Flavius Josephus, Contra Apionem, Φλαί̈ου Ιὠσήπου περὶ ἀρχαιότητοσ ἀντιρρητικὸσ λόγοσ β.

(플라비우스 요세푸스, Contra Apionem, Φλαί̈ου Ιὠσήπου περὶ ἀρχαιότητοσ ἀντιρρητικὸσ λόγοσ β.)

Διὰ μὲν οὖν τοῦ προτέρου βιβλίου, τιμιώτατέ μοι Ἐπαφρόδιτε, περί τε τῆσ ἀρχαιότητοσ ἡμῶν ἐπέδειξα τοῖσ Φοινίκων καὶ Χαλδαίων καὶ Αἰγυπτίων γράμμασι πιστωσάμενοσ τὴν ἀλήθειαν καὶ πολλοὺσ τῶν Ἑλλήνων συγγραφεῖσ παρασχόμενοσ μάρτυρασ, τήν τε ἀντίρρησιν ἐποιησάμην πρὸσ Μανεθὼν καὶ Χαιρήμονα καί τινασ ἑτέρουσ. ἄρξομαι δὲ νῦν τοὺσ ὑπολειπομένουσ τῶν γεγραφότων τι καθ’ ἡμῶν ἐλέγχειν καὶ τοῖσ τῆσ πρὸσ Ἀπίωνα τὸν γραμματικὸν ἀντιρρήσεωσ τετολμημένοισ ἐπῆλθέ μοι διαπορεῖν, εἰ χρὴ σπουδάσαι·

τὰ μὲν γάρ ἐστι τῶν ὑπ’ αὐτοῦ γεγραμμένων τοῖσ ὑπ’ ἄλλων εἰρημένοισ ὅμοια, τὰ δὲ λίαν ψυχρῶσ προστέθεικεν, τὰ πλεῖστα δὲ βωμολοχίαν ἔχει καὶ πολλήν, εἰ δεῖ τἀληθὲσ εἰπεῖν, ἀπαιδευσίαν ὡσ ἂν ὑπ’ ἀνθρώπου συγκείμενα καὶ φαύλου τὸν τρόπον καὶ παρὰ πάντα τὸν βίον ὀχλαγωγοῦ γεγονότοσ.

ἐπεὶ δ’ οἱ πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων διὰ τὴν αὐτῶν ἄνοιαν ὑπὸ τῶν τοιούτων ἁλίσκονται λόγων μᾶλλον ἢ τῶν μετά τινοσ σπουδῆσ γεγραμμένων, καὶ χαίρουσι μὲν ταῖσ λοιδορίαισ, ἄχθονται δὲ τοῖσ ἐπαίνοισ, ἀναγκαῖον ἡγησάμην εἶναι μηδὲ τοῦτον ἀνεξέταστον καταλιπεῖν κατηγορίαν ἡμῶν ἄντικρυσ ὡσ ἐν δίκῃ γεγραφότα.

καὶ γὰρ αὖ κἀκεῖνο τοῖσ πολλοῖσ ἀνθρώποισ ὁρῶ παρακολουθοῦν, τὸ λίαν ἐφήδεσθαι ὅταν τισ ἀρξάμενοσ βλασφημεῖν ἕτερον αὐτὸσ ἐλέγχηται περὶ τῶν αὐτῷ προσόντων κακῶν.

ἔστι μὲν οὖν οὐ ῥᾴδιον αὐτοῦ διελθεῖν τὸν λόγον οὐδὲ σαφῶσ γνῶναι, τί λέγειν βούλεται, σχεδὸν δ’ ὡσ ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ ψευσμάτων συγχύσει τὰ μὲν εἰσ τὴν ὁμοίαν ἰδέαν πίπτει τοῖσ προεξητασμένοισ περὶ τῆσ ἐξ Αἰγύπτου τῶν ἡμετέρων προγόνων μεταναστάσεωσ, τὰ δ’ ἐστὶ κατηγορία τῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ κατοικούντων Ιοὐδαίων.

τρίτον δ’ ἐπὶ τούτοισ μέμικται περὶ τῆσ ἁγιστείασ τῆσ κατὰ τὸ ἱερὸν ἡμῶν καὶ τῶν ἄλλων νομίμων κατηγορία.

Ὅτι μὲν οὖν οὔτε Αἰγύπτιοι τὸ γένοσ ἦσαν ἡμῶν οἱ πατέρεσ οὔτε διὰ λύμην σωμάτων ἢ τοιαύτασ ἄλλασ συμφοράσ τινασ ἐκεῖθεν ἐξηλάθησαν, οὐ μετρίωσ μόνον, ἀλλὰ καὶ πέρα τοῦ συμμέτρου προαποδεδεῖχθαι νομίζω.

περὶ ὧν δὲ προστίθησιν ὁ Ἀπίων ἐπιμνησθήσομαι συντόμωσ.

φησὶ γὰρ ἐν τῇ τρίτῃ τῶν Αἰγυπτιακῶν τάδε·

"Μωσῆσ, ὡσ ἤκουσα παρὰ τῶν πρεσβυτέρων τῶν Αἰγυπτίων, ἦν Ἡλιοπολίτησ, ὃσ πατρίοισ ἔθεσι κατηγγυημένοσ αἰθρίουσ προσευχὰσ ἀνῆγεν εἰσ οἱούσ εἶχεν ἥλιοσ περιβόλουσ, πρὸσ ἀφηλιώτην δὲ πάσασ ἀπέστρεφεν· ὧδε γὰρ καὶ Ἡλίου κεῖται πόλισ. ἀντὶ δὲ ὀβελῶν ἔστησε κίονασ, ὑφ’ οἷσ ἦν ἐκτύπωμα σκάφη, σκιὰ δ’ ἀνδρὸσ ἐπ’ αὐτὴν διακειμένη, ὡσ ὅτι ἐν αἰθέρι τοῦτον ἀεὶ τὸν δρόμον ἡλίῳ συμπεριπολεῖ.

" τοιαύτη μέν τισ ἡ θαυμαστὴ τοῦ γραμματικοῦ φράσισ· τὸ δὲ ψεῦσμα λόγων οὐ δεόμενον, ἀλλ’ ἐκ τῶν ἔργων περιφανέσ·

οὔτε γὰρ αὐτὸσ Μωσῆσ, ὅτε τὴν πρώτην σκηνὴν τῷ θεῷ κατεσκεύασεν, οὐθὲν ἐκτύπωμα τοιοῦτον εἰσ αὐτὴν ἐνέθηκεν οὐδὲ ποιεῖν τοῖσ ἔπειτα προσέταξεν, ὅ τε μετὰ ταῦτα κατασκευάσασ τὸν ναὸν τὸν ἐν Ιἑροσολύμοισ Σολομὼν πάσησ ἀπέσχετο τοιαύτησ περιεργίασ οἱάν συμπέπλεκεν Ἀπίων. ἀκοῦσαι δέ φησι τῶν πρεσβυτέρων, ὅτι Μωσῆσ ἦν Ἡλιοπολίτησ, δῆλον ὅτι νεώτεροσ μὲν ὢν αὐτόσ, ἐκείνοισ δὲ πιστεύσασ τοῖσ διὰ τὴν ἡλικίαν ἐπισταμένοισ αὐτὸν καὶ συγγενομένοισ.

καὶ περὶ μὲν Ὁμήρου τοῦ ποιητοῦ γραμματικὸσ ὢν αὐτὸσ οὐκ ἂν ἔχοι, τίσ αὐτοῦ πατρίσ ἐστι, διαβεβαιωσάμενοσ εἰπεῖν οὐδὲ περὶ Πυθαγόρου μόνον οὐκ ἐχθὲσ καὶ πρῴην γεγονότοσ, περὶ δὲ Μωσέωσ τοσούτῳ πλήθει προάγοντοσ ἐκείνουσ ἐτῶν οὕτωσ ἀποφαίνεται ῥᾳδίωσ πιστεύων ἀκοῇ πρεσβυτέρων, ὡσ δῆλόσ ἐστι καταψευσάμενοσ.

ὡσ οἶμαι, ὁ γραμματικὸσ ὁ ἀκριβήσ.

Μανεθὼσ μὲν γὰρ κατὰ τὴν Τεθμώσιοσ βασιλείαν ἀπαλλαγῆναί φησιν ἐξ Αἰγύπτου τοὺσ Ιοὐδαίουσ πρὸ ἐτῶν τριακοσίων ἐνενηκοντατριῶν τῆσ εἰσ Ἄργοσ Δαναοῦ φυγῆσ, Λυσίμαχοσ δὲ κατὰ Βόκχοριν τὸν βασιλέα, τουτέστι πρὸ ἐτῶν χιλίων ἑπτακοσίων, Μόλων δὲ καὶ ἄλλοι τινὲσ ὡσ αὐτοῖσ ἔδοξεν. ὁ δέ γε πάντων πιστότατοσ Ἀπίων ὡρίσατο τὴν ἔξοδον ἀκριβῶσ κατὰ τὴν ἑβδόμην ὀλυμπιάδα καὶ ταύτησ ἔτοσ εἶναι πρῶτον, ἐν ᾧ, φησί, Καρχηδόνα Φοίνικεσ ἔκτισαν.

τοῦτο δὲ πάντωσ προσέθηκε τὸ Καρχηδόνα τεκμήριον οἰόμενοσ αὑτῷ γενέσθαι τῆσ ἀληθείασ ἐναργέστατον, οὐ συνῆκε δὲ καθ’ ἑαυτοῦ τὸν ἔλεγχον ἐπισπώμενοσ. ἀναγραφῶν, ὅτι Σολομῶνι τῷ τὸν ναὸν οἰκοδομησαμένῳ τὸν ἐν Ιἑροσολύμοισ φίλοσ ἦν Εἴρωμοσ καὶ πολλὰ συνεβάλετο πρὸσ τὴν τοῦ ναοῦ κατασκευήν.

αὐτὸσ δὲ ὁ Σολομὼν ᾠκοδόμησε τὸν ναὸν μετὰ τὸ ἐξελθεῖν ἐξ Αἰγύπτου τοὺσ Ιοὐδαίουσ δώδεκα καὶ ἑξακοσίοισ ἔτεσιν ὕστερον. τὸν δὲ ἀριθμὸν τῶν ἐλαθέντων τὸν αὐτὸν Λυσιμάχῳ σχεδιάσασ, ἕνδεκα γὰρ αὐτοὺσ εἶναί φησι μυριάδασ, θαυμαστήν τινα καὶ πιθανὴν ἀποδίδωσιν αἰτίαν, ἀφ’ ἧσ φησι τὸ σάββατον ὠνομάσθαι.

"ὁδεύσαντεσ γάρ, φησίν, ἓξ ἡμερῶν ὁδὸν βουβῶνασ ἔσχον καὶ διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν τῇ ἑβδόμῃ ἡμέρᾳ ἀνεπαύσαντο σωθέντεσ εἰσ τὴν χώραν τὴν νῦν Ιοὐδαίαν λεγομένην καὶ ἐκάλεσαν τὴν ἡμέραν σάββατον σώζοντεσ τὴν Αἰγυπτίων γλῶτταν·

τὸ γὰρ βουβῶνοσ ἄλγοσ καλοῦσιν Αἰγύπτιοι σαββάτωσισ.

" οὐκ ἂν οὖν τισ ἢ καταγελάσειε τῆσ φλυαρίασ ἢ τοὐναντίον μισήσειε τὴν ἐν τῷ τοιαῦτα γράφειν ἀναίδειαν; δῆλον γάρ, ὅτι πάντεσ ἐβουβωνίασαν ἕνδεκα μυριάδεσ ἀνθρώπων. ἀλλ’ εἰ μὲν ἦσαν ἐκεῖνοι τυφλοὶ καὶ χωλοὶ καὶ πάντα τρόπον νοσοῦντεσ ὁποίουσ αὐτοὺσ εἶναί φησιν Ἀπίων, οὐδ’ ἂν μιᾶσ ἡμέρασ προελθεῖν ὁδὸν ἠδυνήθησαν·

εἰ δ’ οἱοῖ βαδίζειν διὰ πολλῆσ ἐρημίασ καὶ προσέτι νικᾶν τοὺσ αὐτοῖσ ἀνθισταμένουσ μαχόμενοι πάντεσ, οὐκ ἂν ἀθρόοι μετὰ τὴν ἕκτην ἡμέραν ἐβουβωνίασαν· οὔτε γὰρ φύσει πωσ γίνεται τὸ τοιοῦτον τοῖσ βαδίζουσιν ἐξ ἀνάγκησ, ἀλλὰ πολλαὶ μυριάδεσ στρατοπέδων ἐπὶ πολλὰσ ἡμέρασ τὸ σύμμετρον ἀεὶ βαδίζουσιν, οὔτε κατ’ αὐτόματον εἰκὸσ οὕτωσ συμβῆναι·

πάντων γὰρ ἀλογώτατον.

ὁ δὲ θαυμαστὸσ Ἀπίων διὰ μὲν ἓξ ἡμερῶν αὐτοὺσ ἐλθεῖν εἰσ τὴν Ιοὐδαίαν προείρηκε, πάλιν δὲ τὸν Μωσῆν εἰσ τὸ μεταξὺ τῆσ Αἰγύπτου καὶ τῆσ Ἀραβίασ ὄροσ, ὃ καλεῖται Σίναιον, ἀναβάντα φησὶν ἡμέρασ τεσσαράκοντα κρυβῆναι κἀκεῖθεν καταβάντα δοῦναι τοῖσ Ιοὐδαίοισ τοὺσ νόμουσ. καίτοι πῶσ οἱο͂́ν τε τοὺσ αὐτοὺσ καὶ τεσσαράκοντα μένειν ἡμέρασ ἐν ἐρήμῳ καὶ ἀνύδρῳ τόπῳ καὶ τὴν μεταξὺ πᾶσαν ἐν ἡμέραισ ἓξ διελθεῖν; ἡ δὲ περὶ τὴν ὀνομασίαν τοῦ σαββάτου γραμματικὴ μετάθεσισ ἀναίδειαν ἔχει πολλὴν ἢ δεινὴν ἀμαθίαν·

τὸ γὰρ σαββὼ καὶ σάββατον πλεῖστον ἀλλήλων διαφέρει·

τὸ μὲν γὰρ σάββατον κατὰ τὴν Ιοὐδαίων διάλεκτον ἀνάπαυσίσ ἐστιν ἀπὸ παντὸσ ἔργου, τὸ δὲ σαββώ, καθάπερ ἐκεῖνόσ φησι, δηλοῖ παρ’ Αἰγυπτίοισ τὸ βουβῶνοσ ἄλγοσ. Τοιαῦτα μέν τινα περὶ Μωσέωσ καὶ τῆσ ἐξ Αἰγύπτου γενομένησ τοῖσ Ιοὐδαίοισ ἀπαλλαγῆσ ὁ Αἰγύπτιοσ Ἀπίων ἐκαινοποίησεν παρὰ τοὺσ ἄλλουσ ἐπινοήσασ.

καὶ τί γε δεῖ θαυμάζειν, εἰ περὶ τῶν ἡμετέρων ψεύδεται προγόνων λέγων αὐτοὺσ εἶναι τὸ γένοσ Αἰγυπτίουσ; αὐτὸσ γὰρ περὶ αὐτοῦ τοὐναντίον ἐψεύδετο καὶ γεγενημένοσ ἐν Οἄσει τῆσ Αἰγύπτου πάντων Αἰγυπτίων πρῶτοσ ὤν, ὡσ ἂν εἴποι τισ, τὴν μὲν ἀληθῆ πατρίδα καὶ τὸ γένοσ ἐξωμόσατο, Ἀλεξανδρεὺσ δὲ εἶναι καταψευδόμενοσ ὁμολογεῖ τὴν μοχθηρίαν τοῦ γένουσ.

εἰκότωσ οὖν οὓσ μισεῖ καὶ βούλεται λοιδορεῖν τούτουσ Αἰγυπτίουσ καλεῖ·

εἰ μὴ γὰρ φαυλοτάτουσ εἶναι ἐνόμιζεν Αἰγυπτίουσ, οὐκ ἂν τοῦ γένουσ αὐτὸσ ἔφυγεν· ὡσ οἵ γε μεγαλοφρονοῦντεσ ἐπὶ ταῖσ ἑαυτῶν πατρίσι σεμνύνονται μὲν ἀπὸ τούτων αὐτοὶ χρηματίζοντεσ, τοὺσ ἀδίκωσ δ’ αὐτῶν ἀντιποιουμένουσ ἐλέγχουσι. πρὸσ ἡμᾶσ δὲ δυοῖν θάτερον Αἰγύπτιοι πεπόνθασιν·

ἢ γὰρ ὡσ ἐπισεμνυνόμενοι προσποιοῦνται τὴν συγγένειαν ἢ κοινωνοὺσ ἡμᾶσ ἐπισπῶνται τῆσ αὑτῶν κακοδοξίασ. ὁ δὲ γενναῖοσ Ἀπίων δοκεῖ μὲν τὴν βλασφημίαν τὴν καθ’ ἡμῶν ὥσπερ τινὰ μισθὸν ἐθελῆσαι παρασχεῖν Ἀλεξανδρεῦσι τῆσ δοθείσησ αὐτῷ πολιτείασ, καὶ τὴν ἀπέχθειαν αὐτῶν ἐπιστάμενοσ τὴν πρὸσ τοὺσ συνοικοῦντασ αὐτοῖσ ἐπὶ τῆσ Ἀλεξανδρείασ Ιοὐδαίουσ προτέθειται μὲν ἐκείνοισ λοιδορεῖσθαι, συμπεριλαμβάνειν δὲ καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ, ἐν ἀμφοτέροισ ἀναισχύντωσ ψευδόμενοσ.

Τίνα τοίνυν ἐστὶ τὰ δεινὰ καὶ σχέτλια τῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ κατοικούντων Ιοὐδαίων, ἃ κατηγόρηκεν αὐτῶν, ἴδωμεν.

"ἐλθόντεσ, φησίν, ἀπὸ Συρίασ ᾤκησαν πρὸσ ἀλίμενον θάλασσαν γειτνιάσαντεσ ταῖσ τῶν κυμάτων ἐκβολαῖσ. " οὐκοῦν τόποσ εἰ λοιδορίαν ἔχει, τὴν οὐ πατρίδα μὲν λεγομένην δὲ αὐτοῦ λοιδορεῖ τὴν Ἀλεξάνδρειαν· ἐκείνησ γὰρ καὶ τὸ παράλιόν ἐστι μέροσ, ὡσ πάντεσ ὁμολογοῦσιν, εἰσ κατοίκησιν τὸ κάλλιστον.

Ιοὐδαῖοι δ’ εἰ μὲν βιασάμενοι κατέσχον, ὡσ μηδ’ ὕστερον ἐκπεσεῖν, ἀνδρείασ τεκμήριόν ἐστιν αὐτοῖσ·

εἰσ κατοίκησιν δὲ αὐτοῖσ ἔδωκεν τόπον Ἀλέξανδροσ καὶ ἴσησ παρὰ τοῖσ Μακεδόσι τιμῆσ ἐπέτυχον. οὐκ οἶδα δέ, τί ποτ’ ἂν ἔλεγεν Ἀπίων, εἰ πρὸσ τῇ νεκροπόλει κατῴκουν καὶ μὴ πρὸσ τοῖσ βασιλικοῖσ ἦσαν ἱδρυμένοι, καὶ μέχρι νῦν αὐτῶν ἡ φυλὴ τὴν προσηγορίαν εἶχεν Μακεδόνεσ.

εἰ μὲν οὖν ἀναγνοὺσ τὰσ ἐπιστολὰσ Ἀλεξάνδρου τοῦ βασιλέωσ καὶ τὰσ Πτολεμαίου τοῦ Λάγου καὶ τῶν μετ’ ἐκεῖνον τῆσ Αἰγύπτου βασιλέων ἐντυχὼν τοῖσ γράμμασι καὶ τὴν στήλην τὴν ἑστῶσαν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ καὶ τὰ δικαιώματα περιέχουσαν, ἃ Καῖσαρ ὁ μέγασ τοῖσ Ιοὐδαίοισ ἔδωκεν, εἰ μὲν οὖν ταῦτα, φημί, γιγνώσκων τἀναντία γράφειν ἐτόλμα, πονηρὸσ ἦν, εἰ δὲ μηδὲν ἠπίστατο τούτων, ἀπαίδευτοσ.

τὸ δὲ δὴ θαυμάζειν, πῶσ Ιοὐδαῖοι ὄντεσ Ἀλεξανδρεῖσ ἐκλήθησαν, τῆσ ὁμοίασ ἀπαιδευσίασ·

πάντεσ γὰρ οἱ εἰσ ἀποικίαν τινὰ κατακληθέντεσ, κἂν πλεῖστον ἀλλήλων τοῖσ γένεσι διαφέρωσιν, ἀπὸ τῶν οἰκιστῶν τὴν προσηγορίαν λαμβάνουσιν. καὶ τί δεῖ περὶ τῶν ἄλλων λέγειν;

αὐτῶν γὰρ ἡμῶν οἱ τὴν Ἀντιόχειαν κατοικοῦντεσ Ἀντιοχεῖσ ὀνομάζονται· τὴν γὰρ πολιτείαν αὐτοῖσ ἔδωκεν ὁ κτίστησ Σέλευκοσ. ὁμοίωσ οἱ ἐν Ἐφέσῳ καὶ κατὰ τὴν ἄλλην Ιὠνίαν τοῖσ αὐθιγενέσι πολίταισ ὁμωνυμοῦσιν τοῦτο παρασχόντων αὐτοῖσ τῶν διαδόχων. ἡ δὲ Ῥωμαίων φιλανθρωπία πᾶσιν οὐ μικροῦ δεῖν τῆσ αὐτῶν προσηγορίασ μεταδέδωκεν οὐ μόνον ἀνδράσιν ἀλλὰ καὶ μεγάλοισ ἔθνεσιν ὅλοισ;

Ἴβηρεσ γοῦν οἱ πάλαι καὶ Τυρρηνοὶ καὶ Σαβῖνοι Ῥωμαῖοι καλοῦνται. εἰ δὲ τοῦτον ἀφαιρεῖται τὸν τρόπον τῆσ πολιτείασ Ἀπίων, παυσάσθω λέγων αὑτὸν Ἀλεξανδρέα·

γεννηθεὶσ γάρ, ὡσ προεῖπον, ἐν τῷ βαθυτάτῳ τῆσ Αἰγύπτου πῶσ ἂν Ἀλεξανδρεὺσ εἰή τῆσ κατὰ δόσιν πολιτείασ, ὡσ αὐτὸσ ἐφ’ ἡμῶν ἠξίωκεν, ἀναιρουμένησ; καίτοι μόνοισ Αἰγυπτίοισ οἱ κύριοι νῦν Ῥωμαῖοι τῆσ οἰκουμένησ μεταλαμβάνειν ἡστινοσοῦν πολιτείασ ἀπειρήκασιν. ὁ δ’ οὕτωσ ἐστὶ γενναῖοσ, ὡσ μετέχειν ἀξιῶν αὐτὸσ ὧν τυχεῖν ἐκωλύετο συκοφαντεῖν ἐπεχείρησε τοὺσ δικαίωσ λαβόντασ·

οὐ γὰρ ἀπορίᾳ γε τῶν οἰκησόντων τὴν μετὰ σπουδῆσ ὑπ’ αὐτοῦ πόλιν κτιζομένην Ἀλέξανδροσ τῶν ἡμετέρων τινὰσ ἐκεῖ συνήθροισεν, ἀλλὰ πάντασ δοκιμάζων ἐπιμελῶσ ἀρετῆσ καὶ πίστεωσ τοῦτο τοῖσ ἡμετέροισ τὸ γέρασ ἔδωκεν. ἐτίμα γὰρ ἡμῶν τὸ ἔθνοσ, ὡσ καί φησιν Ἑκαταῖοσ περὶ ἡμῶν, ὅτι διὰ τὴν ἐπιείκειαν καὶ πίστιν, ἣν αὐτῷ παρέσχον Ιοὐδαῖοι, τὴν Σαμαρεῖτιν χώραν προσέθηκεν ἔχειν αὐτοῖσ ἀφορολόγητον.

ὅμοια δὲ Ἀλεξάνδρῳ καὶ Πτολεμαῖοσ ὁ Λάγου περὶ τῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ κατοικούντων ἐφρόνησεν·

καὶ γὰρ τὰ κατὰ τὴν Αἴγυπτον αὐτοῖσ ἐνεχείρισε φρούρια πιστῶσ ἅμα καὶ γενναίωσ φυλάξειν ὑπολαμβάνων, καὶ Κυρήνησ ἐγκρατῶσ ἄρχειν βουλόμενοσ καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐν τῇ Λιβύῃ πόλεων εἰσ αὐτὰσ μέροσ Ιοὐδαίων ἔπεμψε κατοικῆσον. ὁ δὲ μετ’ αὐτὸν Πτολεμαῖοσ ὁ Φιλάδελφοσ ἐπικληθεὶσ οὐ μόνον εἴ τινεσ ἦσαν αἰχμάλωτοι παρ’ αὐτῷ τῶν ἡμετέρων πάντασ ἀπέδωκεν, ἀλλὰ καὶ χρήματα πολλάκισ ἐδωρήσατο καὶ τὸ μέγιστον ἐπιθυμητὴσ ἐγένετο τοῦ γνῶναι τοὺσ ἡμετέρουσ νόμουσ καὶ ταῖσ τῶν ἱερῶν γραφῶν βίβλοισ ἐντυχεῖν.

ἑαυτὸν διαφέροντα Δημήτριον, τοὺσ δὲ τὴν τοῦ σώματοσ αὐτοῦ φυλακὴν ἐγκεχειρισμένουσ, ἐπὶ τῆσ ἐπιμελείασ ταύτησ ἔταξεν, οὐκ ἂν δήπου τοὺσ νόμουσ καὶ τὴν πάτριον ἡμῶν φιλοσοφίαν ἐπιθυμήσασ ἐκμαθεῖν, εἰ τῶν χρωμένων αὐτοῖσ ἀνδρῶν κατεφρόνει καὶ μὴ λίαν ἐθαύμαζεν.

Ἀπίωνα δὲ σχεδὸν ἐφεξῆσ πάντεσ ἔλαθον οἱ τῶν προγόνων αὐτοῦ Μακεδόνων βασιλεῖσ οἰκειότατα πρὸσ ἡμᾶσ διατεθέντεσ·

καὶ γὰρ τρίτοσ Πτολεμαῖοσ ὁ λεγόμενοσ Εὐεργέτησ κατασχὼν ὅλην Συρίαν κατὰ κράτοσ οὐ τοῖσ ἐν Αἰγύπτῳ θεοῖσ χαριστήρια τῆσ νίκησ ἔθυσεν, ἀλλὰ παραγενόμενοσ εἰσ Ιἑροσόλυμα πολλὰσ ὡσ ἡμῖν νόμιμόν ἐστιν ἐπετέλεσε θυσίασ τῷ θεῷ καὶ ἀνέθηκεν ἀναθήματα τῆσ νίκησ ἀξίωσ. ὁ δὲ Φιλομήτωρ Πτολεμαῖοσ καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ Κλεοπάτρα τὴν βασιλείαν ὅλην τὴν ἑαυτῶν Ιοὐδαίοισ ἐπίστευσαν, καὶ στρατηγοὶ πάσησ τῆσ δυνάμεωσ ἦσαν Ὀνίασ καὶ Δοσίθεοσ Ιοὐδαῖοι, ὧν Ἀπίων σκώπτει τὰ ὀνόματα, δέον τὰ ἔργα θαυμάζειν καὶ μὴ λοιδορεῖν, ἀλλὰ χάριν αὐτοῖσ ἔχειν, ὅτι διέσωσαν τὴν Ἀλεξάνδρειαν, ἧσ ὡσ πολίτησ ἀντιποιεῖται.

πολεμούντων γὰρ αὐτῶν τῇ βασιλίσσῃ Κλεοπάτρᾳ καὶ κινδυνευόντων ἀπολέσθαι κακῶσ οὗτοι συμβάσεισ ἐποίησαν καὶ τῶν ἐμφυλίων κακῶν ἀπήλλαξαν.

ἀλλὰ "μετὰ ταῦτα, φησίν, Ὀνίασ ἐπὶ τὴν πόλιν ἤγαγε στρατὸν ὀλίγον ὄντοσ ἐκεῖ Θέρμου τοῦ παρὰ Ῥωμαίων πρεσβευτοῦ καὶ παρόντοσ. " ὀρθῶσ δὲ ποιῶν φαίην ἂν καὶ μάλα δικαίωσ·

τὴν πορείαν ποιουμένων, τοὺσ μὲν Ιοὐδαίουσ ὑπὸ τοῦ παραδόξου τῆσ θέασ καταπεπληγμένουσ πόρρω μένοντασ ἡσυχίαν ἄγειν, τὸν δὲ Ζάβιδον ἐπὶ πολλῆσ ἡσυχίασ εἰσ τὸν ναὸν παρελθεῖν καὶ τὴν χρυσῆν ἀποσῦραι τοῦ κάνθωνοσ κεφαλήν, οὕτω γὰρ ἀστεϊζόμενοσ γέγραφεν, καὶ πάλιν εἰσ Δῶρα τὸ τάχοσ ἀπελθεῖν.

ἆρα οὖν καὶ ἡμεῖσ ἂν εἴποιμεν, ὅτι τὸν κάνθωνα τουτέστιν ἑαυτὸν Ἀπίων ἐπιφορτίζει καὶ ποιεῖ τῆσ μωρολογίασ ἅμα καὶ τῶν ψευσμάτων κατάγομον; καὶ γὰρ τόπουσ οὐκ ὄντασ γράφει καὶ πόλεισ οὐκ εἰδὼσ μετατίθησιν.

ἡ μὲν γὰρ Ἰδουμαία τῆσ ἡμετέρασ χώρασ ἐστὶν ὅμοροσ κατὰ Γάζαν κειμένη, καὶ Δῶρα ταύτησ ἐστὶν οὐδεμία πόλισ, τῆσ μέντοι Φοινίκησ παρὰ τὸ Καρμήλιον ὄροσ Δῶρα πόλισ ὀνομάζεται μηδὲν ἐπικοινωνοῦσα τοῖσ Ἀπίωνοσ φλυαρήμασι·

τεσσάρων γὰρ ἡμερῶν ὁδὸν τῆσ Ιοὐδαίασ ἀφέστηκεν. τί δ’ ἡμῶν ἔτι κατηγορεῖ τὸ μὴ κοινοὺσ ἔχειν τοῖσ ἄλλοισ θεούσ, εἰ ῥᾳδίωσ οὕτωσ ἐπείσθησαν οἱ πατέρεσ ἡμῶν ἥξειν τὸν Ἀπόλλωνα πρὸσ αὐτοὺσ καὶ μετὰ τῶν ἄστρων ἐπὶ τῆσ γῆσ ᾠήθησαν ὁρᾶν αὐτὸν περιπατοῦντα;

λύχνον γὰρ οὐδέπω δῆλον ὅτι πρόσθεν ἑωράκασιν οἱ τὰσ τοσαύτασ καὶ τηλικαύτασ λυχνοκαί̈ασ ἐπιτελοῦντεσ, ἀλλ’ οὐδέ τισ αὐτῷ βαδίζοντι κατὰ τὴν χώραν τῶν τοσούτων μυριάδων ὑπήντησεν, ἔρημα δὲ καὶ τὰ τείχη φυλάκων εὑρ͂ε πολέμου συνεστηκότοσ, ἐῶ τἆλλα.

τοῦ ναοῦ δ’ αἱ θύραι τὸ μὲν ὕψοσ ἦσαν ἑξήκοντα πηχῶν, εἴκοσι δὲ τὸ πλάτοσ, κατάχρυσοι δὲ πᾶσαι καὶ μικροῦ δεῖν σφυρήλατοι·

ταύτασ ἔκλειον οὐκ ἐλάττουσ ὄντεσ ἄνδρεσ διακόσιοι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν καὶ τὸ καταλιπεῖν ἠνοιγμένασ ἦν ἀθέμιτον. ῥᾳδίωσ οὖν αὐτὰσ ὁ λυχνοφόροσ ἐκεῖνοσ ἀνοίξειν οἰόμενοσ καὶ τὴν τοῦ κάνθωνοσ ὡσ ᾤετο κεφαλὴν ἔχων.

πρὸσ δευτέραν Ἀπίωνι μυθολογίαν καταψεύσασθαί τινα καὶ ὁρ́κον ἡμῶν ὡσ ὀμνυόντων τὸν θεὸν τὸν ποιήσαντα τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν μηδενὶ εὐνοήσειν ἀλλοφύλῳ, μάλιστα δὲ Ἕλλησιν.

ἔδει δὲ καταψευδόμενον ἅπαξ εἰπεῖν μηδενὶ εὐνοήσειν ἀλλοφύλῳ, μάλιστα δ’ Αἰγυπτίοισ·

οὕτωσ γὰρ ἂν τοῖσ ἐξ ἀρχῆσ αὐτοῦ πλάσμασιν ἡρ́μοττεν τὰ περὶ τὸν ὁρ́κον, εἴπερ ἦσαν ὑπὸ Αἰγυπτίων τῶν συγγενῶν οἱ πατέρεσ ἡμῶν οὐχὶ διὰ πονηρίαν ἀλλ’ ἐπὶ συμφοραῖσ ἐξεληλαμένοι. τῶν Ἑλλήνων δὲ πλέον τοῖσ τόποισ ἢ τοῖσ ἐπιτηδεύμασιν ἀφεστήκαμεν, ὥστε μηδεμίαν ἡμῖν εἶναι πρὸσ αὐτοὺσ ἔχθραν μηδὲ ζηλοτυπίαν.

τοὐναντίον μέντοι πολλοὶ παρ’ αὐτῶν εἰσ τοὺσ ἡμετέρουσ νόμουσ συνέβησαν εἰσελθεῖν, καί τινεσ μὲν ἐνέμειναν, εἰσὶ δ’ οἳ τὴν καρτερίαν οὐχ ὑπομείναντεσ πάλιν ἀπέστησαν. καὶ τούτων οὐδεὶσ πώποτε τὸν ὁρ́κον εἶπεν ἀκοῦσαι παρ’ ἡμῖν ὀμωμοσμένον, ἀλλὰ μόνοσ Ἀπίων, ὡσ ἐοίκεν, ἤκουσεν·

αὐτὸσ γὰρ ὁ συνθεὶσ αὐτὸν ἦν. Σφόδρα τοίνυν τῆσ πολλῆσ συνέσεωσ καὶ ἐπὶ τῷ μέλλοντι ῥηθήσεσθαι θαυμάζειν ἄξιόν ἐστιν Ἀπίωνα·

τεκμήριον γὰρ εἶναί φησιν τοῦ μήτε νόμοισ ἡμᾶσ χρῆσθαι δικαίοισ μήτε τὸν θεὸν εὐσεβεῖν ὡσ προσῆκεν, δουλεύειν δὲ μᾶλλον ἔθνεσιν [καὶ] ἄλλοτε ἄλλοισ καὶ τὸ κεχρῆσθαι συμφοραῖσ τισι περὶ τὴν πόλιν, αὐτοὶ δῆλον ὅτι πόλεωσ ἡγεμονικωτάτησ Ῥωμαίοισ ἐκ τῶν ἄνωθεν ἄρχειν, ἀλλὰ μὴ δουλεύειν συνειθισμένων· καίτοι τούτων ἄν τισ ἀπόσχοιτο τοιαύτησ μεγαλοψυχίασ.

τῶν μὲν γὰρ ἄλλων οὐκ ἔστιν ὅστισ ἀνθρώπων οὐχ ἱκανῶσ καθ’ αὑτοῦ φαίη τοῦτον ὑπ’ Ἀπίωνοσ λελέχθαι τὸν λόγον· ὀλίγοισ μὲν γὰρ ὑπῆρξεν ἐφ’ ἡγεμονίασ διακαιροπτίασ γενέσθαι, καὶ τούτουσ αἱ μεταβολαὶ πάλιν ἄλλοισ δουλεύειν ὑπέζευξαν, τὸ πλεῖστον δὲ φῦλον ἄλλων ὑπακήκοεν πολλάκισ.

οὐ τυχόντεσ ἀλλ’ οὐδὲ παρὰ τῶν οἰκοδεσποτῶν.

ὅντινα μὲν γὰρ αὐτοῖσ ἐχρήσαντο Πέρσαι τρόπον οὐχ ἅπαξ μόνον ἀλλὰ καὶ πολλάκισ πορθοῦντεσ τὰσ πόλεισ ἱερὰ κατασκάπτοντεσ τοὺσ παρ’ αὐτοῖσ νομιζομένουσ θεοὺσ κατασφάζοντεσ, οὐκ ἂν ὀνειδίσαιμι· μιμεῖσθαι γὰρ οὐ προσῆκεν τὴν Ἀπίωνοσ ἀπαιδευσίαν, ὃσ οὔτε τὰσ Ἀθηναίων τύχασ οὔτε τὰσ Λακεδαιμονίων ἐνενόησεν, ὧν τοὺσ μὲν ἀνδρειοτάτουσ εἶναι, τοὺσ δὲ εὐσεβεστάτουσ τῶν Ἑλλήνων ἅπαντεσ λέγουσιν.

ἐῶ βασιλέασ τοὺσ ἐπ’ εὐσεβείᾳ διαβοηθέντασ [ὧν ἕνα Κροῖσον], οἱαίσ ἐχρήσαντο συμφοραῖσ βίου·

ἐῶ τὴν καταπρησθεῖσαν Ἀθηναίων ἀκρόπολιν, τὸν ἐν Ἐφέσῳ ναόν, τὸν ἐν Δελφοῖσ, ἄλλουσ μυρίουσ, καὶ οὐδεὶσ ὠνείδισεν ταῦτα τοῖσ παθοῦσιν, ἀλλὰ τοῖσ δράσασιν. καινὸσ δὲ κατήγοροσ ἡμῶν Ἀπίων ηὑρέθη τῶν ἰδίων αὐτοῦ περὶ τὴν Αἴγυπτον κακῶν ἐκλαθόμενοσ, ἀλλὰ Σέσωστρισ αὐτὸν ὁ μυθευόμενοσ Αἰγύπτου βασιλεὺσ ἐτύφλωσεν·

ἡμεῖσ δὲ τοὺσ ἡμετέρουσ οὐκ ἂν εἴποιμεν βασιλέασ Δαυίδην καὶ Σολομῶνα πολλὰ χειρωσαμένουσ ἔθνη. τούτουσ μὲν οὖν παραλίπωμεν·

ἡμεῖσ δὲ ὄντεσ ἐλεύθεροι προσέτι καὶ τῶν πέριξ πόλεων ἤρχομεν ἔτη σχεδὸν εἴκοσί που καὶ ρ μέχρι Μάγνου Πομπηίου, καὶ πάντων ἐκπολεμηθέντων πρὸσ Ῥωμαίων τῶν πανταχοῦ βασιλέων μόνοι διὰ πίστιν οἱ παρ’ ἡμῖν σύμμαχοι καὶ φίλοι διεφυλάχθησαν.

Ἀλλὰ θαυμαστοὺσ ἄνδρασ οὐ παρεσχήκαμεν οἱο͂ν τεχνῶν τινων εὑρετὰσ ἢ σοφίᾳ διαφέροντασ.

καὶ καταριθμεῖ Σωκράτην καὶ Ζήνωνα καὶ Κλεάνθην καὶ τοιούτουσ τινάσ. εἶτα τὸ θαυμασιώτατον τοῖσ εἰρημένοισ αὐτὸσ ἑαυτὸν προστίθησι καὶ μακαρίζει τὴν Ἀλεξάνδρειαν, ὅτι τοιοῦτον ἔχει πολίτην· ἔδει γὰρ αὐτῷ μάρτυροσ ἑαυτοῦ·

τοῖσ μὲν γὰρ ἄλλοισ ἅπασιν ὀχλαγωγὸσ ἐδόκει πονηρὸσ εἶναι καὶ τῷ βίῳ καὶ τῷ λόγῳ διεφθαρμένοσ, ὥστε εἰκότωσ ἐλεήσαι τισ ἂν τὴν Ἀλεξάνδρειαν, εἴπερ ἐπὶ τούτῳ μέγα ἐφρόνει. περὶ δὲ τῶν παρ’ ἡμῖν ἀνδρῶν γεγονότων οὐδενὸσ ἧττον ἐπαίνου τυγχάνειν ἀξίων ἴσασιν οἱ ταῖσ ἡμετέραισ ἀρχαιολογίαισ ἐντυγχάνοντεσ. Τὰ λοιπὰ τῶν ἐν τῇ κατηγορίᾳ γεγραμμένων ἄξιον ἦν ἴσωσ ἀναπολόγητα παραλιπεῖν, ἵν’ αὐτὸσ αὐτοῦ καὶ τῶν ἄλλων Αἰγυπτίων ᾖ ὁ κατηγορῶν·

ἐγκαλεῖ γὰρ, ὅτι ζῷα θύομεν καὶ χοῖρον οὐκ ἐσθίομεν καὶ τὴν τῶν αἰδοίων χλευάζει περιτομήν. τὸ μὲν οὖν περὶ τῆσ τῶν ἡμέρων ζῴων ἀναιρέσεωσ κοινόν ἐστι καὶ πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ ἀνθρώπουσ ἅπαντασ, Ἀπίων δὲ τοῖσ θύουσιν ἐγκαλῶν αὑτὸν ἐξήλεγξεν ὄντα τὸ γένοσ Αἰγύπτιον· οὐ γὰρ ἂν Ἕλλην ὢν ἢ Μακεδὼν ἐχαλέπαινεν·

οὗτοι γὰρ εὔχονται θύειν ἑκατόμβασ τοῖσ θεοῖσ καὶ χρῶνται τοῖσ ἱερείοισ πρὸσ εὐωχίαν, καὶ οὐ διὰ τοῦτο συμβέβηκεν ἐρημοῦσθαι τὸν κόσμον τῶν βοσκημάτων, ὅπερ Ἀπίων ἔδεισεν. εἰ μέντοι τοῖσ Αἰγυπτίων ἔθεσιν ἠκολούθουν ἅπαντεσ, ἠρήμωτο μὲν ἂν ὁ κόσμοσ τῶν ἀνθρώπων, τῶν ἀγριωτάτων δὲ θηρίων ἐπληθύνθη, ἃ θεοὺσ οὗτοι νομίζοντεσ ἐπιμελῶσ ἐκτρέφουσιν.

καὶ μὴν εἴ τισ αὐτὸν ἤρετο, τῶν πάντων Αἰγυπτίων τίνασ εἶναι καὶ σοφωτάτουσ καὶ θεοσεβεῖσ νομίζει, πάντωσ ἂν ὡμολόγησε τοὺσ ἱερεῖσ·

δύο γὰρ αὐτούσ φασιν ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐξ ἀρχῆσ ταῦτα προστετάχθαι, τὴν τῶν θεῶν θεραπείαν καὶ τῆσ σοφίασ τὴν ἐπιμέλειαν.

οὐδὲ εἷσ ὗν θύει τοῖσ θεοῖσ.

ἆρ’ οὖν τυφλὸσ ἦν τὸν νοῦν Ἀπίων ὑπὲρ Αἰγυπτίων ἡμῖν λοιδορεῖν συνθέμενοσ, ἐκείνων δὲ κατηγορῶν, οἵ γε μὴ μόνον χρῶνται τοῖσ ὑπὸ τούτου λοιδορουμένοισ ἔθεσιν, ἀλλὰ καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἐδίδαξαν περιτέμνεσθαι, καθάπερ εἴρηκεν Ἡρόδοτοσ; ὅθεν εἰκότωσ μοι δοκεῖ τῆσ εἰσ τοὺσ πατρίουσ αὐτοῦ νόμουσ βλασφημίασ δοῦναι δίκην Ἀπίων τὴν πρέπουσαν·

περιετμήθη γὰρ ἐξ ἀνάγκησ ἑλκώσεωσ αὐτῷ περὶ τὸ αἰδοῖον γενομένησ. καὶ μηδὲν ὠφεληθεὶσ ὑπὸ τῆσ περιτομῆσ ἀλλὰ σηπόμενοσ ἐν δειναῖσ ὀδύναισ ἀπέθανεν. δεῖ γὰρ τοὺσ εὖ φρονοῦντασ τοῖσ μὲν οἰκείοισ νόμοισ περὶ τὴν εὐσέβειαν ἀκριβῶσ ἐμμένειν, τοὺσ δὲ τῶν ἄλλων μὴ λοιδορεῖν·

ὁ δὲ τούτουσ μὲν ἔφυγεν, τῶν ἡμετέρων δὲ κατεψεύσατο. τοῦτο μὲν Ἀπίωνι τοῦ βίου τὸ τέλοσ ἐγένετο καὶ τοῦτο [παρ’] ἡμῶν ἐνταῦθα τὸ πέρασ ἔστω τοῦ λόγου. κατὰ μέροσ ὡσ ἂν ὦ δυνατὸσ εἰπεῖν.

οἶμαι γὰρ ἔσεσθαι φανερόν, ὅτι καὶ πρὸσ εὐσέβειαν καὶ πρὸσ κοινωνίαν τὴν μετ’ ἀλλήλων καὶ πρὸσ τὴν καθόλου φιλανθρωπίαν ἔτι δὲ πρὸσ δικαιοσύνην καὶ τὴν ἐν τοῖσ πόνοισ καρτερίαν καὶ θανάτου περιφρόνησιν ἄριστα κειμένουσ ἔχομεν τοὺσ νόμουσ. παρακαλῶ δὲ τοὺσ ἐντευξομένουσ τῇ γραφῇ μὴ μετὰ φθόνου ποιεῖσθαι τὴν ἀνάγνωσιν·

οὐ γὰρ ἐγκώμιον ἡμῶν αὐτῶν προειλόμην συγγράφειν, ἀλλὰ πολλὰ καὶ ψευδῆ κατηγορουμένοισ ἡμῖν ταύτην ἀπολογίαν δικαιοτάτην εἶναι νομίζω τὴν ἀπὸ τῶν νόμων, καθ’ οὓσ ζῶντεσ διατελοῦμεν. ἄλλωσ τε καὶ τὴν κατηγορίαν ὁ Ἀπολλώνιοσ οὐκ ἀθρόαν ὥσπερ ὁ Ἀπίων ἔταξεν, ἀλλὰ σποράδην, καὶ δὴ εἴπασ ποτὲ μὲν ὡσ ἀθέουσ καὶ μισανθρώπουσ λοιδορεῖ, ποτὲ δ’ αὖ δειλίαν ἡμῖν ὀνειδίζει καὶ τοὔμπαλιν ἔστιν ὅπου τόλμαν κατηγορεῖ καὶ ἀπόνοιαν.

λέγει δὲ καὶ ἀφυεστάτουσ εἶναι τῶν βαρβάρων καὶ διὰ τοῦτο μηδὲν εἰσ τὸν βίον εὑρ́ημα συμβεβλῆσθαι μόνουσ. ταῦτα δὲ πάντα διελεγχθήσεσθαι νομίζω σαφῶσ, εἰ τἀναντία τῶν εἰρημένων φανείη καὶ διὰ τῶν νόμων ἡμῖν προστεταγμένα καὶ πραττόμενα μετὰ πάσησ ἀκριβείασ ὑφ’ ἡμῶν.

εἰ δ’ ἄρα βιασθείην μνησθῆναι τῶν παρ’ ἑτέροισ ὑπεναντίωσ νενομισμένων, τούτου δίκαιοι τὴν αἰτίαν ἔχειν εἰσὶν οἱ τὰ παρ’ ἡμῖν ὡσ χείρω παραβάλλειν ἀξιοῦντεσ·

οἷσ οὐδέτερον ἀπολειφθήσεσθαι νομίζω λέγειν, οὔθ’ ὡσ οὐχὶ τούτουσ ἔχομεν τοὺσ νόμουσ, ὧν ἐγὼ παραθήσομαι τοὺσ κεφαλαιωδεστάτουσ, οὔθ’ ὡσ οὐχὶ μάλιστα πάντων ἐμμένομεν τοῖσ ἑαυτῶν νόμοισ. Μικρὸν οὖν ἀναλαβὼν τὸν λόγον τοῦτ’ ἂν εἴποιμι πρῶτον, ὅτι τῶν ἀνόμωσ καὶ ἀτάκτωσ βιούντων οἱ τάξεωσ καὶ νόμου κοινωνίασ ἐπιθυμηταὶ γενόμενοι καὶ πρῶτοι κατάρξαντεσ εἰκότωσ ἂν ἡμερότητι καὶ φύσεωσ ἀρετῇ διενεγκεῖν μαρτυρηθεῖεν.

ἀμέλει πειρῶνται τὰ παρ’ αὐτοῖσ ἕκαστοι πρὸσ τὸ ἀρχαιότατον ἀνάγειν, ἵνα μὴ μιμεῖσθαι δόξωσιν ἑτέρουσ, ἀλλ’ αὐτοὶ τοῦ ζῆν νομίμωσ ἄλλοισ ὑφηγήσασθαι.

τούτων δὲ τοῦτον ἐχόντων τὸν τρόπον ἀρετὴ μέν ἐστι νομοθέτου τὰ βέλτιστα συνιδεῖν καὶ πεῖσαι τοὺσ χρησομένουσ περὶ τῶν ὑπ’ αὐτοῦ τιθεμένων, πλήθουσ δὲ τὸ πᾶσι τοῖσ δόξασιν ἐμμεῖναι καὶ μήτε εὐτυχίαισ μήτε συμφοραῖσ αὐτῶν μηδὲν μεταβάλλειν.

φημὶ τοίνυν τὸν ἡμέτερον νομοθέτην τῶν ὁπουδηποτοῦν μνημονευομένων νομοθετῶν προάγειν ἀρχαιότητι·

Λυκοῦργοι γὰρ καὶ Σόλωνεσ καὶ Ζάλευκοσ ὁ τῶν Λοκρῶν καὶ πάντεσ οἱ θαυμαζόμενοι παρὰ τοῖσ Ἕλλησιν ἐχθὲσ δὴ καὶ πρῴην ὡσ πρὸσ ἐκεῖνον παραβαλλόμενοι φαίνονται γεγονότεσ, ὅπου γε μηδ’ αὐτὸ τοὔνομα πάλαι ἐγιγνώσκετο τοῦ νόμου παρὰ τοῖσ Ἕλλησι. καὶ μάρτυσ Ὅμηροσ οὐδαμοῦ τῆσ ποιήσεωσ αὐτῷ χρησάμενοσ·

οὐδὲ γὰρ ἦν κατὰ τοῦτον, ἀλλὰ γνώμαισ ἀορίστοισ τὰ πλήθη διῳκεῖτο καὶ προστάγμασι τῶν βασιλέων, ἀφ’ οὗ καὶ μέχρι πολλοῦ διέμειναν ἔθεσιν ἀγράφοισ χρώμενοι καὶ πολλὰ τούτων ἀεὶ πρὸσ τὸ συντυγχάνον μετατιθέντεσ. ὁ δ’ ἡμέτεροσ νομοθέτησ ἀρχαιότατοσ γεγονώσ, τοῦτο γὰρ δήπουθεν ὁμολογεῖται καὶ παρὰ τοῖσ πάντα καθ’ ἡμῶν λέγουσιν, ἑαυτόν τε παρέσχεν ἄριστον τοῖσ πλήθεσιν ἡγεμόνα καὶ σύμβουλον τήν τε κατασκευὴν αὐτοῖσ ὅλην τοῦ βίου τῷ νόμῳ περιλαβὼν ἔπεισεν παραδέξασθαι καὶ βεβαιοτάτην εἰσ ἀεὶ φυλαχθῆναι παρεσκεύασεν.

Ἴδωμεν δὲ τῶν ἔργων αὐτοῦ τὸ πρῶτον μεγαλεῖον·

ἐκεῖνοσ γὰρ τοὺσ προγόνουσ ἡμῶν, ἐπείπερ ἔδοξεν αὐτοῖσ τὴν Αἴγυπτον ἐκλιποῦσιν ἐπὶ τὴν πάτριον γῆν ἐπανιέναι, πολλὰσ τὰσ μυριάδασ παραλαβὼν ἐκ πολλῶν καὶ ἀμηχάνων διέσωσεν εἰσ ἀσφάλειαν· καὶ γὰρ τὴν ἄνυδρον αὐτοὺσ καὶ πολλὴν ψάμμον ἔδει διοδοιπορῆσαι καὶ νικῆσαι πολεμίουσ καὶ τέκνα καὶ γυναῖκασ καὶ λείαν ὁμοῦ σώζειν μαχομένουσ. ἐν οἷσ ἅπασι καὶ στρατηγὸσ ἄριστοσ ἐγένετο καὶ σύμβουλοσ συνετώτατοσ καὶ πάντων κηδεμὼν ἀληθέστατοσ.

δὲ τὰ πλήθη μετὰ πολλῆσ ζῆν ἀνομίασ, ἐν τούτῳ τῆσ ἐξουσίασ ἐκεῖνοσ καθεστηκὼσ τοὐναντίον ᾠήθη δεῖν εὐσεβεῖν καὶ πολλὴν εὔνοιαν τοῖσ λαοῖσ ἐμπαρασχεῖν, οὕτωσ αὐτόσ τε τὰ μάλιστα τὴν ἀρετὴν ἐπιδείξειν τὴν αὐτοῦ νομίζων καὶ σωτηρίαν τοῖσ αὐτὸν ἡγεμόνα πεποιημένοισ βεβαιοτάτην παρέξειν.

καλῆσ οὖν αὐτῷ προαιρέσεωσ καὶ πράξεων μεγάλων ἐπιτυγχανομένων εἰκότωσ ἐνόμιζεν ἡγεμόνα τε καὶ σύμβουλον θεὸν ἔχειν, καὶ πείσασ πρότερον ἑαυτὸν ὅτι κατὰ τὴν ἐκείνου βούλησιν ἅπαντα πράττει καὶ διανοεῖται, ταύτην ᾤετο δεῖν πρὸ παντὸσ ἐμποιῆσαι τὴν ὑπόληψιν τοῖσ πλήθεσιν·

οὐθὲν ἀνέχονται ἐξαμαρτεῖν.

τοιοῦτοσ μὲν δή τισ [αὐτὸσ] ἡμῶν ὁ νομοθέτησ, οὐ γόησ οὐδ’ ἀπατεών, ἅπερ λοιδοροῦντεσ λέγουσιν ἀδίκωσ, ἀλλ’ οἱούσ παρὰ τοῖσ Ἕλλησιν αὐχοῦσιν τὸν Μίνω γεγονέναι καὶ μετὰ ταῦτα τοὺσ ἄλλουσ νομοθέτασ· οἱ μὲν γὰρ αὐτῶν τοὺσ νόμουσ ὑποτίθενται, ὁ δέ γε Μίνωσ ἔλεγεν ὅτι εἰσ τὸν Ἀπόλλω καὶ τὸ Δελφικὸν αὐτοῦ μαντεῖον τὰσ τῶν νόμων μαντείασ ἀνέφερεν, ἤτοι τἀληθὲσ οὕτωσ ἔχειν νομίζοντεσ ἢ πείσειν ῥᾷον ὑπολαμβάνοντεσ.

τίσ δ’ ἦν ὁ μάλιστα κατορθώσασ τοὺσ νόμουσ καὶ τῆσ δικαιοτάτησ περὶ θεοῦ πίστεωσ ἐπιτυχών, πάρεστιν ἐξ αὐτῶν κατανοεῖν τῶν νόμων ἀντιπαραβάλλοντασ·

ἤδη γὰρ περὶ τούτων λεκτέον. οὐκοῦν ἄπειροι μὲν αἱ κατὰ μέροσ τῶν ἐθῶν καὶ τῶν νόμων παρὰ τοῖσ ἅπασιν ἀνθρώποισ διαφοραί, κεφαλαιωδῶσ ἂν ἐπίοι τισ·

οἱ μὲν γὰρ μοναρχίαισ, οἱ δὲ ταῖσ ὀλίγων δυναστείαισ, ἄλλοι δὲ τοῖσ πλήθεσιν ἐπέτρεψαν τὴν ἐξουσίαν τῶν πολιτευμάτων. θεῷ τὴν ἀρχὴν καὶ τὸ κράτοσ ἀναθείσ.

πραττομένων οὐδὲν οὔθ’ ὧν ἄν τισ παρ’ αὐτῷ διανοηθῇ, ἕνα αὐτὸν ἀπέφηνε καὶ ἀγένητον καὶ πρὸσ τὸν ἀίδιον χρόνον ἀναλλοίωτον πάσησ ἰδέασ θνητῆσ κάλλει διαφέροντα καὶ δυνάμει μὲν ἡμῖν γνώριμον, ὁποῖοσ δὲ κατ’ οὐσίαν [ἐστὶν] ἄγνωστον.

ταῦτα περὶ θεοῦ φρονεῖν οἱ σοφώτατοι παρ’ Ἕλλησιν ὅτι μὲν ἐδιδάχθησαν ἐκείνου τὰσ ἀρχὰσ παρασχόντοσ, ἐῶ νῦν λέγειν, ὅτι δ’ ἐστὶ καλὰ καὶ πρέποντα τῇ τοῦ θεοῦ φύσει καὶ μεγαλειότητι, σφόδρα μεμαρτυρήκασι·

καὶ γὰρ Πυθαγόρασ καὶ Ἀναξαγόρασ καὶ Πλάτων οἵ τε μετ’ ἐκεῖνον ἀπὸ τῆσ στοᾶσ φιλόσοφοι καὶ μικροῦ δεῖν ἅπαντεσ οὕτωσ φαίνονται περὶ τῆσ τοῦ θεοῦ φύσεωσ πεφρονηκότεσ. ἀλλ’ οἱ μὲν πρὸσ ὀλίγουσ φιλοσοφοῦντεσ εἰσ πλήθη δόξαισ προκατειλημμένα τὴν ἀλήθειαν τοῦ δόγματοσ ἐξενεγκεῖν οὐκ ἐτόλμησαν, ὁ δὲ ἡμέτεροσ νομοθέτησ ἅτε δὴ τὰ ἔργα παρέχων σύμφωνα τοῖσ λόγοισ οὐ μόνον τοὺσ καθ’ αὑτὸν ἔπεισεν, ἀλλὰ καὶ τοῖσ ἐξ ἐκείνων ἀεὶ γενησομένοισ τὴν περὶ θεοῦ πίστιν ἐνέφυσεν ἀμετακίνητον.

αἴτιον δ’ ὅτι καὶ τῷ τρόπῳ τῆσ νομοθεσίασ πρὸσ τὸ χρήσιμον πάντων ἀεὶ πολὺ διήνεγκεν·

οὐ γὰρ μέροσ ἀρετῆσ ἐποίησεν τὴν εὐσέβειαν, ἀλλὰ ταύτησ μέρη τἆλλα, λέγω δὲ τὴν δικαιοσύνην τὴν σωφροσύνην τὴν καρτερίαν τὴν τῶν πολιτῶν πρὸσ ἀλλήλουσ ἐν ἅπασι συμφωνίαν· ἅπασαι γὰρ αἱ πράξεισ καὶ διατριβαὶ καὶ λόγοι πάντεσ ἐπὶ τὴν πρὸσ θεὸν ἡμῖν εὐσέβειαν ἀναφέρουσιν·

οὐδὲν γὰρ τούτων ἀνεξέταστον οὐδὲ ἀόριστον παρέλιπεν. διδασκαλικόσ, ὁ δὲ διὰ τῆσ ἀσκήσεωσ τῶν ἠθῶν.

οἱ μὲν οὖν ἄλλοι νομοθέται ταῖσ γνώμαισ διέστησαν καὶ τὸν ἕτερον αὐτῶν ὃν ἔδοξεν ἑκάστοισ ἑλόμενοι τὸν ἕτερον παρέλιπον, οἱο͂ν Λακεδαιμόνιοι μὲν καὶ Κρῆτεσ ἔθεσιν ἐπαίδευον, οὐ λόγοισ, Ἀθηναῖοι δὲ καὶ σχεδὸν οἱ ἄλλοι πάντεσ Ἕλληνεσ ἃ μὲν χρὴ πράττειν ἢ μὴ προσέτασσον διὰ τῶν νόμων, τοῦ δὲ πρὸσ αὐτὰ διὰ τῶν ἔργων ἐθίζειν ὠλιγώρουν. Ὁ δ’ ἡμέτεροσ νομοθέτησ ἄμφω ταῦτα συνήρμοσεν κατὰ πολλὴν ἐπιμέλειαν·

τῶν χρησομένων κατέλιπεν, ἀλλὰ καὶ περὶ σιτίων, ὅσων ἀπέχεσθαι χρὴ καὶ τίνα προσφέρεσθαι, καὶ περὶ τῶν κοινωνησόντων τῆσ διαίτησ ἔργων τε συντονίασ καὶ τοὔμπαλιν ἀναπαύσεωσ ὁρ́ον ἔθηκεν αὐτὸσ καὶ κανόνα τὸν νόμον, ἵν’ ὥσπερ ὑπὸ πατρὶ τούτῳ καὶ δεσπότῃ ζῶντεσ μήτε βουλόμενοι μηθὲν μήθ’ ὑπ’ ἀγνοίασ ἁμαρτάνωμεν.

οὐδὲ γὰρ τὴν ἀπὸ τῆσ ἀγνοίασ ὑποτίμησιν κατέλιπεν, ἀλλὰ καὶ κάλλιστον καὶ ἀναγκαιότατον ἀπέδειξε παίδευμα τὸν νόμον, οὐκ εἰσάπαξ ἀκροασομένοισ οὐδὲ δὶσ ἢ πολλάκισ, ἀλλ’ ἑκάστησ ἑβδομάδοσ τῶν ἄλλων ἔργων ἀφεμένουσ ἐπὶ τὴν ἀκρόασιν ἐκέλευσε τοῦ νόμου συλλέγεσθαι καὶ τοῦτον ἀκριβῶσ ἐκμανθάνειν·

ὃ δὴ πάντεσ ἐοίκασιν οἱ νομοθέται παραλιπεῖν. Καὶ τοσοῦτον οἱ πλεῖστοι τῶν ἀνθρώπων ἀπέχουσι τοῦ κατὰ τοὺσ οἰκείουσ νόμουσ ζῆν, ὥστε σχεδὸν αὐτοὺσ οὐδ’ ἴσασιν, ἀλλ’ ὅταν ἐξαμάρτωσιν, τότε παρ’ ἄλλων μανθάνουσιν, ὅτι τὸν νόμον παραβεβήκασιν, οἵ τε τὰσ μεγίστασ καὶ κυριωτάτασ παρ’ αὐτοῖσ ἀρχὰσ διοικοῦντεσ ὁμολογοῦσι τὴν ἄγνοιαν·

ἐπιστάτασ γὰρ παρακαθίστανται τῆσ τῶν πραγμάτων οἰκονομίασ τοὺσ ἐμπειρίαν ἔχειν τῶν νόμων ὑπισχνουμένουσ.

ἡμῶν δὲ ὁντινοῦν τισ ἔροιτο τοὺσ νόμουσ ῥᾷον ἂν εἴποι πάντασ ἢ τοὔνομα τὸ ἑαυτοῦ.

τοιγαροῦν ἀπὸ τῆσ πρώτησ εὐθὺσ αἰσθήσεωσ αὐτοὺσ ἐκμανθάνοντεσ ἔχομεν ἐν ταῖσ ψυχαῖσ ὥσπερ ἐγκεχαραγμένουσ, καὶ σπάνιοσ μὲν ὁ παραβαίνων, ἀδύνατοσ δ’ ἡ τῆσ κολάσεωσ παραίτησισ. Τοῦτο πρῶτον ἁπάντων τὴν θαυμαστὴν ὁμόνοιαν ἡμῖν ἐμπεποίηκεν·

τὸ γὰρ μίαν μὲν ἔχειν καὶ τὴν αὐτὴν δόξαν περὶ θεοῦ, τῷ βίῳ δὲ καὶ τοῖσ ἔθεσι μηδὲν ἀλλήλων διαφέρειν, καλλίστην ἐν ἤθεσιν ἀνθρώπων συμφωνίαν ἀποτελεῖ. παρ’ ἡμῖν γὰρ μόνοισ οὔτε περὶ θεοῦ λόγουσ ἀκούσεταί τισ ἀλλήλοισ ὑπεναντίουσ, ὁποῖα πολλὰ παρ’ ἑτέροισ οὐχ ὑπὸ τῶν τυχόντων μόνον κατὰ τὸ προσπεσὸν ἑκάστῳ λέγεται πάθοσ, ἀλλὰ καὶ παρά τισι τῶν φιλοσόφων ἀποτετόλμηται, τῶν μὲν τὴν ὅλην τοῦ θεοῦ φύσιν ἀναιρεῖν τοῖσ λόγοισ ἐπικεχειρηκότων, ἄλλων δὲ τὴν ὑπὲρ ἀνθρώπων αὐτὸν πρόνοιαν ἀφαιρουμένων·

οὔτ’ ἐν τοῖσ ἐπιτηδεύμασι τῶν βίων ὄψεται διαφοράν, ἀλλὰ κοινὰ μὲν ἔργα πάντων παρ’ ἡμῖν, εἷσ δὲ λόγοσ ὁ τῷ νόμῳ συμφωνῶν περὶ θεοῦ πάντα λέγων ἐκεῖνον ἐφορᾶν.

καὶ μὴν περὶ τῶν κατὰ τὸν βίον ἐπιτηδευμάτων, ὅτι δεῖ πάντα τἆλλα τέλοσ ἔχειν τὴν εὐσέβειαν, καὶ γυναικῶν ἀκούσειεν ἄν τισ καὶ τῶν οἰκετῶν. Ὅθεν δὴ καὶ τὸ προφερόμενον ἡμῖν ὑπό τινων ἔγκλημα, τὸ δὴ μὴ καινῶν εὑρετὰσ ἔργων ἢ λόγων ἄνδρασ παρασχεῖν, ἐντεῦθεν συμβέβηκεν·

οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι τὸ μηδενὶ τῶν πατρίων ἐμμένειν καλὸν εἶναι νομίζουσι καὶ τοῖσ τολμῶσι ταῦτα παραβαίνειν μάλιστα σοφίασ δεινότητα μαρτυροῦσιν, ἡμεῖσ δὲ τοὐναντίον μίαν εἶναι καὶ φρόνησιν καὶ ἀρετὴν ὑπειλήφαμεν τὸ μηδὲν ὅλωσ ὑπεναντίον μήτε πρᾶξαι μήτε διανοηθῆναι τοῖσ ἐξ ἀρχῆσ νομοθετηθεῖσιν. ὅπερ εἰκότωσ ἂν εἰή τεκμήριον τοῦ κάλλιστα τὸν νόμον τεθῆναι·

τὰ γὰρ μὴ τοῦτον ἔχοντα τὸν τρόπον αἱ πεῖραι δεόμενα διορθώσεωσ ἐλέγχουσιν. Ἡμῖν δὲ τοῖσ πεισθεῖσιν ἐξ ἀρχῆσ τεθῆναι τὸν νόμον κατὰ θεοῦ βούλησιν οὐδ’ εὐσεβὲσ ἦν τοῦτον μὴ φυλάττειν·

τί γὰρ αὐτοῦ τισ ἂν μετακινήσειεν ἢ τί κάλλιον ἐξεῦρεν ἢ τί παρ’ ἑτέρων ὡσ ἄμεινον μετήνεγκεν; ἆρά γε τὴν ὅλην κατάστασιν τοῦ πολιτεύματοσ; καὶ τίσ ἂν καλλίων ἢ δικαιοτέρα γένοιτο τῆσ θεὸν μὲν ἡγεμόνα τῶν ὅλων πεποιημένησ, τοῖσ ἱερεῦσι δὲ κοινῇ μὲν τὰ μέγιστα διοικεῖν ἐπιτρεπούσησ, τῷ δὲ πάντων ἀρχιερεῖ πάλιν αὖ πεπιστευκυίασ τὴν τῶν ἄλλων ἱερέων ἡγεμονίαν;

οὓσ οὐ κατὰ πλοῦτον οὐδέ τισιν ἄλλαισ προύχοντασ αὐτομάτοισ πλεονεξίαισ τὸ πρῶτον εὐθὺσ ὁ νομοθέτησ ἐπὶ τὴν τιμὴν ἔταξεν, ἀλλ’ ὅσοι τῶν μετ’ αὐτοῦ πειθοῖ τε καὶ σωφροσύνῃ τῶν ἄλλων διέφερον, τούτοισ τὴν περὶ τὸν θεὸν μάλιστα θεραπείαν ἐνεχείρισεν.

τοῦτο δ’ ἦν καὶ τοῦ νόμου καὶ τῶν ἄλλων ἐπιτηδευμάτων ἀκριβὴσ ἐπιμέλεια·

καὶ γὰρ ἐπόπται πάντων καὶ δικασταὶ τῶν ἀμφισβητουμένων καὶ κολασταὶ τῶν κατεγνωσμένων οἱ ἱερεῖσ ἐτάχθησαν. Τίσ ἂν οὖν ἀρχὴ γένοιτο ταύτησ ὁσιωτέρα;

τίσ δὲ τιμὴ θεῷ μᾶλλον ἁρμόζουσα, παντὸσ μὲν τοῦ πλήθουσ κατεσκευασμένου πρὸσ τὴν εὐσέβειαν, ἐξαίρετον δὲ τὴν ἐπιμέλειαν τῶν ἱερέων πεπιστευμένων, ὥσπερ δὲ τελετῆσ τινοσ τῆσ ὅλησ πολιτείασ οἰκονομουμένησ; ἃ γὰρ ὀλίγων ἡμερῶν ἀριθμὸν ἐπιτηδεύοντεσ ἄλλοι φυλάττειν οὐ δύνανται μυστήρια καὶ τελετὰσ ἐπονομάζοντεσ, ταῦτα μεθ’ ἡδονῆσ καὶ γνώμησ ἀμεταθέτου φυλάττομεν ἡμεῖσ δι’ αἰῶνοσ.

τίνεσ οὖν εἰσιν αἱ προρρήσεισ καὶ ἀπαγορεύσεισ;

ἁπλαῖ τε καὶ γνώριμοι. πρώτη δ’ ἡγεῖται ἡ περὶ θεοῦ λέγουσα, ὁ θεὸσ ἔχει τὰ σύμπαντα παντελὴσ καὶ μακάριοσ, αὐτὸσ αὑτῷ καὶ πᾶσιν αὐτάρκησ, ἀρχὴ καὶ μέσα καὶ τέλοσ οὗτοσ τῶν πάντων, ἔργοισ μὲν καὶ χάρισιν ἐναργὴσ καὶ παντὸσ οὗτινοσ φανερώτεροσ, μορφὴν δὲ καὶ μέγεθοσ ἡμῖν ἄφατοσ· πᾶσα μὲν ὕλη πρὸσ εἰκόνα τὴν τούτου κἂν ᾖ πολυτελὴσ ἄτιμοσ, πᾶσα δὲ τέχνη πρὸσ μιμήσεωσ ἐπίνοιαν ἄτεχνοσ.

οὐδὲν ὅμοιον οὔτ’ εἴδομεν οὔτ’ ἐπινοοῦμεν οὔτ’ εἰκάζειν ἐστὶν ὅσιον. ἔργα βλέπομεν αὐτοῦ φῶσ οὐρανὸν γῆν ἥλιον ὕδατα ζῴων γενέσεισ καρπῶν ἀναδόσεισ.

ταῦτα θεὸσ ἐποίησεν οὐ χερσὶν οὐ πόνοισ οὔ τινων συνεργασομένων ἐπιδεηθείσ, ἀλλ’ αὐτοῦ θελήσαντοσ καλῶσ ἦν εὐθὺσ γεγονότα. τοῦτον θεραπευτέον ἀσκοῦντασ ἀρετήν· τρόποσ γὰρ θεοῦ θεραπείασ οὗτοσ ὁσιώτατοσ. Εἷσ ναὸσ ἑνὸσ θεοῦ, φίλον γὰρ ἀεὶ παντὶ τὸ ὅμοιον, κοινὸσ ἁπάντων κοινοῦ θεοῦ ἁπάντων.

τοῦτον θεραπεύσουσιν μὲν διὰ παντὸσ οἱ ἱερεῖσ, ἡγήσεται δὲ τούτων ὁ πρῶτοσ ἀεὶ κατὰ γένοσ. οὗτοσ μετὰ τῶν συνιερέων θύσει τῷ θεῷ, φυλάξει τοὺσ νόμουσ, δικάσει περὶ τῶν ἀμφισβητουμένων, κολάσει τοὺσ ἐλεγχθέντασ.

ὁ τούτῳ μὴ πειθόμενοσ ὑφέξει δίκην ὡσ εἰσ θεὸν αὐτὸν ἀσεβῶν. θύομεν τὰσ θυσίασ οὐκ εἰσ μέθην ἑαυτοῖσ, ἀβούλητον γὰρ θεῷ τόδε, ἀλλ’ εἰσ σωφροσύνην.

καὶ ἐπὶ ταῖσ θυσίαισ χρὴ πρῶτον ὑπὲρ τῆσ κοινῆσ εὔχεσθαι σωτηρίασ, εἶθ’ ὑπὲρ ἑαυτῶν·

ἐπὶ γὰρ κοινωνίᾳ γεγόναμεν καὶ ταύτην ὁ προτιμῶν τοῦ καθ’ αὑτὸν ἰδίου μάλιστα θεῷ κεχαρισμένοσ. δέησισ δ’ ἔστω πρὸσ τὸν θεόν, οὐχ ὅπωσ δῷ τἀγαθά, δέδωκεν γὰρ αὐτὸσ ἑκὼν καὶ πᾶσιν εἰσ μέσον κατατέθεικεν, ἀλλ’ ὅπωσ δέχεσθαι δυνώμεθα καὶ λαβόντεσ φυλάττωμεν.

ἁγνείασ ἐπὶ ταῖσ θυσίαισ διείρηκεν ὁ νόμοσ ἀπὸ κήδουσ ἀπὸ λέχουσ ἀπὸ κοινωνίασ τῆσ πρὸσ γυναῖκα καὶ πολλῶν ἄλλων.

[ἃ μακρὸν ἂν εἰή γράφειν. τοιοῦτοσ μὲν ὁ περὶ θεοῦ καὶ τῆσ ἐκείνου θεραπείασ λόγοσ ἡμῖν ἐστιν, ὁ δ’ αὐτὸσ ἅμα καὶ νόμοσ. ] Τίνεσ δ’ οἱ περὶ γάμων νόμοι; μῖξιν μόνην οἶδεν ὁ νόμοσ τὴν κατὰ φύσιν τὴν πρὸσ γυναῖκα καὶ ταύτην, εἰ μέλλοι τέκνων ἕνεκα γίνεσθαι.

τὴν δὲ πρὸσ ἄρρενασ ἀρρένων ἐστύγηκεν καὶ θάνατοσ τοὐπιτίμιον, εἴ τισ ἐπιχειρήσειεν. γαμεῖν δὲ κελεύει μὴ προικὶ προσέχοντασ μηδὲ βιαίοισ ἁρπαγαῖσ μηδ’ αὖ δόλῳ καὶ ἀπάτῃ πείσαντασ, ἀλλὰ μνηστεύειν παρὰ τοῦ δοῦναι κυρίου καὶ κατὰ συγγένειαν ἐπιτηδείου.

γυνὴ χείρων, φησίν, ἀνδρὸσ εἰσ ἅπαντα.

τοιγαροῦν ὑπακουέτω, μὴ πρὸσ ὕβριν, ἀλλ’ ἵν’ ἄρχηται· θεὸσ γὰρ ἀνδρὶ τὸ κράτοσ ἔδωκεν. ταύτῃ συνεῖναι δεῖ τὸν γήμαντα μόνῃ, τὸ δὲ τὴν ἄλλου πειρᾶν ἀνόσιον. εἰ δέ τισ τοῦτο πράξειεν, οὐδεμία θανάτου παραίτησισ, οὔτ’ εἰ βιάσαιτο παρθένον ἑτέρῳ προωμολογημένην, οὔτ’ εἰ πείσειεν γεγαμημένην. τέκνα τρέφειν ἅπαντα προσέταξεν, καὶ γυναιξὶν ἀπεῖπεν μήτ’ ἀμβλοῦν τὸ σπαρὲν μήτε διαφθείρειν ἀλλὰ ἢν φανείη τεκνοκτόνοσ ἂν εἰή ψυχὴν ἀφανίζουσα καὶ τὸ γένοσ ἐλαττοῦσα.

τοιγαροῦν οὐδ’ εἴ τισ ἐπὶ λέχουσ φθορὰν παρέλθοι, καθαρὸσ εἶναι τότε προσήκει. καὶ μετὰ τὴν νόμιμον συνουσίαν ἀνδρὸσ καὶ γυναικὸσ ἀπολούσασθαι·

ψυχῆσ γὰρ ἔχειν τοῦτο μερισμὸν πρὸσ ἄλλην χώραν ὑπέλαβεν· καὶ γὰρ ἐμφυομένη σώμασιν κακοπαθεῖ καὶ τούτων αὖ θανάτῳ διακριθεῖσα. διόπερ ἁγνείασ ἐπὶ πᾶσι τοῖσ τοιούτοισ ἔταξεν. Οὐ μὴν οὐδ’ ἐπὶ ταῖσ τῶν παίδων γενέσεσιν ἐπέτρεψεν εὐωχίασ συντελεῖν καὶ προφάσεισ ποιεῖσθαι μέθησ, ἀλλὰ σώφρονα τὴν ἀρχὴν εὐθὺσ τῆσ τροφῆσ ἔταξε.

καὶ γράμματα παιδεύειν ἐκέλευσεν τὰ περὶ τοὺσ νόμουσ καὶ τῶν προγόνων τὰσ πράξεισ ἐπίστασθαι, τὰσ μὲν ἵνα μιμῶνται, τοῖσ δ’ ἵνα συντρεφόμενοι μήτε παραβαίνωσι μήτε σκῆψιν ἀγνοίασ ἔχωσι. Τῆσ εἰσ τοὺσ τετελευτηκότασ προυνόησεν ὁσίασ οὐ πολυτελείαισ ἐνταφίων οὐ κατασκευαῖσ μνημείων ἐπιφανῶν, ἀλλὰ τὰ μὲν περὶ τὴν κηδείαν τοῖσ οἰκειοτάτοισ ἐπιτελεῖν, πᾶσι δὲ τοῖσ παριοῦσι καὶ προσελθεῖν καὶ συναποδύρασθαι.

καθαίρειν δὲ καὶ τὸν οἶκον καὶ τοὺσ ἐνοικοῦντασ ἀπὸ κήδουσ, ἵνα πλεῖστον ἀπέχῃ τοῦ δοκεῖν καθαρὸσ εἶναί τισ φόνον ἐργασάμενοσ. Γονέων τιμὴν μετὰ τὴν πρὸσ θεὸν δευτέραν ἔταξεν καὶ τὸν οὐκ ἀμειβόμενον τὰσ παρ’ αὐτῶν χάριτασ ἀλλ’ εἰσ ὁτιοῦν ἐλλείποντα λευσθησόμενον παραδίδωσι.

καὶ παντὸσ τοῦ πρεσβυτέρου τιμὴν ἔχειν τοὺσ νέουσ φησίν, ἐπεὶ πρεσβύτατον ὁ θεόσ. κρύπτειν οὐδὲν ἐᾷ πρὸσ φίλουσ·

οὐ γὰρ εἶναι φιλίαν τὴν μὴ πάντα πιστεύουσαν. κἂν συμβῇ τισ ἔχθρα, τἀπόρρητα λέγειν κεκώλυκε. δικάζων εἰ δῶρα τισ λάβοι, θάνατοσ ἡ ζημία. περιορῶν ἱκέτην βοηθεῖν ἐνὸν ὑπεύθυνοσ. ὃ μὴ κατέθηκέν τισ οὐκ ἀναιρήσεται, τῶν ἀλλοτρίων οὐδενὸσ ἅψεται, τόκον οὐ λήψεται.

Πῶσ δὲ καὶ τῆσ πρὸσ ἀλλοφύλουσ ἐπιεικείασ ἐφρόντισεν ὁ νομοθέτησ, ἄξιον ἰδεῖν, [φανεῖται γὰρ ἄριστα πάντων προνοησάμενοσ] ὅπωσ μήτε τὰ οἰκεῖα διαφθείρωμεν μήτε φθονήσωμεν τοῖσ μετέχειν τῶν ἡμετέρων προαιρουμένοισ.

ὅσοι μὲν γὰρ θέλουσιν ὑπὸ τοὺσ αὐτοὺσ ἡμῖν νόμουσ ζῆν ὑπελθόντεσ δέχεται φιλοφρόνωσ, οὐ τῷ γένει μόνον, ἀλλὰ καὶ τῇ προαιρέσει τοῦ βίου νομίζων εἶναι τὴν οἰκειότητα.

τοὺσ δ’ ἐκ παρέργου προσιόντασ ἀναμίγνυσθαι τῇ συνηθείᾳ οὐκ ἠθέλησεν. Τἆλλα δὲ προείρηκεν, ὧν ἡ μετάδοσίσ ἐστιν ἀναγκαία·

κριθέντασ εἶναι οὐ γὰρ ἐᾷ τὴν γῆν αὐτῶν πυρπολεῖν οὐδὲ τέμνειν ἥμερα δένδρα, ἀλλὰ καὶ σκυλεύειν ἀπείρηκεν τοὺσ ἐν τῇ μάχῃ πεσόντασ, καὶ τῶν αἰχμαλώτων προυνόησεν, ὅπωσ αὐτῶν ὕβρισ ἀπῇ, μάλιστα δὲ γυναικῶν.

οὕτωσ δ’ ἡμερότητα καὶ φιλανθρωπίαν ἡμᾶσ ἐξεπαίδευσεν, ὡσ μηδὲ τῶν ἀλόγων ζῴων ὀλιγωρεῖν, ἀλλὰ μόνην ἐφῆκε τούτων χρῆσιν τὴν νόμιμον, πᾶσαν δ’ ἑτέραν ἐκώλυσεν· ἃ δ’ ὥσπερ ἱκετεύοντα προσφεύγει ταῖσ οἰκίαισ ἀπεῖπεν ἀνελεῖν.

οὐδὲ νεοττοῖσ τοὺσ γονέασ αὐτῶν ἐπέτρεψε συνεξαιρεῖν, φείδεσθαι δὲ κἀν τῇ πολεμίᾳ τῶν ἐργαζομένων ζῴων καὶ μὴ φονεύειν. οὕτωσ πανταχόθεν τὰ πρὸσ ἐπιείκειαν περιεσκέψατο, διδασκαλικοῖσ μὲν τοῖσ προειρημένοισ χρησάμενοσ νόμοισ, τοὺσ δ’ αὖ κατὰ τῶν παραβαινόντων τιμωρητικοὺσ τάξασ ἄνευ προφάσεωσ.

Ζημία γὰρ ἐπὶ τοῖσ πλείστοισ τῶν παραβαινόντων ὁ θάνατοσ, ἂν μοιχεύσῃ τισ, ἂν βιάσηται κόρην, ἂν ἄρρενι τολμήσῃ πεῖραν προσφέρειν, ἂν ὑπομείνῃ παθεῖν ὁ πειρασθείσ.

ἔστι δὲ καὶ ἐπὶ δούλοισ ὁμοίωσ ὁ νόμοσ ἀπαραίτητοσ. ἀλλὰ καὶ περὶ μέτρων ἤν τισ κακουργήσῃ ἢ σταθμῶν ἢ περὶ πράσεωσ ἀδίκου καὶ δόλῳ γενομένησ, κἂν ὑφέληταί τισ ἀλλότριον, κἂν ὃ μὴ κατέθηκεν ἀνέληται, πάντων εἰσὶ κολάσεισ οὐχ οἱαῖ παρ’ ἑτέροισ, ἀλλ’ ἐπὶ τὸ μεῖζον.

περὶ μὲν γὰρ γονέων ἀδικίασ ἢ τῆσ εἰσ θεὸν ἀσεβείασ κἂν μελλήσῃ τισ, εὐθὺσ ἀπόλλυται.

καὶ τοιαύτη τισ ἀνακήρυξισ, ἀλλ’ αὐτὸσ ἕκαστοσ αὑτῷ τὸ συνειδὸσ ἔχων μαρτυροῦν πεπίστευκεν, τοῦ μὲν νομοθέτου προφητεύσαντοσ, τοῦ δὲ θεοῦ τὴν πίστιν ἰσχυρὰν παρεσχηκότοσ, ὅτι τοῖσ τοὺσ νόμουσ διαφυλάξασι κἂν εἰ δέοι θνήσκειν ὑπὲρ αὐτῶν προθύμωσ ἀποθανεῖν ἔδωκεν ὁ θεὸσ γενέσθαι τε πάλιν καὶ βίον ἀμείνω λαβεῖν ἐκ περιτροπῆσ.

ὤκνουν δ’ ἂν ἐγὼ ταῦτα γράφειν, εἰ μὴ διὰ τῶν ἔργων ἅπασιν ἦν φανερόν, ὅτι πολλοὶ καὶ πολλάκισ ἤδη τῶν ἡμετέρων περὶ τοῦ μηδὲ ῥῆμα φθέγξασθαι παρὰ τὸν νόμον πάντα παθεῖν γενναίωσ προείλοντο.

ἡμῶν τοῖσ νόμοισ ἀκολουθίαν,] ἀλλά τισ ἢ συγγράψαι λόγοσ αὐτοῖσ ἀνεγίνωσκε τοῖσ Ἕλλησιν ἤ που περιτυχεῖν ἔξω τῆσ γινωσκομένησ γῆσ ἔφασκεν ἀνθρώποισ τοιαύτην μὲν ἔχουσι δόξαν οὕτω σεμνὴν περὶ θεοῦ, τοιούτοισ δὲ νόμοισ πολὺν αἰῶνα βεβαίωσ ἐμμεμενηκόσι, πάντασ ἂν οἶμαι θαυμάσαι διὰ τὰσ συνεχεῖσ παρ’ αὐτοῖσ μεταβολάσ.

ἀμέλει τῶν γράψαι τι παραπλήσιον εἰσ πολιτείαν καὶ νόμουσ ἐπιχειρησάντων ὡσ θαυμαστὰ συνθέντων κατηγοροῦσι, φάσκοντεσ αὐτοὺσ λαβεῖν ἀδυνάτουσ ὑποθέσεισ.

Πλάτων δὲ θαυμαζόμενοσ παρὰ τοῖσ Ἕλλησιν ὡσ καὶ σεμνότητι βίου διενεγκὼν καὶ δυνάμει λόγων καὶ πειθοῖ πάντασ ὑπεράρασ τοὺσ ἐν φιλοσοφίᾳ γεγονότασ, ὑπὸ τῶν φασκόντων δεινῶν εἶναι τὰ πολιτικὰ μικροῦ δεῖν χλευαζόμενοσ καὶ κωμῳδούμενοσ διατελεῖ.

ἀσφαλὲσ ἐξενεγκεῖν.

ἀλλὰ τὰ μὲν Πλάτωνοσ λόγουσ τινὲσ εἶναι κενοὺσ νομίζουσι κατὰ πολλὴν ἐξουσίαν κεκαλλιγραφημένουσ, μάλιστα δὲ τῶν νομοθετῶν Λυκοῦργον τεθαυμάκασι καὶ τὴν Σπάρτην ἅπαντεσ ὑμνοῦσιν, ὅτι τοῖσ ἐκείνου νόμοισ ἐπὶ πλεῖστον ἐνεκαρτέρησαν. οὐκοῦν τοῦτο μὲν ὡμολογήσθω τεκμήριον ἀρετῆσ εἶναι τὸ πείθεσθαι τοῖσ νόμοισ·

ἔτεσι τῆσ ἡμετέρασ πολιτείασ, καὶ προσέτι λογιζέσθωσαν, ὅτι Λακεδαιμόνιοι ὅσον ἐφ’ ἑαυτῶν χρόνον εἶχον τὴν ἐλευθερίαν ἀκριβῶσ ἔδοξαν τοὺσ νόμουσ διαφυλάττειν, ἐπεὶ μέντοι περὶ αὐτοὺσ ἐγένοντο μεταβολαὶ τῆσ τύχησ, μικροῦ δεῖν ἁπάντων ἐπελάθοντο τῶν νόμων.

πρὸσ κάλλοσ ἀσκοῦντεσ ἐπὶ τῆσ πόλεωσ διῆγον, ἄλλοισ ὑπηρέταισ πρὸσ ἅπαντα τὰ τοῦ βίου χρώμενοι καὶ τὴν τροφὴν ἑτοίμην παρ’ ἐκείνων λαμβάνοντεσ, ἐφ ἣν δὴ τοῦτο μόνον τὸ καλὸν ἔργον καὶ φιλάνθρωπον ἅπαντα καὶ πράττειν καὶ πάσχειν ὑπομένοντεσ τὸ κρατεῖν πάντων, ἐφ’ οὓσ ἂν στρατεύωσιν.

ὅτι δὲ μηδὲ τοῦτο κατώρθωσαν, ἐῶ λέγειν·

οὐ γὰρ καθ’ ἕνα μόνον, ἀλλὰ πολλοὶ πολλάκισ ἀθρόωσ τῶν τοῦ νόμου προσταγμάτων ἀμελήσαντεσ αὑτοὺσ μετὰ τῶν ὅπλων παρέδοσαν τοῖσ πολεμίοισ. Ἆρ’ οὖν καὶ παρ’ ἡμῖν, οὐ λέγω τοσούτουσ, ἀλλὰ δύο ἢ τρεῖσ ἔγνω τισ προδότασ γενομένουσ τῶν νόμων ἢ θάνατον φοβηθέντασ, οὐχὶ τὸν ῥᾷστον ἐκεῖνον λέγω τὸν συμβαίνοντα τοῖσ μαχομένοισ, ἀλλὰ τὸν μετὰ λύμησ τῶν σωμάτων, ὁποῖοσ εἶναι δοκεῖ πάντων χαλεπώτατοσ;

ὃν ἔγωγε νομίζω τινὰσ κρατήσαντασ ἡμῶν οὐχ ὑπὸ μίσουσ προσφέρειν τοῖσ ὑποχειρίοισ, ἀλλὰ [ὡσ] θαυμαστόν τι θέαμα βουλομένουσ ἰδεῖν, εἴ τινέσ εἰσιν ἄνθρωποι μόνον εἶναι κακὸν αὐτοῖσ πεπιστευκότεσ, εἰ πρᾶξαί τι παρὰ τοὺσ ἑαυτῶν νόμουσ εἰ λόγον εἰπεῖν παρ’ ἐκείνοισ παραβιασθεῖεν.

οὐ χρὴ δὲ θαυμάζειν, εἰ πρὸσ θάνατον ἀνδρείωσ ἔχομεν ὑπὲρ τῶν νόμων παρὰ τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ·

οὐδὲ γὰρ τὰ ῥᾷστα δοκοῦντα τῶν ἡμετέρων ἐπιτηδευμάτων ἄλλοι ῥᾳδίωσ ὑπομένουσιν, αὐτουργίαν λέγω καὶ τροφῆσ λιτότητα καὶ τὸ μηδὲν εἰκῆ μηδ’ ὡσ ἔτυχεν ἕκαστοσ ἐπιτεθυμηκὼσ φαγεῖν ἢ πιεῖν ἢ συνουσίᾳ προσελθεῖν ἢ πολυτελείᾳ καὶ πάλιν ἀργίασ ὑπομεῖναι τάξιν ἀμετακίνητον. ἀλλ’ οἱ τοῖσ ξίφεσιν ὁμόσε χωροῦντεσ καὶ τοὺσ πολεμίουσ ἐξ ἐφόδου τρεπόμενοι τοῖσ προστάγμασιν τοῖσ περὶ διαίτησ οὐκ ἀντέβλεψαν.

ἡμῖν δὲ πάλιν ἐκ τοῦ περὶ ταῦτα τῷ νόμῳ πειθαρχεῖν ἡδέωσ κἀκεῖ περίεστιν ἐπιδείκνυσθαι τὸ γενναῖον. Εἶτα Λυσίμαχοι καὶ Μόλωνεσ καὶ τοιοῦτοί τινεσ ἄλλοι συγγραφεῖσ, ἀδόκιμοι σοφισταί, μειρακίων ἀπατεῶνεσ, ὡσ πάνυ ἡμᾶσ φαυλοτάτουσ ἀνθρώπων λοιδοροῦσιν.

ἐγὼ δ’ οὐκ ἂν ἐβουλόμην περὶ τῶν παρ’ ἑτέροισ νομίμων ἐξετάζειν·

τὰ γὰρ αὑτῶν ἡμῖν φυλάττειν πάτριόν ἐστιν, οὐ τῶν ἀλλοτρίων κατηγορεῖν. καὶ περί γε τοῦ μήτε χλευάζειν μήτε βλασφημεῖν τοὺσ νομιζομένουσ θεοὺσ παρ’ ἑτέροισ ἄντικρυσ ἡμῖν ὁ νομοθέτησ ἀπείρηκεν αὐτῆσ ἕνεκα προσηγορίασ τοῦ θεοῦ. τῶν δὲ κατηγόρων διὰ τῆσ ἀντιπαραθέσεωσ ἡμᾶσ ἐλέγχειν οἰομένων οὐχ οἱο͂́ν τε κατασιωπᾶν, ἄλλωσ τε καὶ τοῦ λόγου μέλλοντοσ οὐχ ὑφ’ ἡμῶν ἐλεγχθήσεσθαι νῦν αὐτῶν συντιθέντων, ἀλλὰ ὑπὸ πολλῶν εἰρημένου καὶ λίαν εὐδοκιμούντων.

ὅσοισ δὲ τὸν οὐρανὸν ἀπένειμαν τούτοισ πατέρα μὲν τῷ λόγῳ, τύραννον δὲ τοῖσ ἔργοισ καὶ δεσπότην ἐφιστάντεσ, καὶ διὰ τοῦτο συνισταμένην ἐπιβουλὴν ἐπ’ αὐτὸν ὑπὸ γυναικὸσ καὶ ἀδελφοῦ καὶ θυγατρόσ, ἣν ἐκ τῆσ ἑαυτοῦ κεφαλῆσ ἐγέννησεν, ἵνα δὴ συλλαβόντεσ αὐτὸν καθείρξωσιν, ὥσπερ αὐτὸσ ἐκεῖνοσ τὸν πατέρα τὸν ἑαυτοῦ.

τραυματιζομένουσ ὀδύρεσθαι καὶ κακοπαθεῖν.

τὸ δὲ δὴ πάντων ἀσελγέστερον, τὴν περὶ τὰσ μίξεισ ἀκρασίαν καὶ τοὺσ ἔρωτασ πῶσ οὐκ ἄτοπον μικροῦ δεῖν ἅπασι προσάψαι καὶ τοῖσ ἄρρεσι τῶν θεῶν καὶ ταῖσ θηλείαισ; εἶθ’ οἱ γενναιότατοι καὶ πρῶτοσ αὐτὸσ ὁ πατὴρ τὰσ ἀπατηθείσασ ὑπ’ αὐτοῦ καὶ γενομένασ ἐγκύουσ καθειργνυμένασ ἢ καταποντιζομένασ περιορᾷ καὶ τοὺσ ἐξ αὐτοῦ γεγονότασ οὔτε σώζειν δύναται κρατούμενοσ ὑπὸ τῆσ εἱμαρμένησ οὔτ’ ἀδακρυτὶ τοὺσ θανάτουσ αὐτῶν ὑπομένειν.

καλά γε ταῦτα καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἑπόμενα, μοιχείασ μὲν ἐν οὐρανῷ βλεπομένησ οὕτωσ ἀναισχύντωσ ὑπὸ τῶν θεῶν, ὥστε τινὰσ καὶ ζηλοῦν ὁμολογεῖν τοὺσ ἐπ’ αὐτῇ δεδεμένουσ·

τί γὰρ οὐκ ἔμελλον, ὁπότε μηδ’ ὁ πρεσβύτατοσ καὶ βασιλεὺσ ἠδυνήθη τῆσ πρὸσ τὴν γυναῖκα μίξεωσ ἐπισχεῖν τὴν ὁρμὴν ὅσον γοῦν εἰσ τὸ δωμάτιον ἀπελθεῖν; οἱ δὲ δὴ δουλεύοντεσ τοῖσ ἀνθρώποισ θεοὶ καὶ νῦν μὲν οἰκοδομοῦντεσ ἐπὶ μισθῷ νῦν δὲ ποιμαίνοντεσ, ἄλλοι δὲ τρόπον κακούργων ἐν χαλκῷ δεσμωτηρίῳ δεδεμένοι, τίνα τῶν εὖ φρονούντων οὐκ ἂν παροξύνειαν, ὡσ τοῖσ ταῦτα συνθεῖσιν ἐπιπλῆξαι καὶ πολλὴν εὐήθειαν καταγνῶναι τῶν προσεμένων;

οἱ δὲ καὶ δεῖμόν τινα καὶ φόβον ἤδη δὲ καὶ λύσσαν καὶ ἀπάτην καὶ τί γὰρ οὐχὶ τῶν κακίστων παθῶν εἰσ θεοῦ φύσιν καὶ μορφὴν ἀνέπλασαν·

τοῖσ δὲ εὐφημοτέροισ τούτων καὶ θύειν τὰσ πόλεισ ἔπεισαν. τοιγαροῦν εἰσ πολλὴν ἀνάγκην καθίστανται τοὺσ μέν τινασ τῶν θεῶν νομίζειν δοτῆρασ ἀγαθῶν, τοὺσ δὲ καλεῖν ἀποτροπαίουσ, εἶτα δὲ τούτουσ ὥσπερ τοὺσ πονηροτάτουσ τῶν ἀνθρώπων χάρισι καὶ δώροισ ἀποσείονται, μέγα τι λήψεσθαι κακὸν ὑπ’ αὐτῶν προσδοκῶντεσ, εἰ μὴ μισθὸν αὐτοῖσ παράσχοιεν.

Τί τοίνυν τὸ αἴτιον τῆσ τοσαύτησ ἀνωμαλίασ καὶ περὶ τὸ θεῖον πλημμελείασ;

ποιήσασθαι τὴν ἄλλην τάξιν τοῦ πολιτεύματοσ, ἀλλ’ ὥσπερ ἄλλο τι τῶν φαυλοτάτων ἐφῆκαν τοῖσ μὲν ποιηταῖσ οὕστινασ ἂν βούλωνται θεοὺσ εἰσάγειν πάντα πάσχοντασ, τοῖσ δὲ ῥήτορσι πολιτογραφεῖν κατὰ ψήφισμα τῶν ξένων θεῶν τὸν ἐπιτήδειον·

πολλῆσ δὲ καὶ ζωγράφοι καὶ πλάσται τῆσ εἰσ τοῦτο παρὰ τῶν Ἑλλήνων ἀπέλαυσαν ἐξουσίασ, αὐτὸσ ἕκαστόσ τινα μορφὴν ἐπινοῶν, ὁ μὲν ἐκ πηλοῦ πλάττων, ὁ δὲ γράφων, οἱ δὲ μάλιστα δὴ θαυμαζόμενοι τῶν δημιουργῶν τὸν ἐλέφαντα καὶ τὸν χρυσὸν ἔχουσι τῆσ ἀεὶ καινουργίασ τὴν ὑπόθεσιν.

[καὶ τὰ μὲν τῶν ἱερῶν ἐν ἐρημίᾳ παντελῶσ εἰσιν, τὰ δὲ ἐμπερισπούδαστα καθάρσεσι παντοδαπαῖσ περικοσμούμενα.

] εἶθ’ οἱ μὲν πρότερον ἐν ταῖσ τιμαῖσ ἀκμάσαντεσ θεοὶ γεγηράκασιν· [οἱ δὲ ὑπακμάζοντεσ τούτων ἐν δευτέρᾳ τάξει ὑποβέβληνται] οὕτω γὰρ εὐφημότερον λέγειν· ἄλλοι δὲ καινοί τινεσ εἰσαγόμενοι θρησκείασ τυγχάνουσιν, [ὡσ ἐν παρεκβάσει ὧν προείπομεν τοὺσ τόπουσ ἐρημωθέντασ καταλιπεῖν] καὶ τῶν ἱερῶν τὰ μὲν ἐρημοῦται, τὰ δὲ νεωστὶ κατὰ τὴν αὐτῶν βούλησιν ἕκαστοσ ἱδρύεται, δέον [τοίνυν] τοὐναντίον τὴν περὶ τοῦ θεοῦ δόξαν αὐτοὺσ καὶ τὴν πρὸσ αὐτὸν τιμὴν ἀμετακίνητον διαφυλάττειν.

Ἀπολλώνιοσ μὲν οὖν ὁ Μόλων τῶν ἀνοήτων εἷσ ἦν καὶ τετυφωμένων, τοὺσ μέντοι κατ’ ἀλήθειαν ἐν τοῖσ Ἑλληνικοῖσ φιλοσοφήσαντασ οὔτε τῶν προειρημένων οὐδὲν διέλαθεν οὔτε τὰσ ψυχρὰσ προφάσεισ τῶν ἀλληγοριῶν ἠγνόησαν, διόπερ τῶν μὲν εἰκότωσ κατεφρόνησαν, εἰσ δὲ τὴν ἀληθῆ καὶ πρέπουσαν περὶ τοῦ θεοῦ δόξαν ἡμῖν συνεφώνησαν.

ἀφ’ ἧσ ὁρμηθεὶσ ὁ Πλάτων οὔτε τῶν ἄλλων οὐδένα ποιητῶν φησι δεῖν εἰσ τὴν πολιτείαν παραδέχεσθαι καὶ τὸν Ὅμηρον εὐφήμωσ ἀποπέμπεται στεφανώσασ καὶ μύρον αὐτοῦ καταχέασ, ἵνα δὴ μὴ τὴν ὀρθὴν δόξαν περὶ θεοῦ τοῖσ μύθοισ ἀφανίσειε.

μάλιστα δὲ Πλάτων μεμίμηται τὸν ἡμέτερον νομοθέτην κἀν τῷ μηδὲν οὕτω παίδευμα προστάττειν τοῖσ πολίταισ ὡσ τὸ πάντασ ἀκριβῶσ τοὺσ νόμουσ ἐκμανθάνειν, καὶ μὴν καὶ περὶ τοῦ μὴ δεῖν ὡσ ἔτυχεν ἐπιμίγνυσθαί τινασ ἔξωθεν, ἀλλ’ εἶναι καθαρὸν τὸ πολίτευμα τῶν ἐμμενόντων τοῖσ νόμοισ προυνόησεν.

ὧν οὐδὲν λογισάμενοσ ὁ Μόλων Ἀπολλώνιοσ ἡμῶν κατηγόρησεν, ὅτι μὴ παραδεχόμεθα τοὺσ ἄλλαισ προκατειλημμένουσ δόξαισ περὶ θεοῦ μηδὲ κοινωνεῖν ἐθέλομεν τοῖσ καθ’ ἑτέραν συνήθειαν βίου ζῆν προαιρουμένοισ.

ἀλλ’ οὐδὲ τοῦτ’ ἔστιν ἴδιον ἡμῶν, κοινὸν δὲ πάντων, οὐχ Ἑλλήνων δὲ μόνων, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐν τοῖσ Ἕλλησιν εὐδοκιμωτάτων·

Λακεδαιμόνιοι δὲ καὶ ξενηλασίασ ποιούμενοι διετέλουν καὶ τοῖσ αὐτῶν ἀποδημεῖν πολίταισ οὐκ ἐπέτρεπον διαφθορὰν ἐξ ἀμφοῖν ὑφορώμενοι γενήσεσθαι περὶ τοὺσ νόμουσ. ἐκείνοισ μὲν οὖν τάχ’ ἂν δυσκολίαν τισ ὀνειδίσειεν εἰκότωσ·

οὐδενὶ γὰρ οὔτε τῆσ πολιτείασ οὔτε τῆσ παρ’ αὐτοῖσ μετεδίδοσαν διατριβῆσ· ἡμεῖσ δὲ τὰ μὲν τῶν ἄλλων ζηλοῦν οὐκ ἀξιοῦμεν, τοὺσ μέντοι μετέχειν τῶν ἡμετέρων βουλομένουσ ἡδέωσ δεχόμεθα.

καὶ τοῦτο ἂν εἰή τεκμήριον, οἶμαι, φιλανθρωπίασ ἅμα καὶ μεγαλοψυχίασ. Εὦ περὶ Λακεδαιμονίων ἐπὶ πλείω λέγειν.

οἱ δὲ κοινὴν εἶναι τὴν ἑαυτῶν δόξαντεσ πόλιν Ἀθηναῖοι πῶσ περὶ τούτων εἶχον, Ἀπολλώνιοσ ἠγνόησεν, ὅτι καὶ τοὺσ ῥῆμα μόνον παρὰ τοὺσ ἐκείνων νόμουσ φθεγξαμένουσ περὶ θεῶν ἀπαραιτήτωσ ἐκόλασαν. τίνοσ γὰρ ἑτέρου χάριν Σωκράτησ ἀπέθανεν;

οὐ γὰρ δὴ προεδίδου τὴν πόλιν τοῖσ πολεμίοισ οὐδὲ τῶν ἱερῶν ἐσύλησεν οὐδέν, ἀλλ’ ὅτι καινοὺσ ὁρ́κουσ ὤμνυεν καί τι δαιμόνιον αὐτῷ σημαίνειν ἔφασκεν ἢ διαπαίζων, ὡσ ἔνιοι λέγουσι, διὰ ταῦτα κατεγνώσθη κώνειον πιὼν ἀποθανεῖν. καὶ διαφθείρειν δὲ τοὺσ νέουσ ὁ κατήγοροσ αὐτὸν ᾐτιᾶτο, τῆσ πατρίου πολιτείασ καὶ τῶν νόμων ὅτι προῆγεν αὐτοὺσ καταφρονεῖν.

Σωκράτησ μὲν οὖν πολίτησ Ἀθηναίων τοιαύτην ὑπέμεινε τιμωρίαν. Ἀναξαγόρασ δὲ Κλαζομένιοσ ἦν, ἀλλ’ ὅτι νομιζόντων Ἀθηναίων τὸν ἥλιον εἶναι θεὸν ὅδ’ αὐτὸν ἔφη μύδρον εἶναι διάπυρον, θάνατον αὐτοῦ παρ’ ὀλίγασ ψήφουσ κατέγνωσαν.

καὶ Διαγόρᾳ τῷ Μηλίῳ τάλαντον ἐπεκήρυξαν, εἴ τισ αὐτὸν ἀνέλοι, ἐπεὶ τὰ παρ’ αὐτοῖσ μυστήρια χλευάζειν ἐλέγετο.

καὶ Πρωταγόρασ εἰ μὴ θᾶττον ἔφυγε, συλληφθεὶσ ἂν ἐτεθνήκει γράψαι τι δόξασ οὐχ ὁμολογούμενον τοῖσ Ἀθηναίοισ περὶ θεῶν. τί δὲ δεῖ θαυμάζειν, εἰ πρὸσ ἄνδρασ οὕτωσ ἀξιοπίστουσ διετέθησαν, οἵ γε μηδὲ γυναικῶν ἐφείσαντο; νῦν γὰρ τὴν ἱέρειαν ἀπέκτειναν, ἐπεί τισ αὐτῆσ κατηγόρησεν, ὅτι ξένουσ ἐμύει θεούσ·

νόμῳ δ’ ἦν τοῦτο παρ’ αὐτοῖσ κεκωλυμένον καὶ τιμωρία κατὰ τῶν ξένον εἰσαγόντων θεὸν ὡρ́ιστο θάνατοσ. οἱ δὲ τοιούτῳ νόμῳ χρώμενοι δῆλον ὅτι τοὺσ τῶν ἄλλων οὐκ ἐνόμιζον εἶναι θεούσ·

οὐ γὰρ ἂν αὐτοῖσ πλειόνων ἀπολαύειν ἐφθόνουν. τὰ μὲν οὖν Ἀθηναίων ἐχέτω καλῶσ.

Σκύθαι δὲ φόνοισ χαίροντεσ ἀνθρώπων καὶ βραχὺ τῶν θηρίων διαφέροντεσ, ὅμωσ τὰ παρ’ αὐτοῖσ οἰόνται δεῖν περιστέλλειν, καὶ τὸν ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων ἐπὶ σοφίᾳ θαυμασθέντα τὸν Ἀνάχαρσιν ἐπανελθόντα πρὸσ αὐτοὺσ ἀνεῖλον, ἐπεὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐθῶν ἔδοξεν ἥκειν ἀνάπλεωσ, πολλοὺσ δὲ καὶ παρὰ Πέρσαισ ἄν τισ εὑρ́οι καὶ διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν κεκολασμένουσ. ἀλλὰ δῆλον ὅτι τοῖσ Περσῶν ἔχαιρε νόμοισ ὁ Ἀπολλώνιοσ κἀκείνουσ ἐθαύμαζεν, ὅτι τῆσ ἀνδρείασ αὐτῶν ἀπέλαυσαν οἱ Ἕλληνεσ καὶ τῆσ ὁμογνωμοσύνησ ἧσ εἶχον περὶ θεῶν, ταύτησ μὲν [οὖν] ἐν τοῖσ ἱεροῖσ οἷσ κατέπρησαν, τῆσ ἀνδρείασ δὲ δουλεῦσαι παρὰ μικρὸν ἐλθόντεσ, ἁπάντων δὲ καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων μιμητὴσ ἐγένετο τῶν Περσικῶν γυναῖκασ ἀλλοτρίασ ὑβρίζων καὶ παῖδασ ἐκτέμνων.

παρ’ ἡμῖν δὲ θάνατοσ ὡρ́ισται, κἂν ἄλογόν τισ οὕτω ζῷον ἀδικῇ·

καὶ τούτων ἡμᾶσ τῶν νόμων ἀπαγαγεῖν οὔτε φόβοσ ἴσχυσεν τῶν κρατησάντων οὔτε ζῆλοσ τῶν παρὰ τοῖσ ἄλλοισ τετιμημένων. οὐδὲ τὴν ἀνδρείαν ἠσκήσαμεν ἐπὶ τῷ πολέμουσ ἄρασθαι χάριν πλεονεξίασ, ἀλλ’ ἐπὶ τῷ τοὺσ νόμουσ διαφυλάττειν.

τὰσ γοῦν ἄλλασ ἐλαττώσεισ πρᾴωσ ὑπομένοντεσ, ἐπειδάν τινεσ ἡμᾶσ τὰ νόμιμα κινεῖν ἀναγκάζωσι, τότε καὶ παρὰ δύναμιν αἱρούμεθα πολέμουσ καὶ μέχρι τῶν ἐσχάτων ταῖσ συμφοραῖσ ἐγκαρτεροῦμεν. διὰ τί γὰρ ἂν καὶ ζηλώσαιμεν τοὺσ ἑτέρων νόμουσ ὁρῶντεσ μηδὲ παρὰ τοῖσ θεμένοισ αὐτοὺσ τετηρημένουσ;

πῶσ γὰρ οὐκ ἔμελλον Λακεδαιμόνιοι μὲν τῆσ ἀνεπιμίκτου καταγνώσεσθαι πολιτείασ καὶ τῆσ περὶ τοὺσ γάμουσ ὀλιγωρίασ, Ἠλεῖοι δὲ καὶ Θηβαῖοι τῆσ παρὰ φύσιν καὶ [ἄγαν] ἀνέδην πρὸσ τοὺσ ἄρρενασ μίξεωσ; ὁμολογοῦσιν, ἀλλὰ καὶ τοὺσ περὶ αὐτῶν νόμουσ ἀπόμνυνται τοσοῦτόν ποτε παρὰ τοῖσ Ἕλλησιν ἰσχύσαντασ, ὥστε καὶ τοῖσ θεοῖσ τὰσ τῶν ἀρρένων μίξεισ ἐπεφήμισαν, κατὰ τὸν αὐτὸν δὲ λόγον καὶ τοὺσ τῶν γνησίων ἀδελφῶν γάμουσ, ταύτην ἀπολογίαν αὑτοῖσ τῶν ἀτόπων καὶ παρὰ φύσιν ἡδονῶν συντιθέντεσ.

Εὦ νῦν περὶ τῶν τιμωριῶν λέγειν, ὅσασ μὲν ἐξ ἀρχῆσ ἔδοσαν οἱ πλεῖστοι νομοθέται τοῖσ πονηροῖσ διαλύσεισ, ἐπὶ μοιχείασ μὲν ζημίασ χρημάτων, ἐπὶ φθορᾶσ δὲ καὶ γάμουσ νομοθετήσαντεσ, ὅσασ δὲ περὶ τῆσ ἀσεβείασ προφάσεισ περιέχουσιν ἀρνήσεωσ, εἰ καί τισ ἐπιχειρήσειεν ἐξετάζειν·

ἤδη γὰρ παρὰ τοῖσ πλείοσι μελέτη γέγονε τοῦ παραβαίνειν τοὺσ νόμουσ. οὐ μὴν καὶ παρ’ ἡμῖν, ἀλλὰ κἂν πλούτου καὶ πόλεων καὶ τῶν ἄλλων ἀγαθῶν στερηθῶμεν, ὁ γοῦν νόμοσ ἡμῖν ἀθάνατοσ διαμένει, καὶ οὐδεὶσ Ιοὐδαίων οὔτε μακρὰν οὕτωσ ἂν ἀπέλθοι τῆσ πατρίδοσ οὔτε πικρὸν φοβηθήσεται δεσπότην, ὡσ μὴ πρὸ ἐκείνου δεδιέναι τὸν νόμον.

εἰ μὲν οὖν διὰ τὴν ἀρετὴν τῶν νόμων οὕτωσ πρὸσ αὐτοὺσ διακείμεθα, συγχωρησάτωσαν ὅτι κρατίστουσ ἔχομεν νόμουσ.

εἰ δὲ φαύλοισ οὕτωσ ἡμᾶσ ἐμμένειν ὑπολαμβάνουσι, τί οὐκ ἂν αὐτοὶ δικαίωσ πάθοιεν τοὺσ κρείττονασ οὐ φυλάττοντεσ; ἐπεὶ τοίνυν ὁ πολὺσ χρόνοσ πιστεύεται πάντων εἶναι δοκιμαστὴσ ἀληθέστατοσ, τοῦτον ἂν ποιησαίμην ἐγὼ μάρτυρα τῆσ ἀρετῆσ ἡμῶν τοῦ νομοθέτου καὶ τῆσ ὑπ’ ἐκείνου φήμησ περὶ τοῦ θεοῦ παραδοθείσησ·

ὑφ’ ἡμῶν τε διηλέγχθησαν οἱ νόμοι καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἅπασιν ἀνθρώποισ ἀεὶ καὶ μᾶλλον αὑτῶν ζῆλον ἐμπεποιήκασι.

πρῶτοι μὲν γὰρ οἱ παρὰ τοῖσ Ἕλλησι φιλοσοφήσαντεσ τῷ μὲν δοκεῖν τὰ πάτρια διεφύλαττον, ἐν δὲ τοῖσ πράγμασι καὶ τῷ φιλοσοφεῖν ἐκείνῳ κατηκολούθησαν, ὅμοια μὲν περὶ θεοῦ φρονοῦντεσ, εὐτέλειαν δὲ βίου καὶ τὴν πρὸσ ἀλλήλουσ κοινωνίαν διδάσκοντεσ.

οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ πλήθεσιν ἤδη πολὺσ ζῆλοσ γέγονεν ἐκ μακροῦ τῆσ ἡμετέρασ εὐσεβείασ, οὐδ’ ἔστιν οὐ πόλισ Ἑλλήνων οὐδητισοῦν οὐδὲ βάρβαρον οὐδὲ ἓν ἔθνοσ, ἔνθα μὴ τὸ τῆσ ἑβδομάδοσ, ἣν ἀργοῦμεν ἡμεῖσ, τὸ ἔθοσ [δὲ] διαπεφοίτηκεν καὶ αἱ νηστεῖαι καὶ λύχνων ἀνακαύσεισ καὶ πολλὰ τῶν εἰσ βρῶσιν ἡμῖν οὐ νενομισμένων παρατετήρηται.

μιμεῖσθαι δὲ πειρῶνται καὶ τὴν πρὸσ ἀλλήλουσ ἡμῶν ὁμόνοιαν καὶ τὴν τῶν ὄντων ἀνάδοσιν καὶ τὸ φιλεργὸν ἐν ταῖσ τέχναισ καὶ τὸ καρτερικὸν ἐν ταῖσ ὑπὲρ τῶν νόμων ἀνάγκαισ·

τὸ γὰρ θαυμασιώτατον, ὅτι χωρὶσ τοῦ τῆσ ἡδονῆσ ἐπαγωγοῦ δελέατοσ αὐτὸσ καθ’ ἑαυτὸν ἴσχυσεν ὁ νόμοσ, καὶ ὥσπερ ὁ θεὸσ διὰ παντὸσ τοῦ κόσμου πεφοίτηκεν, οὕτωσ ὁ νόμοσ διὰ πάντων ἀνθρώπων βεβάδικεν.

αὐτὸσ δέ τισ ἕκαστοσ τὴν πατρίδα καὶ τὸν οἶκον ἐπισκοπῶν τὸν αὐτοῦ τοῖσ ὑπ’ ἐμοῦ λεγομένοισ οὐκ ἀπιστήσει. χρὴ τοίνυν πάντων ἀνθρώπων καταγνῶναι πονηρίαν ἐθελούσιον, εἰ τἀλλότρια καὶ φαῦλα πρὸ τῶν οἰκείων καὶ καλῶν ζηλοῦν ἐπιτεθυμήκασιν, ἢ παύσασθαι βασκαίνοντασ ἡμῖν τοὺσ κατηγοροῦντασ.

οὐδὲ γὰρ ἐπιφθόνου τινὸσ ἀντιποιούμεθα πράγματοσ τὸν αὑτῶν τιμῶντεσ νομοθέτην καὶ τοῖσ ὑπ’ ἐκείνου προφητευθεῖσι περὶ τοῦ θεοῦ πεπιστευκότεσ·

καὶ γὰρ εἰ μὴ συνίεμεν αὐτοὶ τῆσ ἀρετῆσ τῶν νόμων, ἁπάντων ἂν ὑπὸ τοῦ πλήθουσ τῶν ζηλούντων μέγα φρονεῖν ἐπ’ αὐτοῖσ προήχθημεν. Ἀλλὰ γὰρ περὶ μὲν τῶν νόμων καὶ τῆσ πολιτείασ τὴν ἀκριβῆ πεποίημαι παράδοσιν ἐν τοῖσ περὶ ἀρχαιολογίασ μοι γραφεῖσι.

νυνὶ δ’ αὐτῶν ἐπεμνήσθην ἐφ’ ὅσον ἦν ἀναγκαῖον, οὔτε τὰ τῶν ἄλλων ψέγειν οὔτε τὰ παρ’ ἡμῖν ἐγκωμιάζειν προθέμενοσ, ἀλλ’ ἵνα τοὺσ περὶ ἡμῶν ἀδίκωσ γεγραφότασ ἐλέγξω πρὸσ αὐτὴν ἀναιδῶσ τὴν ἀλήθειαν πεφιλονεικηκότασ. καὶ δή μοι δοκῶ πεπληρῶσθαι διὰ τῆσ γραφῆσ ἱκανῶσ ἃ προϋπεσχόμην·

καὶ γὰρ ἀρχαιότητι προϋπάρχον ἐπέδειξα τὸ γένοσ, τῶν κατηγόρων ὅτι νεώτατόν ἐστιν εἰρηκότων, [καὶ γὰρ] καὶ πολλοὺσ ἐν τοῖσ συγγράμμασιν ἐμνημονευκότασ ἡμῶν ἀρχαίουσ παρέσχομεν μάρτυρασ, ἐκείνων ὅτι μηδείσ ἐστιν διαβεβαιουμένων. ἀλλὰ μὴν Αἰγυπτίουσ ἔφασαν ἡμῶν τοὺσ προγόνουσ·

ἐδείχθησαν δ’ εἰσ Αἴγυπτον ἐλθόντεσ ἑτέρωθεν. διὰ δὲ λύμην σωμάτων αὐτοὺσ ἐκβληθῆναι κατεψεύσαντο· προαιρέσει καὶ περιουσίᾳ ῥώμησ ἐφάνησαν ἐπὶ τὴν οἰκείαν ὑποστρέψαντεσ γῆν. οἱ μὲν ὡσ φαυλότατον ἡμῶν τὸν νομοθέτην ἐλοιδόρησαν·

τῷ δὲ τῆσ ἀρετῆσ πάλαι μὲν ὁ θεόσ, μετ’ ἐκεῖνον δὲ μάρτυσ ὁ χρόνοσ εὑρ́ηται γεγενημένοσ. Περὶ τῶν νόμων οὐκ ἐδέησε λόγου πλείονοσ·

αὐτοὶ γὰρ ἑωράθησαν δι’ αὐτῶν οὐκ ἀσέβειαν μὲν εὐσέβειαν δ’ ἀληθεστάτην διδάσκοντεσ, οὐδ’ ἐπὶ μισανθρωπίαν, ἀλλ’ ἐπὶ τὴν τῶν ὄντων κοινωνίαν παρακαλοῦντεσ, ἀδικίασ ἐχθροί, δικαιοσύνησ ἐπιμελεῖσ, ἀργίαν καὶ πολυτέλειαν ἐξορίζοντεσ, αὐτάρκεισ καὶ φιλοπόνουσ εἶναι διδάσκοντεσ, πολέμων μὲν ἀπείργοντεσ εἰσ πλεονεξίαν, ἀνδρείουσ δὲ ὑπὲρ αὑτῶν εἶναι παρασκευάζοντεσ, ἀπαραίτητοι πρὸσ τὰσ τιμωρίασ, ἀσόφιστοι λόγων παρασκευαῖσ, τοῖσ ἔργοισ ἀεὶ βεβαιούμενοι· ταῦτα γὰρ [ἀεὶ] ἡμεῖσ παρέχομεν τῶν γραμμάτων ἐναργέστερα.

διόπερ ἐγὼ θαρσήσασ ἂν εἴποιμι πλείστων ἅμα καὶ καλλίστων ἡμᾶσ εἰσηγητὰσ τοῖσ ἄλλοισ γεγονέναι·

τί γὰρ εὐσεβείασ ἀπαραβάτου κάλλιον; τί δὲ τοῦ πειθαρχεῖν τοῖσ νόμοισ δικαιότερον; ἢ τί συμφορώτερον τοῦ πρὸσ ἀλλήλουσ ὁμονοεῖν καὶ μήτ’ ἐν συμφοραῖσ διίστασθαι μήτ’ ἐν εὐτυχίαισ στασιάζειν ἐξυβρίζοντασ, ἀλλ’ ἐν πολέμῳ μὲν θανάτου καταφρονεῖν, ἐν εἰρήνῃ δὲ τέχναισ ἢ γεωργίαισ προσανέχειν, πάντα δὲ καὶ πανταχοῦ πεπεῖσθαι τὸν θεὸν ἐποπτεύοντα διέπειν;

ταῦτ’ εἰ μὲν παρ’ ἑτέροισ ἢ ἐγράφη πρότερον ἢ ἐφυλάχθη βεβαιότερον, ἡμεῖσ ἂν ἐκείνοισ χάριν ὠφείλομεν ὡσ μαθηταὶ γεγονότεσ·

εἰ δὲ καὶ χρώμενοι μάλιστα πάντων βλεπόμεθα καὶ τὴν πρώτην εὑρ́εσιν αὐτῶν ἡμετέραν οὖσαν ἐπεδείξαμεν, Ἀπίωνεσ μὲν καὶ Μόλωνεσ καὶ πάντεσ ὅσοι τῷ ψεύδεσθαι καὶ λοιδορεῖν χαίρουσιν ἐξεληλέγχθωσαν. σοὶ δέ, Ἐπαφρόδιτε, μάλιστα τὴν ἀλήθειαν ἀγαπῶντι καὶ διὰ σὲ τοῖσ ὁμοίωσ βουλησομένοισ περὶ τοῦ γένουσ ἡμῶν εἰδέναι τοῦτο καὶ τὸ πρὸ αὐτοῦ γεγράφθω βιβλίον.

상위

Flavius Josephus (플라비우스 요세푸스)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION