헬라어 문장 검색 - ΑριστόΝιξομαξ́6́

(아리스토텔레스, 니코마코스 윤리학, Book 6)

ἐπεὶ δὲ τυγχάνομεν πρότερον εἰρηκότεσ ὅτι δεῖ τὸ μέσον αἱρεῖσθαι, μὴ τὴν ὑπερβολὴν μηδὲ τὴν ἔλλειψιν, τὸ δὲ μέσον ἐστὶν ὡσ ὁ λόγοσ ὁ ὀρθὸσ λέγει, τοῦτο διέλωμεν. ἐν πάσαισ γὰρ ταῖσ εἰρημέναισ ἕξεσι, καθάπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, ἔστι τισ σκοπὸσ πρὸσ ὃν ἀποβλέπων ὁ τὸν λόγον ἔχων ἐπιτείνει καὶ ἀνίησιν, καί τισ ἔστιν ὁρ́οσ τῶν μεσοτήτων, ἃσ μεταξύ φαμεν εἶναι τῆσ ὑπερβολῆσ καὶ τῆσ ἐλλείψεωσ, οὔσασ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον.

ἔστι δὲ τὸ μὲν εἰπεῖν οὕτωσ ἀληθὲσ μέν, οὐθὲν δὲ σαφέσ·

καὶ γὰρ ἐν ταῖσ ἄλλαισ ἐπιμελείαισ, περὶ ὅσασ ἐστὶν ἐπιστήμη, τοῦτ’ ἀληθὲσ μὲν εἰπεῖν, ὅτι οὔτε πλείω οὔτε ἐλάττω δεῖ πονεῖν οὐδὲ ῥᾳθυμεῖν, ἀλλὰ τὰ μέσα καὶ ὡσ ὁ ὀρθὸσ λόγοσ· τοῦτο δὲ μόνον ἔχων ἄν τισ οὐδὲν ἂν εἰδείη πλέον, οἱο͂ν ποῖα δεῖ προσφέρεσθαι πρὸσ τὸ σῶμα, εἴ τισ εἴπειεν ὅτι ὅσα ἡ ἰατρικὴ κελεύει καὶ ὡσ ὁ ταύτην ἔχων. διὸ δεῖ καὶ περὶ τὰσ τῆσ ψυχῆσ ἕξεισ μὴ μόνον ἀληθῶσ εἶναι τοῦτ’ εἰρημένον, ἀλλὰ καὶ διωρισμένον τίσ ἐστιν ὁ ὀρθὸσ λόγοσ καὶ τούτου τίσ ὁρ́οσ.

τὰσ δὴ τῆσ ψυχῆσ ἀρετὰσ διελόμενοι τὰσ μὲν εἶναι τοῦ ἤθουσ ἔφαμεν τὰσ δὲ τῆσ διανοίασ.

περὶ μὲν οὖν τῶν ἠθικῶν διεληλύθαμεν, περὶ δὲ τῶν λοιπῶν, περὶ ψυχῆσ πρῶτον εἰπόντεσ, λέγωμεν οὕτωσ.

πρότερον μὲν οὖν ἐλέχθη δύ’ εἶναι μέρη τῆσ ψυχῆσ, τό τε λόγον ἔχον καὶ τὸ ἄλογον· νῦν δὲ περὶ τοῦ λόγον ἔχοντοσ τὸν αὐτὸν τρόπον διαιρετέον.

καὶ ὑποκείσθω δύο τὰ λόγον ἔχοντα, ἓν μὲν ᾧ θεωροῦμεν τὰ τοιαῦτα τῶν ὄντων ὅσων αἱ ἀρχαὶ μὴ ἐνδέχονται ἄλλωσ ἔχειν, ἓν δὲ ᾧ τὰ ἐνδεχόμενα· πρὸσ γὰρ τὰ τῷ γένει ἕτερα καὶ τῶν τῆσ ψυχῆσ μορίων ἕτερον τῷ γένει τὸ πρὸσ ἑκάτερον πεφυκόσ, εἴπερ καθ’ ὁμοιότητά τινα καὶ οἰκειότητα ἡ γνῶσισ ὑπάρχει αὐτοῖσ. λεγέσθω δὲ τούτων τὸ μὲν ἐπιστημονικὸν τὸ δὲ λογιστικόν· τὸ γὰρ βουλεύεσθαι καὶ λογίζεσθαι ταὐτόν, οὐδεὶσ δὲ βουλεύεται περὶ τῶν μὴ ἐνδεχομένων ἄλλωσ ἔχειν.

ὥστε τὸ λογιστικόν ἐστιν ἕν τι μέροσ τοῦ λόγον ἔχοντοσ. ληπτέον ἄρ’ ἑκατέρου τούτων τίσ ἡ βελτίστη ἕξισ·

αὕτη γὰρ ἀρετὴ ἑκατέρου, ἡ δ’ ἀρετὴ πρὸσ τὸ ἔργον τὸ οἰκεῖον. τρία δή ἐστιν ἐν τῇ ψυχῇ τὰ κύρια πράξεωσ καὶ ἀληθείασ, αἴσθησισ νοῦσ ὄρεξισ. τούτων δ’ ἡ αἴσθησισ οὐδεμιᾶσ ἀρχὴ πράξεωσ· δῆλον δὲ τῷ τὰ θηρία αἴσθησιν μὲν ἔχειν πράξεωσ δὲ μὴ κοινωνεῖν. ἔστι δ’ ὅπερ ἐν διανοίᾳ κατάφασισ καὶ ἀπόφασισ, τοῦτ’ ἐν ὀρέξει δίωξισ καὶ φυγή· ὥστ’ ἐπειδὴ ἡ ἠθικὴ ἀρετὴ ἕξισ προαιρετική, ἡ δὲ προαίρεσισ ὄρεξισ βουλευτική, δεῖ διὰ ταῦτα μὲν τόν τε λόγον ἀληθῆ εἶναι καὶ τὴν ὄρεξιν ὀρθήν, εἴπερ ἡ προαίρεσισ σπουδαία, καὶ τὰ αὐτὰ τὸν μὲν φάναι τὴν δὲ διώκειν.

αὕτη μὲν οὖν ἡ διάνοια καὶ ἡ ἀλήθεια πρακτική·

τῆσ δὲ θεωρητικῆσ διανοίασ καὶ μὴ πρακτικῆσ μηδὲ ποιητικῆσ τὸ εὖ καὶ κακῶσ τἀληθέσ ἐστι καὶ ψεῦδοσ τοῦτο γάρ ἐστι παντὸσ διανοητικοῦ ἔργον· τοῦ δὲ πρακτικοῦ καὶ διανοητικοῦ ἀλήθεια ὁμολόγωσ ἔχουσα τῇ ὀρέξει τῇ ὀρθῇ. πράξεωσ μὲν οὖν ἀρχὴ προαίρεσισ ‐ ὅθεν ἡ κίνησισ ἀλλ’ οὐχ οὗ ἕνεκα ‐ προαιρέσεωσ δὲ ὄρεξισ καὶ λόγοσ ὁ ἕνεκά τινοσ. διὸ οὔτ’ ἄνευ νοῦ καὶ διανοίασ οὔτ’ ἄνευ ἠθικῆσ ἐστὶν ἕξεωσ ἡ προαίρεσισ·

εὐπραξία γὰρ καὶ τὸ ἐναντίον ἐν πράξει ἄνευ διανοίασ καὶ ἤθουσ οὐκ ἔστιν. διάνοια δ’ αὐτὴ οὐθὲν κινεῖ, ἀλλ’ ἡ ἕνεκά του καὶ πρακτική·

αὕτη γὰρ καὶ τῆσ ποιητικῆσ ἄρχει·

ἕνεκα γάρ του ποιεῖ πᾶσ ὁ ποιῶν, καὶ οὐ τέλοσ ἁπλῶσ ἀλλὰ πρόσ τι καὶ τινόσ τὸ ποιητόν, ἀλλὰ τὸ πρακτόν· ἡ γὰρ εὐπραξία τέλοσ, ἡ δ’ ὄρεξισ τούτου. διὸ ἢ ὀρεκτικὸσ νοῦσ ἡ προαίρεσισ ἢ ὄρεξισ διανοητική, καὶ ἡ τοιαύτη ἀρχὴ ἄνθρωποσ. οὐκ ἔστι δὲ προαιρετὸν οὐδὲν γεγονόσ, οἱο͂ν οὐδεὶσ προαιρεῖται Ἴλιον πεπορθηκέναι·

οὐδὲ γὰρ βουλεύεται περὶ τοῦ γεγονότοσ ἀλλὰ περὶ τοῦ ἐσομένου καὶ ἐνδεχομένου, τὸ δὲ γεγονὸσ οὐκ ἐνδέχεται μὴ γενέσθαι· διὸ ὀρθῶσ Ἀγάθων μόνου γὰρ αὐτοῦ καὶ θεὸσ στερίσκεται,ἀγένητα ποιεῖν ἅσσ’ ἂν ᾖ πεπραγμένα. ἀμφοτέρων δὴ τῶν νοητικῶν μορίων ἀλήθεια τὸ ἔργον.

καθ’ ἃσ οὖν μάλιστα ἕξεισ ἀληθεύσει ἑκάτερον, αὗται ἀρεταὶ ἀμφοῖν. ἀρξάμενοι οὖν ἄνωθεν περὶ αὐτῶν πάλιν λέγωμεν. ἔστω δὴ οἷσ ἀληθεύει ἡ ψυχὴ τῷ καταφάναι ἢ ἀποφάναι, πέντε τὸν ἀριθμόν·

ταῦτα δ’ ἐστὶ τέχνη ἐπιστήμη φρόνησισ σοφία νοῦσ· ὑπολήψει γὰρ καὶ δόξῃ ἐνδέχεται διαψεύδεσθαι. ἐπιστήμη μὲν οὖν τί ἐστιν, ἐντεῦθεν φανερόν, εἰ δεῖ ἀκριβολογεῖσθαι καὶ μὴ ἀκολουθεῖν ταῖσ ὁμοιότησιν. πάντεσ γὰρ ὑπολαμβάνομεν, ὃ ἐπιστάμεθα, μηδ’ ἐνδέχεσθαι ἄλλωσ ἔχειν·

τὰ δ’ ἐνδεχόμενα ἄλλωσ, ὅταν ἔξω τοῦ θεωρεῖν γένηται, λανθάνει εἰ ἔστιν ἢ μή. ἐξ ἀνάγκησ ἄρα ἐστὶ τὸ ἐπιστητόν. ἀίδιον ἄρα· τὰ γὰρ ἐξ ἀνάγκησ ὄντα ἁπλῶσ πάντα ἀίδια, τὰ δ’ ἀίδια ἀγένητα καὶ ἄφθαρτα. ἔτι διδακτὴ ἅπασα ἐπιστήμη δοκεῖ εἶναι, καὶ τὸ ἐπιστητὸν μαθητόν.

ἐκ προγινωσκομένων δὲ πᾶσα διδασκαλία, ὥσπερ καὶ ἐν τοῖσ ἀναλυτικοῖσ λέγομεν· ἣ μὲν γὰρ δι’ ἐπαγωγῆσ, ἣ δὲ συλλογισμῷ. ἡ μὲν δὴ ἐπαγωγὴ ἀρχή ἐστι καὶ τοῦ καθόλου, ὁ δὲ συλλογισμὸσ ἐκ τῶν καθόλου. εἰσὶν ἄρα ἀρχαὶ ἐξ ὧν ὁ συλλογισμόσ, ὧν οὐκ ἔστι συλλογισμόσ· ἐπαγωγὴ ἄρα.

ἡ μὲν ἄρα ἐπιστήμη ἐστὶν ἕξισ ἀποδεικτική, καὶ ὅσα ἄλλα προσδιοριζόμεθα ἐν τοῖσ ἀναλυτικοῖσ· ὅταν γάρ πωσ πιστεύῃ καὶ γνώριμοι αὐτῷ ὦσιν αἱ ἀρχαί, ἐπίσταται· εἰ γὰρ μὴ μᾶλλον τοῦ συμπεράσματοσ, κατὰ συμβεβηκὸσ ἕξει τὴν ἐπιστήμην. περὶ μὲν οὖν ἐπιστήμησ διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον.

τοῦ δ’ ἐνδεχομένου ἄλλωσ ἔχειν ἔστι τι καὶ ποιητὸν καὶ πρακτόν·

ἕτερον δ’ ἐστὶ ποίησισ καὶ πρᾶξισ πιστεύομεν δὲ περὶ αὐτῶν καὶ τοῖσ ἐξωτερικοῖσ λόγοισ· ὥστε καὶ ἡ μετὰ λόγου ἕξισ πρακτικὴ ἕτερόν ἐστι τῆσ μετὰ λόγου ποιητικῆσ ἕξεωσ. διὸ οὐδὲ περιέχεται ὑπ’ ἀλλήλων·

οὔτε γὰρ ἡ πρᾶξισ ποίησισ οὔτε ἡ ποίησισ πρᾶξίσ ἐστιν. ἐπεὶ δ’ ἡ οἰκοδομικὴ τέχνη τίσ ἐστι καὶ ὅπερ ἕξισ τισ μετὰ λόγου ποιητική, καὶ οὐδεμία οὔτε τέχνη ἐστὶν ἥτισ οὐ μετὰ λόγου ποιητικὴ ἕξισ ἐστίν, οὔτε τοιαύτη ἣ οὐ τέχνη, ταὐτὸν ἂν εἰή τέχνη καὶ ἕξισ μετὰ λόγου ἀληθοῦσ ποιητική. ἔστι δὲ τέχνη πᾶσα περὶ γένεσιν καὶ τὸ τεχνάζειν καὶ θεωρεῖν ὅπωσ ἂν γένηταί τι τῶν ἐνδεχομένων καὶ εἶναι καὶ μὴ εἶναι, καὶ ὧν ἡ ἀρχὴ ἐν τῷ ποιοῦντι ἀλλὰ μὴ ἐν τῷ ποιουμένῳ· οὔτε γὰρ τῶν ἐξ ἀνάγκησ ὄντων ἢ γινομένων ἡ τέχνη ἐστίν, οὔτε τῶν κατὰ φύσιν·

ἐν αὑτοῖσ γὰρ ἔχουσι ταῦτα τὴν ἀρχήν.

ἐπεὶ δὲ ποίησισ καὶ πρᾶξισ ἕτερον, ἀνάγκη τὴν τέχνην ποιήσεωσ ἀλλ’ οὐ πράξεωσ εἶναι. καὶ τρόπον τινὰ περὶ τὰ αὐτά ἐστιν ἡ τύχη καὶ ἡ τέχνη, καθάπερ καὶ Ἀγάθων φησὶ τέχνη τύχην ἔστερξε καὶ τύχη τέχνην. ἡ μὲν οὖν τέχνη, ὥσπερ εἴρηται, ἕξισ τισ μετὰ λόγου ἀληθοῦσ ποιητική ἐστιν, ἡ δ’ ἀτεχνία τοὐναντίον μετὰ λόγου ψευδοῦσ ποιητικὴ ἕξισ, περὶ τὸ ἐνδεχόμενον ἄλλωσ ἔχειν.

περὶ δὲ φρονήσεωσ οὕτωσ ἂν λάβοιμεν, θεωρήσαντεσ τίνασ λέγομεν τοὺσ φρονίμουσ. δοκεῖ δὴ φρονίμου εἶναι τὸ δύνασθαι καλῶσ βουλεύσασθαι περὶ τὰ αὑτῷ ἀγαθὰ καὶ συμφέροντα, οὐ κατὰ μέροσ, οἱο͂ν ποῖα πρὸσ ὑγίειαν, πρὸσ ἰσχύν, ἀλλὰ ποῖα πρὸσ τὸ εὖ ζῆν ὅλωσ.

σημεῖον δ’ ὅτι καὶ τοὺσ περί τι φρονίμουσ λέγομεν, ὅταν πρὸσ τέλοσ τι σπουδαῖον εὖ λογίσωνται, ὧν μή ἐστι τέχνη. ὥστε καὶ ὅλωσ ἂν εἰή φρόνιμοσ ὁ βουλευτικόσ.

βουλεύεται δ’ οὐθεὶσ περὶ τῶν ἀδυνάτων ἄλλωσ ἔχειν, οὐδὲ τῶν μὴ ἐνδεχομένων αὐτῷ πρᾶξαι. πάντα γὰρ ἐνδέχεται καὶ ἄλλωσ ἔχειν, καὶ οὐκ ἔστι βουλεύσασθαι περὶ τῶν ἐξ ἀνάγκησ ὄντων, οὐκ ἂν εἰή ἡ φρόνησισ ἐπιστήμη οὐδὲ τέχνη, ἐπιστήμη μὲν ὅτι ἐνδέχεται τὸ πρακτὸν ἄλλωσ ἔχειν, τέχνη δ’ ὅτι ἄλλο τὸ γένοσ πράξεωσ καὶ ποιήσεωσ.

λείπεται ἄρα αὐτὴν εἶναι ἕξιν ἀληθῆ μετὰ λόγου πρακτικὴν περὶ τὰ ἀνθρώπῳ ἀγαθὰ καὶ κακά.

τῆσ μὲν γὰρ ποιήσεωσ ἕτερον τὸ τέλοσ, τῆσ δὲ πράξεωσ οὐκ ἂν εἰή· ἔστι γὰρ αὐτὴ ἡ εὐπραξία τέλοσ.

διὰ τοῦτο Περικλέα καὶ τοὺσ τοιούτουσ φρονίμουσ οἰόμεθα εἶναι, ὅτι τὰ αὑτοῖσ ἀγαθὰ καὶ τὰ τοῖσ ἀνθρώποισ δύνανται θεωρεῖν· εἶναι δὲ τοιούτουσ ἡγούμεθα τοὺσ οἰκονομικοὺσ καὶ τοὺσ πολιτικούσ.

ἔνθεν καὶ τὴν σωφροσύνην τούτῳ προσαγορεύομεν τῷ ὀνόματι, ὡσ σῴζουσαν τὴν φρόνησιν. σῴζει δὲ τὴν τοιαύτην ὑπόληψιν. οὐ γὰρ ἅπασαν ὑπόληψιν διαφθείρει οὐδὲ διαστρέφει τὸ ἡδὺ καὶ λυπηρόν, οἱο͂ν ὅτι τὸ τρίγωνον δύο ὀρθὰσ ἔχει ἢ οὐκ ἔχει, ἀλλὰ τὰσ περὶ τὸ πρακτόν. αἱ μὲν γὰρ ἀρχαὶ τῶν πρακτῶν τὸ οὗ ἕνεκα τὰ πρακτά· τῷ δὲ διεφθαρμένῳ δι’ ἡδονὴν ἢ λύπην εὐθὺσ οὐ φαίνεται ἀρχή, οὐδὲ δεῖν τούτου ἕνεκεν οὐδὲ διὰ τοῦθ’ αἱρεῖσθαι πάντα καὶ πράττειν·

ἔστι γὰρ ἡ κακία φθαρτικὴ ἀρχῆσ. ὥστ’ ἀνάγκη τὴν φρόνησιν ἕξιν εἶναι μετὰ λόγου ἀληθῆ περὶ τὰ ἀνθρώπινα ἀγαθὰ πρακτικήν. ἀλλὰ μὴν τέχνησ μὲν ἔστιν ἀρετή, φρονήσεωσ δ’ οὐκ ἔστιν· καὶ ἐν μὲν τέχνῃ ὁ ἑκὼν ἁμαρτάνων αἱρετώτεροσ, περὶ δὲ φρόνησιν ἧττον, ὥσπερ καὶ περὶ τὰσ ἀρετάσ.

δῆλον οὖν ὅτι ἀρετή τισ ἐστὶ καὶ οὐ τέχνη. δυοῖν δ’ ὄντοιν μεροῖν τῆσ ψυχῆσ τῶν λόγον ἐχόντων, θατέρου ἂν εἰή ἀρετή, τοῦ δοξαστικοῦ·

ἥ τε γὰρ δόξα περὶ τὸ ἐνδεχόμενον ἄλλωσ ἔχειν καὶ ἡ φρόνησισ. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἕξισ μετὰ λόγου μόνον· σημεῖον δ’ ὅτι λήθη μὲν τῆσ τοιαύτησ ἕξεωσ ἔστι, φρονήσεωσ δ’ οὐκ ἔστιν. ἐπεὶ δ’ ἡ ἐπιστήμη περὶ τῶν καθόλου ἐστὶν ὑπόληψισ καὶ τῶν ἐξ ἀνάγκησ ὄντων, εἰσὶ δ’ ἀρχαὶ τῶν ἀποδεικτῶν καὶ πάσησ ἐπιστήμησ μετὰ λόγου γὰρ ἡ ἐπιστήμη, τῆσ ἀρχῆσ τοῦ ἐπιστητοῦ οὔτ’ ἂν ἐπιστήμη εἰή οὔτε τέχνη οὔτε φρόνησισ·

τὸ μὲν γὰρ ἐπιστητὸν ἀποδεικτόν, αἳ δὲ τυγχάνουσιν οὖσαι περὶ τὰ ἐνδεχόμενα ἄλλωσ ἔχειν.

>οὐδὲ δὴ σοφία τούτων ἐστίν·

τοῦ γὰρ σοφοῦ περὶ ἐνίων ἔχειν ἀπόδειξίν ἐστιν. ἔχειν, ἐπιστήμη καὶ φρόνησίσ ἐστι καὶ σοφία καὶ νοῦσ, τούτων δὲ τῶν τριῶν μηδὲν ἐνδέχεται εἶναι λέγω δὲ τρία φρόνησιν ἐπιστήμην σοφίαν, λείπεται νοῦν εἶναι τῶν ἀρχῶν.

τὴν δὲ σοφίαν ἔν τε ταῖσ τέχναισ τοῖσ ἀκριβεστάτοισ τὰσ τέχνασ ἀποδίδομεν, οἱο͂ν Φειδίαν λιθουργὸν σοφὸν καὶ Πολύκλειτον ἀνδριαντοποιόν, ἐνταῦθα μὲν οὖν οὐθὲν ἄλλο σημαίνοντεσ τὴν σοφίαν ἢ ὅτι ἀρετὴ τέχνησ ἐστίν· εἶναι δέ τινασ σοφοὺσ οἰόμεθα ὅλωσ οὐ κατὰ μέροσ οὐδ’ ἄλλο τι σοφούσ, ὥσπερ Ὅμηρόσ φησιν ἐν τῷ Μαργίτῃ τὸν δ’ οὔτ’ ἂρ σκαπτῆρα θεοὶ θέσαν οὔτ’ ἀροτῆραοὔτ’ ἄλλωσ τι σοφόν.

ὥστε δῆλον ὅτι ἀκριβεστάτη ἂν τῶν ἐπιστημῶν εἰή ἡ σοφία. δεῖ ἄρα τὸν σοφὸν μὴ μόνον τὰ ἐκ τῶν ἀρχῶν εἰδέναι, ἀλλὰ καὶ περὶ τὰσ ἀρχὰσ ἀληθεύειν. ὥστ’ εἰή ἂν ἡ σοφία νοῦσ καὶ ἐπιστήμη, ὥσπερ κεφαλὴν ἔχουσα ἐπιστήμη τῶν τιμιωτάτων.

ἄτοπον γὰρ εἴ τισ τὴν πολιτικὴν ἢ τὴν φρόνησιν σπουδαιοτάτην οἰέται εἶναι, εἰ μὴ τὸ ἄριστον τῶν ἐν τῷ κόσμῳ ἄνθρωπόσ ἐστιν.

εἰ δὴ ὑγιεινὸν μὲν καὶ ἀγαθὸν ἕτερον ἀνθρώποισ καὶ ἰχθύσι, τὸ δὲ λευκὸν καὶ εὐθὺ ταὐτὸν ἀεί, καὶ τὸ σοφὸν ταὐτὸ πάντεσ ἂν εἴποιεν, φρόνιμον δὲ ἕτερον· τὰ γὰρ περὶ αὑτὸ ἕκαστα τὸ εὖ θεωροῦν φησὶν εἶναι φρόνιμον, καὶ τούτῳ ἐπιτρέψει αὐτά.

διὸ καὶ τῶν θηρίων ἔνια φρόνιμά φασιν εἶναι, ὅσα περὶ τὸν αὑτῶν βίον ἔχοντα φαίνεται δύναμιν προνοητικήν. φανερὸν δὲ καὶ ὅτι οὐκ ἂν εἰή ἡ σοφία καὶ ἡ πολιτικὴ ἡ αὐτή· εἰ γὰρ τὴν περὶ τὰ ὠφέλιμα τὰ αὑτοῖσ ἐροῦσι σοφίαν, πολλαὶ ἔσονται σοφίαι· οὐ γὰρ μία περὶ τὸ ἁπάντων ἀγαθὸν τῶν ζῴων, ἀλλ’ ἑτέρα περὶ ἕκαστον, εἰ μὴ καὶ ἰατρικὴ μία περὶ πάντων τῶν ὄντων.

εἰ δ’ ὅτι βέλτιστον ἄνθρωποσ τῶν ἄλλων ζῴων, οὐδὲν διαφέρει· καὶ γὰρ ἀνθρώπου ἄλλα πολὺ θειότερα τὴν φύσιν, οἱο͂ν φανερώτατά γε ἐξ ὧν ὁ κόσμοσ συνέστηκεν. ἐκ δὴ τῶν εἰρημένων δῆλον ὅτι ἡ σοφία ἐστὶ καὶ ἐπιστήμη καὶ νοῦσ τῶν τιμιωτάτων τῇ φύσει.

διὸ Ἀναξαγόραν καὶ Θαλῆν καὶ τοὺσ τοιούτουσ σοφοὺσ μὲν φρονίμουσ δ’ οὔ φασιν εἶναι, ὅταν ἴδωσιν ἀγνοοῦντασ τὰ συμφέροντα ἑαυτοῖσ, καὶ περιττὰ μὲν καὶ θαυμαστὰ καὶ χαλεπὰ καὶ δαιμόνια εἰδέναι αὐτούσ φασιν, ἄχρηστα δ’, ὅτι οὐ τὰ ἀνθρώπινα ἀγαθὰ ζητοῦσιν. ἡ δὲ φρόνησισ περὶ τὰ ἀνθρώπινα καὶ περὶ ὧν ἔστι βουλεύσασθαι·

μάλιστα τοῦτ’ ἔργον εἶναί φαμεν, τὸ εὖ βουλεύεσθαι, βουλεύεται δ’ οὐδεὶσ περὶ τῶν ἀδυνάτων ἄλλωσ ἔχειν, οὐδ’ ὅσων μὴ τέλοσ τι ἔστι, καὶ τοῦτο πρακτὸν ἀγαθόν.

ὁ δ’ ἁπλῶσ εὔβουλοσ ὁ τοῦ ἀρίστου ἀνθρώπῳ τῶν πρακτῶν στοχαστικὸσ κατὰ τὸν λογισμόν. οὐδ’ ἐστὶν ἡ φρόνησισ τῶν καθόλου μόνον, ἀλλὰ δεῖ καὶ τὰ καθ’ ἕκαστα γνωρίζειν· πρακτικὴ γάρ, ἡ δὲ πρᾶξισ περὶ τὰ καθ’ ἕκαστα.

διὸ καὶ ἔνιοι οὐκ εἰδότεσ ἑτέρων εἰδότων πρακτικώτεροι, καὶ ἐν τοῖσ ἄλλοισ οἱ ἔμπειροι· εἰ γὰρ εἰδείη ὅτι τὰ κοῦφα εὔπεπτα κρέα καὶ ὑγιεινά, ποῖα δὲ κοῦφα ἀγνοοῖ, οὐ ποιήσει ὑγίειαν, ἀλλ’ ὁ εἰδὼσ ὅτι τὰ ὀρνίθεια κοῦφα καὶ ὑγιεινὰ ποιήσει μᾶλλον. ἡ δὲ φρόνησισ πρακτική·

ὥστε δεῖ ἄμφω ἔχειν, ἢ ταύτην μᾶλλον. εἰή δ’ ἄν τισ καὶ ἐνταῦθα ἀρχιτεκτονική. ἔστι δὲ καὶ ἡ πολιτικὴ καὶ ἡ φρόνησισ ἡ αὐτὴ μὲν ἕξισ, τὸ μέντοι εἶναι οὐ ταὐτὸν αὐταῖσ. τῆσ δὲ περὶ πόλιν ἣ μὲν ὡσ ἀρχιτεκτονικὴ φρόνησισ νομοθετική, ἣ δὲ ὡσ τὰ καθ’ ἕκαστα τὸ κοινὸν ἔχει ὄνομα, πολιτική· αὕτη δὲ πρακτικὴ καὶ βουλευτική·

τὸ γὰρ ψήφισμα πρακτὸν ὡσ τὸ ἔσχατον. διὸ πολιτεύεσθαι τούτουσ μόνον λέγουσιν· μόνοι γὰρ πράττουσιν οὗτοι ὥσπερ οἱ χειροτέχναι. δοκεῖ δὲ καὶ φρόνησισ μάλιστ’ εἶναι ἡ περὶ αὐτὸν καὶ ἕνα· καὶ ἔχει αὕτη τὸ κοινὸν ὄνομα, φρόνησισ·

ἐκείνων δὲ ἣ μὲν οἰκονομία ἣ δὲ νομοθεσία ἣ δὲ πολιτική, καὶ ταύτησ ἣ μὲν βουλευτικὴ ἣ δὲ δικαστική. εἶδοσ μὲν οὖν τι ἂν εἰή γνώσεωσ τὸ αὑτῷ εἰδέναι· ἀλλ’ ἔχει διαφορὰν πολλήν· καὶ δοκεῖ ὁ τὰ περὶ αὑτὸν εἰδὼσ καὶ διατρίβων φρόνιμοσ εἶναι, οἱ δὲ πολιτικοὶ πολυπράγμονεσ·

διὸ Εὐριπίδησ πῶσ δ’ ἂν φρονοίην, ᾧ παρῆν ἀπραγμόνωσἐν τοῖσι πολλοῖσ ἠριθμημένον στρατοῦἴσον μετασχεῖν; τοὺσ γὰρ περισσοὺσ καί τι πράσσοντασ πλέον . . . ζητοῦσι γὰρ τὸ αὑτοῖσ ἀγαθόν, καὶ οἰόνται τοῦτο δεῖν πράττειν. ἐκ ταύτησ οὖν τῆσ δόξησ ἐλήλυθε τὸ τούτουσ φρονίμουσ εἶναι· καίτοι ἴσωσ οὐκ ἔστι τὸ αὑτοῦ εὖ ἄνευ οἰκονομίασ οὐδ’ ἄνευ πολιτείασ. ἔτι δὲ τὰ αὑτοῦ πῶσ δεῖ διοικεῖν, ἄδηλον καὶ σκεπτέον.

σημεῖον δ’ ἐστὶ τοῦ εἰρημένου καὶ διότι γεωμετρικοὶ μὲν νέοι καὶ μαθηματικοὶ γίνονται καὶ σοφοὶ τὰ τοιαῦτα, φρόνιμοσ δ’ οὐ δοκεῖ γίνεσθαι. αἴτιον δ’ ὅτι καὶ τῶν καθ’ ἕκαστά ἐστιν ἡ φρόνησισ, ἃ γίνεται γνώριμα ἐξ ἐμπειρίασ, νέοσ δ’ ἔμπειροσ οὐκ ἔστιν· πλῆθοσ γὰρ χρόνου ποιεῖ τὴν ἐμπειρίαν·

ἐπεὶ καὶ τοῦτ’ ἄν τισ σκέψαιτο, διὰ τί δὴ μαθηματικὸσ μὲν παῖσ γένοιτ’ ἄν, σοφὸσ δ’ ἢ φυσικὸσ οὔ. ἢ ὅτι τὰ μὲν δι’ ἀφαιρέσεώσ ἐστιν, τῶν δ’ αἱ ἀρχαὶ ἐξ ἐμπειρίασ· καὶ τὰ μὲν οὐ πιστεύουσιν οἱ νέοι ἀλλὰ λέγουσιν, τῶν δὲ τὸ τί ἐστιν οὐκ ἄδηλον; ἔτι ἡ ἁμαρτία ἢ περὶ τὸ καθόλου ἐν τῷ βουλεύσασθαι ἢ περὶ τὸ καθ’ ἕκαστον·

ἢ γὰρ ὅτι πάντα τὰ βαρύσταθμα ὕδατα φαῦλα, ἢ ὅτι τοδὶ βαρύσταθμον. ὅτι δ’ ἡ φρόνησισ οὐκ ἐπιστήμη, φανερόν· τοῦ γὰρ ἐσχάτου ἐστίν, ὥσπερ εἴρηται· τὸ γὰρ πρακτὸν τοιοῦτον.

ἀντίκειται μὲν δὴ τῷ νῷ· ὁ μὲν γὰρ νοῦσ τῶν ὁρ́ων, ὧν οὐκ ἔστι λόγοσ, ἣ δὲ τοῦ ἐσχάτου, οὗ οὐκ ἔστιν ἐπιστήμη ἀλλ’ αἴσθησισ, οὐχ ἡ τῶν ἰδίων, ἀλλ’ οἱᾴ αἰσθανόμεθα ὅτι τὸ ἐν τοῖσ μαθηματικοῖσ ἔσχατον τρίγωνον· στήσεται γὰρ κἀκεῖ. ἀλλ’ αὕτη μᾶλλον αἴσθησισ ἢ φρόνησισ, ἐκείνησ δ’ ἄλλο εἶδοσ. τὸ ζητεῖν δὲ καὶ τὸ βουλεύεσθαι διαφέρει·

τὸ γὰρ βουλεύεσθαι ζητεῖν τι ἐστίν. δεῖ δὲ λαβεῖν καὶ περὶ εὐβουλίασ τί ἐστι, πότερον ἐπιστήμη τισ ἢ δόξα ἢ εὐστοχία ἢ ἄλλο τι γένοσ. ἐπιστήμη μὲν δὴ οὐκ ἔστιν· οὐ γὰρ ζητοῦσι περὶ ὧν ἴσασιν, ἡ δ’ εὐβουλία βουλή τισ, ὁ δὲ βουλευόμενοσ ζητεῖ καὶ λογίζεται. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ εὐστοχία·

ἄνευ τε γὰρ λόγου καὶ ταχύ τι ἡ εὐστοχία, βουλεύονται δὲ πολὺν χρόνον, καὶ φασὶ πράττειν μὲν δεῖν ταχὺ τὰ βουλευθέντα, βουλεύεσθαι δὲ βραδέωσ. ἔτι ἡ ἀγχίνοια ἕτερον καὶ ἡ εὐβουλία·

ἔστι δ’ εὐστοχία τισ ἡ ἀγχίνοια. οὐδὲ δὴ δόξα ἡ εὐβουλία οὐδεμία. ἀλλ’ ἐπεὶ ὁ μὲν κακῶσ βουλευόμενοσ ἁμαρτάνει, ὁ δ’ εὖ ὀρθῶσ βουλεύεται, δῆλον ὅτι ὀρθότησ τισ ἡ εὐβουλία ἐστίν, οὔτ’ ἐπιστήμησ δὲ οὔτε δόξησ· ἐπιστήμησ μὲν γὰρ οὐκ ἔστιν ὀρθότησ οὐδὲ γὰρ ἁμαρτία, δόξησ δ’ ὀρθότησ ἀλήθεια·

ἅμα δὲ καὶ ὡρ́ισται ἤδη πᾶν οὗ δόξα ἐστίν. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἄνευ λόγου ἡ εὐβουλία. διανοίασ ἄρα λείπεται· αὕτη γὰρ οὔπω φάσισ· καὶ γὰρ ἡ δόξα οὐ ζήτησισ ἀλλὰ φάσισ τισ ἤδη, ὁ δὲ βουλευόμενοσ, ἐάν τε εὖ ἐάν τε καὶ κακῶσ βουλεύηται, ζητεῖ τι καὶ λογίζεται. ἀλλ’ ὀρθότησ τίσ ἐστιν ἡ εὐβουλία βουλῆσ·

διὸ ἡ βουλὴ ζητητέα πρῶτον τί καὶ περὶ τί. ἐπεὶ δ’ ἡ ὀρθότησ πλεοναχῶσ, δῆλον ὅτι οὐ πᾶσα· ὁ γὰρ ἀκρατὴσ καὶ ὁ φαῦλοσ ὃ προτίθεται ἰδεῖν ἐκ τοῦ λογισμοῦ τεύξεται, ὥστε ὀρθῶσ ἔσται βεβουλευμένοσ, κακὸν δὲ μέγα εἰληφώσ. δοκεῖ δ’ ἀγαθόν τι τὸ εὖ βεβουλεῦσθαι· ἡ γὰρ τοιαύτη ὀρθότησ βουλῆσ εὐβουλία, ἡ ἀγαθοῦ τευκτική.

ἀλλ’ ἔστι καὶ τούτου ψευδεῖ συλλογισμῷ τυχεῖν, καὶ ὃ μὲν δεῖ ποιῆσαι τυχεῖν, δι’ οὗ δ’ οὔ, ἀλλὰ ψευδῆ τὸν μέσον ὁρ́ον εἶναι· ὥστ’ οὐδ’ αὕτη πω εὐβουλία, καθ’ ἣν οὗ δεῖ μὲν τυγχάνει, οὐ μέντοι δι’ οὗ ἔδει. ἔτι ἔστι πολὺν χρόνον βουλευόμενον τυχεῖν, τὸν δὲ ταχύ.

οὐκοῦν οὐδ’ ἐκείνη πω εὐβουλία, ἀλλ’ ὀρθότησ ἡ κατὰ τὸ ὠφέλιμον, καὶ οὗ δεῖ καὶ ὣσ καὶ ὅτε. ἔτι ἔστι καὶ ἁπλῶσ εὖ βεβουλεῦσθαι καὶ πρόσ τι τέλοσ. ἣ μὲν δὴ ἁπλῶσ ἡ πρὸσ τὸ τέλοσ τὸ ἁπλῶσ κατορθοῦσα, τὶσ δὲ ἡ πρόσ τι τέλοσ. εἰ δὴ τῶν φρονίμων τὸ εὖ βεβουλεῦσθαι, ἡ εὐβουλία εἰή ἂν ὀρθότησ ἡ κατὰ τὸ συμφέρον πρὸσ τὸ τέλοσ, οὗ ἡ φρόνησισ ἀληθὴσ ὑπόληψίσ ἐστιν.

ἔστι δὲ καὶ ἡ σύνεσισ καὶ ἡ εὐσυνεσία, καθ’ ἃσ λέγομεν συνετοὺσ καὶ εὐσυνέτουσ, οὔθ’ ὅλωσ τὸ αὐτὸ ἐπιστήμῃ ἢ δόξῃ πάντεσ γὰρ ἂν ἦσαν συνετοί οὔτε τισ μία τῶν κατὰ μέροσ ἐπιστημῶν, οἱο͂ν ἡ ἰατρικὴ περὶ ὑγιεινῶν, ἡ γεωμετρία περὶ μεγέθη· οὔτε γὰρ περὶ τῶν ἀεὶ ὄντων καὶ ἀκινήτων ἡ σύνεσίσ ἐστιν οὔτε περὶ τῶν γιγνομένων ὁτουοῦν, ἀλλὰ περὶ ὧν ἀπορήσειεν ἄν τισ καὶ βουλεύσαιτο.

διὸ περὶ τὰ αὐτὰ μὲν τῇ φρονήσει ἐστίν, οὐκ ἔστι δὲ τὸ αὐτὸ σύνεσισ καὶ φρόνησισ.

ἡ μὲν γὰρ φρόνησισ ἐπιτακτική ἐστιν· τί γὰρ δεῖ πράττειν ἢ μή, τὸ τέλοσ αὐτῆσ ἐστίν· ἡ δὲ σύνεσισ κριτικὴ μόνον. ταὐτὸ γὰρ σύνεσισ καὶ εὐσυνεσία καὶ συνετοὶ καὶ εὐσύνετοι.

ἔστι δ’ οὔτε τὸ ἔχειν τὴν φρόνησιν οὔτε τὸ λαμβάνειν ἡ σύνεσισ· ἀλλ’ ὥσπερ τὸ μανθάνειν λέγεται συνιέναι, ὅταν χρῆται τῇ ἐπιστήμῃ, οὕτωσ ἐν τῷ χρῆσθαι τῇ δόξῃ ἐπὶ τὸ κρίνειν περὶ τούτων περὶ ὧν ἡ φρόνησίσ ἐστιν, ἄλλου λέγοντοσ, καὶ κρίνειν καλῶσ· τὸ γὰρ εὖ τῷ καλῶσ τὸ αὐτό.

καὶ ἐντεῦθεν ἐλήλυθε τοὔνομα ἡ σύνεσισ, καθ’ ἣν εὐσύνετοι, ἐκ τῆσ ἐν τῷ μανθάνειν· λέγομεν γὰρ τὸ μανθάνειν συνιέναι πολλάκισ. ἡ δὲ καλουμένη γνώμη, καθ’ ἣν συγγνώμονασ καὶ ἔχειν φαμὲν γνώμην, ἡ τοῦ ἐπιεικοῦσ ἐστὶ κρίσισ ὀρθή. σημεῖον δέ· τὸν γὰρ ἐπιεικῆ μάλιστά φαμεν εἶναι συγγνωμονικόν, καὶ ἐπιεικὲσ τὸ ἔχειν περὶ ἔνια συγγνώμην.

ἡ δὲ συγγνώμη γνώμη ἐστὶ κριτικὴ τοῦ ἐπιεικοῦσ ὀρθή· ὀρθὴ δ’ ἡ τοῦ ἀληθοῦσ. εἰσὶ δὲ πᾶσαι αἱ ἕξεισ εὐλόγωσ εἰσ ταὐτὸ τείνουσαι·

λέγομεν γὰρ γνώμην καὶ σύνεσιν καὶ φρόνησιν καὶ νοῦν ἐπὶ τοὺσ αὐτοὺσ ἐπιφέροντεσ γνώμην ἔχειν καὶ νοῦν ἤδη καὶ φρονίμουσ καὶ συνετούσ. πᾶσαι γὰρ αἱ δυνάμεισ αὗται τῶν ἐσχάτων εἰσὶ καὶ τῶν καθ’ ἕκαστον· καὶ ἐν μὲν τῷ κριτικὸσ εἶναι περὶ ὧν ὁ φρόνιμοσ, συνετὸσ καὶ εὐγνώμων ἢ συγγνώμων· τὰ γὰρ ἐπιεικῆ κοινὰ τῶν ἀγαθῶν ἁπάντων ἐστὶν ἐν τῷ πρὸσ ἄλλον.

ἔστι δὲ τῶν καθ’ ἕκαστα καὶ τῶν ἐσχάτων ἅπαντα τὰ πρακτά· καὶ γὰρ τὸν φρόνιμον δεῖ γινώσκειν αὐτά, καὶ ἡ σύνεσισ καὶ ἡ γνώμη περὶ τὰ πρακτά, ταῦτα δ’ ἔσχατα. καὶ ὁ νοῦσ τῶν ἐσχάτων ἐπ’ ἀμφότερα·

καὶ γὰρ τῶν πρώτων ὁρ́ων καὶ τῶν ἐσχάτων νοῦσ ἐστὶ καὶ οὐ λόγοσ, καὶ ὁ μὲν κατὰ τὰσ ἀποδείξεισ τῶν ἀκινήτων ὁρ́ων καὶ πρώτων, ὁ δ’ ἐν ταῖσ πρακτικαῖσ τοῦ ἐσχάτου καὶ ἐνδεχομένου καὶ τῆσ ἑτέρασ προτάσεωσ· ἀρχαὶ γὰρ τοῦ οὗ ἕνεκα αὗται·

ἐκ τῶν καθ’ ἕκαστα γὰρ τὰ καθόλου· τούτων οὖν ἔχειν δεῖ αἴσθησιν, αὕτη δ’ ἐστὶ νοῦσ.

διὸ καὶ φυσικὰ δοκεῖ εἶναι ταῦτα, καὶ φύσει σοφὸσ μὲν οὐδείσ, γνώμην δ’ ἔχειν καὶ σύνεσιν καὶ νοῦν. σημεῖον δ’ ὅτι καὶ ταῖσ ἡλικίαισ οἰόμεθα ἀκολουθεῖν, καὶ ἥδε ἡ ἡλικία νοῦν ἔχει καὶ γνώμην, ὡσ τῆσ φύσεωσ αἰτίασ οὔσησ. διὸ καὶ ἀρχὴ καὶ τέλοσ νοῦσ· ἐκ τούτων γὰρ αἱ ἀποδείξεισ καὶ περὶ τούτων.

ὥστε δεῖ προσέχειν τῶν ἐμπείρων καὶ πρεσβυτέρων ἢ φρονίμων ταῖσ ἀναποδείκτοισ φάσεσι καὶ δόξαισ οὐχ ἧττον τῶν ἀποδείξεων· διὰ γὰρ τὸ ἔχειν ἐκ τῆσ ἐμπειρίασ ὄμμα ὁρῶσιν ὀρθῶσ. τί μὲν οὖν ἐστὶν ἡ φρόνησισ καὶ ἡ σοφία, καὶ περὶ τί ἑκατέρα τυγχάνει οὖσα, καὶ ὅτι ἄλλου τῆσ ψυχῆσ μορίου ἀρετὴ ἑκατέρα, εἴρηται. διαπορήσειε δ’ ἄν τισ περὶ αὐτῶν τί χρήσιμοί εἰσιν.

ἡ μὲν γὰρ σοφία οὐδὲν θεωρήσει ἐξ ὧν ἔσται εὐδαίμων ἄνθρωποσ οὐδεμιᾶσ γάρ ἐστι γενέσεωσ, ἡ δὲ φρόνησισ τοῦτο μὲν ἔχει, ἀλλὰ τίνοσ ἕνεκα δεῖ αὐτῆσ; εἴπερ ἡ μὲν φρόνησίσ ἐστιν ἡ περὶ τὰ δίκαια καὶ καλὰ καὶ ἀγαθὰ ἀνθρώπῳ, ταῦτα δ’ ἐστὶν ἃ τοῦ ἀγαθοῦ ἐστὶν ἀνδρὸσ πράττειν, οὐδὲν δὲ πρακτικώτεροι τῷ εἰδέναι αὐτά ἐσμεν, εἴπερ ἕξεισ αἱ ἀρεταί εἰσιν, ὥσπερ οὐδὲ τὰ ὑγιεινὰ οὐδὲ τὰ εὐεκτικά, ὅσα μὴ τῷ ποιεῖν ἀλλὰ τῷ ἀπὸ τῆσ ἕξεωσ εἶναι λέγεται·

οὐθὲν γὰρ πρακτικώτεροι τῷ ἔχειν τὴν ἰατρικὴν καὶ γυμναστικήν ἐσμεν.

εἰ δὲ μὴ τούτων χάριν φρόνιμον ῥητέον ἀλλὰ τοῦ γίνεσθαι, τοῖσ οὖσι σπουδαίοισ οὐθὲν ἂν εἰή χρήσιμοσ· ἔτι δ’ οὐδὲ τοῖσ μὴ ἔχουσιν·

οὐδὲν γὰρ διοίσει αὐτοὺσ ἔχειν ἢ ἄλλοισ ἔχουσι πείθεσθαι, ἱκανῶσ τ’ ἔχοι ἂν ἡμῖν ὥσπερ καὶ περὶ τὴν ὑγίειαν· βουλόμενοι γὰρ ὑγιαίνειν ὅμωσ οὐ μανθάνομεν ἰατρικήν. πρὸσ δὲ τούτοισ ἄτοπον ἂν εἶναι δόξειεν, εἰ χείρων τῆσ σοφίασ οὖσα κυριωτέρα αὐτῆσ ἔσται· ἡ γὰρ ποιοῦσα ἄρχει καὶ ἐπιτάττει περὶ ἕκαστον.

περὶ δὴ τούτων λεκτέον· νῦν μὲν γὰρ ἠπόρηται περὶ αὐτῶν μόνον. πρῶτον μὲν οὖν λέγωμεν ὅτι καθ’ αὑτὰσ ἀναγκαῖον αἱρετὰσ αὐτὰσ εἶναι, ἀρετάσ γ’ οὔσασ ἑκατέραν ἑκατέρου τοῦ μορίου, καὶ εἰ μὴ ποιοῦσι μηδὲν μηδετέρα αὐτῶν.

ἔπειτα καὶ ποιοῦσι μέν, οὐχ ὡσ ἡ ἰατρικὴ δὲ ὑγίειαν, ἀλλ’ ὡσ ἡ ὑγίεια, οὕτωσ ἡ σοφία εὐδαιμονίαν· μέροσ γὰρ οὖσα τῆσ ὅλησ ἀρετῆσ τῷ ἔχεσθαι ποιεῖ καὶ τῷ ἐνεργεῖν εὐδαίμονα.

ἔτι τὸ ἔργον ἀποτελεῖται κατὰ τὴν φρόνησιν καὶ τὴν ἠθικὴν ἀρετήν· ἡ μὲν γὰρ ἀρετὴ τὸν σκοπὸν ποιεῖ ὀρθόν, ἡ δὲ φρόνησισ τὰ πρὸσ τοῦτον. τοῦ δὲ τετάρτου μορίου τῆσ ψυχῆσ οὐκ ἔστιν ἀρετὴ τοιαύτη, τοῦ θρεπτικοῦ· οὐδὲν γὰρ ἐπ’ αὐτῷ πράττειν ἢ μὴ πράττειν.

περὶ δὲ τοῦ μηθὲν εἶναι πρακτικωτέρουσ διὰ τὴν φρόνησιν τῶν καλῶν καὶ δικαίων, μικρὸν ἄνωθεν ἀρκτέον, λαβόντασ ἀρχὴν ταύτην. τοὺσ τὰ ὑπὸ τῶν νόμων τεταγμένα ποιοῦντασ ἢ ἄκοντασ ἢ δι’ ἄγνοιαν ἢ δι’ ἕτερόν τι καὶ μὴ δι’ αὐτά καίτοι πράττουσί γε ἃ δεῖ καὶ ὅσα χρὴ τὸν σπουδαῖον, οὕτωσ, ὡσ ἐοίκεν, ἔστι τὸ πῶσ ἔχοντα πράττειν ἕκαστα ὥστ’ εἶναι ἀγαθόν, λέγω δ’ οἱο͂ν διὰ προαίρεσιν καὶ αὐτῶν ἕνεκα τῶν πραττομένων.

τὴν μὲν οὖν προαίρεσιν ὀρθὴν ποιεῖ ἡ ἀρετή, τὸ δ’ ὅσα ἐκείνησ ἕνεκα πέφυκε πράττεσθαι οὐκ ἔστι τῆσ ἀρετῆσ ἀλλ’ ἑτέρασ δυνάμεωσ.

λεκτέον δ’ ἐπιστήσασι σαφέστερον περὶ αὐτῶν. ἔστι δὴ δύναμισ ἣν καλοῦσι δεινότητα· αὕτη δ’ ἐστὶ τοιαύτη ὥστε τὰ πρὸσ τὸν ὑποτεθέντα σκοπὸν συντείνοντα δύνασθαι ταῦτα πράττειν καὶ τυγχάνειν αὐτοῦ. ἂν μὲν οὖν ὁ σκοπὸσ ᾖ καλόσ, ἐπαινετή ἐστιν, ἐὰν δὲ φαῦλοσ, πανουργία· διὸ καὶ τοὺσ φρονίμουσ δεινοὺσ καὶ πανούργουσ φαμὲν εἶναι.

ἔστι δ’ ἡ φρόνησισ οὐχ ἡ δύναμισ, ἀλλ’ οὐκ ἄνευ τῆσ δυνάμεωσ ταύτησ. ἡ δ’ ἕξισ τῷ ὄμματι τούτῳ γίνεται τῆσ ψυχῆσ οὐκ ἄνευ ἀρετῆσ, ὡσ εἴρηταί τε καὶ ἔστι δῆλον· οἱ γὰρ συλλογισμοὶ τῶν πρακτῶν ἀρχὴν ἔχοντέσ εἰσιν, ἐπειδὴ τοιόνδε τὸ τέλοσ καὶ τὸ ἄριστον, ὁτιδήποτε ὄν ἔστω γὰρ λόγου χάριν τὸ τυχόν·

τοῦτο δ’ εἰ μὴ τῷ ἀγαθῷ, οὐ φαίνεται· μοχθηρία καὶ διαψεύδεσθαι ποιεῖ περὶ τὰσ πρακτικὰσ ἀρχάσ.

ὥστε φανερὸν ὅτι ἀδύνατον φρόνιμον εἶναι μὴ ὄντα ἀγαθόν. σκεπτέον δὴ πάλιν καὶ περὶ ἀρετῆσ·

καὶ γὰρ ἡ ἀρετὴ παραπλησίωσ ἔχει ὡσ ἡ φρόνησισ πρὸσ τὴν δεινότητα ‐ οὐ ταὐτὸ μέν, ὅμοιον δέ ‐ οὕτω καὶ ἡ φυσικὴ ἀρετὴ πρὸσ τὴν κυρίαν. πᾶσι γὰρ δοκεῖ ἕκαστα τῶν ἠθῶν ὑπάρχειν φύσει πωσ· καὶ γὰρ δίκαιοι καὶ σωφρονικοὶ καὶ ἀνδρεῖοι καὶ τἆλλα ἔχομεν εὐθὺσ ἐκ γενετῆσ·

ἀλλ’ ὅμωσ ζητοῦμεν ἕτερόν τι τὸ κυρίωσ ἀγαθὸν καὶ τὰ τοιαῦτα ἄλλον τρόπον ὑπάρχειν. καὶ γὰρ παισὶ καὶ θηρίοισ αἱ φυσικαὶ ὑπάρχουσιν ἕξεισ, ἀλλ’ ἄνευ νοῦ βλαβεραὶ φαίνονται οὖσαι. πλὴν τοσοῦτον ἐοίκεν ὁρᾶσθαι, ὅτι ὥσπερ σώματι ἰσχυρῷ ἄνευ ὄψεωσ κινουμένῳ συμβαίνει σφάλλεσθαι ἰσχυρῶσ διὰ τὸ μὴ ἔχειν ὄψιν, οὕτω καὶ ἐνταῦθα·

ἐὰν δὲ λάβῃ νοῦν, ἐν τῷ πράττειν διαφέρει· ἡ δ’ ἕξισ ὁμοία οὖσα τότ’ ἔσται κυρίωσ ἀρετή. ὥστε καθάπερ ἐπὶ τοῦ δοξαστικοῦ δύο ἐστὶν εἴδη, δεινότησ καὶ φρόνησισ, οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ ἠθικοῦ δύο ἐστί, τὸ μὲν ἀρετὴ φυσικὴ τὸ δ’ ἡ κυρία, καὶ τούτων ἡ κυρία οὐ γίνεται ἄνευ φρονήσεωσ. διόπερ τινέσ φασι πάσασ τὰσ ἀρετὰσ φρονήσεισ εἶναι, καὶ Σωκράτησ τῇ μὲν ὀρθῶσ ἐζήτει τῇ δ’ ἡμάρτανεν·

ὅτι μὲν γὰρ φρονήσεισ ᾤετο εἶναι πάσασ τὰσ ἀρετάσ, ἡμάρτανεν, ὅτι δ’ οὐκ ἄνευ φρονήσεωσ, καλῶσ ἔλεγεν. σημεῖον δέ·

καὶ γὰρ νῦν πάντεσ, ὅταν ὁρίζωνται τὴν ἀρετήν, προστιθέασι, τὴν ἕξιν εἰπόντεσ καὶ πρὸσ ἅ ἐστι, τὴν κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον· ὀρθὸσ δ’ ὁ κατὰ τὴν φρόνησιν. ἐοίκασι δὴ μαντεύεσθαί πωσ ἅπαντεσ ὅτι ἡ τοιαύτη ἕξισ ἀρετή ἐστιν, ἡ κατὰ τὴν φρόνησιν. δεῖ δὲ μικρὸν μεταβῆναι.

ἔστι γὰρ οὐ μόνον ἡ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον, ἀλλ’ ἡ μετὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξισ ἀρετή ἐστιν· ὀρθὸσ δὲ λόγοσ περὶ τῶν τοιούτων ἡ φρόνησίσ ἐστιν. Σωκράτησ μὲν οὖν λόγουσ τὰσ ἀρετὰσ ᾤετο εἶναι ἐπιστήμασ γὰρ εἶναι πάσασ, ἡμεῖσ δὲ μετὰ λόγου. δῆλον οὖν ἐκ τῶν εἰρημένων ὅτι οὐχ οἱο͂́ν τε ἀγαθὸν εἶναι κυρίωσ ἄνευ φρονήσεωσ, οὐδὲ φρόνιμον ἄνευ τῆσ ἠθικῆσ ἀρετῆσ.

ἀλλὰ καὶ ὁ λόγοσ ταύτῃ λύοιτ’ ἄν, ᾧ διαλεχθείη τισ ἂν ὅτι χωρίζονται ἀλλήλων αἱ ἀρεταί· οὐ γὰρ ὁ αὐτὸσ εὐφυέστατοσ πρὸσ ἁπάσασ, ὥστε τὴν μὲν ἤδη τὴν δ’ οὔπω εἰληφὼσ ἔσται· τοῦτο γὰρ κατὰ μὲν τὰσ φυσικὰσ ἀρετὰσ ἐνδέχεται, καθ’ ἃσ δὲ ἁπλῶσ λέγεται ἀγαθόσ, οὐκ ἐνδέχεται·

ἅμα γὰρ τῇ φρονήσει μιᾷ ὑπαρχούσῃ πᾶσαι ὑπάρξουσιν.

δῆλον δέ, κἂν εἰ μὴ πρακτικὴ ἦν, ὅτι ἔδει ἂν αὐτῆσ διὰ τὸ τοῦ μορίου ἀρετὴν εἶναι, καὶ ὅτι οὐκ ἔσται ἡ προαίρεσισ ὀρθὴ ἄνευ φρονήσεωσ οὐδ’ ἄνευ ἀρετῆσ· ἣ μὲν γὰρ τὸ τέλοσ ἣ δὲ τὰ πρὸσ τὸ τέλοσ ποιεῖ πράττειν.

ἀλλὰ μὴν οὐδὲ κυρία γ’ ἐστὶ τῆσ σοφίασ οὐδὲ τοῦ βελτίονοσ μορίου, ὥσπερ οὐδὲ τῆσ ὑγιείασ ἡ ἰατρική· οὐ γὰρ χρῆται αὐτῇ, ἀλλ’ ὁρᾷ ὅπωσ γένηται· ἐκείνησ οὖν ἕνεκα ἐπιτάττει, ἀλλ’ οὐκ ἐκείνῃ. ἔτι ὅμοιον κἂν εἴ τισ τὴν πολιτικὴν φαίη ἄρχειν τῶν θεῶν, ὅτι ἐπιτάττει περὶ πάντα τὰ ἐν τῇ πόλει.

MENU NAVIGATION

호흡부호 보기

강세부호 보기

장단부호 보기

작은 Iota 보기

모든 부호 보기

Ancient Greek Text

Aristotle, Nicomachean Ethics, Book 6

(아리스토텔레스, 니코마코스 윤리학, Book 6)

상위

목록

SEARCH

MENU NAVIGATION