Aristotle, Nicomachean Ethics, Book 3

(아리스토텔레스, 니코마코스 윤리학, Book 3)

τῆσ ἀρετῆσ δὴ περὶ πάθη τε καὶ πράξεισ οὔσησ, καὶ ἐπὶ μὲν τοῖσ ἑκουσίοισ ἐπαίνων καὶ ψόγων γινομένων, ἐπὶ δὲ τοῖσ ἀκουσίοισ συγγνώμησ, ἐνίοτε δὲ καὶ ἐλέου, τὸ ἑκούσιον καὶ τὸ ἀκούσιον ἀναγκαῖον ἴσωσ διορίσαι τοῖσ περὶ ἀρετῆσ ἐπισκοποῦσι, χρήσιμον δὲ καὶ τοῖσ νομοθετοῦσι πρόσ τε τὰσ τιμὰσ καὶ τὰσ κολάσεισ. δοκεῖ δὴ ἀκούσια εἶναι τὰ βίᾳ ἢ δι’ ἄγνοιαν γινόμενα·

βίαιον δὲ οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξωθεν, τοιαύτη οὖσα ἐν ᾗ μηδὲν συμβάλλεται ὁ πράττων ἢ ὁ πάσχων, οἱο͂ν εἰ πνεῦμα κομίσαι ποι ἢ ἄνθρωποι κύριοι ὄντεσ.

ὅσα δὲ διὰ φόβον μειζόνων κακῶν πράττεται ἢ διὰ καλόν τι, οἱο͂ν εἰ τύραννοσ προστάττοι αἰσχρόν τι πρᾶξαι κύριοσ ὢν γονέων καὶ τέκνων, καὶ πράξαντοσ μὲν σῴζοιντο μὴ πράξαντοσ δ’ ἀποθνήσκοιεν, ἀμφισβήτησιν ἔχει πότερον ἀκούσιά ἐστιν ἢ ἑκούσια. τοιοῦτον δέ τι συμβαίνει καὶ περὶ τὰσ ἐν τοῖσ χειμῶσιν ἐκβολάσ·

ἁπλῶσ μὲν γὰρ οὐδεὶσ ἀποβάλλεται ἑκών, ἐπὶ σωτηρίᾳ δ’ αὑτοῦ καὶ τῶν λοιπῶν ἅπαντεσ οἱ νοῦν ἔχοντεσ. μικταὶ μὲν οὖν εἰσιν αἱ τοιαῦται πράξεισ, ἐοίκασι δὲ μᾶλλον ἑκουσίοισ·

αἱρεταὶ γάρ εἰσι τότε ὅτε πράττονται, τὸ δὲ τέλοσ τῆσ πράξεωσ κατὰ τὸν καιρόν ἐστιν. καὶ τὸ ἑκούσιον δὴ καὶ τὸ ἀκούσιον, ὅτε πράττει, λεκτέον. πράττει δὲ ἑκών·

καὶ γὰρ ἡ ἀρχὴ τοῦ κινεῖν τὰ ὀργανικὰ μέρη ἐν ταῖσ τοιαύταισ πράξεσιν ἐν αὐτῷ ἐστίν· ὧν δ’ ἐν αὐτῷ ἡ ἀρχή, ἐπ’ αὐτῷ καὶ τὸ πράττειν καὶ μή. ἑκούσια δὴ τὰ τοιαῦτα, ἁπλῶσ δ’ ἴσωσ ἀκούσια· οὐδεὶσ γὰρ ἂν ἕλοιτο καθ’ αὑτὸ τῶν τοιούτων οὐδέν. ἐπὶ ταῖσ πράξεσι δὲ ταῖσ τοιαύταισ ἐνίοτε καὶ ἐπαινοῦνται, ὅταν αἰσχρόν τι ἢ λυπηρὸν ὑπομένωσιν ἀντὶ μεγάλων καὶ καλῶν·

ἂν δ’ ἀνάπαλιν, ψέγονται· τὰ γὰρ αἴσχισθ’ ὑπομεῖναι ἐπὶ μηδενὶ καλῷ ἢ μετρίῳ φαύλου. ἐπ’ ἐνίοισ δ’ ἔπαινοσ μὲν οὐ γίνεται, συγγνώμη δ’, ὅταν διὰ τοιαῦτα πράξῃ τισ ἃ μὴ δεῖ, ἃ τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν ὑπερτείνει καὶ μηδεὶσ ἂν ὑπομείναι. ἔνια δ’ ἴσωσ οὐκ ἔστιν ἀναγκασθῆναι, ἀλλὰ μᾶλλον ἀποθανετέον παθόντι τὰ δεινότατα·

καὶ γὰρ τὸν Εὐριπίδου Ἀλκμαίωνα γελοῖα φαίνεται τὰ ἀναγκάσαντα μητροκτονῆσαι. ἔστι δὲ χαλεπὸν ἐνίοτε διακρῖναι ποῖον ἀντὶ ποίου αἱρετέον καὶ τί ἀντὶ τίνοσ ὑπομενετέον, ἔτι δὲ χαλεπώτερον ἐμμεῖναι τοῖσ γνωσθεῖσιν· ὡσ γὰρ ἐπὶ τὸ πολύ ἐστι τὰ μὲν προσδοκώμενα λυπηρά, ἃ δ’ ἀναγκάζονται αἰσχρά, ὅθεν ἔπαινοι καὶ ψόγοι γίνονται περὶ τοὺσ ἀναγκασθέντασ ἢ μή.

τὰ δὴ ποῖα φατέον βίαια;

ἢ ἁπλῶσ μέν, ὁπότ’ ἂν ἡ αἰτία ἐν τοῖσ ἐκτὸσ ᾖ καὶ ὁ πράττων μηδὲν συμβάλληται; ἃ δὲ καθ’ αὑτὰ μὲν ἀκούσιά ἐστι, νῦν δὲ καὶ ἀντὶ τῶνδε αἱρετά, καὶ ἡ ἀρχὴ ἐν τῷ πράττοντι, καθ’ αὑτὰ μὲν ἀκούσιά ἐστι, νῦν δὲ καὶ ἀντὶ τῶνδε ἑκούσια. μᾶλλον δ’ ἐοίκεν ἑκουσίοισ·

αἱ γὰρ πράξεισ ἐν τοῖσ καθ’ ἕκαστα, ταῦτα δ’ ἑκούσια. ποῖα δ’ ἀντὶ ποίων αἱρετέον, οὐ ῥᾴδιον ἀποδοῦναι· πολλαὶ γὰρ διαφοραί εἰσιν ἐν τοῖσ καθ’ ἕκαστα. εἰ δέ τισ τὰ ἡδέα καὶ τὰ καλὰ φαίη βίαια εἶναι ἀναγκάζειν γὰρ ἔξω ὄντα, πάντα ἂν εἰή αὐτῷ βίαια· τούτων γὰρ χάριν πάντεσ πάντα πράττουσιν.

καὶ οἱ μὲν βίᾳ καὶ ἄκοντεσ λυπηρῶσ, οἱ δὲ διὰ τὸ ἡδὺ καὶ καλὸν μεθ’ ἡδονῆσ· γελοῖον δὲ τὸ αἰτιᾶσθαι τὰ ἐκτόσ, ἀλλὰ μὴ αὑτὸν εὐθήρατον ὄντα ὑπὸ τῶν τοιούτων, καὶ τῶν μὲν καλῶν ἑαυτόν, τῶν δ’ αἰσχρῶν τὰ ἡδέα. ἐοίκε δὴ τὸ βίαιον εἶναι οὗ ἔξωθεν ἡ ἀρχή, μηδὲν συμβαλλομένου τοῦ βιασθέντοσ. τὸ δὲ δι’ ἄγνοιαν οὐχ ἑκούσιον μὲν ἅπαν ἐστίν, ἀκούσιον δὲ τὸ ἐπίλυπον καὶ ἐν μεταμελείᾳ·

ὁ γὰρ δι’ ἄγνοιαν πράξασ ὁτιοῦν, μηδέν τι δυσχεραίνων ἐπὶ τῇ πράξει, ἑκὼν μὲν οὐ πέπραχεν, ὅ γε μὴ ᾔδει, οὐδ’ αὖ ἄκων, μὴ λυπούμενόσ γε. τοῦ δὴ δι’ ἄγνοιαν ὁ μὲν ἐν μεταμελείᾳ ἄκων δοκεῖ, ὁ δὲ μὴ μεταμελόμενοσ, ἐπεὶ ἕτεροσ, ἔστω οὐχ ἑκών·

ἐπεὶ γὰρ διαφέρει, βέλτιον ὄνομα ἔχειν ἴδιον. ἕτερον δ’ ἐοίκε καὶ τὸ δι’ ἄγνοιαν πράττειν τοῦ ἀγνοοῦντα· ὁ γὰρ μεθύων ἢ ὀργιζόμενοσ οὐ δοκεῖ δι’ ἄγνοιαν πράττειν ἀλλὰ διά τι τῶν εἰρημένων, οὐκ εἰδὼσ δὲ ἀλλ’ ἀγνοῶν.

ἀγνοεῖ μὲν οὖν πᾶσ ὁ μοχθηρὸσ ἃ δεῖ πράττειν καὶ ὧν ἀφεκτέον, καὶ διὰ τὴν τοιαύτην ἁμαρτίαν ἄδικοι καὶ ὅλωσ κακοὶ γίνονται· τὸ δ’ ἀκούσιον βούλεται λέγεσθαι οὐκ εἴ τισ ἀγνοεῖ τὰ συμφέροντα·

οὐ γὰρ ἡ ἐν τῇ προαιρέσει ἄγνοια αἰτία τοῦ ἀκουσίου ἀλλὰ τῆσ μοχθηρίασ, οὐδ’ ἡ καθόλου ψέγονται γὰρ διά γε ταύτην ἀλλ’ ἡ καθ’ ἕκαστα, ἐν οἷσ καὶ περὶ ἃ ἡ πρᾶξισ· ἐν τούτοισ γὰρ καὶ ἔλεοσ καὶ συγγνώμη·

ὁ γὰρ τούτων τι ἀγνοῶν ἀκουσίωσ πράττει. ἴσωσ οὖν οὐ χεῖρον διορίσαι αὐτά, τίνα καὶ πόσα ἐστί, τίσ τε δὴ καὶ τί καὶ περὶ τί ἢ ἐν τίνι πράττει, ἐνίοτε δὲ καὶ τίνι, οἱο͂ν ὀργάνῳ, καὶ ἕνεκα τίνοσ, οἱο͂ν σωτηρίασ, καὶ πῶσ, οἱο͂ν ἠρέμα ἢ σφόδρα. ἅπαντα μὲν οὖν ταῦτα οὐδεὶσ ἂν ἀγνοήσειε μὴ μαινόμενοσ, δῆλον δ’ ὡσ οὐδὲ τὸν πράττοντα·

πῶσ γὰρ ἑαυτόν γε; ὃ δὲ πράττει ἀγνοήσειεν ἄν τισ, οἱο͂ν λέγοντέσ φασιν ἐκπεσεῖν αὐτούσ, ἢ οὐκ εἰδέναι ὅτι ἀπόρρητα ἦν, ὥσπερ Αἰσχύλοσ τὰ μυστικά, ἢ δεῖξαι βουλόμενοσ ἀφεῖναι, ὡσ ὁ τὸν καταπέλτην. οἰηθείη δ’ ἄν τισ καὶ τὸν υἱὸν πολέμιον εἶναι ὥσπερ ἡ Μερόπη, καὶ ἐσφαιρῶσθαι τὸ λελογχωμένον δόρυ, ἢ τὸν λίθον κίσηριν εἶναι·

καὶ ἐπὶ σωτηρίᾳ πίσασ ἀποκτείναι ἄν· καὶ θῖξαι βουλόμενοσ, ὥσπερ οἱ ἀκροχειριζόμενοι, πατάξειεν ἄν. περὶ πάντα δὴ ταῦτα τῆσ ἀγνοίασ οὔσησ, ἐν οἷσ ἡ πρᾶξισ, ὁ τούτων τι ἀγνοήσασ ἄκων δοκεῖ πεπραχέναι, καὶ μάλιστα ἐν τοῖσ κυριωτάτοισ· κυριώτατα δ’ εἶναι δοκεῖ ἐν οἷσ ἡ πρᾶξισ καὶ οὗ ἕνεκα.

τοῦ δὴ κατὰ τὴν τοιαύτην ἄγνοιαν ἀκουσίου λεγομένου ἔτι δεῖ τὴν πρᾶξιν λυπηρὰν εἶναι καὶ ἐν μεταμελείᾳ. ὄντοσ δ’ ἀκουσίου τοῦ βίᾳ καὶ δι’ ἄγνοιαν, τὸ ἑκούσιον δόξειεν ἂν εἶναι οὗ ἡ ἀρχὴ ἐν αὐτῷ εἰδότι τὰ καθ’ ἕκαστα ἐν οἷσ ἡ πρᾶξισ. ἴσωσ γὰρ οὐ καλῶσ λέγεται ἀκούσια εἶναι τὰ διὰ θυμὸν ἢ ἐπιθυμίαν.

πρῶτον μὲν γὰρ οὐδὲν ἔτι τῶν ἄλλων ζῴων ἑκουσίωσ πράξει, οὐδ’ οἱ παῖδεσ·

εἶτα πότερον οὐδὲν ἑκουσίωσ πράττομεν τῶν δι’ ἐπιθυμίαν καὶ θυμόν, ἢ τὰ καλὰ μὲν ἑκουσίωσ τὰ δ’ αἰσχρὰ ἀκουσίωσ; ἢ γελοῖον ἑνόσ γε αἰτίου ὄντοσ; ἄτοπον δὲ ἴσωσ ἀκούσια φάναι ὧν δεῖ ὀρέγεσθαι· δεῖ δὲ καὶ ὀργίζεσθαι ἐπί τισι καὶ ἐπιθυμεῖν τινῶν, οἱο͂ν ὑγιείασ καὶ μαθήσεωσ.

δοκεῖ δὲ καὶ τὰ μὲν ἀκούσια λυπηρὰ εἶναι, τὰ δὲ κατ’ ἐπιθυμίαν ἡδέα. ἔτι δὲ τί διαφέρει τῷ ἀκούσια εἶναι τὰ κατὰ λογισμὸν ἢ θυμὸν ἁμαρτηθέντα; φευκτὰ μὲν γὰρ ἄμφω, δοκεῖ δὲ οὐχ ἧττον ἀνθρωπικὰ εἶναι τὰ ἄλογα πάθη, ὥστε καὶ αἱ πράξεισ τοῦ ἀνθρώπου <αἱ> ἀπὸ θυμοῦ καὶ ἐπιθυμίασ. ἄτοπον δὴ τὸ τιθέναι ἀκούσια ταῦτα.

διωρισμένων δὲ τοῦ τε ἑκουσίου καὶ τοῦ ἀκουσίου, περὶ προαιρέσεωσ ἕπεται διελθεῖν· οἰκειότατον γὰρ εἶναι δοκεῖ τῇ ἀρετῇ καὶ μᾶλλον τὰ ἤθη κρίνειν τῶν πράξεων.

ἡ προαίρεσισ δὴ ἑκούσιον μὲν φαίνεται, οὐ ταὐτὸν δέ, ἀλλ’ ἐπὶ πλέον τὸ ἑκούσιον· τοῦ μὲν γὰρ ἑκουσίου καὶ παῖδεσ καὶ τἆλλα ζῷα κοινωνεῖ, προαιρέσεωσ δ’ οὔ, καὶ τὰ ἐξαίφνησ ἑκούσια μὲν λέγομεν, κατὰ προαίρεσιν δ’ οὔ. οἱ δὲ λέγοντεσ αὐτὴν ἐπιθυμίαν ἢ θυμὸν ἢ βούλησιν ἤ τινα δόξαν οὐκ ἐοίκασιν ὀρθῶσ λέγειν. οὐ γὰρ κοινὸν ἡ προαίρεσισ καὶ τῶν ἀλόγων, ἐπιθυμία δὲ καὶ θυμόσ.

καὶ ὁ ἀκρατὴσ ἐπιθυμῶν μὲν πράττει, προαιρούμενοσ δ’ οὔ· ὁ ἐγκρατὴσ δ’ ἀνάπαλιν προαιρούμενοσ μέν, ἐπιθυμῶν δ’ οὔ. καὶ προαιρέσει μὲν ἐπιθυμία ἐναντιοῦται, ἐπιθυμία δ’ ἐπιθυμίᾳ οὔ. καὶ ἡ μὲν ἐπιθυμία ἡδέοσ καὶ ἐπιλύπου, ἡ προαίρεσισ δ’ οὔτε λυπηροῦ οὔθ’ ἡδέοσ. θυμὸσ δ’ ἔτι ἧττον·

ἥκιστα γὰρ τὰ διὰ θυμὸν κατὰ προαίρεσιν εἶναι δοκεῖ. ἀλλὰ μὴν οὐδὲ βούλησίσ γε, καίπερ σύνεγγυσ φαινόμενον· προαίρεσισ μὲν γὰρ οὐκ ἔστι τῶν ἀδυνάτων, καὶ εἴ τισ φαίη προαιρεῖσθαι, δοκοίη ἂν ἠλίθιοσ εἶναι·

βούλησισ δ’ ἐστὶ <καὶ> τῶν ἀδυνάτων, οἱο͂ν ἀθανασίασ. καὶ ἡ μὲν βούλησίσ ἐστι καὶ περὶ τὰ μηδαμῶσ δι’ αὑτοῦ πραχθέντα ἄν, οἱο͂ν ὑποκριτήν τινα νικᾶν ἢ ἀθλητήν· προαιρεῖται δὲ τὰ τοιαῦτα οὐδείσ, ἀλλ’ ὅσα οἰέται γενέσθαι ἂν δι’ αὑτοῦ.

ἔτι δ’ ἡ μὲν βούλησισ τοῦ τέλουσ ἐστὶ μᾶλλον, ἡ δὲ προαίρεσισ τῶν πρὸσ τὸ τέλοσ, οἱο͂ν ὑγιαίνειν βουλόμεθα, προαιρούμεθα δὲ δι’ ὧν ὑγιανοῦμεν, καὶ εὐδαιμονεῖν βουλόμεθα μὲν καὶ φαμέν, προαιρούμεθα δὲ λέγειν οὐχ ἁρμόζει· ὅλωσ γὰρ ἐοίκεν ἡ προαίρεσισ περὶ τὰ ἐφ’ ἡμῖν εἶναι. οὐδὲ δὴ δόξα ἂν εἰή·

ἡ μὲν γὰρ δόξα δοκεῖ περὶ πάντα εἶναι, καὶ οὐδὲν ἧττον περὶ τὰ ἀίδια καὶ τὰ ἀδύνατα ἢ τὰ ἐφ’ ἡμῖν· καὶ τῷ ψευδεῖ καὶ ἀληθεῖ διαιρεῖται, οὐ τῷ κακῷ καὶ ἀγαθῷ, ἡ προαίρεσισ δὲ τούτοισ μᾶλλον. ὅλωσ μὲν οὖν δόξῃ ταὐτὸν ἴσωσ οὐδὲ λέγει οὐδείσ.

ἀλλ’ οὐδὲ τινί· τῷ γὰρ προαιρεῖσθαι τἀγαθὰ ἢ τὰ κακὰ ποιοί τινέσ ἐσμεν, τῷ δὲ δοξάζειν οὔ. καὶ προαιρούμεθα μὲν λαβεῖν ἢ φυγεῖν ἤ τι τῶν τοιούτων, δοξάζομεν δὲ τί ἐστιν ἢ τίνι συμφέρει ἢ πῶσ· λαβεῖν δ’ ἢ φυγεῖν οὐ πάνυ δοξάζομεν.

καὶ ἡ μὲν προαίρεσισ ἐπαινεῖται τῷ εἶναι οὗ δεῖ μᾶλλον ἢ τῷ ὀρθῶσ, ἡ δὲ δόξα τῷ ὡσ ἀληθῶσ. καὶ προαιρούμεθα μὲν ἃ μάλιστα ἴσμεν ἀγαθὰ ὄντα, δοξάζομεν δὲ ἃ οὐ πάνυ ἴσμεν· δοκοῦσι δὲ οὐχ οἱ αὐτοὶ προαιρεῖσθαί τε ἄριστα καὶ δοξάζειν, ἀλλ’ ἔνιοι δοξάζειν μὲν ἄμεινον, διὰ κακίαν δ’ αἱρεῖσθαι οὐχ ἃ δεῖ. εἰ δὲ προγίνεται δόξα τῆσ προαιρέσεωσ ἢ παρακολουθεῖ, οὐδὲν διαφέρει· οὐ τοῦτο γὰρ σκοποῦμεν, ἀλλ’ εἰ ταὐτόν ἐστι δόξῃ τινί.

τί οὖν ἢ ποῖόν τι ἐστίν, ἐπειδὴ τῶν εἰρημένων οὐθέν; ἑκούσιον μὲν δὴ φαίνεται, τὸ δ’ ἑκούσιον οὐ πᾶν προαιρετόν. ἀλλ’ ἆρά γε τὸ προβεβουλευμένον;

ἡ γὰρ προαίρεσισ μετὰ λόγου καὶ διανοίασ. ὑποσημαίνειν δ’ ἐοίκε καὶ τοὔνομα ὡσ ὂν πρὸ ἑτέρων αἱρετόν. βουλεύονται δὲ πότερον περὶ πάντων, καὶ πᾶν βουλευτόν ἐστιν, ἢ περὶ ἐνίων οὐκ ἔστι βουλή; λεκτέον δ’ ἴσωσ βουλευτὸν οὐχ ὑπὲρ οὗ βουλεύσαιτ’ ἄν τισ ἠλίθιοσ ἢ μαινόμενοσ, ἀλλ’ ὑπὲρ ὧν ὁ νοῦν ἔχων. περὶ δὴ τῶν ἀιδίων οὐδεὶσ βουλεύεται, οἱο͂ν περὶ τοῦ κόσμου ἢ τῆσ διαμέτρου καὶ τῆσ πλευρᾶσ, ὅτι ἀσύμμετροι.

ἀλλ’ οὐδὲ περὶ τῶν ἐν κινήσει, ἀεὶ δὲ κατὰ ταὐτὰ γινομένων, εἴτ’ ἐξ ἀνάγκησ εἴτε καὶ φύσει ἢ διά τινα αἰτίαν ἄλλην, οἱο͂ν τροπῶν καὶ ἀνατολῶν. οὐδὲ περὶ τῶν ἄλλοτε ἄλλωσ, οἱο͂ν αὐχμῶν καὶ ὄμβρων. οὐδὲ περὶ τῶν ἀπὸ τύχησ, οἱο͂ν θησαυροῦ εὑρέσεωσ.

ἀλλ’ οὐδὲ περὶ τῶν ἀνθρωπίνων ἁπάντων, οἱο͂ν πῶσ ἂν Σκύθαι ἄριστα πολιτεύοιντο οὐδεὶσ Λακεδαιμονίων βουλεύεται. οὐ γὰρ γένοιτ’ ἂν τούτων οὐθὲν δι’ ἡμῶν.

βουλευόμεθα δὲ περὶ τῶν ἐφ’ ἡμῖν καὶ πρακτῶν· ταῦτα δὲ καὶ ἔστι λοιπά. αἰτίαι γὰρ δοκοῦσιν εἶναι φύσισ καὶ ἀνάγκη καὶ τύχη, ἔτι δὲ νοῦσ καὶ πᾶν τὸ δι’ ἀνθρώπου. τῶν δ’ ἀνθρώπων ἕκαστοι βουλεύονται περὶ τῶν δι’ αὑτῶν πρακτῶν. καὶ περὶ μὲν τὰσ ἀκριβεῖσ καὶ αὐτάρκεισ τῶν ἐπιστημῶν οὐκ ἔστι βουλή, οἱο͂ν περὶ γραμμάτων οὐ γὰρ διστάζομεν πῶσ γραπτέον·

ἀλλ’ ὅσα γίνεται δι’ ἡμῶν, μὴ ὡσαύτωσ δ’ ἀεί, περὶ τούτων βουλευόμεθα, οἱο͂ν περὶ τῶν κατ’ ἰατρικὴν καὶ χρηματιστικήν, καὶ περὶ κυβερνητικὴν μᾶλλον ἢ γυμναστικήν, ὅσῳ ἧττον διηκρίβωται, καὶ ἔτι περὶ τῶν λοιπῶν ὁμοίωσ, μᾶλλον δὲ καὶ περὶ τὰσ τέχνασ ἢ τὰσ ἐπιστήμασ· μᾶλλον γὰρ περὶ ταύτασ διστάζομεν.

τὸ βουλεύεσθαι δὲ ἐν τοῖσ ὡσ ἐπὶ τὸ πολύ, ἀδήλοισ δὲ πῶσ ἀποβήσεται, καὶ ἐν οἷσ ἀδιόριστον. συμβούλουσ δὲ παραλαμβάνομεν εἰσ τὰ μεγάλα, ἀπιστοῦντεσ ἡμῖν αὐτοῖσ ὡσ οὐχ ἱκανοῖσ διαγνῶναι.

βουλευόμεθα δ’ οὐ περὶ τῶν τελῶν ἀλλὰ περὶ τῶν πρὸσ τὰ τέλη. οὔτε γὰρ ἰατρὸσ βουλεύεται εἰ ὑγιάσει, οὔτε ῥήτωρ εἰ πείσει, οὔτε πολιτικὸσ εἰ εὐνομίαν ποιήσει, οὐδὲ τῶν λοιπῶν οὐδεὶσ περὶ τοῦ τέλουσ· ἀλλὰ θέμενοι τὸ τέλοσ τὸ πῶσ καὶ διὰ τίνων ἔσται σκοποῦσι·

καὶ διὰ πλειόνων μὲν φαινομένου γίνεσθαι διὰ τίνοσ ῥᾷστα καὶ κάλλιστα ἐπισκοποῦσι, δι’ ἑνὸσ δ’ ἐπιτελουμένου πῶσ διὰ τούτου ἔσται κἀκεῖνο διὰ τίνοσ, ἑώσ ἂν ἔλθωσιν ἐπὶ τὸ πρῶτον αἴτιον, ὃ ἐν τῇ εὑρέσει ἔσχατόν ἐστιν. ὁ γὰρ βουλευόμενοσ ἐοίκε ζητεῖν καὶ ἀναλύειν τὸν εἰρημένον τρόπον ὥσπερ διάγραμμα φαίνεται δ’ ἡ μὲν ζήτησισ οὐ πᾶσα εἶναι βούλευσισ, οἱο͂ν αἱ μαθηματικαί, ἡ δὲ βούλευσισ πᾶσα ζήτησισ, καὶ τὸ ἔσχατον ἐν τῇ ἀναλύσει πρῶτον εἶναι ἐν τῇ γενέσει.

κἂν μὲν ἀδυνάτῳ ἐντύχωσιν, ἀφίστανται, οἱο͂ν εἰ χρημάτων δεῖ, ταῦτα δὲ μὴ οἱο͂́ν τε πορισθῆναι· ἐὰν δὲ δυνατὸν φαίνηται, ἐγχειροῦσι πράττειν.

δυνατὰ δὲ ἃ δι’ ἡμῶν γένοιτ’ ἄν· τὰ γὰρ διὰ τῶν φίλων δι’ ἡμῶν πωσ ἐστίν· ἡ γὰρ ἀρχὴ ἐν ἡμῖν. ζητεῖται δ’ ὁτὲ μὲν τὰ ὄργανα ὁτὲ δ’ ἡ χρεία αὐτῶν· ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐν τοῖσ λοιποῖσ ὁτὲ μὲν δι’ οὗ ὁτὲ δὲ πῶσ ἢ διὰ τίνοσ.

ἐοίκε δή, καθάπερ εἴρηται, ἄνθρωποσ εἶναι ἀρχὴ τῶν πράξεων· ἡ δὲ βουλὴ περὶ τῶν αὑτῷ πρακτῶν, αἱ δὲ πράξεισ ἄλλων ἕνεκα. οὐ γὰρ ἂν εἰή βουλευτὸν τὸ τέλοσ ἀλλὰ τὰ πρὸσ τὰ τέλη· οὐδὲ δὴ τὰ καθ’ ἕκαστα, οἱο͂ν εἰ ἄρτοσ τοῦτο ἢ πέπεπται ὡσ δεῖ· αἰσθήσεωσ γὰρ ταῦτα.

εἰ δὲ ἀεὶ βουλεύσεται, εἰσ ἄπειρον ἥξει. βουλευτὸν δὲ καὶ προαιρετὸν τὸ αὐτό, πλὴν ἀφωρισμένον ἤδη τὸ προαιρετόν· τὸ γὰρ ἐκ τῆσ βουλῆσ κριθὲν προαιρετόν ἐστιν. παύεται γὰρ ἕκαστοσ ζητῶν πῶσ πράξει, ὅταν εἰσ αὑτὸν ἀναγάγῃ τὴν ἀρχήν, καὶ αὑτοῦ εἰσ τὸ ἡγούμενον·

τοῦτο γὰρ τὸ προαιρούμενον. δῆλον δὲ τοῦτο καὶ ἐκ τῶν ἀρχαίων πολιτειῶν, ἃσ Ὅμηροσ ἐμιμεῖτο· οἱ γὰρ βασιλεῖσ ἃ προείλοντο ἀνήγγελλον τῷ δήμῳ. ὄντοσ δὲ τοῦ προαιρετοῦ βουλευτοῦ ὀρεκτοῦ τῶν ἐφ’ ἡμῖν, καὶ ἡ προαίρεσισ ἂν εἰή βουλευτικὴ ὄρεξισ τῶν ἐφ’ ἡμῖν· ἐκ τοῦ βουλεύσασθαι γὰρ κρίναντεσ ὀρεγόμεθα κατὰ τὴν βούλευσιν.

ἡ μὲν οὖν προαίρεσισ τύπῳ εἰρήσθω, καὶ περὶ ποῖά ἐστι καὶ ὅτι τῶν πρὸσ τὰ τέλη. ἡ δὲ βούλησισ ὅτι μὲν τοῦ τέλουσ ἐστὶν εἴρηται, δοκεῖ δὲ τοῖσ μὲν τἀγαθοῦ εἶναι, τοῖσ δὲ τοῦ φαινομένου ἀγαθοῦ.

συμβαίνει δὲ τοῖσ μὲν τὸ βουλητὸν τἀγαθὸν λέγουσι μὴ εἶναι βουλητὸν ὃ βούλεται ὁ μὴ ὀρθῶσ αἱρούμενοσ εἰ γὰρ ἔσται βουλητόν, καὶ ἀγαθόν· ἦν δ’, εἰ οὕτωσ ἔτυχε, κακόν, τοῖσ δ’ αὖ τὸ φαινόμενον ἀγαθὸν βουλητὸν λέγουσι μὴ εἶναι φύσει βουλητόν, ἀλλ’ ἑκάστῳ τὸ δοκοῦν· ἄλλο δ’ ἄλλῳ φαίνεται, καὶ εἰ οὕτωσ ἔτυχε, τἀναντία.

εἰ δὲ δὴ ταῦτα μὴ ἀρέσκει, ἆρα φατέον ἁπλῶσ μὲν καὶ κατ’ ἀλήθειαν βουλητὸν εἶναι τἀγαθόν, ἑκάστῳ δὲ τὸ φαινόμενον; τῷ μὲν οὖν σπουδαίῳ τὸ κατ’ ἀλήθειαν εἶναι, τῷ δὲ φαύλῳ τὸ τυχόν, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν σωμάτων τοῖσ μὲν εὖ διακειμένοισ ὑγιεινά ἐστι τὰ κατ’ ἀλήθειαν τοιαῦτα ὄντα, τοῖσ δ’ ἐπινόσοισ ἕτερα, ὁμοίωσ δὲ καὶ πικρὰ καὶ γλυκέα καὶ θερμὰ καὶ βαρέα καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστα·

ὁ σπουδαῖοσ γὰρ ἕκαστα κρίνει ὀρθῶσ, καὶ ἐν ἑκάστοισ τἀληθὲσ αὐτῷ φαίνεται. καθ’ ἑκάστην γὰρ ἕξιν ἴδιά ἐστι καλὰ καὶ ἡδέα, καὶ διαφέρει πλεῖστον ἴσωσ ὁ σπουδαῖοσ τῷ τἀληθὲσ ἐν ἑκάστοισ ὁρᾶν, ὥσπερ κανὼν καὶ μέτρον αὐτῶν ὤν.

ἐν τοῖσ πολλοῖσ δὲ ἡ ἀπάτη διὰ τὴν ἡδονὴν ἐοίκε γίνεσθαι· οὐ γὰρ οὖσα ἀγαθὸν φαίνεται. αἱροῦνται οὖν τὸ ἡδὺ ὡσ ἀγαθόν, τὴν δὲ λύπην ὡσ κακὸν φεύγουσιν.

ὄντοσ δὴ βουλητοῦ μὲν τοῦ τέλουσ, βουλευτῶν δὲ καὶ προαιρετῶν τῶν πρὸσ τὸ τέλοσ, αἱ περὶ ταῦτα πράξεισ κατὰ προαίρεσιν ἂν εἰε͂ν καὶ ἑκούσιοι. αἱ δὲ τῶν ἀρετῶν ἐνέργειαι περὶ ταῦτα.

ἐφ’ ἡμῖν δὴ καὶ ἡ ἀρετή, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἡ κακία. ἐν οἷσ γὰρ ἐφ’ ἡμῖν τὸ πράττειν, καὶ τὸ μὴ πράττειν, καὶ ἐν οἷσ τὸ μή, καὶ τὸ ναί· ὥστ’ εἰ τὸ πράττειν καλὸν ὂν ἐφ’ ἡμῖν ἐστί, καὶ τὸ μὴ πράττειν ἐφ’ ἡμῖν ἔσται αἰσχρὸν ὄν, καὶ εἰ τὸ μὴ πράττειν καλὸν ὂν ἐφ’ ἡμῖν, καὶ τὸ πράττειν αἰσχρὸν ὂν ἐφ’ ἡμῖν. εἰ δ’ ἐφ’ ἡμῖν τὰ καλὰ πράττειν καὶ τὰ αἰσχρά, ὁμοίωσ δὲ καὶ τὸ μὴ πράττειν, τοῦτο δ’ ἦν τὸ ἀγαθοῖσ καὶ κακοῖσ εἶναι, ἐφ’ ἡμῖν ἄρα τὸ ἐπιεικέσι καὶ φαύλοισ εἶναι. τὸ δὲ λέγειν ὡσ οὐδεὶσ ἑκὼν πονηρὸσ οὐδ’ ἄκων μακάριοσ ἐοίκε τὸ μὲν ψευδεῖ τὸ δ’ ἀληθεῖ·

μακάριοσ μὲν γὰρ οὐδεὶσ ἄκων, ἡ δὲ μοχθηρία ἑκούσιον.

ἢ τοῖσ γε νῦν εἰρημένοισ ἀμφισβητητέον, καὶ τὸν ἄνθρωπον οὐ φατέον ἀρχὴν εἶναι οὐδὲ γεννητὴν τῶν πράξεων ὥσπερ καὶ τέκνων. εἰ δὲ ταῦτα φαίνεται καὶ μὴ ἔχομεν εἰσ ἄλλασ ἀρχὰσ ἀναγαγεῖν παρὰ τὰσ ἐν ἡμῖν, ὧν καὶ αἱ ἀρχαὶ ἐν ἡμῖν, καὶ αὐτὰ ἐφ’ ἡμῖν καὶ ἑκούσια. τούτοισ δ’ ἐοίκε μαρτυρεῖσθαι καὶ ἰδίᾳ ὑφ’ ἑκάστων καὶ ὑπ’ αὐτῶν τῶν νομοθετῶν·

κολάζουσι γὰρ καὶ τιμωροῦνται τοὺσ δρῶντασ μοχθηρά, ὅσοι μὴ βίᾳ ἢ δι’ ἄγνοιαν ἧσ μὴ αὐτοὶ αἴτιοι, τοὺσ δὲ τὰ καλὰ πράττοντασ τιμῶσιν, ὡσ τοὺσ μὲν προτρέψοντεσ τοὺσ δὲ κωλύσοντεσ. καίτοι ὅσα μήτ’ ἐφ’ ἡμῖν ἐστὶ μήθ’ ἑκούσια, οὐδεὶσ προτρέπεται πράττειν, ὡσ οὐδὲν πρὸ ἔργου ὂν τὸ πεισθῆναι μὴ θερμαίνεσθαι ἢ ἀλγεῖν ἢ πεινῆν ἢ ἄλλ’ ὁτιοῦν τῶν τοιούτων·

οὐθὲν γὰρ ἧττον πεισόμεθα αὐτά. καὶ γὰρ ἐπ’ αὐτῷ τῷ ἀγνοεῖν κολάζουσιν, ἐὰν αἴτιοσ εἶναι δοκῇ τῆσ ἀγνοίασ, οἱο͂ν τοῖσ μεθύουσι διπλᾶ τὰ ἐπιτίμια· ἡ γὰρ ἀρχὴ ἐν αὐτῷ·

κύριοσ γὰρ τοῦ μὴ μεθυσθῆναι, τοῦτο δ’ αἴτιον τῆσ ἀγνοίασ. καὶ τοὺσ ἀγνοοῦντάσ τι τῶν ἐν τοῖσ νόμοισ, ἃ δεῖ ἐπίστασθαι καὶ μὴ χαλεπά ἐστι, κολάζουσιν, ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐν τοῖσ ἄλλοισ, ὅσα δι’ ἀμέλειαν ἀγνοεῖν δοκοῦσιν, ὡσ ἐπ’ αὐτοῖσ ὂν τὸ μὴ ἀγνοεῖν· τοῦ γὰρ ἐπιμεληθῆναι κύριοι.

ἀλλ’ ἴσωσ τοιοῦτόσ ἐστιν ὥστε μὴ ἐπιμεληθῆναι. ἀλλὰ τοῦ τοιούτουσ γενέσθαι αὐτοὶ αἴτιοι ζῶντεσ ἀνειμένωσ, καὶ τοῦ ἀδίκουσ ἢ ἀκολάστουσ εἶναι, οἳ μὲν κακουργοῦντεσ, οἳ δὲ ἐν πότοισ καὶ τοῖσ τοιούτοισ διάγοντεσ· αἱ γὰρ περὶ ἕκαστα ἐνέργειαι τοιούτουσ ποιοῦσιν.

τοῦτο δὲ δῆλον ἐκ τῶν μελετώντων πρὸσ ἡντινοῦν ἀγωνίαν ἢ πρᾶξιν· διατελοῦσι γὰρ ἐνεργοῦντεσ. τὸ μὲν οὖν ἀγνοεῖν ὅτι ἐκ τοῦ ἐνεργεῖν περὶ ἕκαστα αἱ ἕξεισ γίνονται, κομιδῇ ἀναισθήτου. ἔτι δ’ ἄλογον τὸν ἀδικοῦντα μὴ βούλεσθαι ἄδικον εἶναι ἢ τὂν ἀκολασταίνοντα ἀκόλαστον.

εἰ δὲ μὴ ἀγνοῶν τισ πράττει ἐξ ὧν ἔσται ἄδικοσ, ἑκὼν ἄδικοσ ἂν εἰή, οὐ μὴν ἐάν γε βούληται, ἄδικοσ ὢν παύσεται καὶ ἔσται δίκαιοσ. οὐδὲ γὰρ ὁ νοσῶν ὑγιήσ. καὶ εἰ οὕτωσ ἔτυχεν, ἑκὼν νοσεῖ, ἀκρατῶσ βιοτεύων καὶ ἀπειθῶν τοῖσ ἰατροῖσ. τότε μὲν οὖν ἐξῆν αὐτῷ μὴ νοσεῖν, προεμένῳ δ’ οὐκέτι, ὥσπερ οὐδ’ ἀφέντι λίθον ἔτ’ αὐτὸν δυνατὸν ἀναλαβεῖν· ἀλλ’ ὅμωσ ἐπ’ αὐτῷ τὸ βαλεῖν καὶ ῥῖψαι·

ἡ γὰρ ἀρχὴ ἐν αὐτῷ. οὕτω δὲ καὶ τῷ ἀδίκῳ καὶ τῷ ἀκολάστῳ ἐξ ἀρχῆσ μὲν ἐξῆν τοιούτοισ μὴ γενέσθαι, διὸ ἑκόντεσ εἰσίν· γενομένοισ δ’ οὐκέτι ἔστι μὴ εἶναι.

οὐ μόνον δ’ αἱ τῆσ ψυχῆσ κακίαι ἑκούσιοί εἰσιν, ἀλλ’ ἐνίοισ καὶ αἱ τοῦ σώματοσ, οἷσ καὶ ἐπιτιμῶμεν· τοῖσ μὲν γὰρ διὰ φύσιν αἰσχροῖσ οὐδεὶσ ἐπιτιμᾷ, τοῖσ δὲ δι’ ἀγυμνασίαν καὶ ἀμέλειαν. ὁμοίωσ δὲ καὶ περὶ ἀσθένειαν καὶ πήρωσιν·

οὐθεὶσ γὰρ ἂν ὀνειδίσειε τυφλῷ φύσει ἢ ἐκ νόσου ἢ ἐκ πληγῆσ, ἀλλὰ μᾶλλον ἐλεήσαι· τῷ δ’ ἐξ οἰνοφλυγίασ ἢ ἄλλησ ἀκολασίασ πᾶσ ἂν ἐπιτιμήσαι. τῶν δὴ περὶ τὸ σῶμα κακιῶν αἱ ἐφ’ ἡμῖν ἐπιτιμῶνται, αἱ δὲ μὴ ἐφ’ ἡμῖν οὔ. δ’ οὕτω, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων αἱ ἐπιτιμώμεναι τῶν κακιῶν ἐφ’ ἡμῖν ἂν εἰε͂ν.

εἰ δέ τισ λέγοι ὅτι πάντεσ ἐφίενται τοῦ φαινομένου ἀγαθοῦ, τῆσ δὲ φαντασίασ οὐ κύριοι, ἀλλ’ ὁποῖόσ ποθ’ ἕκαστόσ ἐστι, τοιοῦτο καὶ τὸ τέλοσ φαίνεται αὐτῷ· εἰ μὲν οὖν ἕκαστοσ ἑαυτῷ τῆσ ἕξεώσ ἐστί πωσ αἴτιοσ, καὶ τῆσ φαντασίασ ἔσται πωσ αὐτὸσ αἴτιοσ·

εἰ δὲ μή, οὐθεὶσ αὑτῷ αἴτιοσ τοῦ κακοποιεῖν, ἀλλὰ δι’ ἄγνοιαν τοῦ τέλουσ ταῦτα πράττει, διὰ τούτων οἰόμενοσ αὑτῷ τὸ ἄριστον ἔσεσθαι, ἡ δὲ τοῦ τέλουσ ἔφεσισ οὐκ αὐθαίρετοσ, ἀλλὰ φῦναι δεῖ ὥσπερ ὄψιν ἔχοντα, ᾗ κρινεῖ καλῶσ καὶ τὸ κατ’ ἀλήθειαν ἀγαθὸν αἱρήσεται, καὶ ἔστιν εὐφυὴσ ᾧ τοῦτο καλῶσ πέφυκεν· τὸ γὰρ μέγιστον καὶ κάλλιστον, καὶ ὃ παρ’ ἑτέρου μὴ οἱο͂́ν τε λαβεῖν μηδὲ μαθεῖν, ἀλλ’ οἱο͂ν ἔφυ τοιοῦτον ἕξει, καὶ τὸ εὖ καὶ τὸ καλῶσ τοῦτο πεφυκέναι ἡ τελεία καὶ ἀληθινὴ ἂν εἰή εὐφυί̈α.

εἰ δὴ ταῦτ’ ἐστὶν ἀληθῆ, τί μᾶλλον ἡ ἀρετὴ τῆσ κακίασ ἔσται ἑκούσιον; ἀμφοῖν γὰρ ὁμοίωσ, τῷ ἀγαθῷ καὶ τῷ κακῷ, τὸ τέλοσ φύσει ἢ ὁπωσδήποτε φαίνεται καὶ κεῖται, τὰ δὲ λοιπὰ πρὸσ τοῦτο ἀναφέροντεσ πράττουσιν ὁπωσδήποτε.

εἴτε δὴ τὸ τέλοσ μὴ φύσει ἑκάστῳ φαίνεται οἱονδήποτε, ἀλλά τι καὶ παρ’ αὐτόν ἐστιν, εἴτε τὸ μὲν τέλοσ φυσικόν, τῷ δὲ τὰ λοιπὰ πράττειν ἑκουσίωσ τὸν σπουδαῖον ἡ ἀρετὴ ἑκούσιόν ἐστιν, οὐθὲν ἧττον καὶ ἡ κακία ἑκούσιον ἂν εἰή·

ὁμοίωσ γὰρ καὶ τῷ κακῷ ὑπάρχει τὸ δι’ αὐτὸν ἐν ταῖσ πράξεσι καὶ εἰ μὴ ἐν τῷ τέλει.

εἰ οὖν, ὥσπερ λέγεται, ἑκούσιοί εἰσιν αἱ ἀρεταί καὶ γὰρ τῶν ἕξεων συναίτιοί πωσ αὐτοί ἐσμεν, καὶ τῷ ποιοί τινεσ εἶναι τὸ τέλοσ τοιόνδε τιθέμεθα, καὶ αἱ κακίαι ἑκούσιοι ἂν εἰε͂ν· ὁμοίωσ γάρ.

κοινῇ μὲν οὖν περὶ τῶν ἀρετῶν εἴρηται ἡμῖν τό τε γένοσ τύπῳ, ὅτι μεσότητέσ εἰσιν καὶ ὅτι ἕξεισ, ὑφ’ ὧν τε γίνονται, ὅτι τούτων πρακτικαὶ <καὶ> καθ’ αὑτάσ, καὶ ὅτι ἐφ’ ἡμῖν καὶ ἑκούσιοι, καὶ οὕτωσ ὡσ ἂν ὁ ὀρθὸσ λόγοσ προστάξῃ. οὐχ ὁμοίωσ δὲ αἱ πράξεισ ἑκούσιοί εἰσι καὶ αἱ ἕξεισ· τῶν μὲν γὰρ πράξεων ἀπ’ ἀρχῆσ μέχρι τοῦ τέλουσ κύριοί ἐσμεν, εἰδότεσ τὰ καθ’ ἕκαστα, τῶν ἕξεων δὲ τῆσ ἀρχῆσ, καθ’ ἕκαστα δὲ ἡ πρόσθεσισ οὐ γνώριμοσ, ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἀρρωστιῶν·

ἀλλ’ ὅτι ἐφ’ ἡμῖν ἦν οὕτωσ ἢ μὴ οὕτω χρήσασθαι, διὰ τοῦτο ἑκούσιοι.

ἀναλαβόντεσ δὲ περὶ ἑκάστησ εἴπωμεν τίνεσ εἰσὶ καὶ περὶ ποῖα καὶ πῶσ· ἅμα δ’ ἔσται δῆλον καὶ πόσαι εἰσίν.

καὶ πρῶτον περὶ ἀνδρείασ. ὅτι μὲν οὖν μεσότησ ἐστὶ περὶ φόβουσ καὶ θάρρη, ἤδη φανερὸν γεγένηται· φοβούμεθα δὲ δῆλον ὅτι τὰ φοβερά, ταῦτα δ’ ἐστὶν ὡσ ἁπλῶσ εἰπεῖν κακά· διὸ καὶ τὸν φόβον ὁρίζονται προσδοκίαν κακοῦ. φοβούμεθα μὲν οὖν πάντα τὰ κακά, οἱο͂ν ἀδοξίαν πενίαν νόσον ἀφιλίαν θάνατον, ἀλλ’ οὐ περὶ πάντα δοκεῖ ὁ ἀνδρεῖοσ εἶναι·

ἔνια γὰρ καὶ δεῖ φοβεῖσθαι καὶ καλόν, τὸ δὲ μὴ αἰσχρόν, οἱο͂ν ἀδοξίαν· ὁ μὲν γὰρ φοβούμενοσ ἐπιεικὴσ καὶ αἰδήμων, ὁ δὲ μὴ φοβούμενοσ ἀναίσχυντοσ. λέγεται δ’ ὑπό τινων ἀνδρεῖοσ κατὰ μεταφοράν· ἔχει γάρ τι ὅμοιον τῷ ἀνδρείῳ·

ἄφοβοσ γάρ τισ καὶ ὁ ἀνδρεῖοσ. πενίαν δ’ ἴσωσ οὐ δεῖ φοβεῖσθαι οὐδὲ νόσον, οὐδ’ ὅλωσ ὅσα μὴ ἀπὸ κακίασ μηδὲ δι’ αὑτόν. ἀλλ’ οὐδ’ ὁ περὶ ταῦτα ἄφοβοσ ἀνδρεῖοσ. λέγομεν δὲ καὶ τοῦτον καθ’ ὁμοιότητα· ἔνιοι γὰρ ἐν τοῖσ πολεμικοῖσ κινδύνοισ δειλοὶ ὄντεσ ἐλευθέριοί εἰσι καὶ πρὸσ χρημάτων ἀποβολὴν εὐθαρσῶσ ἔχουσιν.

οὐδὲ δὴ εἴ τισ ὕβριν περὶ παῖδασ καὶ γυναῖκα φοβεῖται ἢ φθόνον ἤ τι τῶν τοιούτων, δειλόσ ἐστιν· οὐδ’ εἰ θαρρεῖ μέλλων μαστιγοῦσθαι, ἀνδρεῖοσ. περὶ ποῖα οὖν τῶν φοβερῶν ὁ ἀνδρεῖοσ; ἢ περὶ τὰ μέγιστα;

οὐθεὶσ γὰρ ὑπομενετικώτεροσ τῶν δεινῶν. φοβερώτατον δ’ ὁ θάνατοσ· πέρασ γάρ, καὶ οὐδὲν ἔτι τῷ τεθνεῶτι δοκεῖ οὔτ’ ἀγαθὸν οὔτε κακὸν εἶναι. δόξειε δ’ ἂν οὐδὲ περὶ θάνατον τὸν ἐν παντὶ ὁ ἀνδρεῖοσ εἶναι, οἱο͂ν ἐν θαλάττῃ ἢ νόσοισ. ἐν τίσιν οὖν; ἢ ἐν τοῖσ καλλίστοισ; τοιοῦτοι δὲ οἱ ἐν πολέμῳ·

ἐν μεγίστῳ γὰρ καὶ καλλίστῳ κινδύνῳ. ὁμόλογοι δὲ τούτοισ εἰσὶ καὶ αἱ τιμαὶ αἱ ἐν ταῖσ πόλεσι καὶ παρὰ τοῖσ μονάρχοισ. κυρίωσ δὴ λέγοιτ’ ἂν ἀνδρεῖοσ ὁ περὶ τὸν καλὸν θάνατον ἀδεήσ, καὶ ὅσα θάνατον ἐπιφέρει ὑπόγυια ὄντα· τοιαῦτα δὲ μάλιστα τὰ κατὰ πόλεμον. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἐν θαλάττῃ καὶ ἐν νόσοισ ἀδεὴσ ὁ ἀνδρεῖοσ, οὐχ οὕτω δὲ ὡσ οἱ θαλάττιοι·

οἳ μὲν γὰρ ἀπεγνώκασι τὴν σωτηρίαν καὶ τὸν θάνατον τὸν τοιοῦτον δυσχεραίνουσιν, οἳ δὲ εὐέλπιδέσ εἰσι παρὰ τὴν ἐμπειρίαν.

ἅμα δὲ καὶ ἀνδρίζονται ἐν οἷσ ἐστὶν ἀλκὴ ἢ καλὸν τὸ ἀποθανεῖν· ἐν ταῖσ τοιαύταισ δὲ φθοραῖσ οὐδέτερον ὑπάρχει.

τὸ δὲ φοβερὸν οὐ πᾶσι μὲν τὸ αὐτό, λέγομεν δέ τι καὶ ὑπὲρ ἄνθρωπον. τοῦτο μὲν οὖν παντὶ φοβερὸν τῷ γε νοῦν ἔχοντι· τὰ δὲ κατ’ ἄνθρωπον διαφέρει μεγέθει καὶ τῷ μᾶλλον καὶ ἧττον· ὁμοίωσ δὲ καὶ τὰ θαρραλέα.

ὁ δὲ ἀνδρεῖοσ ἀνέκπληκτοσ ὡσ ἄνθρωποσ. φοβήσεται μὲν οὖν καὶ τὰ τοιαῦτα, ὡσ δεῖ δὲ καὶ ὡσ ὁ λόγοσ ὑπομενεῖ τοῦ καλοῦ ἕνεκα· τοῦτο γὰρ τέλοσ τῆσ ἀρετῆσ. ἔστι δὲ μᾶλλον καὶ ἧττον ταῦτα φοβεῖσθαι, καὶ ἔτι τὰ μὴ φοβερὰ ὡσ τοιαῦτα φοβεῖσθαι. γίνεται δὲ τῶν ἁμαρτιῶν ἣ μὲν ὅτι <ὃ> οὐ δεῖ, ἣ δὲ ὅτι οὐχ ὡσ δεῖ, ἣ δὲ ὅτι οὐχ ὅτε, ἤ τι τῶν τοιούτων·

ὁμοίωσ δὲ καὶ περὶ τὰ θαρραλέα. ὁ μὲν οὖν ἃ δεῖ καὶ οὗ ἕνεκα ὑπομένων καὶ φοβούμενοσ, καὶ ὡσ δεῖ καὶ ὅτε, ὁμοίωσ δὲ καὶ θαρρῶν, ἀνδρεῖοσ· κατ’ ἀξίαν γάρ, καὶ ὡσ ἂν ὁ λόγοσ, πάσχει καὶ πράττει ὁ ἀνδρεῖοσ. τέλοσ δὲ πάσησ ἐνεργείασ ἐστὶ τὸ κατὰ τὴν ἕξιν.

καὶ τῷ ἀνδρείῳ δὲ ἡ ἀνδρεία καλόν. τοιοῦτον δὴ καὶ τὸ τέλοσ· ὁρίζεται γὰρ ἕκαστον τῷ τέλει. καλοῦ δὴ ἕνεκα ὁ ἀνδρεῖοσ ὑπομένει καὶ πράττει τὰ κατὰ τὴν ἀνδρείαν. τῶν δ’ ὑπερβαλλόντων ὁ μὲν τῇ ἀφοβίᾳ ἀνώνυμοσ εἴρηται δ’ ἡμῖν ἐν τοῖσ πρότερον ὅτι πολλά ἐστιν ἀνώνυμα, εἰή δ’ ἄν τισ μαινόμενοσ ἢ ἀνάλγητοσ, εἰ μηδὲν φοβοῖτο, μήτε σεισμὸν μήτε κύματα, καθάπερ φασὶ τοὺσ Κελτούσ· ὁ δὲ τῷ θαρρεῖν ὑπερβάλλων περὶ τὰ φοβερὰ θρασύσ.

δοκεῖ δὲ καὶ ἀλαζὼν εἶναι ὁ θρασὺσ καὶ προσποιητικὸσ ἀνδρείασ· ὡσ γοῦν ἐκεῖνοσ περὶ τὰ φοβερὰ ἔχει, οὗτοσ βούλεται φαίνεσθαι·

ἐν οἷσ οὖν δύναται, μιμεῖται. διὸ καὶ εἰσὶν οἱ πολλοὶ αὐτῶν θρασύδειλοι· ἐν τούτοισ γὰρ θρασυνόμενοι τὰ φοβερὰ οὐχ ὑπομένουσιν. ὁ δὲ τῷ φοβεῖσθαι ὑπερβάλλων δειλόσ· καὶ ὡσ οὐ δεῖ, καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα ἀκολουθεῖ αὐτῷ.

ἐλλείπει δὲ καὶ τῷ θαρρεῖν·

ἀλλ’ ἐν ταῖσ λύπαισ ὑπερβάλλων μᾶλλον καταφανήσ ἐστιν. δύσελπισ δή τισ ὁ δειλόσ· πάντα γὰρ φοβεῖται. ὁ δ’ ἀνδρεῖοσ ἐναντίωσ· τὸ γὰρ θαρρεῖν εὐέλπιδοσ. περὶ ταὐτὰ μὲν οὖν ἐστὶν ὅ τε δειλὸσ καὶ ὁ θρασὺσ καὶ ὁ ἀνδρεῖοσ, διαφόρωσ δ’ ἔχουσι πρὸσ αὐτά· οἳ μὲν γὰρ ὑπερβάλλουσι καὶ ἐλλείπουσιν, ὃ δὲ μέσωσ ἔχει καὶ ὡσ δεῖ·

καὶ οἱ μὲν θρασεῖσ προπετεῖσ, καὶ βουλόμενοι πρὸ τῶν κινδύνων ἐν αὐτοῖσ δ’ ἀφίστανται, οἱ δ’ ἀνδρεῖοι ἐν τοῖσ ἔργοισ ὀξεῖσ, πρότερον δ’ ἡσύχιοι. καθάπερ οὖν εἴρηται, ἡ ἀνδρεία μεσότησ ἐστὶ περὶ θαρραλέα καὶ φοβερά, ἐν οἷσ εἴρηται, καὶ ὅτι καλὸν αἱρεῖται καὶ ὑπομένει, ἢ ὅτι αἰσχρὸν τὸ μή.

τὸ δ’ ἀποθνήσκειν φεύγοντα πενίαν ἢ ἔρωτα ἤ τι λυπηρὸν οὐκ ἀνδρείου, ἀλλὰ μᾶλλον δειλοῦ· μαλακία γὰρ τὸ φεύγειν τὰ ἐπίπονα, καὶ οὐχ ὅτι καλὸν ὑπομένει, ἀλλὰ φεύγων κακόν. ἔστι μὲν οὖν ἡ ἀνδρεία τοιοῦτόν τι, λέγονται δὲ καὶ ἕτεραι κατὰ πέντε τρόπουσ· πρῶτον μὲν ἡ πολιτική·

μάλιστα γὰρ ἐοίκεν. δοκοῦσι γὰρ ὑπομένειν τοὺσ κινδύνουσ οἱ πολῖται διὰ τὰ ἐκ τῶν νόμων ἐπιτίμια καὶ τὰ ὀνείδη καὶ διὰ τὰσ τιμάσ· καὶ διὰ τοῦτο ἀνδρειότατοι δοκοῦσιν εἶναι παρ’ οἷσ οἱ δειλοὶ ἄτιμοι καὶ οἱ ἀνδρεῖοι ἔντιμοι.

τοιούτουσ δὲ καὶ Ὅμηροσ ποιεῖ, οἱο͂ν τὸν Διομήδην καὶ τὸν Ἕκτορα· Πουλυδάμασ μοι πρῶτοσ ἐλεγχείην ἀναθήσει· καὶ Διομήδησ Ἕκτωρ γάρ ποτε φήσει ἐνὶ Τρώεσσ’ ἀγορεύων "Τυδείδησ ὑπ’ ἐμεῖο. " ὡμοίωται δ’ αὕτη μάλιστα τῇ πρότερον εἰρημένῃ, ὅτι δι’ ἀρετὴν γίνεται· δι’ αἰδῶ γὰρ καὶ διὰ καλοῦ ὄρεξιν τιμῆσ γάρ καὶ φυγὴν ὀνείδουσ, αἰσχροῦ ὄντοσ.

τάξαι δ’ ἄν τισ καὶ τοὺσ ὑπὸ τῶν ἀρχόντων ἀναγκαζομένουσ εἰσ ταὐτό· χείρουσ δ’, ὅσῳ οὐ δι’ αἰδῶ ἀλλὰ διὰ φόβον αὐτὸ δρῶσι, καὶ φεύγοντεσ οὐ τὸ αἰσχρὸν ἀλλὰ τὸ λυπηρόν·

ἀναγκάζουσι γὰρ οἱ κύριοι, ὥσπερ ὁ Ἕκτωρ ὃν δέ κ’ ἐγὼν ἀπάνευθε μάχησ πτώσσοντα νοήσω,οὔ οἱ ἄρκιον ἐσσεῖται φυγέειν κύνασ. καὶ οἱ προστάττοντεσ, κἂν ἀναχωρῶσι τύπτοντεσ, τὸ αὐτὸ δρῶσι, καὶ οἱ πρὸ τῶν τάφρων καὶ τῶν τοιούτων παρατάττοντεσ· πάντεσ γὰρ ἀναγκάζουσιν.

δεῖ δ’ οὐ δι’ ἀνάγκην ἀνδρεῖον εἶναι, ἀλλ’ ὅτι καλόν. δοκεῖ δὲ καὶ ἡ ἐμπειρία ἡ περὶ ἕκαστα ἀνδρεία εἶναι· ὅθεν καὶ ὁ Σωκράτησ ᾠήθη ἐπιστήμην εἶναι τὴν ἀνδρείαν. τοιοῦτοι δὲ ἄλλοι μὲν ἐν ἄλλοισ, ἐν τοῖσ πολεμικοῖσ δ’ οἱ στρατιῶται·

δοκεῖ γὰρ εἶναι πολλὰ κενὰ τοῦ πολέμου, ἃ μάλιστα συνεωράκασιν οὗτοι· φαίνονται δὴ ἀνδρεῖοι, ὅτι οὐκ ἴσασιν οἱ ἄλλοι οἱᾶ́ ἐστιν. εἶτα ποιῆσαι καὶ μὴ παθεῖν μάλιστα δύνανται ἐκ τῆσ ἐμπειρίασ, δυνάμενοι χρῆσθαι τοῖσ ὅπλοισ καὶ τοιαῦτα ἔχοντεσ ὁποῖα ἂν εἰή καὶ πρὸσ τὸ ποιῆσαι καὶ πρὸσ τὸ μὴ παθεῖν κράτιστα· ὥσπερ οὖν ἀνόπλοισ ὡπλισμένοι μάχονται καὶ ἀθληταὶ ἰδιώταισ·

καὶ γὰρ ἐν τοῖσ τοιούτοισ ἀγῶσιν οὐχ οἱ ἀνδρειότατοι μαχιμώτατοί εἰσιν, ἀλλ’ οἱ μάλιστα ἰσχύοντεσ καὶ τὰ σώματα ἄριστα ἔχοντεσ. οἱ στρατιῶται δὲ δειλοὶ γίνονται, ὅταν ὑπερτείνῃ ὁ κίνδυνοσ καὶ λείπωνται τοῖσ πλήθεσι καὶ ταῖσ παρασκευαῖσ·

πρῶτοι γὰρ φεύγουσι, τὰ δὲ πολιτικὰ μένοντα ἀποθνήσκει, ὅπερ κἀπὶ τῷ Ἑρμαίῳ συνέβη. τοῖσ μὲν γὰρ αἰσχρὸν τὸ φεύγειν καὶ ὁ θάνατοσ τῆσ τοιαύτησ σωτηρίασ αἱρετώτεροσ· οἳ δὲ καὶ ἐξ ἀρχῆσ ἐκινδύνευον ὡσ κρείττουσ ὄντεσ, γνόντεσ δὲ φεύγουσι, τὸν θάνατον μᾶλλον τοῦ αἰσχροῦ φοβούμενοι·

ὁ δ’ ἀνδρεῖοσ οὐ τοιοῦτοσ. καὶ τὸν θυμὸν δ’ ἐπὶ τὴν ἀνδρείαν φέρουσιν· ἀνδρεῖοι γὰρ εἶναι δοκοῦσι καὶ οἱ διὰ θυμὸν ὥσπερ τὰ θηρία ἐπὶ τοὺσ τρώσαντασ φερόμενα, ὅτι καὶ οἱ ἀνδρεῖοι θυμοειδεῖσ· ἰτητικώτατον γὰρ ὁ θυμὸσ πρὸσ τοὺσ κινδύνουσ, ὅθεν καὶ Ὅμηροσ "σθένοσ ἔμβαλε θυμῷ" καὶ "μένοσ καὶ θυμὸν ἔγειρε" καὶ "δριμὺ δ’ ἀνὰ ῥῖνασ μένοσ" καὶ "ἔζεσεν αἷμα·

πάντα γὰρ τὰ τοιαῦτα ἐοίκε σημαίνειν τὴν τοῦ θυμοῦ ἔγερσιν καὶ ὁρμήν. οἱ μὲν οὖν ἀνδρεῖοι διὰ τὸ καλὸν πράττουσιν, ὁ δὲ θυμὸσ συνεργεῖ αὐτοῖσ· τὰ θηρία δὲ διὰ λύπην·

διὰ γὰρ τὸ πληγῆναι ἢ διὰ τὸ φοβεῖσθαι, ἐπεὶ ἐάν γε ἐν ὕλῃ ἢ ἐν ἕλει ᾖ, οὐ προσέρχονται. οὐ δή ἐστιν ἀνδρεῖα διὰ τὸ ὑπ’ ἀλγηδόνοσ καὶ θυμοῦ ἐξελαυνόμενα πρὸσ τὸν κίνδυνον ὁρμᾶν, οὐθὲν τῶν δεινῶν προορῶντα, ἐπεὶ οὕτω γε κἂν οἱ ὄνοι ἀνδρεῖοι εἰε͂ν πεινῶντεσ· τυπτόμενοι γὰρ οὐκ ἀφίστανται τῆσ νομῆσ·

καὶ οἱ μοιχοὶ δὲ διὰ τὴν ἐπιθυμίαν τολμηρὰ πολλὰ δρῶσιν.

οὐ δή ἐστιν ἀνδρεῖα τὰ δι’ ἀλγηδόνοσ ἢ θυμοῦ ἐξελαυνόμενα πρὸσ τὸν κίνδυνον. φυσικωτάτη δ’ ἐοίκεν ἡ διὰ τὸν θυμὸν εἶναι, καὶ προσλαβοῦσα προαίρεσιν καὶ τὸ οὗ ἕνεκα ἀνδρεία εἶναι. καὶ οἱ ἄνθρωποι δὴ ὀργιζόμενοι μὲν ἀλγοῦσι, τιμωρούμενοι δ’ ἥδονται·

οἱ δὲ διὰ ταῦτα μαχόμενοι μάχιμοι μέν, οὐκ ἀνδρεῖοι δέ· οὐ γὰρ διὰ τὸ καλὸν οὐδ’ ὡσ ὁ λόγοσ, ἀλλὰ διὰ πάθοσ· παραπλήσιον δ’ ἔχουσί τι. οὐδὲ δὴ οἱ εὐέλπιδεσ ὄντεσ ἀνδρεῖοι· διὰ γὰρ τὸ πολλάκισ καὶ πολλοὺσ νενικηκέναι θαρροῦσιν ἐν τοῖσ κινδύνοισ·

παρόμοιοι δέ, ὅτι ἄμφω θαρραλέοι· ἀλλ’ οἱ μὲν ἀνδρεῖοι διὰ τὰ πρότερον εἰρημένα θαρραλέοι, οἳ δὲ διὰ τὸ οἰέσθαι κράτιστοι εἶναι καὶ μηθὲν ἂν παθεῖν. τοιοῦτον δὲ ποιοῦσι καὶ οἱ μεθυσκόμενοι· εὐέλπιδεσ γὰρ γίνονται.

ὅταν δὲ αὐτοῖσ μὴ συμβῇ τὰ τοιαῦτα, φεύγουσιν· ἀνδρείου δ’ ἦν τὰ φοβερὰ ἀνθρώπῳ ὄντα καὶ φαινόμενα ὑπομένειν, ὅτι καλὸν καὶ αἰσχρὸν τὸ μή. διὸ καὶ ἀνδρειοτέρου δοκεῖ εἶναι τὸ ἐν τοῖσ αἰφνιδίοισ φόβοισ ἄφοβον καὶ ἀτάραχον εἶναι ἢ ἐν τοῖσ προδήλοισ· ἀπὸ ἕξεωσ γὰρ μᾶλλον ἦν, ὅτι ἧττον ἐκ παρασκευῆσ·

τὰ προφανῆ μὲν γὰρ κἂν ἐκ λογισμοῦ καὶ λόγου τισ προέλοιτο, τὰ δ’ ἐξαίφνησ κατὰ τὴν ἕξιν. ἀνδρεῖοι δὲ φαίνονται καὶ οἱ ἀγνοοῦντεσ, καὶ εἰσὶν οὐ πόρρω τῶν εὐελπίδων, χείρουσ δ’ ὅσῳ ἀξίωμα οὐδὲν ἔχουσιν, ἐκεῖνοι δέ. διὸ καὶ μένουσί τινα χρόνον· οἱ δ’ ἠπατημένοι, ἐὰν γνῶσιν ὅτι ἕτερον ἢ ὑποπτεύσωσι, φεύγουσιν·

ὅπερ οἱ Ἀργεῖοι ἔπαθον περιπεσόντεσ τοῖσ Λάκωσιν ὡσ Σικυωνίοισ. οἵ τε δὴ ἀνδρεῖοι εἴρηνται ποῖοί τινεσ, καὶ οἱ δοκοῦντεσ ἀνδρεῖοι. περὶ θάρρη δὲ καὶ φόβουσ ἡ ἀνδρεία οὖσα οὐχ ὁμοίωσ περὶ ἄμφω ἐστίν, ἀλλὰ μᾶλλον περὶ τὰ φοβερά· ὁ γὰρ ἐν τούτοισ ἀτάραχοσ καὶ περὶ ταῦθ’ ὡσ δεῖ ἔχων ἀνδρεῖοσ μᾶλλον ἢ ὁ περὶ τὰ θαρραλέα.

τῷ δὴ τὰ λυπηρὰ ὑπομένειν, ὡσ εἴρηται, ἀνδρεῖοι λέγονται. διὸ καὶ ἐπίλυπον ἡ ἀνδρεία, καὶ δικαίωσ ἐπαινεῖται· ὑπομένειν ἢ τῶν ἡδέων ἀπέχεσθαι.

οὐ μὴν ἀλλὰ δόξειεν ἂν εἶναι τὸ κατὰ τὴν ἀνδρείαν τέλοσ ἡδύ, ὑπὸ τῶν κύκλῳ δ’ ἀφανίζεσθαι, οἱο͂ν κἀν τοῖσ γυμνικοῖσ ἀγῶσι γίνεται·

τοῖσ γὰρ πύκταισ τὸ μὲν τέλοσ ἡδύ, οὗ ἕνεκα, ὁ στέφανοσ καὶ αἱ τιμαί, τὸ δὲ τύπτεσθαι ἀλγεινόν, εἴπερ σάρκινοι, καὶ λυπηρόν, καὶ πᾶσ ὁ πόνοσ· διὰ δὲ τὸ πολλὰ ταῦτ’ εἶναι, μικρὸν ὂν τὸ οὗ ἕνεκα οὐδὲν ἡδὺ φαίνεται ἔχειν.

εἰ δὴ τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸ περὶ τὴν ἀνδρείαν, ὁ μὲν θάνατοσ καὶ τὰ τραύματα λυπηρὰ τῷ ἀνδρείῳ καὶ ἄκοντι ἔσται, ὑπομενεῖ δὲ αὐτὰ ὅτι καλὸν ἢ ὅτι αἰσχρὸν τὸ μή. καὶ ὅσῳ ἂν μᾶλλον τὴν ἀρετὴν ἔχῃ πᾶσαν καὶ εὐδαιμονέστεροσ ᾖ, μᾶλλον ἐπὶ τῷ θανάτῳ λυπήσεται· τῷ τοιούτῳ γὰρ μάλιστα ζῆν ἄξιον, καὶ οὗτοσ μεγίστων ἀγαθῶν ἀποστερεῖται εἰδώσ, λυπηρὸν δὲ τοῦτο.

ἀλλ’ οὐδὲν ἧττον ἀνδρεῖοσ, ἴσωσ δὲ καὶ μᾶλλον, ὅτι τὸ ἐν τῷ πολέμῳ καλὸν ἀντ’ ἐκείνων αἱρεῖται. οὐ δὴ ἐν ἁπάσαισ ταῖσ ἀρεταῖσ τὸ ἡδέωσ ἐνεργεῖν ὑπάρχει, πλὴν ἐφ’ ὅσον τοῦ τέλουσ ἐφάπτεται.

στρατιώτασ δ’ οὐδὲν ἴσωσ κωλύει μὴ τοὺσ τοιούτουσ κρατίστουσ εἶναι, ἀλλὰ τοὺσ ἧττον μὲν ἀνδρείουσ, ἄλλο δ’ ἀγαθὸν μηδὲν ἔχοντασ· ἕτοιμοι γὰρ οὗτοι πρὸσ τοὺσ κινδύνουσ, καὶ τὸν βίον πρὸσ μικρὰ κέρδη καταλλάττονται. περὶ μὲν οὖν ἀνδρείασ ἐπὶ τοσοῦτον εἰρήσθω·

τί δ’ ἐστίν, οὐ χαλεπὸν τύπῳ γε περιλαβεῖν ἐκ τῶν εἰρημένων. μετὰ δὲ ταύτην περὶ σωφροσύνησ λέγωμεν· δοκοῦσι γὰρ τῶν ἀλόγων μερῶν αὗται εἶναι αἱ ἀρεταί. ὅτι μὲν οὖν μεσότησ ἐστὶ περὶ ἡδονὰσ ἡ σωφροσύνη, εἴρηται ἡμῖν· ἧττον γὰρ καὶ οὐχ ὁμοίωσ ἐστὶ περὶ τὰσ λύπασ·

ἐν τοῖσ αὐτοῖσ δὲ καὶ ἡ ἀκολασία φαίνεται. περὶ ποίασ οὖν τῶν ἡδονῶν, νῦν ἀφορίσωμεν. διῃρήσθωσαν δὴ αἱ ψυχικαὶ καὶ αἱ σωματικαί, οἱο͂ν φιλοτιμία φιλομάθεια· ἑκάτεροσ γὰρ τούτων χαίρει, οὗ φιλητικόσ ἐστιν, οὐδὲν πάσχοντοσ τοῦ σώματοσ, ἀλλὰ μᾶλλον τῆσ διανοίασ· οἱ δὲ περὶ τὰσ τοιαύτασ ἡδονὰσ οὔτε σώφρονεσ οὔτε ἀκόλαστοι λέγονται.

ὁμοίωσ δ’ οὐδ’ οἱ περὶ τὰσ ἄλλασ ὅσαι μὴ σωματικαί εἰσιν· κατατρίβοντασ τὰσ ἡμέρασ ἀδολέσχασ, ἀκολάστουσ δ’ οὐ λέγομεν, οὐδὲ τοὺσ λυπουμένουσ ἐπὶ χρήμασιν ἢ φίλοισ.

περὶ δὲ τὰσ σωματικὰσ εἰή ἂν ἡ σωφροσύνη, οὐ πάσασ δὲ οὐδὲ ταύτασ·

οἱ γὰρ χαίροντεσ τοῖσ διὰ τῆσ ὄψεωσ, οἱο͂ν χρώμασι καὶ σχήμασι καὶ γραφῇ, οὔτε σώφρονεσ οὔτε ἀκόλαστοι λέγονται· καίτοι δόξειεν ἂν εἶναι καὶ ὡσ δεῖ χαίρειν καὶ τούτοισ, καὶ καθ’ ὑπερβολὴν καὶ ἔλλειψιν.

ὁμοίωσ δὲ καὶ ἐν τοῖσ περὶ τὴν ἀκοήν· τοὺσ γὰρ ὑπερβεβλημένωσ χαίροντασ μέλεσιν ἢ ὑποκρίσει οὐθεὶσ ἀκολάστουσ λέγει, οὐδὲ τοὺσ ὡσ δεῖ σώφρονασ. οὐδὲ τοὺσ περὶ τὴν ὀσμήν, πλὴν κατὰ συμβεβηκόσ· τοὺσ γὰρ χαίροντασ μήλων ἢ ῥόδων ἢ θυμιαμάτων ὀσμαῖσ οὐ λέγομεν ἀκολάστουσ, ἀλλὰ μᾶλλον τοὺσ μύρων ἢ ὄψων·

χαίρουσι γὰρ τούτοισ οἱ ἀκόλαστοι, ὅτι διὰ τούτων ἀνάμνησισ γίνεται αὐτοῖσ τῶν ἐπιθυμημάτων. ἴδοι δ’ ἄν τισ καὶ τοὺσ ἄλλουσ, ὅταν πεινῶσι, χαίροντασ ταῖσ τῶν βρωμάτων ὀσμαῖσ· τὸ δὲ τοιούτοισ χαίρειν ἀκολάστου·

τούτῳ γὰρ ἐπιθυμήματα ταῦτα. οὐκ ἔστι δὲ οὐδ’ ἐν τοῖσ ἄλλοισ ζῴοισ κατὰ ταύτασ τὰσ αἰσθήσεισ ἡδονὴ πλὴν κατὰ συμβεβηκόσ. οὐδὲ γὰρ ταῖσ ὀσμαῖσ τῶν λαγωῶν αἱ κύνεσ χαίρουσιν ἀλλὰ τῇ βρώσει, τὴν δ’ αἴσθησιν ἡ ὀσμὴ ἐποίησεν· οὐδ’ ὁ λέων τῇ φωνῇ τοῦ βοὸσ ἀλλὰ τῇ ἐδωδῇ·

ὅτι δ’ ἐγγύσ ἐστι, διὰ τῆσ φωνῆσ ᾔσθετο, καὶ χαίρειν δὴ ταύτῃ φαίνεται· ὁμοίωσ δ’ οὐδ’ ἰδὼν "ἢ εὑρὼν ἔλαφον ἢ ἄγριον αἶγα," ἀλλ’ ὅτι βορὰν ἕξει. περὶ τὰσ τοιαύτασ δ’ ἡδονὰσ ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀκολασία ἐστὶν ὧν καὶ τὰ λοιπὰ ζῷα κοινωνεῖ, ὅθεν ἀνδραποδώδεισ καὶ θηριώδεισ φαίνονται· αὗται δ’ εἰσὶν ἁφὴ καὶ γεῦσισ.

φαίνονται δὲ καὶ τῇ γεύσει ἐπὶ μικρὸν ἢ οὐθὲν χρῆσθαι· τῆσ γὰρ γεύσεώσ ἐστιν ἡ κρίσισ τῶν χυμῶν, ὅπερ ποιοῦσιν οἱ τοὺσ οἴνουσ δοκιμάζοντεσ καὶ τὰ ὄψα ἀρτύοντεσ· οὐ πάνυ δὲ χαίρουσι τούτοισ, ἢ οὐχ οἵ γε ἀκόλαστοι, ἀλλὰ τῇ ἀπολαύσει, ἣ γίνεται πᾶσα δι’ ἁφῆσ καὶ ἐν σιτίοισ καὶ ἐν ποτοῖσ καὶ τοῖσ ἀφροδισίοισ λεγομένοισ. διὸ καὶ ηὔξατό τισ ὀψοφάγοσ ὢν τὸν φάρυγγα αὑτῷ μακρότερον γεράνου γενέσθαι, ὡσ ἡδόμενοσ τῇ ἁφῇ.

κοινοτάτη δὴ τῶν αἰσθήσεων καθ’ ἣν ἡ ἀκολασία·

καὶ δόξειεν ἂν δικαίωσ ἐπονείδιστοσ εἶναι, ὅτι οὐχ ᾗ ἄνθρωποί ἐσμεν ὑπάρχει, ἀλλ’ ᾗ ζῷα. τὸ δὴ τοιούτοισ χαίρειν καὶ μάλιστα ἀγαπᾶν θηριῶδεσ. καὶ γὰρ αἱ ἐλευθεριώταται τῶν διὰ τῆσ ἁφῆσ ἡδονῶν ἀφῄρηνται, οἱο͂ν αἱ ἐν τοῖσ γυμνασίοισ διὰ τρίψεωσ καὶ τῆσ θερμασίασ γινόμεναι· οὐ γὰρ περὶ πᾶν τὸ σῶμα ἡ τοῦ ἀκολάστου ἁφή, ἀλλὰ περί τινα μέρη.

τῶν δ’ ἐπιθυμιῶν αἳ μὲν κοιναὶ δοκοῦσιν εἶναι, αἳ δ’ ἴδιοι καὶ ἐπίθετοι· οἱο͂ν ἡ μὲν τῆσ τροφῆσ φυσική· πᾶσ γὰρ ἐπιθυμεῖ ὁ ἐνδεὴσ ξηρᾶσ ἢ ὑγρᾶσ τροφῆσ, ὁτὲ δὲ ἀμφοῖν, καὶ εὐνῆσ, φησὶν Ὅμηροσ, ὁ νέοσ καὶ ἀκμάζων·

τὸ δὲ τοιᾶσδε ἢ τοιᾶσδε, οὐκέτι πᾶσ, οὐδὲ τῶν αὐτῶν. διὸ φαίνεται ἡμέτερον εἶναι. οὐ μὴν ἀλλ’ ἔχει γέ τι καὶ φυσικόν· ἕτερα γὰρ ἑτέροισ ἐστὶν ἡδέα, καὶ ἔνια πᾶσιν ἡδίω τῶν τυχόντων. ἐν μὲν οὖν ταῖσ φυσικαῖσ ἐπιθυμίαισ ὀλίγοι ἁμαρτάνουσι καὶ ἐφ’ ἕν, ἐπὶ τὸ πλεῖον·

τὸ γὰρ ἐσθίειν τὰ τυχόντα ἢ πίνειν ἑώσ ἂν ὑπερπλησθῇ, ὑπερβάλλειν ἐστὶ τὸ κατὰ φύσιν τῷ πλήθει· ἀναπλήρωσισ γὰρ τῆσ ἐνδείασ ἡ φυσικὴ ἐπιθυμία. διὸ λέγονται οὗτοι γαστρίμαργοι, ὡσ παρὰ τὸ δέον πληροῦντεσ αὐτήν. τοιοῦτοι δὲ γίνονται οἱ λίαν ἀνδραποδώδεισ. περὶ δὲ τὰσ ἰδίασ τῶν ἡδονῶν πολλοὶ καὶ πολλαχῶσ ἁμαρτάνουσιν.

τῶν γὰρ φιλοτοιούτων λεγομένων ἢ τῷ χαίρειν οἷσ μὴ δεῖ, ἢ τῷ μᾶλλον ἢ ὡσ οἱ πολλοί, ἢ μὴ ὡσ δεῖ, κατὰ πάντα δ’ οἱ ἀκόλαστοι ὑπερβάλλουσιν· καὶ γὰρ χαίρουσιν ἐνίοισ οἷσ οὐ δεῖ μισητὰ γάρ, καὶ εἴ τισι δεῖ χαίρειν τῶν τοιούτων, μᾶλλον ἢ δεῖ καὶ ἢ ὡσ οἱ πολλοὶ χαίρουσιν.

ἡ μὲν οὖν περὶ τὰσ ἡδονὰσ ὑπερβολὴ ὅτι ἀκολασία καὶ ψεκτόν, δῆλον· σώφρων οὐδ’ ἀκόλαστοσ τῷ μή, ἀλλ’ ὁ μὲν ἀκόλαστοσ τῷ λυπεῖσθαι μᾶλλον ἢ δεῖ ὅτι τῶν ἡδέων οὐ τυγχάνει καὶ τὴν λύπην δὲ ποιεῖ αὐτῷ ἡ ἡδονή, ὁ δὲ σώφρων τῷ μὴ λυπεῖσθαι τῇ ἀπουσίᾳ καὶ τῷ ἀπέχεσθαι τοῦ ἡδέοσ.

ὁ μὲν οὖν ἀκόλαστοσ ἐπιθυμεῖ τῶν ἡδέων πάντων ἢ τῶν μάλιστα, καὶ ἄγεται ὑπὸ τῆσ ἐπιθυμίασ ὥστε ἀντὶ τῶν ἄλλων ταῦθ’ αἱρεῖσθαι·

διὸ καὶ λυπεῖται καὶ ἀποτυγχάνων καὶ ἐπιθυμῶν· μετὰ λύπησ γὰρ ἡ ἐπιθυμία· ἀτόπῳ δ’ ἐοίκε τὸ δι’ ἡδονὴν λυπεῖσθαι. ἐλλείποντεσ δὲ τὰ περὶ τὰσ ἡδονὰσ καὶ ἧττον ἢ δεῖ χαίροντεσ οὐ πάνυ γίνονται·

οὐ γὰρ ἀνθρωπική ἐστιν ἡ τοιαύτη ἀναισθησία· καὶ γὰρ τὰ λοιπὰ ζῷα διακρίνει τὰ βρώματα, καὶ τοῖσ μὲν χαίρει τοῖσ δ’ οὔ· εἰ δέ τῳ μηδέν ἐστιν ἡδὺ μηδὲ διαφέρει ἕτερον ἑτέρου, πόρρω ἂν εἰή τοῦ ἄνθρωποσ εἶναι· οὐ τέτευχε δ’ ὁ τοιοῦτοσ ὀνόματοσ διὰ τὸ μὴ πάνυ γίνεσθαι.

ὁ δὲ σώφρων μέσωσ μὲν περὶ ταῦτ’ ἔχει· οὔτε γὰρ ἥδεται οἷσ μάλιστα ὁ ἀκόλαστοσ, ἀλλὰ μᾶλλον δυσχεραίνει, οὐδ’ ὅλωσ οἷσ μὴ δεῖ οὐδὲ σφόδρα τοιούτῳ οὐδενί, οὔτ’ ἀπόντων λυπεῖται οὐδ’ ἐπιθυμεῖ, ἢ μετρίωσ, οὐδὲ μᾶλλον ἢ δεῖ, οὐδ’ ὅτε μὴ δεῖ, οὐδ’ ὅλωσ τῶν τοιούτων οὐδέν· ὅσα δὲ πρὸσ ὑγίειάν ἐστιν ἢ πρὸσ εὐεξίαν ἡδέα ὄντα, τούτων ὀρέξεται μετρίωσ καὶ ὡσ δεῖ, καὶ τῶν ἄλλων ἡδέων μὴ ἐμποδίων τούτοισ ὄντων ἢ παρὰ τὸ καλὸν ἢ ὑπὲρ τὴν οὐσίαν.

ὁ γὰρ οὕτωσ ἔχων μᾶλλον ἀγαπᾷ τὰσ τοιαύτασ ἡδονὰσ τῆσ ἀξίασ· ὁ δὲ σώφρων οὐ τοιοῦτοσ, ἀλλ’ ὡσ ὁ ὀρθὸσ λόγοσ.

ἑκουσίῳ δὲ μᾶλλον ἐοίκεν ἡ ἀκολασία τῆσ δειλίασ. ἣ μὲν γὰρ δι’ ἡδονήν, ἣ δὲ διὰ λύπην, ὧν τὸ μὲν αἱρετόν, τὸ δὲ φευκτόν· καὶ ἡ μὲν λύπη ἐξίστησι καὶ φθείρει τὴν τοῦ ἔχοντοσ φύσιν, ἡ δὲ ἡδονὴ οὐδὲν τοιοῦτο ποιεῖ. μᾶλλον δὴ ἑκούσιον. διὸ καὶ ἐπονειδιστότερον·

καὶ γὰρ ἐθισθῆναι ῥᾷον πρὸσ αὐτά· πολλὰ γὰρ ἐν τῷ βίῳ τὰ τοιαῦτα, καὶ οἱ ἐθισμοὶ ἀκίνδυνοι, ἐπὶ δὲ τῶν φοβερῶν ἀνάπαλιν. δόξειε δ’ ἂν οὐχ ὁμοίωσ ἑκούσιον ἡ δειλία εἶναι τοῖσ καθ’ ἕκαστον· αὐτὴ μὲν γὰρ ἄλυποσ, ταῦτα δὲ διὰ λύπην ἐξίστησιν, ὥστε καὶ τὰ ὅπλα ῥιπτεῖν καὶ τἆλλα ἀσχημονεῖν· διὸ καὶ δοκεῖ βίαια εἶναι.

τῷ δ’ ἀκολάστῳ ἀνάπαλιν τὰ μὲν καθ’ ἕκαστα ἑκούσια ἐπιθυμοῦντι γὰρ καὶ ὀρεγομένῳ, τὸ δ’ ὅλον ἧττον· οὐθεὶσ γὰρ ἐπιθυμεῖ ἀκόλαστοσ εἶναι. τὸ δ’ ὄνομα τῆσ ἀκολασίασ καὶ ἐπὶ τὰσ παιδικὰσ ἁμαρτίασ φέρομεν· ἔχουσι γάρ τινα ὁμοιότητα.

πότερον δ’ ἀπὸ ποτέρου καλεῖται, οὐθὲν πρὸσ τὰ νῦν διαφέρει, δῆλον δ’ ὅτι τὸ ὕστερον ἀπὸ τοῦ προτέρου. οὐ κακῶσ δ’ ἐοίκε μετενηνέχθαι· κεκολάσθαι γὰρ δεῖ τὸ τῶν αἰσχρῶν ὀρεγόμενον καὶ πολλὴν αὔξησιν ἔχον, τοιοῦτον δὲ μάλιστα ἡ ἐπιθυμία καὶ ὁ παῖσ· κατ’ ἐπιθυμίαν γὰρ ζῶσι καὶ τὰ παιδία, καὶ μάλιστα ἐν τούτοισ ἡ τοῦ ἡδέοσ ὄρεξισ.

εἰ οὖν μὴ ἔσται εὐπειθὲσ καὶ ὑπὸ τὸ ἄρχον, ἐπὶ πολὺ ἥξει· ἄπληστοσ γὰρ ἡ τοῦ ἡδέοσ ὄρεξισ καὶ πανταχόθεν τῷ ἀνοήτῳ, καὶ ἡ τῆσ ἐπιθυμίασ ἐνέργεια αὔξει τὸ συγγενέσ, κἂν μεγάλαι καὶ σφοδραὶ ὦσι, καὶ τὸν λογισμὸν ἐκκρούουσιν. διὸ δεῖ μετρίασ εἶναι αὐτὰσ καὶ ὀλίγασ, καὶ τῷ λόγῳ μηθὲν ἐναντιοῦσθαι ‐ τὸ δὲ τοιοῦτον εὐπειθὲσ λέγομεν καὶ κεκολασμένον ‐ ὥσπερ δὲ τὸν παῖδα δεῖ κατὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ παιδαγωγοῦ ζῆν, οὕτω καὶ τὸ ἐπιθυμητικὸν κατὰ τὸν λόγον.

διὸ δεῖ τοῦ σώφρονοσ τὸ ἐπιθυμητικὸν συμφωνεῖν τῷ λόγῳ·

σκοπὸσ γὰρ ἀμφοῖν τὸ καλόν, καὶ ἐπιθυμεῖ ὁ σώφρων ὧν δεῖ καὶ ὡσ δεῖ καὶ ὅτε· οὕτω δὲ τάττει καὶ ὁ λόγοσ. ταῦτ’ οὖν ἡμῖν εἰρήσθω περὶ σωφροσύνησ.

상위

Aristotle (아리스토텔레스)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION