Aristides, Aelius, Orationes, Αἰγύπτιος

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Αἰγύπτιος)

ἃ πρώην ἤρου με περὶ τοῦ Νείλου, ἐπειδή σοι διὰ βραχέων καὶ ἐπιπολῆσ ἀπεκρινάμην καὶ ἅμα οἱ ἐπεισελθόντεσ ἀφείλοντο, ἐβουλήθην ἀναλαβὼν διελθεῖν σοι καὶ ὥσπερ ἄλλο τι χρέοσ ἀποδοῦναι πάντα τὸν λόγον· εἰρήσεται δὲ καὶ ταῦτα ὡσ δυνατὸν ἐν βραχυτάτοισ. ἐπειδὴ γὰρ καὶ μέχρι τῆσ Αἰθιοπικῆσ χώρασ προελθὼν καὶ αὐτὴν διερευνησάμενοσ Αἴγυπτον τετράκισ τὸ σύμπαν, καὶ παρεὶσ οὐδὲν ἀνεξέταστον, οὐ πυραμίδασ, οὐ λαβύρινθον, οὐχ ἱερὸν, οὐχὶ διώρυχασ, ἀλλ’ ὧν μὲν ἐν ταῖσ βίβλοισ τὰ μέτρα ὑπῆρχεν ἐκεῖθεν πορισάμενοσ, ὧν δὲ μὴ ἐξ ἑτοίμου λαβεῖν ἦν ἐκμετρήσασ αὐτὸσ μετὰ τῶν παρ’ ἑκάστοισ ἱερέων καὶ προφητῶν, εἶτ’ οὐκ ἠδυνήθην αὐτά σοι διασώσασθαι, τῶν ὑπομνημάτων διαφθαρέντων ἃ τοῖσ παισὶ προσέταξα ποιεῖσθαι, τοῦτό γ’ ἂν ἔχοιμι τὸ ἕν τε καὶ μικρὸν ἐρώτημα ἀπολῦσαι, τὸ πῶσ ὁ Νεῖλοσ ἀνέρχεται καὶ τίσ ἡ πρόφασισ τὸ τἀναντία αὐτὸν πεπονθέναι τοῖσ ἄλλοισ ποταμοῖσ περὶ τὰσ ὡρ́ασ τοῦ ἔτουσ. μέμνησαι μὲν οὖν ὅτι καὶ τότ’ εὐθὺσ ἀπεκρινάμην ὅτι κινδυνεύει περὶ Νείλου σαφὲσ οὐδεὶσ οὐδὲν ἔχειν λέγειν, ἀλλὰ ληροῦσιν εἰκῆ, οἱ μὲν πρὸσ τὸ δοκοῦν αὑτοῖσ ἰσχυριζόμενοι, οἱ δ’ οὐδ’ αὐτοὶ πάνυ τι πεπεισμένοι, προσποιούμενοι σχήματοσ ἕνεκα τοῦ πρὸσ τοὺσ πολλοὺσ, ὅπωσ τι δοκοῖεν περὶ τῶν ἀδήλων ἐπίστασθαι· δίειμι δέ σοι καὶ νῦν οὕτωσ οὐ τὴν αἰτίαν ὑφ’ ἧσ τοῦτο συμβαίνει, ἀλλ’ ὅτι οὐ διὰ ταῦτα ἃ ἕκαστοι λέγουσιν. ἀνάγκη δ’ ἐνίων μνησθῆναι καὶ ὧν Ἡρόδοτοσ ἀντιλέγων ἐλέγχει, πρῶτον μὲν ὅτι οὐχ οἱ ἐτησίαι τὸ ῥεῦμα ἀνακόπτοντεσ ποιοῦσι τὴν ἐπίκλυσιν. εἰ γὰρ ἦν παρὰ τοῖσ ἐτησίαισ τὸ αἴτιον, εὔδηλον δή που τοῦθ’ ὅτι μὴ πνευσάντων γε οὐκ ἂν ἐγίγνετο· ὃ πολλοῦ δεῖ συμβαίνειν οὕτωσ.

ἔτι δ’ εἰ οἱ ἐτησίαι πρὸσ μεσημβρίαν πνέοντεσ ἀνέστελλον τὸν τοῦ Νείλου ῥοῦν, χρῆν δή που καὶ τοὺσ πρὸσ ἄρκτον πνέοντασ ἀνέμουσ τὸ αὐτὸ τοῦτο ποιεῖν περὶ τοὺσ ἐπέκεινα ποταμοὺσ, Τάναϊν λέγω καὶ Φᾶσιν καὶ ὅσοι τούτοισ ἑξῆσ εἰσι. πολλοὶ δὲ πολλάκισ ἤδη καὶ νότοι καὶ οἱ παρ’ αὐτοὺσ ἀπὸ Λιβύησ ἐκπνέοντεσ παρέτειναν, καὶ θέρουσ ὡρ́ᾳ καὶ χειμῶνοσ, καὶ οὐδεὶσ τούτων τῶν ποταμῶν τοῦτο ἔπαθεν, οὐκοῦν οὐ τῶν γε ἐπιφανῶν. εἰ γὰρ αὖ φήσουσιν ὅτι ἡ συνέχεια τῶν ἐτησίων ἀπωθεῖ τὸν Νεῖλον, ὅτι μὲν καὶ οὓσ εἶπον ἄνεμοι μυριάκισ διήρκεσαν οὐκ εἰσ ἔλαττον χρόνου παραλείπω, ἀλλ’ ὅ γε Νεῖλοσ οὐ μεσούντων ἐτησίων οὐδ’ ἡνίκ’ ἂν ὦσι πρὸσ τῷ λήγειν, τότε πληροῦται, ἵνα τῷ χρόνῳ δῶμεν τὴν ὑπερβολὴν, ἀλλὰ καὶ ἀρχομένων καὶ πρὶν ἄρξασθαι πολλάκισ. ὥστ’ οὐκ ἂν τὸ συνεχὲσ τῶν πνευμάτων αἴτιον εἰή, ἃ πρὶν εἶναι κεκίνηται. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ οἱ ἐτησίαι κατὰ στόμα παντάπασιν ἐκφυσῶσι τοῦ Νείλου, ἀλλ’ εἰσ τὴν ὄχθην τὴν ἑῴαν· οἱ γοῦν πλείουσ αὐτῶν εἰσι δή που ζέφυροι. οὗτοι δ’ ἀπὸ ἑσπέρασ πρὸσ ἥλιον ἀνίσχοντα ἀποτείνουσιν. οὔτ’ οὖν διὰ τοὺσ ἐτησίασ ἀνακόπτεσθαι δυνατὸσ, εἴ τε διὰ τούτουσ, τί δή ποτ’ οὐ καὶ πάντεσ αὐτὸ πάσχουσιν ὅσοι τῷ Νείλῳ τὴν αὐτὴν ῥέουσι; πρὸσ δὲ καὶ γέλωσ ἤδη γίγνεται τὸ τῶν ἐτησίων παντελῶσ. εἰ γὰρ παραδεξόμεθα τοῦτον τὸν λόγον, κἀκεῖνο ἤδη χρὴ προσπιστεύειν, ὅτι ἀπηλιῶται μὲν πνέοντεσ τὸν Ἠριδανὸν ἱστᾶσι καὶ ὅσοι τῷ Ιὀνίῳ κατὰ ταὐτὸ ὁμιλοῦσι· ζεφύρων δὲ πνεόντων ὁ Ῥῆνοσ εἴσω ῥεῖ καὶ οὐ διεξέρχεται πρὸσ τὴν ἔξω θάλατταν· τῶν δὲ περὶ βορέαν οἱ πρὸσ μεσημβρίαν πληθύουσι, νότων δὲ οἱ πρὸσ ἄρκτῳ κατὰ τὰ αὐτά· καὶ οὕτωσ οὗ τὴν αἰτίαν ζητοῦμεν, τί δή ποτε ἐφ’ ἑνὸσ μόνου συμβαίνει, τοῦθ’ ἅπασι προσθήσομεν ἐν κύκλῳ. καὶ πῶσ οὐχ ὑπερφυὲσ, μᾶλλον δ’ ὅλωσ ἐπιλῆσμον, ζητεῖν μὲν διὰ τί ὁ Νεῖλοσ ἐκ πάντων, πάντασ δ’ ἀποφαίνειν τὸ αὐτὸ πάσχοντασ ἐκ τῶν αὐτῶν; καὶ μὴν εἰ μὲν οὐδεὶσ ἄλλοσ τοῖσ αὐτοῖσ ἐνέχεται, ψευδὴσ ὁ λόγοσ, εἰ δ’ ἅπαντεσ, τί δεῖ λέγειν ὡσ ὁ Νεῖλοσ μόνοσ; ἢ γὰρ οὐ χρὴ ζητεῖν, ἢ τὸ αἴτιον οὐ τοῦτο.

ἀλλὰ μὴν κἀκεῖνό γε δῆλον ὅτι οὐδ’ ἐν τοῖσ φαυλοτάτοισ τῶν ποταμῶν ἐστιν ὁ Νεῖλοσ, οὐδ’ οὕτω παρὰ πάντασ εὐμεταχείριστοσ ὥστε μόνου τούτου τὰ στόματα ὑπὸ τῶν πνευμάτων ἀνακόπτεσθαι καὶ μεταπίπτειν. ὁπότε γὰρ μηδὲ τὰ βραχύτατα ἀποκλείεται τό γε παντελὲσ, ἀλλ’ ἐκροὴν ἴσχει, πῶσ τόν γε Νεῖλον, ὃσ ἅπασαν Αἴγυπτον οἱο͂́σ τ’ ἐστὶν ἐπικλύζειν, ἡττώμενον τῶν ἀνέμων εἰκόσ ἐστι τοῦτο ποιεῖν; ὁρῶμεν δ’ ὅτι οὐδ’ αἱ τῆσ θαλάττησ ἠιόνεσ οὐδ’ ὅσα τενάγη καὶ λίμναι, μὴ ὅτι τοσοῦτον ἐπέχεται ὑπ’ ἀνέμων τῶν γε δὴ πολλῶν καὶ συνήθων, ἀλλ’ οὐ πόσον φῶ τῆσ αὐτῶν ἐκβαίνει χώρασ· ἀλλὰ κύματα μὲν προσκλύσαντα ἐπαναχωρεῖ, τενάγη δὲ ἀτρεμῆ μένει· καίτοι τά γ’ ἐν τῷ ἰσοπέδῳ ῥᾴω κλιθῆναί ἐστιν ἢ τὰ πρὸσ τὸ κάταντεσ ῥέοντα μεταστραφῆναι. οὐ μὴν οὐδὲ τοῦτ’ ἔστιν εἰπεῖν, ὡσ ἰσχυρότατοι τούτοισ τοῖσ τόποισ οἱ ἐτησίαι προσβάλλουσιν· ἀλλ’ εἴτε ζεφύρουσ εἴτε βορέασ εἴθ’ οὕστινασ αὐτοὺσ εἶναι δοῦναι δεῖ, τοῖσ ἐγγυτέρω δή που καὶ πρὸσ αὐτῶν σφοδρότεροι καὶ βιαιότεροι προσπίπτουσιν· ὧν οὐδενὸσ ταὐτὸ πάσχοντοσ πῶσ εἰκόσ ἐστι μόνον τὸν Νεῖλον, ὃσ πρὸσ τῷ πλεῖστον τῆσ ἐκδρομῆσ τῶν ἐτησίων ἀπέχειν, τοσοῦτον καὶ τῷ ῥεύματι; ἔτι τοίνυν καὶ ὅλωσ ἀναιδέσ ἐστιν. οὐ γὰρ ὅτι ἀξιοῦσι τοὺσ ἐτησίασ αἰτίαν παρέχειν, διὰ τοῦθ’ ὁ Νεῖλοσ οὐκ ἐξίησιν εἰσ θάλατταν, ἀλλ’ ἐπ’ αὐτὰ τὰ στόματα ἐλθόντι πανταχοῦ φανεῖται ῥέων λαμπρὸσ ἐν λαμπροῖσ ἐτησίαισ. οὐ λεκτέοσ ἦν ἔτι οὗτοσ ὁ λόγοσ τοῖσ τι καὶ μικρὸν εἰδόσι περὶ Νείλου. ὥστε τῶν ἀτόπων τὰ ἐν ποσὶν οὐκ ἰδόντασ περὶ τῶν ἔξω διαφέρεσθαι καὶ τὰ δῆλα τοῖσ ἀδήλοισ ὑπάγειν, ἀλλὰ μὴ τούτοισ ἐκεῖνα πιστοῦσθαι, ἐάν περ ἐγχωρῇ. τὰ τοίνυν στόματα ἅπαντα, ἐάν τε φῶσιν ἐάν τε μὴ φῶσιν οἱ σοφισταὶ, ἐξίησι ‐ καὶ τοῦτ’ ὀφθαλμοῖσ, οὐχὶ λόγῳ κρίνεται ‐ καὶ οὐκ ἐπὶ βραχύ γε οὑτωσὶ οὐδ’ ἐφ’ ὅσον τὰ τῶν ἄλλων καὶ πολλῶν ποταμῶν, ἀλλ’ εἰσ ὅσον εἰκὸσ τοῦ μεγίστου τῶν ποταμῶν ἐξικνεῖσθαι, καὶ ἐπὶ πολύ γ’ αὖ πλέον τοῦ θέρουσ ἢ τοῦ χειμῶνοσ. ἔγωγ’ οὖν ἤκουσα τοῦτο δὴ τὸ τοῦ Δημοσθένουσ, ἀνδρὸσ οὐδαμῶσ οἱού τε ψεύδεσθαι, Δίωνοσ ἑταίρου ἡμετέρου καὶ πραγμάτων καὶ λόγων ἐμπείρου, ὃσ ἔφη πλεῖν ἐπ’ Αἰγύπτου θέρουσ ὡρ́ᾳ, καὶ γῆν οὔπω φαίνεσθαι, ἀλλ’ ἀπέχειν ὅσον μηδὲ τεκμήρασθαι, τοὺσ δὲ ναύτασ ἀρύσασθαι, εἴτ’ οὖν ἐπεῖξαν εἴτε καὶ ἄλλωσ βουλομένουσ ἐπιδεῖξαι τοῖσ ἐμπλέουσιν ὕδωρ καθαρὸν καὶ πότιμον ἐκ πολλοῦ κάτωθεν· ἐπὶ τοσοῦτον ἐπιρρεῖν τὸν Νεῖλον τῆσ τε γῆσ ἔξω καὶ αὐτῆσ θαλάττησ ἄνω.

καίτοι εἰ τὰ στόματα ἵστατο ὑπὸ τῶν ἐτησίων αὐτοῦ, πῶσ εἰκὸσ ἦν τοὺσ τοῖσ ἐτησίαισ μέσοισ καταίροντασ ἐν μέσῃ θαλάττῃ τὸ τοῦ Νείλου ὕδωρ λαμβάνειν; καὶ μὴν καὶ αἱ λίμναι γε, ὅταν ἀρκούντωσ ἡ γῆ βρεχθῇ, μεθίενται πάλιν εἰσ τὴν θάλατταν ὑπὸ τῶν Αἰγυπτίων. πῶσ οὖν ἂν ἐξέρρεον, εἴπερ ἐκώλυον οἱ ἐτησίαι; ὡσ ἐκεῖνό γε ἀμήχανον, κατὰ μὲν στόμα καὶ ᾗ πέφυκε ῥεῖν ὁ ποταμὸσ καὶ βιαιότατόσ ἐστιν αὐτὸσ αὑτοῦ τοὺσ ἀνέμουσ ἀνθισταμένουσ εἴργειν, οὗ δ’ εἰσ τὰσ λίμνασ χυθεὶσ ἡσυχάζει, μηδαμοῦ τὰ πνεύματα ἀποκωλύειν, ὅταν δεήσῃ τῆσ ἐκροῆσ. ἀλλὰ τοῦτον μὲν τὸν λόγον ὥσπερ ἐν ταῖσ παραγραφαῖσ καὶ ἀνίσχυρον ἐκκρούει τὸ παντὶ ὁρᾶν εἶναι ῥέοντα τὸν ποταμὸν καὶ ὃ λέγω πολὺ ἐρρωμενέστερον τοῦ θέρουσ ὡσ ἂν ἐκ πλήθουσ ἢ τοῦ χειμῶνοσ. εἰ γὰρ ἐξεπίτηδεσ ἔδει τοὐναντίον τοῦ συμβαίνοντοσ εἰπεῖν, οὐκ ἦν ἄμεινον εὑρεῖν. ἕτερον δ’ ἐξεταστέον ἄνδρα τε καὶ λόγον, ὅσ φησι Νείλου μὲν αἳδε καλλιπάρθενοι ῥοαὶ, ὃσ ἀντὶ δίασ ψακάδοσ Αἰγύπτου πέδον λευκῆσ τακείσησ χιόνοσ ἀρδεύει γύασ. πῶσ οὖν, ὦ σοφώτατε Εὐριπίδη, λευκῆσ τακείσησ χιόνοσ ἀρδεύει Νεῖλοσ Αἰγύπτου γύασ; τῆσ ποῦ τακείσησ; πότερον τῆσ ἐν Σκυθίᾳ; καὶ τί τοῦτο πρὸσ τὸν Νεῖλον; ἀλλὰ τῆσ ἐν Αἰθιοπίᾳ, ἢ ἔτι προσωτέρω; ἀλλὰ τοῦτ’ ἐκείνου γελοιότερον. ὁρμᾶται μὲν γὰρ ἐκ τῶν θερμοτάτων τῆσ οἰκουμένησ ὁ Νεῖλοσ δή που καὶ προϊὼν εἰσ ἧττον ἀεὶ θερμὴν ὧν γοῦν ἴσμεν ὡσ εἰπεῖν ἔτι θερμοτάτην Αἴγυπτον, ἐν δὴ ταύτῃ γνώριμοσ ἡμῖν ἤδη γίγνεται. πῶσ οὖν δυνατὴ πίπτειν χιών ἐστιν ἐν τοιαύτῃ φύσει χώρασ, ἄλλωσ τε καὶ τοσαύτη, ὅση τὸν Νεῖλον ἐγεῖραι; ὅπου γὰρ οὐδ’ οἰκεῖν ἔτι φασὶν εἶναι διὰ καῦμα, ποίαν εἰκὸσ εἶναι χιόνα, ὑφ’ ἧσ γίγνεσθαι ῥεῦμα τοσοῦτον; ὅμοιον γάρ ἐστι τοῦτό γε ὥσπερ ἂν εἴ τισ τοὺσ ἐν τῇ Αἴτνῃ κρατῆρασ ἀπορροὴν εἶναι κρυστάλλου βιάζοιτο, ἢ εἴ τισ τὴν μὲν χιόνα θερμαίνειν, τὸ δὲ πῦρ ψύχειν ἐπιχειροίη λέγειν.

ὅταν γὰρ ἐν αὐτῇ τῇ χώρᾳ τῆσ θέρμησ τιθῇ τισ εἶναι χιόνα, πῶσ οὐ τοιοῦτον γίγνεται, ὥσπερ ἐξ Ὀδρύσων ἢ Βισαλτῶν τὸν Νεῖλον ὁρμώμενον, ἀλλ’ οὐχ ὅθεν οὐδ’ εἰπεῖν ἔχομεν πλήν γε δὴ ὅτι ἀεὶ ἀνὰ πλέον εἰσ θερμότερα ἀφικνεῖ, ἑώσ οὐκ ἔστιν ἀντισχεῖν. καὶ ὡσ ἐοίκεν, Αἰγυπτίων μὲν οἱ μὴ ἀποδημήσαντεσ οὐδὲ εἶδον χιόνα, ἀλλ’ οὐδ’ ἑτέρου λέγοντοσ δύνανται μαθεῖν, ‐ ἡμεῖσ γοῦν ὥσπερ ἄλλο τι τῶν ἀτόπων ἀφηγούμενοι διδάσκειν οὐκ εἴχομεν, ἀλλ’ ὥσπερ ὅσα ἑρμηνέωσ ἐδεῖτο ὅλωσ πρὸσ τοὺσ βαρβαρίζοντασ αὐτῶν, οὕτω τοῦτο ἄγνωστον ἦν ‐ οἱ δ’ ἐπὶ τῇ τῆσ μεσημβρίασ ἀρχῇ χιόνοσ πλέον ἢ θέρμησ ἔχουσι; καὶ τί γένοιτ’ ἂν τούτου τραγικώτερον ψεῦσμα, ἄν τ’ Εὐριπίδησ ἄν τ’ Αἰσχύλοσ αὐτὸ συνθῇ; αὐτῆσ γοῦν Αἰγύπτου τὰ πρῶτα πρὸσ τὰ τελευταῖα πλέον ὡσ εἰπεῖν διαλλάττει ἢ ἄλλο ἔθνοσ πρὸσ αὐτὴν Αἴγυπτον· τοσοῦτον τὰ ἄνω προφέρει καύματι. ἃ τοίνυν περὶ τὰσ ἐσχατιὰσ τῆσ Αἰγύπτου τὰσ πρὸσ ἡμῶν καὶ τῆσ θαλάττησ τὸ πρὸσ Αἰγύπτου οὔτε συμβαίνει οὔτε τισ ἤκουσε πώποτε, πῶσ ταῦτ’ εἰκὸσ ἐπ’ ἀρχῇ τῆσ μεσημβρίασ εἶναί ποτε φῆσαι; κρύοσ καὶ πλῆθοσ χιόνοσ τοσοῦτον ὥστε τὸ ἐκείνησ ὕδωρ πλέον ἢ τὸ κύριον εἶναι τοῦ ποταμοῦ· καὶ πνεύματα μεσημβρινὰ πνευμάτων πάντων σύνισμεν ὄντα θερμότατα, καὶ αὐτὸν τὸν ἥλιον μεσημβρίζοντα τὰ εἴσω φλέγοντα· ὃ δὲ τῶν ἐσχάτων ἐστὶ κρυμῶν καὶ χειμώνων καὶ τῆσ παρ’ ἡμῖν ὡρ́ασ, ἡνίκ’ ἂν ᾖ χειμεριωτάτη, τοῦθ’ οὕτωσ ἄφθονον εἶναι τοῖσ ἐκεῖ τιθέντεσ οὐκ αἰσχυνούμεθα, ἐὰν μὲν αὐτοὶ λέγωμεν τὸν λόγον, ὡσ ἀναιδῆ ψευδόμενοι, ἐὰν δ’ ἑτέροισ λέγουσι πιστεύωμεν, ὡσ ῥᾳδίωσ ἐξαπατώμενοι; μικροῦ δ’ ἔγωγε δέω λέγειν μόνον τοῦτο μηδ’ ἐπείσακτον εἶναι τῇ χώρᾳ, καθάπερ φύσιν πολέμιον. καὶ μὴν ὅτι γε σπουδάζεται τὴν θερινὴν ὡρ́αν ἅπαντεσ σύνισμεν, ἀλλ’ ὅμωσ πάντ’ ἂν εὑρ́οισ ἐν τῇ μεγάλῃ πόλει τῇ Ἀλεξάνδρου πλὴν τούτου· καίτοι κράσπεδον Εὐριπίδου φωνῇ μάλιστ’ ἄν τισ αὐτὴν Αἰγύπτου προσείποι.

εἶθ’ ὃ μηδ’ ἐπείσακτον αὐτοῖσ ἐστι θέρουσ νόμῳ, τοῦτ’ ἄγειν τὸν Νεῖλον θέρουσ ὡρ́ᾳ τοσοῦτον πλήθει; πάντων γε ἥκιστά μοι δοκεῖν. καὶ πρὸσ μὲν Εὐριπίδην τε καὶ Αἰσχύλον καὶ ταῦτα ἴσωσ οὐχ ἱκανὰ, ἀλλὰ πέρα τῶν ἱκανῶν, οὕτωσ γε σαφοῦσ καὶ πρὸ ποδῶν ὄντοσ τοῦ ἐλέγχου, καὶ δεικνύντοσ ὅλωσ τὸ ἀδύνατον, ὥσπερ ἐν τοῖσ ἄνω τῆσ ἐκροῆσ. ἰώμεν δὲ ἐπὶ τὴν τῶν πολλῶν δόξαν ἤδη καὶ τοὺσ χαρίεντασ τοὺσ πεποιηκότασ αὐτήν· οἳ φασὶν ὑείν περὶ τοὺσ ἄνω τόπουσ, ὅταν ὦσιν ἐτησίαι, καὶ τὰ νέφη παρ’ ἡμῶν ἐλαυνόμενα ἐκεῖ καταρρήγνυσθαι, ἐκ δὲ τῶν ὄμβρων τὸν Νεῖλον πληρούμενον εἰκότωσ μείζω τοῦ θέρουσ ἢ τοῦ χειμῶνοσ εἶναι. δεῖ τοίνυν σε μαθεῖν τὸ συμβαῖνον ἅπαν περὶ τὴν ἀνάβασιν. ὁ γὰρ Νεῖλοσ, ἡνίκ’ ἂν αὐτῷ ὡραῖον ᾖ, κατέρχεται τὰ ὑψηλὰ, κατέρχεται δὲ οὐ φανερᾷ τῇ προσθήκῃ οὐδ’ ὥστε ὀφθαλμῷ γνῶναι τὸ ὕδωρ ἐπιφερόμενον, ἀλλ’ ἀρξάμενοσ ἀπὸ δακτύλων ὀλίγων ἐπιδίδωσι τοσοῦτον ὥστ’ ἐν μησὶ μικροῦ τέτταρσι τοὺσ τέτταρασ ἢ πεντεκαίδεκα τούτουσ πήχεισ πληροῦν περὶ Μέμφιν, κἀν τούτῳ τὴν προσθήκην ἄδηλον ἀεὶ παρεχόμενοσ καὶ ἑνὶ τούτῳ σημαίνων, τῷ καταλαμβάνειν ἑξῆσ τὴν γῆν. πρὸσ δὴ τί τοῦτο λέγω; ὅτι φασὶν ὥσπερ τοὺσ παρ’ ἡμῖν ποταμοὺσ ἐκ τῶν ὄμβρων τοῦ χειμῶνοσ αὔξεσθαι, οὕτω τὸν Νεῖλον τοῦ θέρουσ ἐκ τῶν ὄμβρων. εἰ τοίνυν τοῦτ’ ἀληθὲσ ἦν, πρῶτον μὲν κατιόντ’ αὐτὸν ἐξαίφνησ ἔδει φαίνεσθαι μετέωρον. ὥσπερ γὰρ ὅταν κατὰ γῆσ ἢ στερεοῦ φέρηται ῥεῦμα, οὕτωσ ἐπὶ τοῦ ἀρχαίου τὸ ἐκ τῶν ὄμβρων ἐπιθεῖ κεκυρτωκόσ. διὰ τί οὖν οὐ καὶ περὶ τὸν Νεῖλον ταυτὸν τοῦτο γίγνεται; οὐ γὰρ δή που ἅμα μὲν εἰσ τοὺσ ἄλλουσ ποταμοὺσ ἀναφέρειν δεῖ καὶ τοῖσ αὐτοῖσ τεκμαίρεσθαι, ἅμα δ’ οὐ τοῖσ αὐτοῖσ ἐπ’ ἀμφοῖν χρῆσθαι σημείοισ. καὶ γὰρ εἰ μὲν ἅπαξ ποτὲ οὕτω συνέβη, λόγοσ ἦν, εἰ δ’ ἀεὶ τοῦτον τὸν τρόπον αἴρεται, τί ἂν εἴποιεν; πρῶτον μὲν τοίνυν καὶ μέγιστον ὅπερ λέγω τοῦτο σημεῖον ὡσ οὐκ ἐξ ὄμβρων αὔξεται, ὅτι οὐκ ἐμπλήκτωσ οὐδ’ ὀξέωσ οὐδ’ ὡσ ἂν τύχῃ φέρεται, ἀλλ’ ὃ δὴ λέγουσιν Αἰγύπτιοι, ἐργάζεται ὥσπερ ἄλλο τι· καὶ ἀεὶ τὸ ἔργον αὐτῷ κατὰ λόγον χωρεῖ.

ἔπειθ’ ὁπόταν λήξωσιν οἱ ὑετοὶ καὶ ὁ πολὺσ δή που τῶν ποταμῶν ὄγκοσ πέφυκεν ὑπορρεῖν οὐκ εἰσ μακράν. πῶσ οὖν ἐπὶ τοσοῦτον τοῦτον ἀνταρκεῖν φήσομεν ἐκ τοιαύτησ αἰτίασ; ἀφομοιοῦντεσ γὰρ αὐτὸν κατ’ ἄλλον τρόπον ποιοῦμεν ἀνόμοιον καὶ δύο τὰ ἀτοπώτατα μίγνυμεν, θέντεσ μὲν οὐχ ὁμοίωσ ἔχειν τοῖσ ἄλλοισ, εἶθ’ ὅμοιον ἀποφαίνειν πειρώμεθα, ὅμοιον δ’ αὖ τιθέντεσ δείκνυμεν οὐχ ὁμοίωσ διακείμενον. εἰ μὲν γὰρ τρισὶν ἢ τέτταρσιν ἢ καὶ διπλασίαισ που τούτων ἡμέραισ ἐπληροῦτο αὐτῷ τὸ κεφάλαιον, ἢ μὴ πολλοστόν γ’ ἦν τὸ τοσοῦτον τοῦ παντὸσ χρόνου τῆσ ἀναβάσεωσ, τάχ’ ἄν τι κομψὸν εὑρ́ητο· εἰσ τέταρτον δὲ μῆνα μάλιστα ἐξικνεῖσθαι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν ὑψούμενον τίσ λόγοσ ἐστὶν ἐξ ὑετῶν; καὶ μὴν οὐδ’ οἱ παρ’ ἡμῖν ποταμοὶ συνεχῶσ τοῦ χειμῶνοσ τέτανται· ἀλλ’ ὗσεν, ἐπῆλθον· ἐπαύσατο, ὑφεῖσαν· μείζουσ καὶ ἐλάττουσ διατελοῦσι γιγνόμενοι παρὰ τοὺσ ὄμβρουσ αὐτοῦ τοῦ χειμῶνοσ ἐκ μεταβολῆσ. χρῆν τοίνυν καὶ τὸν Νεῖλον εἴπερ ἐξ ὑετῶν ᾔρετο, μὴ διηνεκῆ τὴν αὔξησιν ἴσχειν μηδ’ ἐπὶ προσθήκην ἀεὶ χωρεῖν ἐπὶ τὸ πλεῖστον καὶ μέγιστον ἐκ τοῦ βραχυτάτου καὶ πρώτου, μέχρι ἐξεπλήρωσεν, ἀλλ’ ἀνώμαλον καὶ μεταπίπτουσαν καὶ τὴν ἐπίδοσιν καὶ τὴν ἀναχώρησιν ἔχειν ἐν μέρει. ὥστ’ οὐκ ἂν ἦν τὸ λεγόμενον αὐτὸ τοῦτο ἀνάβασισ τοῦ Νείλου, ἀλλ’ ἀναβάσεισ ἂν ἦσαν πολλαὶ, καὶ πάλιν γε ἀπόρροιαι τοῦ θέρουσ ἑκάστου, καθότι κἀκ τῶν ὄμβρων συνέβη. ἔτι τοίνυν ὥσπερ τοῦ χειμῶνοσ οὐ συνεχεῖσ τοὺσ ὄγκουσ ἔχουσιν οἱ ποταμοὶ, οὕτω καὶ τοῦ θέρουσ ἐνίοτε ἐπιδιδόασι παρὰ τὴν σχέσιν τὴν οὖσαν ἡνίκ’ ἂν ὕσῃ. ἔτι τοίνυν ἃ τούτοισ συμβαίνει, συνέβαινε καὶ τῷ Νείλῳ κατὰ θάτερα, καὶ ὁ Νεῖλοσ ἂν ηὔξετο τοῦ χειμῶνοσ ἐνίοτε ὥσπερ οὗτοι τοῦ θέρουσ. ὥστε ὁμοίωσ μὲν οὗτοι μείζουσ ἐγίγνοντ’ ἂν, τοτὲ μὲν τοῦ θέρουσ, τοτὲ δὲ τοῦ χειμῶνοσ ἑαυτῶν, ὁμοίωσ δὲ ὁ Νεῖλοσ ὅτι μὴ πλέον ἢ ἑκάτεροι μείζουσ καὶ ἐλάττουσ παρὰ τὴν ὡρ́αν ἑκατέραν. ἀλλὰ μὴν εἰ μηδεπώποτ’ αὐξηθεὶσ χειμῶνοσ ὁ Νεῖλοσ ἀκούεται, τοὺσ δὲ παρ’ ἡμῖν ἔστιν ἰδεῖν μείζουσ ἑαυτῶν γιγνομένουσ τοῦ θέρουσ, ἐὰν ὄμβροι κατάσχωσιν, ἄλλο τι χρὴ ζητεῖν τὸ τῆσ ἀναβάσεωσ αἴτιον, εἴπερ δὴ, ὡσ τό γ’ ἐξ ὄμβρων οὐδαμῆ συμβαίνει.

οὐ τοίνυν μόνον αὔξεται τακτὰ ὁ Νεῖλοσ, ἀλλὰ καὶ ἀπολήγει τεταγμένωσ ὀπίσω καὶ σχεδὸν οὐκ ἐν ἐλάττονι χρόνῳ καθίσταται εἰσ τὸ ἐξ ἀρχῆσ ἢ ἐν ὅσῳ προϊὼν ἐξεπλήρωσε. καίτοι οἵ γ’ ἐκ τῶν ὄμβρων αὐξανόμενοι ποταμοὶ οὐδαμοῦ τοῦτο πάσχουσιν, οὐδ’ ἔπεστιν αὐτῶν τάξισ οὐδετέρῳ τῷ παθήματι· εἰκότωσ, ὅτε γε μηδ’ αὐτοῖσ τοῖσ ὄμβροισ. οὐκοῦν καὶ τὸ ἅπαξ τοῦ ἔτουσ ἀναβαίνειν, τοὺσ δ’ ἄλλουσ ὡσ τύχοιεν ἑκάστοτε, καὶ τὸ μὴ ἀπολείπειν πρὶν ἐκπληρῶσαι καὶ τὸ πληρώσαντα αὖθισ ἀπορρεῖν, καὶ ἡ μετὰ τοῦτο ἡσυχία τοῦ ῥεύματοσ οὐκ ἐᾷ παρὰ τοῖσ ὑετοῖσ εἶναι τὴν πρόφασιν δοκεῖν. εἰ δὲ δεῖ καὶ τοῦτο εἰπεῖν, ὑπερβαλόντι καταρράκτασ ψάμμοσ ἔνθεν καὶ ἔνθεν ἐστὶ τοῦ Νείλου, τὸ μὲν δὴ κατὰ Λιβύην καὶ παντάπασιν ἔρημοι θῖνεσ. ὥστ’ εἴπερ ὑε͂ν, οὐκ εἰκόσ γε ἦν γίγνεσθαι ῥεύματα, ὑποδεχομένησ τῆσ ψάμμου τοὺσ ὄμβρουσ εἰσ αὑτήν. ἃσ γοῦν ἴσμεν ψάμμουσ ἄλλασ εὐμεγέθεισ, ἴσμεν τοῦτο πασχούσασ, ἐπεὶ καὶ αἱ περὶ τὰσ εἰσβολὰσ τὰσ ἐξ Ἀράβων εἰσ Αἴγυπτον ψάμμοι οὐ τοσοῦτον ὕσει ὡσ παρήσουσι ῥεῦμα ὕδατι. αἱ δὲ δὴ πρὸσ Λιβύησ καὶ κατάντεισ ἐπὶ θάτερά εἰσιν ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ περιφανῶσ, ἄνευ τοῦ κατ’ ἄμφω παραλλάττοντοσ, καὶ τοῦ τῆσ ψάμμου ταύτησ παρ’ ἃσ ἴσμεν ἄλλασ πλήθουσ καὶ τοῦ κατὰ τὸν ποταμὸν ῥεύματοσ τοσοῦτον ὑψουμένου, ὅσον εἰ καὶ ὑπὲρ ἀντιτύπου θαυμαστὸν ἦν. καὶ περὶ Μερόην γέ φασιν ὑείν, καὶ εἰ τοῦτ’ ἦν αἴτιον τῆσ ἀναβάσεωσ, οὐκ ἂν ἐλάνθανε δή που τοὺσ αὐτοὺσ ὁρῶντασ καὶ προσοικοῦντασ, οὐδ’ ἂν ἐζητεῖτο ὑπ’ αὐτῶν ἐκείνων ὁπόθεν κατέρχεται, ἀλλ’ ἦν ἂν φανερὸσ αὐτόθεν αὐξανόμενοσ. οὐ τοίνυν ἐστὶν οὐδ’ ἔχουσι λέγειν Αἰθίοπεσ, οὐδὲν ἔχοντεσ λέγειν ὡσ ὑεί παρ’ αὐτοῖσ. ἄμφω γοῦν ἤκουσα παρ’ αὐτῶν. πῶσ οὖν ἐξ ὑετῶν αἴρεται; ἔτι τοίνυν καὶ τὰ κάτω τῆσ Αἰγύπτου λαμπρῶσ πολλάκισ ὑέται, ‐ ψακάδι μὲν γὰρ καὶ ἄνω πολλάκισ ὡσ ἐν χρόνοισ, ἀλλὰ τά γε πρὸσ θαλάττησ καὶ κατὰ συνήθειαν πολλῷ ‐ καὶ οὐδ’ ὁπωστιοῦν ἐπίδηλον τῷ Νείλῳ γίγνεται. καίτοι πῶσ εἰκὸσ τοὺσ μὲν ἐν Αἰγύπτῳ γιγνομένουσ ὄμβρουσ μὴ κινεῖν αὐτὸν ὅσοι ποτ’ ἂν ὦσιν, ἀλλὰ πάσχειν τὸ ὕδωρ ταυτὸν ὅπερ τὸ εἰσ τὴν θάλατταν εἰσχεόμενον ἀδήλωσ ἀναλοῦσθαι, ἐκ δὲ τῶν ἀπορρήτων τόπων, ὡσ ἐοίκε, τῆσ οἰκουμένησ ὑπάρχειν αὐτῷ τὴν ἐπίδοσιν, ὥσπερ σοφιζόμενον τὸν Νεῖλον ἢ δεδοικότα μὴ φανῇ διὰ τοῦτο αὐξανόμενοσ;

εἰ δὲ ταῦτ’ ἐστὶ γέλωσ, τοιαῦτ’ ἐστὶν ἃ λέγουσιν οἱ προστιθέντεσ τὴν αἰτίαν τοῖσ ὄμβροισ. βούλομαι δέ σοί τι καὶ περὶ τῶν νεφῶν μικρὸν διηγήσασθαι. ὅτε γὰρ τὸ δεύτερον εἰσ Αἴγυπτον ἀνέπλεον τὸν εἰσ κορυφὴν ἀνάπλουν, ἐνέτυχεν ἡμῖν περὶ τὸν Θηβαϊκὸν τόπον ἐν νομῷ ὄνομα Ἑρμουνθὶ ἄνθρωποσ φυγὰσ ἐκ τῆσ κάτω πόλεωσ, Δραῦκοσ ὄνομα, φίλου καὶ ἑταίρου συμπλέοντοσ ἡμῖν συστήσαντοσ αὐτὸν, ὡσ εἶδεν ἐκεῖ. ὡσ δὲ συνέβη λυθῆναι τὴν φυγὴν αὐτῷ καὶ ἧκεν ἐπὶ θάλατταν, προσῄει πολλάκισ ἡμῖν καὶ ἐχρώμεθα ὥσπερ εἰκὸσ οἰκείωσ αὐτῷ. καί ποτε οὑτωσὶ περιεπατοῦμεν περὶ δείλην ὀψίαν ἐν τῷ μεγάλῳ δρόμῳ τῷ κατὰ τὰσ στοὰσ καὶ ἦσαν ἐτησίαι λαμπροί· ἀπεβλέψαμεν οὖν εἰσ τὰ νέφη, καί τισ ἔφη τῶν παρόντων, ταῦτα δὴ τὰ τοῦ Νείλου πνεύματα· οὕτω γάρ πωσ ὠνόμασε. καὶ ὃσ ἐγέλασεν. ἐρομένου δέ μου ὅ τι αὐτῷ τοῦτο βούλοιτο, οὐκ οἶσθα, ἔφη, ὅτι ἐγὼ τρία ἑξῆσ ἔτη κατετρίβην ἐπ’ ἄκροισ Αἰγύπτου; οἶδα, ἔφην, ἀλλὰ τί τοῦτο; ὅτι ἐγὼ ἐν τοσούτῳ χρόνῳ τριφθέντι μοι πανταχῆ σκοπῶν οὐκ ἠδυνήθην ἰδεῖν νέφοσ αὐτόθι τοῦ θέρουσ, ἀλλὰ ἑστηκότα ἀκλινῆ τὸν ἀέρα ὥσπερ τὰ γεγραμμένα. καίτοι νομίζω, ἔφη, ὁρᾶν τά γε ἐγχωροῦντα, ἀλλ’ ἐγὼ οὐκ εἶδον νέφοσ, ἃ ὑμεῖσ, ἔφη, οἰέσθε ἐνθένδε ἐλαυνόμενα ἄνω καταρρηγνύντα πληροῦν τὸν Νεῖλον. τοῦτο δὴ καὶ τότε ἀκούσασ ἐθαύμασα καὶ ἥσθην, καὶ σοὶ νῦν ἀπομνημονεύσασ ἐξήγγειλα, ὅπωσ εἰδείησ πόρρω τοῦ ἀληθοῦσ ὄντασ καὶ τοὺσ τούτῳ τῷ λόγῳ καταχρωμένουσ τε καὶ πεπιστευκότασ καὶ ὅλωσ ἐπίστῃ τὸ τοῦ Νείλου πρᾶγμα ὅτι κινδυνεύει μόνοσ ποταμῶν οὐδέποτε ὁ αὐτὸσ εἶναι, ἀλλ’ ἐν αὔξῃ καὶ φθίσει ῥέων ὁμαλῶσ, εἰ δὲ βούλει ἀνωμάλωσ διατελεῖ, ταῖσ ἡμέραισ τε καὶ νυξὶ τὰ μάλιστά πωσ παραπλησίωσ καὶ τῷ περὶ τὴν σελήνην. ἀρχόμενόσ τε γὰρ εἰσ ὕψοσ ἰέναι, ἐπάγων ἀεὶ ἕτερον ἐφ’ ἑτέρῳ, οὕτωσ προβαίνει τῇ προσθήκῃ προστιθεὶσ, ἄχρι ἂν τὸ μήκιστον αὐξηθῇ, καὶ συναγερθεὶσ ἅπασ, ὥσπερ ὁ τῆσ σελήνησ κύκλοσ, ἄρχεται λήγειν αὖθισ ὑποστρέψασ, ὥσπερ στροφήν τινα δευτέραν ἀποδιδοὺσ ἐπὶ θάτερα·

καὶ καταλαμβάνει πάλιν ἡ ἑτέρα περίοδοσ τῆσ ἐπιρροῆσ, πολλάκισ δὲ καὶ ἐνέμεινε τῆσ προτέρασ ὅσον μὴ λαθεῖν. οὔτ’ οὖν παρὰ τὴν ἀνάβασιν ὁ αὐτόσ ἐστιν, ἀεὶ γὰρ αὔξεται, μέχρι ἂν τὰ τέλεια ὑψωθῇ, οὔτ’ αὖ παρὰ τὴν ἀπορροὴν, ἀεὶ γὰρ λήγει, μέχρι ἂν ἀποδῷ. οὕτω δή τοι τό γε τοῦ Νείλου θειότερόν τι καὶ ἰδιώτερον ἐοίκεν εἶναι ἢ κατὰ τοὺσ ἄλλουσ ποταμούσ τε καὶ ῥεύματα, καὶ εἰ τούτου ζητοῦμεν αἰτίασ, ζητῶμεν καὶ ὧν εἶπον, τί δή ποτε ἡμέρα μὲν ἡμέρασ μικρὸν προφέρειν ἐτάχθη, μέχρι ἂν κορυφωθῇ τὸ μήκιστον, ἔπειτα ὑπολείπειν, ἄχρι ἂν εἰσ τοὐλάχιστον ἀφίκηται, τὸ μὲν ἐξ ἀρχῆσ ἑαυτῆσ, εἶτα καὶ τῆσ νυκτὸσ ἐλάττων μετ’ ἰσημερίαν γιγνομένη, νὺξ δὲ ἀντιλαβοῦσα αὔξην ταὐτὰ ταῦτα πάσχει, ἐκ προσθήκησ καὶ ἀφαιρέσεωσ προϊοῦσα καὶ ἐπανιοῦσα, μέχρι ἂν ὥσπερ οἱ γεωμέτραι καλοῦσιν εἰσ ἐκεῖνο καταστῇ ὅθεν ἤρξατο φέρεσθαι, ταὐτά τε καὶ τἀναντία τῇ ἡμέρᾳ πάσχουσα ἀεί. καὶ γὰρ εἰ τὰ μάλιστά τισ εἶναι ταῦτά γε φήσει φανερὰ, τῇ τοῦ ἡλίου πορείᾳ προστιθεὶσ τὴν αἰτίαν, ἀλλ’ οὐκ αὐτῆσ αὖ τῆσ περὶ τὴν πορείαν τάξεωσ οὐδὲ τοῦ ταῦθ’ οὕτωσ ἀνάγκαισ τὸ ἐξ ἀρχῆσ κατακλεισθῆναι, οἱο͂ν εἰ βούλει τριμήνοισ μὲν χρόνοισ ὡρίσθαι τὰσ μεταβολὰσ, νυκτὶ δὲ καὶ ἡμέρᾳ τοσοῦτον τὸν σύμπαντα ἀποδοθῆναι χρόνον, εἶναι δὲ ὁρ́ουσ τακτοὺσ τῷ θεῷ πρὸσ ἄρκτουσ καὶ μεσημβρίασ, οὓσ οὐχ οἱο͂́ν τε ὑπερβῆναι, τούτων οὐδενὸσ δή που τὸ αἴτιον δείξει, πλὴν εἰ προσποιήσεται. καίτοι τοσοῦτόν γ’ ἐστὶ προὔργου τοῦ παραδείγματοσ, τοῦ μὲν γὰρ ἡλίου διττὴν οὖσαν τὴν κίνησιν ὁρῶμεν ὡσ περὶ τῶν ὅλων περάτων εἰπεῖν, ἀφ’ ὧν καὶ τὰ μήκη καὶ τὰσ βραχύτητασ ἑκάστων τῶν χρόνων ἔξεστι συλλογίζεσθαι· ὅτε δ’ αὐτὸ τοῦτο ὁμολογεῖται περὶ Νείλου, μηδέπω καὶ νῦν εὑρῆσθαι πόθεν ὁρμᾶται καὶ τί τὸ νότιον πέρασ αὐτοῦ, πῶσ οἱο͂́ν τε τὴν αἰτίαν ζητεῖν, ἢ πῶσ εἰπεῖν πόθεν αὔξεται;

ἄνευ δὲ τούτων, εἰ μὲν τοσοῦτον ἦν τὸ διαφέρον παρὰ τὴν χειμερινὴν τοῦ ἡλίου πορείαν, ὥστε ποιεῖν θέροσ περὶ τὴν ἐκεῖ γῆν, ὅταν ἐνταῦθα χειμὼν ἵστηται, καὶ πάλιν αὖ χειμῶνα, ὁπόταν θέροσ ἵστηται παρ’ ἡμῖν, ἴσωσ ἂν ἦν παραδέξασθαι. ἀλλ’ ἴσωσ οὐκ ἐπὶ τούτου μόνον, ὥσπερ ἔφην, ἀλλὰ καὶ ἐπ’ ἄλλων χαλεπὸν τὰσ αἰτίασ ἐξευρεῖν. τέτταρα δὲ ἐπὶ πᾶσι σημεῖα ποιησάμενοσ τοῦ μὴ τὰ νέφη μηδὲ τοὺσ ἐτησίασ ἀνάγειν τὸ ῥεῦμα, καὶ δὴ καταλύσω τὸν περὶ τούτου λόγον. ὧν ἓν μέν ἐστι τὸ καὶ πρὶν ἐτησίασ συμβῆναι πολλάκισ αἴρεσθαι τὸν ποταμὸν, δεύτερον δὲ τὸ μὴ καὶ συμβάντων ὅλωσ, τρίτον δὲ καὶ τέταρτον τούτοισ ἀκόλουθα τὸ μὲν ὡσ οὐ τηνικαῦτα μέγιστοσ ἐπέρχεται, ἡνίκ’ ἂν μέγιστοι καταίρωσιν ἐτησίαι καὶ νέφη πλεῖστα κινήσωσι, τὸ δ’ ἐναλλὰξ ὡσ οὐ τηνικαῦτα αὖ βραχύτατοσ, ἡνίκ’ ἂν τὰ πνεύματα κοῦφα συμβῇ, πάντα ταῦτα εἰκὸσ ὂν οὐχ ὡσ νῦν ἔχειν, εἴπερ ἢ οἱ ἐτησίαι κύριοι τοῦ ῥεύματοσ ἦσαν, ἢ κατὰ στόμα εἴργοντεσ, ἢ πληροῦντεσ ἐξ οὐρανοῦ. ἵνα δὲ καὶ τὴν Ἡροδότου γνώμην μὴ παντάπασιν ἀτιμάσωμεν ὡσ δὴ τὸ παράπαν οὐδ’ ἀντειπεῖν ἄξιον, φέρε σκεψώμεθα ἃ κἀκείνῳ περὶ τούτων δοκεῖ. φησὶ δ’, εἴ τι μεμνήμεθα, ἀπελαυνόμενον τὸν ἥλιον ὑπὸ τῶν ἐνταυθοῖ χειμώνων ἔρχεσθαι τῆσ Λιβύησ τὰ ἄνω καὶ τήκειν τὸ ὕδωρ, τήκοντα δὲ ἐλάττω ποιεῖν τὸν Νεῖλον τοῦ χειμῶνοσ ἢ τοῦ θέρουσ. ἔστι δὲ τοῦτο οὐκ εἰπεῖν πῶσ ὁ Νεῖλοσ αὔξεται, ἀλλὰ πῶσ μειοῦται συμπλάσαι. ὅτι μὲν γὰρ τοῦ χειμῶνοσ καθαρώτατόσ ἐστιν ὁμολογεῖται παρὰ πάντων, τούτου δὲ οὕτωσ ἔχοντοσ αὔξοιτ’ ἂν τοῦ θέρουσ, ὅτ’ ἐστὶ μείζων ἅμα καὶ θολερώτεροσ. ἔτι οὖν μένει τὸ ζητούμενον, ἑώσ ἄν τισ μὴ δείξῃ τοῦτο, πῶσ ὁ ῥοῦσ ὑψοῦται, τὸ γὰρ κύριον καὶ πρῶτον αὐτοῦ ῥεῦμα τὸ χειμερινὸν φαίνεται. νῦν δ’ ὅτι μὲν οὐκ ὀλίγον θέρμῃ προφέρει τἀκεῖ τῶν παρ’ ἡμῖν τοῦ χειμῶνοσ οὐδεὶσ ἀντιλέγει, οὐδὲν μὴν κωλύει καὶ κατ’ αὐτοὺσ ἐκείνουσ ἐλάττω τὸν ἥλιον τοῦ χειμῶνοσ ἢ τοῦ θέρουσ ἔχειν τὴν ἰσχύν.

οὐδὲ γὰρ τοῦ θέρουσ δή που περὶ μὲν τὴν ἄρκτον καὶ τὴν ταύτῃ γῆν ἰσχύειν αὐτὸν φήσομεν, Αἰγύπτου δὲ καὶ Λιβύησ ἀποχωρεῖν, ἀλλ’ ἐκεῖ καὶ μᾶλλον κάει, μάλιστα μὲν, οἶμαι, ἐν Αἰθιοπίᾳ, ἔπειθ’, ὥσπερ εἰκὸσ, ἐν Αἰγύπτῳ, μάλιστα μὲν ἐν τοῖσ ἀνωτάτω, ἔπειτα ἑξῆσ κατὰ λόγον, ἐπεὶ καὶ περὶ τὴν Σκυθικὴν γῆν καὶ τὸν Πόντον οὐδὲν κωλύει τὸ θέροσ ψυχρότερον τοῦ θέρουσ τοῦ παρ’ ἡμῖν εἶναι πολλῷ γε, καίτοι τοῦ ἡλίου τὰ βόρεια ἐλαύνοντοσ τοῦ παντὸσ οὐρανοῦ. καίτοι εἰ ἀντεστρέφοντο αἱ ὡρ͂αι τοῦ ἔτουσ ἐν τοῖσ τόποισ τούτοισ, ὁμοίωσ μὲν ἂν πρὸσ μεσημβρίαν ἀπιόντοσ τοῦ ἡλίου καὶ χειμῶνα ποιοῦντοσ ταύτῃ θέροσ ἦν κατ’ Αἴγυπτον καὶ τὴν τοῦ Νείλου λῆξιν, ὁμοίωσ δ’ ἂν πρὸσ ἄρκτον ἐπανιόντοσ ἐπλεονέκτει θέρμῃ τὰ πρόσβορρα, ὃ πολλοῦ δεῖν οὕτωσ ἔχειν φαίνεται. εἰκότωσ· κινεῖται μὲν γὰρ, οἶμαι, τὰ πρὸσ ἄρκτον, οὐ μὴν πληροῖ γε εἰσ αὐτήν. οὐκοῦν ὅτε τοῦ θέρουσ αὐξανόμενοσ φανερόσ ἐστιν ὁ Νεῖλοσ, δῆλον ὅτι τοῦ γε χειμῶνοσ ἀδυνάτωσ ἔχει τήκεσθαι. εἰ γὰρ ἦν ὁ ἥλιοσ αἴτιοσ, εἶργεν ἂν τοῦ θέρουσ ἔτι μᾶλλον τὴν ἀνάβασιν, ἰσχυρότατόσ γ’ ὢν αὐτὸσ αὑτοῦ τότε κἀκεῖ πολλῷ, ὥστ’ αὐτὸ ἐν αὑτῷ λύεται. εἰ μέν γε τηνικαῦτα ἐξέτηκεν, ἔθ’ ἧττον ἂν εἰά πληροῦσθαι νῦν· εἰ δὲ μὴ τήκει τοῦ χειμῶνοσ, οὐ διὰ τοῦτο ὁ Νεῖλοσ μείζων τοῦ θέρουσ. ὅμοιον δ’ εἶναί μοι δοκεῖ τό τε ἀπελαύνεσθαι φάσκειν τὸν ἥλιον ὑπὸ τῶν χειμώνων καὶ τὸ τὸν Νεῖλον τῷ ἡλίῳ τήκεσθαι. ἀλλ’ οὔθ’ οἱ χειμῶνεσ τὸν ἥλιον ἀπελαύνουσιν, ὦ κάλλιστε λογοποιῶν, οὐδὲ γὰρ ἐφικνοῦνται τῆσ τοῦ ἡλίου χώρασ, ἀλλ’ ὁ ἥλιοσ ἀποχωρῶν κατὰ τὴν αὑτοῦ πορείαν καὶ φύσιν τοῖσ ἀνέμοισ παρέχει ψυχροῖσ καὶ βιαίοισ ἔτι μᾶλλον γίγνεσθαι· οὔτε ὁ Νεῖλοσ τηκόμενοσ ὥσπερ ὁ Ξάνθοσ ὑπὸ τοῦ Ἡφαίστου τοῦ ἡλίου συστέλλει τὸ ῥεῦμα. ἀλλὰ γὰρ εὐφημότατα καὶ κάλλιστα εἰρηκὼσ Ἡρόδοτοσ περὶ Αἰγύπτου καὶ Νείλου ὀλίγα τῶν ἀληθῶν εἰρηκέναι κινδυνεύει, οὐχ ὡσ ἐπὶ τὸ μεῖζον αἴροντοσ αὐτοῦ λέγω πάντα, ἐπεί τοι τινά γ’ ἔσθ’ ἃ καὶ μείζω παρέλιπεν· ὧν εἰπεῖν αὖ νῦν οὐδὲν ἐπείγει λέγειν, ἀλλ’ ἅ γε τῶν ὄντων ἑτέρωσ εἴρηκεν, οἱο͂ν ὡσ ὑπὲρ Ἡλιούπολιν τεττάρων ἡμερῶν πορείαν αὖθισ εὐρεῖα Αἴγυπτοσ, ἥ γε οὕτωσ εἰσ στενὸν ἀεὶ κλείεται καὶ πρὸσ γωνίαν ὥστε ὁ Νεῖλοσ εἰσ αὐτὴν ὑπερβάλλει δι’ ἀμφοῖν τῶν ὀρῶν ἤδη συμπεπτωκότων·

καὶ τοῦτ’ εἰσὶν οἱ καταρράκται ἡ διὰ τῶν ὀρῶν τοῦ ποταμοῦ κατάβασισ, Αἰγύπτου πάσησ ὡσπερεὶ κορυφή. ὥστ’ ἔτι προσπλέων τῷ κατ’ Ἐλεφαντίνην ὁρ́μῳ εἰκάσεισ κεκλεῖσθαι τὸ ῥεῦμα· μὴ γὰρ ὅτι Αἴγυπτοσ εὐρεῖα ἔτι, ἀλλὰ καὶ τὸ ῥεῦμα τοῦ Νείλου στενὸν ἤδη φαίησ ἂν ὑπορρεῖν ὑπὸ τῆσ πέτρασ αὐτόν. ἴδοισ δ’ ἂν καὶ πρὶν εἰσ Ἐλεφαντίνην τελέσαι πρὸ οὐκ οἶδ’ ὁπόσων τινῶν σχοίνων συνιόντα οὕτω τὰ ὄρη ὡσ μέσον εἶναι μηδὲν πλὴν τοῦ ῥεύματοσ αὐτοῦ, καὶ τοῦτο ἐνταῦθα εὖροσ Αἰγύπτου ὅπερ τοῦ ποταμοῦ. ἢ τἄλλα ἄν τισ ἐλέγχοι τῶν ἐκείνου πόσον ἔργον ἐπεξελθεῖν, ὅσ γέ φησι καὶ περὶ τῶν πηγῶν δή που τοῦ Νείλου πυθέσθαι παρὰ τοῦ γραμματιστοῦ τοῦ Σαί̈του ὡσ ἄρ’ εἰή ὄρη δύο μεταξὺ Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ, τούτων δὲ τῶν ὀρῶν ἐκ τοῦ μέσου ῥέοιεν αἱ πηγαὶ, καὶ τὸ μὲν ἥμισυ τοῦ ῥεύματοσ ἐπ’ Αἰθιοπίασ καὶ νότου ἀνέμου ῥέοι, τὸ δ’ ἕτερον ἥμισυ ἐπ’ Αἰγύπτου τὰ βόρεια. καίτοι ἥ γ’ Ἐλεφαντίνη, μέχρι ἧσ ἀναπλεῦσαί φησιν, ὑπ’ αὐτοῖσ σχεδὸν τοῦ Νείλου τοῖσ καταρράκταισ ἐστὶν, ἀπέχουσα μάλιστα ἑπτὰ σταδίουσ. ἀνέπλευσα γὰρ οὖν ἔγωγε καὶ αὐτὸσ καὶ εἶδον ἀκριβέστερον ἢ ἔδει φασίν. εἰ δὲ δεῖ κατ’ αὐτὸν Ἡρόδοτον καὶ παρεξελθεῖν ψυχαγωγίασ ἕνεκα καὶ μηδὲν ἔξω τοῦ προκειμένου τὸν λόγον ἐξάγοντα, οὕτωσ συνέβη. ὡσ ἀνῄειν ἐπὶ τοὺσ βωμοὺσ οὗ τοῖσ Αἰθίοψίν ἐστιν ἡ φρουρὰ, πολὺ τῆσ ὄχθησ ἀποσπάσασ τοῦ ποταμοῦ, ὑπερβὰσ ἐπὶ τὸν ὁρ́μον, ὅσ ἐστι πρῶτοσ ὑπὲρ Καταδούπων, εἰσ Φίλασ διέβαλον· ἔστι δ’ αὕτη νῆσοσ μεθόριον Αἰγύπτου καὶ Αἰθιοπίασ, τοσαύτη τὸ μέγεθοσ ὅσηπερ ἡ ἐν αὐτῇ πόλισ· περιρρεῖ δ’ αὐτὴν ὁ Νεῖλοσ ἀκριβῶσ μέσην ἑαυτοῦ ποιῶν. ἐπεὶ δ’ ἐπανῄειν, ἐχώρουν μὲν πάλιν τὴν αὐτὴν ἀπὸ τῶν Φίλων, καὶ προσεδόκων νῦν γέ που τοὺσ καταρράκτασ ὄψεσθαι. καὶ τοὺσ ἄγοντασ ἀνηρώτων, οἱ δ’ ἠγνόουν.

οὕτω δὴ γενόμενοσ πάλιν ἐν τῇ Συήνῃ, ἣν ἀπὸ τῆσ Ἐλεφαντίνησ ὁ Νεῖλοσ διαιρεῖ, δέομαι τοῦ φρουράρχου, καίτοι φαύλωσ ὑπ’ ἀρρωστίασ διακείμενοσ, πέμψαι με ὀπίσω πλοῖόν τι κοῦφον δόντα, τῆσ θέασ ἕνεκα τῶν καταρρακτῶν, συμπέμψαι δὲ καὶ τοὺσ ἀναγκάσοντασ τοὺσ ἐν τῇ νήσῳ τῶν καταρρακτῶν, εἰσὶ δ’ οὗτοι ναῦται συνήθεισ τοῦ ῥεύματοσ, ἐπιδεῖξαι ἡμῖν αὐτούσ τε καὶ τὸ θέαμα δὴ τὸ ναυτικὸν ὅ τι εἰή, ἐπυνθανόμην γὰρ τῶν αὐτόθι· ὁ δὲ μάλα μὲν ἐργῶδεσ ἔφη εἶναι καὶ ἐθαύμαζε τὴν γνώμην, οὔκουν αὐτόσ γε μέχρι τούτου θαρρῆσαι, ἠρνήθη δὲ οὐ τό γε παντελὲσ, ἀλλ’ ἐπειδὴ πειρώμενοσ ἀποτρέπειν οὐκ ἔπειθεν, οὕτω πέμπει, καὶ τἄλλα ἔχων οἰκείωσ καὶ βουλόμενοσ χαρίζεσθαι. ἀνέπλευσα δὴ κἀκείνουσ τε ἱέντασ ὑπὲρ τῶν σκοπέλων, ὥσπερ εἰώθεσαν, εἶδον ἀπ’ ἄκρασ τῆσ νήσου, ἣ ἀνέχουσα ἐκ μέσου περιφανεῖσ πανταχῆ ποιεῖ τοὺσ καταρράκτασ, καὶ προσέτι αὐτὸσ ἐπεθύμησα εἰσ τὸν λέμβον ἐμβὰσ πειραθῆναι τοῦ πλοῦ, οὐ μόνον διὰ τῶν αὐτῶν δι’ ὧνπερ ἐκείνουσ εἶδον κατενηνεγμένουσ, ταῦτα δ’ ἦν τὰ πρὸσ ἑώ τῆσ νήσου, ἀλλ’ ἀρξάμενοσ αὐτόθεν περιπλεῦσαι κύκλῳ πᾶν τὸ ὁρώμενον, καὶ κατὰ τὴν ἑτέραν τῆσ νήσου πλευρὰν ἀφεῖναι κατὰ ῥοῦν ἐπὶ τὰσ πόλεισ. ὅπερ οὖν λέγω οὐκ ἀκούσασ, ἀλλ’ ἰδὼν ἀκριβῶσ οἶδα, ὅτι ἥ τ’ Ἐλεφαντίνη ὑπ’ αὐτοῖσ ἐστι τοῖσ καταρράκταισ, μεταξύ τε Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ οὐδέν ἐστιν ἀλλ’ ἢ τὸ ῥεῖθρον τοῦ ποταμοῦ, καὶ προσοικεῖ τὴν ὄχθην ἑκατέρα τῶν πόλεων τούτων. εἰ τοίνυν Ἡρόδοτοσ εἰσ Ἐλεφαντίνην ποθ’ ἧκεν, ὥσπερ εἴρηκεν, ἔσθ’ ὅπωσ πρῶτον μὲν ἀκοὴν διηγεῖτο περὶ ὧν εἶδεν, ἔπειθ’ οὕτω ψευδῆ ὥστε περὶ τῶν ἀρχαίων πηγῶν τοῦ Νείλου ζητῶν καὶ φήσασ οὐδενόσ πω τἀληθὲσ ἀκοῦσαι, ἀλλὰ τόδε μὲν ἤκουσα τοῦ γραμματιστοῦ γράψαι, καὶ ταῦτα τοῦ ἐν τῷ Σαϊτικῷ νομῷ περὶ τῶν ἐν Ἐλεφαντίνῃ, ἢ μνησθεὶσ, εἰ μηδὲν ὧν ἤκουσεν εἶχε σιωπῆσαι, ἄλλοισ ἂν ἢ τούτοισ οἷσ ἐγὼ νῦν εἶπον ἐλέγχοισ ἐπὶ τὸν λόγον χρήσασθαι. νῦν δέ φησι μὲν ὡσ παίζειν αὐτῷ δοκοίη ὁ γραμματιστὴσ, δι’ ὧν δ’ εἰκὸσ ἦν ἐλέγχειν, ἀπέλιπεν, ὅτι πρῶτον μὲν ἀπὸ πολλοστοῦ μέρουσ ἤρξατο φράζειν αὐτῷ τὰσ πηγάσ· πολλῶν γὰρ μηνῶν ἀνάπλουν ὑπὲρ τὸν τόπον τοῦτον ἔτι ὁ Νεῖλοσ γιγνώσκεται·

ἔπειθ’ ὅτι ἀμήχανον οὗ μὴ ἔστι ῥεῖν τῷ ποταμῷ κατὰ συνήθειαν, ἀλλὰ ὑπὲρ τῶν πετρῶν καταρρήγνυσι βιαζόμενοσ τὴν κατάβασιν, ἐνταῦθα ἄνω φέρεσθαι τὸ ἥμισυ τοῦ ῥεύματοσ, ὥσπερ οἱ πρὸσ τὰ ὑψηλὰ ὄρνιθεσ. τὸ γὰρ δὴ λεγόμενον οὐχὶ ἄνω ποταμῶν τοῦτ’ ἂν εἰή χωρεῖν, ἀλλ’ ὀρῶν ἄνω χωρεῖν τὰσ τῶν ποταμῶν ἀκούειν πηγάσ; ἀλλ’ οὔτ’ ἐλθὼν εἰσ Ἐλεφαντίνην οὔτε σαφὲσ περὶ τούτων εἰδὼσ οὐδὲν κέχρηται λόγῳ πειθομένοισ μὲν κεχαρισμένῳ, ἀπιστοῦσι δ’ ἔχοντι ἀναφοράν. ἔπειτα ἐπὶ τούτοισ προειρημένοισ φησὶν, εἰ ἄρα ταῦτ’ ἀληθῆ, δοκεῖν αὐτῷ δίνασ ἐνταῦθα εἶναι καὶ παλιρροίασ τοῦ ποταμοῦ. καὶ τί δεῖ παλιρροίασ καὶ δίνασ λέγειν, ἀμελήσαντα ὅτι οὔτ’ αὐτόθεν ὁ Νεῖλοσ ὁρμᾶται, ἀλλὰ πολὺ πλείων ὁ ἄνω τόποσ αὐτόθεν ἤπερ ὁ πρὸσ θάλατταν, οὔθ’ ὑπὲρ τοὺσ καταρράκτασ δυνατὸν τὸ ὕδωρ ὑπερβαλεῖν, εἰ μὴ κατ’ Αἰσχύλον ὡσ ἀληθῶσ ἐξ αἰθέροσ τισ αὐτὸ κατάπαλτον φέρεσθαι θείη, οὔτ’ ὄροσ οὐδέν ἐστι μεταξὺ Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ, ἀλλὰ μᾶλλον ἐν τῷ μεταξὺ τῶν ὀρῶν ἥ τε Συήνη καὶ ἡ Ἐλεφαντίνη. οὐ μὴν ἅπαν ψεῦδοσ τὸ εἰρημένον, ἀλλ’ εἰσὶ μὲν αἱ πηγαὶ ἐν τῷ μεταξὺ Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ ὡσ ἀληθῶσ, πέτραι μεγάλαι δύο ἐν μέσῳ τῷ πόρῳ ἀνέχουσαι καὶ τὸ μέσον αὐτῶν Αἰγύπτιοί φασιν εἶναι πηγάσ. εἰσὶ δ’ οὐ παντὸσ αὗται τοῦ ποταμοῦ, ἀλλὰ τῷ πρὸσ Αἰγύπτου κάτω συντελεῖσ, οὐκ ἀρχαῖαι. καὶ μὴν καὶ τὸ βάθοσ γε οὐκ ἐφικτὸν ἔφασκον εἶναι πειρωμένῳ, πειρᾶσθαι δὲ οὐ συμφέρειν· τοῦτό με καὶ ἀπέτρεψεν ὄντα πρὸσ αὐτῷ καὶ δὴ, οὐ γὰρ ἦν τοσοῦτον τὸ διάφορον. αὗται οὖν αἱ πηγαὶ κατὰ φύσιν που ῥέουσι, καὶ οὐ μόνον τῷ λόγῳ πείθομαι ὅτι εἰσὶν αὐτόθι πηγαὶ, ἀλλὰ καὶ αὐτῷ τῷ πράγματι· πολὺ πλείων ἀπὸ τούτων ὁ ποταμόσ ἐστι καὶ τὸ εὖροσ καὶ ἅπασ ὡσ ἔποσ εἰπεῖν, καὶ πλοῖα μείζω δέχεται προϊὼν καὶ οὐ μείζω μόνον, ἀλλὰ καὶ πολλῷ. καίτοι τοὐναντίον οἱ ποταμοὶ πάσχουσι, προϊόντεσ ἐλάττουσ γίγνονται, ὅταν μὴ ἄλλο ὕδωρ ἐπιβοηθῇ. εἰ δὲ δεῖ καὶ περαιτέρω διαβῆναι, ἐρῶ σοι δι’ ὀλίγων ἃ ἤκουσα ἀνδρὸσ Αἰθίοποσ τῶν ἐκεῖ δυνατῶν. ὁ μὲν γὰρ ὕπαρχοσ ἀπὼν ἐτύγχανεν, ἡνίκα ἡμεῖσ ἐπέβημεν τοῦ χωρίου, ἐπιτροπὴν δέ τισ ἔχων ἦν, ὃσ ἐμοὶ δι’ ἑρμηνέων εἰσ λόγουσ ἧκε. καὶ ὅσα μὲν ἔξω τοῦ παρόντοσ ἐστὶ λόγου παραλείψω, ἔφη δ’ εἰσ Μερόην, ἥπερ ἐστὶ πόλισ μεγίστη τῶν ἐν Αἰθιοπίᾳ καὶ οὗ τὰ βασίλεια τῶν Αἰθιόπων, τεττάρων, οἶμαι δὲ καὶ ἓξ εἶπε μηνῶν, αὐτόθεν εἶναι πλοῦν, καταρράκτασ δὲ ἐκδέχεσθαι πολλοὺσ ἄλλουσ ἐπ’ ἄλλοισ, σχεδὸν εἰσ ἓξ καὶ τριάκοντα τοὺσ σύμπαντασ ὑπὲρ Ψέλχιν μέχρι Μερόησ, καὶ τοῦτο πᾶν εἶναι τὸ γιγνωσκόμενον δὴ ῥεῦμα τοῦ ποταμοῦ.

Μερόησ δὲ ἐπέκεινα οὐ μέμνημαι μεθ’ ὁπόσον τι ἔφη οὐκ εἶναι τὸ ῥεῦμα καθ’ ἓν, ἀλλὰ δύ’ εἶναι ῥεύματα, ὧν τὸ μὲν ἕτερον γήινον τὴν χρόαν, τὸ δ’ ἕτερον ἀέροσ ἐγγύσ. ταῦτα δὲ συνιόντα καὶ μιγνύμενα γίγνεσθαι τὸν Νεῖλον τοῦτον, τὰ δὲ ἄνω οὔτ’ αὐτὸσ ἔφη ἔτι γιγνώσκειν οὔτ’ ἄλλον Αἰθιόπων οὐδένα εἴσ γε τὸ παντελὲσ, ἀλλ’ εἶναι μὲν ἀνθρώπουσ μέλανασ, μελαντέρουσ ἑαυτῶν τε καὶ τῶν ὁμόρων τοὺσ ὑπὲρ αὐτῶν ἀεί· εἰσ ἄκρον δὲ οὐκ ἔχειν ἀνενεγκεῖν ὅθεν καὶ δι’ ὧν φέρεται τὰ πρὸσ πηγῶν ὁ ποταμόσ. καίτοι πῶσ οὐκ ἄτοπον καὶ ὑπερφυὲσ Αἰθίοπασ μὲν ὁμολογεῖν μὴ ἔχειν εἰπεῖν τοῦ Νείλου τὰσ πηγὰσ, ἡμᾶσ δὲ ἀεὶ τούτου μὲν ζητουμένου, εὑρημένου δὲ οὐδέπω καὶ νῦν, τίσ ἡ τῆσ ἀναβάσεωσ αἰτία φροντίζειν καὶ τὸ πρῶτον, φασὶν, οὐκ εἰδότασ τὸ δεύτερον ζητεῖν; καὶ ταῦτ’ οὐχ ἵν’ Ἡροδότῳ πρὸσ ἀηδίαν ἐπιτιμήσω διεξῆλθον ‐ οὔτε γὰρ ἄλλωσ τῶν ἠσκηκότων ἔγωγε τὸ τοιοῦτον, ἀλλ’ οὐδὲ τοῖσ ποιοῦσι συγχαίρω, Ἡροδότῳ τε καὶ αὐτοῦ τοῦ ἔρωτοσ χάρισ, ὃν ἡμῖν πρῶτοσ ἐνέβαλεν Αἰγύπτου, καὶ τἄλλα, φασὶν οἱ παρρησιαζόμενοι, φίλοσ ἁνὴρ ‐ ἀλλ’ οὔπω περὶ τούτων τἀληθὲσ εἴρηται. πρόειμι δὲ πορρωτέρω τῶν ἐλέγχων, ἵνα ὥσπερ κεφαλαίῳ κατακλεισθεὶσ ὁ λόγοσ βεβαιωθῇ. ἄρχεται μὲν γὰρ ἡ ἀνάβασισ τροπαῖσ θεριναῖσ ἢ ὀλίγῳ βραδύτερον· τότε δ’ Αἰγύπτου τῶν πρὸσ Αἰθιοπίαν καὶ Λιβύησ τῶν πρὸσ Αἴγυπτον ὑπὲρ κεφαλῆσ ὁ ἥλιοσ ἵσταται. ὃ δῆλον ἐκ δυοῖν τῶν μεγίστων σημείων, ὧν οὐδέτερον περὶ τὴν ἄλλην συμβαίνει γῆν, ὅσην ἡμεῖσ οἰκοῦμεν.

δυοῖν γὰρ ὄντοιν πολισμάτοιν, οἷν ἀρτίωσ ἐμνήσθην ἐπ’ ἄκροισ τῆσ Αἰγύπτου ‐ φίλασ γὰρ τὰσ ὑπὲρ τῶν καταρρακτῶν μεθόριον Αἰγύπτου λέγω καὶ Αἰθιοπίασ ‐ ἐν μὲν Ἐλεφαντίνῃ λάμπεται πάντα, καὶ νεῲ καὶ ἄνθρωποι καὶ στῆλαι, καὶ οὐδὲν ἔχει σκιὰν τῆσ μεσημβρίασ, ἐπειδὰν τὴν μεγίστην ὁ ἥλιοσ πληροῖ· ἐν δὲ Συήνῃ τῆσ αὐτῆσ ἡμέρασ τε καὶ ὡρ́ασ μέσοσ ἐν μέσῳ τῷ ἱερῷ φρέατι ὁ κύκλοσ τοῦ ἡλίου φαίνεται, ὥσπερ ἐπίθημα ἴσον πανταχόθεν πρὸσ τὸ χεῖλοσ ἐλλάμπων. καίτοι τοῦτ’ ἀμφοτέρων ἐστὶ σημεῖον, τοῦ τε μὴ τοῦ χειμῶνοσ ἐγγυτέρω τῆσ Λιβύησ γίγνεσθαι τὸν ἥλιον ἢ τοῦ θέρουσ, εἴ γε δὴ δυοῖν ὄντοιν τῆσ Αἰγύπτου μερῶν ἐπὶ τῆσ Λιβύησ ἡ Ἐλεφαντίνη πεπόλισται· πάντα γὰρ ἐνταῦθα ἤδη συμπέπτωκεν, Αἴγυπτοσ, Ἀραβία, Λιβύη, Αἰθιοπία, τὰ μὲν ἔνθεν, τὰ δὲ ἔνθεν εἰσ ταυτὸν ἥκοντα· ἔπειτα εἰ τὰ μάλιστά τισ αὐτῷ δοίη τὸ τὸν ἥλιον τῇ Λιβύῃ πλησιάζοντα τήκειν τὸ ὕδωρ, αὐτὸ τοῦτο κατ’ αὐτοῦ γίγνεται. εἰ γὰρ ἐξέτηκε τοῦ χειμῶνοσ τὸν ποταμὸν διὰ τὸ προσχωρεῖν, δῆλον ὅτι τοῦ γε θέρουσ, ὁπηνίκα ἔστη κατ’ αὐτοῦ, παντελῶσ ἀναρπάσασ ᾤχετ’ ἄν. οὐ γὰρ ἄλλον γέ που τρόπον ἐγγυτέρω τῆσ γῆσ ἔνι γίγνεσθαι φῆσαι τὸν ἥλιον ἢ ὅταν εἰσ κάθετον ὑψωθῇ, ἐπεὶ ὅτι γε οὔτε τῇ Λιβύῃ πλησιάζει ποτὲ ὁ ἥλιοσ οὔτ’ ἄλλῳ μέρει τῆσ γῆσ οὐδενὶ ῥᾳδίωσ ἄν τισ ἔχοι μαθεῖν. οὐ γὰρ μέρη τῆσ γῆσ ἐπέρχεται δή που τὰ μὲν θέρουσ, τὰ δὲ χειμῶνοσ, ἀλλ’ ἡ γῆ μᾶλλον ἐν μέρει τῆσ ἐκείνου περιφορᾶσ ἐστιν. ἀλλ’ ἀπέχει μὲν τὸ ἴσον πάσησ ἀεὶ τῆσ γῆσ, οἷσ δ’ ἂν ὑπὲρ κορυφῆσ ἵστηται τὰ μεσημβρινὰ, τούτοισ πλείστην φέρει τὴν φλόγα. φαίνεται τοίνυν οὐκ ἐπέχων οὐδὲ ἱστὰσ, οὐδ’ ἀναρπάζων τὸν ποταμὸν τότε, οὐδ’ ἐλάττω ποιῶν ἐκ μείζονοσ, ἀλλ’ αὐξανόμενον καὶ προσθήκην ἀεὶ τῷ ῥεύματι λαμβάνοντα ἐφορῶν. ὃ σὺ θαυμάζεισ· καίτοι πότε λοιπὸν τήκεσθαι φήσομεν τῇ θέρμῃ τὸν Νεῖλον, εἰ ὑπό γε τὴν τοιαύτην ἀκμὴν ἀνιὼν ὁρᾶται; ὑποστρέψασ τοίνυν ὁ ἥλιοσ ἐκ τροπῶν ἐπ’ Αἰθίοπασ χωρεῖ·

λέγω δέ πωσ καθ’ Ἡρόδοτον τῷ ῥήματι. ὥστ’ ἀεὶ τοῖσ ἀνωτέρω ταυτὸν τοῦτ’ ἔχων σχῆμα πορεύεται. ταῦτα δ’ ἐστὶν ἡ τοῦ ποταμοῦ πορεία, ὥστ’ ἀεὶ παρῃρεῖτ’ ἂν οὐκ ὀλίγην μοῖραν τοῦ ὕδατοσ καὶ κατὰ μικρὸν ἐξήραινεν ἂν, οὗ τοὐναντίον φαίνεται ποιῶν· εἰ τοῦτ’ ἄρα εἰπεῖν δεῖ, μᾶλλον δ’ οὐχ ὁ ἥλιοσ, οἶμαι, φαίνεται ποιῶν, ἀλλ’ ὁ Νεῖλοσ τοὐναντίον, εἴτ’ οὖν ποιῶν εἴτε πάσχων δεῖ λέγειν. δέον γὰρ αὐτὸν λήγειν κατὰ μικρὸν πρὸσ τὴν τοῦ ἡλίου κίνησιν, ἀρξάμενοσ αὐξάνεσθαι αὔξει κατὰ μικρὸν αὐτὴν τὴν ἐπίδοσιν καὶ τὴν αὐτὴν ἀρχὴν καὶ τὴν αὐτὴν ἀκμὴν ὁ μὲν τοῦ καύματοσ, ὁ δὲ τῆσ ἐπιρροῆσ παρέχεται. ἀλλ’ ἄγε δὴ μετάβηθι, Ἐφόρου δὲ τοῦ φιλοσόφου καὶ σοφοῦ κόσμον ἀείσον, ᾧ κεκόσμηκεν ἁνὴρ αὑτόν τε καὶ τὴν συγγραφήν. καίτοι δέδοικα μὴ γελοιότεροσ ὁ πειρώμενοσ ἐλέγχειν ὦ τοῦ φάσκοντοσ εὑρεῖν· εἰ μὲν γὰρ μὴ πολὺ μὲν Καταδούπων ἄνω, πολὺ δ’ ὧν ἴσμεν τόπων ἔτι τὴν ἐπίδοσιν κατῆγεν ὁ Νεῖλοσ, τάχ’ ἄν τισ προσεῖτο τὴν ὑπόνοιαν ὡσ ἄρα ἐκ τοῦ Λιβυκοῦ ὄρουσ καὶ τοῦ Ἀραβίου τὸ ὕδωρ ὑποχωροῦν εἰσ τὸ κάτω πληροῖ τὴν Αἴγυπτον μέσην τε καὶ κοίλην οὖσαν, ἅ φησιν ἐκεῖνοσ τὴν θέρμην αἰτιώμενοσ. νῦν δ’ αὖ καὶ οἱ μηδεπώποτε ὄνομα ἀκούσαντεσ Ἐφόρου τοῦτ’ ἴσασιν ἐκ πολλῶν ἡμερῶν πλοῦ κατιόντ’ αὐτὸν ἄνωθεν ὑψηλὸν καὶ περί τε αὐτοὺσ Καταδούπουσ θαυμαστὸν αἰρόμενον καὶ τὸ μεταξὺ Συήνησ καὶ Ἐλεφαντίνησ, ὅθεν περ τῶν Αἰγύπτου μερῶν ὁ κληθεὶσ ἂν ὑφ’ Ἑλλήνων Ἑρμῆσ ἄρχεται, θαυμαστῷ κτύπῳ διεξιόντα καὶ πληροῦντα τριάκοντα πήχεισ ἄγοντα ὡσ μέσωσ εἰρῆσθαι. πῶσ οὖν τὸ ἐκ τῶν ὀρῶν τῶν ἔνθεν καὶ ἔνθεν κλειόντων τὴν Αἴγυπτον ὕδωρ τοσοῦτον κάτω τῆσ ἀναβάσεωσ τοῦτ’ ἐστὶ τὸ ποιοῦν τὴν ἀνάβασιν, καὶ τὸ αὐτὸ ἅμα μὲν πληροῖ τὴν Αἴγυπτον ὑπορρέον, ἅμα δὲ ὑπὲρ κορυφῆσ Αἰγύπτου τοσοῦτον φαίνεται κατὰ νώτου τοῦ ἀρχαίου ὕδατοσ φερόμενον, εἰ μὴ καὶ Ἔφοροσ τοῦτ’ ἐρεῖ καὶ προσθήσει τῷ σοφῷ ὅτι ὥσπερ ἐκ τῶν ὑψηλοτέρων εἰσ τὸ κοῖλον καταρρεῖ τὸ ὕδωρ, οὕτωσ πάλιν ἐκ τῶν κοίλων ἀναστρέφει πρὸσ τὰ ὑψηλὰ, καὶ ἀρξάμενοσ ἐκ θαλάττησ ὁ ποταμὸσ αὖθισ ὑποστρέψασ ἐπὶ καταρράκτασ καὶ Μερόην ἄνω φέρεται, ὥσπερ τισ ἐν προσάντει δολιχὸν τρέχων. ταῦτα δὲ οὐδ’ ἂν τοὺσ αὑτοῦ πολίτασ οἶμαι πείθοι λέγων.

καὶ δὴ τοῦτο τὸ ἰσχυρὸν ἐῶ, καίτοι φασὶ καὶ τὰσ κλοπὰσ ἄχρι τούτου δεῖν ἐλέγχειν, ἑώσ ἄν τισ τὰ φώρια ἐν τοῖν χεροῖν ἔχοντα ἀποδείξῃ. ἀλλ’ ἕτερον εὐήθεσ· αὐτὸ γὰρ τοῦτο πρῶτον τὸ νομίζειν ἢ τὴν Ἀράβιον ταύτην τὴν ὀρεινὴν ἢ τὴν Λιβυκὴν ὕδατοσ μεστὴν εἶναι τίσ λόγοσ; ποῖαι γὰρ ἢ ἐνταῦθα ἢ ἐκεῖ πηγαί; τίσ δ’ ὅσον ἔννοια ὕδατοσ ἐν τοῖσ χωρίοισ τούτοισ; ἅ γ’ ἐστὶ ξηρότερα καὶ ψεδνότερα παντὸσ οὗ τισ ἂν εἰκάζων εὑρ́οι, ὥστ’ ἔν γε τῇ Ἀραβικῇ καὶ ἡ περιβόητοσ αὕτη λιθοτομία ἡ πορφυρῖτίσ ἐστιν· ἐργάζονται δ’ αὐτὴν ὥσπερ καὶ τὰσ ἄλλασ δή που κατάδικοι· ἀλλὰ τούτουσ γε, ὥσ φασιν, οὐδεὶσ φρουρεῖ, οὕτω σφόδρα ὕδατόσ ἐστιν ἄποροσ, ὑφ’ οὗπερ καὶ ἠρήμωται, ἀλλὰ φόβῳ τοῦ καυθήσεσθαι ζῶντεσ, ὃ δεῖ παθεῖν ἄν τισ φεύγων ἁλῷ, μένουσιν οἱ μένοντεσ τῶν μεταλλέων. καὶ ὅμωσ εἰσὶν οἳ καὶ τοῦθ’ αἱροῦνται μᾶλλον ἢ διὰ παντὸσ τοῦ χρόνου κάεσθαι. τῷ γὰρ ὄντι τοῦτ’ εἶναι τὸ κάεσθαι ζῶντα. οὕτωσ διὰ παντὸσ ὁ χῶροσ ἀμμώδησ ἐστὶ καὶ διψῇ. ὅλωσ δὲ τί δή ποτε οὐ καὶ πάντεσ οἱ ποταμοὶ μείζουσ ἑαυτῶν τοῦ θέρουσ γίγνονται τῷ λόγῳ τούτῳ; εἰ γὰρ ὁ ἥλιοσ εἰσ τὰ κοῖλα τῆσ γῆσ τὸ ὕδωρ ἀπωθεῖ, ἡ δὲ γῆ μεστὴ γιγνομένη τελευτῶσα ἐπικλύζεται αὐτὴ δι’ αὑτῆσ, τί δή ποτ’ οὐκ εἰσὶν ἐν ἀκμῇ τοῦ καύματοσ οἱ ποταμοὶ μέγιστοι, πάντεσ ἐν τοῖσ κοίλοισ ὄντεσ τῆσ καθ’ αὑτοὺσ ἕκαστοι γῆσ; ἀλλ’ ἀντὶ τοῦ μέγιστοι τότ’ εἶναι τότ’ εἰσὶν ἐλάχιστοι. καὶ μὴν καὶ περὶ ἄλλουσ δή που ποταμοὺσ ἕτερά ἐστιν ὄρη καὶ οὐ μόνον οὐκ ἐλάττω τούτων, ἀλλὰ πρὸσ τῷ μείζω σαφῶσ ἔτι καὶ ὑγρότερα καὶ πολλῷ, ὡσ δῆλον τοῖσ τε δένδρεσι τοῖσ ἐπιπεφυκόσι καὶ ταῖσ εἰσ τὸ φανερὸν ἀπορρεούσαισ νοτίσι. πῶσ οὖν οὐ τὰ ἄμικτα μίγνυται, εἴ γε ἀπελαθήσεται μὲν εἰσ βάθοσ τῆσ γῆσ τὸ ὕδωρ, τηνικαῦτα δ’ ὑψωθήσεται διὰ τὸ αὐτὸ τοῦτο; καὶ ὡσ ἐοίκεν, ὁ αὐτὸσ ἥλιοσ τὸ μὲν Ἀράβιον καὶ Λιβυκὸν ὄροσ ἐξιποῖ καὶ τὸ ὕδωρ ὠθεῖ κάτω, ἐν Αἰγύπτῳ δὲ τὸ αὐτὸ τοῦτο ὕδωρ ὑψούμενον περιορᾷ. ποῦ δὲ καὶ ἡ χώρα μεστὴ γίγνεται κάτωθεν, ὦ σοφίασ κεφάλαιον; ἥ γε οὕτωσ ἔρρωγε καὶ διέστηκεν εὐθὺσ ἐκ τροπῶν τῶν ἠρινῶν ὥστ’ εἶναι μονονοὺ χάσματα καὶ χαράδρασ ἅπασαν καὶ μηδὲ τοῖσ ὑποζυγίοισ ἀκίνδυνον τὴν πορείαν εἶναι.

πῶσ οὖν αἱ πόρρω τοῦ Νείλου, φησὶ, λίμναι πληροῦνται, εἴπερ ἐξ ὄμβρων ἢ χιόνοσ λυθείσησ αἴρεται; τοῦτο δ’ εἰ τὰ μάλιστα δυνατόν ἐστιν, οὐδὲν μᾶλλον τῷ γε Ἐφόρου λόγῳ συνθεῖ. ἔστι γὰρ καὶ μήτε ἐξ ὄμβρων μήτ’ ἐκ χιόνοσ αἴρεσθαι τὸν ποταμὸν καὶ μὴ τοῦτ’ αἴτιον εἶναι, τὸ τὴν ἰκμάδα εἰσ αὐτὸν ὑπορρεῖν. οὐ μὴν ἀλλ’ ἔμοιγε καὶ πᾶν τοὐναντίον ἤπερ ἐκείνῳ δοκεῖ, τὴν μὲν ἄνωθεν ἐπιρροὴν μηδὲν μᾶλλον κωλύειν οὗτοσ ὁ λόγοσ, τὴν δ’ αὐτόθεν πλήρωσιν παντελῶσ ἐξελέγχειν ὡσ ἔστι γέλωσ. τὸν μὲν γὰρ ποταμὸν, ἑώσ ἂν ἀπῇ τἄλλα ἃ κωλύει, εἰκόσ ἐστι καὶ ὑπὸ τῆσ χιόνοσ καὶ ἐξ ὄμβρων αὐξανόμενον κατιέναι, κατιόντοσ δ’ αὐτοῦ τὴν γῆν πληρουμένην καὶ διοιδοῦσαν ἀφιέναι κάτω νοτίδασ εἰσ τὰ πλάγια, οὐ διὰ τὴν θέρμην οὐδ’ ὑπὸ τοῦ ξηραίνεσθαι ‐ γελοῖον γὰρ τὴν αὐτὴν οὐκ ἔχουσαν τὸ ἀναγκαῖον ὕδωρ ἀποστέλλειν τὸ περιττὸν ἑτέρωσε ‐ ἀλλὰ τοὐναντίον τῷ πλεονάζοντι παρέχουσαν τοὺσ ἐγχωροῦντασ ἀδήλουσ ὀχετούσ. εἰ δ’ ἡ κοιλότησ ἡ τῆσ συγκεκλεισμένησ ὑπὸ τῶν ὀρῶν χώρασ παρεῖχε τὴν αἰτίαν, οὐκ ἂν ἐπληροῦντο αἱ πόρρω δή που λίμναι τοῦ ποταμοῦ· καὶ τούτου μάρτυσ αὐτὸσ Ἔφοροσ. φησὶ γὰρ φεύγων τὸν ἔλεγχον ὡσ ἄρα οὐ δυνατὸν τοῦτο συμβαίνειν περὶ τὴν ἄλλην γῆν, διὰ τὸ μήτε κοίλην εἶναι μήτ’ ἐπίκτητον ὥσπερ τὴν Αἴγυπτον, ἀλλ’ ἀρχαίαν τε καὶ ὡσ ἐκεῖνοσ κέκληκεν αὐτοπαγῆ. τοῦτο δὴ δῶμεν ἀληθὲσ εἶναι μέχρι γοῦν τινόσ· ἔστι δ’ οὐδὲν μᾶλλον· οὐκοῦν αἱ μὲν ἐγγὺσ τοῦ ποταμοῦ καὶ κατ’ αὐτὴν Αἴγυπτον λίμναι οὐκ ἀφ’ αὑτῶν ἄρχονται δήπουθεν, ἀλλ’ ἐκ τοῦ ποταμοῦ πᾶσαι, καὶ διώρυχεσ εἰσ αὐτὰσ φέρουσιν, ἐάν τ’ Ἔφοροσ φῇ ἐάν τε μή. ὥστε ταύτασ μὲν οὐδὲν ἀπεικὸσ μετέχειν τῆσ αἰτίασ, ἥτισ ἂν ᾖ τῷ ποταμῷ τῆσ ἀναβάσεωσ· ἥ τε γὰρ Μοίριδοσ λίμνη καὶ αἱ πρὸσ τοῖσ ἕλεσι κάτω καὶ ἡ πρότερον μὲν ὑπὲρ Φάρου, νῦν δ’ ἐξόπισθεν τῆσ Ἀλεξάνδρου πόλεωσ Μάρεια, ἐξ ἀρχῆσ τέ εἰσι τοῦ Νείλου κόλποι καὶ τῆσ ἀναβάσεωσ μετέχουσιν, ὅταν κατὰ τὰσ διώρυχασ εἰσπέσῃ τὸ μέροσ τοῦ ῥεύματοσ· ἡ δ’ αὖ Σερβωνὶσ λίμνη περιφανῶσ ἔξω τῶν ὀρῶν τούτων ἐστίν.

ὑπερελθόντι γὰρ Πηλούσιον καὶ τῶν ὀρῶν τῶν συγκλειόντων τὴν Αἴγυπτον θάτερόν ἐστι πρὸσ Ὀστρακίνην βαδίζοντι, ἥπερ ἐστὶ μέση μάλιστα τῆσ ἀσπόρου τῆσ Ἀραβικῆσ. εἰ μὲν οὖν καὶ εἰσ ταύτην ἐκ τῶν ἄνωθεν τόπων ἔρχεται τοῦ Νείλου τισ ἀπόρρουσ, οὐδὲν δέομαι λέγειν· ὅτι δ’ ἐκφεύγει τοὺσ ὁρ́ουσ τοὺσ Ἐφόρου δῆλον ἐξ ὧν εἶπον. ὥστε δυοῖν θατέρῳ περιπίπτει· εἰ μὲν γὰρ οὐ δέχεται τοῦτον τὸν λόγον οὐδ’ εἰσ ἔλεγχον τίθησιν, ὃσ δείκνυσιν αὐτὴν ἔξω τῆσ κοίλησ χώρασ οὖσαν, τί οὐ καὶ κατὰ πᾶσαν τὴν γῆν ταυτὸν τοῦτ’ ἔδειξε γιγνόμενον, εἴπερ παρὰ τῇ θέρμῃ μόνῃ τὸ αἴτιόν ἐστιν; εἰ δ’ οὐκ ἀξιοῖ ζητεῖ ἑτέρωθι ταυτὸν τοῦτο τῷ μὴ τὴν αὐτὴν εἶναι φύσιν τῆσ χώρασ, ἔξω τῶν ὀρῶν τούτων ἐστὶν ἡ λίμνη. ὥστε πῶσ αὔξεται; οὐκοῦν πρὶν ὃ τὸ πρῶτον προὔκειτο σκέψασθαι, πῶσ ὁ Νεῖλοσ αὐξάνεται, δεύτερον δεῖ ζητεῖν πῶσ ἡ λίμνη κατὰ τούτουσ τοὺσ λόγουσ. καὶ μὴν ὅτι γ’ οὐδ’ ἄλλωσ ἀληθῆ λέγει ταύτῃ τῇ προφάσει καταχρώμενοσ ῥᾴδιον γνῶναι. πολλαὶ γὰρ δή που καὶ ἄλλαι χῶραι γεγόνασιν ἐκ ποταμῶν ἐν τῷ παντὶ, ἃσ ἀνάγκη πολλὴ καὶ κοίλασ εἶναι καὶ ἀραιὰσ τοῖσ αὐτοῖσ λόγοισ τούτοισ. καὶ τὰσ μὲν ἄλλασ παραλείπω, μία δ’ ὦ Ζεῦ πρὸ πυλῶν εὐθὺσ ἦν αὐτῷ τῆσ πατρίδοσ καὶ ἐν ὀφθαλμοῖσ. τὸ γὰρ περὶ Λάρισσαν πεδίον θάλατταν εἶναι τὸ παλαιὸν πολλὰ τεκμηριοῖ. καὶ ὅτι μὲν πολλοστὸν ὁ Ἕρμοσ τοῦ Νείλου μέροσ εἰσ ἕτερον λόγον τίθει τοῦτο, ὅτι δ’ ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ τούτῳ τοῦ θέρουσ αὔξεσθαι προσῆκε καθ’ αὑτὸν ἐλέγχεται. ὁρᾶται μὲν γὰρ τὰ κύκλῳ περιέχοντα ὄρη τὴν χώραν, ὁ δὲ ῥεῖ δι’ αὐτῆσ ἀραιᾶσ οὔσησ καὶ πεποιηκὼσ αὐτὸσ ἐξ ἀρχῆσ. τίνοσ οὖν ἕνεκα οὐ μόνον οὐκ αὔξεται τοῦ θέρουσ, ἀλλὰ καὶ πολλῶν ἀπολείπεται τῶν οὐδ’ ἐγγὺσ ἐκείνῳ τοῦ χειμῶνοσ ὄντων; πολλάκισ δὲ οὐδ’ ὅσον ῥεῖν ἐστιν αὐτῷ. καὶ ἕτερ’ ἄν τισ ἔχοι λέγειν μυρία τοιαῦτα. καίτοι πρόσ γε οὓσ αὐτὸσ ἀντιλέγει, καὶ ἓν ποιησάμενοσ παράδειγμα ἀπαλλάττεται·

ἔστι δ’ οὗ μηδ’ ὄνομα ἐπενεγκὼν, ὥστε γνῶναι ἢ τὸν ποταμὸν ἢ τὴν γῆν, ὅμωσ ἀξιοῖ νικᾶν. ἀραιὰ γὰρ ἡ Αἴγυπτοσ καὶ ῥᾳδία λιβάδασ διαδοῦναι. ἀλλ’ ὅτι μὲν οὐδ’ ἄλλη πίων οὕτω καὶ μόνον ἀρκοῦν εἰπεῖν ἐῶ· ἀλλὰ τί φήσομεν περὶ τῆσ ἔξω τοῦ Κασίου ταύτησ ἧσ ἐμνήσθην ἀρτίωσ; οὐ γὰρ δή που καὶ ταύτην ἔργον εἶναι τοῦ ποταμοῦ, ἀλλ’ ὅμωσ μετέχει τοῦ πράγματοσ· οὐ μὴν οὐδ’ ὑπ’ ἄλλου φαίησ ἂν αὐτὴν κεχῶσθαι ποταμοῦ, ἄνυδροσ γάρ ἐστι παρὰ τὴν λίμνην ἅπασα. καὶ μὴν οὐδ’ οἱ τοῦτο πείθοντεσ περὶ πάσησ Αἰγύπτου πειρῶνται πείθειν, ἀλλ’ ὑπεξαιροῦνται τήν γε ὑπὲρ κορυφῆσ τοῦ Δέλτα τοσαύτην οὖσαν ἀρχαίαν εἶναι, καὶ οὐχ ἁπλῶσ οὐδ’ ὡσ κοινὸν εἰπεῖν, ἀλλ’ οὕτω διαφερόντωσ ἀρχαίαν ὥστε καὶ πρώτην ἀνθρώπουσ ἐνεγκεῖν τῶν κατὰ τὴν Ἀσίαν, ἵνα μή τι λέγω πλέον. οὐκοῦν εἰ μὲν ἐν τῷ Δέλτα μόνῳ συνέβαινε γίγνεσθαι τὴν ἀνάβασιν, εἰκὸσ ἦν καθ’ ἕν γέ τι τοῦτο πιστεῦσαι, εἰ δ’ ἐν ἁπάσῃ γίγνεται καὶ τοσοῦτον περὶ τὰ ἄνω πρότερον ὅσον τὸ ῥεῦμα κατέρχεται, τί πρὸσ λόγον ἐστὶ τὸ τὸν Νεῖλον ἄγειν γῆν καινὴν ἢ ποιεῖν; ἔτι τοίνυν οὐδὲ τῆσ Αἰθιοπίασ τε καὶ Αἰγύπτου ἡ αὐτὴ φύσισ, ἀλλ’ ἡ μὲν ὑπόψαμμόσ τε καὶ ξηρὰ καὶ κατὰ λεπτόν ἐστι συνεστηκυῖα, ἡ δ’ οὕτω βαθεῖα καὶ πεπηγυῖα ὡσ οὐ ῥᾴδιον εὑρεῖν ἑτέραν· ἀλλὰ μὴν ἀμφοτέρωθι ταὐτὸν γίγνεται. πῶσ οὖν ταὐτὰ αἴτια περὶ ἀμφοῖν ἐγχωρεῖ λέγειν, τῶν τοσοῦτον διαφόρων; εἰ μὲν γὰρ ἡ τῆσ Αἰγύπτου φύσισ αἰτία, οὐχ ἥ γε τῆσ Αἰθιοπίασ, ὡσ ἐοίκεν, ὅθεν πρόπαλαι κεκίνηται· εἰ δ’ ἡ τῆσ Αἰθιοπίασ φύσισ αἰτία, τί δεῖ λέγειν ὡσ ἡ Αἴγυπτοσ κοίλη καὶ ὑπὸ τῶν ὀρῶν συγκέκλειται; οὔτε γὰρ ἐν ταύτῃ τὸ αἴτιον οὔθ’, ὡσ ἐοίκε, τοῦτο. καὶ μὴν κἀν τοῖσ ἄνω καταρρακτῶν τοῖσ περὶ Ψέλχιν κέκλιται τὸ πρὸσ ἑσπέραν τοσοῦτον ὥστε μηδ’ ἐγγὺσ εἶναι τὸ βάθοσ τῆσ χώρασ τῷ ῥείθρῳ. ἔστι μὲν γὰρ ὀφρὺσ ἀμμώδησ, ἀπείργουσα τὸν ποταμὸν πρὸσ τὴν κάτω πᾶσαν χώραν, τελευτᾷ δ’ εἰσ πολλῷ βαθύτερον τὸ πρὸσ ἑσπέραν. ὥστ’ εἰ τῆσ γῆσ νοτὶσ ἦν τὸ ὕδωρ, οὐκ ἂν εἰσ τὸν ποταμὸν εἶχε συρρεῖν, ἀλλ’ ἐξεχεῖτ’ ἂν ἐπὶ θάτερα τοῦ ποταμοῦ.

ἤκουσα δὲ ἔγωγε καὶ τῆσ Παλαιστίνησ Συρίασ ἐν Σκυθῶν πόλει περὶ τὸν τόπον, ὃσ τάσ τε δὴ βαλάνουσ τῶν φοινίκων τὰσ ὀνομαστὰσ καὶ τὸν ὀπὸν φέρει, λίμνην εἶναι, ἣν ἐπειδὰν ὁ Νεῖλοσ ἀνέλθῃ, σημαίνειν· καὶ γὰρ τὸ ῥῆμα τοῦτ’ ἦν τῶν ξένων, ἔλεγον δὲ ὡσ αὐξανομένησ. εἰ μὲν οὖν καὶ αὕτη μεταξὺ Λιβύησ καὶ Ἀραβίασ ἐστὶν ἡ γῆ ἢ κοιλοτέρα τῆσ ἄλλησ ἁπάσησ, δῶμεν ἀληθῆ λέγειν Ἔφορον, καίτοι τοσοῦτόν γε ψεύδεται, εἰπὼν μὴ δεῖν ἄλλοθι ζητεῖν, μὴ γὰρ εἶναι ταυτόν. εἰ δὲ πολλαὶ ταύτησ οὖσαι κοιλότεραι, εἰ καὶ μὴ ἐπὶ μακρὸν, ἀλλ’ οὖν ἔστ’ ἐφ’ ὅσον γε, ὅμωσ δὲ τοῦτ’ οὐχὶ πάσχουσιν, ἄλλο τί σοι σκεπτέον τὸ αἴτιον τῆσ ἀναβάσεωσ, ὡσ οὔτε τὴν ἀραιότητα τῆσ γῆσ οὔτε τὴν κοιλότητα λέγειν ἐνὸν φαίνεται, ἀλλὰ ταῦτα καὶ πάντων ἥκιστα. εἰ γὰρ ἐγίγνετο αὐτόθεν ἡ πλήρωσισ, οὐκ ἂν οὔτε τὰσ λίμνασ τὰσ ἔξω τοῦ ποταμοῦ συνέβαινεν αὔξεσθαι οὔτ’ αὐτὸν ὑψοῦσθαι τοσοῦτον ὥστ’ ἐπικλύζειν ἅπασαν τὴν εἴσω τῶν ὀρῶν τούτων γῆν οὕτω λαμπρῶσ ὥστε τοὺσ πλέοντασ νύκτωρ τοῖσ ἄστροισ ἐστὶν ᾗ τεκμαίρεσθαι. ὅμοιον γάρ ἐστι τοῦτό γε ὥσπερ ἂν εἴ τισ ἐκ τῆσ κοτύλησ τὸν ἀμφορέα πληροῦσθαι πείθοι, ψιλὸν ἐκ ψιλῆσ, αὐτὸν ἐξ αὐτῆσ. ἀλλ’, οἶμαι, κατιόντοσ τοῦ ποταμοῦ μεγάλῳ τῷ μέτρῳ καὶ τῆσ γῆσ οὐχ ἱκανῆσ οὔσησ τὸ ὕδωρ χωρεῖ μέχρι τοῦ δεχομένου, τὴν διέξοδον αὐτὸ αὑτῷ ποιοῦν. διὰ τοῦθ’ αἵ τ’ ἔξω πηγαὶ προσλαμβάνουσι πίδακασ ἐκ τοῦ ποταμοῦ καὶ εἰσ τὰ ἔθνη τὰ πλησίον αἴσθησισ τῆσ ἀναβάσεωσ ἔρχεται, καὶ συνδιαδέχεται τὰ σχολάζοντα, ὥσπερ ὅταν οἴκημα πληρωθῇ. τοσαῦτα δὴ ἡμῖν καὶ πρὸσ τὴν Ἐφόρου σοφίαν καὶ γνώμην καινὴν εἰρήσθω, ὅτι καὶ μόνοσ ἧφθαί φησι τῆσ ἀληθείασ. ἥσθην δὲ θαλάττῃ γλυκείᾳ Λιβύησ ἐπέκεινα εἴσω ῥεούσῃ διὰ τοὺσ ἐτησίασ καὶ ταύτῃ καὶ κροκοδείλοισ καὶ μύθοισ Μασσαλιωτικοῖσ ἀντὶ τῶν Συβαριτικῶν. εἰ γὰρ μὴ συνίησ, ὦ χαριέστατε Εὐθύμενεσ, εἰ ταῦτ’ ἀληθῆ Ἔφοροσ λέγει σοὶ φάσκων δοκεῖν, ὅτι οὐ λύεισ ἀπορίαν, ἀλλὰ κινεῖσ μείζω καὶ ἀτοπωτέραν τῆσ ἐξ ἀρχῆσ, πῶσ οὐκ ἀληθῶσ ἔξω στηλῶν καὶ Γαδείρων φήσει τισ ἐπισκώπτων εἶναί σοι τὸν νοῦν, ὥσπερ τὴν Θρᾶττάν φασί ποτ’ ἐκεῖνο εἰσ Θαλῆν εἰπεῖν, εἰ ποταμὸν φεύγων ἀγνοεῖσ εἰσ τὴν θάλατταν ἐμπίπτων, ἀνὴρ ὁ σκώπτων ἐρεῖ; τί γὰρ δή ποτ’ εἰ μέν τισ ποταμὸσ τοῦ θέρουσ αὔξεται μόνοσ τῶν ἄλλων θαυμασόμεθα καὶ τὰσ αἰτίασ ζητήσομεν, θάλατταν δ’ οὐ πολλῷ μᾶλλον θαυμασόμεθα εἴ τίσ ἐστι γλυκεῖα μόνη τῶν πασῶν;

καὶ μὴν οἱ ποταμοὶ μὲν εἰ καὶ τὴν αὐτὴν ἔχουσι φύσιν τὴν τοῦ ῥεῖν, ἀλλ’ οὖν χωρίσ γε καὶ καθ’ αὑτοὺσ ἕκαστοι ῥέουσιν ὅσοι μὴ προϊόντεσ εἰσ ταὐτὸ συμβάλλουσιν, ἡ δὲ θάλαττα ἅπασα ἀνακέκραται δή που καὶ συνεχήσ ἐστιν ἡ φύσισ αὐτῆσ, ἣν εἴ τισ διαιρήσει τῷ λόγῳ, τί χρήσεται θαυμάσαι λοιπόν; δεῖ δ’, ὡσ ἐοίκε, καὶ περὶ τούτων εἰπεῖν διελόμενον. εἰσὶ γὰρ δή που τέτταρέσ που τῆσ ἔξω θαλάττησ ἀπόρροι. ὧν ὁ μὲν ἐξ ἑσπέρασ εἰσ Φᾶσιν διὰ Γαδείρων εἰσέχει καὶ τῆσ πλησίον Λιβύησ, καὶ ἔστιν ὁ κόλποσ οὗτοσ ἡ καθ’ ἡμᾶσ αὕτη θάλαττα, ἣ σχίζει δίχα τὴν γῆν, προσλαβοῦσα τὴν Μαιῶτιν λίμνην καὶ τὸν ὑπὲρ αὐτῆσ ποταμὸν Τάναϊν, καὶ ποιεῖ νῆσον τὸ τμῆμα ἑκάτερον τῇ κύκλῳ θαλάττῃ, πλὴν εἰ βούλει Φᾶσιν καὶ δὴ Τάναϊν φάσκειν εἶναι τῶν ἠπείρων ὁρ́ον. ἀλλ’ ὅ γε τῆσ θαλάττησ κόλποσ οὗτοσ οὕτωσ ἔχει. ἕτεροσ δ’ ἐστὶν ἀπόρρουσ ἐκ μεσημβρίασ πληρούμενοσ, ἡ ἐρυθρὰ θάλαττα καλουμένη, ἣ Λιβύην καὶ Αἴγυπτον καὶ τὸ πρὸσ τούτων Ἀραβίασ χερρόνησον ποιεῖ, πρὸσ τὴν εἴσω τε καὶ ἔξω θάλατταν τριῶν ἡμερῶν ὁδὸν Ἰσθμῷ. τρίτοσ δ’ ἄνω τούτων ἐστὶ κόλποσ ὁ Περσικὸσ, ᾧ μετὰ τὴν ἐρυθρὰν θάλατταν ἐπιστρέφοντι χερρόνησόσ ἐστιν, ἡ εὐδαίμων Ἀραβία καὶ ὁ τῆσ Περσικῆσ ὅσον ἐντόσ. τετάρτη δ’ ἐκ Βορέου καὶ Κασπίασ πύλησ εἰσ τοὺσ παρ’ ἡμῖν τόπουσ εἰσέχει θάλαττα, ἣ καλεῖται Κασπία, εἰ δὲ βούλει, Ὑρκανία. τί οὖν πρὸσ λόγον ταῦτα; οὐ γὰρ ἄλλωσ γε ἀπόλογον Ἀλκίνου διηγοῦμαι. ὅτι πρῶτον μὲν αὗται καὶ τοσαῦται τὸ πλῆθόσ εἰσι θαλάττησ χῶραι καὶ παρὰ ταύτασ οὐδεμίαν ἑτέραν θάλατταν ἴσασιν οὔτε Ἑλλήνων οὔτε βαρβάρων οὐδένεσ, οὔκουν ὡσ ἀληθῶσ τῶν γ’ ἐντὸσ τούτων καὶ τῆσ περιεχούσησ, ἀλλ’ ὅσον ἄλλο ὕδωρ κέχυται κόλπουσ ἔχον, λίμναι καὶ ἕλη καὶ τενάγη καὶ τοιαῦτα ὀνομάζεται. ἣν γὰρ ἐν τῇ κατὰ Φοινίκην Συρίᾳ θάλατταν καλοῦσί τινεσ νῦν, τὴν ἄγονον ταύτην, αὐτίκα ἐροῦμεν πόθεν εἴληφε τοὔνομα.

ἔπειτα ταύτασ πάσασ, οἶμαι, συμβέβηκε τὴν αὐτὴν ταύτην ἔχειν φύσιν ἀλλήλαισ τε καὶ τῇ πηγῇ, καὶ οὐδείσ ἐστιν ὅστισ ὑπεξείλετο εἶναί τιν’ αὐτῶν γλυκεῖαν, ἀλλ’ ὁμοῦ θάλατταν εἰρήκασι. καὶ δήλη ἐστὶν ἡ τοῦ ὕδατοσ φύσισ ἰδία τε καὶ μόνησ τῆσ θαλάττησ οὖσα, ὥστε καὶ τῶν φρεάτων ὅσα πρὸσ τὸ ἁλμυρὸν κέκλικε θάλατταν καλοῦσιν οἱ πολλοὶ, καὶ ἧσ ἀρτίωσ ἐμνήσθην λίμνησ τῆσ ἐν τῇ Συρίᾳ τὸ ὕδωρ ἅλμην ἔχον τῆσ γῆσ θαλάττησ ἐπωνυμίαν παρὰ τοῖσ πολλοῖσ πεποίηκε. καὶ οὐχ ἡ μὲν Λιβύην περιρρέουσα θάλαττα γλυκεῖα καὶ πότιμόσ ἐστιν, ἡ δὲ πρὸσ αὐτοῖσ Γαδείροισ ὁμοία τῇ παρ’ ἡμῖν διὰ τὸ μίγνυσθαι. πρῶτον μὲν γὰρ οὐδὲν μᾶλλον ἁλμυρᾷ προσῆκεν αὐτῇ διὰ ταύτην ἢ καὶ γλυκείᾳ δι’ ἐκείνην εἶναι, εἴπερ κἀκείνῃ μίγνυται, καὶ ταῦτα χύδην, οὐ διὰ πορθμοῦ. ἔπειτα καὶ ἐκ τῆσ μαρτυρίασ δῆλον τῶν ἔτι νῦν ἐκπλεόντων ὡσ ὁ λόγοσ πέπλασται. εἰσὶ γὰρ δή που καὶ νῦν οἱ πλέοντεσ ἔξω στηλῶν οὐκ ἐλάττουσ ἢ κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ· καὶ οὐκ ἐν μακροῖσ γε χρόνοισ ἅπαξ ἢ δὶσ, ἀλλ’ ὁσημέραι συνεχῶσ καὶ ὁλκάδεσ καὶ ἔμποροι κομίζονται δι’ ἀμφοτέρασ τῆσ θαλάττησ, ὡσ συνεχοῦσ καὶ μιᾶσ, ἀνοιχθέντοσ τοῦ κάτω τόπου παντὸσ καὶ δοθείσησ ἀδείασ πλεῖν ὑπὸ τῆσ νῦν ἡγεμονίασ. ἡμᾶσ δ’ ὡρμημένουσ ἡ νόσοσ ἔφθη καταλαβοῦσα. καὶ οὔτε τῶν ἁλιέων τῶν πρὸσ τοῖσ Γαδείροισ ἔστιν ἀκοῦσαι λεγόντων γλυκεῖαν εἶναι τὴν ἔξω θάλατταν οὔτε τῶν εἰσ τὴν μεγάλην νῆσον περαιουμένων τὴν ἀντιπέρασ Ἰβήρων· καίτοι στρατεύματά τε εἰσ αὐτὴν ἑκάστοτε παντοῖα διαβαίνει καὶ ἀναχωρεῖ τοῖσ καθήκουσι χρόνοισ, καὶ ἄρχοντεσ καὶ ἰδιῶται μυρίοι διαβαίνουσιν ἑκάστοτε. οὐ γὰρ τῷ μέρει τὸ ὅλον λόγον ἐστὶν ἔχον ἀκολουθεῖν, ἀλλ’ εἶναι τὸ μέροσ τοιοῦτον οἱο͂́ν περ ἂν ᾖ τὸ ὅλον τὴν φύσιν. ἀπορρεῖ δ’ οὐκ ἀπὸ τῆσ ἡμετέρασ ἡ ἔξω θάλαττα καὶ πᾶσα καὶ ἧσ μηδ’ ὁτιοῦν εὑρ́ηται πέρασ πρὸσ θάτερα, ἀλλ’ ὁ καθ’ ἡμᾶσ οὗτοσ κόλποσ ἀπὸ τῆσ ἔξω θαλάττησ εἰσρεῖ, πόρρωθεν κομίζων τὴν φύσιν. καὶ μὴν οὐδὲ Καρχηδονίων οἱ ἐκπλεύσαντεσ ἔξω Γαδείρων καὶ τὰσ ἐν τοῖσ ἐρήμοισ τῆσ Λιβύησ πόλεισ οἰκίσαντεσ τοῦτον ἤνεγκαν οἴκαδε τὸν λόγον οὐδ’ ἀνέγραψαν οὐδ’ ἀνέθηκαν ἐν τῷ ἱερῷ, ἕτερα πολλὰ καὶ ἄτοπα γράψαντεσ·

οὓσ οὔτ’ ἀγνοῆσαι δήπουθεν οὔτε γνόντασ εἰκὸσ ἦν ἀποκρύψασθαι. καὶ ταῦτ’ ἐξεπίτηδεσ οἷσ εἶδον ὥσπερ φιλοτιμουμένουσ, ἅπαντ’ ἦν ἐλάττω τοῦ γλυκεῖαν θάλατταν ἔχειν εἰπεῖν ὡσ εἶδον. ἔτι τοίνυν ἔγωγε θαυμάζω πῶσ ποτ’ ἀπῆρεν ἁνὴρ οὗτοσ τοσοῦτον ἀπὸ τοῦ γνωρίμου καὶ τίσ ἡ δύναμισ αὐτοῦ καὶ τίσ ἡ πρόφασισ τῆσ ἀποδημίασ. μόνον μέν γε οὐκ εἰκὸσ ἐκπλεῦσαι, μετὰ πολλῶν δ’ ἀφικόμενον μόνον οὐκ εἰκὸσ ἦν κοσμῆσαι τὸν λόγον, οὐ μὴν οὐδ’ εἰσ βιβλίον ἐγγράφειν ὡσ ἀποχρῶν, οὐδ’ ὅσον πρὸσ τοὺσ ἐπιτηδείουσ διηγήσασθαι, ἀλλὰ δημοσίᾳ φράσαι καὶ ἀναγγεῖλαι, ἀναθέντα λέγω καὶ τοῦτον, ὥσπερ οἱ τῶν Καρχηδονίων ἡγεμόνεσ γράμματα ὑπὲρ τούτων εἴσ τι τῶν κοινῶν ἱερῶν. καὶ μὴν εἴ γ’ ἦν ταῦτ’ ἀληθῆ, τίν’ ἂν Ἑλλήνων ἐλάνθανε λοιπόν; ἅπασι γὰρ ἂν ἐξῆν εἰσ Μασσαλίαν πλεύσασι μαθεῖν, καὶ μιᾶσ γε ταύτησ ἀπορίασ ἀπηλλάχθαι διὰ Μασσαλιωτῶν. ἀλλ’ οὔτε Μασσαλιῶται ταῦτα λέγουσιν οὔθ’ ὁ Μασσαλιώτησ ὁμοίωσ ἡδὺσ εἰπεῖν καὶ πιστὸσ, ἀλλά τισ ἀρχαῖοσ μᾶλλον καὶ ποιητικόσ. καὶ μὴν οὐχ ὅτι κροκοδείλουσ καὶ ἵππουσ ποταμίουσ εἰσ τὸν λόγον ἐντέθεικε, τούτου χάριν ἄξιον πιστεῦσαί τι, ἀλλ’ ἐνταῦθα καὶ κάλλιστα τὸ πλάσμα φωρᾶται καὶ ὅτι κομψεύεται. οὐ γὰρ ἰδὼν τοὺσ κροκοδείλουσ οὐδὲ τοὺσ ἵππουσ, εἶτ’ ἐξήγγειλεν, ἀλλ’ ἵνα τὰ ἄλλ’ ὡσ ἀληθῆ δόξειε λέγειν, τοὺσ κροκοδείλουσ καὶ τοὺσ ἵππουσ προσέθηκε, καταφεύγων ἐπὶ τὰ γνώριμα καὶ πίστιν ἐφελκόμενοσ τῷ πλάσματι προσθήκῃ πλάσματοσ ἑτέρου πρὸσ τἀληθὲσ πεποιημένου. ἀλλ’ οἶμαι τοὺσ μὲν τοιούτουσ λόγουσ καὶ μύθουσ ταῖσ τιτθαῖσ ἄμεινον παριέναι τοῖσ παιδαρίοισ, ἐπειδὰν ὕπνου δέηται, διηγεῖσθαι, θάλαττάν τινα γλυκεῖαν καὶ ἵππουσ ποταμίουσ καὶ ῥέουσαν τὴν θάλατταν εἰσ τὸν ποταμὸν καὶ τὰ τοιαῦτα ὕπνου φάρμακα. ἑτέρων δ’ εἴρηται λόγοσ μικτόσ.

τὸ μὲν γὰρ οὐ μάντεωσ δεῖται, τὸ δ’ οὐδ’ ἂν μάντισ οὐδεὶσ πείσαι. ὅτι μὲν γὰρ ἐν τοῖσ θερμοτάτοισ εἰσὶν αἱ πηγαὶ τοῦ Νείλου δῆλον, εἴπερ ἐκ τῆσ μεσημβρίασ ὁρμᾶται. φησὶ δὲ ταύτασ καομένασ τοῦ θέρουσ ἕλκειν ἐφ’ αὑτὰσ τὸ πλησίον ὑγρὸν καὶ συνιόντοσ ὕδατοσ πολλοῦ πληροῦσθαι, καὶ τοῦτ’ εἶναι τοῦ ποταμοῦ τὴν ἀνάβασιν. ἐγὼ δ’ ὅτι μὲν καὶ πάντασ εἰκὸσ ἦν τοὺσ ἐν τοῖσ θερμοῖσ τόποισ ταὐτὸ τοῦτο πάσχειν ποταμοὺσ οὐ λέγω, ἀλλὰ πῶσ οὐκ ἄτοπον τὰσ μὲν πηγὰσ ἐν τοῖσ θερμοτάτοισ φάσκειν εἶναι, τὰ δὲ πλησίον ὕδατα αὐτῶν μὴ ἐν τοιούτοισ ἑτέροισ ἀξιοῦν εἶναι; οὐκοῦν ὁπότ’ ἐν τοῖσ ὁμοίοισ ἐστὶ τόποισ, ταυτὸν πάσχειν ἀνάγκη. τί οὖν μᾶλλον τὰσ τοῦ Νείλου πηγὰσ ἕλκειν ἐφ’ αὑτὰσ τὰ ἄλλα ὕδατα ἢ τἄλλα ὕδατα αὐτὰ δεῖσθαι τῆσ ἐκεῖθεν ἐπιρροῆσ εἰκόσ ἐστιν; ἀλλὰ μὴν εἴ γε ἅπαντα ἐνδεέστερα αὐτῶν ἔσται, πρῶτον μὲν ἅπαντα ἐλάττω τοῦ θέρουσ ἢ τοῦ χειμῶνοσ ἔσται, ἔπειτα ἀλλήλοισ ἐπαρκεῖν οὐχ ἕξει, χωριζόμενα ὑπὸ τῆσ θέρμησ καὶ καθ’ αὑτὰ ἕκαστα γιγνόμενα. ὥστ’ ἐπὶ τοὔλαττον καὶ κάτω χωρεῖν αὐτοῖσ, οὐχ ὑψοῦσθαι προσῆκε. καὶ μὴν τὸ μὲν ἕλκειν τὰσ πηγὰσ ἐφ’ αὑτὰσ τὸ πλησίον ὑγρὸν τῇ ξηρότητι δότω τισ ἀληθὲσ εἶναι καὶ μὴ φιλονεικείτω· τὸ δὲ μὴ μόνον τοσοῦτον λαμβάνειν ὥστε τὸ ἀρχαῖον ἐκπληροῦν, ἀλλὰ καὶ τοσούτῳ πλεονάζειν ὡσ παραπέμπειν τὸν Νεῖλον μέχρι θαλάττησ, τοσοῦτον ὑπὲρ τοὺσ ἄλλουσ τε καὶ ὃ τούτου μεῖζόν ἐστιν ἔχει λόγον ταῦτα συγχωρεῖν; ποῦ γὰρ ἔτι καὶ ἐκτήκεσθαι φήσομεν αὐτὰσ, εἴπερ τοσοῦτόν τε καὶ εἰσ τοσοῦτον χρόνου καθ’ ἡμέραν ἑκάστην ἐπιδιδόασιν; οὐκοῦν ἢ ἅμα τ’ ἐξαναλοῦνται καὶ τὸ ῥεῦμα οὐκ ἂν ἔχοιεν ἀφιέναι, ἢ τοσοῦτον εἰ περίεστιν αὐταῖσ, πῶσ ἕλκουσι διὰ ξηρότητα; εἰ γὰρ καὶ τὸ ἐξ ἀρχῆσ ἐφειλκύσαντο, πληρωθείσασ γε εἰκὸσ ἀνιέναι· εἰ δ’ αὖθισ ὁ ἥλιοσ ἐξέτηκεν, οὐκ ἂν εἶχον εἰσ ὕψοσ ὑπερβαλεῖν διὰ τὸ αὐτὸ τοῦτο ὑποδιδόντοσ ἀεὶ τοῦ πληρουμένου κατὰ τὸν τῶν ποιητῶν πίθον. ὥστ’ ἐλάττοσιν αὐταῖσ προσῆκεν εἶναι τὸ πλέον τοῦ χρόνου ἢ συνεχῶσ μείζοσιν. ἄλλοσ δὲ ἄλλο τι ληρεῖ, ἐμοὶ δὲ δοκοῦσιν ἅπαντεσ οὗτοι λόγον εἰπεῖν ἕκαστοσ ἐζητηκέναι καὶ τοσοῦτον ἀπέχειν τοῦ τἀληθῆ λέγειν ὥστε καὶ συνειδότεσ αὐτῶν οἱ πλείουσ ὅτι ψεύδονται φιλονεικεῖν πρὸσ ἃ ὑπέθεντο, εἶθ’ ὥσπερ ἐν σκότῳ τοξεύοντεσ ἄλλοσ ἄλλοθεν διαμαρτάνειν.

ἐγὼ δ’ οὐχ οὕτω σοφὸν εἶναι νομίζω περὶ τῶν ἀδήλων φροντίζειν, οὐδὲ σκαιότητα ἔχειν εἴ τισ ἀφίσταται, ὡσ τὸ τοῖσ ὑπὲρ τῶν ἀδήλων ἰσχυριζομένοισ μὴ ῥᾳδίωσ πιστεύειν νοῦν ἔχοντοσ εἶναι τίθεμαι. εἰ δὲ δεῖ κοινὸν ἐπὶ πᾶσιν εἰπεῖν, λέγω πρὸσ μὲν τοὺσ διὰ τῶν ἐτησίων ψευδομένουσ ὅτι τοῦ χειμῶνοσ πολλῷ μείζουσ καὶ βιαιότεροι βορέαι συνείρουσι καὶ νέφη πάντα κινοῦσι, κινοῦντεσ δ’ ἐλαύνουσι κατὰ φύσιν πρὸσ μεσημβρίαν. καὶ τότε καὶ πρότερον πᾶν ἔστ’ εἰπεῖν ἢ ὅτι χειμῶνοσ ποτὲ ὁ Νεῖλοσ ηὐξήθη. καίτοι τί μᾶλλον τοῦ θέρουσ ηὔξετ’ ἂν ἢ τοῦ χειμῶνοσ, εἴπερ ἐκ τῶν ἀνέμων εἶχε τὴν ἀρχήν; πρὸσ δὲ δὴ πάντασ ἐφεξῆσ ἐκεῖνο λέγω ὅτι πάντεσ ὑπ’ ἀλλήλων ἐλέγχονται νέοι ὄντεσ ἐν τοῖσ λόγοισ. ὅταν γὰρ οἱ μὲν ἐκ τῶν πνευμάτων, οἱ δ’ ἐξ ὑετῶν, οἱ δ’ ἐκ χιόνοσ, οἱ δὲ τὸν ἥλιον τοῦ χειμῶνοσ εἶναι τὸν τήκοντα, οἱ δὲ τὸν ἥλιον τοῦ θέρουσ τὸν ἀπελαύνοντα τὸ ὕδωρ, οἱ δ’ ὅθεν ἄν τισ βούληται φάσκειν γίγνεσθαι τὴν ἀνάβασιν, πάντεσ δὲ εἰκάζωσιν, εἰδῇ δὲ μηδεὶσ, οὐ μόνον ἐκ τῶν καθ’ ἕκαστον ἐλέγχονται δήπουθεν, ἀλλὰ καὶ πάντεσ κοινῇ περὶ ἀλλήλουσ ὅτι οὐ τἀληθὲσ εὑρήκασιν, ἀλλ’ ἕκαστοσ λόγον εἰπεῖν βεβούληται. καὶ νῦν ἐγὼ κινδυνεύω δοκῶν ἅπασιν ἀντιλέγειν ἅπαντασ ἔχειν τούτου μάρτυρασ. οἷσ γὰρ ἕκαστοι τοὺσ ἑτέρουσ ἐλέγχουσι, ταῦτ’ ἐμοὶ πρὸσ ἅπαντάσ ἐστιν. ὥσθ’ ὅσον εὖ φρονοῦσι βεβαιῶν αὐτοῖσ, ὅσον ὥσπερ ἐν μάχῃ προεισφέρουσιν ἀγνωμοσύνησ, τοῦτ’ ἀφαιρῶ. ὥστ’ οὐ μόνον ἐκ τοῦ βελτίονοσ, ἀλλὰ καὶ τοῦ πολλαπλασίου, σύμψηφόσ εἰμι καὶ καθ’ ἕνα ἑκάστῳ καὶ πᾶσι κοινῇ· ἕκαστοσ γὰρ αὐτῶν ἅμα τ’ αὐτὸσ τὴν αὑτοῦ φέρει καὶ πᾶσι τοῖσ ἄλλοισ ἀνταγωνίζεται. εἰ δὲ μὴ ἐλάττω προσεξεύρομεν ἡμεῖσ ἢ ’κεῖνοι προκατεχρήσαντο, οὐκ ἴσωσ ἄξιοι μέμψεωσ. καὶ μὴν οὐδ’ Ὅμηροσ ἀξιόπιστοσ, λέγων ἂψ εἰσ Αἰγύπτοιο, διιπετέοσ ποταμοῖο. ἐγὼ γὰρ ὡσ μὲν ἅπαντά τισ ἂν προσθείη τε καὶ χρὴ Διὶ, καὶ Νεῖλον ἂν δοίην εἶναι διιπετῆ καὶ ἔργον ἐκείνου, ἐπεὶ καὶ πατέρα αὐτὸν ἀνδρῶν τε θεῶν τε καλοῦμεν Ὁμήρου καὶ τοῦτο τὸ ῥῆμα φθεγγομένου, καίτοι τῶν θεῶν, ἀλλ’ οὐ πάντων πατὴρ αὐτῶν τῶν θεῶν ἐστι κατ’ αὐτοὺσ τοὺσ ποιητὰσ, καὶ οὐ δή που βιάσαιτ’ ἄν τισ καὶ τὸν Ποσειδῶ τούτου χάριν υἱὸν εἶναι Διὸσ καὶ τὴν Ἥραν θυγατέρα, καὶ ταῦτα Ὁμήρῳ δοκεῖν· αὐτὸσ γὰρ Ὅμηροσ οὐχ οὕτω νομίζων δείκνυσιν.

καὶ μὴν εἴ γε πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τέ ἐστιν ὁ Ζεὺσ, καὶ ποταμῶν ἂν εἰή καὶ τῶν γιγνομένων ἐν τῷδε τῷ παντὶ, πρέπων γ’ ἐστὶ καὶ Νείλου κεκλῆσθαι πατὴρ οὐχ ἧττον ἢ Ξάνθου τοῦ Τρωικοῦ. οὕτω μὲν δὴ καὶ Νεῖλον φήσαιμ’ ἂν ὅπερ εἶπον, εἶναι Διὸσ ἔργον τε καὶ παῖδα. εἰ δ’ ὡσ περὶ Σκαμάνδρου καὶ τούτου ἢ Ὅμηροσ ἤ τισ ἄλλοσ ποιήσεται τοὺσ λόγουσ, ἢ Σιμοῦντοσ, ἢ Γρανίκου, συγγνώμην ἂν ἡμῖν ἔχοι, εἰ μᾶλλον ἂν αὐτὸν φαῖμεν τῶν ἐν Τροίᾳ γιγνώσκειν ἢ τῶν κατ’ Αἴγυπτον· ἐπεὶ καὶ Φάρον ἐν τοῖσ ἔπεσιν εἴρηκεν Ὅμηροσ διαρρήδην ἡμερήσιον πλοῦν ἀπέχειν Αἰγύπτου, καὶ ὥσπερ οὐκ ἀρκοῦν, ἀλλὰ προσεπισφραγιζόμενοσ τὸ τῆσ ἐξουσίασ προσέθηκεν, Ηἷ λιγὺσ οὖροσ ἐπιπνείῃσιν ὄπισθεν, τῇ νηὶ δὴ λέγων τῇ πλεούσῃ. καίτοι τῆσ μὲν ἠπείρου ἀπέχει Φάροσ ἑπτὰ μάλιστα σταδίουσ, αὐτὴ δ’ ἐστὶν ὡσπερεὶ μεθόριον Λιβύων καὶ Αἰγυπτίων. εἰ δὲ τοσοῦτον ναῦσ πανημερία θεῖ, καὶ εἰ λιγὺσ οὖροσ ἐπιπνείῃσιν ὄπισθεν, ἐγὼ μὲν οὐκ ἔχω πιστεῦσαι· καίτοι φασί τινεσ τῶν ὑπὲρ τῶν ἄλλων ῥᾳδίωσ ἀπολογουμένων ὅτι ἀπεῖχεν, ὡσ ἐοίκεν, ἡ Φάροσ τότε τῆσ Αἰγύπτου πολὺ, νῦν δ’ ὁ ποταμὸσ συντέτμηκε προσχῶν ἀεί. καὶ τοῦτ’ οὖν ἔχει νῦν οὕτω κἀκεῖνα, φασὶν, ὀρθῶσ Ὅμηροσ εἴρηκε. τούτοισ δὲ ἤδη σαφῶσ Ὅμηροσ αὐτὸσ ἀντιλέγει. πῶσ; ὅτι οἶδε καὶ αὐτόσ που τὸν Μενελάου σὺν Ἑλένῃ πλοῦν εἰσ Αἴγυπτον. ὁ τοίνυν Κάνωβοσ ὄνομά ἐστι Μενελάου κυβερνήτου, ὡσ Ἑκαταῖόσ τε δή φησιν ὁ λογοποιὸσ καὶ τὸ κοινὸν τῆσ φήμησ, οὗ τελευτήσαντοσ περὶ τὸν τόπον τοῦτον λείπεται τοὔνομα, ταυτὶ φημὶ, ὡσ Ἕλληνεσ λέγουσιν, ἐπεὶ ἔγωγε ἤκουσα ἐν αὐτῷ Κανώβῳ τῶν ἱερέων οὐ τοῦ φαυλοτάτου ὅτι μυρίοισ ἔτεσι πρότερον ἢ Μενέλαον ἐκεῖσε προσχεῖν τὸ χωρίον οὕτωσ ὠνομάζετο. καὶ οὐκ ἄντικρυσ μὲν ἔλεγε τοὔνομα τοῦτ’ αὐτὸ ὡσ ἀπογράψαι γράμμασιν Ἑλληνικοῖσ, ἀλλ’ ἦν μὲν ὥσπερ ἐμφερόμενον καὶ περιτρέχον, Αἰγύπτιον δὲ καὶ δυσγράμματον μᾶλλον.

τόδ’ οὖν ἡμετέρᾳ φωνῇ δηλοῦν ἔφη χρυσοῦν ἔδαφοσ, εἰωθόσ τι τοῦτο τοῖσ Αἰγυπτίοισ ἐπιφημίζειν τοιαῦτα τοῖσ παρ’ αὑτοῖσ χωρίοισ, οἱο͂ν Ἐλεφαντίνη καὶ πάλιν Διὸσ πόλισ καὶ Ἡλίου δὲ πόλισ· οὕτω καὶ τοῦτ’ ἔφη τοὔνομα χρυσοῦν ἔδαφοσ εἶναι εἰπεῖν ἀνδρὶ Ἕλληνι. ἀλλ’ ἐῶ τοῦτο· καίτοι Αἰγυπτίουσ γε ἀκριβέστερον εἰκὸσ εἰδέναι τὰ σφέτερα αὐτῶν ἤπερ Ὅμηρον τὸν ἐν Σμύρνῃ καὶ Ἑκαταῖον τὸν ἐν Μιλήτῳ, οὐ μόνον κατὰ τοῦθ’ ὅ τισ ἂν φήσειεν ἁπλῶσ εἰκὸσ καὶ κοινὸν, ἀλλ’ ὅ γε καὶ ἴδιον κατὰ τούτων ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι διὰ παλαιότητα χρόνου καὶ τὸ μηδὲν αὐτοῖσ τῶν ἐξ οὐρανοῦ πεπονθέναι τὴν χώραν, καὶ τῶν παρὰ τοῖσ ἄλλοισ ἐπιφανῶν μάρτυρέσ εἰσιν αὐτοὶ καὶ ἵστορεσ ἀξιόχρεῳ, καὶ πάντα φυλάττουσιν ἐν στήλαισ ἐν τοῖσ ἱεροῖσ ἀντ’ ἄλλων κτημάτων. ἀλλ’ ὅμωσ καὶ τοῦτο τὸ ἰσχυρὸν παρίημι. ἀλλ’ ἔστω κατὰ τοὺσ παρ’ ἡμῖν λογοποιοὺσ ὁ τοῦ Μενέλεω κυβερνήτησ ὁ τὴν ἐπωνυμίαν, ὡσ ἐτελεύτησε, πεποιηκὼσ τῷ τόπῳ. εἰ τοίνυν δεῖ τούτῳ τῷ λόγῳ πιστεύειν, Κάνωβοσ Φάρου σταδίουσ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ἀπέχει. καίτοι ναῦσ πανημερία θέουσα ὑπ’ ἀνέμου κατὰ πρύμναν πνέοντοσ, προσθήσω δὲ καὶ λιγέοσ, οὐκ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν σταδίουσ ἀνύσει μάλιστα, ἀλλ’ ἴσωσ μᾶλλον διακοσίουσ καὶ χιλίουσ. καὶ ἡμεῖσ τοσούτουσ ἐν εὐπλοίᾳ πολλάκισ ἠνύσαμεν, τὸ πᾶν διελόμενοι πρὸσ τὰσ ἡμέρασ ὕστερον. ἀλλ’ οἱ ποιηταὶ μύθουσ μὲν οἶμαι συνθεῖναι καὶ ποταμῶν καὶ πόλεων ὀνόματα ἀπαριθμῆσαι καὶ τοιαῦτα ποικίλλειν παντὸσ μᾶλλον ἴσασί τε καὶ διώκουσι, μάρτυρεσ δ’ οὐχ ἱκανοὶ περὶ τῶν οὕτωσ ἐλέγχου δεομένων. αὐτίκα Πινδάρῳ πεποίηται, ὅσπερ μάλιστ’ ἀληθείασ ἀντέχεσθαι δοκεῖ τῶν ποιητῶν περὶ τὰσ ἱστορίασ, καὶ οὐ πόρρωθεν, ἀλλ’ ἐξ αὐτῶν τῶν τόπων καὶ οὗτοσ ὁ ἔλεγχοσ. "Αἰγυπτίαν Μένδητα παρὰ κρημνὸν θαλάσσασ. καίτοι οὔτε κρημνόσ ἐστιν οὐδεὶσ ἐκεῖ οὔτε θάλαττα προσηχεῖ, ἀλλ’ ἐν πεδίῳ πολλῷ καὶ κεχυμένῳ, οὗπερ ὁ Μενδήσιοσ ἅπασ νομὸσ οἰκεῖται, καὶ ἡ πόλισ αὐτῶν, ἣν ὀνομάζουσι Θμοῦιν· ὥστε μηδ’ ὀφθαλμῷ καταλαβεῖν εἶναι μήτ’ ἀπ’ ἄκρων ἐπὶ θάτερα μήτ’ ἐκ μέσου, μηδ’ ἑτέρωσε.

ὁ δ’ ἄρα Κιθαιρῶνοσ καὶ Ἑλικῶνοσ πλέωσ ὢν καὶ Φικίου ἄκρου πρὸσ τὰ παρ’ αὑτῷ καὶ συνήθη κἀκεῖνα τεκμαιρόμενοσ μάλα ἐλευθέρωσ εἶπεν οὔτ’ ἰδὼν οὔτ’ ἀκούσασ σαφῶσ, ποιήσασ δὲ πρὸσ τὸ δόξαν αὑτῷ κατὰ τὴν ἀρχαίαν τε καὶ ἐκ πατέρων τοῖσ ποιηταῖσ ὑπάρχουσαν περὶ ταῦτα ἐξουσίαν. καὶ τί δὴ θαυμαστὸν, εἰ περὶ ὧν μηδ’ αὐτοὶ οἱ ἐπιχώριοι καὶ ταῦτα ὄντεσ Αἰγύπτιοι γιγνώσκουσι, περὶ τούτων οἱ τοσοῦτον ἀπέχοντεσ ποιηταὶ μηδὲν ἰσχυρὸν ἔχουσι λέγειν; ἀλλὰ γὰρ κινδυνεύει παντελῶσ, ὅπερ καὶ μικρῷ πρόσθεν εἶπον, ἴδιον τὸ τοῦ Νείλου πρᾶγμα καὶ τελέωσ ἀποκεχωρηκὸσ εἶναι τῶν ἄλλων ποταμῶν. τί γὰρ δή ποτ’, εἰ βούλει, μόνοσ ποταμῶν αὔρασ οὐκ ἀφίησι; καίτοι εἴ γε ἀπὸ χιόνοσ ἢ ὑετῶν ᾔρετο, οὐκ ἂν μόνοσ ποταμῶν αὔρασ οὐ παρείχετο, ἀλλὰ καὶ πλείστασ ἂν καὶ μεγίστασ, ὅσῳ καὶ μέγιστόσ ἐστιν. ὅπου γὰρ καὶ γῆ ψιλὴ βρεχθεῖσα ἀφίησιν αὔρασ, τί τόν γε δὴ Νεῖλον πάσχειν ἂν φήσομεν, εἴπερ ἐξ ὄμβρων τοσοῦτοσ ἀνήρχετο, ἢ νὴ Δί’ ἐκ χιόνοσ τακείσησ, ὡσ ὁ τῶν ἑτέρων λόγοσ; τί δ’ ἂν εἴποισ τὴν περὶ τὴν ἀνάβασιν αὐτοῦ τάξιν καὶ μουσικήν; τὸ ἐν Συήνῃ μὲν καὶ Ἐλεφαντίνῃ ὀκτὼ καὶ εἴκοσιν αἴρεσθαι πήχεισ, περὶ δ’ αὖ τὸ Ἰνδικὸν καὶ Ἀράβιον ἐμπόριον τὴν Κόπτον ἕνα καὶ εἴκοσι, καὶ πάλιν τούτων ἀφαιρεῖν ἑπτὰ καὶ τέτταρασ καὶ δέκα ἄγειν τοὺσ κατὰ Μέμφιν γνωρίμουσ καὶ πρὸσ οὓσ Ἕλληνεσ ἤδη λογίζονται, κάτω δ’ ἐν τοῖσ ἕλεσιν εἰσ ἑπτὰ καταβαίνειν, εἶτα δύ’ ἤκουον. ἆρά γε Ἴστροσ ἢ Φᾶσισ ἢ Στρυμὼν ταῦτα σοφίζεται, ἀλλ’ οὐ τοῦ Νείλου μόνου ταῦτ’ ἐστὶ σοφίσματα; χῶν μὲν οὐ τῇ φύσει τῆσ χώρασ ποῖοσ δ’ ὧν ἴσμεν ποταμὸσ χρόνου κρεῖττον ὕδωρ παρέχεται σὺν τοσούτῳ ῥεύματι; οὔτε γὰρ αὐτόθι σήπεται φυλάττοντι οὔτ’ εἰσ τὴν ὑπερορίαν ἐκκομισθέν. ἀλλ’ αἱ ὁλκάδεσ αἱ εἰσ Ἰταλίαν ἀπ’ Αἰγύπτου πλέουσαι, ἐπειδὰν ἀναπλεύσωσιν ἐκεῖθεν, σῶν ἔχουσι τὸ λοιπὸν οὗ παρεσκευάσαντο, καὶ φθάνει τὸ δεύτερον ὃ ἂν προσαρύσωνται, οἱᾶ ἐν μήκει πλοῦ προδιαφθαρὲν, ἢ τὸ ἀρχαῖον καὶ συναναχθέν. καὶ μόνοι δὴ ὧν ἴσμεν Αἰγύπτιοι κεράμια ὕδατοσ ὥσπερ ἄλλοι οἴνου πιμπλᾶσι, καὶ ἔχουσι τριῶν καὶ τεττάρων ἐτῶν ἔνδον καὶ ἔτι πλειόνων, καὶ τῷ χρόνῳ σεμνύνουσιν, ὥσπερ ἡμεῖσ τὸν οἶνον. ἢ καὶ τούτου φήσει τισ αἴτιον εἶναι ὅτι ἐξ ὄμβρων αὔξεται;

καὶ τί δή ποτε οὐ πᾶσι ποταμοῖσ τὸ αὐτὸ συμβέβηκε; πάντεσ γὰρ ὑόνται. καὶ οὐκ εἰκάσαι γε ἡμᾶσ ὅτι ὑόνται δεῖ, ἀλλὰ πάρεσμεν αὐτοὶ τοῖσ ὄμβροισ καὶ προσοικοῦμεν ὡσ ἔποσ εἰπεῖν τὰσ ὄχθασ. καὶ ἔνιοί γε αὐτῶν ἐπ’ ἐλαχίστῳ τῷ ἀρχαίῳ τὸ ἐκ τῶν ὄμβρων προσλαβόντεσ καὶ αὐξηθέντεσ ὅμωσ οὐδ’ ἐκ τοῦ νικῆσαι παρέχονται τὴν αὐτὴν χρείαν. ὁ δὲ καὶ τοῦ θέρουσ αὔξεται, τοῦ δὲ χειμῶνοσ ἔσθ’ αὑτοῦ καὶ τότ’ ἐστὶ βέλτιστοσ. γλυκύτητι τοίνυν πόσον οἰεί νικᾶν τοῦτο τὸ ὕδωρ; ὅσον οὐδ’ ἂν εἴποισ. καίτοι τούτου τί τὸ αἴτιον; ἐκείνου δ’ αὖ τί τισ ἂν φαίη, ὅτι κινδυνεύει τρόπον τινὰ ἀεὶ τὸ ἀποσχιζόμενον αὐτοῦ ῥεῦμα ἴσον εἶναι τῷ κυρίῳ καὶ παντί; τί δ’ οὐ τῶν ἐκείνου θαῦμα; ἢ πῶσ οὐκ ἐκ παραδόξων ἅπασ συνείλεκται; ᾧ γε ἐπικουρεῖ μὲν ὕδωρ οὐδὲν, ἀλλὰ καὶ πέτραι ῥήγνυνται τῇ ξηρότητι καὶ τὰ ὄρη μονονοὺ φλόγα ἀφίησιν, ὁ δ’ ἐν μέσῳ τῶν ἀποριῶν τούτων ῥέων πάσασ μὲν λίμνασ, πάντασ δὲ κόλπουσ καθείργει πλήθει τοῦ ὕδατοσ, οὐ μόνον τὸν τῆσ ἀναβάσεωσ χρόνον, ἀλλὰ καὶ τὸν ἄλλον ἅπαντα. καθέστηκε δ’ ἀντὶ μιᾶσ πηγῆσ ἁπάσῃ τῇ γῇ καὶ οὔτε πόλισ οὔτ’ οἶκοσ οὔτε χωρίον οὐδὲν ἐκφεύγει τὴν ἐκείνου χρείαν καὶ δύναμιν, ἀλλὰ ταυτὸν δύναται ταῖσ ἐν μεσογείᾳ τῶν πόλεων καὶ τοῖσ ἐν ταῖσ ἐσχατιαῖσ ὅπερ τοῖσ ἐπὶ ταῖσ ὄχθαισ κατῳκημένοισ, μᾶλλον δ’ αὐτοῖσ τοῖσ πλέουσι μέσον πόρον. ἐπειδὰν δὲ ὁ θερισμὸσ ἥκῃ καὶ δέῃ πρὸσ ὕψοσ ἰέναι, τὰ μὲν ἄλλ’ ἀμύθητα, ἄμμοι δ’ ἐκεῖναι καὶ γῆσ χάσματα ἀντὶ τεμπῶν καὶ ἑλῶν ἔστιν αὐτῷ τὸ μηδαμῆ κωλύειν, ἀλλ’ ἀτεχνῶσ ὥσπερ οἱ τὴν ἐναντίαν τῷ παντὶ βαδίζοντεσ τῶν ἀστέρων ἐναντία καὶ τοῖσ καιροῖσ καὶ τῇ φύσει τῆσ χώρασ αἴρεται.

τὸ δὲ δὴ καὶ μόνην ταύτην ἁπασῶν χωρῶν ὥσπερ τι ζῶον καθεστάναι πρὸσ ἀμφότερα ὑπὸ τοῦ ποταμοῦ, τοτὲ μὲν χερσαίαν εἶναι καὶ ἐφ’ αὑτῆσ ἐπὶ τοῦ ξηροῦ, αὖθισ δ’ ἐν τῷ ὕδατι διαιτᾶσθαι, τῷ χρὴ ταῦτα προσθεῖναι πλὴν ἢ τῇ μεγάλῃ σοφίᾳ καὶ προνοίᾳ τοῦ θεοῦ, ὅστισ ἐν ᾗ ἥκιστα ὑείν ἔμελλε, τὸν Νεῖλον ἐπήγαγε μιμητήν τινα ἑαυτοῦ καὶ ἀντὶ ὄμβρων εἶναι τοῖσ ταύτησ τῆσ δωρεᾶσ αὖ τηνικαῦτα ἐπήγαγεν, ἡνίκα τοῖσ τε ἀνθρώποισ ἔμελλε μάλιστα ἐν καιρῷ ἔσεσθαι καὶ τῇ χώρᾳ τὴν φορὰν οὐ μόνον οὐκ ἐλάττω τῆσ ἱκανῆσ, ἀλλὰ καὶ θαυμαστὴν πλήθει παρέξεσθαι; καίτοι τίσ οὐκ ἂν ἰδὼν καὶ τοῦθ’ ἕν τι τῶν ἀπίστων ἔκρινεν, ἐξαρκέσαι τοῖσ χάσμασι καὶ πληρῶσαι τὰ διεστηκότα, μᾶλλον δ’ ἔτι τούτου πρότερον διὰ τῆσ ἄμμου τῆσ ἄνω διεξῆλθεν; ὁ δ’ ὥσπερ φιλονεικῶν πρὸσ τὰ ἐναντία αὐτῷ τὸν πόρον ἐργάζεται. καὶ πρῶτον μὲν τὰ κοῖλα καὶ τὰσ χαράδρασ ἐπλήρωσεν ὑπελθὼν ὑποβρύχιοσ, ὥσπερ οἱ ὕφαλοι κολυμβηταὶ, τρέψασ εἰσ τὸ κάτω τὰ πρῶτα τῆσ ἀναβάσεωσ· ἔπειθ’ ὑπὲρ αὐτῶν τε καὶ τῆσ χώρασ ἵσταται, προϊὼν ἀεὶ πρὸσ τὸ μήκιστον μετρητὸσ ἤδη. εἰ δέ τισ ᾔδει τὸ ἀφανὲσ τοῦ ἔργου, μειζόνωσ ἂν ἐθαύμασε τοῦ ὁρωμένου. πολλοὺσ γὰρ οἶμαι ποταμοὺσ τῶν νῦν εἰσ πρώτουσ τελούντων οὐκ ἂν ἀρκέσαι τοῖσ κάτω τῆσ χώρασ, ἀλλ’ ἐμπεσόντασ ἂν αὐτόθι κρυφθῆναι, ὥσπερ τὸν Εὐφράτην προϊόντα ἀφανίζεσθαι λόγοσ. νῦν δ’ ὥσπερ τῶν πυραμίδων τὰσ μὲν κορυφὰσ ὁρῶντεσ ἐκπληττόμεθα, τὸ δ’ ἀντίπαλον καὶ ὑπὸ γῆσ ἕτερον τοσοῦτον ὂν ἠγνόηται, λέγω δὲ ἃ τῶν ἱερέων ἤκουον, καὶ δὴ καὶ τὸν Νεῖλον κορυφωθέντα μὲν Αἴγυπτοσ ἡ πᾶσα ὁρίζεται, καὶ πρὸσ τὸ προκείμενον κρίνομεν τὸ Αἰγύπτιον πέλαγοσ, τοσοῦτοσ ἐπέρχεται· ὅπωσ δ’ εἰσ τοῦτο ἥκει καὶ ὅθεν ἤρξατο τῆσ ἀναβάσεωσ ἐκπέφευγε τὴν ἱστορίαν. ταύτην ἐγὼ μόνην αἰτίαν ἐπινοῶ δι’ ἣν ὁ Νεῖλοσ δι’ Αἰγύπτου καὶ τῶν ἐκείνῃ ῥεῖ καὶ μέγιστοσ δὴ τοῦ θέρουσ.

ὁρῶ δ’ ὅτι καὶ τῶν ἰαμάτων ἀπὸ τῶν σωτήρων θεῶν ἀπολαύομεν, ὧν εἷσ ἐστιν ὁ τῷ Νείλῳ συνώνυμοσ· καὶ τὸ μὲν κεφάλαιον καὶ τὴν καθάπαξ αἰτίαν ἅπαντεσ σύνισμεν, ὅτι ἡμᾶσ βούλονται σώζειν καὶ ὑγιεῖσ ποιεῖν, τὴν δ’ ἐπίνοιαν αὐτὴν καὶ τὸ αἴτιον ὧν φράζουσιν ἑκάστοτε τίσ πώποτ’ ἐξευρεῖν οἱο͂́σ τε; οἵ γε καὶ δι’ αὐτῶν τῶν ἐναντιωτάτων εἶναι δοκούντων καὶ ἃ μάλιστ’ ἄν τισ φυλάξαιτο ἰάσαντο. καὶ ταῦτα μὲν εἰσ τοσοῦτον παρεφθέγχθω, οὐκ ἐκ προνοίασ εἰρημένα οὐδὲ βουλευθέντα ἐξ ἀρχῆσ, ἀλλὰ τοῦ λόγου ταύτῃ προενεγκόντοσ ὥσπερ ῥεύματοσ. Νεῖλοσ δὲ ποταμῶν οὐχ ἧττον κάλλιστοσ ἢ μέγιστοσ, καὶ χρείᾳ καὶ θέασ ἡδονῇ καὶ τοῖσ πᾶσι πολὺ νικῶν· καὶ διὰ γῆσ ἀρίστησ καὶ καλλίστησ διεξέρχεται, καὶ ἀὴρ ὁ περὶ αὐτὸν ἀέρων κάλλιστοσ καὶ τοῖσ ὀφθαλμοῖσ λαβεῖν καθαρώτατοσ· μεστὴ δὲ ὕδατοσ οὖσα ἡ γῆ πᾶσα ξηρότατον τὸ ἄνω πασῶν χωρῶν παρέχεται. ὡσ δὲ καὶ σεισμοῖσ καὶ λοιμοῖσ καὶ τοῖσ ἐξ οὐρανοῦ κατακλυσμοῖσ ἀνάλωτοσ ἡ χώρα δι’ αὐτόν ἐστιν οὐδὲ τοὺσ πρὸ ἡμῶν Ἕλληνασ ἔλαθεν. ἃ δὴ καὶ Αἰγύπτιοι συνεορακότεσ, οἶμαι, μειζόνωσ ἄγουσι τὰ κατ’ αὐτόν. ὥστ’ ἔγωγέ ποτε ἤκουσα καὶ ἄλλου τῶν τι δοκούντων εἰδέναι περὶ ταῦτα ὅτι καὶ τῶν νομίμων τῶν περὶ τὰσ ἑορτὰσ καὶ θυσίασ εἰσ τὸν Νεῖλον αὐτοῖσ ἀνήκει τὰ πλεῖστα.

상위

Aristides, Aelius (아리스티데스, 아일리오스)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION