Plato, Euthydemus, Protagoras, Gorgias, Meno, Πρωταγόρας

(플라톤, Euthydemus, Protagoras, Gorgias, Meno, Πρωταγόρας)

πόθεν, ὦ Σώκρατεσ, φαίνῃ; ἢ δῆλα δὴ ὅτι ἀπὸ κυνηγεσίου τοῦ περὶ τὴν Ἀλκιβιάδου ὡρ́αν; καὶ μήν μοι καὶ πρῴην ἰδόντι καλὸσ μὲν ἐφαίνετο ἀνὴρ ἔτι, ἀνὴρ μέντοι, ὦ Σώκρατεσ, ὥσ γ’ ἐν αὐτοῖσ ἡμῖν εἰρῆσθαι, καὶ πώγωνοσ ἤδη ὑποπιμπλάμενοσ. εἶτα τί τοῦτο; οὐ σὺ μέντοι Ὁμήρου ἐπαινέτησ εἶ, ὃσ ἔφη χαριεστάτην ἥβην εἶναι τοῦ <πρῶτον> ὑπηνήτου, ἣν νῦν Ἀλκιβιάδησ ἔχει; τί οὖν τὰ νῦν;

ἦ παρ’ ἐκείνου φαίνῃ; καὶ πῶσ πρόσ σε ὁ νεανίασ διάκειται; εὖ, ἔμοιγε ἔδοξεν, οὐχ ἥκιστα δὲ καὶ τῇ νῦν ἡμέρᾳ· καὶ γὰρ πολλὰ ὑπὲρ ἐμοῦ εἶπε βοηθῶν ἐμοί, καὶ οὖν καὶ ἄρτι ἀπ’ ἐκείνου ἔρχομαι. ἄτοπον μέντοι τί σοι ἐθέλω εἰπεῖν· παρόντοσ γὰρ ἐκείνου, οὔτε προσεῖχον τὸν νοῦν, ἐπελανθανόμην τε αὐτοῦ θαμά. καὶ τί ἂν γεγονὸσ εἰή περὶ σὲ κἀκεῖνον τοσοῦτον πρᾶγμα;

οὐ γὰρ δήπου τινὶ καλλίονι ἐνέτυχεσ ἄλλῳ ἔν γε τῇδε τῇ πόλει. καὶ πολύ γε. τί φῄσ; ἀστῷ ἢ ξένῳ; ξένῳ. ποδαπῷ; Ἀβδηρίτῃ. καὶ οὕτω καλόσ τισ ὁ ξένοσ ἔδοξέν σοι εἶναι, ὥστε τοῦ Κλεινίου ὑέοσ καλλίων σοι φανῆναι; πῶσ δ’ οὐ μέλλει, ὦ μακάριε, τὸ σοφώτατον κάλλιον φαίνεσθαι; ἀλλ’ ἦ σοφῷ τινι ἡμῖν, ὦ Σώκρατεσ, ἐντυχὼν πάρει; σοφωτάτῳ μὲν οὖν δήπου τῶν γε νῦν, εἴ σοι δοκεῖ σοφώτατοσ εἶναι Πρωταγόρασ.

ὢ τί λέγεισ; Πρωταγόρασ ἐπιδεδήμηκεν; τρίτην γε ἤδη ἡμέραν. καὶ ἄρτι ἄρα ἐκείνῳ συγγεγονὼσ ἥκεισ; πάνυ γε, πολλὰ καὶ εἰπὼν καὶ ἀκούσασ.

τί οὖν οὐ διηγήσω ἡμῖν τὴν συνουσίαν, εἰ μή σέ τι κωλύει, καθεζόμενοσ ἐνταυθί, ἐξαναστήσασ τὸν παῖδα τουτονί; πάνυ μὲν οὖν· καὶ χάριν γε εἴσομαι, ἐὰν ἀκούητε. καὶ μὴν καὶ ἡμεῖσ σοί, ἐὰν λέγῃσ. διπλῆ ἂν εἰή ἡ χάρισ. ἀλλ’ οὖν ἀκούετε. τῆσ γὰρ παρελθούσησ νυκτὸσ ταυτησί, ἔτι βαθέοσ ὄρθρου, Ἱπποκράτησ, ὁ Ἀπολλοδώρου ὑὸσ Φάσωνοσ δὲ ἀδελφόσ, τὴν θύραν τῇ βακτηρίᾳ πάνυ σφόδρα ἔκρουε, καὶ ἐπειδὴ αὐτῷ ἀνέῳξέ τισ, εὐθὺσ εἴσω ᾔει ἐπειγόμενοσ, καὶ τῇ φωνῇ μέγα λέγων, "ὦ Σώκρατεσ," ἔφη, "ἐγρήγορασ ἢ καθεύδεισ;

καὶ ἐγὼ τὴν φωνὴν γνοὺσ αὐτοῦ, "Ἱπποκράτησ," ἔφην, "οὗτοσ·

μή τι νεώτερον ἀγγέλλεισ; "οὐδέν γ’," ἦ δ’ ὅσ, "εἰ μὴ ἀγαθά γε. " "εὖ ἂν λέγοισ," ἦν δ’ ἐγώ· "ἔστι δὲ τί, καὶ τοῦ ἕνεκα τηνικάδε ἀφίκου; "Πρωταγόρασ," ἔφη, "ἥκει," στὰσ παρ’ ἐμοί. "πρῴην," ἔφην ἐγώ· "σὺ δὲ ἄρτι πέπυσαι; "νὴ τοὺσ θεούσ," ἔφη, "ἑσπέρασ γε. καὶ ἅμα ἐπιψηλαφήσασ τοῦ σκίμποδοσ ἐκαθέζετο παρὰ τοὺσ πόδασ μου, καὶ εἶπεν·

"ἑσπέρασ δῆτα, μάλα γε ὀψὲ ἀφικόμενοσ ἐξ Οἰνόησ. ὁ γάρ τοι παῖσ με ὁ Σάτυροσ ἀπέδρα· καὶ δῆτα μέλλων σοι φράζειν ὅτι διωξοίμην αὐτόν, ὑπό τινοσ ἄλλου ἐπελαθόμην. ἐπειδὴ δὲ ἦλθον καὶ δεδειπνηκότεσ ἦμεν καὶ ἐμέλλομεν ἀναπαύεσθαι, τότε μοι ἁδελφὸσ λέγει ὅτι ἥκει Πρωταγόρασ. καὶ ἔτι μὲν ἐνεχείρησα εὐθὺσ παρὰ σὲ ἰέναι, ἔπειτά μοι λίαν πόρρω ἔδοξε τῶν νυκτῶν εἶναι· ἐπειδὴ δὲ τάχιστά με ἐκ τοῦ κόπου ὁ ὕπνοσ ἀνῆκεν, εὐθὺσ ἀναστὰσ οὕτω δεῦρο ἐπορευόμην. " καὶ ἐγὼ γιγνώσκων αὐτοῦ τὴν ἀνδρείαν καὶ τὴν πτοίησιν, "τί οὖν σοι," ἦν δ’ ἐγώ, "τοῦτο;

μῶν τί σε ἀδικεῖ Πρωταγόρασ; καὶ ὃσ γελάσασ, "νὴ τοὺσ θεούσ," ἔφη, "ὦ Σώκρατεσ, ὅτι γε μόνοσ ἐστὶ σοφόσ, ἐμὲ δὲ οὐ ποιεῖ. " "ἀλλὰ ναὶ μὰ Δία," ἔφην ἐγώ, "ἂν αὐτῷ διδῷσ ἀργύριον καὶ πείθῃσ ἐκεῖνον, ποιήσει καὶ σὲ σοφόν. " "εἰ γάρ," ἦ δ’ ὅσ, "ὦ Ζεῦ καὶ θεοί, ἐν τούτῳ εἰή· ὡσ οὔτ’ ἂν τῶν ἐμῶν ἐπιλίποιμι οὐδὲν οὔτε τῶν φίλων·

ἀλλ’ αὐτὰ ταῦτα καὶ νῦν ἥκω παρὰ σέ, ἵνα ὑπὲρ ἐμοῦ διαλεχθῇσ αὐτῷ. ἐγὼ γὰρ ἅμα μὲν καὶ νεώτερόσ εἰμι, ἅμα δὲ οὐδὲ ἑώρακα Πρωταγόραν πώποτε οὐδ’ ἀκήκοα οὐδέν· ἔτι γὰρ παῖσ ἦ ὅτε τὸ πρότερον ἐπεδήμησε. ἀλλὰ γάρ, ὦ Σώκρατεσ, πάντεσ τὸν ἄνδρα ἐπαινοῦσιν καί φασιν σοφώτατον εἶναι λέγειν· ἀλλὰ τί οὐ βαδίζομεν παρ’ αὐτόν, ἵνα ἔνδον καταλάβωμεν; καταλύει δ’, ὡσ ἐγὼ ἤκουσα, παρὰ Καλλίᾳ τῷ Ἱππονίκου·

ἀλλ’ ἰώμεν. " καὶ ἐγὼ εἶπον· "μήπω, ἀγαθέ, ἐκεῖσε ἰώμεν ‐ πρῲ γάρ ἐστιν ‐ ἀλλὰ δεῦρο ἐξαναστῶμεν εἰσ τὴν αὐλήν, καὶ περιιόντεσ αὐτοῦ διατρίψωμεν ἑώσ ἂν φῶσ γένηται· εἶτα ἰώμεν. καὶ γὰρ τὰ πολλὰ Πρωταγόρασ ἔνδον διατρίβει, ὥστε, θάρρει, καταληψόμεθα αὐτόν, ὡσ τὸ εἰκόσ, ἔνδον. μετὰ ταῦτα ἀναστάντεσ εἰσ τὴν αὐλὴν περιῇμεν·

καὶ ἐγὼ ἀποπειρώμενοσ τοῦ Ἱπποκράτουσ τῆσ ῥώμησ διεσκόπουν αὐτὸν καὶ ἠρώτων, εἰπέ μοι, ἔφην ἐγώ, ὦ Ἱππόκρατεσ, παρὰ Πρωταγόραν νῦν ἐπιχειρεῖσ ἰέναι, ἀργύριον τελῶν ἐκείνῳ μισθὸν ὑπὲρ σεαυτοῦ, ὡσ παρὰ τίνα ἀφιξόμενοσ καὶ τίσ γενησόμενοσ; ὥσπερ ἂν εἰ ἐπενόεισ παρὰ τὸν σαυτοῦ ὁμώνυμον ἐλθὼν Ἱπποκράτη τὸν Κῷον, τὸν τῶν Ἀσκληπιαδῶν, ἀργύριον τελεῖν ὑπὲρ σαυτοῦ μισθὸν ἐκείνῳ, εἴ τίσ σε ἤρετο·

"εἰπέ μοι, μέλλεισ τελεῖν, ὦ Ἱππόκρατεσ, Ἱπποκράτει μισθὸν ὡσ τίνι ὄντι; τί ἂν ἀπεκρίνω;

εἶπον ἄν, ἔφη, ὅτι ὡσ ἰατρῷ. "ὡσ τίσ γενησόμενοσ; ὡσ ἰατρόσ, ἔφη. εἰ δὲ παρὰ Πολύκλειτον τὸν Ἀργεῖον ἢ Φειδίαν τὸν Ἀθηναῖον ἐπενόεισ ἀφικόμενοσ μισθὸν ὑπὲρ σαυτοῦ τελεῖν ἐκείνοισ, εἴ τίσ σε ἤρετο· "τελεῖν τοῦτο τὸ ἀργύριον ὡσ τίνι ὄντι ἐν νῷ ἔχεισ Πολυκλείτῳ τε καὶ Φειδίᾳ; τί ἂν ἀπεκρίνω; εἶπον ἂν ὡσ ἀγαλματοποιοῖσ. "ὡσ τίσ δὲ γενησόμενοσ αὐτόσ; δῆλον ὅτι ἀγαλματοποιόσ. εἰε͂ν, ἦν δ’ ἐγώ· παρὰ δὲ δὴ Πρωταγόραν νῦν ἀφικόμενοι ἐγώ τε καὶ σὺ ἀργύριον ἐκείνῳ μισθὸν ἕτοιμοι ἐσόμεθα τελεῖν ὑπὲρ σοῦ, ἂν μὲν ἐξικνῆται τὰ ἡμέτερα χρήματα καὶ τούτοισ πείθωμεν αὐτόν, εἰ δὲ μή, καὶ τὰ τῶν φίλων προσαναλίσκοντεσ.

εἰ οὖν τισ ἡμᾶσ περὶ ταῦτα οὕτω σφόδρα σπουδάζοντασ ἔροιτο· "εἰπέ μοι, ὦ Σώκρατέσ τε καὶ Ἱππόκρατεσ, ὡσ τίνι ὄντι τῷ Πρωταγόρᾳ ἐν νῷ ἔχετε χρήματα τελεῖν; τί ἂν αὐτῷ ἀποκριναίμεθα; τί ὄνομα ἄλλο γε λεγόμενον περὶ Πρωταγόρου ἀκούομεν;

ὥσπερ περὶ Φειδίου ἀγαλματοποιὸν καὶ περὶ Ὁμήρου ποιητήν, τί τοιοῦτον περὶ Πρωταγόρου ἀκούομεν; σοφιστὴν δή τοι ὀνομάζουσί γε, ὦ Σώκρατεσ, τὸν ἄνδρα εἶναι, ἔφη. ὡσ σοφιστῇ ἄρα ἐρχόμεθα τελοῦντεσ τὰ χρήματα; μάλιστα. εἰ οὖν καὶ τοῦτό τίσ σε προσέροιτο· "αὐτὸσ δὲ δὴ ὡσ τίσ γενησόμενοσ ἔρχῃ παρὰ τὸν Πρωταγόραν;

καὶ ὃσ εἶπεν ἐρυθριάσασ ‐ ἤδη γὰρ ὑπέφαινέν τι ἡμέρασ, ὥστε καταφανῆ αὐτὸν γενέσθαι ‐ εἰ μέν τι τοῖσ ἔμπροσθεν ἐοίκεν, δῆλον ὅτι σοφιστὴσ γενησόμενοσ. σὺ δέ, ἦν δ’ ἐγώ, πρὸσ θεῶν, οὐκ ἂν αἰσχύνοιο εἰσ τοὺσ Ἕλληνασ σαυτὸν σοφιστὴν παρέχων; νὴ τὸν Δία, ὦ Σώκρατεσ, εἴπερ γε ἃ διανοοῦμαι χρὴ λέγειν. ἀλλ’ ἄρα, ὦ Ἱππόκρατεσ, μὴ οὐ τοιαύτην ὑπολαμβάνεισ σου τὴν παρὰ Πρωταγόρου μάθησιν ἔσεσθαι, ἀλλ’ οἱάπερ ἡ παρὰ τοῦ γραμματιστοῦ ἐγένετο καὶ κιθαριστοῦ καὶ παιδοτρίβου; τούτων γὰρ σὺ ἑκάστην οὐκ ἐπὶ τέχνῃ ἔμαθεσ, ὡσ δημιουργὸσ ἐσόμενοσ, ἀλλ’ ἐπὶ παιδείᾳ, ὡσ τὸν ἰδιώτην καὶ τὸν ἐλεύθερον πρέπει.

πάνυ μὲν οὖν μοι δοκεῖ, ἔφη, τοιαύτη μᾶλλον εἶναι ἡ παρὰ Πρωταγόρου μάθησισ. οἶσθα οὖν ὃ μέλλεισ νῦν πράττειν, ἤ σε λανθάνει;

ἦν δ’ ἐγώ. τοῦ πέρι; ὅτι μέλλεισ τὴν ψυχὴν τὴν σαυτοῦ παρασχεῖν θεραπεῦσαι ἀνδρί, ὡσ φῄσ, σοφιστῇ· ὅτι δέ ποτε ὁ σοφιστήσ ἐστιν, θαυμάζοιμ’ ἂν εἰ οἶσθα.

καίτοι εἰ τοῦτ’ ἀγνοεῖσ, οὐδὲ ὅτῳ παραδίδωσ τὴν ψυχὴν οἶσθα, οὔτ’ εἰ ἀγαθῷ οὔτ’ εἰ κακῷ πράγματι. οἶμαί γ’, ἔφη, εἰδέναι. λέγε δή, τί ἡγῇ εἶναι τὸν σοφιστήν; ἐγὼ μέν, ἦ δ’ ὅσ, ὥσπερ τοὔνομα λέγει, τοῦτον εἶναι τὸν τῶν σοφῶν ἐπιστήμονα. οὐκοῦν, ἦν δ’ ἐγώ, τοῦτο μὲν ἔξεστι λέγειν καὶ περὶ ζωγράφων καὶ περὶ τεκτόνων, ὅτι οὗτοί εἰσιν οἱ τῶν σοφῶν ἐπιστήμονεσ· ἀλλ’ εἴ τισ ἔροιτο ἡμᾶσ, "τῶν τί σοφῶν εἰσιν οἱ ζωγράφοι ἐπιστήμονεσ," εἴποιμεν ἄν που αὐτῷ ὅτι τῶν πρὸσ τὴν ἀπεργασίαν τὴν τῶν εἰκόνων, καὶ τἆλλα οὕτωσ. εἰ δέ τισ ἐκεῖνο ἔροιτο, "ὁ δὲ σοφιστὴσ τῶν τί σοφῶν ἐστιν;

τί ἂν ἀποκρινοίμεθα αὐτῷ; ποίασ ἐργασίασ ἐπιστάτησ; τί ἂν εἴποιμεν αὐτὸν εἶναι, ὦ Σώκρατεσ, ἢ ἐπιστάτην τοῦ ποιῆσαι δεινὸν λέγειν; ἴσωσ ἄν, ἦν δ’ ἐγώ, ἀληθῆ λέγοιμεν, οὐ μέντοι ἱκανῶσ γε· ἐρωτήσεωσ γὰρ ἔτι ἡ ἀπόκρισισ ἡμῖν δεῖται, περὶ ὅτου ὁ σοφιστὴσ δεινὸν ποιεῖ λέγειν· ὥσπερ ὁ κιθαριστὴσ δεινὸν δήπου ποιεῖ λέγειν περὶ οὗπερ καὶ ἐπιστήμονα, περὶ κιθαρίσεωσ· ἦ γάρ;

ναί. εἰε͂ν· ὁ δὲ δὴ σοφιστὴσ περὶ τίνοσ δεινὸν ποιεῖ λέγειν; δῆλον ὅτι περὶ οὗπερ καὶ ἐπίστασθαι; εἰκόσ γε. τί δή ἐστιν τοῦτο περὶ οὗ αὐτόσ τε ἐπιστήμων ἐστὶν ὁ σοφιστὴσ καὶ τὸν μαθητὴν ποιεῖ; μὰ Δί’, ἔφη, οὐκέτι ἔχω σοι λέγειν. καὶ ἐγὼ εἶπον μετὰ τοῦτο·

τί οὖν; οἶσθα εἰσ οἱο͂́ν τινα κίνδυνον ἔρχῃ ὑποθήσων τὴν ψυχήν; ἢ εἰ μὲν τὸ σῶμα ἐπιτρέπειν σε ἔδει τῳ διακινδυνεύοντα ἢ χρηστὸν αὐτὸ γενέσθαι ἢ πονηρόν, πολλὰ ἂν περιεσκέψω εἴτ’ ἐπιτρεπτέον εἴτε οὔ, καὶ εἰσ συμβουλὴν τούσ τε φίλουσ ἂν παρεκάλεισ καὶ τοὺσ οἰκείουσ σκοπούμενοσ ἡμέρασ συχνάσ· ἐπεκοινώσω οὔτε ἡμῶν τῶν ἑταίρων οὐδενί, εἴτ’ ἐπιτρεπτέον εἴτε καὶ οὐ τῷ ἀφικομένῳ τούτῳ ξένῳ τὴν σὴν ψυχήν, ἀλλ’ ἑσπέρασ ἀκούσασ, ὡσ φῄσ, ὄρθριοσ ἥκων περὶ μὲν τούτου οὐδένα λόγον οὐδὲ συμβουλὴν ποιῇ, εἴτε χρὴ ἐπιτρέπειν σαυτὸν αὐτῷ εἴτε μή, ἕτοιμοσ δ’ εἶ ἀναλίσκειν τά τε σαυτοῦ καὶ τὰ τῶν φίλων χρήματα, ὡσ ἤδη διεγνωκὼσ ὅτι πάντωσ συνεστέον Πρωταγόρᾳ, ὃν οὔτε γιγνώσκεισ, ὡσ φῄσ, οὔτε διείλεξαι οὐδεπώποτε, σοφιστὴν δ’ ὀνομάζεισ, τὸν δὲ σοφιστὴν ὅτι ποτ’ ἔστιν φαίνῃ ἀγνοῶν, ᾧ μέλλεισ σαυτὸν ἐπιτρέπειν;

καὶ ὃσ ἀκούσασ, ἐοίκεν, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, ἐξ ὧν σὺ λέγεισ.

ἆρ’ οὖν, ὦ Ἱππόκρατεσ, ὁ σοφιστὴσ τυγχάνει ὢν ἔμπορόσ τισ ἢ κάπηλοσ τῶν ἀγωγίμων, ἀφ’ ὧν ψυχὴ τρέφεται; φαίνεται γὰρ ἔμοιγε τοιοῦτόσ τισ. τρέφεται δέ, ὦ Σώκρατεσ, ψυχὴ τίνι; μαθήμασιν δήπου, ἦν δ’ ἐγώ. καὶ ὅπωσ γε μή, ὦ ἑταῖρε, ὁ σοφιστὴσ ἐπαινῶν ἃ πωλεῖ ἐξαπατήσῃ ἡμᾶσ, ὥσπερ οἱ περὶ τὴν τοῦ σώματοσ τροφήν, ὁ ἔμπορόσ τε καὶ κάπηλοσ. καὶ γὰρ οὗτοί που ὧν ἄγουσιν ἀγωγίμων οὔτε αὐτοὶ ἴσασιν ὅτι χρηστὸν ἢ πονηρὸν περὶ τὸ σῶμα, ἐπαινοῦσιν δὲ πάντα πωλοῦντεσ, οὔτε οἱ ὠνούμενοι παρ’ αὐτῶν, ἐὰν μή τισ τύχῃ γυμναστικὸσ ἢ ἰατρὸσ ὤν.

οὕτω δὲ καὶ οἱ τὰ μαθήματα περιάγοντεσ κατὰ τὰσ πόλεισ καὶ πωλοῦντεσ καὶ καπηλεύοντεσ τῷ ἀεὶ ἐπιθυμοῦντι ἐπαινοῦσιν μὲν πάντα ἃ πωλοῦσιν, τάχα δ’ ἄν τινεσ, ὦ ἄριστε, καὶ τούτων ἀγνοοῖεν ὧν πωλοῦσιν ὅτι χρηστὸν ἢ πονηρὸν πρὸσ τὴν ψυχήν· ὡσ δ’ αὕτωσ καὶ οἱ ὠνούμενοι παρ’ αὐτῶν, ἐὰν μή τισ τύχῃ περὶ τὴν ψυχὴν αὖ ἰατρικὸσ ὤν.

εἰ μὲν οὖν σὺ τυγχάνεισ ἐπιστήμων τούτων τί χρηστὸν καὶ πονηρόν, ἀσφαλέσ σοι ὠνεῖσθαι μαθήματα καὶ παρὰ Πρωταγόρου καὶ παρ’ ἄλλου ὁτουοῦν· εἰ δὲ μή, ὁρ́α, ὦ μακάριε, μὴ περὶ τοῖσ φιλτάτοισ κυβεύῃσ τε καὶ κινδυνεύῃσ. καὶ γὰρ δὴ καὶ πολὺ μείζων κίνδυνοσ ἐν τῇ τῶν μαθημάτων ὠνῇ ἢ ἐν τῇ τῶν σιτίων. σιτία μὲν γὰρ καὶ ποτὰ πριάμενον παρὰ τοῦ καπήλου καὶ ἐμπόρου ἔξεστιν ἐν ἄλλοισ ἀγγείοισ ἀποφέρειν, καὶ πρὶν δέξασθαι αὐτὰ εἰσ τὸ σῶμα πιόντα ἢ φαγόντα, καταθέμενον οἴκαδε ἔξεστιν συμβουλεύσασθαι, παρακαλέσαντα τὸν ἐπαί̈οντα, ὅτι τε ἐδεστέον ἢ ποτέον καὶ ὅτι μή, καὶ ὁπόσον καὶ ὁπότε·

ὥστε ἐν τῇ ὠνῇ οὐ μέγασ ὁ κίνδυνοσ. μαθήματα δὲ οὐκ ἔστιν ἐν ἄλλῳ ἀγγείῳ ἀπενεγκεῖν, ἀλλ’ ἀνάγκη καταθέντα τὴν τιμὴν τὸ μάθημα ἐν αὐτῇ τῇ ψυχῇ λαβόντα καὶ μαθόντα ἀπιέναι ἢ βεβλαμμένον ἢ ὠφελημένον.

ταῦτα οὖν σκοπώμεθα καὶ μετὰ τῶν πρεσβυτέρων ἡμῶν· ἡμεῖσ γὰρ ἔτι νέοι ὥστε τοσοῦτον πρᾶγμα διελέσθαι. νῦν μέντοι, ὥσπερ ὡρμήσαμεν, ἰώμεν καὶ ἀκούσωμεν τοῦ ἀνδρόσ, ἔπειτα ἀκούσαντεσ καὶ ἄλλοισ ἀνακοινωσώμεθα· ἀλλὰ καὶ Ἱππίασ ὁ Ἠλεῖοσ ‐ οἶμαι δὲ καὶ πρόδικον τὸν Κεῖον ‐ καὶ ἄλλοι πολλοὶ καὶ σοφοί.

δόξαν ἡμῖν ταῦτα ἐπορευόμεθα·

ἐπειδὴ δὲ ἐν τῷ προθύρῳ ἐγενόμεθα, ἐπιστάντεσ περί τινοσ λόγου διελεγόμεθα, ὃσ ἡμῖν κατὰ τὴν ὁδὸν ἐνέπεσεν· ἵν’ οὖν μὴ ἀτελὴσ γένοιτο, ἀλλὰ διαπερανάμενοι οὕτωσ ἐσίοιμεν, στάντεσ ἐν τῷ προθύρῳ διελεγόμεθα ἑώσ συνωμολογήσαμεν ἀλλήλοισ. δοκεῖ οὖν μοι, ὁ θυρωρόσ, εὐνοῦχόσ τισ, κατήκουεν ἡμῶν, κινδυνεύει δὲ διὰ τὸ πλῆθοσ τῶν σοφιστῶν ἄχθεσθαι τοῖσ φοιτῶσιν εἰσ τὴν οἰκίαν· ἐπειδὴ γοῦν ἐκρούσαμεν τὴν θύραν, ἀνοίξασ καὶ ἰδὼν ἡμᾶσ, "ἐά," ἔφη, "σοφισταί τινεσ·

οὐ σχολὴ αὐτῷ· καὶ ἅμα ἀμφοῖν τοῖν χεροῖν τὴν θύραν πάνυ προθύμωσ ὡσ οἱο͂́σ τ’ ἦν ἐπήραξεν. καὶ ἡμεῖσ πάλιν ἐκρούομεν, καὶ ὃσ ἐγκεκλῃμένησ τῆσ θύρασ ἀποκρινόμενοσ εἶπεν, "ὦ ἄνθρωποι," ἔφη, "οὐκ ἀκηκόατε ὅτι οὐ σχολὴ αὐτῷ; "ἀλλ’ ὠγαθέ," ἔφην ἐγώ, "οὔτε παρὰ Καλλίαν ἥκομεν οὔτε σοφισταί ἐσμεν. ἀλλὰ θάρρει· Πρωταγόραν γάρ τοι δεόμενοι ἰδεῖν ἤλθομεν·

εἰσάγγειλον οὖν. " μόγισ οὖν ποτε ἡμῖν ἅνθρωποσ ἀνέῳξεν τὴν θύραν. ἐπειδὴ δὲ εἰσήλθομεν, κατελάβομεν Πρωταγόραν ἐν τῷ προστῴῳ περιπατοῦντα, ἑξῆσ δ’ αὐτῷ συμπεριεπάτουν ἐκ μὲν τοῦ ἐπὶ θάτερα Καλλίασ ὁ Ἱππονίκου καὶ ὁ ἀδελφὸσ αὐτοῦ ὁ ὁμομήτριοσ, Πάραλοσ ὁ Περικλέουσ, καὶ Χαρμίδησ ὁ Γλαύκωνοσ, ἐκ δὲ τοῦ ἐπὶ θάτερα ὁ ἕτεροσ τῶν Περικλέουσ Ξάνθιπποσ, καὶ Φιλιππίδησ ὁ Φιλομήλου καὶ Ἀντίμοιροσ ὁ Μενδαῖοσ, ὅσπερ εὐδοκιμεῖ μάλιστα τῶν Πρωταγόρου μαθητῶν καὶ ἐπὶ τέχνῃ μανθάνει, ὡσ σοφιστὴσ ἐσόμενοσ.

Ὀρφεύσ, οἱ δὲ κατὰ τὴν φωνὴν ἕπονται κεκηλημένοι ‐ ἦσαν δέ τινεσ καὶ τῶν ἐπιχωρίων ἐν τῷ χορῷ.

τοῦτον τὸν χορὸν μάλιστα ἔγωγε ἰδὼν ἥσθην, ὡσ καλῶσ ηὐλαβοῦντο μηδέποτε ἐμποδὼν ἐν τῷ πρόσθεν εἶναι Πρωταγόρου, ἀλλ’ ἐπειδὴ αὐτὸσ ἀναστρέφοι καὶ οἱ μετ’ ἐκείνου, εὖ πωσ καὶ ἐν κόσμῳ περιεσχίζοντο οὗτοι οἱ ἐπήκοοι ἔνθεν καὶ ἔνθεν, καὶ ἐν κύκλῳ περιιόντεσ ἀεὶ εἰσ τὸ ὄπισθεν καθίσταντο κάλλιστα. τὸν δὲ μετ’ εἰσενόησα, ἔφη Ὅμηροσ, Ἱππίαν τὸν Ἠλεῖον, καθήμενον ἐν τῷ κατ’ ἀντικρὺ προστῴῳ ἐν θρόνῳ·

περὶ αὐτὸν δ’ ἐκάθηντο ἐπὶ βάθρων Ἐρυξίμαχόσ τε ὁ Ἀκουμενοῦ καὶ Φαῖδροσ ὁ Μυρρινούσιοσ καὶ Ἄνδρων ὁ Ἀνδροτίωνοσ καὶ τῶν ξένων πολῖταί τε αὐτοῦ καὶ ἄλλοι τινέσ.

ἐφαίνοντο δὲ περὶ φύσεώσ τε καὶ τῶν μετεώρων ἀστρονομικὰ ἄττα διερωτᾶν τὸν Ἱππίαν, ὁ δ’ ἐν θρόνῳ καθήμενοσ ἑκάστοισ αὐτῶν διέκρινεν καὶ διεξῄει τὰ ἐρωτώμενα. καὶ μὲν δὴ καὶ Τάνταλόν γε εἰσεῖδον ‐ ἐπεδήμει γὰρ ἄρα καὶ Πρόδικοσ ὁ Κεῖοσ ‐ ἦν δὲ ἐν οἰκήματί τινι, ᾧ πρὸ τοῦ μὲν ὡσ ταμιείῳ ἐχρῆτο Ἱππόνικοσ, νῦν δὲ ὑπὸ τοῦ πλήθουσ τῶν καταλυόντων ὁ Καλλίασ καὶ τοῦτο ἐκκενώσασ ξένοισ κατάλυσιν πεποίηκεν.

ὁ μὲν οὖν Πρόδικοσ ἔτι κατέκειτο, ἐγκεκαλυμμένοσ ἐν κῳδίοισ τισὶν καὶ στρώμασιν καὶ μάλα πολλοῖσ, ὡσ ἐφαίνετο·

παρεκάθηντο δὲ αὐτῷ ἐπὶ ταῖσ πλησίον κλίναισ Παυσανίασ τε ὁ ἐκ Κεραμέων καὶ μετὰ Παυσανίου νέον τι ἔτι μειράκιον, ὡσ μὲν ἐγᾦμαι καλόν τε κἀγαθὸν τὴν φύσιν, τὴν δ’ οὖν ἰδέαν πάνυ καλόσ. ἔδοξα ἀκοῦσαι ὄνομα αὐτῷ εἶναι Ἀγάθωνα, καὶ οὐκ ἂν θαυμάζοιμι εἰ παιδικὰ Παυσανίου τυγχάνει ὤν. τοῦτό τ’ ἦν τὸ μειράκιον, καὶ τὼ Ἀδειμάντω ἀμφοτέρω, ὅ τε Κήπιδοσ καὶ ὁ Λευκολοφίδου, καὶ ἄλλοι τινὲσ ἐφαίνοντο· εἶναι καὶ θεῖοσ ‐ ἀλλὰ διὰ τὴν βαρύτητα τῆσ φωνῆσ βόμβοσ τισ ἐν τῷ οἰκήματι γιγνόμενοσ ἀσαφῆ ἐποίει τὰ λεγόμενα.

καὶ ἡμεῖσ μὲν ἄρτι εἰσεληλύθεμεν, κατόπιν δὲ ἡμῶν ἐπεισῆλθον Ἀλκιβιάδησ τε ὁ καλόσ, ὡσ φῂσ σὺ καὶ ἐγὼ πείθομαι, καὶ Κριτίασ ὁ Καλλαίσχρου.

ἡμεῖσ οὖν ὡσ εἰσήλθομεν, ἔτι σμίκρ’ ἄττα διατρίψαντεσ καὶ ταῦτα διαθεασάμενοι προσῇμεν πρὸσ τὸν Πρωταγόραν, καὶ ἐγὼ εἶπον·

ὦ Πρωταγόρα, πρὸσ σέ τοι ἤλθομεν ἐγώ τε καὶ Ἱπποκράτησ οὗτοσ.

πότερον, ἔφη, μόνῳ βουλόμενοι διαλεχθῆναι ἢ καὶ μετὰ τῶν ἄλλων;

ἡμῖν μέν, ἦν δ’ ἐγώ, οὐδὲν διαφέρει·

ἀκούσασ δὲ οὗ ἕνεκα ἤλθομεν, αὐτὸσ σκέψαι. τί οὖν δή ἐστιν, ἔφη, οὗ ἕνεκα ἥκετε;

Ἱπποκράτησ ὅδε ἐστὶν μὲν τῶν ἐπιχωρίων, Ἀπολλοδώρου ὑόσ, οἰκίασ μεγάλησ τε καὶ εὐδαίμονοσ, αὐτὸσ δὲ τὴν φύσιν δοκεῖ ἐνάμιλλοσ εἶναι τοῖσ ἡλικιώταισ.

ἐπιθυμεῖν δέ μοι δοκεῖ ἐλλόγιμοσ γενέσθαι ἐν τῇ πόλει, τοῦτο δὲ οἰέταί οἱ μάλιστ’ ἂ<ν> γενέσθαι, εἰ σοὶ συγγένοιτο· ταῦτ’ οὖν ἤδη σὺ σκόπει, πότερον περὶ αὐτῶν μόνοσ οἰεί δεῖν διαλέγεσθαι πρὸσ μόνουσ, ἢ μετ’ ἄλλων.

ὀρθῶσ, ἔφη, προμηθῇ, ὦ Σώκρατεσ, ὑπὲρ ἐμοῦ.

ξένον γὰρ ἄνδρα καὶ ἰόντα εἰσ πόλεισ μεγάλασ, καὶ ἐν ταύταισ πείθοντα τῶν νέων τοὺσ βελτίστουσ ἀπολείποντασ τὰσ τῶν ἄλλων συνουσίασ, καὶ οἰκείων καὶ ὀθνείων, καὶ πρεσβυτέρων καὶ νεωτέρων, ἑαυτῷ συνεῖναι ὡσ βελτίουσ ἐσομένουσ διὰ τὴν ἑαυτοῦ συνουσίαν, χρὴ εὐλαβεῖσθαι τὸν ταῦτα πράττοντα· οὐ γὰρ σμικροὶ περὶ αὐτὰ φθόνοι τε γίγνονται καὶ ἄλλαι δυσμένειαί τε καὶ ἐπιβουλαί.

ἐγὼ δὲ τὴν σοφιστικὴν τέχνην φημὶ μὲν εἶναι παλαιάν, τοὺσ δὲ μεταχειριζομένουσ αὐτὴν τῶν παλαιῶν ἀνδρῶν, φοβουμένουσ τὸ ἐπαχθὲσ αὐτῆσ, πρόσχημα ποιεῖσθαι καὶ προκαλύπτεσθαι, τοὺσ μὲν ποίησιν, οἱο͂ν Ὅμηρόν τε καὶ Ἡσίοδον καὶ Σιμωνίδην, τοὺσ δὲ αὖ τελετάσ τε καὶ χρησμῳδίασ, τοὺσ ἀμφί τε Ὀρφέα καὶ Μουσαῖον· ἐνίουσ δέ τινασ ᾔσθημαι καὶ γυμναστικήν, οἱο͂ν Ἴκκοσ τε ὁ Ταραντῖνοσ καὶ ὁ νῦν ἔτι ὢν οὐδενὸσ ἥττων σοφιστὴσ Ἡρόδικοσ ὁ Σηλυμβριανόσ, τὸ δὲ ἀρχαῖον Μεγαρεύσ· μουσικὴν δὲ Ἀγαθοκλῆσ τε ὁ ὑμέτεροσ πρόσχημα ἐποιήσατο, μέγασ ὢν σοφιστήσ, καὶ Πυθοκλείδησ ὁ Κεῖοσ καὶ ἄλλοι πολλοί.

οὗτοι πάντεσ, ὥσπερ λέγω, φοβηθέντεσ τὸν φθόνον ταῖσ τέχναισ ταύταισ παραπετάσμασιν ἐχρήσαντο. ἐγὼ δὲ τούτοισ ἅπασιν κατὰ τοῦτο εἶναι οὐ συμφέρομαι· ἡγοῦμαι γὰρ αὐτοὺσ οὔ τι διαπράξασθαι ὃ ἐβουλήθησαν ‐ οὐ γὰρ λαθεῖν τῶν ἀνθρώπων τοὺσ δυναμένουσ ἐν ταῖσ πόλεσι πράττειν, ὧνπερ ἕνεκα ταῦτ’ ἐστὶν τὰ προσχήματα·

ἐπεὶ οἵ γε πολλοὶ ὡσ ἔποσ εἰπεῖν οὐδὲν αἰσθάνονται, ἀλλ’ ἅττ’ ἂν οὗτοι διαγγέλλωσι, ταῦτα ὑμνοῦσιν ‐ τὸ οὖν ἀποδιδράσκοντα μὴ δύνασθαι ἀποδρᾶναι, ἀλλὰ καταφανῆ εἶναι, πολλὴ μωρία καὶ τοῦ ἐπιχειρήματοσ, καὶ πολὺ δυσμενεστέρουσ παρέχεσθαι ἀνάγκη τοὺσ ἀνθρώπουσ· ἡγοῦνται γὰρ τὸν τοιοῦτον πρὸσ τοῖσ ἄλλοισ καὶ πανοῦργον εἶναι.

ἐγὼ οὖν τούτων τὴν ἐναντίαν ἅπασαν ὁδὸν ἐλήλυθα, καὶ ὁμολογῶ τε σοφιστὴσ εἶναι καὶ παιδεύειν ἀνθρώπουσ, καὶ εὐλάβειαν ταύτην οἶμαι βελτίω ἐκείνησ εἶναι, τὸ ὁμολογεῖν μᾶλλον ἢ ἔξαρνον εἶναι· καὶ ἄλλασ πρὸσ ταύτῃ ἔσκεμμαι, ὥστε, σὺν θεῷ εἰπεῖν, μηδὲν δεινὸν πάσχειν διὰ τὸ ὁμολογεῖν σοφιστὴσ εἶναι. καίτοι πολλά γε ἔτη ἤδη εἰμὶ ἐν τῇ τέχνῃ·

καὶ γὰρ καὶ τὰ σύμπαντα πολλά μοί ἐστιν ‐ οὐδενὸσ ὅτου οὐ πάντων ἂν ὑμῶν καθ’ ἡλικίαν πατὴρ εἰήν ‐ ὥστε πολύ μοι ἥδιστόν ἐστιν, εἴ τι βούλεσθε, περὶ τούτων ἁπάντων ἐναντίον τῶν ἔνδον ὄντων τὸν λόγον ποιεῖσθαι. αὐτοῦ ἀφιγμένοι εἶμεν ‐ τί οὖν, ἔφην ἐγώ, οὐ καὶ πρόδικον καὶ Ἱππίαν ἐκαλέσαμεν καὶ τοὺσ μετ’ αὐτῶν, ἵνα ἐπακούσωσιν ἡμῶν;

πάνυ μὲν οὖν, ἔφη ὁ Πρωταγόρασ.

βούλεσθε οὖν, ὁ Καλλίασ ἔφη, συνέδριον κατασκευάσωμεν, ἵνα καθεζόμενοι διαλέγησθε;

ἐδόκει χρῆναι·

ἡκέτην ἄγοντε τὸν πρόδικον, ἀναστήσαντεσ ἐκ τῆσ κλίνησ, καὶ τοὺσ μετὰ τοῦ Προδίκου.

ἐπεὶ δὲ πάντεσ συνεκαθεζόμεθα, ὁ Πρωταγόρασ, νῦν δὴ ἄν, ἔφη, λέγοισ, ὦ Σώκρατεσ, ἐπειδὴ καὶ οἵδε πάρεισιν, περὶ ὧν ὀλίγον πρότερον μνείαν ἐποιοῦ πρὸσ ἐμὲ ὑπὲρ τοῦ νεανίσκου.

καὶ ἐγὼ εἶπον ὅτι ἡ αὐτή μοι ἀρχή ἐστιν, ὦ Πρωταγόρα, ἥπερ ἄρτι, περὶ ὧν ἀφικόμην.

Ἱπποκράτησ γὰρ ὅδε τυγχάνει ἐν ἐπιθυμίᾳ ὢν τῆσ σῆσ συνουσίασ· ὅτι οὖν αὐτῷ ἀποβήσεται, ἐάν σοι συνῇ, ἡδέωσ ἄν φησι πυθέσθαι. τοσοῦτοσ ὅ γε ἡμέτεροσ λόγοσ. ὑπολαβὼν οὖν ὁ Πρωταγόρασ εἶπεν·

ὦ νεανίσκε, ἔσται τοίνυν σοι, ἐὰν ἐμοὶ συνῇσ, ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐμοὶ συγγένῃ, ἀπιέναι οἴκαδε βελτίονι γεγονότι, καὶ ἐν τῇ ὑστεραίᾳ ταὐτὰ ταῦτα· καὶ ἑκάστησ ἡμέρασ ἀεὶ ἐπὶ τὸ βέλτιον ἐπιδιδόναι. καὶ ἐγὼ ἀκούσασ εἶπον·

ὦ Πρωταγόρα, τοῦτο μὲν οὐδὲν θαυμαστὸν λέγεισ, ἀλλὰ εἰκόσ, ἐπεὶ κἂν σύ, καίπερ τηλικοῦτοσ ὢν καὶ οὕτωσ σοφόσ, εἴ τίσ σε διδάξειεν ὃ μὴ τυγχάνοισ ἐπιστάμενοσ, βελτίων ἂν γένοιο. ἀλλὰ μὴ οὕτωσ, ἀλλ’ ὥσπερ ἂν εἰ αὐτίκα μάλα μεταβαλὼν τὴν ἐπιθυμίαν Ἱπποκράτησ ὅδε ἐπιθυμήσειεν τῆσ συνουσίασ τούτου τοῦ νεανίσκου τοῦ νῦν νεωστὶ ἐπιδημοῦντοσ, Ζευξίππου τοῦ Ἡρακλεώτου, καὶ ἀφικόμενοσ παρ’ αὐτόν, ὥσπερ παρὰ σὲ νῦν, ἀκούσειεν αὐτοῦ ταὐτὰ ταῦτα ἅπερ σοῦ, ὅτι ἑκάστησ ἡμέρασ συνὼν αὐτῷ βελτίων ἔσται καὶ ἐπιδώσει, εἰ αὐτὸν ἐπανέροιτο· "τί δὴ φῂσ βελτίω ἔσεσθαι καὶ εἰσ τί ἐπιδώσειν;

εἴποι ἂν αὐτῷ ὁ Ζεύξιπποσ ὅτι πρὸσ γραφικήν· κἂν εἰ Ὀρθαγόρᾳ τῷ Θηβαίῳ συγγενόμενοσ, ἀκούσασ ἐκείνου ταὐτὰ ταῦτα ἅπερ σοῦ, ἐπανέροιτο αὐτὸν εἰσ ὅτι βελτίων καθ’ ἡμέραν ἔσται συγγιγνόμενοσ ἐκείνῳ, εἴποι ἂν ὅτι εἰσ αὔλησιν· τούτου ἐρωτῶντι, Ἱπποκράτησ ὅδε Πρωταγόρᾳ συγγενόμενοσ, ᾗ ἂν αὐτῷ ἡμέρᾳ συγγένηται, βελτίων ἄπεισι γενόμενοσ καὶ τῶν ἄλλων ἡμερῶν ἑκάστησ οὕτωσ ἐπιδώσει εἰσ τί, ὦ Πρωταγόρα, καὶ περὶ τοῦ;

καὶ ὁ Πρωταγόρασ ἐμοῦ ταῦτα ἀκούσασ, σύ τε καλῶσ ἐρωτᾷσ, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, καὶ ἐγὼ τοῖσ καλῶσ ἐρωτῶσι χαίρω ἀποκρινόμενοσ.

Ἱπποκράτησ γὰρ παρ’ ἐμὲ ἀφικόμενοσ οὐ πείσεται ἅπερ ἂν ἔπαθεν ἄλλῳ τῳ συγγενόμενοσ τῶν σοφιστῶν. οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι λωβῶνται τοὺσ νέουσ· τὰσ γὰρ τέχνασ αὐτοὺσ πεφευγότασ ἄκοντασ πάλιν αὖ ἄγοντεσ ἐμβάλλουσιν εἰσ τέχνασ, λογισμούσ τε καὶ ἀστρονομίαν καὶ γεωμετρίαν καὶ μουσικὴν διδάσκοντεσ ‐ καὶ ἅμα εἰσ τὸν Ἱππίαν ἀπέβλεψεν ‐ παρὰ δ’ ἐμὲ ἀφικόμενοσ μαθήσεται οὐ περὶ ἄλλου του ἢ περὶ οὗ ἥκει.

καὶ περὶ τῶν τῆσ πόλεωσ, ὅπωσ τὰ τῆσ πόλεωσ δυνατώτατοσ ἂν εἰή καὶ πράττειν καὶ λέγειν.

ἆρα, ἔφην ἐγώ, ἕπομαί σου τῷ λόγῳ;

δοκεῖσ γάρ μοι λέγειν τὴν πολιτικὴν τέχνην καὶ ὑπισχνεῖσθαι ποιεῖν ἄνδρασ ἀγαθοὺσ πολίτασ. αὐτὸ μὲν οὖν τοῦτό ἐστιν, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, τὸ ἐπάγγελμα ὃ ἐπαγγέλλομαι.

ἦ καλόν, ἦν δ’ ἐγώ, τέχνημα ἄρα κέκτησαι, εἴπερ κέκτησαι·

οὐ γάρ τι ἄλλο πρόσ γε σὲ εἰρήσεται ἢ ἅπερ νοῶ. ἐγὼ γὰρ τοῦτο, ὦ Πρωταγόρα, οὐκ ᾤμην διδακτὸν εἶναι, σοὶ δὲ λέγοντι οὐκ ἔχω ὅπωσ ἂν ἀπιστῶ. ὅθεν δὲ αὐτὸ ἡγοῦμαι οὐ διδακτὸν εἶναι μηδ’ ὑπ’ ἀνθρώπων παρασκευαστὸν ἀνθρώποισ, δίκαιόσ εἰμι εἰπεῖν. ἐγὼ γὰρ Ἀθηναίουσ, ὥσπερ καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνεσ, φημὶ σοφοὺσ εἶναι. ὁρῶ οὖν, ὅταν συλλεγῶμεν εἰσ τὴν ἐκκλησίαν, ἐπειδὰν μὲν περὶ οἰκοδομίασ τι δέῃ πρᾶξαι τὴν πόλιν, τοὺσ οἰκοδόμουσ μεταπεμπομένουσ συμβούλουσ περὶ τῶν οἰκοδομημάτων, ὅταν δὲ περὶ ναυπηγίασ, τοὺσ ναυπηγούσ, καὶ τἆλλα πάντα οὕτωσ, ὅσα ἡγοῦνται μαθητά τε καὶ διδακτὰ εἶναι·

ἐὰν δέ τισ ἄλλοσ ἐπιχειρῇ αὐτοῖσ συμβουλεύειν ὃν ἐκεῖνοι μὴ οἰόνται δημιουργὸν εἶναι, κἂν πάνυ καλὸσ ᾖ καὶ πλούσιοσ καὶ τῶν γενναίων, οὐδέν τι μᾶλλον ἀποδέχονται, ἀλλὰ καταγελῶσι καὶ θορυβοῦσιν, ἑώσ ἂν ἢ αὐτὸσ ἀποστῇ ὁ ἐπιχειρῶν λέγειν καταθορυβηθείσ, ἢ οἱ τοξόται αὐτὸν ἀφελκύσωσιν ἢ ἐξάρωνται κελευόντων τῶν πρυτάνεων.

περὶ μὲν οὖν ὧν οἰόνται ἐν τέχνῃ εἶναι, οὕτω διαπράττονται· ἐπειδὰν δέ τι περὶ τῶν τῆσ πόλεωσ διοικήσεωσ δέῃ βουλεύσασθαι, συμβουλεύει αὐτοῖσ ἀνιστάμενοσ περὶ τούτων ὁμοίωσ μὲν τέκτων, ὁμοίωσ δὲ χαλκεὺσ σκυτοτόμοσ, ἔμποροσ ναύκληροσ, πλούσιοσ πένησ, γενναῖοσ ἀγεννήσ, καὶ τούτοισ οὐδεὶσ τοῦτο ἐπιπλήττει ὥσπερ τοῖσ πρότερον, ὅτι οὐδαμόθεν μαθών, οὐδὲ ὄντοσ διδασκάλου οὐδενὸσ αὐτῷ, ἔπειτα συμβουλεύειν ἐπιχειρεῖ· δῆλον γὰρ ὅτι οὐχ ἡγοῦνται διδακτὸν εἶναι.

μὴ τοίνυν ὅτι τὸ κοινὸν τῆσ πόλεωσ οὕτωσ ἔχει, ἀλλὰ ἰδίᾳ ἡμῖν οἱ σοφώτατοι καὶ ἄριστοι τῶν πολιτῶν ταύτην τὴν ἀρετὴν ἣν ἔχουσιν οὐχ οἱοῖ́ τε ἄλλοισ παραδιδόναι· ἐπεὶ Περικλῆσ, ὁ τουτωνὶ τῶν νεανίσκων πατήρ, τούτουσ ἃ μὲν διδασκάλων εἴχετο καλῶσ καὶ εὖ ἐπαίδευσεν, ἃ δὲ αὐτὸσ σοφόσ ἐστιν οὔτε αὐτὸσ παιδεύει οὔτε τῳ ἄλλῳ παραδίδωσιν, ἀλλ’ αὐτοὶ περιιόντεσ νέμονται ὥσπερ ἄφετοι, ἐάν που αὐτόματοι περιτύχωσιν τῇ ἀρετῇ.

εἰ δὲ βούλει, Κλεινίαν, τὸν Ἀλκιβιάδου τουτουὶ̈ νεώτερον ἀδελφόν, ἐπιτροπεύων ὁ αὐτὸσ οὗτοσ ἀνὴρ Περικλῆσ, δεδιὼσ περὶ αὐτοῦ μὴ διαφθαρῇ δὴ ὑπὸ Ἀλκιβιάδου, ἀποσπάσασ ἀπὸ τούτου, καταθέμενοσ ἐν Ἀρίφρονοσ ἐπαίδευε· καὶ πρὶν ἓξ μῆνασ γεγονέναι, ἀπέδωκε τούτῳ οὐκ ἔχων ὅτι χρήσαιτο αὐτῷ.

καὶ ἄλλουσ σοι παμπόλλουσ ἔχω λέγειν, οἳ αὐτοὶ ἀγαθοὶ ὄντεσ οὐδένα πώποτε βελτίω ἐποίησαν οὔτε τῶν οἰκείων οὔτε τῶν ἀλλοτρίων. ἐγὼ οὖν, ὦ Πρωταγόρα, εἰσ ταῦτα ἀποβλέπων οὐχ ἡγοῦμαι διδακτὸν εἶναι ἀρετήν·

ἐπειδὴ δέ σου ἀκούω ταῦτα λέγοντοσ, κάμπτομαι καὶ οἶμαί τί σε λέγειν διὰ τὸ ἡγεῖσθαί σε πολλῶν μὲν ἔμπειρον γεγονέναι, πολλὰ δὲ μεμαθηκέναι, τὰ δὲ αὐτὸν ἐξηυρηκέναι. διδακτόν ἐστιν ἡ ἀρετή, μὴ φθονήσῃσ ἀλλ’ ἐπίδειξον.

ἀλλ’, ὦ Σώκρατεσ, ἔφη, οὐ φθονήσω·

ἀλλὰ πότερον ὑμῖν, ὡσ πρεσβύτεροσ νεωτέροισ, μῦθον λέγων ἐπιδείξω ἢ λόγῳ διεξελθών; πολλοὶ οὖν αὐτῷ ὑπέλαβον τῶν παρακαθημένων ὁποτέρωσ βούλοιτο οὕτωσ διεξιέναι.

δοκεῖ τοίνυν μοι, ἔφη, χαριέστερον εἶναι μῦθον ὑμῖν λέγειν. ἦν γάρ ποτε χρόνοσ ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν.

ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοισ χρόνοσ ἦλθεν εἱμαρμένοσ γενέσεωσ, τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆσ ἔνδον ἐκ γῆσ καὶ πυρὸσ μείξαντεσ καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται. ἐπειδὴ δ’ ἄγειν αὐτὰ πρὸσ φῶσ ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεισ ἑκάστοισ ὡσ πρέπει.

Προμηθέα δὲ παραιτεῖται Ἐπιμηθεὺσ αὐτὸσ νεῖμαι, "νείμαντοσ δέ μου," ἔφη, "ἐπίσκεψαι· καὶ οὕτω πείσασ νέμει. νέμων δὲ τοῖσ μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχουσ προσῆπτεν, τοὺσ δ’ ἀσθενεστέρουσ τάχει ἐκόσμει· τοὺσ δὲ ὥπλιζε, τοῖσ δ’ ἀόπλον διδοὺσ φύσιν ἄλλην τιν’ αὐτοῖσ ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰσ σωτηρίαν.

ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν· ἃ δὲ ηὖξε μεγέθει, τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν· καὶ τἆλλα οὕτωσ ἐπανισῶν ἔνεμεν.

ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένοσ ἀϊστωθείη· ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖσ ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰσ ἐπήρκεσε, πρὸσ τὰσ ἐκ Διὸσ ὡρ́ασ εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννὺσ αὐτὰ πυκναῖσ τε θριξὶν καὶ στερεοῖσ δέρμασιν, ἱκανοῖσ μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖσ δὲ καὶ καύματα, καὶ εἰσ εὐνὰσ ἰοῦσιν ὅπωσ ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴσ ἑκάστῳ· καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖσ, τὰ δὲ θριξὶν καὶ δέρμασιν στερεοῖσ καὶ ἀναίμοισ. τοὐντεῦθεν τροφὰσ ἄλλοισ ἄλλασ ἐξεπόριζεν, τοῖσ μὲν ἐκ γῆσ βοτάνην, ἄλλοισ δὲ δένδρων καρπούσ, τοῖσ δὲ ῥίζασ·

ἔστι δ’ οἷσ ἔδωκεν εἶναι τροφὴν ζῴων ἄλλων βοράν· καὶ τοῖσ μὲν ὀλιγογονίαν προσῆψε, τοῖσ δ’ ἀναλισκομένοισ ὑπὸ τούτων πολυγονίαν, σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων. ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸσ ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺσ ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσασ τὰσ δυνάμεισ εἰσ τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένοσ, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο.

ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺσ ἐπισκεψόμενοσ τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶσ πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἀόπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν, ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆσ εἰσ φῶσ. ἀπορίᾳ οὖν σχόμενοσ ὁ Προμηθεὺσ ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὑρ́οι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶσ τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί ‐ ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸσ αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι ‐ καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωποσ ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί.

βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι’ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆσ δίκη μετῆλθεν.

ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωποσ θείασ μετέσχε μοίρασ, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺσ ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούσ τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν·

ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεισ καὶ ἐσθῆτασ καὶ ὑποδέσεισ καὶ στρωμνὰσ καὶ τὰσ ἐκ γῆσ τροφὰσ ηὑρ́ετο. οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ’ ἀρχὰσ ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεισ δὲ οὐκ ἦσαν· ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖσ πρὸσ μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸσ ἦν, πρὸσ δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεήσ ‐ πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧσ μέροσ πολεμική ‐ ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντεσ πόλεισ·

ὅτ’ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλουσ ἅτε οὐκ ἔχοντεσ τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεὺσ οὖν δείσασ περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰσ ἀνθρώπουσ αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἰε͂ν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίασ συναγωγοί.

ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆσ Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποισ· "πότερον ὡσ αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτασ νείμω; νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷσ ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖσ ἱκανὸσ ἰδιώταισ, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί· καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖσ ἀνθρώποισ, ἢ ἐπὶ πάντασ νείμω; "ἐπὶ πάντασ," ἔφη ὁ Ζεύσ, "καὶ πάντεσ μετεχόντων·

οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεισ, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲσ παρ’ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦσ καὶ δίκησ μετέχειν κτείνειν ὡσ νόσον πόλεωσ. τισ ἐκτὸσ ὢν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται, ὡσ σὺ φῄσ ‐ εἰκότωσ, ὡσ ἐγώ φημι ‐ ὅταν δὲ εἰσ συμβουλὴν πολιτικῆσ ἀρετῆσ ἰώσιν, ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνησ πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνησ, εἰκότωσ ἅπαντοσ ἀνδρὸσ ἀνέχονται, ὡσ παντὶ προσῆκον ταύτησ γε μετέχειν τῆσ ἀρετῆσ ἢ μὴ εἶναι πόλεισ.

αὕτη, ὦ Σώκρατεσ, τούτου αἰτία.

ἵνα δὲ μὴ οἰῄ ἀπατᾶσθαι ὡσ τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντεσ ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνησ τε καὶ τῆσ ἄλλησ πολιτικῆσ ἀρετῆσ, τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον.

ἐν γὰρ ταῖσ ἄλλαισ ἀρεταῖσ, ὥσπερ σὺ λέγεισ, ἐάν τισ φῇ ἀγαθὸσ αὐλητὴσ εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μή ἐστιν, ἢ καταγελῶσιν ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντεσ νουθετοῦσιν ὡσ μαινόμενον· ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικόσ ἐστιν, ἐὰν οὗτοσ αὐτὸσ καθ’ αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν, καί φασιν πάντασ δεῖν φάναι εἶναι δικαίουσ, ἐάντε ὦσιν ἐάντε μή, ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον δικαιοσύνην·

οὐδένα ὅντιν’ οὐχὶ ἁμῶσ γέ πωσ μετέχειν αὐτῆσ, ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποισ.

ὅτι μὲν οὖν πάντ’ ἄνδρα εἰκότωσ ἀποδέχονται περὶ ταύτησ τῆσ ἀρετῆσ σύμβουλον διὰ τὸ ἡγεῖσθαι παντὶ μετεῖναι αὐτῆσ, ταῦτα λέγω·

ὅτι δὲ αὐτὴν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι οὐδ’ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου, ἀλλὰ διδακτόν τε καὶ ἐξ ἐπιμελείασ παραγίγνεσθαι ᾧ ἂν παραγίγνηται, τοῦτό σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι. ὅσα γὰρ ἡγοῦνται ἀλλήλουσ κακὰ ἔχειν ἄνθρωποι φύσει ἢ τύχῃ, οὐδεὶσ θυμοῦται οὐδὲ νουθετεῖ οὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει τοὺσ ταῦτα ἔχοντασ, ἵνα μὴ τοιοῦτοι ὦσιν, ἀλλ’ ἐλεοῦσιν· οἱο͂ν τοὺσ αἰσχροὺσ ἢ σμικροὺσ ἢ ἀσθενεῖσ τίσ οὕτωσ ἀνόητοσ ὥστε τι τούτων ἐπιχειρεῖν ποιεῖν;

ταῦτα μὲν γὰρ οἶμαι ἴσασιν ὅτι φύσει τε καὶ τύχῃ τοῖσ ἀνθρώποισ γίγνεται, τὰ καλὰ καὶ τἀναντία τούτοισ· ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείασ καὶ ἀσκήσεωσ καὶ διδαχῆσ οἰόνται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποισ, ἐάν τισ ταῦτα μὴ ἔχῃ, ἀλλὰ τἀναντία τούτων κακά, ἐπὶ τούτοισ που οἵ τε θυμοὶ γίγνονται καὶ αἱ κολάσεισ καὶ αἱ νουθετήσεισ. ὧν ἐστιν ἓν καὶ ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια καὶ συλλήβδην πᾶν τὸ ἐναντίον τῆσ πολιτικῆσ ἀρετῆσ·

ἔνθα δὴ πᾶσ παντὶ θυμοῦται καὶ νουθετεῖ, δῆλον ὅτι ὡσ ἐξ ἐπιμελείασ καὶ μαθήσεωσ κτητῆσ οὔσησ.

εἰ γὰρ ἐθέλεισ ἐννοῆσαι τὸ κολάζειν, ὦ Σώκρατεσ, τοὺσ ἀδικοῦντασ τί ποτε δύναται, αὐτό σε διδάξει ὅτι οἵ γε ἄνθρωποι ἡγοῦνται παρασκευαστὸν εἶναι ἀρετήν. οὐδεὶσ γὰρ κολάζει τοὺσ ἀδικοῦντασ πρὸσ τούτῳ τὸν νοῦν ἔχων καὶ τούτου ἕνεκα, ὅτι ἠδίκησεν, ὅστισ μὴ ὥσπερ θηρίον ἀλογίστωσ τιμωρεῖται· ὁ δὲ μετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότοσ ἕνεκα ἀδικήματοσ τιμωρεῖται ‐ οὐ γὰρ ἂν τό γε πραχθὲν ἀγένητον θείη ‐ ἀλλὰ τοῦ μέλλοντοσ χάριν, ἵνα μὴ αὖθισ ἀδικήσῃ μήτε αὐτὸσ οὗτοσ μήτε ἄλλοσ ὁ τοῦτον ἰδὼν κολασθέντα.

καὶ τοιαύτην διάνοιαν ἔχων διανοεῖται παιδευτὴν εἶναι ἀρετήν· ἀποτροπῆσ γοῦν ἕνεκα κολάζει. ταύτην οὖν τὴν δόξαν πάντεσ ἔχουσιν ὅσοιπερ τιμωροῦνται καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ. τιμωροῦνται δὲ καὶ κολάζονται οἵ τε ἄλλοι ἄνθρωποι οὓσ ἂν οἰώνται ἀδικεῖν, καὶ οὐχ ἥκιστα Ἀθηναῖοι οἱ σοὶ πολῖται· ὥστε κατὰ τοῦτον τὸν λόγον καὶ Ἀθηναῖοί εἰσι τῶν ἡγουμένων παρασκευαστὸν εἶναι καὶ διδακτὸν ἀρετήν.

φαίνεται.

ἔτι δὴ λοιπὴ ἀπορία ἐστίν, ἣν ἀπορεῖσ περὶ τῶν ἀνδρῶν τῶν ἀγαθῶν, τί δήποτε οἱ ἄνδρεσ οἱ ἀγαθοὶ τὰ μὲν ἄλλα τοὺσ αὑτῶν ὑεῖσ διδάσκουσιν ἃ διδασκάλων ἔχεται καὶ σοφοὺσ ποιοῦσιν, ἣν δὲ αὐτοὶ ἀρετὴν ἀγαθοὶ οὐδενὸσ βελτίουσ ποιοῦσιν.

τούτου δὴ πέρι, ὦ Σώκρατεσ, οὐκέτι μῦθόν σοι ἐρῶ ἀλλὰ λόγον. ὧδε γὰρ ἐννόησον· πότερον ἔστιν τι ἓν ἢ οὐκ ἔστιν οὗ ἀναγκαῖον πάντασ τοὺσ πολίτασ μετέχειν, εἴπερ μέλλει πόλισ εἶναι; ἐν τούτῳ γὰρ αὕτη λύεται ἡ ἀπορία ἣν σὺ ἀπορεῖσ ἢ ἄλλοθι οὐδαμοῦ.

ἀλλὰ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη καὶ τὸ ὅσιον εἶναι, καὶ συλλήβδην ἓν αὐτὸ προσαγορεύω εἶναι ἀνδρὸσ ἀρετήν ‐ εἰ τοῦτ’ ἐστὶν οὗ δεῖ πάντασ μετέχειν καὶ μετὰ τούτου πάντ’ ἄνδρα, ἐάν τι καὶ ἄλλο βούληται μανθάνειν ἢ πράττειν, οὕτω πράττειν, ἄνευ δὲ τούτου μή, ἢ τὸν μὴ μετέχοντα καὶ διδάσκειν καὶ κολάζειν καὶ παῖδα καὶ ἄνδρα καὶ γυναῖκα, ἑώσπερ ἂν κολαζόμενοσ βελτίων γένηται, ὃσ δ’ ἂν μὴ ὑπακούῃ κολαζόμενοσ καὶ διδασκόμενοσ, ὡσ ἀνίατον ὄντα τοῦτον ἐκβάλλειν ἐκ τῶν πόλεων ἢ ἀποκτείνειν ‐ εἰ οὕτω μὲν ἔχει, οὕτω δ’ αὐτοῦ πεφυκότοσ οἱ ἀγαθοὶ ἄνδρεσ εἰ τὰ μὲν ἄλλα διδάσκονται τοὺσ ὑεῖσ, τοῦτο δὲ μή, σκέψαι ὡσ θαυμασίωσ γίγνονται οἱ ἀγαθοί.

ὅτι μὲν γὰρ διδακτὸν αὐτὸ ἡγοῦνται καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ, ἀπεδείξαμεν· διδακτοῦ δὲ ὄντοσ καὶ θεραπευτοῦ τὰ μὲν ἄλλα ἄρα τοὺσ ὑεῖσ διδάσκονται, ἐφ’ οἷσ οὐκ ἔστι θάνατοσ ἡ ζημία ἐὰν μὴ ἐπίστωνται, ἐφ’ ᾧ δὲ ἥ τε ζημία θάνατοσ αὐτῶν τοῖσ παισὶ καὶ φυγαὶ μὴ μαθοῦσι μηδὲ θεραπευθεῖσιν εἰσ ἀρετήν, καὶ πρὸσ τῷ θανάτῳ χρημάτων τε δημεύσεισ καὶ ὡσ ἔποσ εἰπεῖν συλλήβδην τῶν οἴκων ἀνατροπαί, ταῦτα δ’ ἄρα οὐ διδάσκονται οὐδ’ ἐπιμελοῦνται πᾶσαν ἐπιμέλειαν;

οἰέσθαί γε χρή, ὦ Σώκρατεσ.

ἐκ παίδων σμικρῶν ἀρξάμενοι, μέχρι οὗπερ ἂν ζῶσι, καὶ διδάσκουσι καὶ νουθετοῦσιν. ἐπειδὰν θᾶττον συνιῇ τισ τὰ λεγόμενα, καὶ τροφὸσ καὶ μήτηρ καὶ παιδαγωγὸσ καὶ αὐτὸσ ὁ πατὴρ περὶ τούτου διαμάχονται, ὅπωσ <ὡσ> βέλτιστοσ ἔσται ὁ παῖσ, παρ’ ἕκαστον καὶ ἔργον καὶ λόγον διδάσκοντεσ καὶ ἐνδεικνύμενοι ὅτι τὸ μὲν δίκαιον, τὸ δὲ ἄδικον, καὶ τόδε μὲν καλόν, τόδε δὲ αἰσχρόν, καὶ τόδε μὲν ὅσιον, τόδε δὲ ἀνόσιον, καὶ τὰ μὲν ποίει, τὰ δὲ μὴ ποίει. καὶ ἐὰν μὲν ἑκὼν πείθηται·

εἰ δὲ μή, ὥσπερ ξύλον διαστρεφόμενον καὶ καμπτόμενον εὐθύνουσιν ἀπειλαῖσ καὶ πληγαῖσ. μετὰ δὲ ταῦτα εἰσ διδασκάλων πέμποντεσ πολὺ μᾶλλον ἐντέλλονται ἐπιμελεῖσθαι εὐκοσμίασ τῶν παίδων ἢ γραμμάτων τε καὶ κιθαρίσεωσ· οἱ δὲ διδάσκαλοι τούτων τε ἐπιμελοῦνται, καὶ ἐπειδὰν αὖ γράμματα μάθωσιν καὶ μέλλωσιν συνήσειν τὰ γεγραμμένα ὥσπερ τότε τὴν φωνήν, παρατιθέασιν αὐτοῖσ ἐπὶ τῶν βάθρων ἀναγιγνώσκειν ποιητῶν ἀγαθῶν ποιήματα καὶ ἐκμανθάνειν ἀναγκάζουσιν, ἐν οἷσ πολλαὶ μὲν νουθετήσεισ ἔνεισιν πολλαὶ δὲ διέξοδοι καὶ ἔπαινοι καὶ ἐγκώμια παλαιῶν ἀνδρῶν ἀγαθῶν, ἵνα ὁ παῖσ ζηλῶν μιμῆται καὶ ὀρέγηται τοιοῦτοσ γενέσθαι.

οἵ τ’ αὖ κιθαρισταί, ἕτερα τοιαῦτα, σωφροσύνησ τε ἐπιμελοῦνται καὶ ὅπωσ ἂν οἱ νέοι μηδὲν κακουργῶσιν·

πρὸσ δὲ τούτοισ, ἐπειδὰν κιθαρίζειν μάθωσιν, ἄλλων αὖ ποιητῶν ἀγαθῶν ποιήματα διδάσκουσι μελοποιῶν, εἰσ τὰ κιθαρίσματα ἐντείνοντεσ, καὶ τοὺσ ῥυθμούσ τε καὶ τὰσ ἁρμονίασ ἀναγκάζουσιν οἰκειοῦσθαι ταῖσ ψυχαῖσ τῶν παίδων, ἵνα ἡμερώτεροί τε ὦσιν, καὶ εὐρυθμότεροι καὶ εὐαρμοστότεροι γιγνόμενοι χρήσιμοι ὦσιν εἰσ τὸ λέγειν τε καὶ πράττειν· πᾶσ γὰρ ὁ βίοσ τοῦ ἀνθρώπου εὐρυθμίασ τε καὶ εὐαρμοστίασ δεῖται.

ἔτι τοίνυν πρὸσ τούτοισ εἰσ παιδοτρίβου πέμπουσιν, ἵνα τὰ σώματα βελτίω ἔχοντεσ ὑπηρετῶσι τῇ διανοίᾳ χρηστῇ οὔσῃ, καὶ μὴ ἀναγκάζωνται ἀποδειλιᾶν διὰ τὴν πονηρίαν τῶν σωμάτων καὶ ἐν τοῖσ πολέμοισ καὶ ἐν ταῖσ ἄλλαισ πράξεσιν. καὶ ταῦτα ποιοῦσιν οἱ μάλιστα δυνάμενοι <μάλιστα> ‐ μάλιστα δὲ δύνανται οἱ πλουσιώτατοι ‐ καὶ οἱ τούτων ὑεῖσ, πρῳαίτατα εἰσ διδασκάλων τῆσ ἡλικίασ ἀρξάμενοι φοιτᾶν, ὀψιαίτατα ἀπαλλάττονται.

ἐπειδὰν δὲ ἐκ διδασκάλων ἀπαλλαγῶσιν, ἡ πόλισ αὖ τούσ τε νόμουσ ἀναγκάζει μανθάνειν καὶ κατὰ τούτουσ ζῆν κατὰ παράδειγμα, ἵνα μὴ αὐτοὶ ἐφ’ αὑτῶν εἰκῇ πράττωσιν, ἀλλ’ ἀτεχνῶσ ὥσπερ οἱ γραμματισταὶ τοῖσ μήπω δεινοῖσ γράφειν τῶν παίδων ὑπογράψαντεσ γραμμὰσ τῇ γραφίδι οὕτω τὸ γραμματεῖον διδόασιν καὶ ἀναγκάζουσι γράφειν κατὰ τὴν ὑφήγησιν τῶν γραμμῶν, ὣσ δὲ καὶ ἡ πόλισ νόμουσ ὑπογράψασα, ἀγαθῶν καὶ παλαιῶν νομοθετῶν εὑρήματα, κατὰ τούτουσ ἀναγκάζει καὶ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι, ὃσ δ’ ἂν ἐκτὸσ βαίνῃ τούτων, κολάζει· καὶ ὄνομα τῇ κολάσει ταύτῃ καὶ παρ’ ὑμῖν καὶ ἄλλοθι πολλαχοῦ, ὡσ εὐθυνούσησ τῆσ δίκησ, εὐθῦναι.

τοσαύτησ οὖν τῆσ ἐπιμελείασ οὔσησ περὶ ἀρετῆσ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ, θαυμάζεισ, ὦ Σώκρατεσ, καὶ ἀπορεῖσ εἰ διδακτόν ἐστιν ἀρετή;

ἀλλ’ οὐ χρὴ θαυμάζειν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον εἰ μὴ διδακτόν. διὰ τί οὖν τῶν ἀγαθῶν πατέρων πολλοὶ ὑεῖσ φαῦλοι γίγνονται;

τοῦτο αὖ μάθε· οὐδὲν γὰρ θαυμαστόν, εἴπερ ἀληθῆ ἐγὼ ἐν τοῖσ ἔμπροσθεν ἔλεγον, ὅτι τούτου τοῦ πράγματοσ, τῆσ ἀρετῆσ, εἰ μέλλει πόλισ εἶναι, οὐδένα δεῖ ἰδιωτεύειν. εἰ γὰρ δὴ ὃ λέγω οὕτωσ ἔχει ‐ ἔχει δὲ μάλιστα πάντων οὕτωσ ‐ ἐνθυμήθητι ἄλλο τῶν ἐπιτηδευμάτων ὁτιοῦν καὶ μαθημάτων προελόμενοσ.

εἰ μὴ οἱο͂́ν τ’ ἦν πόλιν εἶναι εἰ μὴ πάντεσ αὐληταὶ ἦμεν ὁποῖόσ τισ ἐδύνατο ἕκαστοσ, καὶ τοῦτο καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ πᾶσ πάντα καὶ ἐδίδασκε καὶ ἐπέπληττε τὸν μὴ καλῶσ αὐλοῦντα, καὶ μὴ ἐφθόνει τούτου, ὥσπερ νῦν τῶν δικαίων καὶ τῶν νομίμων οὐδεὶσ φθονεῖ οὐδ’ ἀποκρύπτεται ὥσπερ τῶν ἄλλων τεχνημάτων ‐ λυσιτελεῖ γὰρ οἶμαι ἡμῖν ἡ ἀλλήλων δικαιοσύνη καὶ ἀρετή· διὰ ταῦτα πᾶσ παντὶ προθύμωσ λέγει καὶ διδάσκει καὶ τὰ δίκαια καὶ τὰ νόμιμα ‐ εἰ οὖν οὕτω καὶ ἐν αὐλήσει πᾶσαν προθυμίαν καὶ ἀφθονίαν εἴχομεν ἀλλήλουσ διδάσκειν, οἰεί ἄν τι, ἔφη, μᾶλλον, ὦ Σώκρατεσ, τῶν ἀγαθῶν αὐλητῶν ἀγαθοὺσ αὐλητὰσ τοὺσ ὑεῖσ γίγνεσθαι ἢ τῶν φαύλων;

οἶμαι μὲν οὔ, ἀλλὰ ὅτου ἔτυχεν ὁ ὑὸσ εὐφυέστατοσ γενόμενοσ εἰσ αὔλησιν, οὗτοσ ἂν ἐλλόγιμοσ ηὐξήθη, ὅτου δὲ ἀφυήσ, ἀκλεήσ· καὶ πολλάκισ μὲν ἀγαθοῦ αὐλητοῦ φαῦλοσ ἂν ἀπέβη, πολλάκισ δ’ ἂν φαύλου ἀγαθόσ·

ἀλλ’ οὖν αὐληταί γ’ ἂν πάντεσ ἦσαν ἱκανοὶ ὡσ πρὸσ τοὺσ ἰδιώτασ καὶ μηδὲν αὐλήσεωσ ἐπαί̈οντασ. πρὸσ ἀνθρώπουσ οἷσ μήτε παιδεία ἐστὶν μήτε δικαστήρια μήτε νόμοι μηδὲ ἀνάγκη μηδεμία διὰ παντὸσ ἀναγκάζουσα ἀρετῆσ ἐπιμελεῖσθαι, ἀλλ’ εἰε͂ν ἄγριοί τινεσ οἱοῖ́περ οὓσ πέρυσιν Φερεκράτησ ὁ ποιητὴσ ἐδίδαξεν ἐπὶ Ληναίῳ.

ἦ σφόδρα ἐν τοῖσ τοιούτοισ ἀνθρώποισ γενόμενοσ, ὥσπερ οἱ ἐν ἐκείνῳ τῷ χορῷ μισάνθρωποι, ἀγαπήσαισ ἂν εἰ ἐντύχοισ Εὐρυβάτῳ καὶ Φρυνώνδᾳ, καὶ ἀνολοφύραι’ ἂν ποθῶν τὴν τῶν ἐνθάδε ἀνθρώπων πονηρίαν. νῦν δὲ τρυφᾷσ, ὦ Σώκρατεσ, διότι πάντεσ διδάσκαλοί εἰσιν ἀρετῆσ καθ’ ὅσον δύνανται ἕκαστοσ, καὶ οὐδείσ σοι φαίνεται·

εἶθ’, ὥσπερ ἂν εἰ ζητοῖσ τίσ διδάσκαλοσ τοῦ ἑλληνίζειν, οὐδ’ ἂν εἷσ φανείη, οὐδέ γ’ ἂν οἶμαι εἰ ζητοῖσ τίσ ἂν ἡμῖν διδάξειεν τοὺσ τῶν χειροτεχνῶν ὑεῖσ αὐτὴν ταύτην τὴν τέχνην ἣν δὴ παρὰ τοῦ πατρὸσ μεμαθήκασιν, καθ’ ὅσον οἱο͂́σ τ’ ἦν ὁ πατὴρ καὶ οἱ τοῦ πατρὸσ φίλοι ὄντεσ ὁμότεχνοι, τούτουσ ἔτι τίσ ἂν διδάξειεν, οὐ ῥᾴδιον οἶμαι εἶναι, ὦ Σώκρατεσ, τούτων διδάσκαλον φανῆναι, τῶν δὲ ἀπείρων παντάπασι ῥᾴδιον, οὕτω δὲ ἀρετῆσ καὶ τῶν ἄλλων πάντων· ἀλλὰ κἂν εἰ ὀλίγον ἔστιν τισ ὅστισ διαφέρει ἡμῶν προβιβάσαι εἰσ ἀρετήν, ἀγαπητόν.

ὧν δὴ ἐγὼ οἶμαι εἷσ εἶναι, καὶ διαφερόντωσ ἂν τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ὀνῆσαί τινα πρὸσ τὸ καλὸν καὶ ἀγαθὸν γενέσθαι, καὶ ἀξίωσ τοῦ μισθοῦ ὃν πράττομαι καὶ ἔτι πλείονοσ, ὥστε καὶ αὐτῷ δοκεῖν τῷ μαθόντι. διὰ ταῦτα καὶ τὸν τρόπον τῆσ πράξεωσ τοῦ μισθοῦ τοιοῦτον πεποίημαι·

ἐπειδὰν γάρ τισ παρ’ ἐμοῦ μάθῃ, ἐὰν μὲν βούληται, ἀποδέδωκεν ὃ ἐγὼ πράττομαι ἀργύριον· ἐὰν δὲ μή, ἐλθὼν εἰσ ἱερόν, ὀμόσασ ὅσου ἂν φῇ ἄξια εἶναι τὰ μαθήματα, τοσοῦτον κατέθηκε.

τοιοῦτόν σοι, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, ἐγὼ καὶ μῦθον καὶ λόγον εἴρηκα, ὡσ διδακτὸν ἀρετὴ καὶ Ἀθηναῖοι οὕτωσ ἡγοῦνται, καὶ ὅτι οὐδὲν θαυμαστὸν τῶν ἀγαθῶν πατέρων φαύλουσ ὑεῖσ γίγνεσθαι καὶ τῶν φαύλων ἀγαθούσ, ἐπεὶ καὶ οἱ Πολυκλείτου ὑεῖσ, Παράλου καὶ Ξανθίππου τοῦδε ἡλικιῶται, οὐδὲν πρὸσ τὸν πατέρα εἰσίν, καὶ ἄλλοι ἄλλων δημιουργῶν.

τῶνδε δὲ οὔπω ἄξιον τοῦτο κατηγορεῖν· ἔτι γὰρ ἐν αὐτοῖσ εἰσιν ἐλπίδεσ·

νέοι γάρ. Πρωταγόρασ μὲν τοσαῦτα καὶ τοιαῦτα ἐπιδειξάμενοσ ἀπεπαύσατο τοῦ λόγου.

καὶ ἐγὼ ἐπὶ μὲν πολὺν χρόνον κεκηλημένοσ ἔτι πρὸσ αὐτὸν ἔβλεπον ὡσ ἐροῦντά τι, ἐπιθυμῶν ἀκούειν· ἐπεὶ δὲ δὴ ᾐσθόμην ὅτι τῷ ὄντι πεπαυμένοσ εἰή, μόγισ πωσ ἐμαυτὸν ὡσπερεὶ συναγείρασ εἶπον, βλέψασ πρὸσ τὸν Ἱπποκράτη· ὦ παῖ Ἀπολλοδώρου, ὡσ χάριν σοι ἔχω ὅτι προύτρεψάσ με ὧδε ἀφικέσθαι· πολλοῦ γὰρ ποιοῦμαι ἀκηκοέναι ἃ ἀκήκοα Πρωταγόρου. ἐγὼ γὰρ ἐν μὲν τῷ ἔμπροσθεν χρόνῳ ἡγούμην οὐκ εἶναι ἀνθρωπίνην ἐπιμέλειαν ᾗ ἀγαθοὶ οἱ ἀγαθοὶ γίγνονται·

νῦν δὲ πέπεισμαι. πλὴν σμικρόν τί μοι ἐμποδών, ὃ δῆλον ὅτι Πρωταγόρασ ῥᾳδίωσ ἐπεκδιδάξει, ἐπειδὴ καὶ τὰ πολλὰ ταῦτα ἐξεδίδαξεν. καὶ γὰρ εἰ μέν τισ περὶ αὐτῶν τούτων συγγένοιτο ὁτῳοῦν τῶν δημηγόρων, τάχ’ ἂν καὶ τοιούτουσ λόγουσ ἀκούσειεν ἢ Περικλέουσ ἢ ἄλλου τινὸσ τῶν ἱκανῶν εἰπεῖν· εἰ δὲ ἐπανέροιτό τινά τι, ὥσπερ βιβλία οὐδὲν ἔχουσιν οὔτε ἀποκρίνασθαι οὔτε αὐτοὶ ἐρέσθαι, ἀλλ’ ἐάν τισ καὶ σμικρὸν ἐπερωτήσῃ τι τῶν ῥηθέντων, ὥσπερ τὰ χαλκία πληγέντα μακρὸν ἠχεῖ καὶ ἀποτείνει ἐὰν μὴ ἐπιλάβηταί τισ, καὶ οἱ ῥήτορεσ οὕτω, σμικρὰ ἐρωτηθέντεσ δόλιχον κατατείνουσι τοῦ λόγου.

Πρωταγόρασ δὲ ὅδε ἱκανὸσ μὲν μακροὺσ λόγουσ καὶ καλοὺσ εἰπεῖν, ὡσ αὐτὰ δηλοῖ, ἱκανὸσ δὲ καὶ ἐρωτηθεὶσ ἀποκρίνασθαι κατὰ βραχὺ καὶ ἐρόμενοσ περιμεῖναί τε καὶ ἀποδέξασθαι τὴν ἀπόκρισιν, ἃ ὀλίγοισ ἐστὶ παρεσκευασμένα.

νῦν οὖν, ὦ Πρωταγόρα, σμικροῦ τινοσ ἐνδεήσ εἰμι πάντ’ ἔχειν, εἴ μοι ἀποκρίναιο τόδε. τὴν ἀρετὴν φῂσ διδακτὸν εἶναι, καὶ ἐγὼ εἴπερ ἄλλῳ τῳ ἀνθρώπων πειθοίμην ἄν, καὶ σοὶ πείθομαι· ὃ δ’ ἐθαύμασά σου λέγοντοσ, τοῦτό μοι ἐν τῇ ψυχῇ ἀποπλήρωσον.

ἔλεγεσ γὰρ ὅτι ὁ Ζεὺσ τὴν δικαιοσύνην καὶ τὴν αἰδῶ πέμψειε τοῖσ ἀνθρώποισ, καὶ αὖ πολλαχοῦ ἐν τοῖσ λόγοισ ἐλέγετο ὑπὸ σοῦ ἡ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη καὶ ὁσιότησ καὶ πάντα ταῦτα ὡσ ἕν τι εἰή συλλήβδην, ἀρετή· ταῦτ’ οὖν αὐτὰ δίελθέ μοι ἀκριβῶσ τῷ λόγῳ, πότερον ἓν μέν τί ἐστιν ἡ ἀρετή, μόρια δὲ αὐτῆσ ἐστιν ἡ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη καὶ ὁσιότησ, ἢ ταῦτ’ ἐστὶν ἃ νυνδὴ ἐγὼ ἔλεγον πάντα ὀνόματα τοῦ αὐτοῦ ἑνὸσ ὄντοσ. τοῦτ’ ἐστὶν ὃ ἔτι ἐπιποθῶ.

ἀλλὰ ῥᾴδιον τοῦτό γ’, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, ἀποκρίνασθαι, ὅτι ἑνὸσ ὄντοσ τῆσ ἀρετῆσ μόριά ἐστιν ἃ ἐρωτᾷσ.

πότερον, ἔφην, ὥσπερ προσώπου τὰ μόρια μόριά ἐστιν, στόμα τε καὶ ῥὶσ καὶ ὀφθαλμοὶ καὶ ὦτα, ἢ ὥσπερ τὰ τοῦ χρυσοῦ μόρια οὐδὲν διαφέρει τὰ ἕτερα τῶν ἑτέρων, ἀλλήλων καὶ τοῦ ὅλου, ἀλλ’ ἢ μεγέθει καὶ σμικρότητι; ἐκείνωσ μοι φαίνεται, ὦ Σώκρατεσ, ὥσπερ τὰ τοῦ προσώπου μόρια ἔχει πρὸσ τὸ ὅλον πρόσωπον. πότερον οὖν, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ μεταλαμβάνουσιν οἱ ἄνθρωποι τούτων τῶν τῆσ ἀρετῆσ μορίων οἱ μὲν ἄλλο, οἱ δὲ ἄλλο, ἢ ἀνάγκη, ἐάνπερ τισ ἓν λάβῃ, ἅπαντα ἔχειν;

οὐδαμῶσ, ἔφη, ἐπεὶ πολλοὶ ἀνδρεῖοί εἰσιν, ἄδικοι δέ, καὶ δίκαιοι αὖ, σοφοὶ δὲ οὔ. ἔστιν γὰρ οὖν καὶ ταῦτα μόρια τῆσ ἀρετῆσ, ἔφην ἐγώ, σοφία τε καὶ ἀνδρεία; πάντων μάλιστα δήπου, ἔφη·

καὶ μέγιστόν γε ἡ σοφία τῶν μορίων. ἕκαστον δὲ αὐτῶν ἐστιν, ἦν δ’ ἐγώ, ἄλλο, τὸ δὲ ἄλλο; ναί. ἦ καὶ δύναμιν αὐτῶν ἕκαστον ἰδίαν ἔχει; ὥσπερ τὰ τοῦ προσώπου, οὐκ ἔστιν ὀφθαλμὸσ οἱο͂ν τὰ ὦτα, οὐδ’ ἡ δύναμισ αὐτοῦ ἡ αὐτή· οὐδὲ τῶν ἄλλων οὐδέν ἐστιν οἱο͂ν τὸ ἕτερον οὔτε κατὰ τὴν δύναμιν οὔτε κατὰ τὰ ἄλλα· ἆρ’ οὖν οὕτω καὶ τὰ τῆσ ἀρετῆσ μόρια οὐκ ἔστιν τὸ ἕτερον οἱο͂ν τὸ ἕτερον, οὔτε αὐτὸ οὔτε ἡ δύναμισ αὐτοῦ; ἢ δῆλα δὴ ὅτι οὕτωσ ἔχει, εἴπερ τῷ παραδείγματί γε ἐοίκε;

ἀλλ’ οὕτωσ, ἔφη, ἔχει, ὦ Σώκρατεσ. καὶ ἐγὼ εἶπον· οὐδὲν ἄρα ἐστὶν τῶν τῆσ ἀρετῆσ μορίων ἄλλο οἱο͂ν ἐπιστήμη, οὐδ’ οἱο͂ν δικαιοσύνη, οὐδ’ οἱο͂ν ἀνδρεία, οὐδ’ οἱο͂ν σωφροσύνη, οὐδ’ οἱο͂ν ὁσιότησ. οὐκ ἔφη. φέρε δή, ἔφην ἐγώ, κοινῇ σκεψώμεθα ποῖόν τι αὐτῶν ἐστιν ἕκαστον. πρῶτον μὲν τὸ τοιόνδε· ἡ δικαιοσύνη πρᾶγμά τί ἐστιν ἢ οὐδὲν πρᾶγμα;

ἐμοὶ μὲν γὰρ δοκεῖ· τί δὲ σοί; κἀμοί, ἔφη. τί οὖν; εἴ τισ ἔροιτο ἐμέ τε καὶ σέ· "ὦ Πρωταγόρα τε καὶ Σώκρατεσ, εἴπετον δή μοι, τοῦτο τὸ πρᾶγμα ὃ ὠνομάσατε ἄρτι, ἡ δικαιοσύνη, αὐτὸ τοῦτο δίκαιόν ἐστιν ἢ ἄδικον; ἐγὼ μὲν ἂν αὐτῷ ἀποκριναίμην ὅτι δίκαιον· σὺ δὲ τίν’ ἂν ψῆφον θεῖο; τὴν αὐτὴν ἐμοὶ ἢ ἄλλην; τὴν αὐτήν, ἔφη. ἔστιν ἄρα τοιοῦτον ἡ δικαιοσύνη οἱο͂ν δίκαιον εἶναι, φαίην ἂν ἔγωγε ἀποκρινόμενοσ τῷ ἐρωτῶντι· οὐκοῦν καὶ σύ;

ναί, ἔφη. εἰ οὖν μετὰ τοῦτο ἡμᾶσ ἔροιτο· "οὐκοῦν καὶ ὁσιότητά τινά φατε εἶναι; φαῖμεν ἄν, ὡσ ἐγᾦμαι. ναί, ἦ δ’ ὅσ. "οὐκοῦν φατε καὶ τοῦτο πρᾶγμά τι εἶναι; φαῖμεν ἄν· ἢ οὔ; καὶ τοῦτο συνέφη. "πότερον δὲ τοῦτο αὐτὸ τὸ πρᾶγμά φατε τοιοῦτον πεφυκέναι οἱο͂ν ἀνόσιον εἶναι ἢ οἱο͂ν ὅσιον; ἀγανακτήσαιμ’ ἂν ἔγωγ’, ἔφην, τῷ ἐρωτήματι, καὶ εἴποιμ’ ἄν· εὐφήμει, ὦ ἄνθρωπε· σχολῇ μεντἄν τι ἄλλο ὅσιον εἰή, εἰ μὴ αὐτή γε ἡ ὁσιότησ ὅσιον ἔσται. τί δὲ σύ;

οὐχ οὕτωσ ἂν ἀποκρίναιο; πάνυ μὲν οὖν, ἔφη. εἰ οὖν μετὰ τοῦτο εἴποι ἐρωτῶν ἡμᾶσ·

"πῶσ οὖν ὀλίγον πρότερον ἐλέγετε; ἆρ’ οὐκ ὀρθῶσ ὑμῶν κατήκουσα; ἐδόξατέ μοι φάναι <τὰ> τῆσ ἀρετῆσ μόρια εἶναι οὕτωσ ἔχοντα πρὸσ ἄλληλα, ὡσ οὐκ εἶναι τὸ ἕτερον αὐτῶν οἱο͂ν τὸ ἕτερον· εἴποιμ’ ἂν ἔγωγε ὅτι τὰ μὲν ἄλλα ὀρθῶσ ἤκουσασ, ὅτι δὲ καὶ ἐμὲ οἰεί εἰπεῖν τοῦτο, παρήκουσασ· Πρωταγόρασ γὰρ ὅδε ταῦτα ἀπεκρίνατο, ἐγὼ δὲ ἠρώτων. εἰ οὖν εἴποι·

"ἀληθῆ ὅδε λέγει, ὦ Πρωταγόρα; σὺ φῂσ οὐκ εἶναι τὸ ἕτερον μόριον οἱο͂ν τὸ ἕτερον τῶν τῆσ ἀρετῆσ; σὸσ οὗτοσ ὁ λόγοσ ἐστίν; τί ἂν αὐτῷ ἀποκρίναιο; ἀνάγκη, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, ὁμολογεῖν. τί οὖν, ὦ Πρωταγόρα, ἀποκρινούμεθα αὐτῷ, ταῦτα ὁμολογήσαντεσ, ἐὰν ἡμᾶσ ἐπανέρηται·

"οὐκ ἄρα ἐστὶν ὁσιότησ οἱο͂ν δίκαιον εἶναι πρᾶγμα, οὐδὲ δικαιοσύνη οἱο͂ν ὅσιον ἀλλ’ οἱο͂ν μὴ ὅσιον· ἡ δ’ ὁσιότησ οἱο͂ν μὴ δίκαιον, ἀλλ’ ἄδικον ἄρα, τὸ δὲ ἀνόσιον; τί αὐτῷ ἀποκρινούμεθα;

ἐγὼ μὲν γὰρ αὐτὸσ ὑπέρ γε ἐμαυτοῦ φαίην ἂν καὶ τὴν δικαιοσύνην ὅσιον εἶναι καὶ τὴν ὁσιότητα δίκαιον· καὶ ὑπὲρ σοῦ δέ, εἴ με ἐῴησ, ταὐτὰ ἂν ταῦτα ἀποκρινοίμην, ὅτι ἤτοι ταὐτόν γ’ ἐστιν δικαιότησ ὁσιότητι ἢ ὅτι ὁμοιότατον, καὶ μάλιστα πάντων ἥ τε δικαιοσύνη οἱο͂ν ὁσιότησ καὶ ἡ ὁσιότησ οἱο͂ν δικαιοσύνη. ἀλλ’ ὁρ́α εἰ διακωλύεισ ἀποκρίνεσθαι, ἢ καὶ σοὶ συνδοκεῖ οὕτωσ. οὐ πάνυ μοι δοκεῖ, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, οὕτωσ ἁπλοῦν εἶναι, ὥστε συγχωρῆσαι τήν τε δικαιοσύνην ὅσιον εἶναι καὶ τὴν ὁσιότητα δίκαιον, ἀλλά τί μοι δοκεῖ ἐν αὐτῷ διάφορον εἶναι. ἀλλὰ τί τοῦτο διαφέρει;

ἔφη· εἰ γὰρ βούλει, ἔστω ἡμῖν καὶ δικαιοσύνη ὅσιον καὶ ὁσιότησ δίκαιον. μή μοι, ἦν δ’ ἐγώ· οὐδὲν γὰρ δέομαι τὸ "εἰ βούλει" τοῦτο καὶ "εἴ σοι δοκεῖ" ἐλέγχεσθαι, ἀλλ’ ἐμέ τε καὶ σέ· τὸ δ’ "ἐμέ τε καὶ σέ" τοῦτο λέγω, οἰόμενοσ οὕτω τὸν λόγον βέλτιστ’ ἂν ἐλέγχεσθαι, εἴ τισ τὸ "εἴ" ἀφέλοι αὐτοῦ. ἀλλὰ μέντοι, ἦ δ’ ὅσ, προσέοικέν τι δικαιοσύνη ὁσιότητι· καὶ γὰρ ὁτιοῦν ὁτῳοῦν ἁμῇ γέ πῃ προσέοικεν.

τὸ γὰρ λευκὸν τῷ μέλανι ἔστιν ὅπῃ προσέοικεν, καὶ τὸ σκληρὸν τῷ μαλακῷ, καὶ τἆλλα ἃ δοκεῖ ἐναντιώτατα εἶναι ἀλλήλοισ· καὶ ἃ τότε ἔφαμεν ἄλλην δύναμιν ἔχειν καὶ οὐκ εἶναι τὸ ἕτερον οἱο͂ν τὸ ἕτερον, τὰ τοῦ προσώπου μόρια, ἁμῇ γέ πῃ προσέοικεν καὶ ἔστιν τὸ ἕτερον οἱο͂ν τὸ ἕτερον. ὥστε τούτῳ γε τῷ τρόπῳ κἂν ταῦτα ἐλέγχοισ, εἰ βούλοιο, ὡσ ἅπαντά ἐστιν ὅμοια ἀλλήλοισ. ἀλλ’ οὐχὶ τὰ ὅμοιόν τι ἔχοντα ὅμοια δίκαιον καλεῖν, οὐδὲ τὰ ἀνόμοιόν τι ἔχοντα ἀνόμοια, κἂν πάνυ σμικρὸν ἔχῃ τὸ ὅμοιον.

καὶ ἐγὼ θαυμάσασ εἶπον πρὸσ αὐτόν· ἦ γὰρ οὕτω σοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ ὅσιον πρὸσ ἄλληλα ἔχει, ὥστε ὅμοιόν τι σμικρὸν ἔχειν ἀλλήλοισ; οὐ πάνυ, ἔφη, οὕτωσ, οὐ μέντοι οὐδὲ αὖ ὡσ σύ μοι δοκεῖσ οἰέσθαι. ἀλλὰ μήν, ἔφην ἐγώ, ἐπειδὴ δυσχερῶσ δοκεῖσ μοι ἔχειν πρὸσ τοῦτο, τοῦτο μὲν ἐάσωμεν, τόδε δὲ ἄλλο ὧν ἔλεγεσ ἐπισκεψώμεθα.

ἀφροσύνην τι καλεῖσ; ἔφη. τούτῳ τῷ πράγματι οὐ πᾶν τοὐναντίον ἐστὶν ἡ σοφία; ἔμοιγε δοκεῖ, ἔφη. πότερον δὲ ὅταν πράττωσιν ἅνθρωποι ὀρθῶσ τε καὶ ὠφελίμωσ, τότε σωφρονεῖν σοι δοκοῦσιν οὕτω πράττοντεσ, ἢ εἰ τοὐναντίον ἔπραττον; σωφρονεῖν, ἔφη. οὐκοῦν σωφροσύνῃ σωφρονοῦσιν; ἀνάγκη.

καὶ εἴ τι μετὰ τάχουσ, ταχέωσ, καὶ εἴ τι μετὰ βραδυτῆτοσ, βραδέωσ; οὐκοῦν οἱ μὴ ὀρθῶσ πράττοντεσ ἀφρόνωσ πράττουσιν καὶ οὐ σωφρονοῦσιν οὕτω πράττοντεσ; συνδοκεῖ μοι, ἔφη. τοὐναντίον ἄρα ἐστὶν τὸ ἀφρόνωσ πράττειν τῷ σωφρόνωσ; ἔφη. οὐκοῦν τὰ μὲν ἀφρόνωσ πραττόμενα ἀφροσύνῃ πράττεται, τὰ δὲ σωφρόνωσ σωφροσύνῃ; ὡμολόγει. οὐκοῦν εἴ τι ἰσχύϊ πράττεται, ἰσχυρῶσ πράττεται, καὶ εἴ τι ἀσθενείᾳ, ἀσθενῶσ; ἐδόκει. ἔφη.

καὶ εἴ τι δὴ ὡσαύτωσ πράττεται, ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ πράττεται, καὶ εἴ τι ἐναντίωσ, ὑπὸ τοῦ ἐναντίου; συνέφη. φέρε δή, ἦν δ’ ἐγώ, ἔστιν τι καλόν; συνεχώρει. τούτῳ ἔστιν τι ἐναντίον πλὴν τὸ αἰσχρόν; οὐκ ἔστιν. τί δέ; ἔστιν τι ἀγαθόν; ἔστιν. τούτῳ ἔστιν τι ἐναντίον πλὴν τὸ κακόν; οὐκ ἔστιν. τί δέ; ἔστιν τι ὀξὺ ἐν φωνῇ; ἔφη. τούτῳ μὴ ἔστιν τι ἐναντίον ἄλλο πλὴν τὸ βαρύ; οὐκ ἔφη. οὐκοῦν, ἦν δ’ ἐγώ, ἑνὶ ἑκάστῳ τῶν ἐναντίων ἓν μόνον ἐστὶν ἐναντίον καὶ οὐ πολλά; συνωμολόγει. ἴθι δή, ἦν δ’ ἐγώ, ἀναλογισώμεθα τὰ ὡμολογημένα ἡμῖν.

ὡμολογήκαμεν ἓν ἑνὶ μόνον ἐναντίον εἶναι, πλείω δὲ μή; ὡμολογήκαμεν. τὸ δὲ ἐναντίωσ πραττόμενον ὑπὸ ἐναντίων πράττεσθαι; ἔφη. ὡμολογήκαμεν δὲ ἐναντίωσ πράττεσθαι ὃ ἂν ἀφρόνωσ πράττηται τῷ σωφρόνωσ πραττομένῳ; ἔφη. τὸ δὲ σωφρόνωσ πραττόμενον ὑπὸ σωφροσύνησ πράττεσθαι, τὸ δὲ ἀφρόνωσ ὑπὸ ἀφροσύνησ; συνεχώρει.

οὐκοῦν εἴπερ ἐναντίωσ πράττεται, ὑπὸ ἐναντίου πράττοιτ’ ἄν; ναί. πράττεται δὲ τὸ μὲν ὑπὸ σωφροσύνησ, τὸ δὲ ὑπὸ ἀφροσύνησ; ναί. ἐναντίωσ; πάνυ γε. οὐκοῦν ὑπὸ ἐναντίων ὄντων; ναί. ἐναντίον ἄρ’ ἐστὶν ἀφροσύνη σωφροσύνησ; φαίνεται. μέμνησαι οὖν ὅτι ἐν τοῖσ ἔμπροσθεν ὡμολόγηται ἡμῖν ἀφροσύνη σοφίᾳ ἐναντίον εἶναι; συνωμολόγει. ἓν δὲ ἑνὶ μόνον ἐναντίον εἶναι; φημί.

πότερον οὖν, ὦ Πρωταγόρα, λύσωμεν τῶν λόγων; τὸ ἓν ἑνὶ μόνον ἐναντίον εἶναι, ἢ ἐκεῖνον ἐν ᾧ ἐλέγετο ἕτερον εἶναι σωφροσύνησ σοφία, μόριον δὲ ἑκάτερον ἀρετῆσ, καὶ πρὸσ τῷ ἕτερον εἶναι καὶ ἀνόμοια καὶ αὐτὰ καὶ αἱ δυνάμεισ αὐτῶν, ὥσπερ τὰ τοῦ προσώπου μόρια; πότερον οὖν δὴ λύσωμεν; οὗτοι γὰρ οἱ λόγοι ἀμφότεροι οὐ πάνυ μουσικῶσ λέγονται· οὐ γὰρ συνᾴδουσιν οὐδὲ συναρμόττουσιν ἀλλήλοισ. πῶσ γὰρ ἂν συνᾴδοιεν, εἴπερ γε ἀνάγκη ἑνὶ μὲν ἓν μόνον ἐναντίον εἶναι, πλείοσιν δὲ μή, τῇ δὲ ἀφροσύνῃ ἑνὶ ὄντι σοφία ἐναντία καὶ σωφροσύνη αὖ φαίνεται· ἦ γάρ, ὦ Πρωταγόρα, ἔφην ἐγώ, ἢ ἄλλωσ πωσ;

ὡμολόγησεν καὶ μάλ’ ἀκόντωσ. οὐκοῦν ἓν ἂν εἰή ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ σοφία; τὸ δὲ πρότερον αὖ ἐφάνη ἡμῖν ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ ὁσιότησ σχεδόν τι ταὐτὸν ὄν. ἴθι δή, ἦν δ’ ἐγώ, ὦ Πρωταγόρα, μὴ ἀποκάμωμεν ἀλλὰ καὶ τὰ λοιπὰ διασκεψώμεθα.

ἆρά τίσ σοι δοκεῖ ἀδικῶν ἄνθρωποσ σωφρονεῖν, ὅτι ἀδικεῖ; αἰσχυνοίμην ἂν ἔγωγ’, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, τοῦτο ὁμολογεῖν, ἐπεὶ πολλοί γέ φασιν τῶν ἀνθρώπων.

πότερον οὖν πρὸσ ἐκείνουσ τὸν λόγον ποιήσομαι, ἔφην, ἢ πρὸσ σέ; εἰ βούλει, ἔφη, πρὸσ τοῦτον πρῶτον τὸν λόγον διαλέχθητι τὸν τῶν πολλῶν. ἀλλ’ οὐδέν μοι διαφέρει, ἐὰν μόνον σύ γε ἀποκρίνῃ, εἴτ’ οὖν δοκεῖ σοι ταῦτα εἴτε μή· τὸν γὰρ λόγον ἔγωγε μάλιστα ἐξετάζω, συμβαίνει μέντοι ἴσωσ καὶ ἐμὲ τὸν ἐρωτῶντα καὶ τὸν ἀποκρινόμενον ἐξετάζεσθαι. τὸ μὲν οὖν πρῶτον ἐκαλλωπίζετο ἡμῖν ὁ Πρωταγόρασ ‐ τὸν γὰρ λόγον ᾐτιᾶτο δυσχερῆ εἶναι ‐ ἔπειτα μέντοι συνεχώρησεν ἀποκρίνεσθαι.

ἴθι δή, ἔφην ἐγώ, ἐξ ἀρχῆσ μοι ἀπόκριναι. δοκοῦσί τινέσ σοι σωφρονεῖν ἀδικοῦντεσ; ἔστω, ἔφη. τὸ δὲ σωφρονεῖν λέγεισ εὖ φρονεῖν; ἔφη. τὸ δ’ εὖ φρονεῖν εὖ βουλεύεσθαι, ὅτι ἀδικοῦσιν; ἔστω, ἔφη. πότερον, ἦν δ’ ἐγώ, εἰ εὖ πράττουσιν ἀδικοῦντεσ ἢ εἰ κακῶσ; εἰ εὖ. λέγεισ οὖν ἀγαθὰ ἄττα εἶναι; λέγω. ἆρ’ οὖν, ἦν δ’ ἐγώ, ταῦτ’ ἐστὶν ἀγαθὰ ἅ ἐστιν ὠφέλιμα τοῖσ ἀνθρώποισ; καὶ ναὶ μὰ Δί’, ἔφη, κἂν μὴ τοῖσ ἀνθρώποισ ὠφέλιμα ᾖ, ἔγωγε καλῶ ἀγαθά.

καί μοι ἐδόκει ὁ Πρωταγόρασ ἤδη τετραχύνθαι τε καὶ ἀγωνιᾶν καὶ παρατετάχθαι πρὸσ τὸ ἀποκρίνεσθαι· ἐπειδὴ οὖν ἑώρων αὐτὸν οὕτωσ ἔχοντα, εὐλαβούμενοσ ἠρέμα ἠρόμην. πότερον, ἦν δ’ ἐγώ, λέγεισ, ὦ Πρωταγόρα, ἃ μηδενὶ ἀνθρώπων ὠφέλιμά ἐστιν, ἢ ἃ μηδὲ τὸ παράπαν ὠφέλιμα; καὶ τὰ τοιαῦτα σὺ ἀγαθὰ καλεῖσ;

οὐδαμῶσ, ἔφη· ἀλλ’ ἔγωγε πολλὰ οἶδ’ ἃ ἀνθρώποισ μὲν ἀνωφελῆ ἐστι, καὶ σιτία καὶ ποτὰ καὶ φάρμακα καὶ ἄλλα μυρία, τὰ δέ γε ὠφέλιμα· τὰ δὲ ἀνθρώποισ μὲν οὐδέτερα, ἵπποισ δέ· τὰ δὲ βουσὶν μόνον, τὰ δὲ κυσίν· τὰ δέ γε τούτων μὲν οὐδενί, δένδροισ δέ· τὰ δὲ τοῦ δένδρου ταῖσ μὲν ῥίζαισ ἀγαθά, ταῖσ δὲ βλάσταισ πονηρά, οἱο͂ν καὶ ἡ κόπροσ πάντων τῶν φυτῶν ταῖσ μὲν ῥίζαισ ἀγαθὸν παραβαλλομένη, εἰ δ’ ἐθέλοισ ἐπὶ τοὺσ πτόρθουσ καὶ τοὺσ νέουσ κλῶνασ ἐπιβάλλειν, πάντα ἀπόλλυσιν· ἐπεὶ καὶ τὸ ἔλαιον τοῖσ μὲν φυτοῖσ ἅπασίν ἐστιν πάγκακον καὶ ταῖσ θριξὶν πολεμιώτατον ταῖσ τῶν ἄλλων ζῴων πλὴν ταῖσ τοῦ ἀνθρώπου, ταῖσ δὲ τοῦ ἀνθρώπου ἀρωγὸν καὶ τῷ ἄλλῳ σώματι.

οὕτω δὲ ποικίλον τί ἐστιν τὸ ἀγαθὸν καὶ παντοδαπόν, ὥστε καὶ ἐνταῦθα τοῖσ μὲν ἔξωθεν τοῦ σώματοσ ἀγαθόν ἐστιν τῷ ἀνθρώπῳ, τοῖσ δ’ ἐντὸσ ταὐτὸν τοῦτο κάκιστον· καὶ διὰ τοῦτο οἱ ἰατροὶ πάντεσ ἀπαγορεύουσιν τοῖσ ἀσθενοῦσιν μὴ χρῆσθαι ἐλαίῳ ἀλλ’ ἢ ὅτι σμικροτάτῳ ἐν τούτοισ οἷσ μέλλει ἔδεσθαι, ὅσον μόνον τὴν δυσχέρειαν κατασβέσαι τὴν ἐπὶ ταῖσ αἰσθήσεσι ταῖσ διὰ τῶν ῥινῶν γιγνομένην ἐν τοῖσ σιτίοισ τε καὶ ὄψοισ.

εἰπόντοσ οὖν ταῦτα αὐτοῦ οἱ παρόντεσ ἀνεθορύβησαν ὡσ εὖ λέγοι, καὶ ἐγὼ εἶπον·

ὦ Πρωταγόρα, ἐγὼ τυγχάνω ἐπιλήσμων τισ ὢν ἄνθρωποσ, καὶ ἐάν τίσ μοι μακρὰ λέγῃ, ἐπιλανθάνομαι περὶ οὗ ἂν ᾖ ὁ λόγοσ. ὥσπερ οὖν εἰ ἐτύγχανον ὑπόκωφοσ ὤν, ᾤου ἂν χρῆναι, εἴπερ ἔμελλέσ μοι διαλέξεσθαι, μεῖζον φθέγγεσθαι ἢ πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ, οὕτω καὶ νῦν, ἐπειδὴ ἐπιλήσμονι ἐνέτυχεσ, σύντεμνέ μοι τὰσ ἀποκρίσεισ καὶ βραχυτέρασ ποίει, εἰ μέλλω σοι ἕπεσθαι.

πῶσ οὖν κελεύεισ με βραχέα ἀποκρίνεσθαι;

ἢ βραχύτερά σοι, ἔφη, ἀποκρίνωμαι ἢ δεῖ; μηδαμῶσ, ἦν δ’ ἐγώ.

ἀλλ’ ὅσα δεῖ;

ἔφη. ναί, ἦν δ’ ἐγώ.

πότερα οὖν ὅσα ἐμοὶ δοκεῖ δεῖν ἀποκρίνεσθαι, τοσαῦτά σοι ἀποκρίνωμαι, ἢ ὅσα σοί;

ἀκήκοα γοῦν, ἦν δ’ ἐγώ, ὅτι σὺ οἱο͂́σ τ’ εἶ καὶ αὐτὸσ καὶ ἄλλον διδάξαι περὶ τῶν αὐτῶν καὶ μακρὰ λέγειν, ἐὰν βούλῃ, οὕτωσ ὥστε τὸν λόγον μηδέποτε ἐπιλιπεῖν, καὶ αὖ βραχέα οὕτωσ ὥστε μηδένα σοῦ ἐν βραχυτέροισ εἰπεῖν·

εἰ οὖν μέλλεισ ἐμοὶ διαλέξεσθαι, τῷ ἑτέρῳ χρῶ τρόπῳ πρόσ με, τῇ βραχυλογίᾳ.

ὦ Σώκρατεσ, ἔφη, ἐγὼ πολλοῖσ ἤδη εἰσ ἀγῶνα λόγων ἀφικόμην ἀνθρώποισ, καὶ εἰ τοῦτο ἐποίουν ὃ σὺ κελεύεισ, ὡσ ὁ ἀντιλέγων ἐκέλευέν με διαλέγεσθαι, οὕτω διελεγόμην, οὐδενὸσ ἂν βελτίων ἐφαινόμην οὐδ’ ἂν ἐγένετο Πρωταγόρου ὄνομα ἐν τοῖσ Ἕλλησιν.

καὶ ἐγώ ‐ ἔγνων γὰρ ὅτι οὐκ ἤρεσεν αὐτὸσ αὑτῷ ταῖσ ἀποκρίσεσιν ταῖσ ἔμπροσθεν, καὶ ὅτι οὐκ ἐθελήσοι ἑκὼν εἶναι ἀποκρινόμενοσ διαλέγεσθαι ‐ ἡγησάμενοσ οὐκέτι ἐμὸν ἔργον εἶναι παρεῖναι ἐν ταῖσ συνουσίαισ, ἀλλά τοι, ἔφην, ὦ Πρωταγόρα, οὐδ’ ἐγὼ λιπαρῶσ ἔχω παρὰ τὰ σοὶ δοκοῦντα τὴν συνουσίαν ἡμῖν γίγνεσθαι, ἀλλ’ ἐπειδὰν σὺ βούλῃ διαλέγεσθαι ὡσ ἐγὼ δύναμαι ἕπεσθαι, τότε σοι διαλέξομαι.

σὺ μὲν γάρ, ὡσ λέγεται περὶ σοῦ, φῂσ δὲ καὶ αὐτόσ, καὶ ἐν μακρολογίᾳ καὶ ἐν βραχυλογίᾳ οἱο͂́σ τ’ εἶ συνουσίασ ποιεῖσθαι ‐ σοφὸσ γὰρ εἶ ‐ ἐγὼ δὲ τὰ μακρὰ ταῦτα ἀδύνατοσ, ἐπεὶ ἐβουλόμην ἂν οἱο͂́σ τ’ εἶναι.

ἀλλὰ σὲ ἐχρῆν ἡμῖν συγχωρεῖν τὸν ἀμφότερα δυνάμενον, ἵνα ἡ συνουσία ἐγίγνετο·

νῦν δὲ ἐπειδὴ οὐκ ἐθέλεισ καὶ ἐμοί τισ ἀσχολία ἐστὶν καὶ οὐκ ἂν οἱο͂́σ τ’ εἰήν σοι παραμεῖναι ἀποτείνοντι μακροὺσ λόγουσ ‐ ἐλθεῖν γάρ ποί με δεῖ ‐ εἶμι· ἐπεὶ καὶ ταῦτ’ ἂν ἴσωσ οὐκ ἀηδῶσ σου ἤκουον. καὶ ἅμα ταῦτ’ εἰπὼν ἀνιστάμην ὡσ ἀπιών·

καί μου ἀνισταμένου ἐπιλαμβάνεται ὁ Καλλίασ τῆσ χειρὸσ τῇ δεξιᾷ, τῇ δ’ ἀριστερᾷ ἀντελάβετο τοῦ τρίβωνοσ τουτουί̈, καὶ εἶπεν· οὐκ ἀφήσομέν σε, ὦ Σώκρατεσ·

ἐὰν γὰρ σὺ ἐξέλθῃσ, οὐχ ὁμοίωσ ἡμῖν ἔσονται οἱ διάλογοι. δέομαι οὖν σου παραμεῖναι ἡμῖν· ὡσ ἐγὼ οὐδ’ ἂν ἑνὸσ ἥδιον ἀκούσαιμι ἢ σοῦ τε καὶ Πρωταγόρου διαλεγομένων. ἀλλὰ χάρισαι ἡμῖν πᾶσιν. καὶ ἐγὼ εἶπον ‐ ἤδη δὲ ἀνειστήκη ὡσ ἐξιών ‐ ὦ παῖ Ἱππονίκου, ἀεὶ μὲν ἔγωγέ σου τὴν φιλοσοφίαν ἄγαμαι, ἀτὰρ καὶ νῦν ἐπαινῶ καὶ φιλῶ, ὥστε βουλοίμην ἂν χαρίζεσθαί σοι, εἴ μου δυνατὰ δέοιο·

νῦν δ’ ἐστὶν ὥσπερ ἂν εἰ δέοιό μου Κρίσωνι τῷ Ἱμεραίῳ δρομεῖ ἀκμάζοντι ἕπεσθαι, ἢ τῶν δολιχοδρόμων τῳ ἢ τῶν ἡμεροδρόμων διαθεῖν τε καὶ ἕπεσθαι, εἴποιμι ἄν σοι ὅτι πολὺ σοῦ μᾶλλον ἐγὼ ἐμαυτοῦ δέομαι θέουσιν τούτοισ ἀκολουθεῖν, ἀλλ’ οὐ γὰρ δύναμαι, ἀλλ’ εἴ τι δέῃ θεάσασθαι ἐν τῷ αὐτῷ ἐμέ τε καὶ Κρίσωνα θέοντασ, τούτου δέου συγκαθεῖναι·

ἐγὼ μὲν γὰρ οὐ δύναμαι ταχὺ θεῖν, οὗτοσ δὲ δύναται βραδέωσ.

εἰ οὖν ἐπιθυμεῖσ ἐμοῦ καὶ Πρωταγόρου ἀκούειν, τούτου δέου, ὥσπερ τὸ πρῶτόν μοι ἀπεκρίνατο διὰ βραχέων τε καὶ αὐτὰ τὰ ἐρωτώμενα, οὕτω καὶ νῦν ἀποκρίνεσθαι· εἰ δὲ μή, τίσ ὁ τρόποσ ἔσται τῶν διαλόγων;

χωρὶσ γὰρ ἔγωγ’ ᾤμην εἶναι τὸ συνεῖναί τε ἀλλήλοισ διαλεγομένουσ καὶ τὸ δημηγορεῖν. ἀλλ’ ‐ ὁρᾷσ;

‐ ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, δίκαια δοκεῖ λέγειν Πρωταγόρασ ἀξιῶν αὑτῷ τε ἐξεῖναι διαλέγεσθαι ὅπωσ βούλεται, καὶ σὺ ὅπωσ ἂν αὖ σὺ βούλῃ. ὑπολαβὼν οὖν ὁ Ἀλκιβιάδησ, οὐ καλῶσ λέγεισ, ἔφη, ὦ Καλλία·

Σωκράτησ μὲν γὰρ ὅδε ὁμολογεῖ μὴ μετεῖναί οἱ μακρολογίασ καὶ παραχωρεῖ Πρωταγόρᾳ, τοῦ δὲ διαλέγεσθαι οἱο͂́σ τ’ εἶναι καὶ ἐπίστασθαι λόγον τε δοῦναι καὶ δέξασθαι θαυμάζοιμ’ ἂν εἴ τῳ ἀνθρώπων παραχωρεῖ. εἰ μὲν οὖν καὶ Πρωταγόρασ ὁμολογεῖ φαυλότεροσ εἶναι Σωκράτουσ διαλεχθῆναι, ἐξαρκεῖ Σωκράτει· εἰ δὲ ἀντιποιεῖται, διαλεγέσθω ἐρωτῶν τε καὶ ἀποκρινόμενοσ, μὴ ἐφ’ ἑκάστῃ ἐρωτήσει μακρὸν λόγον ἀποτείνων, ἐκκρούων τοὺσ λόγουσ καὶ οὐκ ἐθέλων διδόναι λόγον, ἀλλ’ ἀπομηκύνων ἑώσ ἂν ἐπιλάθωνται περὶ ὅτου τὸ ἐρώτημα ἦν οἱ πολλοὶ τῶν ἀκουόντων·

ἐπεὶ Σωκράτη γε ἐγὼ ἐγγυῶμαι μὴ ἐπιλήσεσθαι, οὐχ ὅτι παίζει καί φησιν ἐπιλήσμων εἶναι.

ἐμοὶ μὲν οὖν δοκεῖ ἐπιεικέστερα Σωκράτησ λέγειν· χρὴ γὰρ ἕκαστον τὴν ἑαυτοῦ γνώμην ἀποφαίνεσθαι. μετὰ δὲ τὸν Ἀλκιβιάδην, ὡσ ἐγᾦμαι, Κριτίασ ἦν ὁ εἰπών·

ὦ Πρόδικε καὶ Ἱππία, Καλλίασ μὲν δοκεῖ μοι μάλα πρὸσ Πρωταγόρου εἶναι, Ἀλκιβιάδησ δὲ ἀεὶ φιλόνικόσ ἐστι πρὸσ ὃ ἂν ὁρμήσῃ· ἡμᾶσ δὲ οὐδὲν δεῖ συμφιλονικεῖν οὔτε Σωκράτει οὔτε Πρωταγόρᾳ, ἀλλὰ κοινῇ ἀμφοτέρων δεῖσθαι μὴ μεταξὺ διαλῦσαι τὴν συνουσίαν.

εἰπόντοσ δὲ αὐτοῦ ταῦτα, ὁ Πρόδικοσ, καλῶσ μοι, ἔφη, δοκεῖσ λέγειν, ὦ Κριτία·

χρὴ γὰρ τοὺσ ἐν τοιοῖσδε λόγοισ παραγιγνομένουσ κοινοὺσ μὲν εἶναι ἀμφοῖν τοῖν διαλεγομένοιν ἀκροατάσ, ἴσουσ δὲ μή ‐ ἔστιν γὰρ οὐ ταὐτόν· κοινῇ μὲν γὰρ ἀκοῦσαι δεῖ ἀμφοτέρων, μὴ ἴσον δὲ νεῖμαι ἑκατέρῳ, ἀλλὰ τῷ μὲν σοφωτέρῳ πλέον, τῷ δὲ ἀμαθεστέρῳ ἔλαττον. ἐγὼ μὲν καὶ αὐτόσ, ὦ Πρωταγόρα τε καὶ Σώκρατεσ, ἀξιῶ ὑμᾶσ συγχωρεῖν καὶ ἀλλήλοισ περὶ τῶν λόγων ἀμφισβητεῖν μέν, ἐρίζειν δὲ μή ‐ ἀμφισβητοῦσι μὲν γὰρ καὶ δι’ εὔνοιαν οἱ φίλοι τοῖσ φίλοισ, ἐρίζουσιν δὲ οἱ διάφοροί τε καὶ ἐχθροὶ ἀλλήλοισ ‐ καὶ οὕτωσ ἂν καλλίστη ἡμῖν ἡ συνουσία γίγνοιτο· ἡμεῖσ τ’ αὖ οἱ ἀκούοντεσ μάλιστ’ ἂν οὕτωσ εὐφραινοίμεθα, οὐχ ἡδοίμεσθα ‐ εὐφραίνεσθαι μὲν γὰρ ἔστιν μανθάνοντά τι καὶ φρονήσεωσ μεταλαμβάνοντα αὐτῇ τῇ διανοίᾳ, ἥδεσθαι δὲ ἐσθίοντά τι ἢ ἄλλο ἡδὺ πάσχοντα αὐτῷ τῷ σώματι.

ταῦτα οὖν εἰπόντοσ τοῦ Προδίκου πολλοὶ πάνυ τῶν παρόντων ἀπεδέξαντο·

μετὰ δὲ τὸν πρόδικον Ἱππίασ ὁ σοφὸσ εἶπεν, ὦ ἄνδρεσ, ἔφη, οἱ παρόντεσ, ἡγοῦμαι ἐγὼ ὑμᾶσ συγγενεῖσ τε καὶ οἰκείουσ καὶ πολίτασ ἅπαντασ εἶναι ‐ φύσει, οὐ νόμῳ· τὸ γὰρ ὅμοιον τῷ ὁμοίῳ φύσει συγγενέσ ἐστιν, ὁ δὲ νόμοσ, τύραννοσ ὢν τῶν ἀνθρώπων, πολλὰ παρὰ τὴν φύσιν βιάζεται ‐ ἡμᾶσ οὖν αἰσχρὸν τὴν μὲν φύσιν τῶν πραγμάτων εἰδέναι, σοφωτάτουσ δὲ ὄντασ τῶν Ἑλλήνων, καὶ κατ’ αὐτὸ τοῦτο νῦν συνεληλυθότασ τῆσ τε Ἑλλάδοσ εἰσ αὐτὸ τὸ πρυτανεῖον τῆσ σοφίασ καὶ αὐτῆσ τῆσ πόλεωσ εἰσ τὸν μέγιστον καὶ ὀλβιώτατον οἶκον τόνδε, μηδὲν τούτου τοῦ ἀξιώματοσ ἄξιον ἀποφήνασθαι, ἀλλ’ ὥσπερ τοὺσ φαυλοτάτουσ τῶν ἀνθρώπων διαφέρεσθαι ἀλλήλοισ.

εἰσ τὸ μέσον, καὶ μήτε σὲ τὸ ἀκριβὲσ τοῦτο εἶδοσ τῶν διαλόγων ζητεῖν τὸ κατὰ βραχὺ λίαν, εἰ μὴ ἡδὺ Πρωταγόρᾳ, ἀλλ’ ἐφεῖναι καὶ χαλάσαι τὰσ ἡνίασ τοῖσ λόγοισ, ἵνα μεγαλοπρεπέστεροι καὶ εὐσχημονέστεροι ἡμῖν φαίνωνται, μήτ’ αὖ Πρωταγόραν πάντα κάλων ἐκτείναντα, οὐρίᾳ ἐφέντα, φεύγειν εἰσ τὸ πέλαγοσ τῶν λόγων ἀποκρύψαντα γῆν, ἀλλὰ μέσον τι ἀμφοτέρουσ τεμεῖν.

φυλάξει τὸ μέτριον μῆκοσ τῶν λόγων ἑκατέρου.

ταῦτα ἤρεσε τοῖσ παροῦσι, καὶ πάντεσ ἐπῄνεσαν, καὶ ἐμέ τε ὁ Καλλίασ οὐκ ἔφη ἀφήσειν καὶ ἑλέσθαι ἐδέοντο ἐπιστάτην.

εἶπον οὖν ἐγὼ ὅτι αἰσχρὸν εἰή βραβευτὴν ἑλέσθαι τῶν λόγων. εἴτε γὰρ χείρων ἔσται ἡμῶν ὁ αἱρεθείσ, οὐκ ὀρθῶσ ἂν ἔχοι τὸν χείρω τῶν βελτιόνων ἐπιστατεῖν, εἴτε ὅμοιοσ, οὐδ’ οὕτωσ ὀρθῶσ· ὁ γὰρ ὅμοιοσ ἡμῖν ὅμοια καὶ ποιήσει, ὥστε ἐκ περιττοῦ ᾑρήσεται. ἀλλὰ δὴ βελτίονα ἡμῶν αἱρήσεσθε.

τῇ μὲν ἀληθείᾳ, ὡσ ἐγᾦμαι, ἀδύνατον ὑμῖν ὥστε Πρωταγόρου τοῦδε σοφώτερόν τινα ἑλέσθαι· εἰ δὲ αἱρήσεσθε μὲν μηδὲν βελτίω, φήσετε δέ, αἰσχρὸν καὶ τοῦτο τῷδε γίγνεται, ὥσπερ φαύλῳ ἀνθρώπῳ ἐπιστάτην αἱρεῖσθαι, ἐπεὶ τό γ’ ἐμὸν οὐδέν μοι διαφέρει. ἀλλ’ οὑτωσὶ ἐθέλω ποιῆσαι, ἵν’ ὃ προθυμεῖσθε συνουσία τε καὶ διάλογοι ἡμῖν γίγνωνται· εἰ μὴ βούλεται Πρωταγόρασ ἀποκρίνεσθαι, οὗτοσ μὲν ἐρωτάτω, ἐγὼ δὲ ἀποκρινοῦμαι, καὶ ἅμα πειράσομαι αὐτῷ δεῖξαι ὡσ ἐγώ φημι χρῆναι τὸν ἀποκρινόμενον ἀποκρίνεσθαι· ἐπειδὰν δὲ ἐγὼ ἀποκρίνωμαι ὁπόσ’ ἂν οὗτοσ βούληται ἐρωτᾶν, πάλιν οὗτοσ ἐμοὶ λόγον ὑποσχέτω ὁμοίωσ.

ἐὰν οὖν μὴ δοκῇ πρόθυμοσ εἶναι πρὸσ αὐτὸ τὸ ἐρωτώμενον ἀποκρίνεσθαι, καὶ ἐγὼ καὶ ὑμεῖσ κοινῇ δεησόμεθα αὐτοῦ ἅπερ ὑμεῖσ ἐμοῦ, μὴ διαφθείρειν τὴν συνουσίαν· καὶ οὐδὲν δεῖ τούτου ἕνεκα ἕνα ἐπιστάτην γενέσθαι, ἀλλὰ πάντεσ κοινῇ ἐπιστατήσετε.

ἐδόκει πᾶσιν οὕτω ποιητέον εἶναι· καὶ ὁ Πρωταγόρασ πάνυ μὲν οὐκ ἤθελεν, ὅμωσ δὲ ἠναγκάσθη ὁμολογῆσαι ἐρωτήσειν, καὶ ἐπειδὰν ἱκανῶσ ἐρωτήσῃ, πάλιν δώσειν λόγον κατὰ σμικρὸν ἀποκρινόμενοσ. ἤρξατο οὖν ἐρωτᾶν οὑτωσί πωσ·

ἡγοῦμαι, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, ἐγὼ ἀνδρὶ παιδείασ μέγιστον μέροσ εἶναι περὶ ἐπῶν δεινὸν εἶναι· ἔστιν δὲ τοῦτο τὰ ὑπὸ τῶν ποιητῶν λεγόμενα οἱο͂́ν τ’ εἶναι συνιέναι ἅ τε ὀρθῶσ πεποίηται καὶ ἃ μή, καὶ ἐπίστασθαι διελεῖν τε καὶ ἐρωτώμενον λόγον δοῦναι.

καὶ δὴ καὶ νῦν ἔσται τὸ ἐρώτημα περὶ τοῦ αὐτοῦ μὲν περὶ οὗπερ ἐγώ τε καὶ σὺ νῦν διαλεγόμεθα, περὶ ἀρετῆσ, μετενηνεγμένον δ’ εἰσ ποίησιν· τοσοῦτον μόνον διοίσει. λέγει γάρ που Σιμωνίδησ πρὸσ Σκόπαν τὸν Κρέοντοσ ὑὸν τοῦ Θετταλοῦ ὅτι ‐ ἄνδρ’ ἀγαθὸν μὲν ἀλαθέωσ γενέσθαι χαλεπόν,χερσίν τε καὶ ποσὶ καὶ νόῳ τετράγωνον, ἄνευ ψόγουτετυγμένον. τοῦτο ἐπίστασαι τὸ ᾆσμα, ἢ πᾶν σοι διεξέλθω;

καὶ ἐγὼ εἶπον ὅτι οὐδὲν δεῖ·

ἐπίσταμαί τε γάρ, καὶ πάνυ μοι τυγχάνει μεμεληκὸσ τοῦ ᾄσματοσ. εὖ, ἔφη, λέγεισ.

πότερον οὖν καλῶσ σοι δοκεῖ πεποιῆσθαι καὶ ὀρθῶσ, ἢ οὔ; πάνυ, ἔφην ἐγώ, <καλῶσ> τε καὶ ὀρθῶσ. δοκεῖ δέ σοι καλῶσ πεποιῆσθαι, εἰ ἐναντία λέγει αὐτὸσ αὑτῷ ὁ ποιητήσ; οὐ καλῶσ, ἦν δ’ ἐγώ. ὁρ́α δή, ἔφη, βέλτιον. ἀλλ’, ὠγαθέ, ἔσκεμμαι ἱκανῶσ.

οἶσθα οὖν, ἔφη, ὅτι προιόντοσ τοῦ ᾄσματοσ λέγει που ‐ οὐδέ μοι ἐμμελέωσ τὸ Πιττάκειον νέμεται,καίτοι σοφοῦ παρὰ φωτὸσ εἰρημένον· χαλεπὸν φάτ’ ἐσθλὸνἔμμεναι. ἐννοεῖσ ὅτι ὁ αὐτὸσ οὗτοσ καὶ τάδε λέγει κἀκεῖνα τὰ ἔμπροσθεν; οἶδα, ἦν δ’ ἐγώ. δοκεῖ οὖν σοι, ἔφη, ταῦτα ἐκείνοισ ὁμολογεῖσθαι; φαίνεται ἔμοιγε καὶ ἅμα μέντοι ἐφοβούμην μὴ τὶ λέγοι ἀτάρ, ἔφην ἐγώ, σοὶ οὐ φαίνεται; πῶσ γὰρ ἂν φαίνοιτο ὁμολογεῖν αὐτὸσ ἑαυτῷ ὁ ταῦτα ἀμφότερα λέγων, ὅσ γε τὸ μὲν πρῶτον αὐτὸσ ὑπέθετο χαλεπὸν εἶναι ἄνδρα ἀγαθὸν γενέσθαι ἀλαθείᾳ, ὀλίγον δὲ τοῦ ποιήματοσ εἰσ τὸ πρόσθεν προελθὼν ἐπελάθετο, καὶ Πιττακὸν τὸν ταὐτὰ λέγοντα ἑαυτῷ, ὅτι χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι, τοῦτον μέμφεταί τε καὶ οὔ φησιν ἀποδέχεσθαι αὐτοῦ τὰ αὐτὰ ἑαυτῷ λέγοντοσ; καίτοι ὁπότε τὸν ταὐτὰ λέγοντα αὑτῷ μέμφεται, δῆλον ὅτι καὶ ἑαυτὸν μέμφεται, ὥστε ἤτοι τὸ πρότερον ἢ ὕστερον οὐκ ὀρθῶσ λέγει.

εἰπὼν οὖν ταῦτα πολλοῖσ θόρυβον παρέσχεν καὶ ἔπαινον τῶν ἀκουόντων·

καὶ ἐγὼ τὸ μὲν πρῶτον, ὡσπερεὶ ὑπὸ ἀγαθοῦ πύκτου πληγείσ, ἐσκοτώθην τε καὶ ἰλιγγίασα εἰπόντοσ αὐτοῦ ταῦτα καὶ τῶν ἄλλων ἐπιθορυβησάντων·

ἔπειτα ‐ ὥσ γε πρὸσ σὲ εἰρῆσθαι τἀληθῆ, ἵνα μοι χρόνοσ ἐγγένηται τῇ σκέψει τί λέγοι ὁ ποιητήσ ‐ τρέπομαι πρὸσ τὸν πρόδικον, καὶ καλέσασ αὐτόν, ὦ Πρόδικε, ἔφην ἐγώ, σὸσ μέντοι Σιμωνίδησ πολίτησ· δίκαιοσ εἶ βοηθεῖν τῷ ἀνδρί.

δοκῶ οὖν μοι ἐγὼ παρακαλεῖν σέ· ὥσπερ ἔφη Ὅμηροσ τὸν Σκάμανδρον πολιορκούμενον ὑπὸ τοῦ Ἀχιλλέωσ τὸν Σιμόεντα παρακαλεῖν, εἰπόντα ‐ φίλε κασίγνητε, σθένοσ ἀνέροσ ἀμφότεροί περσχῶμεν, . . . ἀτὰρ καὶ ἐγὼ σὲ παρακαλῶ, μὴ ἡμῖν ὁ Πρωταγόρασ τὸν Σιμωνίδην ἐκπέρσῃ. καὶ γὰρ οὖν καὶ δεῖται τὸ ὑπὲρ Σιμωνίδου ἐπανόρθωμα τῆσ σῆσ μουσικῆσ, ᾗ τό τε βούλεσθαι καὶ ἐπιθυμεῖν διαιρεῖσ ὡσ οὐ ταὐτὸν ὄν, καὶ ἃ νυνδὴ εἶπεσ πολλά τε καὶ καλά. καὶ νῦν σκόπει εἴ σοι συνδοκεῖ ὅπερ ἐμοί. οὐ γὰρ φαίνεται ἐναντία λέγειν αὐτὸσ αὑτῷ Σιμωνίδησ. σὺ γάρ, ὦ Πρόδικε, προαπόφηναι τὴν σὴν γνώμην·

ταὐτόν σοι δοκεῖ εἶναι τὸ γενέσθαι καὶ τὸ εἶναι, ἢ ἄλλο; ἄλλο νὴ Δί’, ἔφη ὁ Πρόδικοσ. οὐκοῦν, ἔφην ἐγώ, ἐν μὲν τοῖσ πρώτοισ αὐτὸσ ὁ Σιμωνίδησ τὴν ἑαυτοῦ γνώμην ἀπεφήνατο, ὅτι ἄνδρα ἀγαθὸν ἀληθείᾳ γενέσθαι χαλεπὸν εἰή; ἀληθῆ λέγεισ, ἔφη ὁ Πρόδικοσ.

τὸν δέ γε Πιττακόν, ἦν δ’ ἐγώ, μέμφεται, οὐχ ὡσ οἰέται Πρωταγόρασ, ταὐτὸν ἑαυτῷ λέγοντα, ἀλλ’ ἄλλο. οὐ γὰρ τοῦτο ὁ Πιττακὸσ ἔλεγεν τὸ χαλεπόν, γενέσθαι ἐσθλόν, ὥσπερ ὁ Σιμωνίδησ, ἀλλὰ τὸ ἔμμεναι· ἔστιν δὲ οὐ ταὐτόν, ὦ Πρωταγόρα, ὥσ φησιν Πρόδικοσ ὅδε, τὸ εἶναι καὶ τὸ γενέσθαι. εἰ δὲ μὴ τὸ αὐτό ἐστιν τὸ εἶναι τῷ γενέσθαι, οὐκ ἐναντία λέγει ὁ Σιμωνίδησ αὐτὸσ αὑτῷ. φαίη Πρόδικοσ ὅδε καὶ ἄλλοι πολλοὶ καθ’ Ἡσίοδον γενέσθαι μὲν ἀγαθὸν χαλεπὸν εἶναι ‐ τῆσ γὰρ ἀρετῆσ ἔμπροσθεν τοὺσ θεοὺσ ἱδρῶτα θεῖναι ‐ ὅταν δέ τισ αὐτῆσ εἰσ ἄκρον ἵκηται, ῥηϊδίην δἤπειτα πέλειν, χαλεπήν περ ἐοῦσαν, ἐκτῆσθαι.

ὁ μὲν οὖν Πρόδικοσ ἀκούσασ ταῦτα ἐπῄνεσέν με·

ὁ δὲ Πρωταγόρασ, τὸ ἐπανόρθωμά σοι, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, μεῖζον ἁμάρτημα ἔχει ἢ ὃ ἐπανορθοῖσ. καὶ ἐγὼ εἶπον·

κακὸν ἄρα μοι εἴργασται, ὡσ ἐοίκεν, ὦ Πρωταγόρα, καὶ εἰμί τισ γελοῖοσ ἰατρόσ· ἰώμενοσ μεῖζον τὸ νόσημα ποιῶ.

ἀλλ’ οὕτωσ ἔχει, ἔφη.

πῶσ δή;

ἦν δ’ ἐγώ. πολλὴ ἄν, ἔφη, ἀμαθία εἰή τοῦ ποιητοῦ, εἰ οὕτω φαῦλόν τί φησιν εἶναι τὴν ἀρετὴν ἐκτῆσθαι, ὅ ἐστιν πάντων χαλεπώτατον, ὡσ ἅπασιν δοκεῖ ἀνθρώποισ.

καὶ ἐγὼ εἶπον·

νὴ τὸν Δία, εἰσ καιρόν γε παρατετύχηκεν ἡμῖν ἐν τοῖσ λόγοισ Πρόδικοσ ὅδε. κινδυνεύει γάρ τοι, ὦ Πρωταγόρα, ἡ Προδίκου σοφία θεία τισ εἶναι πάλαι, ἤτοι ἀπὸ Σιμωνίδου ἀρξαμένη, ἢ καὶ ἔτι παλαιοτέρα. σὺ δὲ ἄλλων πολλῶν ἔμπειροσ ὢν ταύτησ ἄπειροσ εἶναι φαίνῃ, οὐχ ὥσπερ ἐγὼ ἔμπειροσ διὰ τὸ μαθητὴσ εἶναι Προδίκου τουτουί̈·

καὶ νῦν μοι δοκεῖσ οὐ μανθάνειν ὅτι καὶ τὸ "χαλεπὸν" τοῦτο ἴσωσ οὐχ οὕτωσ Σιμωνίδησ ὑπελάμβανεν ὥσπερ σὺ ὑπολαμβάνεισ, ἀλλ’ ὥσπερ περὶ τοῦ "δεινοῦ" Πρόδικόσ με οὑτοσὶ νουθετεῖ ἑκάστοτε, ὅταν ἐπαινῶν ἐγὼ ἢ σὲ ἢ ἄλλον τινὰ λέγω ὅτι Πρωταγόρασ σοφὸσ καὶ δεινόσ ἐστιν ἀνήρ, ἐρωτᾷ εἰ οὐκ αἰσχύνομαι τἀγαθὰ δεινὰ καλῶν. τὸ γὰρ δεινόν, φησίν, κακόν ἐστιν· οὐδεὶσ γοῦν λέγει ἑκάστοτε "δεινοῦ πλούτου" οὐδὲ "δεινῆσ εἰρήνησ" οὐδὲ "δεινῆσ ὑγιείασ," ἀλλὰ "δεινῆσ νόσου" καὶ "δεινοῦ πολέμου" καὶ "δεινῆσ πενίασ," ὡσ τοῦ δεινοῦ κακοῦ ὄντοσ.

ἴσωσ οὖν καὶ τὸ "χαλεπὸν" αὖ οἱ Κεῖοι καὶ ὁ Σιμωνίδησ ἢ κακὸν ὑπολαμβάνουσι ἢ ἄλλο τι ὃ σὺ οὐ μανθάνεισ· "χαλεπὸν" Σιμωνίδησ;

κακόν, ἔφη.

διὰ ταῦτ’ ἄρα καὶ μέμφεται, ἦν δ’ ἐγώ, ὦ Πρόδικε, τὸν Πιττακὸν λέγοντα χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι, ὥσπερ ἂν εἰ ἤκουεν αὐτοῦ λέγοντοσ ὅτι ἐστὶν κακὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι.

ἀλλὰ τί οἰεί, ἔφη, λέγειν, ὦ Σώκρατεσ, Σιμωνίδην ἄλλο ἢ τοῦτο, καὶ ὀνειδίζειν τῷ Πιττακῷ ὅτι τὰ ὀνόματα οὐκ ἠπίστατο ὀρθῶσ διαιρεῖν ἅτε Λέσβιοσ ὢν καὶ ἐν φωνῇ βαρβάρῳ τεθραμμένοσ;

ἀκούεισ δή, ἔφην ἐγώ, ὦ Πρωταγόρα, Προδίκου τοῦδε.

ἔχεισ τι πρὸσ ταῦτα λέγειν;

καὶ ὁ Πρωταγόρασ, πολλοῦ γε δεῖ, ἔφη, οὕτωσ ἔχειν, ὦ Πρόδικε·

ἀλλ’ ἐγὼ εὖ οἶδ’ ὅτι καὶ Σιμωνίδησ τὸ "χαλεπὸν" ἔλεγεν ὅπερ ἡμεῖσ οἱ ἄλλοι, οὐ τὸ κακόν, ἀλλ’ ὃ ἂν μὴ ῥᾴδιον ᾖ ἀλλὰ διὰ πολλῶν πραγμάτων γίγνηται. ἀλλὰ καὶ ἐγὼ οἶμαι, ἔφην, ὦ Πρωταγόρα, τοῦτο λέγειν Σιμωνίδην, καὶ Πρόδικόν γε τόνδε εἰδέναι, ἀλλὰ παίζειν καὶ σοῦ δοκεῖν ἀποπειρᾶσθαι εἰ οἱο͂́σ τ’ ἔσῃ τῷ σαυτοῦ λόγῳ βοηθεῖν.

ἐπεὶ ὅτι γε Σιμωνίδησ οὐ λέγει τὸ χαλεπὸν κακόν, μέγα τεκμήριόν ἐστιν εὐθὺσ τὸ μετὰ τοῦτο ῥῆμα· λέγει γὰρ ὅτι ‐ θεὸσ ἂν μόνοσ τοῦτ’ ἔχοι γέρασ,οὐ δήπου τοῦτό γε λέγων, κακὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι, εἶτα τὸν θεόν φησιν μόνον τοῦτο ἂν ἔχειν καὶ τῷ θεῷ τοῦτο γέρασ ἀπένειμε μόνῳ·

ἀκόλαστον γὰρ ἄν τινα λέγοι Σιμωνίδην ὁ Πρόδικοσ καὶ οὐδαμῶσ Κεῖον. ἀλλ’ ἅ μοι δοκεῖ διανοεῖσθαι Σιμωνίδησ ἐν τούτῳ τῷ ᾄσματι, ἐθέλω σοι εἰπεῖν, εἰ βούλει λαβεῖν μου πεῖραν ὅπωσ ἔχω, ὃ σὺ λέγεισ τοῦτο, περὶ ἐπῶν· ἐὰν δὲ βούλῃ, σοῦ ἀκούσομαι.

ὁ μὲν οὖν Πρωταγόρασ ἀκούσασ μου ταῦτα λέγοντοσ, εἰ σὺ βούλει, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ·

ὁ δὲ Πρόδικόσ τε καὶ ὁ Ἱππίασ ἐκελευέτην πάνυ, καὶ οἱ ἄλλοι. ἐγὼ τοίνυν, ἦν δ’ ἐγώ, ἅ γέ μοι δοκεῖ περὶ τοῦ ᾄσματοσ τούτου, πειράσομαι ὑμῖν διεξελθεῖν.

φιλοσοφία γάρ ἐστιν παλαιοτάτη τε καὶ πλείστη τῶν Ἑλλήνων ἐν Κρήτῃ τε καὶ ἐν Λακεδαίμονι, καὶ σοφισταὶ πλεῖστοι γῆσ ἐκεῖ εἰσιν· ἀλλ’ ἐξαρνοῦνται καὶ σχηματίζονται ἀμαθεῖσ εἶναι, ἵνα μὴ κατάδηλοι ὦσιν ὅτι σοφίᾳ τῶν Ἑλλήνων περίεισιν, ὥσπερ οὓσ Πρωταγόρασ ἔλεγε τοὺσ σοφιστάσ, ἀλλὰ δοκῶσιν τῷ μάχεσθαι καὶ ἀνδρείᾳ περιεῖναι, ἡγούμενοι, εἰ γνωσθεῖεν ᾧ περίεισιν, πάντασ τοῦτο ἀσκήσειν, τὴν σοφίαν.

νῦν δὲ ἀποκρυψάμενοι ἐκεῖνο ἐξηπατήκασιν τοὺσ ἐν ταῖσ πόλεσι λακωνίζοντασ, καὶ οἱ μὲν ὦτά τε κατάγνυνται μιμούμενοι αὐτούσ, καὶ ἱμάντασ περιειλίττονται καὶ φιλογυμναστοῦσιν καὶ βραχείασ ἀναβολὰσ φοροῦσιν, ὡσ δὴ τούτοισ κρατοῦντασ τῶν Ἑλλήνων τοὺσ Λακεδαιμονίουσ· οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι, ἐπειδὰν βούλωνται ἀνέδην τοῖσ παρ’ αὑτοῖσ συγγενέσθαι σοφισταῖσ καὶ ἤδη ἄχθωνται λάθρᾳ συγγιγνόμενοι, ξενηλασίασ ποιούμενοι τῶν τε λακωνιζόντων τούτων καὶ ἐάν τισ ἄλλοσ ξένοσ ὢν ἐπιδημήσῃ, συγγίγνονται τοῖσ σοφισταῖσ λανθάνοντεσ τοὺσ ξένουσ, καὶ αὐτοὶ οὐδένα ἐῶσιν τῶν νέων εἰσ τὰσ ἄλλασ πόλεισ ἐξιέναι, ὥσπερ οὐδὲ Κρῆτεσ, ἵνα μὴ ἀπομανθάνωσιν ἃ αὐτοὶ διδάσκουσιν.

εἰσὶν δὲ ἐν ταύταισ ταῖσ πόλεσιν οὐ μόνον ἄνδρεσ ἐπὶ παιδεύσει μέγα φρονοῦντεσ, ἀλλὰ καὶ γυναῖκεσ.

γνοῖτε δ’ ἂν ὅτι ἐγὼ ταῦτα ἀληθῆ λέγω καὶ Λακεδαιμόνιοι πρὸσ φιλοσοφίαν καὶ λόγουσ ἄριστα πεπαίδευνται, ὧδε· αὐτὸν φαῦλόν τινα φαινόμενον, ἔπειτα, ὅπου ἂν τύχῃ τῶν λεγομένων, ἐνέβαλεν ῥῆμα ἄξιον λόγου βραχὺ καὶ συνεστραμμένον ὥσπερ δεινὸσ ἀκοντιστήσ, ὥστε φαίνεσθαι τὸν προσδιαλεγόμενον παιδὸσ μηδὲν βελτίω.

τοῦτο οὖν αὐτὸ καὶ τῶν νῦν εἰσὶν οἳ κατανενοήκασι καὶ τῶν πάλαι, ὅτι τὸ λακωνίζειν πολὺ μᾶλλόν ἐστιν φιλοσοφεῖν ἢ φιλογυμναστεῖν, εἰδότεσ ὅτι τοιαῦτα οἱο͂́ν τ’ εἶναι ῥήματα φθέγγεσθαι τελέωσ πεπαιδευμένου ἐστὶν ἀνθρώπου. τούτων ἦν καὶ Θαλῆσ ὁ Μιλήσιοσ καὶ Πιττακὸσ ὁ Μυτιληναῖοσ καὶ Βίασ ὁ Πριηνεὺσ καὶ Σόλων ὁ ἡμέτεροσ καὶ Κλεόβουλοσ ὁ Λίνδιοσ καὶ Μύσων ὁ Χηνεύσ, καὶ ἕβδομοσ ἐν τούτοισ ἐλέγετο Λακεδαιμόνιοσ Χίλων.

οὗτοι πάντεσ ζηλωταὶ καὶ ἐρασταὶ καὶ μαθηταὶ ἦσαν τῆσ Λακεδαιμονίων παιδείασ, καὶ καταμάθοι ἄν τισ αὐτῶν τὴν σοφίαν τοιαύτην οὖσαν, ῥήματα βραχέα ἀξιομνημόνευτα ἑκάστῳ εἰρημένα· οὗτοι καὶ κοινῇ συνελθόντεσ ἀπαρχὴν τῆσ σοφίασ ἀνέθεσαν τῷ Ἀπόλλωνι εἰσ τὸν νεὼν τὸν ἐν Δελφοῖσ, γράψαντεσ ταῦτα ἃ δὴ πάντεσ ὑμνοῦσιν, γνῶθι σαυτόν καὶ μηδὲν ἄγαν. τοῦ δὴ ἕνεκα ταῦτα λέγω;

ὅτι οὗτοσ ὁ τρόποσ ἦν τῶν παλαιῶν τῆσ φιλοσοφίασ, βραχυλογία τισ Λακωνική· καὶ δὴ καὶ τοῦ Πιττακοῦ ἰδίᾳ περιεφέρετο τοῦτο τὸ ῥῆμα ἐγκωμιαζόμενον ὑπὸ τῶν σοφῶν, τὸ χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι. ὁ οὖν Σιμωνίδησ, ἅτε φιλότιμοσ ὢν ἐπὶ σοφίᾳ, ἔγνω ὅτι εἰ καθέλοι τοῦτο τὸ ῥῆμα ὥσπερ εὐδοκιμοῦντα ἀθλητὴν καὶ περιγένοιτο αὐτοῦ, αὐτὸσ εὐδοκιμήσει ἐν τοῖσ τότε ἀνθρώποισ. εἰσ τοῦτο οὖν τὸ ῥῆμα καὶ τούτου ἕνεκα τούτῳ ἐπιβουλεύων κολοῦσαι αὐτὸ ἅπαν τὸ ᾆσμα πεποίηκεν, ὥσ μοι φαίνεται.

ἐπισκεψώμεθα δὴ αὐτὸ κοινῇ ἅπαντεσ, εἰ ἄρα ἐγὼ ἀληθῆ λέγω.

εὐθὺσ γὰρ τὸ πρῶτον τοῦ ᾄσματοσ μανικὸν ἂν φανείη, εἰ βουλόμενοσ λέγειν ὅτι ἄνδρα ἀγαθὸν γενέσθαι χαλεπόν, ἔπειτα ἐνέβαλε τὸ μέν. τοῦτο γὰρ οὐδὲ πρὸσ ἕνα λόγον φαίνεται ἐμβεβλῆσθαι, ἐὰν μή τισ ὑπολάβῃ πρὸσ τὸ τοῦ Πιττακοῦ ῥῆμα ὥσπερ ἐρίζοντα λέγειν τὸν Σιμωνίδην· λέγοντοσ τοῦ Πιττακοῦ ὅτι χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι, ἀμφισβητοῦντα εἰπεῖν ὅτι οὔκ, ἀλλὰ γενέσθαι μὲν χαλεπὸν ἄνδρα ἀγαθόν ἐστιν, ὦ Πιττακέ, ὡσ ἀληθῶσ ‐ οὐκ ἀληθείᾳ ἀγαθόν, οὐκ ἐπὶ τούτῳ λέγει τὴν ἀλήθειαν, ὡσ ἄρα ὄντων τινῶν τῶν μὲν ὡσ ἀληθῶσ ἀγαθῶν, τῶν δὲ ἀγαθῶν μέν, οὐ μέντοι ἀληθῶσ ‐ εὐήθεσ γὰρ τοῦτό γε φανείη ἂν καὶ οὐ Σιμωνίδου ‐ ἀλλ’ ὑπερβατὸν δεῖ θεῖναι ἐν τῷ ᾄσματι τὸ ἀλαθέωσ, οὑτωσί πωσ ὑπειπόντα τὸ τοῦ Πιττακοῦ, ὥσπερ ἂν εἰ θεῖμεν αὐτὸν λέγοντα τὸν Πιττακὸν καὶ Σιμωνίδην ἀποκρινόμενον εἰπόντα·

ὦ ἄνθρωποι, χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι, τὸν δὲ ἀποκρινόμενον ὅτι ὦ Πιττακέ, οὐκ ἀληθῆ λέγεισ·

οὐ γὰρ εἶναι ἀλλὰ γενέσθαι μέν ἐστιν ἄνδρα ἀγαθὸν χερσί τε καὶ ποσὶ καὶ νόῳ τετράγωνον, ἄνευ ψόγου τετυγμένον, χαλεπὸν ἀλαθέωσ.

οὕτω φαίνεται τὸ πρὸσ λόγον τὸ μέν ἐμβεβλημένον καὶ τὸ ἀλαθέωσ ὀρθῶσ ἐπ’ ἐσχάτῳ κείμενον· καὶ τὰ ἐπιόντα πάντα τούτῳ μαρτυρεῖ, ὅτι οὕτωσ εἴρηται. πολλὰ μὲν γὰρ ἔστι καὶ περὶ ἑκάστου τῶν ἐν τῷ ᾄσματι εἰρημένων ἀποδεῖξαι ὡσ εὖ πεποίηται ‐ πάνυ γὰρ χαριέντωσ καὶ μεμελημένωσ ἔχει ‐ ἀλλὰ μακρὸν ἂν εἰή αὐτὸ οὕτω διελθεῖν· ἀλλὰ τὸν τύπον αὐτοῦ τὸν ὅλον διεξέλθωμεν καὶ τὴν βούλησιν, ὅτι παντὸσ μᾶλλον ἔλεγχόσ ἐστιν τοῦ Πιττακείου ῥήματοσ διὰ παντὸσ τοῦ ᾄσματοσ.

λέγει γὰρ μετὰ τοῦτο ὀλίγα διελθών, ὡσ ἂν εἰ λέγοι λόγον, ὅτι γενέσθαι μὲν ἄνδρα ἀγαθὸν χαλεπὸν ἀλαθέωσ, οἱο͂́ν τε μέντοι ἐπί γε χρόνον τινά·

γενόμενον δὲ διαμένειν ἐν ταύτῃ τῇ ἕξει καὶ εἶναι ἄνδρα ἀγαθόν, ὡσ σὺ λέγεισ, ὦ Πιττακέ, ἀδύνατον καὶ οὐκ ἀνθρώπειον, ἀλλὰ θεὸσ ἂν μόνοσ τοῦτο ἔχοι τὸ γέρασ,ἄνδρα δ’ οὐκἔστι μὴ οὐ κακὸν ἔμμεναι,ὃν ἂν ἀμήχανοσ συμφορὰ καθέλῃ. τίνα οὖν ἀμήχανοσ συμφορὰ καθαιρεῖ ἐν πλοίου ἀρχῇ; δῆλον ὅτι οὐ τὸν ἰδιώτην·

ὁ μὲν γὰρ ἰδιώτησ ἀεὶ καθῄρηται. ὥσπερ οὖν οὐ τὸν κείμενόν τισ ἂν καταβάλοι, ἀλλὰ τὸν μὲν ἑστῶτά ποτε καταβάλοι ἄν τισ ὥστε κείμενον ποιῆσαι, τὸν δὲ κείμενον οὔ, οὕτω καὶ τὸν εὐμήχανον ὄντα ποτὲ ἀμήχανοσ ἂν συμφορὰ καθέλοι, τὸν δὲ ἀεὶ ἀμήχανον ὄντα οὔ, καὶ τὸν κυβερνήτην μέγασ χειμὼν ἐπιπεσὼν ἀμήχανον ἂν ποιήσειεν, καὶ γεωργὸν χαλεπὴ ὡρ́α ἐπελθοῦσα ἀμήχανον ἂν θείη, καὶ ἰατρὸν ταὐτὰ ταῦτα. τῷ μὲν γὰρ ἐσθλῷ ἐγχωρεῖ κακῷ γενέσθαι, ὥσπερ καὶ παρ’ ἄλλου ποιητοῦ μαρτυρεῖται τοῦ εἰπόντοσ ‐ αὐτὰρ ἀνὴρ ἀγαθὸσ τοτὲ μὲν κακόσ, ἄλλοτε δ’ ἐσθλόσ·

τῷ δὲ κακῷ οὐκ ἐγχωρεῖ γενέσθαι, ἀλλ’ ἀεὶ εἶναι ἀνάγκη.

ὥστε τὸν μὲν εὐμήχανον καὶ σοφὸν καὶ ἀγαθὸν ἐπειδὰν ἀμήχανοσ συμφορὰ καθέλῃ, οὐκ ἔστι μὴ οὐ κακὸν ἔμμεναι· σὺ δὲ φῄσ, ὦ Πιττακέ, χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι· τὸ δ’ ἐστὶ γενέσθαι μὲν χαλεπόν, δυνατὸν δέ, ἐσθλόν, ἔμμεναι δὲ ἀδύνατον· πράξασ μὲν γὰρ εὖ πᾶσ ἀνὴρ ἀγαθόσ,κακὸσ δ’ εἰ κακῶσ. τίσ οὖν εἰσ γράμματα ἀγαθὴ πρᾶξίσ ἐστιν, καὶ τίσ ἄνδρα ἀγαθὸν ποιεῖ εἰσ γράμματα;

δῆλον ὅτι ἡ τούτων μάθησισ. τίσ δὲ εὐπραγία ἀγαθὸν ἰατρὸν ποιεῖ; δῆλον ὅτι ἡ τῶν καμνόντων τῆσ θεραπείασ μάθησισ. κακὸσ δὲ κακῶσ· τίσ οὖν ἂν κακὸσ ἰατρὸσ γένοιτο; δῆλον ὅτι ᾧ πρῶτον μὲν ὑπάρχει ἰατρῷ εἶναι, ἔπειτα ἀγαθῷ ἰατρῷ ‐ οὗτοσ γὰρ ἂν καὶ κακὸσ γένοιτο ‐ ἡμεῖσ δὲ οἱ ἰατρικῆσ ἰδιῶται οὐκ ἄν ποτε γενοίμεθα κακῶσ πράξαντεσ οὔτε ἰατροὶ οὔτε τέκτονεσ οὔτε ἄλλο οὐδὲν τῶν τοιούτων· ὅστισ δὲ μὴ ἰατρὸσ ἂν γένοιτο κακῶσ πράξασ, δῆλον ὅτι οὐδὲ κακὸσ ἰατρόσ.

οὕτω καὶ ὁ μὲν ἀγαθὸσ ἀνὴρ γένοιτ’ ἄν ποτε καὶ κακὸσ ἢ ὑπὸ χρόνου ἢ ὑπὸ πόνου ἢ ὑπὸ νόσου ἢ ὑπὸ ἄλλου τινὸσ περιπτώματοσ ‐ αὕτη γὰρ μόνη ἐστὶ κακὴ πρᾶξισ, ἐπιστήμησ στερηθῆναι ‐ ὁ δὲ κακὸσ ἀνὴρ οὐκ ἄν ποτε γένοιτο κακόσ ‐ ἔστιν γὰρ ἀεί ‐ ἀλλ’ εἰ μέλλει κακὸσ γενέσθαι, δεῖ αὐτὸν πρότερον ἀγαθὸν γενέσθαι. ὥστε καὶ τοῦτο τοῦ ᾄσματοσ πρὸσ τοῦτο τείνει, ὅτι εἶναι μὲν ἄνδρα ἀγαθὸν οὐχ οἱο͂́ν τε, διατελοῦντα ἀγαθόν, γενέσθαι δὲ ἀγαθὸν οἱο͂́ν τε, καὶ κακόν γε τὸν αὐτὸν τοῦτον· ἐπὶ πλεῖστον δὲ καὶ ἄριστοί εἰσιν οὓσ ἂν οἱ θεοὶ φιλῶσιν.

ταῦτά τε οὖν πάντα πρὸσ τὸν Πιττακὸν εἴρηται, καὶ τὰ ἐπιόντα γε τοῦ ᾄσματοσ ἔτι μᾶλλον δηλοῖ. φησὶ γάρ ‐ τοὔνεκεν οὔ ποτ’ ἐγὼ τὸ μὴ γενέσθαιδυνατὸν διζήμενοσ κενεὰν ἐσ ἄ‐πρακτον ἐλπίδα μοῖραν αἰῶνοσ βαλέω,πανάμωμον ἄνθρωπον, εὐρυεδοῦσ ὅσοικαρπὸν αἰνύμεθα χθονόσ· ἐπί θ’ ὑμῖν εὑρὼν ἀπαγγελέω, φησίν ‐ οὕτω σφόδρα καὶ δι’ ὅλου τοῦ ᾄσματοσ ἐπεξέρχεται τῷ τοῦ Πιττακοῦ ῥήματι ‐ πάντασ δ’ ἐπαίνημι καὶ φιλέωἑκὼν ὅστισ ἑρ́δῃμηδὲν αἰσχρόν· ἀνάγκῃ δ’ οὐδὲ θεοὶ μάχονται·

καὶ τοῦτ’ ἐστὶ πρὸσ τὸ αὐτὸ τοῦτο εἰρημένον. οὐ γὰρ οὕτωσ ἀπαίδευτοσ ἦν Σιμωνίδησ, ὥστε τούτουσ φάναι ἐπαινεῖν, ὃσ ἂν ἑκὼν μηδὲν κακὸν ποιῇ, ὡσ ὄντων τινῶν οἳ ἑκόντεσ κακὰ ποιοῦσιν. ἐγὼ γὰρ σχεδόν τι οἶμαι τοῦτο, ὅτι οὐδεὶσ τῶν σοφῶν ἀνδρῶν ἡγεῖται οὐδένα ἀνθρώπων ἑκόντα ἐξαμαρτάνειν οὐδὲ αἰσχρά τε καὶ κακὰ ἑκόντα ἐργάζεσθαι, ἀλλ’ εὖ ἴσασιν ὅτι πάντεσ οἱ τὰ αἰσχρὰ καὶ τὰ κακὰ ποιοῦντεσ ἄκοντεσ ποιοῦσιν· καὶ δὴ καὶ ὁ Σιμωνίδησ οὐχ ὃσ ἂν μὴ κακὰ ποιῇ ἑκών, τούτων φησὶν ἐπαινέτησ εἶναι, ἀλλὰ περὶ ἑαυτοῦ λέγει τοῦτο τὸ ἑκών.

ἡγεῖτο γὰρ ἄνδρα καλὸν κἀγαθὸν πολλάκισ αὑτὸν ἐπαναγκάζειν φίλον τινὶ γίγνεσθαι καὶ ἐπαινέτην φιλεῖν καὶ ἐπαινεῖν, οἱο͂ν ἀνδρὶ πολλάκισ συμβῆναι μητέρα ἢ πατέρα ἀλλόκοτον ἢ πατρίδα ἢ ἄλλο τι τῶν τοιούτων. τοὺσ μὲν οὖν πονηρούσ, ὅταν τοιοῦτόν τι αὐτοῖσ συμβῇ, ὥσπερ ἁσμένουσ ὁρᾶν καὶ ψέγοντασ ἐπιδεικνύναι καὶ κατηγορεῖν τὴν πονηρίαν τῶν γονέων ἢ πατρίδοσ, ἵνα αὐτοῖσ ἀμελοῦσιν αὐτῶν μὴ ἐγκαλῶσιν οἱ ἄνθρωποι μηδ’ ὀνειδίζωσιν ὅτι ἀμελοῦσιν, ὥστε ἔτι μᾶλλον ψέγειν τε αὐτοὺσ καὶ ἔχθρασ ἑκουσίουσ πρὸσ ταῖσ ἀναγκαίαισ προστίθεσθαι·

τοὺσ δ’ ἀγαθοὺσ ἐπικρύπτεσθαί τε καὶ ἐπαινεῖν ἀναγκάζεσθαι, καὶ ἄν τι ὀργισθῶσιν τοῖσ γονεῦσιν ἢ πατρίδι ἀδικηθέντεσ, αὐτοὺσ ἑαυτοὺσ παραμυθεῖσθαι καὶ διαλλάττεσθαι προσαναγκάζοντασ ἑαυτοὺσ φιλεῖν τοὺσ ἑαυτῶν καὶ ἐπαινεῖν.

πολλάκισ δὲ οἶμαι καὶ Σιμωνίδησ ἡγήσατο καὶ αὐτὸσ ἢ τύραννον ἢ ἄλλον τινὰ τῶν τοιούτων ἐπαινέσαι καὶ ἐγκωμιάσαι οὐχ ἑκών, ἀλλ’ ἀναγκαζόμενοσ. ταῦτα δὴ καὶ τῷ Πιττακῷ λέγει ὅτι ἐγώ, ὦ Πιττακέ, οὐ διὰ ταῦτά σε ψέγω, ὅτι εἰμὶ φιλόψογοσ, ἐπεὶ ‐ ἔμοιγ’ ἐξαρκεῖὃσ ἂν μὴ κακὸσ ᾖ μηδ’ ἄγαν ἀπάλαμνοσ, εἰ‐δώσ τ’ ὀνησίπολιν δίκαν ὑγιὴσ ἀνήρ· οὔ μιν ἐγὼμωμήσομαι ‐ οὐ γάρ εἰμι φιλόμωμοσ ‐ τῶν γὰρ ἠλιθίων ἀπείρων γενέθλα,πάντα τοι καλά, τοῖσί τ’ αἰσχρὰ μὴ μέμεικται.

οὐ τοῦτο λέγει, ὥσπερ ἂν εἰ ἔλεγε πάντα τοι λευκά, οἷσ μέλανα μὴ μέμεικται ‐ γελοῖον γὰρ ἂν εἰή πολλαχῇ ‐ ἀλλ’ ὅτι αὐτὸσ καὶ τὰ μέσα ἀποδέχεται ὥστε μὴ ψέγειν.

καὶ οὐ ζητῶ, ἔφη, πανάμωμον ἄνθρωπον, εὐρυεδοῦσ ὅσοι καρπὸν αἰνύμεθα χθονόσ, ἐπί θ’ ὑμῖν εὑρὼν ἀπαγγελέω· τῶν Μυτιληναίων, ὡσ πρὸσ Πιττακὸν λέγων τὸ πάντασ δὲ ἐπαίνημι καὶ φιλέω ἑκών ‐ ἐνταῦθα δεῖ ἐν τῷ ἑκών διαλαβεῖν λέγοντα ‐ ὅστισ ἑρ́δῃ μηδὲν αἰσχρόν, ἄκων δ’ ἔστιν οὓσ ἐγὼ ἐπαινῶ καὶ φιλῶ.

σὲ οὖν, καὶ εἰ μέσωσ ἔλεγεσ ἐπιεικῆ καὶ ἀληθῆ, ὦ Πιττακέ, οὐκ ἄν ποτε ἔψεγον· νῦν δὲ σφόδρα γὰρ καὶ περὶ τῶν μεγίστων ψευδόμενοσ δοκεῖσ ἀληθῆ λέγειν, διὰ ταῦτά σε ἐγὼ ψέγω.

ταῦτά μοι δοκεῖ, ὦ Πρόδικε καὶ Πρωταγόρα, ἦν δ’ ἐγώ, Σιμωνίδησ διανοούμενοσ πεποιηκέναι τοῦτο τὸ ᾆσμα. καὶ ὁ Ἱππίασ, εὖ μέν μοι δοκεῖσ, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, καὶ σὺ περὶ τοῦ ᾄσματοσ διεληλυθέναι·

ἐμοὶ λόγοσ περὶ αὐτοῦ εὖ ἔχων, ὃν ὑμῖν ἐπιδείξω, ἂν βούλησθε.

καὶ ὁ Ἀλκιβιάδησ, ναί, ἔφη, ὦ Ἱππία, εἰσ αὖθίσ γε·

νῦν δὲ δίκαιόν ἐστιν ἃ ὡμολογησάτην πρὸσ ἀλλήλω Πρωταγόρασ καὶ Σωκράτησ, Πρωταγόρασ μὲν εἰ ἔτι βούλεται ἐρωτᾶν, ἀποκρίνεσθαι Σωκράτη, εἰ δὲ δὴ βούλεται Σωκράτει ἀποκρίνεσθαι, ἐρωτᾶν τὸν ἕτερον. καὶ ἐγὼ εἶπον·

Ἐπιτρέπω μὲν ἔγωγε Πρωταγόρᾳ ὁπότερον αὐτῷ ἥδιον· εἰ δὲ βούλεται, περὶ μὲν ᾀσμάτων τε καὶ ἐπῶν ἐάσωμεν, περὶ δὲ ὧν τὸ πρῶτον ἐγώ σε ἠρώτησα, ὦ Πρωταγόρα, ἡδέωσ ἂν ἐπὶ τέλοσ ἔλθοιμι μετὰ σοῦ σκοπούμενοσ. καὶ γὰρ δοκεῖ μοι τὸ περὶ ποιήσεωσ διαλέγεσθαι ὁμοιότατον εἶναι τοῖσ συμποσίοισ τοῖσ τῶν φαύλων καὶ ἀγοραίων ἀνθρώπων.

καὶ γὰρ οὗτοι, διὰ τὸ μὴ δύνασθαι ἀλλήλοισ δι’ ἑαυτῶν συνεῖναι ἐν τῷ πότῳ μηδὲ διὰ τῆσ ἑαυτῶν φωνῆσ καὶ τῶν λόγων τῶν ἑαυτῶν ὑπὸ ἀπαιδευσίασ, τιμίασ ποιοῦσι τὰσ αὐλητρίδασ, πολλοῦ μισθούμενοι ἀλλοτρίαν φωνὴν τὴν τῶν αὐλῶν, καὶ διὰ τῆσ ἐκείνων φωνῆσ ἀλλήλοισ σύνεισιν· ὅπου δὲ καλοὶ κἀγαθοὶ συμπόται καὶ πεπαιδευμένοι εἰσίν, οὐκ ἂν ἴδοισ οὔτ’ αὐλητρίδασ οὔτε ὀρχηστρίδασ οὔτε ψαλτρίασ, ἀλλὰ αὐτοὺσ αὑτοῖσ ἱκανοὺσ ὄντασ συνεῖναι ἄνευ τῶν λήρων τε καὶ παιδιῶν τούτων διὰ τῆσ αὑτῶν φωνῆσ, λέγοντάσ τε καὶ ἀκούοντασ ἐν μέρει ἑαυτῶν κοσμίωσ, κἂν πάνυ πολὺν οἶνον πίωσιν.

οὕτω δὲ καὶ αἱ τοιαίδε συνουσίαι, ἐὰν μὲν λάβωνται ἀνδρῶν οἱοῖ́περ ἡμῶν οἱ πολλοί φασιν εἶναι, οὐδὲν δέονται ἀλλοτρίασ φωνῆσ οὐδὲ ποιητῶν, οὓσ οὔτε ἀνερέσθαι οἱο͂́ν τ’ ἐστὶν περὶ ὧν λέγουσιν, ἐπαγόμενοί τε αὐτοὺσ οἱ πολλοὶ ἐν τοῖσ λόγοισ οἱ μὲν ταῦτά φασιν τὸν ποιητὴν νοεῖν, οἱ δ’ ἕτερα, περὶ πράγματοσ διαλεγόμενοι ὃ ἀδυνατοῦσι ἐξελέγξαι·

ἀλλὰ τὰσ μὲν τοιαύτασ συνουσίασ ἐῶσιν χαίρειν, αὐτοὶ δ’ ἑαυτοῖσ σύνεισιν δι’ ἑαυτῶν, ἐν τοῖσ ἑαυτῶν λόγοισ πεῖραν ἀλλήλων λαμβάνοντεσ καὶ διδόντεσ. τοὺσ τοιούτουσ μοι δοκεῖ χρῆναι μᾶλλον μιμεῖσθαι ἐμέ τε καὶ σέ, καταθεμένουσ τοὺσ ποιητὰσ αὐτοὺσ δι’ ἡμῶν αὐτῶν πρὸσ ἀλλήλουσ τοὺσ λόγουσ ποιεῖσθαι, τῆσ ἀληθείασ καὶ ἡμῶν αὐτῶν πεῖραν λαμβάνοντασ·

κἂν μὲν βούλῃ ἔτι ἐρωτᾶν, ἕτοιμόσ εἰμί σοι παρέχειν ἀποκρινόμενοσ· ἐὰν δὲ βούλῃ, σὺ ἐμοὶ παράσχεσ, περὶ ὧν μεταξὺ ἐπαυσάμεθα διεξιόντεσ, τούτοισ τέλοσ ἐπιθεῖναι. λέγοντοσ οὖν ἐμοῦ ταῦτα καὶ τοιαῦτα ἄλλα οὐδὲν ἀπεσάφει ὁ Πρωταγόρασ ὁπότερα ποιήσοι.

εἶπεν οὖν ὁ Ἀλκιβιάδησ πρὸσ τὸν Καλλίαν βλέψασ, ὦ Καλλία, δοκεῖ σοι, ἔφη, καὶ νῦν καλῶσ Πρωταγόρασ ποιεῖν, οὐκ ἐθέλων εἴτε δώσει λόγον εἴτε μὴ διασαφεῖν; ἐμοὶ γὰρ οὐ δοκεῖ· ἀλλ’ ἤτοι διαλεγέσθω ἢ εἰπέτω ὅτι οὐκ ἐθέλει διαλέγεσθαι, ἵνα τούτῳ μὲν ταῦτα συνειδῶμεν, Σωκράτησ δὲ ἄλλῳ τῳ διαλέγηται ἢ ἄλλοσ ὅστισ ἂν βούληται ἄλλῳ. καὶ ὁ Πρωταγόρασ αἰσχυνθείσ, ὥσ γέ μοι ἔδοξεν, τοῦ τε Ἀλκιβιάδου ταῦτα λέγοντοσ καὶ τοῦ Καλλίου δεομένου καὶ τῶν ἄλλων σχεδόν τι τῶν παρόντων, μόγισ προυτράπετο εἰσ τὸ διαλέγεσθαι καὶ ἐκέλευεν ἐρωτᾶν αὑτὸν ὡσ ἀποκρινούμενοσ.

εἶπον δὴ ἐγώ·

ὦ Πρωταγόρα, μὴ οἰού διαλέγεσθαί μέ σοι ἄλλο τι βουλόμενον ἢ ἃ αὐτὸσ ἀπορῶ ἑκάστοτε, ταῦτα διασκέψασθαι. ἡγοῦμαι γὰρ πάνυ λέγειν τι τὸν Ὅμηρον τὸ ‐ σύν τε δύ’ ἐρχομένω, καί τε πρὸ ὃ τοῦ ἐνόησεν. εὐπορώτεροι γάρ πωσ ἅπαντέσ ἐσμεν οἱ ἄνθρωποι πρὸσ ἅπαν ἔργον καὶ λόγον καὶ διανόημα·

"μοῦνοσ δ’ εἴπερ τε νοήσῃ," αὐτίκα περιιὼν ζητεῖ ὅτῳ ἐπιδείξηται καὶ μεθ’ ὅτου βεβαιώσηται, ἑώσ ἂν ἐντύχῃ. ὥσπερ καὶ ἐγὼ ἕνεκα τούτου σοὶ ἡδέωσ διαλέγομαι μᾶλλον ἢ ἄλλῳ τινί, ἡγούμενόσ σε βέλτιστ’ ἂν ἐπισκέψασθαι καὶ περὶ τῶν ἄλλων περὶ ὧν εἰκὸσ σκοπεῖσθαι τὸν ἐπιεικῆ, καὶ δὴ καὶ περὶ ἀρετῆσ. τίνα γὰρ ἄλλον ἢ σέ; ὅσ γε οὐ μόνον αὐτὸσ οἰεί καλὸσ κἀγαθὸσ εἶναι, ὥσπερ τινὲσ ἄλλοι αὐτοὶ μὲν ἐπιεικεῖσ εἰσιν, ἄλλουσ δὲ οὐ δύνανται ποιεῖν·

σὺ δὲ καὶ αὐτὸσ ἀγαθὸσ εἶ καὶ ἄλλουσ οἱο͂́σ τ’ εἶ ποιεῖν ἀγαθούσ, καὶ οὕτω πεπίστευκασ σαυτῷ, ὥστε καὶ ἄλλων ταύτην τὴν τέχνην ἀποκρυπτομένων σύ γ’ ἀναφανδὸν σεαυτὸν ὑποκηρυξάμενοσ εἰσ πάντασ τοὺσ Ἕλληνασ, σοφιστὴν ἐπονομάσασ σεαυτόν, ἀπέφηνασ παιδεύσεωσ καὶ ἀρετῆσ διδάσκαλον, πρῶτοσ τούτου μισθὸν ἀξιώσασ ἄρνυσθαι. πῶσ οὖν οὐ σὲ χρῆν παρακαλεῖν ἐπὶ τὴν τούτων σκέψιν καὶ ἐρωτᾶν καὶ ἀνακοινοῦσθαι;

οὐκ ἔσθ’ ὅπωσ οὔ. καὶ νῦν δὴ ἐγὼ ἐκεῖνα, ἅπερ τὸ πρῶτον ἠρώτων περὶ τούτων, πάλιν ἐπιθυμῶ ἐξ ἀρχῆσ τὰ μὲν ἀναμνησθῆναι παρὰ σοῦ, τὰ δὲ συνδιασκέψασθαι. ἦν δέ, ὡσ ἐγᾦμαι, τὸ ἐρώτημα τόδε· σοφία καὶ σωφροσύνη καὶ ἀνδρεία καὶ δικαιοσύνη καὶ ὁσιότησ, πότερον ταῦτα, πέντε ὄντα ὀνόματα, ἐπὶ ἑνὶ πράγματί ἐστιν, ἢ ἑκάστῳ τῶν ὀνομάτων τούτων ὑπόκειταί τισ ἴδιοσ οὐσία καὶ πρᾶγμα ἔχον ἑαυτοῦ δύναμιν ἕκαστον, οὐκ ὂν οἱο͂ν τὸ ἕτερον αὐτῶν τὸ ἕτερον;

ἔφησθα οὖν σὺ οὐκ ὀνόματα ἐπὶ ἑνὶ εἶναι, ἀλλὰ ἕκαστον ἰδίῳ πράγματι τῶν ὀνομάτων τούτων ἐπικεῖσθαι, πάντα δὲ ταῦτα μόρια εἶναι ἀρετῆσ, οὐχ ὡσ τὰ τοῦ χρυσοῦ μόρια ὅμοιά ἐστιν ἀλλήλοισ καὶ τῷ ὅλῳ οὗ μόριά ἐστιν, ἀλλ’ ὡσ τὰ τοῦ προσώπου μόρια καὶ τῷ ὅλῳ οὗ μόριά ἐστιν καὶ ἀλλήλοισ ἀνόμοια, ἰδίαν ἕκαστα δύναμιν ἔχοντα. ταῦτα εἰ μέν σοι δοκεῖ ἔτι ὥσπερ τότε, φάθι·

εἰ δὲ ἄλλωσ πωσ, τοῦτο διόρισαι, ὡσ ἔγωγε οὐδέν σοι ὑπόλογον τίθεμαι, ἐάν πῃ ἄλλῃ νῦν φήσῃσ· μου ταῦτα ἔλεγεσ.

ἀλλ’ ἐγώ σοι, ἔφη, λέγω, ὦ Σώκρατεσ, ὅτι ταῦτα πάντα μόρια μέν ἐστιν ἀρετῆσ, καὶ τὰ μὲν τέτταρα αὐτῶν ἐπιεικῶσ παραπλήσια ἀλλήλοισ ἐστίν, ἡ δὲ ἀνδρεία πάνυ πολὺ διαφέρον πάντων τούτων.

ὧδε δὲ γνώσῃ ὅτι ἐγὼ ἀληθῆ λέγω· εὑρήσεισ γὰρ πολλοὺσ τῶν ἀνθρώπων ἀδικωτάτουσ μὲν ὄντασ καὶ ἀνοσιωτάτουσ καὶ ἀκολαστοτάτουσ καὶ ἀμαθεστάτουσ, ἀνδρειοτάτουσ δὲ διαφερόντωσ. ἔχε δή, ἔφην ἐγώ·

ἄξιον γάρ τοι ἐπισκέψασθαι ὃ λέγεισ. πότερον τοὺσ ἀνδρείουσ θαρραλέουσ λέγεισ ἢ ἄλλο τι; καὶ ἴτασ γε, ἔφη, ἐφ’ ἃ οἱ πολλοὶ φοβοῦνται ἰέναι. φέρε δή, τὴν ἀρετὴν καλόν τι φῂσ εἶναι, καὶ ὡσ καλοῦ ὄντοσ αὐτοῦ σὺ διδάσκαλον σαυτὸν παρέχεισ; κάλλιστον μὲν οὖν, ἔφη, εἰ μὴ μαίνομαί γε. πότερον οὖν, ἦν δ’ ἐγώ, τὸ μέν τι αὐτοῦ αἰσχρόν, τὸ δέ τι καλόν, ἢ ὅλον καλόν; ὅλον που καλὸν ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα. οἶσθα οὖν τίνεσ εἰσ τὰ φρέατα κολυμβῶσιν θαρραλέωσ; ἔγωγε, ὅτι οἱ κολυμβηταί.

πότερον διότι ἐπίστανται ἢ δι’ ἄλλο τι; ὅτι ἐπίστανται. τίνεσ δὲ ἀπὸ τῶν ἵππων πολεμεῖν θαρραλέοι εἰσίν; πότερον οἱ ἱππικοὶ ἢ οἱ ἄφιπποι; οἱ ἱππικοί. τίνεσ δὲ πέλτασ ἔχοντεσ; οἱ πελταστικοὶ ἢ οἱ μή; οἱ πελταστικοί. καὶ τὰ ἄλλα γε πάντα, εἰ τοῦτο ζητεῖσ, ἔφη, οἱ ἐπιστήμονεσ τῶν μὴ ἐπισταμένων θαρραλεώτεροί εἰσιν, καὶ αὐτοὶ ἑαυτῶν ἐπειδὰν μάθωσιν ἢ πρὶν μαθεῖν. ἤδη δέ τινασ ἑώρακασ, ἔφην, πάντων τούτων ἀνεπιστήμονασ ὄντασ, θαρροῦντασ δὲ πρὸσ ἕκαστα τούτων; ἔγωγε, ἦ δ’ ὅσ, καὶ λίαν γε θαρροῦντασ.

οὐκοῦν οἱ θαρραλέοι οὗτοι καὶ ἀνδρεῖοί εἰσιν; αἰσχρὸν μεντἄν, ἔφη, εἰή ἡ ἀνδρεία· ἐπεὶ οὗτοί γε μαινόμενοί εἰσιν. πῶσ οὖν, ἔφην ἐγώ, λέγεισ τοὺσ ἀνδρείουσ; οὐχὶ τοὺσ θαρραλέουσ εἶναι; καὶ νῦν γ’, ἔφη. οὐκοῦν οὗτοι, ἦν δ’ ἐγώ, οἱ οὕτω θαρραλέοι ὄντεσ οὐκ ἀνδρεῖοι ἀλλὰ μαινόμενοι φαίνονται;

καὶ ἐκεῖ αὖ οἱ σοφώτατοι οὗτοι καὶ θαρραλεώτατοί εἰσιν, θαρραλεώτατοι δὲ ὄντεσ ἀνδρειότατοι; καὶ κατὰ τοῦτον τὸν λόγον ἡ σοφία ἂν ἀνδρεία εἰή; οὐ καλῶσ, ἔφη, μνημονεύεισ, ὦ Σώκρατεσ, ἃ ἔλεγόν τε καὶ ἀπεκρινόμην σοι.

ἔγωγε ἐρωτηθεὶσ ὑπὸ σοῦ εἰ οἱ ἀνδρεῖοι θαρραλέοι εἰσίν, ὡμολόγησα· εἰ δὲ καὶ οἱ θαρραλέοι ἀνδρεῖοι, οὐκ ἠρωτήθην ‐ εἰ γάρ με τότε ἤρου, εἶπον ἂν ὅτι οὐ πάντεσ ‐ τοὺσ δὲ ἀνδρείουσ ὡσ οὐ θαρραλέοι εἰσίν, τὸ ἐμὸν ὁμολόγημα οὐδαμοῦ ἐπέδειξασ ὡσ οὐκ ὀρθῶσ ὡμολόγησα. ἔπειτα τοὺσ ἐπισταμένουσ αὐτοὺσ ἑαυτῶν θαρραλεωτέρουσ ὄντασ ἀποφαίνεισ καὶ μὴ ἐπισταμένων ἄλλων, καὶ ἐν τούτῳ οἰεί τὴν ἀνδρείαν καὶ τὴν σοφίαν ταὐτὸν εἶναι·

τούτῳ δὲ τῷ τρόπῳ μετιὼν καὶ τὴν ἰσχὺν οἰηθείησ ἂν εἶναι σοφίαν. πρῶτον μὲν γὰρ εἰ οὕτω μετιὼν ἔροιό με εἰ οἱ ἰσχυροὶ δυνατοί εἰσιν, φαίην ἄν· ἔπειτα, εἰ οἱ ἐπιστάμενοι παλαίειν δυνατώτεροί εἰσιν τῶν μὴ ἐπισταμένων παλαίειν καὶ αὐτοὶ αὑτῶν ἐπειδὰν μάθωσιν ἢ πρὶν μαθεῖν, φαίην ἄν·

ταῦτα δὲ ἐμοῦ ὁμολογήσαντοσ ἐξείη ἄν σοι, χρωμένῳ τοῖσ αὐτοῖσ τεκμηρίοισ τούτοισ, λέγειν ὡσ κατὰ τὴν ἐμὴν ὁμολογίαν ἡ σοφία ἐστὶν ἰσχύσ. ἐγὼ δὲ οὐδαμοῦ οὐδ’ ἐνταῦθα ὁμολογῶ τοὺσ δυνατοὺσ ἰσχυροὺσ εἶναι, τοὺσ μέντοι ἰσχυροὺσ δυνατούσ· οὐ γὰρ ταὐτὸν εἶναι δύναμίν τε καὶ ἰσχύν, ἀλλὰ τὸ μὲν καὶ ἀπὸ ἐπιστήμησ γίγνεσθαι, τὴν δύναμιν, καὶ ἀπὸ μανίασ γε καὶ θυμοῦ, ἰσχὺν δὲ ἀπὸ φύσεωσ καὶ εὐτροφίασ τῶν σωμάτων.

οὕτω δὲ κἀκεῖ οὐ ταὐτὸν εἶναι θάρσοσ τε καὶ ἀνδρείαν· ὥστε συμβαίνει τοὺσ μὲν ἀνδρείουσ θαρραλέουσ εἶναι, μὴ μέντοι τούσ γε θαρραλέουσ ἀνδρείουσ πάντασ· ἀπὸ θυμοῦ γε καὶ ἀπὸ μανίασ, ὥσπερ ἡ δύναμισ, ἀνδρεία δὲ ἀπὸ φύσεωσ καὶ εὐτροφίασ τῶν ψυχῶν γίγνεται.

λέγεισ δέ τινασ, ἔφην, ὦ Πρωταγόρα, τῶν ἀνθρώπων εὖ ζῆν, τοὺσ δὲ κακῶσ;

ἔφη. ἆρ’ οὖν δοκεῖ σοι ἄνθρωποσ ἂν εὖ ζῆν, εἰ ἀνιώμενόσ τε καὶ ὀδυνώμενοσ ζῴη; οὐκ ἔφη. τί δ’ εἰ ἡδέωσ βιοὺσ τὸν βίον τελευτήσειεν; οὐκ εὖ ἄν σοι δοκεῖ οὕτωσ βεβιωκέναι; ἔμοιγ’, ἔφη. τὸ μὲν ἄρα ἡδέωσ ζῆν ἀγαθόν, τὸ δ’ ἀηδῶσ κακόν. εἴπερ τοῖσ καλοῖσ γ’, ἔφη, ζῴη ἡδόμενοσ. τί δή, ὦ Πρωταγόρα;

μὴ καὶ σύ, ὥσπερ οἱ πολλοί, ἡδέ’ ἄττα καλεῖσ κακὰ καὶ ἀνιαρὰ ἀγαθά; ἐγὼ γὰρ λέγω, καθ’ ὃ ἡδέα ἐστίν, ἆρα κατὰ τοῦτο οὐκ ἀγαθά, μὴ εἴ τι ἀπ’ αὐτῶν ἀποβήσεται ἄλλο; καὶ αὖθισ αὖ τὰ ἀνιαρὰ ὡσαύτωσ οὕτωσ οὐ καθ’ ὅσον ἀνιαρά, κακά; οὐκ οἶδα, ὦ Σώκρατεσ, ἔφη, ἁπλῶσ οὕτωσ, ὡσ σὺ ἐρωτᾷσ, εἰ ἐμοὶ ἀποκριτέον ἐστὶν ὡσ τὰ ἡδέα τε ἀγαθά ἐστιν ἅπαντα καὶ τὰ ἀνιαρὰ κακά· ἀλλά μοι δοκεῖ οὐ μόνον πρὸσ τὴν νῦν ἀπόκρισιν ἐμοὶ ἀσφαλέστερον εἶναι ἀποκρίνασθαι, ἀλλὰ καὶ πρὸσ πάντα τὸν ἄλλον βίον τὸν ἐμόν, ὅτι ἔστι μὲν ἃ τῶν ἡδέων οὐκ ἔστιν ἀγαθά, ἔστι δ’ αὖ καὶ ἃ τῶν ἀνιαρῶν οὐκ ἔστι κακά, ἔστι δ’ ἃ ἔστι, καὶ τρίτον ἃ οὐδέτερα, οὔτε κακὰ οὔτ’ ἀγαθά.

ἡδέα δὲ καλεῖσ, ἦν δ’ ἐγώ, οὐ τὰ ἡδονῆσ μετέχοντα ἢ ποιοῦντα ἡδονήν; πάνυ γ’, ἔφη.

τοῦτο τοίνυν λέγω, καθ’ ὅσον ἡδέα ἐστίν, εἰ οὐκ ἀγαθά, τὴν ἡδονὴν αὐτὴν ἐρωτῶν εἰ οὐκ ἀγαθόν ἐστιν. ὥσπερ σὺ λέγεισ, ἔφη, ἑκάστοτε, ὦ Σώκρατεσ, σκοπώμεθα αὐτό, καὶ ἐὰν μὲν πρὸσ λόγον δοκῇ εἶναι τὸ σκέμμα καὶ τὸ αὐτὸ φαίνηται ἡδύ τε καὶ ἀγαθόν, συγχωρησόμεθα· εἰ δὲ μή, τότε ἤδη ἀμφισβητήσομεν. πότερον οὖν, ἦν δ’ ἐγώ, σὺ βούλει ἡγεμονεύειν τῆσ σκέψεωσ, ἢ ἐγὼ ἡγῶμαι;

δίκαιοσ, ἔφη, σὺ ἡγεῖσθαι·

σὺ γὰρ καὶ κατάρχεισ τοῦ λόγου. ἆρ’ οὖν, ἦν δ’ ἐγώ, τῇδέ πῃ καταφανὲσ ἂν ἡμῖν γένοιτο;

ὥσπερ εἴ τισ ἄνθρωπον σκοπῶν ἐκ τοῦ εἴδουσ ἢ πρὸσ ὑγίειαν ἢ πρὸσ ἄλλο τι τῶν τοῦ σώματοσ ἔργων, ἰδὼν τὸ πρόσωπον καὶ τὰσ χεῖρασ ἄκρασ εἴποι· "ἴθι δή μοι ἀποκαλύψασ καὶ τὰ στήθη καὶ τὸ μετάφρενον ἐπίδειξον, ἵνα ἐπισκέψωμαι σαφέστερον," καὶ ἐγὼ τοιοῦτόν τι ποθῶ πρὸσ τὴν σκέψιν· θεασάμενοσ ὅτι οὕτωσ ἔχεισ πρὸσ τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ ἡδὺ ὡσ φῄσ, δέομαι τοιοῦτόν τι εἰπεῖν· ἴθι δή μοι, ὦ Πρωταγόρα, καὶ τόδε τῆσ διανοίασ ἀποκάλυψον· πῶσ ἔχεισ πρὸσ ἐπιστήμην;

πότερον καὶ τοῦτό σοι δοκεῖ ὥσπερ τοῖσ πολλοῖσ ἀνθρώποισ, ἢ ἄλλωσ; δοκεῖ δὲ τοῖσ πολλοῖσ περὶ ἐπιστήμησ τοιοῦτόν τι, οὐκ ἰσχυρὸν οὐδ’ ἡγεμονικὸν οὐδ’ ἀρχικὸν εἶναι· οὐδὲ ὡσ περὶ τοιούτου αὐτοῦ ὄντοσ διανοοῦνται, ἀλλ’ ἐνούσησ πολλάκισ ἀνθρώπῳ ἐπιστήμησ οὐ τὴν ἐπιστήμην αὐτοῦ ἄρχειν ἀλλ’ ἄλλο τι, τοτὲ μὲν θυμόν, τοτὲ δὲ ἡδονήν, τοτὲ δὲ λύπην, ἐνίοτε δὲ ἔρωτα, πολλάκισ δὲ φόβον, ἀτεχνῶσ διανοούμενοι περὶ τῆσ ἐπιστήμησ ὥσπερ περὶ ἀνδραπόδου, περιελκομένησ ὑπὸ τῶν ἄλλων ἁπάντων. ἆρ’ οὖν καὶ σοὶ τοιοῦτόν τι περὶ αὐτῆσ δοκεῖ, ἢ καλόν τε εἶναι ἡ ἐπιστήμη καὶ οἱο͂ν ἄρχειν τοῦ ἀνθρώπου, καὶ ἐάνπερ γιγνώσκῃ τισ τἀγαθὰ καὶ τὰ κακά, μὴ ἂν κρατηθῆναι ὑπὸ μηδενὸσ ὥστε ἄλλ’ ἄττα πράττειν ἢ ἃν ἐπιστήμη κελεύῃ, ἀλλ’ ἱκανὴν εἶναι τὴν φρόνησιν βοηθεῖν τῷ ἀνθρώπῳ;

εἴπερ τῳ ἄλλῳ, αἰσχρόν ἐστι καὶ ἐμοὶ σοφίαν καὶ ἐπιστήμην μὴ οὐχὶ πάντων κράτιστον φάναι εἶναι τῶν ἀνθρωπείων πραγμάτων.

καλῶσ γε, ἔφην ἐγώ, σὺ λέγων καὶ ἀληθῆ.

οἶσθα οὖν ὅτι οἱ πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων ἐμοί τε καὶ σοὶ οὐ πείθονται, ἀλλὰ πολλούσ φασι γιγνώσκοντασ τὰ βέλτιστα οὐκ ἐθέλειν πράττειν, ἐξὸν αὐτοῖσ, ἀλλὰ ἄλλα πράττειν· ἡττωμένουσ ἢ λύπησ ἢ ὧν νυνδὴ ἐγὼ ἔλεγον ὑπό τινοσ τούτων κρατουμένουσ ταῦτα ποιεῖν τοὺσ ποιοῦντασ.

πολλὰ γὰρ οἶμαι, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, καὶ ἄλλα οὐκ ὀρθῶσ λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι.

ἴθι δὴ μετ’ ἐμοῦ ἐπιχείρησον πείθειν τοὺσ ἀνθρώπουσ καὶ διδάσκειν ὅ ἐστιν αὐτοῖσ τοῦτο τὸ πάθοσ, ὅ φασιν ὑπὸ τῶν ἡδονῶν ἡττᾶσθαι καὶ οὐ πράττειν διὰ ταῦτα τὰ βέλτιστα, ἐπεὶ γιγνώσκειν γε αὐτά.

ἴσωσ γὰρ ἂν λεγόντων ἡμῶν ὅτι οὐκ ὀρθῶσ λέγετε, ὦ ἄνθρωποι, ἀλλὰ ψεύδεσθε, ἔροιντ’ ἂν ἡμᾶσ· "ὦ Πρωταγόρα τε καὶ Σώκρατεσ, εἰ μὴ ἔστιν τοῦτο τὸ πάθημα ἡδονῆσ ἡττᾶσθαι, ἀλλὰ τί ποτ’ ἐστίν, καὶ τί ὑμεῖσ αὐτό φατε εἶναι;

εἴπατον ἡμῖν. τί δέ, ὦ Σώκρατεσ, δεῖ ἡμᾶσ σκοπεῖσθαι τὴν τῶν πολλῶν δόξαν ἀνθρώπων, οἳ ὅτι ἂν τύχωσι τοῦτο λέγουσιν;

οἶμαι, ἦν δ’ ἐγώ, εἶναί τι ἡμῖν τοῦτο πρὸσ τὸ ἐξευρεῖν περὶ ἀνδρείασ, πρὸσ τἆλλα μόρια τὰ τῆσ ἀρετῆσ πῶσ ποτ’ ἔχει.

εἰ οὖν σοι δοκεῖ ἐμμένειν οἷσ ἄρτι ἔδοξεν ἡμῖν, ἐμὲ ἡγήσασθαι ᾗ οἶμαι ἂν ἔγωγε κάλλιστα φανερὸν γενέσθαι, ἕπου· εἰ δὲ μὴ βούλει, εἴ σοι φίλον, ἐῶ χαίρειν. ἀλλ’, ἔφη, ὀρθῶσ λέγεισ·

καὶ πέραινε ὥσπερ ἤρξω. πάλιν τοίνυν, ἔφην ἐγώ, εἰ ἔροιντο ἡμᾶσ·

"τί οὖν φατε τοῦτο εἶναι, ὃ ἡμεῖσ ἥττω εἶναι τῶν ἡδονῶν ἐλέγομεν; εἴποιμ’ ἂν ἔγωγε πρὸσ αὐτοὺσ ὡδί· Ἀκούετε δή· πειρασόμεθα γὰρ ὑμῖν ἐγώ τε καὶ Πρωταγόρασ φράσαι. ἄλλο τι γάρ, ὦ ἄνθρωποι, φατὲ ὑμῖν τοῦτο γίγνεσθαι ἐν τοῖσδε, οἱο͂ν πολλάκισ ὑπὸ σίτων καὶ ποτῶν καὶ ἀφροδισίων κρατούμενοι ἡδέων ὄντων, γιγνώσκοντεσ ὅτι πονηρά ἐστιν, ὅμωσ αὐτὰ πράττειν; φαῖεν ἄν. οὐκοῦν ἐροίμεθ’ ἂν αὐτοὺσ ἐγώ τε καὶ σὺ πάλιν· Πονηρὰ δὲ αὐτὰ πῇ φατε εἶναι; πότερον ὅτι τὴν ἡδονὴν ταύτην ἐν τῷ παραχρῆμα παρέχει καὶ ἡδύ ἐστιν ἕκαστον αὐτῶν, ἢ ὅτι εἰσ τὸν ὕστερον χρόνον νόσουσ τε ποιεῖ καὶ πενίασ καὶ ἄλλα τοιαῦτα πολλὰ παρασκευάζει;

ἢ κἂν εἴ τι τούτων εἰσ τὸ ὕστερον μηδὲν παρασκευάζει, χαίρειν δὲ μόνον ποιεῖ, ὅμωσ δ’ ἂν κακὰ ἦν, ὅτι μαθόντα χαίρειν ποιεῖ καὶ ὁπῃοῦν; ἆρ’ οἰόμεθ’ ἂν αὐτούσ, ὦ Πρωταγόρα, ἄλλο τι ἀποκρίνασθαι ἢ ὅτι οὐ κατὰ τὴν αὐτῆσ τῆσ ἡδονῆσ τῆσ παραχρῆμα ἐργασίαν κακά ἐστιν, ἀλλὰ διὰ τὰ ὕστερον γιγνόμενα, νόσουσ τε καὶ τἆλλα. ἐγὼ μὲν οἶμαι, ἔφη ὁ Πρωταγόρασ, τοὺσ πολλοὺσ ἂν ταῦτα ἀποκρίνασθαι.

οὐκοῦν νόσουσ ποιοῦντα ἀνίασ ποιεῖ, καὶ πενίασ ποιοῦντα ἀνίασ ποιεῖ; Ὁμολογοῖεν ἄν, ὡσ ἐγᾦμαι. συνέφη ὁ Πρωταγόρασ. οὐκοῦν φαίνεται, ὦ ἄνθρωποι, ὑμῖν, ὥσ φαμεν ἐγώ τε καὶ Πρωταγόρασ, δι’ οὐδὲν ἄλλο ταῦτα κακὰ ὄντα ἢ διότι εἰσ ἀνίασ τε ἀποτελευτᾷ καὶ ἄλλων ἡδονῶν ἀποστερεῖ; Ὁμολογοῖεν ἄν;

συνεδόκει ἡμῖν ἀμφοῖν. οὐκοῦν πάλιν ἂν αὐτοὺσ τὸ ἐναντίον εἰ ἐροίμεθα· ὦ ἄνθρωποι οἱ λέγοντεσ αὖ ἀγαθὰ ἀνιαρὰ εἶναι, ἆρα οὐ τὰ τοιάδε λέγετε, οἱο͂ν τά τε γυμνάσια καὶ τὰσ στρατείασ καὶ τὰσ ὑπὸ τῶν ἰατρῶν θεραπείασ τὰσ διὰ καύσεών τε καὶ τομῶν καὶ φαρμακειῶν καὶ λιμοκτονιῶν γιγνομένασ, ὅτι ταῦτα ἀγαθὰ μέν ἐστιν, ἀνιαρὰ δέ; φαῖεν ἄν; συνεδόκει. πότερον οὖν κατὰ τόδε ἀγαθὰ αὐτὰ καλεῖτε, ὅτι ἐν τῷ παραχρῆμα ὀδύνασ τὰσ ἐσχάτασ παρέχει καὶ ἀλγηδόνασ, ἢ ὅτι εἰσ τὸν ὕστερον χρόνον ὑγίειαί τε ἀπ’ αὐτῶν γίγνονται καὶ εὐεξίαι τῶν σωμάτων καὶ τῶν πόλεων σωτηρίαι καὶ ἄλλων ἀρχαὶ καὶ πλοῦτοι; φαῖεν ἄν, ὡσ ἐγᾦμαι.

συνεδόκει. ταῦτα δὲ ἀγαθά ἐστι δι’ ἄλλο τι ἢ ὅτι εἰσ ἡδονὰσ ἀποτελευτᾷ καὶ λυπῶν ἀπαλλαγάσ τε καὶ ἀποτροπάσ; ἢ ἔχετέ τι ἄλλο τέλοσ λέγειν, εἰσ ὃ ἀποβλέψαντεσ αὐτὰ ἀγαθὰ καλεῖτε, ἀλλ’ <ἢ> ἡδονάσ τε καὶ λύπασ; οὐκ ἂν φαῖεν, ὡσ ἐγᾦμαι.

οὐδ’ ἐμοὶ δοκεῖ, ἔφη ὁ Πρωταγόρασ. οὐκοῦν τὴν μὲν ἡδονὴν διώκετε ὡσ ἀγαθὸν ὄν, τὴν δὲ λύπην φεύγετε ὡσ κακόν; συνεδόκει. τοῦτ’ ἄρα ἡγεῖσθ’ εἶναι κακόν, τὴν λύπην, καὶ ἀγαθὸν τὴν ἡδονήν, ἐπεὶ καὶ αὐτὸ τὸ χαίρειν τότε λέγετε κακὸν εἶναι, ὅταν μειζόνων ἡδονῶν ἀποστερῇ ἢ ὅσασ αὐτὸ ἔχει, ἢ λύπασ μείζουσ παρασκευάζῃ τῶν ἐν αὐτῷ ἡδονῶν· ἐπεὶ εἰ κατ’ ἄλλο τι αὐτὸ τὸ χαίρειν κακὸν καλεῖτε καὶ εἰσ ἄλλο τι τέλοσ ἀποβλέψαντεσ, ἔχοιτε ἂν καὶ ἡμῖν εἰπεῖν·

ἀλλ’ οὐχ ἕξετε. οὐδ’ ἐμοὶ δοκοῦσιν, ἔφη ὁ Πρωταγόρασ. ἄλλο τι οὖν πάλιν καὶ περὶ αὐτοῦ τοῦ λυπεῖσθαι ὁ αὐτὸσ τρόποσ; τότε καλεῖτε αὐτὸ τὸ λυπεῖσθαι ἀγαθόν, ὅταν ἢ μείζουσ λύπασ τῶν ἐν αὐτῷ οὐσῶν ἀπαλλάττῃ ἢ μείζουσ ἡδονὰσ τῶν λυπῶν παρασκευάζῃ; ἐπεὶ εἰ πρὸσ ἄλλο τι τέλοσ ἀποβλέπετε, ὅταν καλῆτε αὐτὸ τὸ λυπεῖσθαι ἀγαθόν, ἢ πρὸσ ὃ ἐγὼ λέγω, ἔχετε ἡμῖν εἰπεῖν· ἀλλ’ οὐχ ἕξετε.

ἀληθῆ, ἔφη, λέγεισ, ὁ Πρωταγόρασ. πάλιν τοίνυν, ἔφην ἐγώ, εἴ με ἀνέροισθε, ὦ ἄνθρωποι, "τίνοσ οὖν δήποτε ἕνεκα πολλὰ περὶ τούτου λέγεισ καὶ πολλαχῇ;

Συγγιγνώσκετέ μοι, φαίην ἂν ἔγωγε. πρῶτον μὲν γὰρ οὐ ῥᾴδιον ἀποδεῖξαι τί ἐστίν ποτε τοῦτο ὃ ὑμεῖσ καλεῖτε τῶν ἡδονῶν ἥττω εἶναι· ἔπειτα ἐν τούτῳ εἰσὶν πᾶσαι αἱ ἀποδείξεισ. ἀλλ’ ἔτι καὶ νῦν ἀναθέσθαι ἔξεστιν, εἴ πῃ ἔχετε ἄλλο τι φάναι εἶναι τὸ ἀγαθὸν ἢ τὴν ἡδονήν, ἢ τὸ κακὸν ἄλλο τι ἢ τὴν ἀνίαν· ἢ ἀρκεῖ ὑμῖν τὸ ἡδέωσ καταβιῶναι τὸν βίον ἄνευ λυπῶν;

εἰ δὲ ἀρκεῖ καὶ μὴ ἔχετε μηδὲν ἄλλο φάναι εἶναι ἀγαθὸν ἢ κακὸν ὃ μὴ εἰσ ταῦτα τελευτᾷ, τὸ μετὰ τοῦτο ἀκούετε. φημὶ γὰρ ὑμῖν τούτου οὕτωσ ἔχοντοσ γελοῖον τὸν λόγον γίγνεσθαι, ὅταν λέγητε ὅτι πολλάκισ γιγνώσκων τὰ κακὰ ἄνθρωποσ ὅτι κακά ἐστιν, ὅμωσ πράττει αὐτά, ἐξὸν μὴ πράττειν, ὑπὸ τῶν ἡδονῶν ἀγόμενοσ καὶ ἐκπληττόμενοσ· καὶ αὖθισ αὖ λέγετε ὅτι γιγνώσκων ὁ ἄνθρωποσ τἀγαθὰ πράττειν οὐκ ἐθέλει διὰ τὰσ παραχρῆμα ἡδονάσ, ὑπὸ τούτων ἡττώμενοσ.

ὡσ δὲ ταῦτα γελοῖά ἐστιν, κατάδηλον ἔσται, ἐὰν μὴ πολλοῖσ ὀνόμασι χρώμεθα ἅμα, ἡδεῖ τε καὶ ἀνιαρῷ καὶ ἀγαθῷ καὶ κακῷ, ἀλλ’ ἐπειδὴ δύο ἐφάνη ταῦτα, δυοῖν καὶ ὀνόμασιν προσαγορεύωμεν αὐτά, πρῶτον μὲν ἀγαθῷ καὶ κακῷ, ἔπειτα αὖθισ ἡδεῖ τε καὶ ἀνιαρῷ. θέμενοι δὴ οὕτω λέγωμεν ὅτι Γιγνώσκων ὁ ἄνθρωποσ τὰ κακὰ ὅτι κακά ἐστιν, ὅμωσ αὐτὰ ποιεῖ. ἐὰν οὖν τισ ἡμᾶσ ἔρηται, "διὰ τί; Ἡττώμενοσ, φήσομεν·

"ὑπὸ τοῦ; ἐκεῖνοσ ἐρήσεται ἡμᾶσ· ἡμῖν δὲ ὑπὸ μὲν ἡδονῆσ οὐκέτι ἔξεστιν εἰπεῖν ‐ ἄλλο γὰρ ὄνομα μετείληφεν ἀντὶ τῆσ ἡδονῆσ τὸ ἀγαθόν ‐ ἐκείνῳ δὴ ἀποκρινώμεθα καὶ λέγωμεν ὅτι Ἡττώμενοσ "ὑπὸ τίνοσ; φήσει. τοῦ ἀγαθοῦ, φήσομεν νὴ Δία. ἂν οὖν τύχῃ ὁ ἐρόμενοσ ἡμᾶσ ὑβριστὴσ ὤν, γελάσεται καὶ ἐρεῖ· "ἦ γελοῖον λέγετε πρᾶγμα, εἰ πράττει τισ κακά, γιγνώσκων ὅτι κακά ἐστιν, οὐ δέον αὐτὸν πράττειν, ἡττώμενοσ ὑπὸ τῶν ἀγαθῶν.

ἆρα," φήσει, "οὐκ ἀξίων ὄντων νικᾶν ἐν ὑμῖν τῶν ἀγαθῶν τὰ κακά, ἢ ἀξίων; φήσομεν δῆλον ὅτι ἀποκρινόμενοι, ὅτι οὐκ ἀξίων ὄντων· οὐ γὰρ ἂν ἐξημάρτανεν ὅν φαμεν ἥττω εἶναι τῶν ἡδονῶν. "κατὰ τί δέ," φήσει ἴσωσ, "ἀνάξιά ἐστιν τἀγαθὰ τῶν κακῶν ἢ τὰ κακὰ τῶν ἀγαθῶν; ἢ κατ’ ἄλλο τι ἢ ὅταν τὰ μὲν μείζω, τὰ δὲ σμικρότερα ᾖ; ἢ πλείω, τὰ δὲ ἐλάττω ᾖ;

οὐχ ἕξομεν εἰπεῖν ἄλλο ἢ τοῦτο. "δῆλον ἄρα," φήσει, "ὅτι τὸ ἡττᾶσθαι τοῦτο λέγετε, ἀντὶ ἐλαττόνων ἀγαθῶν μείζω κακὰ λαμβάνειν. " ταῦτα μὲν οὖν οὕτω. μεταλάβωμεν δὴ τὰ ὀνόματα πάλιν τὸ ἡδύ τε καὶ ἀνιαρὸν ἐπὶ τοῖσ αὐτοῖσ τούτοισ, καὶ λέγωμεν ὅτι Ἄνθρωποσ πράττει ‐ τότε μὲν ἐλέγομεν τὰ κακά, νῦν δὲ λέγωμεν τὰ ἀνιαρά, γιγνώσκων ὅτι ἀνιαρά ἐστιν, ἡττώμενοσ ὑπὸ τῶν ἡδέων, δῆλον ὅτι ἀναξίων ὄντων νικᾶν. καὶ τίσ ἄλλη ἀναξία ἡδονῇ πρὸσ λύπην ἐστίν, ἀλλ’ ἢ ὑπερβολὴ ἀλλήλων καὶ ἔλλειψισ; ταῦτα δ’ ἐστὶ μείζω τε καὶ σμικρότερα γιγνόμενα ἀλλήλων καὶ πλείω καὶ ἐλάττω καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον.

εἰ γάρ τισ λέγοι ὅτι "ἀλλὰ πολὺ διαφέρει, ὦ Σώκρατεσ, τὸ παραχρῆμα ἡδὺ τοῦ εἰσ τὸν ὕστερον χρόνον καὶ ἡδέοσ καὶ λυπηροῦ," μῶν ἄλλῳ τῳ, φαίην ἂν ἔγωγε, ἢ ἡδονῇ καὶ λύπῃ; οὐ γὰρ ἔσθ’ ὅτῳ ἄλλῳ. ἀλλ’ ὥσπερ ἀγαθὸσ ἱστάναι ἄνθρωποσ, συνθεὶσ τὰ ἡδέα καὶ συνθεὶσ τὰ λυπηρά, καὶ τὸ ἐγγὺσ καὶ τὸ πόρρω στήσασ ἐν τῷ ζυγῷ, εἰπὲ πότερα πλείω ἐστίν. ἐὰν μὲν γὰρ ἡδέα πρὸσ ἡδέα ἱστῇσ, τὰ μείζω ἀεὶ καὶ πλείω ληπτέα· ἐὰν δὲ λυπηρὰ πρὸσ λυπηρά, τὰ ἐλάττω καὶ σμικρότερα·

ἐὰν δὲ ἡδέα πρὸσ λυπηρά, ἐὰν μὲν τὰ ἀνιαρὰ ὑπερβάλληται ὑπὸ τῶν ἡδέων, ἐάντε τὰ ἐγγὺσ ὑπὸ τῶν πόρρω ἐάντε τὰ πόρρω ὑπὸ τῶν ἐγγύσ, ταύτην τὴν πρᾶξιν πρακτέον ἐν ᾗ ἂν ταῦτ’ ἐνῇ· ἐὰν δὲ τὰ ἡδέα ὑπὸ τῶν ἀνιαρῶν, οὐ πρακτέα. μή πῃ ἄλλῃ ἔχει, φαίην ἄν, ταῦτα, ὦ ἄνθρωποι; οἶδ’ ὅτι οὐκ ἂν ἔχοιεν ἄλλωσ λέγειν.

συνεδόκει καὶ ἐκείνῳ. ὅτε δὴ τοῦτο οὕτωσ ἔχει, τόδε μοι ἀποκρίνασθε, φήσω.

φαίνεται ὑμῖν τῇ ὄψει τὰ αὐτὰ μεγέθη ἐγγύθεν μὲν μείζω, πόρρωθεν δὲ ἐλάττω· ἢ οὔ; φήσουσιν. καὶ τὰ παχέα καὶ τὰ πολλὰ ὡσαύτωσ; καὶ αἱ φωναὶ <αἱ> ἴσαι ἐγγύθεν μὲν μείζουσ, πόρρωθεν δὲ σμικρότεραι; φαῖεν ἄν. εἰ οὖν ἐν τούτῳ ἡμῖν ἦν τὸ εὖ πράττειν, ἐν τῷ τὰ μὲν μεγάλα μήκη καὶ πράττειν καὶ λαμβάνειν, τὰ δὲ σμικρὰ καὶ φεύγειν καὶ μὴ πράττειν, τίσ ἂν ἡμῖν σωτηρία ἐφάνη τοῦ βίου; ἆρα ἡ μετρητικὴ τέχνη ἢ ἡ τοῦ φαινομένου δύναμισ;

ἢ αὕτη μὲν ἡμᾶσ ἐπλάνα καὶ ἐποίει ἄνω τε καὶ κάτω πολλάκισ μεταλαμβάνειν ταὐτὰ καὶ μεταμέλειν καὶ ἐν ταῖσ πράξεσιν καὶ ἐν ταῖσ αἱρέσεσιν τῶν μεγάλων τε καὶ σμικρῶν, ἡ δὲ μετρητικὴ ἄκυρον μὲν ἂν ἐποίησε τοῦτο τὸ φάντασμα, δηλώσασα δὲ τὸ ἀληθὲσ ἡσυχίαν ἂν ἐποίησεν ἔχειν τὴν ψυχὴν μένουσαν ἐπὶ τῷ ἀληθεῖ καὶ ἔσωσεν ἂν τὸν βίον; ἆρ’ ἂν ὁμολογοῖεν οἱ ἄνθρωποι πρὸσ ταῦτα ἡμᾶσ τὴν μετρητικὴν σῴζειν ἂν τέχνην ἢ ἄλλην;

τὴν μετρητικήν, ὡμολόγει. τί δ’ εἰ ἐν τῇ τοῦ περιττοῦ καὶ ἀρτίου αἱρέσει ἡμῖν ἦν ἡ σωτηρία τοῦ βίου, ὁπότε τὸ πλέον ὀρθῶσ ἔδει ἑλέσθαι καὶ ὁπότε τὸ ἔλαττον, ἢ αὐτὸ πρὸσ ἑαυτὸ ἢ τὸ ἕτερον πρὸσ τὸ ἕτερον, εἴτ’ ἐγγὺσ εἴτε πόρρω εἰή; τί ἂν ἔσῳζεν ἡμῖν τὸν βίον; ἆρ’ ἂν οὐκ ἐπιστήμη;

καὶ ἆρ’ ἂν οὐ μετρητική τισ, ἐπειδήπερ ὑπερβολῆσ τε καὶ ἐνδείασ ἐστὶν ἡ τέχνη; ἐπειδὴ δὲ περιττοῦ τε καὶ ἀρτίου, ἆρα ἄλλη τισ ἢ ἀριθμητική; Ὁμολογοῖεν ἂν ἡμῖν οἱ ἄνθρωποι ἢ οὔ; ἐδόκουν ἂν καὶ τῷ Πρωταγόρᾳ ὁμολογεῖν. εἰε͂ν, ὦ ἄνθρωποι· ἐπεὶ δὲ δὴ ἡδονῆσ τε καὶ λύπησ ἐν ὀρθῇ τῇ αἱρέσει ἐφάνη ἡμῖν ἡ σωτηρία τοῦ βίου οὖσα, τοῦ τε πλέονοσ καὶ ἐλάττονοσ καὶ μείζονοσ καὶ σμικροτέρου καὶ πορρωτέρω καὶ ἐγγυτέρω, ἆρα πρῶτον μὲν οὐ μετρητικὴ φαίνεται, ὑπερβολῆσ τε καὶ ἐνδείασ οὖσα καὶ ἰσότητοσ πρὸσ ἀλλήλασ σκέψισ; ἀλλ’ ἀνάγκη.

ἐπεὶ δὲ μετρητική, ἀνάγκῃ δήπου τέχνη καὶ ἐπιστήμη. συμφήσουσιν. ἥτισ μὲν τοίνυν τέχνη καὶ ἐπιστήμη ἐστὶν αὕτη, εἰσ αὖθισ σκεψόμεθα· ὅτι δὲ ἐπιστήμη ἐστίν, τοσοῦτον ἐξαρκεῖ πρὸσ τὴν ἀπόδειξιν ἣν ἐμὲ δεῖ καὶ Πρωταγόραν ἀποδεῖξαι περὶ ὧν ἤρεσθ’ ἡμᾶσ. ἤρεσθε δέ, εἰ μέμνησθε, ἡνίκα ἡμεῖσ ἀλλήλοισ ὡμολογοῦμεν ἐπιστήμησ μηδὲν εἶναι κρεῖττον, ἀλλὰ τοῦτο ἀεὶ κρατεῖν, ὅπου ἂν ἐνῇ, καὶ ἡδονῆσ καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων· ὑμεῖσ δὲ δὴ ἔφατε τὴν ἡδονὴν πολλάκισ κρατεῖν καὶ τοῦ εἰδότοσ ἀνθρώπου, ἐπειδὴ δὲ ὑμῖν οὐχ ὡμολογοῦμεν, μετὰ τοῦτο ἤρεσθε ἡμᾶσ·

"ὦ Πρωταγόρα τε καὶ Σώκρατεσ, εἰ μὴ ἔστι τοῦτο τὸ πάθημα ἡδονῆσ ἡττᾶσθαι, ἀλλὰ τί ποτ’ ἐστὶν καὶ τί ὑμεῖσ αὐτό φατε εἶναι; εἴπατε ἡμῖν. " εἰ μὲν οὖν τότε εὐθὺσ ὑμῖν εἴπομεν ὅτι ἀμαθία, κατεγελᾶτε ἂν ἡμῶν· νῦν δὲ ἂν ἡμῶν καταγελᾶτε, καὶ ὑμῶν αὐτῶν καταγελάσεσθε.

καὶ γὰρ ὑμεῖσ ὡμολογήκατε ἐπιστήμησ ἐνδείᾳ ἐξαμαρτάνειν περὶ τὴν τῶν ἡδονῶν αἱρ́εσιν καὶ λυπῶν τοὺσ ἐξαμαρτάνοντασ ‐ ταῦτα δέ ἐστιν ἀγαθά τε καὶ κακά ‐ καὶ οὐ μόνον ἐπιστήμησ, ἀλλὰ καὶ ἧσ τὸ πρόσθεν ἔτι ὡμολογήκατε ὅτι μετρητικῆσ· ἡ δὲ ἐξαμαρτανομένη πρᾶξισ ἄνευ ἐπιστήμησ ἴστε που καὶ αὐτοὶ ὅτι ἀμαθίᾳ πράττεται. ὥστε τοῦτ’ ἐστὶν τὸ ἡδονῆσ ἥττω εἶναι, ἀμαθία ἡ μεγίστη, ἧσ Πρωταγόρασ ὅδε φησὶν ἰατρὸσ εἶναι καὶ Πρόδικοσ καὶ Ἱππίασ·

ὑμεῖσ δὲ διὰ τὸ οἰέσθαι ἄλλο τι ἢ ἀμαθίαν εἶναι οὔτε αὐτοὶ οὔτε τοὺσ ὑμετέρουσ παῖδασ παρὰ τοὺσ τούτων διδασκάλουσ τούσδε τοὺσ σοφιστὰσ πέμπετε, ὡσ οὐ διδακτοῦ ὄντοσ, ἀλλὰ κηδόμενοι τοῦ ἀργυρίου καὶ οὐ διδόντεσ τούτοισ κακῶσ πράττετε καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ. ταῦτα μὲν τοῖσ πολλοῖσ ἀποκεκριμένοι ἂν ἦμεν·

ὑμᾶσ δὲ δὴ μετὰ Πρωταγόρου ἐρωτῶ, <ὦ> Ἱππία τε καὶ Πρόδικε κοινὸσ γὰρ δὴ ἔστω ὑμῖν ὁ λόγοσ πότερον δοκῶ ὑμῖν ἀληθῆ λέγειν ἢ ψεύδεσθαι. ὑπερφυῶσ ἐδόκει ἅπασιν ἀληθῆ εἶναι τὰ εἰρημένα. ὁμολογεῖτε ἄρα, ἦν δ’ ἐγώ, τὸ μὲν ἡδὺ ἀγαθὸν εἶναι, τὸ δὲ ἀνιαρὸν κακόν. τὴν δὲ Προδίκου τοῦδε διαίρεσιν τῶν ὀνομάτων παραιτοῦμαι· εἴτε γὰρ ἡδὺ εἴτε τερπνὸν λέγεισ εἴτε χαρτόν, εἴτε ὁπόθεν καὶ ὅπωσ χαίρεισ τὰ τοιαῦτα ὀνομάζων, ὦ βέλτιστε Πρόδικε, τοῦτό μοι πρὸσ ὃ βούλομαι ἀπόκριναι. γελάσασ οὖν ὁ Πρόδικοσ συνωμολόγησε, καὶ οἱ ἄλλοι.

τί δὲ δή, ὦ ἄνδρεσ, ἔφην ἐγώ, τὸ τοιόνδε; αἱ ἐπὶ τούτου πράξεισ ἅπασαι, ἐπὶ τοῦ ἀλύπωσ ζῆν καὶ ἡδέωσ, ἆρ’ οὐ καλαί καὶ ὠφέλιμοι; καὶ τὸ καλὸν ἔργον ἀγαθόν τε καὶ ὠφέλιμον; συνεδόκει. εἰ ἄρα, ἔφην ἐγώ, τὸ ἡδὺ ἀγαθόν ἐστιν, οὐδεὶσ οὔτε εἰδὼσ οὔτε οἰόμενοσ ἄλλα βελτίω εἶναι ἢ ἃ ποιεῖ, καὶ δυνατά, ἔπειτα ποιεῖ ταῦτα, ἐξὸν τὰ βελτίω· οὐδὲ τὸ ἥττω εἶναι αὑτοῦ ἄλλο τι τοῦτ’ ἐστὶν ἢ ἀμαθία, οὐδὲ κρείττω ἑαυτοῦ ἄλλο τι ἢ σοφία.

συνεδόκει πᾶσιν. τί δὲ δή; ἀμαθίαν ἆρα τὸ τοιόνδε λέγετε, τὸ ψευδῆ ἔχειν δόξαν καὶ ἐψεῦσθαι περὶ τῶν πραγμάτων τῶν πολλοῦ ἀξίων; καὶ τοῦτο πᾶσι συνεδόκει. ἄλλο τι οὖν, ἔφην ἐγώ, ἐπί γε τὰ κακὰ οὐδεὶσ ἑκὼν ἔρχεται οὐδὲ ἐπὶ ἃ οἰέται κακὰ εἶναι, οὐδ’ ἔστι τοῦτο, ὡσ ἐοίκεν, ἐν ἀνθρώπου φύσει, ἐπὶ ἃ οἰέται κακὰ εἶναι ἐθέλειν ἰέναι ἀντὶ τῶν ἀγαθῶν· ὅταν τε ἀναγκασθῇ δυοῖν κακοῖν τὸ ἕτερον αἱρεῖσθαι, οὐδεὶσ τὸ μεῖζον αἱρήσεται ἐξὸν τὸ ἔλαττον;

ἅπαντα ταῦτα συνεδόκει ἅπασιν ἡμῖν. τί οὖν; ἔφην ἐγώ, καλεῖτέ <τι> δέοσ καὶ φόβον; καὶ ἆρα ὅπερ ἐγώ; πρὸσ σὲ λέγω, ὦ Πρόδικε. προσδοκίαν τινὰ λέγω κακοῦ τοῦτο, εἴτε φόβον εἴτε δέοσ καλεῖτε. ἐδόκει Πρωταγόρᾳ μὲν καὶ Ἱππίᾳ δέοσ τε καὶ φόβοσ εἶναι τοῦτο, προδίκῳ δὲ δέοσ, φόβοσ δ’ οὔ. ἀλλ’ οὐδέν, ἔφην ἐγώ, Πρόδικε, διαφέρει· ἀλλὰ τόδε.

εἰ ἀληθῆ τὰ ἔμπροσθέν ἐστιν, ἆρά τισ ἀνθρώπων ἐθελήσει ἐπὶ ταῦτα ἰέναι ἃ δέδοικεν, ἐξὸν ἐπὶ ἃ μή; ἢ ἀδύνατον ἐκ τῶν ὡμολογημένων; ἃ γὰρ δέδοικεν, ὡμολόγηται ἡγεῖσθαι κακὰ εἶναι· ἃ δὲ ἡγεῖται κακά, οὐδένα οὔτε ἰέναι ἐπὶ ταῦτα οὔτε λαμβάνειν ἑκόντα. καὶ ταῦτα πᾶσιν.

οὕτω δὴ τούτων ὑποκειμένων, ἦν δ’ ἐγώ, Πρόδικέ τε καὶ Ἱππία, ἀπολογείσθω ἡμῖν Πρωταγόρασ ὅδε ἃ τὸ πρῶτον ἀπεκρίνατο πῶσ ὀρθῶσ ἔχει ‐ μὴ ἃ τὸ πρῶτον παντάπασι·

τότε μὲν γὰρ δὴ πέντε ὄντων μορίων τῆσ ἀρετῆσ οὐδὲν ἔφη εἶναι τὸ ἕτερον οἱο͂ν τὸ ἕτερον, ἰδίαν δὲ αὑτοῦ ἕκαστον ἔχειν δύναμιν· ἀλλ’ οὐ ταῦτα λέγω, ἀλλ’ ἃ τὸ ὕστερον εἶπεν. τὸ γὰρ ὕστερον ἔφη τὰ μὲν τέτταρα ἐπιεικῶσ παραπλήσια ἀλλήλοισ εἶναι, τὸ δὲ ἓν πάνυ πολὺ διαφέρειν τῶν ἄλλων, τὴν ἀνδρείαν, γνώσεσθαι δέ μ’ ἔφη τεκμηρίῳ τῷδε· "εὑρήσεισ γάρ, ὦ Σώκρατεσ, ἀνθρώπουσ ἀνοσιωτάτουσ μὲν ὄντασ καὶ ἀδικωτάτουσ καὶ ἀκολαστοτάτουσ καὶ ἀμαθεστάτουσ, ἀνδρειοτάτουσ δέ·

ᾧ γνώσῃ ὅτι πολὺ διαφέρει ἡ ἀνδρεία τῶν ἄλλων μορίων τῆσ ἀρετῆσ. " καὶ ἐγὼ εὐθὺσ τότε πάνυ ἐθαύμασα τὴν ἀπόκρισιν, καὶ ἔτι μᾶλλον ἐπειδὴ ταῦτα μεθ’ ὑμῶν διεξῆλθον. ἠρόμην δ’ οὖν τοῦτον εἰ τοὺσ ἀνδρείουσ λέγοι θαρραλέουσ· ὁ δέ, "καὶ ἴτασ γ’," ἔφη. μέμνησαι, ἦν δ’ ἐγώ, ὦ Πρωταγόρα, ταῦτα ἀποκρινόμενοσ;

ὡμολόγει. ἴθι δή, ἔφην ἐγώ, εἰπὲ ἡμῖν, ἐπὶ τί λέγεισ ἴτασ εἶναι τοὺσ ἀνδρείουσ; ἦ ἐφ’ ἅπερ οἱ δειλοί; οὐκ ἔφη. οὐκοῦν ἐφ’ ἕτερα. ναί, ἦ δ’ ὅσ. πότερον οἱ μὲν δειλοὶ ἐπὶ τὰ θαρραλέα ἔρχονται, οἱ δὲ ἀνδρεῖοι ἐπὶ τὰ δεινά; λέγεται δή, ὦ Σώκρατεσ, οὕτωσ ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων. ἀληθῆ, ἔφην ἐγώ, λέγεισ· ἀλλ’ οὐ τοῦτο ἐρωτῶ, ἀλλὰ σὺ ἐπὶ τί φῂσ ἴτασ εἶναι τοὺσ ἀνδρείουσ; ἆρ’ ἐπὶ τὰ δεινά, ἡγουμένουσ δεινὰ εἶναι, ἢ ἐπὶ τὰ μή;

ἀλλὰ τοῦτό γ’, ἔφη, ἐν οἷσ σὺ ἔλεγεσ τοῖσ λόγοισ ἀπεδείχθη ἄρτι ὅτι ἀδύνατον. καὶ τοῦτο, ἔφην ἐγώ, ἀληθὲσ λέγεισ· ὥστ’ εἰ τοῦτο ὀρθῶσ ἀπεδείχθη, ἐπὶ μὲν ἃ δεινὰ ἡγεῖται εἶναι οὐδεὶσ ἔρχεται, ἐπειδὴ τὸ ἥττω εἶναι ἑαυτοῦ ηὑρέθη ἀμαθία οὖσα. ὡμολόγει. ἀλλὰ μὴν ἐπὶ ἅ γε θαρροῦσι πάντεσ αὖ ἔρχονται, καὶ δειλοὶ καὶ ἀνδρεῖοι, καὶ ταύτῃ γε ἐπὶ τὰ αὐτὰ ἔρχονται οἱ δειλοί τε καὶ οἱ ἀνδρεῖοι. ἀλλὰ μέντοι, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, πᾶν γε τοὐναντίον ἐστὶν ἐπὶ ἃ οἵ τε δειλοὶ ἔρχονται καὶ οἱ ἀνδρεῖοι.

αὐτίκα εἰσ τὸν πόλεμον οἱ μὲν ἐθέλουσιν ἰέναι, οἱ δὲ οὐκ ἐθέλουσιν. πότερον, ἔφην ἐγώ, καλὸν ὂν ἰέναι ἢ αἰσχρόν; καλόν, ἔφη. οὐκοῦν εἴπερ καλόν, καὶ ἀγαθὸν ὡμολογήσαμεν ἐν τοῖσ ἔμπροσθεν· τὰσ γὰρ καλὰσ πράξεισ ἁπάσασ ἀγαθὰσ ὡμολογήσαμεν. ἀληθῆ λέγεισ, καὶ ἀεὶ ἔμοιγε δοκεῖ οὕτωσ. ὀρθῶσ γε, ἔφην ἐγώ. ἀλλὰ ποτέρουσ φῂσ εἰσ τὸν πόλεμον οὐκ ἐθέλειν ἰέναι, καλὸν ὂν καὶ ἀγαθόν;

οὐκοῦν ὅλωσ οἱ ἀνδρεῖοι οὐκ αἰσχροὺσ φόβουσ φοβοῦνται, ὅταν φοβῶνται, οὐδὲ αἰσχρὰ θάρρη θαρροῦσιν; τοὺσ δειλούσ, ἦ δ’ ὅσ. οὐκοῦν, ἦν δ’ ἐγώ, εἴπερ καλὸν καὶ ἀγαθόν, καὶ ἡδύ; ὡμολόγηται γοῦν, ἔφη. ἆρ’ οὖν γιγνώσκοντεσ οἱ δειλοὶ οὐκ ἐθέλουσιν ἰέναι ἐπὶ τὸ κάλλιόν τε καὶ ἄμεινον καὶ ἥδιον; ἀλλὰ καὶ τοῦτο ἐὰν ὁμολογῶμεν, ἔφη, διαφθεροῦμεν τὰσ ἔμπροσθεν ὁμολογίασ. τί δ’ ὁ ἀνδρεῖοσ; οὐκ ἐπὶ τὸ κάλλιόν τε καὶ ἄμεινον καὶ ἥδιον ἔρχεται; ἀνάγκη, ἔφη, ὁμολογεῖν. ἀληθῆ, ἔφη.

εἰ δὲ μὴ αἰσχρά, ἆρ’ οὐ καλά; ὡμολόγει. εἰ δὲ καλά, καὶ ἀγαθά; ναί. οὐκοῦν καὶ οἱ δειλοὶ καὶ οἱ θρασεῖσ καὶ οἱ μαινόμενοι τοὐναντίον αἰσχρούσ τε φόβουσ φοβοῦνται καὶ αἰσχρὰ θάρρη θαρροῦσιν; ὡμολόγει. θαρροῦσιν δὲ τὰ αἰσχρὰ καὶ κακὰ δι’ ἄλλο τι ἢ δι’ ἄγνοιαν καὶ ἀμαθίαν; οὕτωσ ἔχει, ἔφη. τί οὖν;

τοῦτο δι’ ὃ δειλοί εἰσιν οἱ δειλοί, δειλίαν ἢ ἀνδρείαν καλεῖσ; δειλίαν ἔγωγ’, ἔφη. δειλοὶ δὲ οὐ διὰ τὴν τῶν δεινῶν ἀμαθίαν ἐφάνησαν ὄντεσ; πάνυ γ’, ἔφη. διὰ ταύτην ἄρα τὴν ἀμαθίαν δειλοί εἰσιν; ὡμολόγει. δι’ ὃ δὲ δειλοί εἰσιν, δειλία ὁμολογεῖται παρὰ σοῦ; συνέφη. οὐκοῦν ἡ τῶν δεινῶν καὶ μὴ δεινῶν ἀμαθία δειλία ἂν εἰή; ἐπένευσε. ἀλλὰ μήν, ἦν δ’ ἐγώ, ἐναντίον ἀνδρεία δειλίᾳ. ἔφη. οὐκοῦν ἡ τῶν δεινῶν καὶ μὴ δεινῶν σοφία ἐναντία τῇ τούτων ἀμαθίᾳ ἐστίν;

καὶ ἐνταῦθα ἔτι ἐπένευσεν. ἡ δὲ τούτων ἀμαθία δειλία; πάνυ μόγισ ἐνταῦθα ἐπένευσεν. ἡ σοφία ἄρα τῶν δεινῶν καὶ μὴ δεινῶν ἀνδρεία ἐστίν, ἐναντία οὖσα τῇ τούτων ἀμαθίᾳ; οὐκέτι ἐνταῦθα οὔτ’ ἐπινεῦσαι ἠθέλησεν ἐσίγα τε. καὶ ἐγὼ εἶπον· τί δή, ὦ Πρωταγόρα, οὔτε σὺ φῂσ ἃ ἐρωτῶ οὔτε ἀπόφῃσ; αὐτόσ, ἔφη, πέρανον. ἕν γ’, ἔφην ἐγώ, μόνον ἐρόμενοσ ἔτι σέ, εἴ σοι ὥσπερ τὸ πρῶτον ἔτι δοκοῦσιν εἶναί τινεσ ἄνθρωποι ἀμαθέστατοι μέν, ἀνδρειότατοι δέ. φιλονικεῖν μοι, ἔφη, δοκεῖσ, ὦ Σώκρατεσ, τὸ ἐμὲ εἶναι τὸν ἀποκρινόμενον· χαριοῦμαι οὖν σοι, καὶ λέγω ὅτι ἐκ τῶν ὡμολογημένων ἀδύνατόν μοι δοκεῖ εἶναι.

οὔτοι, ἦν δ’ ἐγώ, ἄλλου ἕνεκα ἐρωτῶ πάντα ταῦτα ἢ σκέψασθαι βουλόμενοσ πῶσ ποτ’ ἔχει τὰ περὶ τῆσ ἀρετῆσ καὶ τί ποτ’ ἐστὶν αὐτό, ἡ ἀρετή.

οἶδα γὰρ ὅτι τούτου φανεροῦ γενομένου μάλιστ’ ἂν κατάδηλον γένοιτο ἐκεῖνο περὶ οὗ ἐγώ τε καὶ σὺ μακρὸν λόγον ἑκάτεροσ ἀπετείναμεν, ἐγὼ μὲν λέγων ὡσ οὐ διδακτὸν ἀρετή, σὺ δ’ ὡσ διδακτόν. καί μοι δοκεῖ ἡμῶν ἡ ἄρτι ἔξοδοσ τῶν λόγων ὥσπερ ἄνθρωποσ κατηγορεῖν τε καὶ καταγελᾶν, καὶ εἰ φωνὴν λάβοι, εἰπεῖν ἂν ὅτι "ἄτοποί γ’ ἐστέ, ὦ Σώκρατέσ τε καὶ Πρωταγόρα· σὺ μὲν λέγων ὅτι οὐ διδακτόν ἐστιν ἀρετὴ ἐν τοῖσ ἔμπροσθεν, νῦν σεαυτῷ τἀναντία σπεύδεισ, ἐπιχειρῶν ἀποδεῖξαι ὡσ πάντα χρήματά ἐστιν ἐπιστήμη, καὶ ἡ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀνδρεία, ᾧ τρόπῳ μάλιστ’ ἂν διδακτὸν φανείη ἡ ἀρετή.

εἰ μὲν γὰρ ἄλλο τι ἦν ἢ ἐπιστήμη ἡ ἀρετή, ὥσπερ Πρωταγόρασ ἐπεχείρει λέγειν, σαφῶσ οὐκ ἂν ἦν διδακτόν· νῦν δὲ εἰ φανήσεται ἐπιστήμη ὅλον, ὡσ σὺ σπεύδεισ, ὦ Σώκρατεσ, θαυμάσιον ἔσται μὴ διδακτὸν ὄν.

Πρωταγόρασ δ’ αὖ διδακτὸν τότε ὑποθέμενοσ, νῦν τοὐναντίον ἐοίκεν σπεύδοντι ὀλίγου πάντα μᾶλλον φανῆναι αὐτὸ ἢ ἐπιστήμην· καὶ οὕτωσ ἂν ἥκιστα εἰή διδακτόν.

" ἐγὼ οὖν, ὦ Πρωταγόρα, πάντα ταῦτα καθορῶν ἄνω κάτω ταραττόμενα δεινῶσ, πᾶσαν προθυμίαν ἔχω καταφανῆ αὐτὰ γενέσθαι, καὶ βουλοίμην ἂν ταῦτα διεξελθόντασ ἡμᾶσ ἐξελθεῖν καὶ ἐπὶ τὴν ἀρετὴν ὅτι ἔστιν, καὶ πάλιν ἐπισκέψασθαι περὶ αὐτοῦ εἴτε διδακτὸν εἴτε μὴ διδακτόν, μὴ πολλάκισ ἡμᾶσ ὁ Ἐπιμηθεὺσ ἐκεῖνοσ καὶ ἐν τῇ σκέψει σφήλῃ ἐξαπατήσασ, ὥσπερ καὶ ἐν τῇ διανομῇ ἠμέλησεν ἡμῶν, ὡσ φῂσ σύ. ἤρεσεν οὖν μοι καὶ ἐν τῷ μύθῳ ὁ Προμηθεὺσ μᾶλλον τοῦ Ἐπιμηθέωσ· ᾧ χρώμενοσ ἐγὼ καὶ προμηθούμενοσ ὑπὲρ τοῦ βίου τοῦ ἐμαυτοῦ παντὸσ πάντα ταῦτα πραγματεύομαι, καὶ εἰ σὺ ἐθέλοισ, ὅπερ καὶ κατ’ ἀρχὰσ ἔλεγον, μετὰ σοῦ ἂν ἥδιστα ταῦτα συνδιασκοποίην.

καὶ ὁ Πρωταγόρασ, ἐγὼ μέν, ἔφη, ὦ Σώκρατεσ, ἐπαινῶ σου τὴν προθυμίαν καὶ τὴν διέξοδον τῶν λόγων.

καὶ γὰρ οὔτε τἆλλα οἶμαι κακὸσ εἶναι ἄνθρωποσ, φθονερόσ τε ἥκιστ’ ἀνθρώπων, ἐπεὶ καὶ περὶ σοῦ πρὸσ πολλοὺσ δὴ εἴρηκα ὅτι ὧν ἐντυγχάνω πολὺ μάλιστα ἄγαμαι σέ, τῶν μὲν τηλικούτων καὶ πάνυ· καὶ λέγω γε ὅτι οὐκ ἂν θαυμάζοιμι εἰ τῶν ἐλλογίμων γένοιο ἀνδρῶν ἐπὶ σοφίᾳ.

καὶ περὶ τούτων δὲ εἰσ αὖθισ, ὅταν βούλῃ, διέξιμεν· νῦν δ’ ὡρ́α ἤδη καὶ ἐπ’ ἄλλο τι τρέπεσθαι. ἀλλ’, ἦν δ’ ἐγώ, οὕτω χρὴ ποιεῖν, εἴ σοι δοκεῖ.

καὶ γὰρ ἐμοὶ οἷπερ ἔφην ἰέναι πάλαι ὡρ́α, ἀλλὰ Καλλίᾳ τῷ καλῷ χαριζόμενοσ παρέμεινα. ταῦτ’ εἰπόντεσ καὶ ἀκούσαντεσ ἀπῇμεν.

상위

Plato (플라톤)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION