οὔτε δι’ ὄψεωσ οἱο͂́ν τε τὸ κοινὸν λαμβάνειν περὶ αὐτῶν. ἔτι δὲ καὶ τόδε τεκμήριον περὶ οὗ λέγομεν· εἰ γὰρ δυνατὸν εἰή ἀμφοτέρω σκέψασθαι ἆρ’ ἐστὸν ἁλμυρὼ ἢ οὔ, οἶσθ’ ὅτι ἕξεισ εἰπεῖν ᾧ ἐπισκέψῃ, καὶ τοῦτο οὔτε ὄψισ οὔτε ἀκοὴ φαίνεται, ἀλλά τι ἄλλο. τί δ’ οὐ μέλλει, ἥ γε διὰ τῆσ γλώττησ δύναμισ;

καλῶσ λέγεισ. ἡ δὲ δὴ διὰ τίνοσ δύναμισ τό τ’ ἐπὶ πᾶσι κοινὸν καὶ τὸ ἐπὶ τούτοισ δηλοῖ σοι, ᾧ τὸ "ἔστιν" ἐπονομάζεισ καὶ τὸ "οὐκ ἔστι" καὶ ἃ νυνδὴ ἠρωτῶμεν περὶ αὐτῶν; τούτοισ πᾶσι ποῖα ἀποδώσεισ ὄργανα δι’ ὧν αἰσθάνεται ἡμῶν τὸ αἰσθανόμενον ἕκαστα; οὐσίαν λέγεισ καὶ τὸ μὴ εἶναι, καὶ ὁμοιότητα καὶ ἀνομοιότητα, καὶ τὸ ταὐτόν τε καὶ τὸ ἕτερον, ἔτι δὲ ἕν τε καὶ τὸν ἄλλον ἀριθμὸν περὶ αὐτῶν. δῆλον δὲ ὅτι καὶ ἄρτιόν τε καὶ περιττὸν ἐρωτᾷσ, καὶ τἆλλα ὅσα τούτοισ ἕπεται, διὰ τίνοσ ποτὲ τῶν τοῦ σώματοσ τῇ ψυχῇ αἰσθανόμεθα. ὑπέρευ, ὦ Θεαίτητε, ἀκολουθεῖσ, καὶ ἔστιν ἃ ἐρωτῶ αὐτὰ ταῦτα.

ἀλλὰ μὰ Δία, ὦ Σώκρατεσ, ἔγωγε οὐκ ἂν ἔχοιμι εἰπεῖν, πλήν γ’ ὅτι μοι δοκεῖ τὴν ἀρχὴν οὐδ’ εἶναι τοιοῦτον οὐδὲν τούτοισ ὄργανον ἴδιον ὥσπερ ἐκείνοισ, ἀλλ’ αὐτὴ δι’ αὑτῆσ ἡ ψυχὴ τὰ κοινά μοι φαίνεται περὶ πάντων ἐπισκοπεῖν. καλὸσ γὰρ εἶ, ὦ Θεαίτητε, καὶ οὐχ, ὡσ ἔλεγε Θεόδωροσ, αἰσχρόσ· ὁ γὰρ καλῶσ λέγων καλόσ τε καὶ ἀγαθόσ.

πρὸσ δὲ τῷ καλῷ εὖ ἐποίησάσ με μάλα συχνοῦ λόγου ἀπαλλάξασ, εἰ φαίνεταί σοι τὰ μὲν αὐτὴ δι’ αὑτῆσ ἡ ψυχὴ ἐπισκοπεῖν, τὰ δὲ διὰ τῶν τοῦ σώματοσ δυνάμεων. τοῦτο γὰρ ἦν ὃ καὶ αὐτῷ μοι ἐδόκει, ἐβουλόμην δὲ καὶ σοὶ δόξαι. ἀλλὰ μὴν φαίνεταί γε.

ποτέρων οὖν τίθησ τὴν οὐσίαν; τοῦτο γὰρ μάλιστα ἐπὶ πάντων παρέπεται. ἐγὼ μὲν ὧν αὐτὴ ἡ ψυχὴ καθ’ αὑτὴν ἐπορέγεται. ἦ καὶ τὸ ὅμοιον καὶ τὸ ἀνόμοιον καὶ τὸ ταὐτὸν καὶ ἕτερον; ναί. τί δέ; καλὸν καὶ αἰσχρὸν καὶ ἀγαθὸν καὶ κακόν; καὶ τούτων μοι δοκεῖ ἐν τοῖσ μάλιστα πρὸσ ἄλληλα σκοπεῖσθαι τὴν οὐσίαν, ἀναλογιζομένη ἐν ἑαυτῇ τὰ γεγονότα καὶ τὰ παρόντα πρὸσ τὰ μέλλοντα. ἔχε δή·

ἄλλο τι τοῦ μὲν σκληροῦ τὴν σκληρότητα διὰ τῆσ ἐπαφῆσ αἰσθήσεται, καὶ τοῦ μαλακοῦ τὴν μαλακότητα ὡσαύτωσ; ναί. τὴν δέ γε οὐσίαν καὶ ὅτι ἐστὸν καὶ τὴν ἐναντιότητα πρὸσ ἀλλήλω καὶ τὴν οὐσίαν αὖ τῆσ ἐναντιότητοσ αὐτὴ ἡ ψυχὴ ἐπανιοῦσα καὶ συμβάλλουσα πρὸσ ἄλληλα κρίνειν πειρᾶται ἡμῖν. πάνυ μὲν οὖν. οὐκοῦν τὰ μὲν εὐθὺσ γενομένοισ πάρεστι φύσει αἰσθάνεσθαι ἀνθρώποισ τε καὶ θηρίοισ, ὅσα διὰ τοῦ σώματοσ παθήματα ἐπὶ τὴν ψυχὴν τείνει· τὰ δὲ περὶ τούτων ἀναλογίσματα πρόσ τε οὐσίαν καὶ ὠφέλειαν μόγισ καὶ ἐν χρόνῳ διὰ πολλῶν πραγμάτων καὶ παιδείασ παραγίγνεται οἷσ ἂν καὶ παραγίγνηται;

παντάπασι μὲν οὖν. οἱο͂́ν τε οὖν ἀληθείασ τυχεῖν, ᾧ μηδὲ οὐσίασ; ἀδύνατον. οὗ δὲ ἀληθείασ τισ ἀτυχήσει, ποτὲ τούτου ἐπιστήμων ἔσται; καὶ πῶσ ἄν, ὦ Σώκρατεσ;

ἐν μὲν ἄρα τοῖσ παθήμασιν οὐκ ἔνι ἐπιστήμη, ἐν δὲ τῷ περὶ ἐκείνων συλλογισμῷ· οὐσίασ γὰρ καὶ ἀληθείασ ἐνταῦθα μέν, ὡσ ἐοίκε, δυνατὸν ἅψασθαι, ἐκεῖ δὲ ἀδύνατον. φαίνεται. ἦ οὖν ταὐτὸν ἐκεῖνό τε καὶ τοῦτο καλεῖσ, τοσαύτασ διαφορὰσ ἔχοντε; οὔκουν δὴ δίκαιόν γε. τί οὖν δὴ ἐκείνῳ ἀποδίδωσ ὄνομα, τῷ ὁρᾶν ἀκούειν ὀσφραίνεσθαι ψύχεσθαι θερμαίνεσθαι; αἰσθάνεσθαι ἔγωγε·

τί γὰρ ἄλλο; σύμπαν ἄρ’ αὐτὸ καλεῖσ αἴσθησιν; ἀνάγκη. ὡῖ γε, φαμέν, οὐ μέτεστιν ἀληθείασ ἅψασθαι· οὐδὲ γὰρ οὐσίασ. οὐ γὰρ οὖν. οὐδ’ ἄρ’ ἐπιστήμησ. οὐ γάρ. οὐκ ἄρ’ ἂν εἰή ποτέ, ὦ Θεαίτητε, αἴσθησίσ τε καὶ ἐπιστήμη ταὐτόν. οὐ φαίνεται, ὦ Σώκρατεσ. καὶ μάλιστά γε νῦν καταφανέστατον γέγονεν ἄλλο ὂν αἰσθήσεωσ ἐπιστήμη. ἀλλ’ οὔ τι μὲν δὴ τούτου γε ἕνεκα ἠρχόμεθα διαλεγόμενοι, ἵνα εὑρ́ωμεν τί ποτ’ οὐκ ἔστ’ ἐπιστήμη, ἀλλὰ τί ἔστιν.

ὅμωσ δὲ τοσοῦτόν γε προβεβήκαμεν, ὥστε μὴ ζητεῖν αὐτὴν ἐν αἰσθήσει τὸ παράπαν ἀλλ’ ἐν ἐκείνῳ τῷ ὀνόματι, ὅτι ποτ’ ἔχει ἡ ψυχή, ὅταν αὐτὴ καθ’ αὑτὴν πραγματεύηται περὶ τὰ ὄντα. ἀλλὰ μὴν τοῦτό γε καλεῖται, ὦ Σώκρατεσ, ὡσ ἐγᾦμαι, δοξάζειν. ὀρθῶσ γὰρ οἰεί, ὦ φίλε. καὶ ὁρ́α δὴ νῦν πάλιν ἐξ ἀρχῆσ, πάντα τὰ πρόσθεν ἐξαλείψασ, εἴ τι μᾶλλον καθορᾷσ, ἐπειδὴ ἐνταῦθα προελήλυθασ. καὶ λέγε αὖθισ τί ποτ’ ἐστὶν ἐπιστήμη.

δόξαν μὲν πᾶσαν εἰπεῖν, ὦ Σώκρατεσ, ἀδύνατον, ἐπειδὴ καὶ ψευδήσ ἐστι δόξα· κινδυνεύει δὲ ἡ ἀληθὴσ δόξα ἐπιστήμη εἶναι, καί μοι τοῦτο ἀποκεκρίσθω. ἐὰν γὰρ μὴ φανῇ προϊοῦσιν ὥσπερ τὸ νῦν, ἄλλο τι πειρασόμεθα λέγειν. οὕτω μέντοι χρή, ὦ Θεαίτητε, λέγειν προθύμωσ μᾶλλον, ἢ ὡσ τὸ πρῶτον ὤκνεισ ἀποκρίνεσθαι. ἐὰν γὰρ οὕτω δρῶμεν, δυοῖν θάτερα, ἢ εὑρήσομεν ἐφ’ ὃ ἐρχόμεθα, ἢ ἧττον οἰησόμεθα εἰδέναι ὃ μηδαμῇ ἴσμεν· καίτοι οὐκ ἂν εἰή μεμπτὸσ μισθὸσ ὁ τοιοῦτοσ.

καὶ δὴ καὶ νῦν τί φῄσ; δυοῖν ὄντοιν ἰδέαιν δόξησ, τοῦ μὲν ἀληθινοῦ, ψευδοῦσ δὲ τοῦ ἑτέρου, τὴν ἀληθῆ δόξαν ἐπιστήμην ὁρίζῃ; ἔγωγε· τοῦτο γὰρ αὖ νῦν μοι φαίνεται. ἆρ’ οὖν ἔτ’ ἄξιον περὶ δόξησ ἀναλαβεῖν πάλιν ‐ τὸ ποῖον δὴ λέγεισ; θράττει μέ πωσ νῦν τε καὶ ἄλλοτε δὴ πολλάκισ, ὥστ’ ἐν ἀπορίᾳ πολλῇ πρὸσ ἐμαυτὸν καὶ πρὸσ ἄλλον γεγονέναι, οὐκ ἔχοντα εἰπεῖν τί ποτ’ ἐστὶ τοῦτο τὸ πάθοσ παρ’ ἡμῖν καὶ τίνα τρόπον ἐγγιγνόμενον.

τὸ ποῖον δή; τὸ δοξάζειν τινὰ ψευδῆ. σκοπῶ δὴ καὶ νῦν ἔτι διστάζων, πότερον ἐάσωμεν αὐτὸ ἢ ἐπισκεψώμεθα ἄλλον τρόπον ἢ ὀλίγον πρότερον. τί μήν, ὦ Σώκρατεσ, εἴπερ γε καὶ ὁπῃτιοῦν φαίνεται δεῖν; ἄρτι γὰρ οὐ κακῶσ γε σὺ καὶ Θεόδωροσ ἐλέγετε σχολῆσ πέρι, ὡσ οὐδὲν ἐν τοῖσ τοιοῖσδε κατεπείγει. ὀρθῶσ ὑπέμνησασ·

ἴσωσ γὰρ οὐκ ἀπὸ καιροῦ πάλιν ὥσπερ ἴχνοσ μετελθεῖν. κρεῖττον γάρ που σμικρὸν εὖ ἢ πολὺ μὴ ἱκανῶσ περᾶναι. τί μήν; πῶσ οὖν; τί δὴ καὶ λέγομεν; ψευδῆ φαμεν ἑκάστοτε εἶναι δόξαν, καί τινα ἡμῶν δοξάζειν ψευδῆ, τὸν δ’ αὖ ἀληθῆ, ὡσ φύσει οὕτωσ ἐχόντων; φαμὲν γὰρ δή. οὐκοῦν τόδε γ’ ἔσθ’ ἡμῖν περὶ πάντα καὶ καθ’ ἕκαστον, ἤτοι εἰδέναι ἢ μὴ εἰδέναι;

μανθάνειν γὰρ καὶ ἐπιλανθάνεσθαι μεταξὺ τούτων ὡσ ὄντα χαίρειν λέγω ἐν τῷ παρόντι· νῦν γὰρ ἡμῖν πρὸσ λόγον ἐστὶν οὐδέν. ἀλλὰ μήν, ὦ Σώκρατεσ, ἄλλο γ’ οὐδὲν λείπεται περὶ ἕκαστον πλὴν εἰδέναι ἢ μὴ εἰδέναι. οὐκοῦν ἤδη ἀνάγκη τὸν δοξάζοντα δοξάζειν ἢ ὧν τι οἶδεν ἢ μὴ οἶδεν; ἀνάγκη. καὶ μὴν εἰδότα γε μὴ εἰδέναι τὸ αὐτὸ ἢ μὴ εἰδότα εἰδέναι ἀδύνατον. πῶσ δ’ οὔ;

ἆρ’ οὖν ὁ τὰ ψευδῆ δοξάζων, ἃ οἶδε, ταῦτα οἰέται οὐ ταῦτα εἶναι ἀλλὰ ἕτερα ἄττα ὧν οἶδε, καὶ ἀμφότερα εἰδὼσ ἀγνοεῖ αὖ ἀμφότερα; ἀλλ’ ἀδύνατον, ὦ Σώκρατεσ. ἀλλ’ ἆρα, ἃ μὴ οἶδεν, ἡγεῖται αὐτὰ εἶναι ἕτερα ἄττα ὧν μὴ οἶδε, καὶ τοῦτ’ ἔστι τῷ μήτε Θεαίτητον μήτε Σωκράτη εἰδότι εἰσ τὴν διάνοιαν λαβεῖν ὡσ ὁ Σωκράτησ Θεαίτητοσ ἢ ὁ Θεαίτητοσ Σωκράτησ; καὶ πῶσ ἄν;

ἀλλ’ οὐ μήν, ἅ γέ τισ οἶδεν, οἰέταί που ἃ μὴ οἶδεν αὐτὰ εἶναι, οὐδ’ αὖ ἃ μὴ οἶδεν, ἃ οἶδεν. τέρασ γὰρ ἔσται. πῶσ οὖν ἂν ἔτι ψευδῆ δοξάσειεν; ἐκτὸσ γὰρ τούτων ἀδύνατόν που δοξάζειν, ἐπείπερ πάντ’ ἢ ἴσμεν ἢ οὐκ ἴσμεν, ἐν δὲ τούτοισ οὐδαμοῦ φαίνεται δυνατὸν ψευδῆ δοξάσαι. ἀληθέστατα. ἆρ’ οὖν οὐ ταύτῃ σκεπτέον ὃ ζητοῦμεν, κατὰ τὸ εἰδέναι καὶ μὴ εἰδέναι ἰόντασ, ἀλλὰ κατὰ τὸ εἶναι καὶ μή; πῶσ λέγεισ;

μὴ ἁπλοῦν ᾖ ὅτι ὁ τὰ μὴ ὄντα περὶ ὁτουοῦν δοξάζων οὐκ ἔσθ’ ὡσ οὐ ψευδῆ δοξάσει, κἂν ὁπωσοῦν ἄλλωσ τὰ τῆσ διανοίασ ἔχῃ. εἰκόσ γ’ αὖ, ὦ Σώκρατεσ. πῶσ οὖν; τί ἐροῦμεν, ὦ Θεαίτητε, ἐάν τισ ἡμᾶσ ἀνακρίνῃ· "δυνατὸν δὲ ὁτῳοῦν ὃ λέγεται, καί τισ ἀνθρώπων τὸ μὴ ὂν δοξάσει, εἴτε περὶ τῶν ὄντων του εἴτε αὐτὸ καθ’ αὑτό; καὶ ἡμεῖσ δή, ὡσ ἐοίκεν, πρὸσ ταῦτα φήσομεν· "ὅταν γε μὴ ἀληθῆ οἰήται οἰόμενοσ· ἢ πῶσ ἐροῦμεν;

οὕτωσ. ἦ οὖν καὶ ἄλλοθί που τὸ τοιοῦτόν ἐστιν; τὸ ποῖον; εἴ τισ ὁρᾷ μέν τι, ὁρᾷ δὲ οὐδέν. καὶ πῶσ; ἀλλὰ μὴν εἰ ἕν γέ τι ὁρᾷ, τῶν ὄντων τι ὁρᾷ. ἢ σὺ οἰεί ποτὲ τὸ ἓν ἐν τοῖσ μὴ οὖσιν εἶναι; οὐκ ἔγωγε. ὁ ἄρα ἕν γέ τι ὁρῶν ὄν τι ὁρᾷ. φαίνεται. καὶ ὁ ἄρα τι ἀκούων ἕν γέ τι ἀκούει καὶ ὂν ἀκούει.

ναί. καὶ ὁ ἁπτόμενοσ δή του ἑνόσ γέ του ἅπτεται καὶ ὄντοσ, εἴπερ ἑνόσ; καὶ τοῦτο. ὁ δὲ δὴ δοξάζων οὐχ ἕν γέ τι δοξάζει; ἀνάγκη. ὁ δ’ ἕν τι δοξάζων οὐκ ὄν τι; συγχωρῶ. ὁ ἄρα μὴ ὂν δοξάζων οὐδὲν δοξάζει. οὐ φαίνεται. ἀλλὰ μὴν ὅ γε μηδὲν δοξάζων τὸ παράπαν οὐδὲ δοξάζει. δῆλον, ὡσ ἐοίκεν. οὐκ ἄρα οἱο͂́ν τε τὸ μὴ ὂν δοξάζειν, οὔτε περὶ τῶν ὄντων οὔτε αὐτὸ καθ’ αὑτό.

οὐ φαίνεται. ἄλλο τι ἄρ’ ἐστὶ τὸ ψευδῆ δοξάζειν τοῦ τὰ μὴ ὄντα δοξάζειν. ἄλλο ἐοίκεν. οὔτ’ ἄρ’ οὕτωσ οὔτε ὡσ ὀλίγον πρότερον ἐσκοποῦμεν, ψευδήσ ἐστι δόξα ἐν ἡμῖν. οὐ γὰρ οὖν δή. ἀλλ’ ἆρα ὧδε γιγνόμενον τοῦτο προσαγορεύομεν; πῶσ; ἀλλοδοξίαν τινὰ οὖσαν ψευδῆ φαμεν εἶναι δόξαν, ὅταν τίσ <τι> τῶν ὄντων ἄλλο αὖ τῶν ὄντων ἀνταλλαξάμενοσ τῇ διανοίᾳ φῇ εἶναι. οὕτω γὰρ ὂν μὲν ἀεὶ δοξάζει, ἕτερον δὲ ἀνθ’ ἑτέρου, καὶ ἁμαρτάνων οὗ ἐσκόπει δικαίωσ ἂν καλοῖτο ψευδῆ δοξάζων.

ὀρθότατά μοι νῦν δοκεῖσ εἰρηκέναι. ὅταν γάρ τισ ἀντὶ καλοῦ αἰσχρὸν ἢ ἀντὶ αἰσχροῦ καλὸν δοξάζῃ, τότε ὡσ ἀληθῶσ δοξάζει ψευδῆ. δῆλοσ εἶ, ὦ Θεαίτητε, καταφρονῶν μου καὶ οὐ δεδιώσ. τί μάλιστα; οὐκ ἂν οἶμαι σοὶ δοκῶ τοῦ ἀληθῶσ ψευδοῦσ ἀντιλαβέσθαι, ἐρόμενοσ εἰ οἱο͂́ν τε ταχὺ βραδέωσ ἢ κοῦφον βαρέωσ ἢ ἄλλο τι ἐναντίον μὴ κατὰ τὴν αὑτοῦ φύσιν ἀλλὰ κατὰ τὴν τοῦ ἐναντίου γίγνεσθαι ἑαυτῷ ἐναντίωσ. τοῦτο μὲν οὖν, ἵνα μὴ μάτην θαρρήσῃσ, ἀφίημι.

ἀρέσκει δέ, ὡσ φῄσ, τὸ τὰ ψευδῆ δοξάζειν ἀλλοδοξεῖν εἶναι; ἔμοιγε. ἔστιν ἄρα κατὰ τὴν σὴν δόξαν ἕτερόν τι ὡσ ἕτερον καὶ μὴ ὡσ ἐκεῖνο τῇ διανοίᾳ τίθεσθαι. ἔστι μέντοι. ὅταν οὖν τοῦθ’ ἡ διάνοιά του δρᾷ, οὐ καὶ ἀνάγκη αὐτὴν ἤτοι ἀμφότερα ἢ τὸ ἕτερον διανοεῖσθαι;

ἀνάγκη μὲν οὖν· ἤτοι ἅμα γε ἢ ἐν μέρει. κάλλιστα. τὸ δὲ διανοεῖσθαι ἆρ’ ὅπερ ἐγὼ καλεῖσ; τί καλῶν; λόγον ὃν αὐτὴ πρὸσ αὑτὴν ἡ ψυχὴ διεξέρχεται περὶ ὧν ἂν σκοπῇ. ὥσ γε μὴ εἰδώσ σοι ἀποφαίνομαι. τοῦτο γάρ μοι ἰνδάλλεται διανοουμένη οὐκ ἄλλο τι ἢ διαλέγεσθαι, αὐτὴ ἑαυτὴν ἐρωτῶσα καὶ ἀποκρινομένη, καὶ φάσκουσα καὶ οὐ φάσκουσα. ὅταν δὲ ὁρίσασα, εἴτε βραδύτερον εἴτε καὶ ὀξύτερον ἐπᾴξασα, τὸ αὐτὸ ἤδη φῇ καὶ μὴ διστάζῃ, δόξαν ταύτην τίθεμεν αὐτῆσ.

ὥστ’ ἔγωγε τὸ δοξάζειν λέγειν καλῶ καὶ τὴν δόξαν λόγον εἰρημένον, οὐ μέντοι πρὸσ ἄλλον οὐδὲ φωνῇ, ἀλλὰ σιγῇ πρὸσ αὑτόν· σὺ δὲ τί; κἀγώ. ὅταν ἄρα τισ τὸ ἕτερον ἕτερον δοξάζῃ, καὶ φησίν, ὡσ ἐοίκε, τὸ ἕτερον ἕτερον εἶναι πρὸσ ἑαυτόν. τί μήν;

ἀναμιμνῄσκου δὴ εἰ πώποτ’ εἶπεσ πρὸσ σεαυτὸν ὅτι παντὸσ μᾶλλον τό τοι καλὸν αἰσχρόν ἐστιν ἢ τὸ ἄδικον δίκαιον. ἢ καί, τὸ πάντων κεφάλαιον, σκόπει εἴ ποτ’ ἐπεχείρησασ σεαυτὸν πείθειν ὡσ παντὸσ μᾶλλον τὸ ἕτερον ἕτερόν ἐστιν, ἢ πᾶν τοὐναντίον οὐδ’ ἐν ὕπνῳ πώποτε ἐτόλμησασ εἰπεῖν πρὸσ σεαυτὸν ὡσ παντάπασιν ἄρα τὰ περιττὰ ἄρτιά ἐστιν ἤ τι ἄλλο τοιοῦτον. ἀληθῆ λέγεισ. ἄλλον δέ τινα οἰεί ὑγιαίνοντα ἢ μαινόμενον τολμῆσαι σπουδῇ πρὸσ ἑαυτὸν εἰπεῖν ἀναπείθοντα αὑτὸν ὡσ ἀνάγκη τὸν βοῦν ἵππον εἶναι ἢ τὰ δύο ἕν;

μὰ Δί’ οὐκ ἔγωγε. οὐκοῦν εἰ τὸ λέγειν πρὸσ ἑαυτὸν δοξάζειν ἐστίν, οὐδεὶσ ἀμφότερά γε λέγων καὶ δοξάζων καὶ ἐφαπτόμενοσ ἀμφοῖν τῇ ψυχῇ εἴποι ἂν καὶ δοξάσειεν ὡσ τὸ ἕτερον ἕτερόν ἐστιν. ἐατέον δὲ καὶ σοὶ τὸ ῥῆμα περὶ τοῦ ἑτέρου· λέγω γὰρ αὐτὸ τῇδε, μηδένα δοξάζειν ὡσ τὸ αἰσχρὸν καλὸν ἢ ἄλλο τι τῶν τοιούτων. ἀλλ’, ὦ Σώκρατεσ, ἐῶ τε καί μοι δοκεῖ ὡσ λέγεισ.

ἄμφω μὲν ἄρα δοξάζοντα ἀδύνατον τό γε ἕτερον ἕτερον δοξάζειν. ἐοίκεν. ἀλλὰ μὴν τὸ ἕτερόν γε μόνον δοξάζων, τὸ δὲ ἕτερον μηδαμῇ, οὐδέποτε δοξάσει τὸ ἕτερον ἕτερον εἶναι. ἀληθῆ λέγεισ· ἀναγκάζοιτο γὰρ ἂν ἐφάπτεσθαι καὶ οὗ μὴ δοξάζει. οὔτ’ ἄρ’ ἀμφότερα οὔτε τὸ ἕτερον δοξάζοντι ἐγχωρεῖ ἀλλοδοξεῖν. ὥστ’ εἴ τισ ὁριεῖται δόξαν εἶναι ψευδῆ τὸ ἑτεροδοξεῖν, οὐδὲν ἂν λέγοι· οὔτε γὰρ ταύτῃ οὔτε κατὰ τὰ πρότερα φαίνεται ψευδὴσ ἐν ἡμῖν οὖσα δόξα.

οὐκ ἐοίκεν. ἀλλὰ μέντοι, ὦ Θεαίτητε, εἰ τοῦτο μὴ φανήσεται ὄν, πολλὰ ἀναγκασθησόμεθα ὁμολογεῖν καὶ ἄτοπα. τὰ ποῖα δή; οὐκ ἐρῶ σοι πρὶν ἂν πανταχῇ πειραθῶ σκοπῶν. αἰσχυνοίμην γὰρ ἂν ὑπὲρ ἡμῶν, ἐν ᾧ ἀποροῦμεν, ἀναγκαζομένων ὁμολογεῖν οἱᾶ λέγω. ἀλλ’ ἐὰν εὑρ́ωμεν καὶ ἐλεύθεροι γενώμεθα, τότ’ ἤδη περὶ τῶν ἄλλων ἐροῦμεν ὡσ πασχόντων αὐτὰ ἐκτὸσ τοῦ γελοίου ἑστῶτεσ·

ἐὰν δὲ πάντῃ ἀπορήσωμεν, ταπεινωθέντεσ οἶμαι τῷ λόγῳ παρέξομεν ὡσ ναυτιῶντεσ πατεῖν τε καὶ χρῆσθαι ὅτι ἂν βούληται. ᾗ οὖν ἔτι πόρον τινὰ εὑρίσκω τοῦ ζητήματοσ ἡμῖν, ἄκουε. λέγε μόνον. οὐ φήσω ἡμᾶσ ὀρθῶσ ὁμολογῆσαι, ἡνίκα ὡμολογήσαμεν ἅ τισ οἶδεν, ἀδύνατον δοξάσαι ἃ μὴ οἶδεν εἶναι αὐτὰ καὶ ψευσθῆναι· ἀλλά πῃ δυνατόν.

ἆρα λέγεισ ὃ καὶ ἐγὼ τότε ὑπώπτευσα, ἡνίκ’ αὐτὸ ἔφαμεν τοιοῦτον εἶναι, ὅτι ἐνίοτ’ ἐγὼ γιγνώσκων Σωκράτη, πόρρωθεν δὲ ὁρῶν ἄλλον ὃν οὐ γιγνώσκω, ᾠήθην εἶναι Σωκράτη ὃν οἶδα; γίγνεται γὰρ δὴ ἐν τῷ τοιούτῳ οἱο͂ν λέγεισ. οὐκοῦν ἀπέστημεν αὐτοῦ, ὅτι ἃ ἴσμεν ἐποίει ἡμᾶσ εἰδότασ μὴ εἰδέναι; πάνυ μὲν οὖν. μὴ γὰρ οὕτω τιθῶμεν, ἀλλ’ ὧδε· ἴσωσ πῃ ἡμῖν συγχωρήσεται, ἴσωσ δὲ ἀντιτενεῖ. ἀλλὰ γὰρ ἐν τοιούτῳ ἐχόμεθα, ἐν ᾧ ἀνάγκη πάντα μεταστρέφοντα λόγον βασανίζειν. σκόπει οὖν εἰ τὶ λέγω.

ἆρα ἔστιν μὴ εἰδότα τι πρότερον ὕστερον μαθεῖν; ἔστι μέντοι. οὐκοῦν καὶ αὖθισ ἕτερον καὶ ἕτερον; τί δ’ οὔ; θὲσ δή μοι λόγου ἕνεκα ἐν ταῖσ ψυχαῖσ ἡμῶν ἐνὸν κήρινον ἐκμαγεῖον, τῷ μὲν μεῖζον, τῷ δ’ ἔλαττον, καὶ τῷ μὲν καθαρωτέρου κηροῦ, τῷ δὲ κοπρωδεστέρου, καὶ σκληροτέρου, ἐνίοισ δὲ ὑγροτέρου, ἔστι δ’ οἷσ μετρίωσ ἔχοντοσ. τίθημι.

δῶρον τοίνυν αὐτὸ φῶμεν εἶναι τῆσ τῶν Μουσῶν μητρὸσ Μνημοσύνησ, καὶ εἰσ τοῦτο ὅτι ἂν βουληθῶμεν μνημονεῦσαι ὧν ἂν ἴδωμεν ἢ ἀκούσωμεν ἢ αὐτοὶ ἐννοήσωμεν, ὑπέχοντασ αὐτὸ ταῖσ αἰσθήσεσι καὶ ἐννοίαισ, ἀποτυποῦσθαι, ὥσπερ δακτυλίων σημεῖα ἐνσημαινομένουσ· καὶ ὃ μὲν ἂν ἐκμαγῇ, μνημονεύειν τε καὶ ἐπίστασθαι ἑώσ ἂν ἐνῇ τὸ εἴδωλον αὐτοῦ· ὃ δ’ ἂν ἐξαλειφθῇ ἢ μὴ οἱο͂́ν τε γένηται ἐκμαγῆναι, ἐπιλελῆσθαί τε καὶ μὴ ἐπίστασθαι. ἔστω οὕτωσ.

ὁ τοίνυν ἐπιστάμενοσ μὲν αὐτά, σκοπῶν δέ τι ὧν ὁρᾷ ἢ ἀκούει, ἄθρει εἰ ἄρα τοιῷδε τρόπῳ ψευδῆ ἂν δοξάσαι. ποίῳ δή τινι; ἃ οἶδεν, οἰηθεὶσ εἶναι τοτὲ μὲν ἃ οἶδε, τοτὲ δὲ ἃ μή. ταῦτα γὰρ ἐν τοῖσ πρόσθεν οὐ καλῶσ ὡμολογήσαμεν ὁμολογοῦντεσ ἀδύνατα. νῦν δὲ πῶσ λέγεισ; δεῖ ὧδε λέγεσθαι περὶ αὐτῶν ἐξ ἀρχῆσ διοριζομένουσ ὅτι ὃ μέν τισ οἶδεν, σχὼν αὐτοῦ μνημεῖον ἐν τῇ ψυχῇ, αἰσθάνεται δὲ αὐτὸ μή, οἰηθῆναι ἕτερόν τι ὧν οἶδεν, ἔχοντα καὶ ἐκείνου τύπον, αἰσθανόμενον δὲ μή, ἀδύνατον.

καὶ ὅ γε οἶδεν αὖ, οἰηθῆναι εἶναι ὃ μὴ οἶδε μηδ’ ἔχει αὐτοῦ σφραγῖδα· καὶ ὃ μὴ οἶδεν, ὃ μὴ οἶδεν αὖ· καὶ ὃ μὴ οἶδεν, ὃ οἶδε· καὶ ὃ αἰσθάνεταί γε, ἕτερόν τι ὧν αἰσθάνεται οἰηθῆναι εἶναι· καὶ ὃ αἰσθάνεται, ὧν τι μὴ αἰσθάνεται· καὶ ὃ μὴ αἰσθάνεται, ὧν μὴ αἰσθάνεται· καὶ ὃ μὴ αἰσθάνεται, ὧν αἰσθάνεται.

καὶ ἔτι γε αὖ καὶ ὃ οἶδε καὶ αἰσθάνεται καὶ ἔχει τὸ σημεῖον κατὰ τὴν αἴσθησιν, οἰηθῆναι αὖ ἕτερόν τι ὧν οἶδε καὶ αἰσθάνεται καὶ ἔχει αὖ καὶ ἐκείνου τὸ σημεῖον κατὰ τὴν αἴσθησιν, ἀδυνατώτερον ἔτι ἐκείνων, εἰ οἱο͂́ν τε. καὶ ὃ οἶδε καὶ ὃ αἰσθάνεται ἔχων τὸ μνημεῖον ὀρθῶσ, ὃ οἶδεν οἰηθῆναι ἀδύνατον· καὶ ὃ οἶδε καὶ αἰσθάνεται ἔχων κατὰ ταὐτά, ὃ αἰσθάνεται· καὶ ὃ αὖ μὴ οἶδε μηδὲ αἰσθάνεται, ὃ μὴ οἶδε μηδὲ αἰσθάνεται·

καὶ ὃ μὴ οἶδε μηδὲ αἰσθάνεται, ὃ μὴ οἶδε· καὶ ὃ μὴ οἶδε μηδὲ αἰσθάνεται, ὃ μὴ αἰσθάνεται· πάντα ταῦτα ὑπερβάλλει ἀδυναμίᾳ τοῦ ἐν αὐτοῖσ ψευδῆ τινα δοξάσαι. λείπεται δὴ ἐν τοῖσ τοιοῖσδε, εἴπερ που ἄλλοθι, τὸ τοιοῦτον γενέσθαι. ἐν τίσι δή; ἐὰν ἄρα ἐξ αὐτῶν τι μᾶλλον μάθω· νῦν μὲν γὰρ οὐχ ἕπομαι. ἐν οἷσ οἶδεν, οἰηθῆναι αὐτὰ ἕτερ’ ἄττα εἶναι ὧν οἶδε καὶ αἰσθάνεται· ἢ ὧν μὴ οἶδεν, αἰσθάνεται δέ· ἢ ὧν οἶδε καὶ αἰσθάνεται, ὧν οἶδεν αὖ καὶ αἰσθάνεται. νῦν πολὺ πλέον ἀπελείφθην ἢ τότε.

ὧδε δὴ ἀνάπαλιν ἄκουε. ἐγὼ εἰδὼσ Θεόδωρον καὶ ἐν ἐμαυτῷ μεμνημένοσ οἱο͂́σ ἐστι, καὶ Θεαίτητον κατὰ ταὐτά, ἄλλο τι ἐνίοτε μὲν ὁρῶ αὐτούσ, ἐνίοτε δὲ οὔ, καὶ ἅπτομαί ποτ’ αὐτῶν, τοτὲ δ’ οὔ, καὶ ἀκούω ἤ τινα ἄλλην αἴσθησιν αἰσθάνομαι, τοτὲ δ’ αἴσθησιν μὲν οὐδεμίαν ἔχω περὶ ὑμῶν, μέμνημαι δὲ ὑμᾶσ οὐδὲν ἧττον καὶ ἐπίσταμαι αὐτὸσ ἐν ἐμαυτῷ; πάνυ μὲν οὖν.

τοῦτο τοίνυν πρῶτον μάθε ὧν βούλομαι δηλῶσαι, ὅτι ἔστι μὲν ἃ οἶδε μὴ αἰσθάνεσθαι, ἔστιν δὲ αἰσθάνεσθαι. ἀληθῆ. οὐκοῦν καὶ ἃ μὴ οἶδε, πολλάκισ μὲν ἔστι μηδὲ αἰσθάνεσθαι, πολλάκισ δὲ αἰσθάνεσθαι μόνον; ἔστι καὶ τοῦτο. ἰδὲ δὴ ἐάν τι μᾶλλον νῦν ἐπίσπῃ. Σωκράτησ εἰ γιγνώσκει Θεόδωρον καὶ Θεαίτητον, ὁρᾷ δὲ μηδέτερον, μηδὲ ἄλλη αἴσθησισ αὐτῷ πάρεστι περὶ αὐτῶν, οὐκ ἄν ποτε ἐν ἑαυτῷ δοξάσειεν ὡσ ὁ Θεαίτητόσ ἐστι Θεόδωροσ. λέγω τὶ ἢ οὐδέν;

ναί, ἀληθῆ γε. τοῦτο μὲν τοίνυν ἐκείνων πρῶτον ἦν ὧν ἔλεγον. ἦν γάρ. δεύτερον τοίνυν, ὅτι τὸν μὲν γιγνώσκων ὑμῶν, τὸν δὲ μὴ γιγνώσκων, αἰσθανόμενοσ δὲ μηδέτερον, οὐκ ἄν ποτε αὖ οἰηθείην ὃν οἶδα εἶναι ὃν μὴ οἶδα. ὀρθῶσ. τρίτον δέ, μηδέτερον γιγνώσκων μηδὲ αἰσθανόμενοσ οὐκ ἂν οἰηθείην ὃν μὴ οἶδα ἕτερόν τιν’ εἶναι ὧν μὴ οἶδα.

καὶ τἆλλα τὰ πρότερα πάνθ’ ἑξῆσ νόμιζε πάλιν ἀκηκοέναι, ἐν οἷσ οὐδέποτ’ ἐγὼ περὶ σοῦ καὶ Θεοδώρου τὰ ψευδῆ δοξάσω, οὔτε γιγνώσκων οὔτε ἀγνοῶν ἄμφω, οὔτε τὸν μέν, τὸν δ’ οὐ γιγνώσκων· καὶ περὶ αἰσθήσεων κατὰ ταὐτά, εἰ ἄρα ἕπῃ. ἕπομαι. ὥσπερ δακτυλίων σφῷν ἀμφοῖν τὰ σημεῖα, διὰ μακροῦ καὶ μὴ ἱκανῶσ ὁρῶν ἄμφω προθυμηθῶ, τὸ οἰκεῖον ἑκατέρου σημεῖον ἀποδοὺσ τῇ οἰκείᾳ ὄψει, ἐμβιβάσασ προσαρμόσαι εἰσ τὸ ἑαυτῆσ ἴχνοσ, ἵνα γένηται ἀναγνώρισισ, εἶτα τούτων ἀποτυχὼν καὶ ὥσπερ οἱ ἔμπαλιν ὑποδούμενοι παραλλάξασ προσβάλω τὴν ἑκατέρου ὄψιν πρὸσ τὸ ἀλλότριον σημεῖον, ἢ καὶ οἱᾶ τὰ ἐν τοῖσ κατόπτροισ τῆσ ὄψεωσ πάθη, δεξιὰ εἰσ ἀριστερὰ μεταρρεούσησ, ταὐτὸν παθὼν διαμάρτω·

τότε δὴ συμβαίνει ἡ ἑτεροδοξία καὶ τὸ ψευδῆ δοξάζειν.

ἐοίκε γάρ, ὦ Σώκρατεσ. θαυμασίωσ ὡσ λέγεισ τὸ τῆσ δόξησ πάθοσ. ἔτι τοίνυν καὶ ὅταν ἀμφοτέρουσ γιγνώσκων τὸν μὲν πρὸσ τῷ γιγνώσκειν αἰσθάνωμαι, τὸν δὲ μή, τὴν δὲ γνῶσιν τοῦ ἑτέρου μὴ κατὰ τὴν αἴσθησιν ἔχω, ὃ ἐν τοῖσ πρόσθεν οὕτωσ ἔλεγον καί μου τότε οὐκ ἐμάνθανεσ. οὐ γὰρ οὖν. τοῦτο μὴν ἔλεγον, ὅτι γιγνώσκων τὸν ἕτερον καὶ αἰσθανόμενοσ, καὶ τὴν γνῶσιν κατὰ τὴν αἴσθησιν αὐτοῦ ἔχων, οὐδέποτε οἰήσεται εἶναι αὐτὸν ἕτερόν τινα ὃν γιγνώσκει τε καὶ αἰσθάνεται καὶ τὴν γνῶσιν αὖ καὶ ἐκείνου ἔχει κατὰ τὴν αἴσθησιν. ἦν γὰρ τοῦτο;

ναί. παρελείπετο δέ γέ που τὸ νῦν λεγόμενον, ἐν ᾧ δή φαμεν τὴν ψευδῆ δόξαν γίγνεσθαι τὸ ἄμφω γιγνώσκοντα καὶ ἄμφω ὁρῶντα ἤ τινα ἄλλην αἴσθησιν ἔχοντα ἀμφοῖν τὼ σημείω μὴ κατὰ τὴν αὐτοῦ αἴσθησιν ἑκάτερον ἔχειν, ἀλλ’ οἱο͂ν τοξότην φαῦλον ἱέντα παραλλάξαι τοῦ σκοποῦ καὶ ἁμαρτεῖν, ὃ δὴ καὶ ψεῦδοσ ἄρα ὠνόμασται. εἰκότωσ γε.

καὶ ὅταν τοίνυν τῷ μὲν παρῇ αἴσθησισ τῶν σημείων, τῷ δὲ μή, τὸ δὲ τῆσ ἀπούσησ αἰσθήσεωσ τῇ παρούσῃ προσαρμόσῃ, πάντῃ ταύτῃ ψεύδεται ἡ διάνοια. καὶ ἑνὶ λόγῳ, περὶ ὧν μὲν μὴ οἶδέ τισ μηδ’ ἐπῄσθετο πώποτε, οὐκ ἔστιν, ὡσ ἐοίκεν, οὔτε ψεύδεσθαι οὔτε ψευδὴσ δόξα, εἴ τι νῦν ἡμεῖσ ὑγιὲσ λέγομεν· περὶ δὲ ὧν ἴσμεν τε καὶ αἰσθανόμεθα, ἐν αὐτοῖσ τούτοισ στρέφεται καὶ ἑλίττεται ἡ δόξα ψευδὴσ καὶ ἀληθὴσ γιγνομένη, καταντικρὺ μὲν καὶ κατὰ τὸ εὐθὺ τὰ οἰκεῖα συνάγουσα ἀποτυπώματα καὶ τύπουσ ἀληθήσ, εἰσ πλάγια δὲ καὶ σκολιὰ ψευδήσ.

οὐκοῦν καλῶσ, ὦ Σώκρατεσ, λέγεται; ἔτι τοίνυν καὶ τάδε ἀκούσασ μᾶλλον αὐτὸ ἐρεῖσ.

τὸ μὲν γὰρ τἀληθὲσ δοξάζειν καλόν, τὸ δὲ ψεύδεσθαι αἰσχρόν. πῶσ δ’ οὔ; ταῦτα τοίνυν φασὶν ἐνθένδε γίγνεσθαι. ὅταν μὲν ὁ κηρόσ του ἐν τῇ ψυχῇ βαθύσ τε καὶ πολὺσ καὶ λεῖοσ καὶ μετρίωσ ὠργασμένοσ ᾖ, τὰ ἰόντα διὰ τῶν αἰσθήσεων, ἐνσημαινόμενα εἰσ τοῦτο τὸ τῆσ ψυχῆσ "κέαρ," ὃ ἔφη Ὅμηροσ αἰνιττόμενοσ τὴν τοῦ κηροῦ ὁμοιότητα, τότε μὲν καὶ τούτοισ καθαρὰ τὰ σημεῖα ἐγγιγνόμενα καὶ ἱκανῶσ τοῦ βάθουσ ἔχοντα πολυχρόνιά τε γίγνεται καὶ εἰσὶν οἱ τοιοῦτοι πρῶτον μὲν εὐμαθεῖσ, ἔπειτα μνήμονεσ, εἶτα οὐ παραλλάττουσι τῶν αἰσθήσεων τὰ σημεῖα ἀλλὰ δοξάζουσιν ἀληθῆ. σαφῆ γὰρ καὶ ἐν εὐρυχωρίᾳ ὄντα ταχὺ διανέμουσιν ἐπὶ τὰ αὑτῶν ἕκαστα ἐκμαγεῖα, ἃ δὴ ὄντα καλεῖται, καὶ σοφοὶ δὴ οὗτοι καλοῦνται. ἢ οὐ δοκεῖ σοι;

ὑπερφυῶσ μὲν οὖν. ὅταν τοίνυν λάσιόν του τὸ κέαρ ᾖ, ὃ δὴ ἐπῄνεσεν ὁ πάσσοφοσ ποιητήσ, ἢ ὅταν κοπρῶδεσ καὶ μὴ καθαροῦ τοῦ κηροῦ, ἢ ὑγρὸν σφόδρα ἢ σκληρόν, ὧν μὲν ὑγρὸν εὐμαθεῖσ μέν, ἐπιλήσμονεσ δὲ γίγνονται, ὧν δὲ σκληρόν, τἀναντία.

οἱ δὲ δὴ λάσιον καὶ τραχὺ λιθῶδέσ τι ἢ γῆσ ἢ κόπρου συμμιγείσησ ἔμπλεων ἔχοντεσ ἀσαφῆ τὰ ἐκμαγεῖα ἴσχουσιν. ἀσαφῆ δὲ καὶ οἱ τὰ σκληρά· βάθοσ γὰρ οὐκ ἔνι. ἀσαφῆ δὲ καὶ οἱ τὰ ὑγρά· ὑπὸ γὰρ τοῦ συγχεῖσθαι ταχὺ γίγνεται ἀμυδρά.

ἐὰν δὲ πρὸσ πᾶσι τούτοισ ἐπ’ ἀλλήλων συμπεπτωκότα ᾖ ὑπὸ στενοχωρίασ, ἐάν του σμικρὸν ᾖ τὸ ψυχάριον, ἔτι ἀσαφέστερα ἐκείνων. πάντεσ οὖν οὗτοι γίγνονται οἱοῖ δοξάζειν ψευδῆ. ὅταν γάρ τι ὁρῶσιν ἢ ἀκούωσιν ἢ ἐπινοῶσιν, ἕκαστα ἀπονέμειν ταχὺ ἑκάστοισ οὐ δυνάμενοι βραδεῖσ τέ εἰσι καὶ ἀλλοτριονομοῦντεσ παρορῶσί τε καὶ παρακούουσι καὶ παρανοοῦσι πλεῖστα, καὶ καλοῦνται αὖ οὗτοι ἐψευσμένοι τε δὴ τῶν ὄντων καὶ ἀμαθεῖσ. ὀρθότατα ἀνθρώπων λέγεισ, ὦ Σώκρατεσ.

πρὸσ τί τοῦτ’ εἶπεσ; φῶμεν ἄρα ἐν ἡμῖν ψευδεῖσ δόξασ εἶναι; σφόδρα γε. καὶ ἀληθεῖσ δή; καὶ ἀληθεῖσ. ἤδη οὖν οἰόμεθα ἱκανῶσ ὡμολογῆσθαι ὅτι παντὸσ μᾶλλον ἐστὸν ἀμφοτέρα τούτω τὼ δόξα; ὑπερφυῶσ μὲν οὖν. δεινόν τε, ὦ Θεαίτητε, ὡσ ἀληθῶσ κινδυνεύει καὶ ἀηδὲσ εἶναι ἀνὴρ ἀδολέσχησ. τί δέ; τὴν ἐμαυτοῦ δυσμαθίαν δυσχεράνασ καὶ ὡσ ἀληθῶσ ἀδολεσχίαν.

τί γὰρ ἄν τισ ἄλλο θεῖτο ὄνομα, ὅταν ἄνω κάτω τοὺσ λόγουσ ἕλκῃ τισ ὑπὸ νωθείασ οὐ δυνάμενοσ πεισθῆναι, καὶ ᾖ δυσαπάλλακτοσ ἀφ’ ἑκάστου λόγου; σὺ δὲ δὴ τί δυσχεραίνεισ; οὐ δυσχεραίνω μόνον ἀλλὰ καὶ δέδοικα ὅτι ἀποκρινοῦμαι ἄν τισ ἔρηταί με· "ὦ Σώκρατεσ, ηὑρ́ηκασ δὴ ψευδῆ δόξαν, ὅτι οὔτε ἐν ταῖσ αἰσθήσεσίν ἐστι πρὸσ ἀλλήλασ οὔτ’ ἐν ταῖσ διανοίαισ ἀλλ’ ἐν τῇ συνάψει αἰσθήσεωσ πρὸσ διάνοιαν; φήσω δὲ ἐγὼ οἶμαι καλλωπιζόμενοσ ὥσ τι ηὑρηκότων ἡμῶν καλόν.

ἔμοιγε δοκεῖ, ὦ Σώκρατεσ, οὐκ αἰσχρὸν εἶναι τὸ νῦν ἀποδεδειγμένον. "οὐκοῦν," φησί, "λέγεισ ὅτι αὖ τὸν ἄνθρωπον ὃν διανοούμεθα μόνον, ὁρῶμεν δ’ οὔ, ἵππον οὐκ ἄν ποτε οἰηθείημεν εἶναι, ὃν αὖ οὔτε ὁρῶμεν οὔτε ἁπτόμεθα, διανοούμεθα δὲ μόνον καὶ ἄλλ’ οὐδὲν αἰσθανόμεθα περὶ αὐτοῦ; ταῦτα οἶμαι φήσω λέγειν. καὶ ὀρθῶσ γε. "τί οὖν," φησί, "τὰ ἕνδεκα ἃ μηδὲν ἄλλο ἢ διανοεῖταί τισ, ἄλλο τι ἐκ τούτου τοῦ λόγου οὐκ ἄν ποτε οἰηθείη δώδεκα εἶναι ἃ μόνον αὖ διανοεῖται;

ἴθι οὖν δή, σὺ ἀποκρίνου. ἀλλ’ ἀποκρινοῦμαι ὅτι ὁρῶν μὲν ἄν τισ ἢ ἐφαπτόμενοσ οἰηθείη τὰ ἕνδεκα δώδεκα εἶναι, ἃ μέντοι ἐν τῇ διανοίᾳ ἔχει, οὐκ ἄν ποτε περὶ αὐτῶν ταῦτα δοξάσειεν οὕτωσ. τί οὖν; ἑπτά, λέγω δὲ μὴ ἀνθρώπουσ ἑπτὰ καὶ πέντε προθέμενον σκοπεῖν μηδ’ ἄλλο τοιοῦτον, ἀλλ’ αὐτὰ πέντε καὶ ἑπτά, ἅ φαμεν ἐκεῖ μνημεῖα ἐν τῷ ἐκμαγείῳ εἶναι καὶ ψευδῆ ἐν αὐτοῖσ οὐκ εἶναι δοξάσαι, ταῦτα αὐτὰ εἴ τισ ἀνθρώπων ἤδη πώποτε ἐσκέψατο λέγων πρὸσ αὑτὸν καὶ ἐρωτῶν πόσα ποτ’ ἐστίν, καὶ ὁ μέν τισ εἶπεν οἰηθεὶσ ἕνδεκα αὐτὰ εἶναι, ὁ δὲ δώδεκα, ἢ πάντεσ λέγουσί τε καὶ οἰόνται δώδεκα αὐτὰ εἶναι;

οὐ μὰ τὸν Δία, ἀλλὰ πολλοὶ δὴ καὶ ἕνδεκα·

ἐὰν δέ γε ἐν πλείονι ἀριθμῷ τισ σκοπῆται, μᾶλλον σφάλλεται. οἶμαι γάρ σε περὶ παντὸσ μᾶλλον ἀριθμοῦ λέγειν. ὀρθῶσ γὰρ οἰεί· καὶ ἐνθυμοῦ μή τι τότε γίγνεται ἄλλο ἢ αὐτὰ τὰ δώδεκα τὰ ἐν τῷ ἐκμαγείῳ ἕνδεκα οἰηθῆναι. ἐοίκέ γε. οὐκοῦν εἰσ τοὺσ πρώτουσ πάλιν ἀνήκει λόγουσ; ὁ γὰρ τοῦτο παθών, ὃ οἶδεν, ἕτερον αὐτὸ οἰέται εἶναι ὧν αὖ οἶδεν, ὃ ἔφαμεν ἀδύνατον, καὶ τούτῳ αὐτῷ ἠναγκάζομεν μὴ εἶναι ψευδῆ δόξαν, ἵνα μὴ τὰ αὐτὰ ὁ αὐτὸσ ἀναγκάζοιτο εἰδὼσ μὴ εἰδέναι ἅμα. ἀληθέστατα.

οὐκοῦν ἄλλ’ ὁτιοῦν δεῖ ἀποφαίνειν τὸ τὰ ψευδῆ δοξάζειν ἢ διανοίασ πρὸσ αἴσθησιν παραλλαγήν. εἰ γὰρ τοῦτ’ ἦν, οὐκ ἄν ποτε ἐν αὐτοῖσ τοῖσ διανοήμασιν ἐψευδόμεθα. νῦν δὲ ἤτοι οὐκ ἔστι ψευδὴσ δόξα, ἢ ἅ τισ οἶδεν, οἱο͂́ν τε μὴ εἰδέναι. καὶ τούτων πότερα αἱρῇ; ἄπορον αἱρ́εσιν προτίθησ, ὦ Σώκρατεσ. ἀλλὰ μέντοι ἀμφότερά γε κινδυνεύει ὁ λόγοσ οὐκ ἐάσειν.

ὅμωσ δέ ‐ πάντα γὰρ τολμητέον ‐ τί εἰ ἐπιχειρήσαιμεν ἀναισχυντεῖν; πῶσ; ἐθελήσαντεσ εἰπεῖν ποῖόν τί ποτ’ ἐστὶ τὸ ἐπίστασθαι. καὶ τί τοῦτο ἀναίσχυντον; ἐοίκασ οὐκ ἐννοεῖν ὅτι πᾶσ ἡμῖν ἐξ ἀρχῆσ ὁ λόγοσ ζήτησισ γέγονεν ἐπιστήμησ ὡσ οὐκ εἰδόσι τί ποτ’ ἐστίν. ἐννοῶ μὲν οὖν. ἔπειτ’ οὐκ ἀναιδὲσ δοκεῖ μὴ εἰδότασ ἐπιστήμην ἀποφαίνεσθαι τὸ ἐπίστασθαι οἱο͂́ν ἐστιν; ἀλλὰ γάρ, ὦ Θεαίτητε, πάλαι ἐσμὲν ἀνάπλεῳ τοῦ μὴ καθαρῶσ διαλέγεσθαι. μυριάκισ γὰρ εἰρήκαμεν τὸ "γιγνώσκομεν" καὶ "οὐ γιγνώσκομεν," καὶ "ἐπιστάμεθα" καὶ "οὐκ ἐπιστάμεθα," ὥσ τι συνιέντεσ ἀλλήλων ἐν ᾧ ἔτι ἐπιστήμην ἀγνοοῦμεν·

εἰ δὲ βούλει, καὶ νῦν ἐν τῷ παρόντι κεχρήμεθ’ αὖ τῷ "ἀγνοεῖν" τε καὶ "συνιέναι," ὡσ προσῆκον αὐτοῖσ χρῆσθαι εἴπερ στερόμεθα ἐπιστήμησ. ἀλλὰ τίνα τρόπον διαλέξῃ, ὦ Σώκρατεσ, τούτων ἀπεχόμενοσ; οὐδένα ὤν γε ὃσ εἰμί, εἰ μέντοι ἦ ἀντιλογικόσ·

οἱο͂σ ἀνὴρ εἰ καὶ νῦν παρῆν, τούτων τ’ ἂν ἔφη ἀπέχεσθαι καὶ ἡμῖν σφόδρ’ ἂν ἃ ἐγὼ λέγω ἐπέπληττεν. ἐπειδὴ οὖν ἐσμεν φαῦλοι, βούλει τολμήσω εἰπεῖν οἱο͂́ν ἐστι τὸ ἐπίστασθαι; φαίνεται γάρ μοι προὔργου τι ἂν γενέσθαι. τόλμα τοίνυν νὴ Δία. τούτων δὲ μὴ ἀπεχομένῳ σοι ἔσται πολλὴ συγγνώμη. ἀκήκοασ οὖν ὃ νῦν λέγουσιν τὸ ἐπίστασθαι; ἴσωσ· οὐ μέντοι ἔν γε τῷ παρόντι μνημονεύω. ἐπιστήμησ που ἕξιν φασὶν αὐτὸ εἶναι.

ὀρθῶσ γε. ἀληθῆ. ἡμεῖσ τοίνυν σμικρὸν μεταθώμεθα καὶ εἴπωμεν ἐπιστήμησ κτῆσιν. τί οὖν δὴ φήσεισ τοῦτο ἐκείνου διαφέρειν; ἴσωσ μὲν οὐδέν· ὃ δ’ οὖν δοκεῖ ἀκούσασ συνδοκίμαζε. ἐάνπερ γε οἱο͂́σ τ’ ὦ. οὐ τοίνυν μοι ταὐτὸν φαίνεται τῷ κεκτῆσθαι τὸ ἔχειν. οἱο͂ν ἱμάτιον πριάμενόσ τισ καὶ ἐγκρατὴσ ὢν μὴ φορῶν, ἔχειν μὲν οὐκ ἂν αὐτὸν αὐτό, κεκτῆσθαί γε μὴν φαῖμεν. ὁρ́α δὴ καὶ ἐπιστήμην εἰ δυνατὸν οὕτω κεκτημένον μὴ ἔχειν, ἀλλ’ ὥσπερ εἴ τισ ὄρνιθασ ἀγρίασ, περιστερὰσ ἤ τι ἄλλο, θηρεύσασ οἴκοι κατασκευασάμενοσ περιστερεῶνα τρέφοι, τρόπον μὲν γὰρ ἄν πού τινα φαῖμεν αὐτὸν αὐτὰσ ἀεὶ ἔχειν, ὅτι δὴ κέκτηται.

ἦ γάρ; ναί. τρόπον δέ γ’ ἄλλον οὐδεμίαν ἔχειν, ἀλλὰ δύναμιν μὲν αὐτῷ περὶ αὐτὰσ παραγεγονέναι, ἐπειδὴ ἐν οἰκείῳ περιβόλῳ ὑποχειρίουσ ἐποιήσατο, λαβεῖν καὶ σχεῖν ἐπειδὰν βούληται, θηρευσαμένῳ ἣν ἂν ἀεὶ ἐθέλῃ, καὶ πάλιν ἀφιέναι, καὶ τοῦτο ἐξεῖναι ποιεῖν ὁποσάκισ ἂν δοκῇ αὐτῷ. ἔστι ταῦτα. πάλιν δή, ὥσπερ ἐν τοῖσ πρόσθεν κήρινόν τι ἐν ταῖσ ψυχαῖσ κατεσκευάζομεν οὐκ οἶδ’ ὅτι πλάσμα, νῦν αὖ ἐν ἑκάστῃ ψυχῇ ποιήσωμεν περιστερεῶνά τινα παντοδαπῶν ὀρνίθων, τὰσ μὲν κατ’ ἀγέλασ οὔσασ χωρὶσ τῶν ἄλλων, τὰσ δὲ κατ’ ὀλίγασ, ἐνίασ δὲ μόνασ διὰ πασῶν ὅπῃ ἂν τύχωσι πετομένασ.

πεποιήσθω δή.

ἀλλὰ τί τοὐντεῦθεν; παιδίων μὲν ὄντων φάναι χρὴ εἶναι τοῦτο τὸ ἀγγεῖον κενόν, ἀντὶ δὲ τῶν ὀρνίθων ἐπιστήμασ νοῆσαι· ἣν δ’ ἂν ἐπιστήμην κτησάμενοσ καθείρξῃ εἰσ τὸν περίβολον, φάναι αὐτὸν μεμαθηκέναι ἢ ηὑρηκέναι τὸ πρᾶγμα οὗ ἦν αὕτη ἡ ἐπιστήμη, καὶ τὸ ἐπίστασθαι τοῦτ’ εἶναι. ἔστω. τὸ τοίνυν πάλιν ἣν ἂν βούληται τῶν ἐπιστημῶν θηρεύειν καὶ λαβόντα ἴσχειν καὶ αὖθισ ἀφιέναι σκόπει τίνων δεῖται ὀνομάτων, εἴτε τῶν αὐτῶν ὧν τὸ πρῶτον ὅτε ἐκτᾶτο εἴτε ἑτέρων.

μαθήσῃ δ’ ἐνθένδε σαφέστερον τί λέγω. ἀριθμητικὴν μὲν γὰρ λέγεισ τέχνην; ναί. ταύτην δὴ ὑπόλαβε θήραν ἐπιστημῶν ἀρτίου τε καὶ περιττοῦ παντόσ. ὑπολαμβάνω. ταύτῃ δὴ οἶμαι τῇ τέχνῃ αὐτόσ τε ὑποχειρίουσ τὰσ ἐπιστήμασ τῶν ἀριθμῶν ἔχει καὶ ἄλλῳ παραδίδωσιν ὁ παραδιδούσ. ναί. καὶ καλοῦμέν γε παραδιδόντα μὲν διδάσκειν, παραλαμβάνοντα δὲ μανθάνειν, ἔχοντα δὲ δὴ τῷ κεκτῆσθαι ἐν τῷ περιστερεῶνι ἐκείνῳ ἐπίστασθαι. πάνυ μὲν οὖν.

τῷ δὲ δὴ ἐντεῦθεν ἤδη πρόσσχεσ τὸν νοῦν. ἀριθμητικὸσ γὰρ ὢν τελέωσ ἄλλο τι πάντασ ἀριθμοὺσ ἐπίσταται; πάντων γὰρ ἀριθμῶν εἰσιν αὐτῷ ἐν τῇ ψυχῇ ἐπιστῆμαι. τί μήν; ἦ οὖν ὁ τοιοῦτοσ ἀριθμοῖ ἄν ποτέ τι ἢ αὐτὸσ πρὸσ αὑτὸν αὐτὰ ἢ ἄλλο τι τῶν ἔξω ὅσα ἔχει ἀριθμόν;

πῶσ γὰρ οὔ; τὸ δὲ ἀριθμεῖν γε οὐκ ἄλλο τι θήσομεν τοῦ σκοπεῖσθαι πόσοσ τισ ἀριθμὸσ τυγχάνει ὤν. οὕτωσ. ὃ ἄρα ἐπίσταται, σκοπούμενοσ φαίνεται ὡσ οὐκ εἰδώσ, ὃν ὡμολογήκαμεν ἅπαντα ἀριθμὸν εἰδέναι. ἀκούεισ γάρ που τὰσ τοιαύτασ ἀμφισβητήσεισ. ἔγωγε. οὐκοῦν ἡμεῖσ ἀπεικάζοντεσ τῇ τῶν περιστερῶν κτήσει τε καὶ θήρᾳ ἐροῦμεν ὅτι διττὴ ἦν ἡ θήρα, ἡ μὲν πρὶν ἐκτῆσθαι τοῦ κεκτῆσθαι ἕνεκα, ἡ δὲ κεκτημένῳ τοῦ λαβεῖν καὶ ἔχειν ἐν ταῖσ χερσὶν ἃ πάλαι ἐκέκτητο.

οὕτωσ δὲ καὶ ὧν πάλαι ἐπιστῆμαι ἦσαν αὐτῷ μαθόντι καὶ ἠπίστατο αὐτά, πάλιν ἔστι καταμανθάνειν ταὐτὰ ταῦτα ἀναλαμβάνοντα τὴν ἐπιστήμην ἑκάστου καὶ ἴσχοντα, ἣν ἐκέκτητο μὲν πάλαι, πρόχειρον δ’ οὐκ εἶχε τῇ διανοίᾳ; ἀληθῆ. τοῦτο δὴ ἄρτι ἠρώτων, ὅπωσ χρὴ τοῖσ ὀνόμασι χρώμενον λέγειν περὶ αὐτῶν, ὅταν ἀριθμήσων ἰῄ ὁ ἀριθμητικὸσ ἤ τι ἀναγνωσόμενοσ ὁ γραμματικόσ, ὡσ ἐπιστάμενοσ ἄρα ἐν τῷ τοιούτῳ πάλιν ἔρχεται μαθησόμενοσ παρ’ ἑαυτοῦ ἃ ἐπίσταται;

ἀλλ’ ἄτοπον, ὦ Σώκρατεσ. ἀλλ’ ἃ οὐκ ἐπίσταται φῶμεν αὐτὸν ἀναγνώσεσθαι καὶ ἀριθμήσειν, δεδωκότεσ αὐτῷ πάντα μὲν γράμματα πάντα δὲ ἀριθμὸν ἐπίστασθαι; ἀλλὰ καὶ τοῦτ’ ἄλογον.

βούλει οὖν λέγωμεν ὅτι τῶν μὲν ὀνομάτων οὐδὲν ἡμῖν μέλει, ὅπῃ τισ χαίρει ἕλκων τὸ ἐπίστασθαι καὶ μανθάνειν, ἐπειδὴ δὲ ὡρισάμεθα ἕτερον μέν τι τὸ κεκτῆσθαι τὴν ἐπιστήμην, ἕτερον δὲ τὸ ἔχειν, ὃ μέν τισ ἔκτηται μὴ κεκτῆσθαι ἀδύνατόν φαμεν εἶναι, ὥστε οὐδέποτε συμβαίνει ὅ τισ οἶδεν μὴ εἰδέναι, ψευδῆ μέντοι δόξαν οἱο͂́ν τ’ εἶναι περὶ αὐτοῦ λαβεῖν; μὴ γὰρ ἔχειν τὴν ἐπιστήμην τούτου οἱο͂́ν τε, ἀλλ’ ἑτέραν ἀντ’ ἐκείνησ, ὅταν θηρεύων τινά πού ποτ’ ἐπιστήμην διαπετομένων ἀνθ’ ἑτέρασ ἑτέραν ἁμαρτὼν λάβῃ, τότε ἄρα τὰ ἕνδεκα δώδεκα ᾠήθη εἶναι, τὴν τῶν ἕνδεκα ἐπιστήμην ἀντὶ τῆσ τῶν δώδεκα λαβὼν τὴν ἐν ἑαυτῷ οἱο͂ν φάτταν ἀντὶ περιστερᾶσ.

ἔχει γὰρ οὖν λόγον. ὅταν δέ γε ἣν ἐπιχειρεῖ λαβεῖν λάβῃ, ἀψευδεῖν τε καὶ τὰ ὄντα δοξάζειν τότε, καὶ οὕτω δὴ εἶναι ἀληθῆ τε καὶ ψευδῆ δόξαν, καὶ ὧν ἐν τοῖσ πρόσθεν ἐδυσχεραίνομεν οὐδὲν ἐμποδὼν γίγνεσθαι; ἴσωσ οὖν μοι συμφήσεισ·

ἢ πῶσ ποιήσεισ; οὕτωσ. καὶ γὰρ τοῦ μὲν ἃ ἐπίστανται μὴ ἐπίστασθαι ἀπηλλάγμεθα· ἃ γὰρ κεκτήμεθα μὴ κεκτῆσθαι οὐδαμοῦ ἔτι συμβαίνει, οὔτε ψευσθεῖσί τινοσ οὔτε μή. δεινότερον μέντοι πάθοσ ἄλλο παραφαίνεσθαί μοι δοκεῖ. τὸ ποῖον; εἰ ἡ τῶν ἐπιστημῶν μεταλλαγὴ ψευδὴσ γενήσεταί ποτε δόξα. πῶσ δή; πρῶτον μὲν τό τινοσ ἔχοντα ἐπιστήμην τοῦτο αὐτὸ ἀγνοεῖν, μὴ ἀγνωμοσύνῃ ἀλλὰ τῇ ἑαυτοῦ ἐπιστήμῃ·

ἔπειτα ἕτερον αὖ τοῦτο δοξάζειν, τὸ δ’ ἕτερον τοῦτο, πῶσ οὐ πολλὴ ἀλογία, ἐπιστήμησ παραγενομένησ γνῶναι μὲν τὴν ψυχὴν μηδέν, ἀγνοῆσαι δὲ πάντα; ἐκ γὰρ τούτου τοῦ λόγου κωλύει οὐδὲν καὶ ἄγνοιαν παραγενομένην γνῶναί τι ποιῆσαι καὶ τυφλότητα ἰδεῖν, εἴπερ καὶ ἐπιστήμη ἀγνοῆσαί ποτέ τινα ποιήσει. ἴσωσ γάρ, ὦ Σώκρατεσ, οὐ καλῶσ τὰσ ὄρνιθασ ἐτίθεμεν ἐπιστήμασ μόνον τιθέντεσ, ἔδει δὲ καὶ ἀνεπιστημοσύνασ τιθέναι ὁμοῦ συνδιαπετομένασ ἐν τῇ ψυχῇ, καὶ τὸν θηρεύοντα τοτὲ μὲν ἐπιστήμην λαμβάνοντα, τοτὲ δ’ ἀνεπιστημοσύνην τοῦ αὐτοῦ πέρι ψευδῆ μὲν δοξάζειν τῇ ἀνεπιστημοσύνῃ, ἀληθῆ δὲ τῇ ἐπιστήμῃ.

οὐ ῥᾴδιόν γε, ὦ Θεαίτητε, μὴ ἐπαινεῖν σε· ὃ μέντοι εἶπεσ πάλιν ἐπίσκεψαι. ἔστω μὲν γὰρ ὡσ λέγεισ· ὁ δὲ δὴ τὴν ἀνεπιστημοσύνην λαβὼν ψευδῆ μέν, φῄσ, δοξάσει. ἦ γάρ;

ὁ γὰρ ἐλεγκτικὸσ ἐκεῖνοσ γελάσασ φήσει· ναί. οὐ δήπου καὶ ἡγήσεταί γε ψευδῆ δοξάζειν. πῶσ γάρ; ἀλλ’ ἀληθῆ γε, καὶ ὡσ εἰδὼσ διακείσεται περὶ ὧν ἔψευσται. τί μήν; ἐπιστήμην ἄρα οἰήσεται τεθηρευκὼσ ἔχειν ἀλλ’ οὐκ ἀνεπιστημοσύνην. δῆλον. οὐκοῦν μακρὰν περιελθόντεσ πάλιν ἐπὶ τὴν πρώτην πάρεσμεν ἀπορίαν. "πότερον," ὦ βέλτιστοι, "ἀμφοτέρασ τισ εἰδώσ, ἐπιστήμην τε καὶ ἀνεπιστημοσύνην, ἣν οἶδεν, ἑτέραν αὐτὴν οἰέταί τινα εἶναι ὧν οἶδεν;

ἢ οὐδετέραν αὐτὴν εἰδώσ, ἣν μὴ οἶδε, δοξάζει ἑτέραν ὧν οὐκ οἶδεν; ἢ τὴν μὲν εἰδώσ, τὴν δ’ οὔ, ἣν οἶδεν, ἣν μὴ οἶδεν; ἢ ἣν μὴ οἶδεν, ἣν οἶδεν ἡγεῖται; ἢ πάλιν αὖ μοι ἐρεῖτε ὅτι τῶν ἐπιστημῶν καὶ ἀνεπιστημοσυνῶν εἰσὶν αὖ ἐπιστῆμαι, ἃσ ὁ κεκτημένοσ ἐν ἑτέροισ τισὶ γελοίοισ περιστερεῶσιν ἢ κηρίνοισ πλάσμασι καθείρξασ, ἑώσπερ ἂν κεκτῆται ἐπίσταται, καὶ ἐὰν μὴ προχείρουσ ἔχῃ ἐν τῇ ψυχῇ; καὶ οὕτω δὴ ἀναγκασθήσεσθε εἰσ ταὐτὸν περιτρέχειν μυριάκισ οὐδὲν πλέον ποιοῦντεσ;

τί πρὸσ ταῦτα, ὦ Θεαίτητε, ἀποκρινούμεθα; ἀλλὰ μὰ Δί’, ὦ Σώκρατεσ, ἔγωγε οὐκ ἔχω τί χρὴ λέγειν. ἆρ’ οὖν ἡμῖν, ὦ παῖ, καλῶσ ὁ λόγοσ ἐπιπλήττει καὶ ἐνδείκνυται ὅτι οὐκ ὀρθῶσ ψευδῆ δόξαν προτέραν ζητοῦμεν ἐπιστήμησ, ἐκείνην ἀφέντεσ; τὸ δ’ ἐστὶν ἀδύνατον γνῶναι πρὶν ἄν τισ ἐπιστήμην ἱκανῶσ λάβῃ τί ποτ’ ἐστίν.

ἀνάγκη, ὦ Σώκρατεσ, ἐν τῷ παρόντι ὡσ λέγεισ οἰέσθαι. τί οὖν τισ ἐρεῖ πάλιν ἐξ ἀρχῆσ ἐπιστήμην; οὐ γάρ που ἀπεροῦμέν γέ πω; ἥκιστα, ἐάνπερ μὴ σύ γε ἀπαγορεύῃσ. λέγε δή, τί ἂν αὐτὸ μάλιστα εἰπόντεσ ἥκιστ’ ἂν ἡμῖν αὐτοῖσ ἐναντιωθεῖμεν; ὅπερ ἐπεχειροῦμεν, ὦ Σώκρατεσ, ἐν τῷ πρόσθεν·

οὐ γὰρ ἔχω ἔγωγε ἄλλο οὐδέν. τὸ ποῖον; τὴν ἀληθῆ δόξαν ἐπιστήμην εἶναι. ἀναμάρτητόν γέ πού ἐστιν τὸ δοξάζειν ἀληθῆ, καὶ τὰ ὑπ’ αὐτοῦ γιγνόμενα πάντα καλὰ καὶ ἀγαθὰ γίγνεται. ὁ τὸν ποταμὸν καθηγούμενοσ, ὦ Θεαίτητε, ἔφη ἄρα δείξειν αὐτό· καὶ τοῦτο ἐὰν ἰόντεσ ἐρευνῶμεν, τάχ’ ἂν ἐμπόδιον γενόμενον αὐτὸ φήνειεν τὸ ζητούμενον, μένουσι δὲ δῆλον οὐδέν. ὀρθῶσ λέγεισ· ἀλλ’ ἰώμέν γε καὶ σκοπῶμεν.

οὐκοῦν τοῦτό γε βραχείασ σκέψεωσ· τέχνη γάρ σοι ὅλη σημαίνει μὴ εἶναι ἐπιστήμην αὐτό. πῶσ δή; καὶ τίσ αὕτη; ἡ τῶν μεγίστων εἰσ σοφίαν, οὓσ δὴ καλοῦσιν ῥήτοράσ τε καὶ δικανικούσ. οὗτοι γάρ που τῇ ἑαυτῶν τέχνῃ πείθουσιν οὐ διδάσκοντεσ ἀλλὰ δοξάζειν ποιοῦντεσ ἃ ἂν βούλωνται. ἢ σὺ οἰεί δεινούσ τινασ οὕτω διδασκάλουσ εἶναι, ὥστε οἷσ μὴ παρεγένοντό τινεσ ἀποστερουμένοισ χρήματα ἤ τι ἄλλο βιαζομένοισ, τούτοισ δύνασθαι πρὸσ ὕδωρ σμικρὸν διδάξαι ἱκανῶσ τῶν γενομένων τὴν ἀλήθειαν; οὐδαμῶσ ἔγωγε οἶμαι, ἀλλὰ πεῖσαι μέν.

τὸ πεῖσαι δ’ οὐχὶ δοξάσαι λέγεισ ποιῆσαι; τί μήν; οὐκοῦν ὅταν δικαίωσ πεισθῶσιν δικασταὶ περὶ ὧν ἰδόντι μόνον ἔστιν εἰδέναι, ἄλλωσ δὲ μή, ταῦτα τότε ἐξ ἀκοῆσ κρίνοντεσ, ἀληθῆ δόξαν λαβόντεσ, ἄνευ ἐπιστήμησ ἔκριναν, ὀρθὰ πεισθέντεσ, εἴπερ εὖ ἐδίκασαν; παντάπασι μὲν οὖν.

οὐκ ἄν, ὦ φίλε, εἴ γε ταὐτὸν ἦν δόξα τε ἀληθὴσ καὶ δικαστήρια καὶ ἐπιστήμη, ὀρθά ποτ’ ἂν δικαστὴσ ἄκροσ ἐδόξαζεν ἄνευ ἐπιστήμησ· νῦν δὲ ἐοίκεν ἄλλο τι ἑκάτερον εἶναι. ὅ γε ἐγώ, ὦ Σώκρατεσ, εἰπόντοσ του ἀκούσασ ἐπελελήσμην, νῦν δ’ ἐννοῶ· ἔφη δὲ τὴν μὲν μετὰ λόγου ἀληθῆ δόξαν ἐπιστήμην εἶναι, τὴν δὲ ἄλογον ἐκτὸσ ἐπιστήμησ· καὶ ὧν μὲν μή ἐστι λόγοσ, οὐκ ἐπιστητὰ εἶναι, οὑτωσὶ καὶ ὀνομάζων, ἃ δ’ ἔχει, ἐπιστητά.

ἦ καλῶσ λέγεισ. τὰ δὲ δὴ ἐπιστητὰ ταῦτα καὶ μὴ πῇ διῄρει, λέγε, εἰ ἄρα κατὰ ταὐτὰ σύ τε κἀγὼ ἀκηκόαμεν. ἀλλ’ οὐκ οἶδα εἰ ἐξευρήσω· λέγοντοσ μεντἂν ἑτέρου, ὡσ ἐγᾦμαι, ἀκολουθήσαιμ’ ἄν. ἄκουε δὴ ὄναρ ἀντὶ ὀνείρατοσ. ἐγὼ γὰρ αὖ ἐδόκουν ἀκούειν τινῶν ὅτι τὰ μὲν πρῶτα οἱονπερεὶ στοιχεῖα, ἐξ ὧν ἡμεῖσ τε συγκείμεθα καὶ τἆλλα, λόγον οὐκ ἔχοι. αὐτὸ γὰρ καθ’ αὑτὸ ἕκαστον ὀνομάσαι μόνον εἰή, προσειπεῖν δὲ οὐδὲν ἄλλο δυνατόν, οὔθ’ ὡσ ἔστιν, οὔθ’ ὡσ οὐκ ἔστιν·

ἤδη γὰρ ἂν οὐσίαν ἢ μὴ οὐσίαν αὐτῷ προστίθεσθαι, δεῖν δὲ οὐδὲν προσφέρειν, εἴπερ αὐτὸ ἐκεῖνο μόνον τισ ἐρεῖ. ἐπεὶ οὐδὲ τὸ "αὐτὸ" οὐδὲ τὸ "ἐκεῖνο" οὐδὲ τὸ "ἕκαστον" οὐδὲ τὸ "μόνον" οὐδὲ "τοῦτο" προσοιστέον οὐδ’ ἄλλα πολλὰ τοιαῦτα· ταῦτα μὲν γὰρ περιτρέχοντα πᾶσι προσφέρεσθαι, ἕτερα ὄντα ἐκείνων οἷσ προστίθεται, δεῖν δέ, εἴπερ ἦν δυνατὸν αὐτὸ λέγεσθαι καὶ εἶχεν οἰκεῖον αὑτοῦ λόγον, ἄνευ τῶν ἄλλων ἁπάντων λέγεσθαι.

νῦν δὲ ἀδύνατον εἶναι ὁτιοῦν τῶν πρώτων ῥηθῆναι λόγῳ· οὐ γὰρ εἶναι αὐτῷ ἀλλ’ ἢ ὀνομάζεσθαι μόνον ‐ ὄνομα γὰρ μόνον ἔχειν ‐ τὰ δὲ ἐκ τούτων ἤδη συγκείμενα, ὥσπερ αὐτὰ πέπλεκται, οὕτω καὶ τὰ ὀνόματα αὐτῶν συμπλακέντα λόγον γεγονέναι·

ὀνομάτων γὰρ συμπλοκὴν εἶναι λόγου οὐσίαν. οὕτω δὴ τὰ μὲν στοιχεῖα ἄλογα καὶ ἄγνωστα εἶναι, αἰσθητὰ δέ· τὰσ δὲ συλλαβὰσ γνωστάσ τε καὶ ῥητὰσ καὶ ἀληθεῖ δόξῃ δοξαστάσ. ὅταν μὲν οὖν ἄνευ λόγου τὴν ἀληθῆ δόξαν τινόσ τισ λάβῃ, ἀληθεύειν μὲν αὐτοῦ τὴν ψυχὴν περὶ αὐτό, γιγνώσκειν δ’ οὔ· τὸν γὰρ μὴ δυνάμενον δοῦναί τε καὶ δέξασθαι λόγον ἀνεπιστήμονα εἶναι περὶ τούτου·

προσλαβόντα δὲ λόγον δυνατόν τε ταῦτα πάντα γεγονέναι καὶ τελείωσ πρὸσ ἐπιστήμην ἔχειν. οὕτωσ σὺ τὸ ἐνύπνιον ἢ ἄλλωσ ἀκήκοασ; οὕτω μὲν οὖν παντάπασιν. ἀρέσκει οὖν σε καὶ τίθεσαι ταύτῃ, δόξαν ἀληθῆ μετὰ λόγου ἐπιστήμην εἶναι; κομιδῇ μὲν οὖν. ἆρ’, ὦ Θεαίτητε, νῦν οὕτω τῇδε τῇ ἡμέρᾳ εἰλήφαμεν ὃ πάλαι καὶ πολλοὶ τῶν σοφῶν ζητοῦντεσ πρὶν εὑρεῖν κατεγήρασαν;

ἐμοὶ γοῦν δοκεῖ, ὦ Σώκρατεσ, καλῶσ λέγεσθαι τὸ νῦν ῥηθέν. καὶ εἰκόσ γε αὐτὸ τοῦτο οὕτωσ ἔχειν· τίσ γὰρ ἂν καὶ ἔτι ἐπιστήμη εἰή χωρὶσ τοῦ λόγου τε καὶ ὀρθῆσ δόξησ; ἓν μέντοι τί με τῶν ῥηθέντων ἀπαρέσκει. τὸ ποῖον δή; ὃ καὶ δοκεῖ λέγεσθαι κομψότατα, ὡσ τὰ μὲν στοιχεῖα ἄγνωστα, τὸ δὲ τῶν συλλαβῶν γένοσ γνωστόν. οὐκοῦν ὀρθῶσ; ἰστέον δή·

ὥσπερ γὰρ ὁμήρουσ ἔχομεν τοῦ λόγου τὰ παραδείγματα οἷσ χρώμενοσ εἶπε πάντα ταῦτα. ποῖα δή; τὰ τῶν γραμμάτων στοιχεῖά τε καὶ συλλαβάσ. ἢ οἰεί ἄλλοσέ ποι βλέποντα ταῦτα εἰπεῖν τὸν εἰπόντα ἃ λέγομεν; οὔκ, ἀλλ’ εἰσ ταῦτα. βασανίζωμεν δὴ αὐτὰ ἀναλαμβάνοντεσ, μᾶλλον δὲ ἡμᾶσ αὐτούσ, οὕτωσ ἢ οὐχ οὕτωσ γράμματα ἐμάθομεν.

φέρε πρῶτον· ἆρ’ αἱ μὲν συλλαβαὶ λόγον ἔχουσι, τὰ δὲ στοιχεῖα ἄλογα; ἴσωσ. πάνυ μὲν οὖν καὶ ἐμοὶ φαίνεται. Σωκράτουσ γοῦν εἴ τισ ἔροιτο τὴν πρώτην συλλαβὴν οὑτωσί· "ὦ Θεαίτητε, λέγε τί ἐστι ΣΩ" ; τί ἀποκρινῇ; ὅτι σῖγμα καὶ ὦ. οὐκοῦν τοῦτον ἔχεισ λόγον τῆσ συλλαβῆσ; ἔγωγε. ἴθι δή, οὕτωσ εἰπὲ καὶ τὸν τοῦ σῖγμα λόγον.

καὶ πῶσ τοῦ στοιχείου τισ ἐρεῖ στοιχεῖα; καὶ γὰρ δή, ὦ Σώκρατεσ, τό τε σῖγμα τῶν ἀφώνων ἐστί, ψόφοσ τισ μόνον, οἱο͂ν συριττούσησ τῆσ γλώττησ· τοῦ δ’ αὖ βῆτα οὔτε φωνὴ οὔτε ψόφοσ, οὐδὲ τῶν πλείστων στοιχείων. ὥστε πάνυ εὖ ἔχει τὸ λέγεσθαι αὐτὰ ἄλογα, ὧν γε τὰ ἐναργέστατα αὐτὰ τὰ ἑπτὰ φωνὴν μόνον ἔχει, λόγον δὲ οὐδ’ ὁντινοῦν. τουτὶ μὲν ἄρα, ὦ ἑταῖρε, κατωρθώκαμεν περὶ ἐπιστήμησ. φαινόμεθα. τί δέ;

τὸ μὴ γνωστὸν εἶναι τὸ στοιχεῖον ἀλλὰ τὴν συλλαβὴν ἆρ’ ὀρθῶσ ἀποδεδείγμεθα; εἰκόσ γε. φέρε δή, τὴν συλλαβὴν πότερον λέγομεν τὰ ἀμφότερα στοιχεῖα, καὶ ἐὰν πλείω ᾖ ἢ δύο, τὰ πάντα, ἢ μίαν τινὰ ἰδέαν γεγονυῖαν συντεθέντων αὐτῶν; τὰ ἅπαντα ἔμοιγε δοκοῦμεν. ὁρ́α δὴ ἐπὶ δυοῖν, σῖγμα καὶ ὦ. ἀμφότερά ἐστιν ἡ πρώτη συλλαβὴ τοῦ ἐμοῦ ὀνόματοσ. ἄλλο τι ὁ γιγνώσκων αὐτὴν τὰ ἀμφότερα γιγνώσκει; τί μήν;

τὸ σῖγμα καὶ τὸ ὦ ἄρα γιγνώσκει. ναί. τί δ’; ἑκάτερον ἄρ’ ἀγνοεῖ καὶ οὐδέτερον εἰδὼσ ἀμφότερα γιγνώσκει; ἀλλὰ δεινὸν καὶ ἄλογον, ὦ Σώκρατεσ. ἀλλὰ μέντοι εἴ γε ἀνάγκη ἑκάτερον γιγνώσκειν, εἴπερ ἀμφότερά τισ γνώσεται, προγιγνώσκειν τὰ στοιχεῖα ἅπασα ἀνάγκη τῷ μέλλοντί ποτε γνώσεσθαι συλλαβήν, καὶ οὕτωσ ἡμῖν ὁ καλὸσ λόγοσ ἀποδεδρακὼσ οἰχήσεται. καὶ μάλα γε ἐξαίφνησ.

οὐ γὰρ καλῶσ αὐτὸν φυλάττομεν. χρῆν γὰρ ἴσωσ τὴν συλλαβὴν τίθεσθαι μὴ τὰ στοιχεῖα ἀλλ’ ἐξ ἐκείνων ἕν τι γεγονὸσ εἶδοσ, ἰδέαν μίαν αὐτὸ αὑτοῦ ἔχον, ἕτερον δὲ τῶν στοιχείων. πάνυ μὲν οὖν· καὶ τάχα γ’ ἂν μᾶλλον οὕτωσ ἢ ’κείνωσ ἔχοι. σκεπτέον καὶ οὐ προδοτέον οὕτωσ ἀνάνδρωσ μέγαν τε καὶ σεμνὸν λόγον. οὐ γὰρ οὖν. ἐχέτω δὴ ὡσ νῦν φαμεν, μία ἰδέα ἐξ ἑκάστων τῶν συναρμοττόντων στοιχείων γιγνομένη ἡ συλλαβή, ὁμοίωσ ἔν τε γράμμασι καὶ ἐν τοῖσ ἄλλοισ ἅπασι.

πάνυ μὲν οὖν. οὐκοῦν μέρη αὐτῆσ οὐ δεῖ εἶναι. τί δή; ὅτι οὗ ἂν ᾖ μέρη, τὸ ὅλον ἀνάγκη τὰ πάντα μέρη εἶναι. ἢ καὶ τὸ ὅλον ἐκ τῶν μερῶν λέγεισ γεγονὸσ ἕν τι εἶδοσ ἕτερον τῶν πάντων μερῶν; ἔγωγε. τὸ δὲ δὴ πᾶν καὶ τὸ ὅλον πότερον ταὐτὸν καλεῖσ ἢ ἕτερον ἑκάτερον; ἔχω μὲν οὐδὲν σαφέσ, ὅτι δὲ κελεύεισ προθύμωσ ἀποκρίνασθαι, παρακινδυνεύων λέγω ὅτι ἕτερον.

ἡ μὲν προθυμία, ὦ Θεαίτητε, ὀρθή· εἰ δὲ καὶ ἡ ἀπόκρισισ, σκεπτέον. δεῖ γε δή. οὐκοῦν διαφέροι ἂν τὸ ὅλον τοῦ παντόσ, ὡσ ὁ νῦν λόγοσ; ναί. τί δὲ δή; τὰ πάντα καὶ τὸ πᾶν ἔσθ’ ὅτι διαφέρει; οἱο͂ν ἐπειδὰν λέγωμεν ἕν, δύο, τρία, τέτταρα, πέντε, ἕξ, καὶ ἐὰν δὶσ τρία ἢ τρὶσ δύο ἢ τέτταρά τε καὶ δύο ἢ τρία καὶ δύο καὶ ἕν, πότερον ἐν πᾶσι τούτοισ τὸ αὐτὸ ἢ ἕτερον λέγομεν; τὸ αὐτό.

ἆρ’ ἄλλο τι ἢ ἕξ; οὐδέν. οὐκοῦν ἐφ’ ἑκάστησ λέξεωσ πάντα ἓξ εἰρήκαμεν; ναί. πᾶν δ’ οὐδὲν λέγομεν τὰ πάντα λέγοντεσ; ἀνάγκη. ἦ ἄλλο τι ἢ τὰ ἕξ; οὐδέν. ταὐτὸν ἄρα ἔν γε τοῖσ ὅσα ἐξ ἀριθμοῦ ἐστι τό τε πᾶν προσαγορεύομεν καὶ τὰ ἅπαντα;

φαίνεται. ὧδε δὴ περὶ αὐτῶν λέγωμεν. ὁ τοῦ πλέθρου ἀριθμὸσ καὶ τὸ πλέθρον ταὐτόν· ἦ γάρ; ναί. καὶ ὁ τοῦ σταδίου δὴ ὡσαύτωσ. ναί. καὶ μὴν καὶ ὁ τοῦ στρατοπέδου γε καὶ τὸ στρατόπεδον, καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα ὁμοίωσ; ὁ γὰρ ἀριθμὸσ πᾶσ τὸ ὂν πᾶν ἕκαστον αὐτῶν ἐστιν. ναί. ὁ δὲ ἑκάστων ἀριθμὸσ μῶν ἄλλο τι ἢ μέρη ἐστίν;

οὐδέν. ὅσα ἄρα ἔχει μέρη, ἐκ μερῶν ἂν εἰή; φαίνεται. τὰ δέ γε πάντα μέρη τὸ πᾶν εἶναι ὡμολόγηται, εἴπερ καὶ ὁ πᾶσ ἀριθμὸσ τὸ πᾶν ἔσται. οὕτωσ. τὸ ὅλον ἄρ’ οὐκ ἔστιν ἐκ μερῶν. πᾶν γὰρ ἂν εἰή τὰ πάντα ὂν μέρη. οὐκ ἐοίκεν. μέροσ δ’ ἔσθ’ ὅτου ἄλλου ἐστὶν ὅπερ ἐστὶν ἢ τοῦ ὅλου; τοῦ παντόσ γε. ἀνδρικῶσ γε, ὦ Θεαίτητε, μάχῃ.

τὸ πᾶν δὲ οὐχ ὅταν μηδὲν ἀπῇ, αὐτὸ τοῦτο πᾶν ἐστιν; ἀνάγκη. ὅλον δὲ οὐ ταὐτὸν τοῦτο ἔσται, οὗ ἂν μηδαμῇ μηδὲν ἀποστατῇ; οὗ δ’ ἂν ἀποστατῇ, οὔτε ὅλον οὔτε πᾶν, ἅμα γενόμενον ἐκ τοῦ αὐτοῦ τὸ αὐτό; δοκεῖ μοι νῦν οὐδὲν διαφέρειν πᾶν τε καὶ ὅλον. οὐκοῦν ἐλέγομεν ὅτι οὗ ἂν μέρη ᾖ, τὸ ὅλον τε καὶ πᾶν τὰ πάντα μέρη ἔσται; πάνυ γε. πάλιν δή, ὅπερ ἄρτι ἐπεχείρουν, οὐκ, εἴπερ ἡ συλλαβὴ μὴ τὰ στοιχεῖά ἐστιν, ἀνάγκη αὐτὴν μὴ ὡσ μέρη ἔχειν ἑαυτῆσ τὰ στοιχεῖα, ἢ ταὐτὸν οὖσαν αὐτοῖσ ὁμοίωσ ἐκείνοισ γνωστὴν εἶναι; οὕτωσ.

οὐκοῦν τοῦτο ἵνα μὴ γένηται, ἕτερον αὐτῶν αὐτὴν ἐθέμεθα; ναί. τί δ’; εἰ μὴ τὰ στοιχεῖα συλλαβῆσ μέρη ἐστίν, ἔχεισ ἄλλ’ ἄττα εἰπεῖν ἃ μέρη μέν ἐστι συλλαβῆσ, οὐ μέντοι στοιχεῖά γ’ ἐκείνησ; οὐδαμῶσ. εἰ γάρ, ὦ Σώκρατεσ, μόρι’ ἄττ’ αὐτῆσ συγχωροίην, γελοῖόν που τὰ στοιχεῖα ἀφέντα ἐπ’ ἄλλα ἰέναι. παντάπασι δή, ὦ Θεαίτητε, κατὰ τὸν νῦν λόγον μία τισ ἰδέα ἀμέριστοσ συλλαβὴ ἂν εἰή.

ἐοίκεν. μέμνησαι οὖν, ὦ φίλε, ὅτι ὀλίγον ἐν τῷ πρόσθεν ἀπεδεχόμεθα ἡγούμενοι εὖ λέγεσθαι ὅτι τῶν πρώτων οὐκ εἰή λόγοσ ἐξ ὧν τἆλλα σύγκειται, διότι αὐτὸ καθ’ αὑτὸ ἕκαστον εἰή ἀσύνθετον, καὶ οὐδὲ τὸ "εἶναι" περὶ αὐτοῦ ὀρθῶσ ἔχοι προσφέροντα εἰπεῖν, οὐδὲ "τοῦτο," ὡσ ἕτερα καὶ ἀλλότρια λεγόμενα, καὶ αὕτη δὴ ἡ αἰτία ἄλογόν τε καὶ ἄγνωστον αὐτὸ ποιοῖ; μέμνημαι. ἦ οὖν ἄλλη τισ ἢ αὕτη ἡ αἰτία τοῦ μονοειδέσ τε καὶ ἀμέριστον αὐτὸ εἶναι;

ἐγὼ μὲν γὰρ οὐχ ὁρῶ ἄλλην. οὐ γὰρ οὖν δὴ φαίνεται. οὐκοῦν εἰσ ταὐτὸν ἐμπέπτωκεν ἡ συλλαβὴ εἶδοσ ἐκείνῳ, εἴπερ μέρη τε μὴ ἔχει καὶ μία ἐστὶν ἰδέα; παντάπασι μὲν οὖν. εἰ μὲν ἄρα πολλὰ στοιχεῖα ἡ συλλαβή ἐστιν καὶ ὅλον τι, μέρη δ’ αὐτῆσ ταῦτα, ὁμοίωσ αἵ τε συλλαβαὶ γνωσταὶ καὶ ῥηταὶ καὶ τὰ στοιχεῖα, ἐπείπερ τὰ πάντα μέρη τῷ ὅλῳ ταὐτὸν ἐφάνη. καὶ μάλα.

εἰ δέ γε ἕν τε καὶ ἀμερέσ, ὁμοίωσ μὲν συλλαβή, ὡσαύτωσ δὲ στοιχεῖον ἄλογόν τε καὶ ἄγνωστον· ἡ γὰρ αὐτὴ αἰτία ποιήσει αὐτὰ τοιαῦτα. οὐκ ἔχω ἄλλωσ εἰπεῖν. τοῦτο μὲν ἄρα μὴ ἀποδεχώμεθα, ὃσ ἂν λέγῃ συλλαβὴν μὲν γνωστὸν καὶ ῥητόν, στοιχεῖον δὲ τοὐναντίον. μὴ γάρ, εἴπερ τῷ λόγῳ πειθόμεθα. τί δ’ αὖ;

τοὐναντίον λέγοντοσ ἆρ’ οὐ μᾶλλον ἂν ἀποδέξαιο ἐξ ὧν αὐτὸσ σύνοισθα σαυτῷ ἐν τῇ τῶν γραμμάτων μαθήσει; τὸ ποῖον; ὡσ οὐδὲν ἄλλο μανθάνων διετέλεσασ ἢ τὰ στοιχεῖα ἔν τε τῇ ὄψει διαγιγνώσκειν πειρώμενοσ καὶ ἐν τῇ ἀκοῇ αὐτὸ καθ’ αὑτὸ ἕκαστον, ἵνα μὴ ἡ θέσισ σε ταράττοι λεγομένων τε καὶ γραφομένων. ἀληθέστατα λέγεισ. ἐν δὲ κιθαριστοῦ τελέωσ μεμαθηκέναι μῶν ἄλλο τι ἦν ἢ τὸ τῷ φθόγγῳ ἑκάστῳ δύνασθαι ἐπακολουθεῖν, ποίασ χορδῆσ εἰή· ἃ δὴ στοιχεῖα πᾶσ ἂν ὁμολογήσειε μουσικῆσ λέγεσθαι;

οὐδὲν ἄλλο. ὧν μὲν ἄρ’ αὐτοὶ ἔμπειροί ἐσμεν στοιχείων καὶ συλλαβῶν, εἰ δεῖ ἀπὸ τούτων τεκμαίρεσθαι καὶ εἰσ τὰ ἄλλα, πολὺ τὸ τῶν στοιχείων γένοσ ἐναργεστέραν τε τὴν γνῶσιν ἔχειν φήσομεν καὶ κυριωτέραν τῆσ συλλαβῆσ πρὸσ τὸ λαβεῖν τελέωσ ἕκαστον μάθημα, καὶ ἐάν τισ φῇ συλλαβὴν μὲν γνωστόν, ἄγνωστον δὲ πεφυκέναι στοιχεῖον, ἑκόντα ἢ ἄκοντα παίζειν ἡγησόμεθ’ αὐτόν. κομιδῇ μὲν οὖν. ἀλλὰ δὴ τούτου μὲν ἔτι κἂν ἄλλαι φανεῖεν ἀποδείξεισ, ὡσ ἐμοὶ δοκεῖ·

τὸ δὲ προκείμενον μὴ ἐπιλαθώμεθα δι’ αὐτὰ ἰδεῖν, ὅτι δή ποτε καὶ λέγεται τὸ μετὰ δόξησ ἀληθοῦσ λόγον προσγενόμενον τὴν τελεωτάτην ἐπιστήμην γεγονέναι. οὐκοῦν χρὴ ὁρᾶν. φέρε δή, τί ποτε βούλεται τὸν λόγον ἡμῖν σημαίνειν; τριῶν γὰρ ἕν τί μοι δοκεῖ λέγειν. τίνων δή; τὸ μὲν πρῶτον εἰή ἂν τὸ τὴν αὑτοῦ διάνοιαν ἐμφανῆ ποιεῖν διὰ φωνῆσ μετὰ ῥημάτων τε καὶ ὀνομάτων, ὥσπερ εἰσ κάτοπτρον ἢ ὕδωρ τὴν δόξαν ἐκτυπούμενον εἰσ τὴν διὰ τοῦ στόματοσ ῥοήν.

ἢ οὐ δοκεῖ σοι τὸ τοιοῦτον λόγοσ εἶναι; ἔμοιγε. τὸν γοῦν αὐτὸ δρῶντα λέγειν φαμέν. οὐκοῦν αὖ τοῦτό γε πᾶσ ποιεῖν δυνατὸσ θᾶττον ἢ σχολαίτερον, τὸ ἐνδείξασθαι τί δοκεῖ περὶ ἑκάστου αὐτῷ, ὁ μὴ ἐνεὸσ ἢ κωφὸσ ἀπ’ ἀρχῆσ· καὶ οὕτωσ ὅσοι τι ὀρθὸν δοξάζουσι, πάντεσ αὐτὸ μετὰ λόγου φανοῦνται ἔχοντεσ, καὶ οὐδαμοῦ ἔτι ὀρθὴ δόξα χωρὶσ ἐπιστήμησ γενήσεται. ἀληθῆ.

μὴ τοίνυν ῥᾳδίωσ καταγιγνώσκωμεν τὸ μηδὲν εἰρηκέναι τὸν ἀποφηνάμενον ἐπιστήμην ὃ νῦν σκοποῦμεν. ἴσωσ γὰρ ὁ λέγων οὐ τοῦτο ἔλεγεν, ἀλλὰ τὸ ἐρωτηθέντα τί ἕκαστον δυνατὸν εἶναι τὴν ἀπόκρισιν διὰ τῶν στοιχείων ἀποδοῦναι τῷ ἐρομένῳ. οἱο͂ν τί λέγεισ, ὦ Σώκρατεσ; οἱο͂ν καὶ Ἡσίοδοσ περὶ ἁμάξησ λέγει τὸ "ἑκατὸν δέ τε δούραθ’ ἁμάξησ.

" ἃ ἐγὼ μὲν οὐκ ἂν δυναίμην εἰπεῖν, οἶμαι δὲ οὐδὲ σύ· ἀλλ’ ἀγαπῷμεν ἂν ἐρωτηθέντεσ ὅτι ἐστὶν ἅμαξα, εἰ ἔχοιμεν εἰπεῖν τροχοί, ἄξων, ὑπερτερία, ἄντυγεσ, ζυγόν. πάνυ μὲν οὖν. ὁ δέ γε ἴσωσ οἰοίτ’ ἂν ἡμᾶσ, ὥσπερ ἂν τὸ σὸν ὄνομα ἐρωτηθέντασ καὶ ἀποκρινομένουσ κατὰ συλλαβήν, γελοίουσ εἶναι, ὀρθῶσ μὲν δοξάζοντασ καὶ λέγοντασ ἃ λέγομεν, οἰομένουσ δὲ γραμματικοὺσ εἶναι καὶ ἔχειν τε καὶ λέγειν γραμματικῶσ τὸν τοῦ Θεαιτήτου ὀνόματοσ λόγον· τὸ δ’ οὐκ εἶναι ἐπιστημόνωσ οὐδὲν λέγειν, πρὶν ἂν διὰ τῶν στοιχείων μετὰ τῆσ ἀληθοῦσ δόξησ ἕκαστον περαίνῃ τισ, ὅπερ καὶ ἐν τοῖσ πρόσθε που ἐρρήθη.

ἐρρήθη γάρ. οὕτω τοίνυν καὶ περὶ ἁμάξησ ἡμᾶσ μὲν ὀρθὴν ἔχειν δόξαν, τὸν δὲ διὰ τῶν ἑκατὸν ἐκείνων δυνάμενον διελθεῖν αὐτῆσ τὴν οὐσίαν, προσλαβόντα τοῦτο, λόγον τε προσειληφέναι τῇ ἀληθεῖ δόξῃ καὶ ἀντὶ δοξαστικοῦ τεχνικόν τε καὶ ἐπιστήμονα περὶ ἁμάξησ οὐσίασ γεγονέναι, διὰ στοιχείων τὸ ὅλον περάναντα. οὐκοῦν εὖ δοκεῖ σοι, ὦ Σώκρατεσ;

εἰ σοί, ὦ ἑταῖρε, δοκεῖ, καὶ ἀποδέχῃ τὴν διὰ στοιχείου διέξοδον περὶ ἑκάστου λόγον εἶναι, τὴν δὲ κατὰ συλλαβὰσ ἢ καὶ κατὰ μεῖζον ἔτι ἀλογίαν, τοῦτό μοι λέγε, ἵν’ αὐτὸ ἐπισκοπῶμεν. ἀλλὰ πάνυ ἀποδέχομαι.

πότερον ἡγούμενοσ ἐπιστήμονα εἶναι ὁντινοῦν ὁτουοῦν, ὅταν τὸ αὐτὸ τοτὲ μὲν τοῦ αὐτοῦ δοκῇ αὐτῷ εἶναι, τοτὲ δὲ ἑτέρου, ἢ καὶ ὅταν τοῦ αὐτοῦ τοτὲ μὲν ἕτερον, τοτὲ δὲ ἕτερον δοξάζῃ; μὰ Δί’ οὐκ ἔγωγε. εἶτα ἀμνημονεῖσ ἐν τῇ τῶν γραμμάτων μαθήσει κατ’ ἀρχὰσ σαυτόν τε καὶ τοὺσ ἄλλουσ δρῶντασ αὐτά; ἆρα λέγεισ τῆσ αὐτῆσ συλλαβῆσ τοτὲ μὲν ἕτερον, τοτὲ δὲ ἕτερον ἡγουμένουσ γράμμα, καὶ τὸ αὐτὸ τοτὲ μὲν εἰσ τὴν προσήκουσαν, τοτὲ δὲ εἰσ ἄλλην τιθέντασ συλλαβήν; ταῦτα λέγω.

μὰ Δί’ οὐ τοίνυν ἀμνημονῶ, οὐδέ γέ πω ἡγοῦμαι ἐπίστασθαι τοὺσ οὕτωσ ἔχοντασ. τί οὖν; ὅταν ἐν τῷ τοιούτῳ καιρῷ "Θεαίτητον" γράφων τισ θῆτα καὶ εἶ οἰήταί τε δεῖν γράφειν καὶ γράψῃ, καὶ αὖ "Θεόδωρον" ἐπιχειρῶν γράφειν ταῦ καὶ εἶ οἰήταί τε δεῖν γράφειν καὶ γράψῃ, ἆρ’ ἐπίστασθαι φήσομεν αὐτὸν τὴν πρώτην τῶν ὑμετέρων ὀνομάτων συλλαβήν; ἀλλ’ ἄρτι ὡμολογήσαμεν τὸν οὕτωσ ἔχοντα μήπω εἰδέναι.

κωλύει οὖν τι καὶ περὶ τὴν δευτέραν συλλαβὴν καὶ τρίτην καὶ τετάρτην οὕτωσ ἔχειν τὸν αὐτόν; οὐδέν γε. ἆρ’ οὖν τότε τὴν διὰ στοιχείου διέξοδον ἔχων γράψει "Θεαίτητον" μετὰ ὀρθῆσ δόξησ, ὅταν ἑξῆσ γράφῃ; δῆλον δή. οὐκοῦν ἔτι ἀνεπιστήμων ὤν, ὀρθὰ δὲ δοξάζων, ὥσ φαμεν;

ναί. λόγον γε ἔχων μετὰ ὀρθῆσ δόξησ. τὴν γὰρ διὰ τοῦ στοιχείου ὁδὸν ἔχων ἔγραφεν, ἣν δὴ λόγον ὡμολογήσαμεν. ἀληθῆ. ἔστιν ἄρα, ὦ ἑταῖρε, μετὰ λόγου ὀρθὴ δόξα, ἣν οὔπω δεῖ ἐπιστήμην καλεῖν. κινδυνεύει. ὄναρ δή, ὡσ ἐοίκεν, ἐπλουτήσαμεν οἰηθέντεσ ἔχειν τὸν ἀληθέστατον ἐπιστήμησ λόγον. ἢ μήπω κατηγορῶμεν; ἴσωσ γὰρ οὐ τοῦτό τισ αὐτὸν ὁριεῖται, ἀλλὰ τὸ λοιπὸν εἶδοσ τῶν τριῶν, ὧν ἕν γέ τι ἔφαμεν λόγον θήσεσθαι τὸν ἐπιστήμην ὁριζόμενον δόξαν εἶναι ὀρθὴν μετὰ λόγου.

ὀρθῶσ ὑπέμνησασ· ἔτι γὰρ ἓν λοιπόν. τὸ μὲν γὰρ ἦν διανοίασ ἐν φωνῇ ὥσπερ εἴδωλον, τὸ δ’ ἄρτι λεχθὲν διὰ στοιχείου ὁδὸσ ἐπὶ τὸ ὅλον· τὸ δὲ δὴ τρίτον τί λέγεισ; ὅπερ ἂν οἱ πολλοὶ εἴποιεν, τὸ ἔχειν τι σημεῖον εἰπεῖν ᾧ τῶν ἁπάντων διαφέρει τὸ ἐρωτηθέν. οἱο͂ν τίνα τίνοσ ἔχεισ μοι λόγον εἰπεῖν; οἱο͂ν, εἰ βούλει, ἡλίου πέρι ἱκανὸν οἶμαί σοι εἶναι ἀποδέξασθαι, ὅτι τὸ λαμπρότατόν ἐστι τῶν κατὰ τὸν οὐρανὸν ἰόντων περὶ γῆν.

πάνυ μὲν οὖν. λαβὲ δὴ οὗ χάριν εἴρηται. ἔστι δὲ ὅπερ ἄρτι ἐλέγομεν, ὡσ ἄρα τὴν διαφορὰν ἑκάστου ἂν λαμβάνῃσ ᾗ τῶν ἄλλων διαφέρει, λόγον, ὥσ φασί τινεσ, λήψῃ· ἑώσ δ’ ἂν κοινοῦ τινοσ ἐφάπτῃ, ἐκείνων πέρι σοι ἔσται ὁ λόγοσ ὧν ἂν ἡ κοινότησ ᾖ. μανθάνω·

καί μοι δοκεῖ καλῶσ ἔχειν λόγον τὸ τοιοῦτον καλεῖν. ὃσ δ’ ἂν μετ’ ὀρθῆσ δόξησ περὶ ὁτουοῦν τῶν ὄντων τὴν διαφορὰν τῶν ἄλλων προσλάβῃ, αὐτοῦ ἐπιστήμων γεγονὼσ ἔσται οὗ πρότερον ἦν δοξαστήσ. φαμέν γε μὴν οὕτω. νῦν δῆτα, ὦ Θεαίτητε, παντάπασιν ἔγωγε, ἐπειδὴ ἐγγὺσ ὥσπερ σκιαγραφήματοσ γέγονα τοῦ λεγομένου, συνίημι οὐδὲ σμικρόν· ἑώσ δὲ ἀφειστήκη πόρρωθεν, ἐφαίνετό τί μοι λέγεσθαι. πῶσ τί τοῦτο; φράσω, ἐὰν οἱο͂́σ τε γένωμαι.

ὀρθὴν ἔγωγε ἔχων δόξαν περὶ σοῦ, ἐὰν μὲν προσλάβω τὸν σὸν λόγον, γιγνώσκω δή σε, εἰ δὲ μή, δοξάζω μόνον. ναί. λόγοσ δέ γε ἦν ἡ τῆσ σῆσ διαφορότητοσ ἑρμηνεία. οὕτωσ. ἡνίκ’ οὖν ἐδόξαζον μόνον, ἄλλο τι ᾧ τῶν ἄλλων διαφέρεισ, τούτων οὐδενὸσ ἡπτόμην τῇ διανοίᾳ; οὐκ ἐοίκε. τῶν κοινῶν τι ἄρα διενοούμην, ὧν οὐδὲν σὺ μᾶλλον ἤ τισ ἄλλοσ ἔχει. ἀνάγκη.

φέρε δὴ πρὸσ Διόσ· πῶσ ποτε ἐν τῷ τοιούτῳ σὲ μᾶλλον ἐδόξαζον ἢ ἄλλον ὁντινοῦν; θὲσ γάρ με διανοούμενον ὡσ ἔστιν οὗτοσ Θεαίτητοσ, ὃσ ἂν ᾖ τε ἄνθρωποσ καὶ ἔχῃ ῥῖνα καὶ ὀφθαλμοὺσ καὶ στόμα καὶ οὕτω δὴ ἓν ἕκαστον τῶν μελῶν. αὕτη οὖν ἡ διάνοια ἔσθ’ ὅτι μᾶλλον ποιήσει με Θεαίτητον ἢ Θεόδωρον διανοεῖσθαι, ἢ τῶν λεγομένων Μυσῶν τὸν ἔσχατον; τί γάρ; ἀλλ’ ἐὰν δὴ μὴ μόνον τὸν ἔχοντα ῥῖνα καὶ ὀφθαλμοὺσ διανοηθῶ, ἀλλὰ καὶ τὸν σιμόν τε καὶ ἐξόφθαλμον, μή τι σὲ αὖ μᾶλλον δοξάσω ἢ ἐμαυτὸν ἢ ὅσοι τοιοῦτοι; οὐδέν.

ἀλλ’ οὐ πρότερόν γε, οἶμαι, Θεαίτητοσ ἐν ἐμοὶ δοξασθήσεται, πρὶν ἂν ἡ σιμότησ αὕτη τῶν ἄλλων σιμοτήτων ὧν ἐγὼ ἑώρακα διάφορόν τι μνημεῖον παρ’ ἐμοὶ ἐνσημηναμένη κατάθηται ‐ καὶ τἆλλα οὕτω ἐξ ὧν εἶ σύ ‐ ἥ με, καὶ ἐὰν αὔριον ἀπαντήσω, ἀναμνήσει καὶ ποιήσει ὀρθὰ δοξάζειν περὶ σοῦ. ἀληθέστατα. περὶ τὴν διαφορότητα ἄρα καὶ ἡ ὀρθὴ δόξα ἂν εἰή ἑκάστου πέρι.

φαίνεταί γε. τὸ οὖν προσλαβεῖν λόγον τῇ ὀρθῇ δόξῃ τί ἂν ἔτι εἰή; εἰ μὲν γὰρ προσδοξάσαι λέγει ᾗ διαφέρει τι τῶν ἄλλων, πάνυ γελοία γίγνεται ἡ ἐπίταξισ. πῶσ; ὧν ὀρθὴν δόξαν ἔχομεν ᾗ τῶν ἄλλων διαφέρει, τούτων προσλαβεῖν κελεύει ἡμᾶσ ὀρθὴν δόξαν ᾗ τῶν ἄλλων διαφέρει. καὶ οὕτωσ ἡ μὲν σκυτάλησ ἢ ὑπέρου ἢ ὅτου δὴ λέγεται περιτροπὴ πρὸσ ταύτην τὴν ἐπίταξιν οὐδὲν ἂν λέγοι, τυφλοῦ δὲ παρακέλευσισ ἂν καλοῖτο δικαιότερον· τὸ γάρ, ἃ ἔχομεν, ταῦτα προσλαβεῖν κελεύειν, ἵνα μάθωμεν ἃ δοξάζομεν, πάνυ γενναίωσ ἐοίκεν ἐσκοτωμένῳ.

εἰπὲ δὴ τί νυνδὴ ὡσ ἐρῶν ἐπύθου; εἰ τὸ λόγον, ὦ παῖ, προσλαβεῖν γνῶναι κελεύει, ἀλλὰ μὴ δοξάσαι τὴν διαφορότητα, ἡδὺ χρῆμ’ ἂν εἰή τοῦ καλλίστου τῶν περὶ ἐπιστήμησ λόγου. τὸ γὰρ γνῶναι ἐπιστήμην που λαβεῖν ἐστιν· ἦ γάρ;

ναί. οὐκοῦν ἐρωτηθείσ, ὡσ ἐοίκε, τί ἐστιν ἐπιστήμη, ἀποκρινεῖται ὅτι δόξα ὀρθὴ μετὰ ἐπιστήμησ διαφορότητοσ. λόγου γὰρ πρόσληψισ τοῦτ’ ἂν εἰή κατ’ ἐκεῖνον. ἐοίκεν. καὶ παντάπασί γε εὐήθεσ, ζητούντων ἡμῶν ἐπιστήμην, δόξαν φάναι ὀρθὴν εἶναι μετ’ ἐπιστήμησ εἴτε διαφορότητοσ εἴτε ὁτουοῦν. οὔτε ἄρα αἴσθησισ, ὦ Θεαίτητε, οὔτε δόξα ἀληθὴσ οὔτε μετ’ ἀληθοῦσ δόξησ λόγοσ προσγιγνόμενοσ ἐπιστήμη ἂν εἰή. οὐκ ἐοίκεν. ἦ οὖν ἔτι κυοῦμέν τι καὶ ὠδίνομεν, ὦ φίλε, περὶ ἐπιστήμησ, ἢ πάντα ἐκτετόκαμεν;

καὶ ναὶ μὰ Δί’ ἔγωγε πλείω ἢ ὅσα εἶχον ἐν ἐμαυτῷ διὰ σὲ εἴρηκα. οὐκοῦν ταῦτα μὲν πάντα ἡ μαιευτικὴ ἡμῖν τέχνη ἀνεμιαῖά φησι γεγενῆσθαι καὶ οὐκ ἄξια τροφῆσ; παντάπασι μὲν οὖν. ἐὰν τοίνυν ἄλλων μετὰ ταῦτα ἐγκύμων ἐπιχειρῇσ γίγνεσθαι, ὦ Θεαίτητε, ἐάντε γίγνῃ, βελτιόνων ἔσῃ πλήρησ διὰ τὴν νῦν ἐξέτασιν, ἐάντε κενὸσ ᾖσ, ἧττον ἔσῃ βαρὺσ τοῖσ συνοῦσι καὶ ἡμερώτεροσ σωφρόνωσ οὐκ οἰόμενοσ εἰδέναι ἃ μὴ οἶσθα. τοσοῦτον γὰρ μόνον ἡ ἐμὴ τέχνη δύναται, πλέον δὲ οὐδέν, οὐδέ τι οἶδα ὧν οἱ ἄλλοι, ὅσοι μεγάλοι καὶ θαυμάσιοι ἄνδρεσ εἰσί τε καὶ γεγόνασιν·

τὴν δὲ μαιείαν ταύτην ἐγώ τε καὶ ἡ μήτηρ ἐκ θεοῦ ἐλάχομεν, ἡ μὲν τῶν γυναικῶν, ἐγὼ δὲ τῶν νέων τε καὶ γενναίων καὶ ὅσοι καλοί. νῦν μὲν οὖν ἀπαντητέον μοι εἰσ τὴν τοῦ βασιλέωσ στοὰν ἐπὶ τὴν Μελήτου γραφὴν ἥν με γέγραπται· ἑώθεν δέ, ὦ Θεόδωρε, δεῦρο πάλιν ἀπαντῶμεν.

상위

Plato (플라톤)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION