Aristides, Aelius, Orationes, Πρὸσ Πλάτωνα ὑπὲρ τῶν τεττάρων

(아리스티데스, 아일리오스, 연설, Πρὸσ Πλάτωνα ὑπὲρ τῶν τεττάρων)

παραιτεῖσθαι μὲν οὐκ οἶδ’ ὅ τι δεῖ περὶ τῶν αὐτῶν πολλάκισ, ἄλλωσ τε καὶ οὐ πρὸσ ἄνδρασ μέλλοντασ ἐρεῖν μᾶλλον ἢ ὑπὲρ ἀνδρῶν καλῶν καὶ ἀγαθῶν, καὶ τούτων οὐκ ὀλίγων, οὐδὲ ἧττον παλαιῶν ἢ Πλάτων, ὅτι μὴ καὶ πρεσβυτέρων ἐκείνου, εἴ τῳ καὶ τοῦτ’ ἄξιον αἰδοῦσ εἶναι δοκεῖ. ὥστε τίσ ἦν βλάβη τῷ λόγῳ μὴ τούτων τῶν ἀνδρῶν κακῶσ ἀκουσάντων; παρέστη δέ μοι θαυμάσαι πολλάκισ ἄλλα τε δὴ τῶν ἐν Γοργίᾳ καὶ τὴν κατηγορίαν ἣν ἐποιήσατο Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Περικλέουσ καὶ Κίμωνοσ, καὶ ταῦτ’ ἀφελῶσ οὕτωσ καὶ ἀνειμένωσ, ὃ μηδ’ ἂν εἷσ εἰκάσειε πρὶν διακοῦσαι τοῦ διαλόγου. πρῶτον μὲν γὰρ οὐδὲ τὸ πρᾶγμα ἐπηνάγκαζεν, οὐδ’ ἔχοι τισ ἂν εἰπεῖν. νὴ Δία, ὁ γὰρ λόγοσ αὐτῷ διεφθείρετο μὴ τούτουσ κακῶσ εἰπόντι· ἀλλὰ ἐξῆν καὶ χωρὶσ τῆσ βλασφημίασ ταύτησ περαίνειν τὴν ὑπόθεσιν. εἰ μὲν γὰρ τοῦτ’ εὐθὺσ ἐξ ἀρχῆσ προὔθετο καὶ τοῦτ’ ἐνεστήσατο ἐξετάσαι τοὺσ Ἀθήνησι πολιτευσαμένουσ, ἐκ τοῦ πράγματοσ ἦν ἴσωσ καὶ περὶ τούτων λέγειν. νῦν δὲ τί φησὶ καὶ πρὸσ τί προσῆγε τὸν λόγον; δύο ταύτασ εἶναι παρασκευὰσ περὶ σῶμα καὶ ψυχὴν, μίαν μὲν πρὸσ ἡδονὴν ὁμιλεῖν, τὴν ἑτέραν δὲ πρὸσ τὸ βέλτιστον· καὶ τὴν μὲν πρὸσ ἡδονὴν ἀγεννῆ καὶ κολακείαν εἶναι, τὴν δὲ ἑτέραν σπουδαῖον καὶ καλόν. "σὺ μὲν οὐκ οἶδ’ ὅντινά μοι τρόπον δοκεῖσ εὖ λέγειν, ὦ Σώκρατεσ·

"πέπονθα δὲ τὸ τῶν πολλῶν πάθοσ, οὐ πάνυ σοι πείθομαι. οὐ γὰρ δὴ τοῦτό γε ἔστιν εἰπεῖν, ὡσ εἰ ψέξειεν ἐκείνουσ, μᾶλλόν τι πείσειν αὐτὸν ἡγεῖτο καὶ προσάξεσθαι. τοὐναντίον γὰρ ἔμοιγε δοκεῖ μᾶλλον ἂν καὶ παροξῦναι καὶ πλέον θάτερον ποιῆσαι τῇ ’κείνων βλασφημίᾳ, ὥστε οὕτω γ’ ἂν, ὅ φησιν αὐτὸσ, ἀνεσόβει τὴν θήραν, καὶ ταῦθ’ ὅπερ ἐβούλετο δηλοῦν ἔχων ἤδη καὶ συνειληφώσ. γνοίη δ’ ἄν τισ ἐξ αὐτῶν τῶν ῥημάτων. προελθὼν γὰρ τοῦ λόγου, Ἆρ’ οὖν, φησὶν, οὕτωσ ἐπιχειρητέον ἡμῖν ἐστι τῇ πόλει καὶ τοῖσ πολίταισ θεραπεύειν, ὡσ βελτίστουσ αὐτοὺσ τοὺσ πολίτασ ποιοῦντασ; πάνυ γ’, εἴ σοι ἥδιον, φησὶν ὁ Καλλικλῆσ. ὥσθ’ ὅτε ὡμολόγητο καὶ συγκεχώρητο ὑπὲρ οὗ πᾶσ ἤνυστο λόγοσ καὶ πρὸσ ὃ πάντα ταῦτ’ εἶχε τὴν ἀναφορὰν, τίσ ἦν ἡ ζημία τῶν ἀνδρῶν μὴ προσκαθάπτεσθαι; νῦν δὲ ὥσπερ ὠδίνων καὶ περιβαλλόμενοσ κύκλῳ τὴν ἐπ’ ἐκείνουσ ὁδὸν οὕτωσ ἐπιβούλωσ ἐλθὼν ἐπὶ τοὺσ λόγουσ φαίνεται. καὶ μὴν τὸ μὲν διάφορον οὐχὶ μικρόν. ἐκεῖνο μὲν γὰρ ἦν ὑπὲρ αὐτῆσ τῆσ ἀληθείασ ἀγωνίζεσθαι, τοῦτο δὲ ἐγὼ μὲν οὐδέποτε ἂν φήσαιμι, ἄλλοσ δ’ ἄν τισ εἴποι διαβάλλων οὐ πόρρω κακοηθείασ εἶναι. καίτοι πῶσ οὐκ ἄτοπον τοσοῦτον προέχοντα φιλανθρωπίᾳ καὶ μεγαλοψυχίᾳ τὴν τοῦ βασκαίνειν δοκεῖν παρέχειν λαβὴν ὅσα γε ἐκ τῶν λόγων; θαυμάζω δὲ εἰ κωμῳδίαν μὲν ἔξεστι ποιεῖν, κἂν μὴ ὀνομαστὶ κωμῳδεῖν ἐξῇ, πιστοῦσθαι δὲ οὐκ ἐνῆν τὸν λόγον, εἰ μή τινασ εἶπε κακῶσ ὀνομαστί. φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν, εἰ πρὸ τούτων τῶν ἀνδρῶν ἔτυχε γενόμενοσ, ἢ νὴ Δί’ εἴ τισ ἄλλοσ τῶν ὑπὲρ τούτουσ ἄνω τὸν αὐτὸν τοῦτον λόγον ἠγωνίζετο, ἆρ’ ἂν οἱο͂́σ τ’ ἦν Μιλτιάδου κατηγορεῖν καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ τῶν μήπω γεγενημένων; οὐδαμῶσ.

ὅτε τοίνυν ἦσαν λόγοι τῷ πράγματι καὶ χωρὶσ τῆσ περὶ τούτων μνήμησ, οὐ μετ’ ἀνάγκησ ἤκουον οὗτοι κακῶσ. ὅτι τοίνυν οὐδ’ ἀληθῆ κατ’ αὐτῶν εἴρηκεν, ἄνευ τοῦ μηδὲν προσήκειν βλασφημεῖν, εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἐλέγχειν ἔμελλε, τοῦτ’ ἤδη πειράσομαι δεικνύναι. καὶ πρῶτον μὲν τὸν Περικλέα σκεψώμεθα, ἐπειδὴ καὶ πρῶτον ἐξετάζειν ἐκεῖνον ἐπεχείρησεν, εἰ ἄρα ἄξιοσ ἀνὴρ ἀκοῦσαι ταῦτα, ἢ τῶν ἰδίων ἕνεκα ἢ τῆσ πολιτείασ. ἐκεῖνοσ τοίνυν λέγεται βιῶναι μὲν οὕτωσ σεμνῶσ ὥστε μηδὲν τῶν προφητῶν καὶ τῶν ἱερέων τὸν ἐκείνου βίον διαφέρειν, οὕτω δὲ εἶναι σώφρων ὥστε καὶ βαδίζειν τεταγμένα καὶ τὴν ὀρθὴν ὁδὸν σώζειν κατὰ τὴν παροιμίαν, διαίτησ δὲ τάξιν τὴν μέσην προῃρῆσθαι, μήτε ὑπερήφανον μήτε ἀνελεύθερον, ὥσπερ τοὺσ πρεσβυτάτουσ Ἀθηναίων ὁ Πλάτωνοσ ὑμνεῖ λόγοσ· δημοτικὸσ δὲ ὢν τῇ προαιρέσει καὶ πράττων ὑπὲρ τοῦ πλήθουσ ἐναντία Θουκυδίδῃ πλεῖστον τῆσ ἀγοραίου προπετείασ καὶ κομψότητοσ ἀποσχεῖν, ὅσ γε οὐδὲ γελῶν οὐδ’ ὑφ’ ἑνὸσ πώποτε ὀφθῆναι, ἀλλὰ τῆσ μὲν πολιτείασ τῇ φυλακῇ καὶ τῷ τὸ ἴσον τοῖσ ἄλλοισ ἔχων ἀνέχεσθαι κοινὸσ εἴπερ τισ ἀνθρώπων εἶναι, τῷ δὲ ἀξιώματι τῆσ γνώμησ καὶ τῷ μὴ τῶν αὐτῶν ἡττᾶσθαι τοῖσ πολλοῖσ ὀλίγοισ καταλιπεῖν ἐγγὺσ ἐλθεῖν ἑαυτοῦ. χρημάτων τοίνυν τοσοῦτον γενέσθαι κρείττων ὥσθ’ ὅτι μὲν καὶ τοὺσ ἀγροὺσ ἠφίει τῇ πόλει, παρίημι, μή τισ ἄρα εἴπῃ ὡσ φόβῳ τῆσ διαβολῆσ εἶδεν αὐτό· ἐδόκει γὰρ ὥσπερ ἄλλο τι καὶ τοῦτο σύμβολον τοῦ Περικλέουσ εἶναι, τὸ ὑπερφρονεῖν χρημάτων.

ὥστε καὶ αὐτὸσ ποτὲ ἐν τῷ δήμῳ παρρησιαζόμενοσ καὶ λέγων περὶ τῶν αὑτῷ προσόντων ἀγαθῶν ἕν τι καὶ τοῦτο ἐν πρώτοισ ἐτίθει τὴν περὶ ταῦτα μεγαλοψυχίαν. οὕτω δ’ ἦν παραπλήσιοσ κατὰ τὸν βίον καὶ τὴν πολιτείαν καὶ τοσοῦτον ἀπεῖχε τοῦ ζῆν πρὸσ τὰσ ἑτέρων ἡδονὰσ ὥστε φασὶν οἱ γράψαντεσ περὶ αὐτοῦ διδασκάλου τάξιν πρὸσ παῖδασ πρὸσ τοὺσ Ἀθηναίουσ αὐτὸν ἔχειν, ὥστε ἀπόντοσ μὲν Περικλέουσ ἐν ἀταξίᾳ πολλῇ καὶ ῥαθυμίᾳ τὴν ἐκκλησίαν εἶναι πολλάκισ, φανέντοσ δὲ εὐθὺσ μεταβάλλεσθαι καὶ σωφρονίζεσθαι πρὸσ τὴν ὄψιν, ὥσπερ δεδιότασ μή τι γνοίη Περικλῆσ ὧν ἡμάρτανον. ὃ δέ φασιν ὑπάρξαι Σωκράτει σοφιστῶν διαφερόντωσ, τοῦτ’ ἐκείνῳ δημαγωγῶν· ἐπαρθέντα μὲν γὰρ τὸν δῆμον καὶ μεῖζον φρονήσαντα δεινότατον εἶναι συστεῖλαι καὶ καθελεῖν, ἀθυμήσαντα δὲ καὶ ταπεινωθέντα ἀναγαγεῖν αὖ τοῖσ λόγοισ καὶ μεστὸν ἐλπίδων ποιῆσαι, ὥσπερ ἐκεῖνοσ εἰώθει περὶ τοὺσ νέουσ ποιεῖν. συνελόντι δ’ εἰπεῖν σχῆμα τῆσ πόλεωσ ἦν Περικλῆσ, οὐ δουλεύειν ταῖσ τῶν πολλῶν ἐπιθυμίαισ, ἀλλ’ αὐτὸσ ἄρχων τῶν πολλῶν, οὐδ’ ὅ τι δόξειεν ἐκείνοισ, τοῦτο λέγειν ἀξιῶν, ἀλλ’ ὅ τι δόξειεν αὐτῷ, τοῦτ’ ἐκείνουσ πράττειν ἐπαναγκάζων· οὐδ’ ἐν κόλακοσ μοίρᾳ προσκείμενοσ, ἀλλ’ οὐδαμοῦ τοῖσ κόλαξι πάροδον τὸ καθ’ αὑτὸν διδοὺσ, τῇ μὲν χρηστότητι καὶ ταῖσ ἐπιεικείαισ ἐν πατρὸσ ὢν τάξει τῷ δήμῳ, τῷ δὲ καθείργειν ἅπαντασ καὶ πάνθ’ ὑφ’ αὑτὸν ἔχειν πλέον ἢ τύραννοσ. ἐξ ὧν, ὡσ ἐοίκεν, ἔξεστι σαφῶσ ἰδεῖν ὅτι εἴ τισ ἄλλοσ καὶ Περικλῆσ ἑκὼν δίκαιοσ. οὐδαμοῦ γὰρ τὴν πλεονεξίαν ἀντὶ τῶν νόμων ἠγάπησεν, οὐδ’ ὅπωσ μείζων τῆσ τάξεωσ ἔσται προὐνοήθη, παρὸν αὐτῷ μᾶλλον παντὸσ Πεισιστράτου· ἀλλ’ ἦν παραπλήσιοσ κατέχοντι τὴν ἀκρόπολιν ἐπὶ τῷ σώζειν τοὺσ νόμουσ καὶ τῷ πάντασ εὖ ποιεῖν ἐκ μέσου.

καίτοι εἰ τὸν Ἀρχέλαον κακίζεισ ὡσ ἄθλιον καὶ κακοδαίμονα, ὅτι οὐδαμόθεν προσῆκον αὐτῷ τὴν τυραννίδα ἐκτήσατο, ὑπερβὰσ τὸ δίκαιον καὶ διαφθείρασ οὓσ ἥκιστα εἰκὸσ ἦν, ᾧ γε ἐξὸν ἐκείνῳ ὁμοίωσ τυραννεῖν, εἴπερ ἐβούλετο, οὐ ταῦτα ἔδοξεν, ἀλλὰ τοὺσ νόμουσ καὶ τὸ δίκαιον πλείονοσ ἄξια τοῦ κέρδουσ ἐποιήσατο, πῶσ οὐ τούτῳ συγχαίρειν εἰκὸσ ἦν; εἰ μὲν τοίνυν περὶ ἄλλου του πράγματοσ ἢ δόγματοσ συνέβαινεν εἶναι τὸν λόγον, οὐδ’ ἂν αὐτὸσ ᾤμην δεῖν καταφεύγειν εἰσ μάρτυρασ, ἀλλ’ ἐπ’ ἐμαυτοῦ δεικνύναι τἀληθὲσ ὅπωσ ἔχει· ἐπεὶ δὲ ὑπὲρ ἀνδρῶν πάλαι γεγενημένων ἐξέτασισ πρόκειται, ποῖοί τινεσ ἦσαν καὶ τίνα τάξιν τῆσ πολιτείασ προείλοντο, δεῖ δή τινοσ, ὦ Πλάτων, καὶ μάρτυροσ, ὦ τῶν μαρτύρων ὑπερορῶν, αὐτὸσ δ’ οὐδέποτ’ ἂν φωραθεὶσ οἶμαι προσχρώμενοσ οὐδενί. τοὺσ μὲν οὖν ἄλλουσ ἅπαντασ παραλείψω, πολλοὺσ ἂν ἔχων εἰπεῖν, ἕνα δὲ ἀρκοῦντα παρέξομαι, Θουκυδίδην τὸν Ὀλόρου· ὃσ οὐ μόνον τῇ τῶν λόγων δυνάμει καὶ σεμνότητι, ἀλλὰ καὶ τῇ τῶν πραγμάτων ἀκριβείᾳ πλεῖστον προέχειν τῶν συγγραφέων δοκεῖ. φέρε δὴ τί τῷ Περικλεῖ μαρτυρεῖ καὶ ποῖόν τινά φησι γενέσθαι τοὺσ τρόπουσ αὐτὸν, καὶ πῶσ ἄγειν τὸν δῆμον; ἡ γὰρ ἐκείνου φωνὴ γένοιτ’ ἂν ἡμῖν ὥσπερ ἂν εἰ αὐτὸν ἐν ὀφθαλμοῖσ εἴχομεν τὸν Περικλέα καὶ συνόντεσ ἑωρῶμεν ὁποῖόσ τισ ἦν. "ὅσον τε γὰρ χρόνον προὔστη τῆσ πόλεωσ ἐν τῇ εἰρήνῃ μετρίωσ ἐξηγεῖτο καὶ ὡσ ἀσφαλῶσ διεφύλαξεν αὐτὴν, καὶ ἐγένετο ἐπ’ αὐτοῦ μεγίστη· "ἐπειδὴ δὲ ὁ πόλεμοσ κατέστη, ὁ δὲ φαίνεται καὶ ἐν τούτῳ προγνοὺσ τὴν δύναμιν. "ἐπεβίω δὲ δύο ἔτη καὶ ἓξ μῆνασ· "καὶ ἐπειδὴ ἀπέθανεν, ἐπὶ πλέον ἔτι ἐγνώσθη ἡ πρόνοια αὐτοῦ εἰσ τὸν πόλεμον. "ὁ μὲν γὰρ ἡσυχάζοντάσ τε καὶ τὸ ναυτικὸν θεραπεύοντασ καὶ ἀρχὴν μὴ ἐπικτωμένουσ ἐν τῷ πολέμῳ μηδὲ τῇ πόλει κινδυνεύοντασ ἔφη περιέσεσθαι· "οἱ δὲ ταῦτά τε πάντα εἰσ τοὐναντίον ἔπραξαν καὶ ἄλλα ἔξω τοῦ πολέμου δοκοῦντα εἶναι κατὰ τὰσ ἰδίασ φιλοτιμίασ καὶ ἴδια κέρδη κακῶσ ἔσ τε σφᾶσ αὐτοὺσ καὶ τοὺσ συμμάχουσ ἐπολίτευσαν, ἃ κατορθούμενα μὲν τοῖσ ἰδιώταισ τιμὴ καὶ ὠφέλεια μᾶλλον ἦν, σφαλέντα δὲ τῇ πόλει εἰσ τὸν πόλεμον βλάβη καθίστατο. "αἴτιον δὲ ἦν ὅτι ἐκεῖνοσ μὲν δυνατὸσ ὢν τῷ τε ἀξιώματι καὶ τῇ γνώμῃ, χρημάτων τε διαφανῶσ ἀδωρότατοσ γενόμενοσ κατεῖχε τὸ πλῆθοσ ἐλευθέρωσ καὶ οὐκ ἤγετο μᾶλλον ὑπ’ αὐτοῦ ἢ αὐτὸσ ἦγε, διὰ τὸ μὴ κτώμενοσ ἐξ οὐ προσηκόντων τὴν δύναμιν πρὸσ ἡδονὴν λέγειν, ἀλλ’ ἔχων ἐπ’ ἀξιώσει καὶ πρὸσ ὀργὴν ἀντειπεῖν. ὁπότε γοῦν αἴσθοιτό τι αὐτοὺσ παρὰ καιρὸν ὕβρει θαρσοῦντασ, λέγων κατέπλησσεν ἐπὶ τὸ φοβεῖσθαι, καὶ δεδιότασ αὖ ἀλόγωσ ἀντικαθίστη πάλιν ἐπὶ τὸ θαρσεῖν· "ἐγίγνετο δὲ λόγῳ μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δ’ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸσ ἀρχή. οἱ δ’ ὕστεροι ἴσοι μᾶλλον αὐτοὶ πρὸσ ἀλλήλουσ ὄντεσ καὶ ὀρεγόμενοι τοῦ πρῶτοσ ἕκαστοσ γίγνεσθαι ἐτράποντο καθ’ ἡδονὰσ τῷ δήμῳ τὰ πράγματα ἐνδιδόναι, ἐξ ὧν ἄλλα τε πολλὰ ὡσ ἐν μεγάλῃ πόλει καὶ ἀρχὴν ἐχούσῃ ἡμαρτήθη καὶ ὁ ἐσ Σικελίαν πλοῦσ. εἶτα ἐπὶ τούτοισ τὸ ἀκροτελεύτιόν ἐστι τοσοῦτον τῷ Περικλεῖ ἐπερίσσευσε τότε, ἀφ’ ὧν αὐτὸσ προέγνω, καὶ πάνυ ἂν ῥᾳδίωσ περιγενέσθαι τὴν πόλιν Πελοποννησίων αὐτῶν τῷ πολέμῳ.

ταῦθ’ ὑπὲρ τῆσ Περικλέουσ προαιρέσεωσ καὶ πολιτείασ ἁνὴρ διεξέρχεται, πρῶτον μὲν κατ’ αὐτὸν ἐκεῖνον γεγονὼσ καὶ συγγεγονὼσ, οὐχ ὥσπερ Πλάτων οὐδὲ ἰδὼν αὐτὸν φαίνεται· ἔπειτ’ οὐ φιλονεικίασ ἕνεκεν οὐδεμιᾶσ, οὐδ’ εἰσ ἀγῶνοσ χρείαν, οὐδ’ εἰσ ἓν ὃ προὔθετο πάντα ἀναφέρων, ἀλλ’ ἐν ἱστορίᾳ καὶ διηγήσει τἀληθὲσ ἁπλῶσ οὑτωσὶ παραδιδοὺσ, ὥσπερ ὅταν περὶ τῆσ Πελοποννησίων εἰσβολῆσ, ἤ τινοσ ἄλλου τῶν ἐφ’ αὑτοῦ διηγῆται. εἰ μὲν τοίνυν ἠμφισβητεῖτο τῷ Θουκυδίδῃ περὶ τούτων, ἄλλοσ ἂν ἦν λόγοσ·

διδόντασ δὲ καὶ πειθομένουσ ἀναγκαίωσ τοιοῦτον γενέσθαι τὸν Περικλέα, ποῦ τῶν βλασφημιῶν τούτων εἰκὸσ ἀξιοῦν, ὡσ διάκονοσ ἀντὶ προστάτου καὶ τῶν ὀψοποιῶν οὐδὲν ἦν βελτίων οὐδ’ ἐπιτηδειότεροσ χρῆσθαι πόλει; πολλοῦ μέντἂν ἄξιον ἦν κολακεία, εἰ Περικλεῖ τοῦτ’ ἦν ἐπενεγκεῖν τὸ πρόσρημα· ἐπεὶ σὺ μὴ μόριον μόνον κολακείασ αὐτῷ προσθῇσ, ἀλλὰ καὶ πᾶσαν τὴν κολακείαν φέρων ἀνάθεσ, καὶ νὴ Δί’, εἰ βούλει, τὴν ἰδέαν αὐτὴν, ἐφ’ ἣν πάντα ἀνάγεισ, ἐὰν δείξῃσ ὡσ ὅτῳ ταῦτα ὑπῆρχε, τῇ Θεαρίωνοσ καὶ Μιθαίκου τύχῃ συνεκεκλήρωτο, καὶ τούτων ἀντίστροφοσ ἦν τὰ πολιτικά. ἀλλ’ ἴσωσ οἱ κόλακεσ πρότερον τἀληθῆ φανοῦνται λέγοντεσ ἢ ἡμεῖσ, εἴ τι τοιοῦτον ἐκείνῳ προφέρειν ἀξιοῖμεν. φέρε δὴ πόθεν αὐτῷ πᾶσ οὗτοσ ὁ λόγοσ ὡρμήθη καὶ πόθεν εἰσ τὰσ βλασφημίασ τὰσ κατὰ τῶν ἀνδρῶν ἀφίκετο; ἴσωσ οὐ χεῖρον ὡσ πρὸσ παρόντα καὶ συνόντα ποιήσασθαι τοὺσ λόγουσ, ἀναμιμνήσκοντασ οὑτωσί· ἔφησθα μὴ χρῆναι τὸν ἀγαθὸν πολίτην τὰσ ἐπιθυμίασ ἐκ παντὸσ τρόπου ζητεῖν ἀποπιμπλάναι, μήτ’ αὐτὸν ἑαυτοῦ μήτε τῶν πολιτῶν, μηδὲ τοῦτον ὁρ́ον τῆσ εὐδαιμονίασ τίθεσθαι, ἀλλὰ τὰ βέλτιστα ἀντὶ τῶν ἡδίστων προαιρεῖσθαι· μηδὲ γὰρ εἶναι τὸ ἡδὺ πάντωσ ἀγαθὸν, μηδ’ αὖ τὸ ἀγαθὸν τοῦ ἡδέοσ χάριν, ἀλλὰ τὸ ἡδὺ τοῦ ἀγαθοῦ χρῆναι διώκειν. οὐ ταῦτα κυκλεῖσ ἄνω καὶ κάτω; καλῶσ γε ποιῶν, ὦ ἑταῖρε, τὸ σὸν δὴ τοῦτο, καὶ τἀληθῆ λέγων. οὐδεὶσ ἀντερεῖ μέχρι τούτου, οὔκουν ὅστισ γε μὴ κἀμοί. ὁρ́α δὴ, τάχα γὰρ ἄν τι καὶ ἀλλοῖον ἐκβαίη. Περικλέουσ μοι λέγεισ, ὦ ἄριστε, βίον καὶ πολιτείαν, ὅταν ταῦτα λέγῃσ, καὶ οὐκ ἐλέγχεισ τὸν ἄνδρα, ἀλλ’ ἐπιψηφίζεισ, ὡσ αὐτὸσ καλεῖσ, καὶ παρὸν αὐτῷ χρῆσθαι μάρτυρι τῶν λόγων μεθίστησ οὐκ οἶδ’ ὅπωσ εἰσ τοὺσ ἀντιδίκουσ τὸν ἄνδρα. ἃ γὰρ σὺ διδάσκεισ τῷ λόγῳ, ταῦτ’ ἐπὶ τῶν ἔργων ἐκεῖνοσ δείξασ πρότεροσ φαίνεται·

ὅμοιον γὰρ ἐμοὶ δοκεῖ ποιεῖν ὥσπερ ἂν εἰ προειπὼν τοῖσ ἀνθρώποισ ὅτι οὕτω χρὴ προί̈στασθαι τῶν πόλεων, ὡσ Περικλέα ποτὲ τῶν Ἀθηναίων ἑωρᾶτε, εἶτ’ ἀπηγόρευε πάλιν μὴ οὕτωσ ὥσπερ ἐκεῖνοσ προί̈στασθαι. ὥστ’ εἰ μηδὲν προσέθηκασ, ἀλλ’ ἐν τούτοισ ἔστησ, πᾶσ τισ ἂν εὑρ͂εν ἐκ τῶν εἰρημένων τὸν Περικλέα, ὥσπερ τοὺσ ἀπὸ τῶν γνωρισμάτων ἐν τοῖσ δράμασι. σκόπει γὰρ πάλιν ἐξ ἀρχῆσ ὥσπερ νόμον. οὐ χρὴ τὰσ ἐπιθυμίασ θεραπεύειν οὐδ’ εἰσ ἀπέραντον ἐᾶν προϊέναι, ἀλλὰ κρατεῖν τῶν ἡδονῶν τόν γε δὴ χρηστὸν καὶ σώφρονα, καὶ τοὺσ πολίτασ μὴ συνεθίζειν τὸ πλέον ζητεῖν ἔχειν. ὁ τοίνυν Περικλῆσ οὕτωσ ἦν ἄπο πολλοῦ τοῦ δουλεύειν ταῖσ ἐπιθυμίαισ ἢ τὸ πρὸσ ἡδονὴν ζητεῖν ἢ πρὸσ πλεονεξίαν, ἀλλὰ μὴ πρὸσ τὸ βέλτιστον ἄγειν, ὥστ’ ἀπ’ αὐτῶν τῶν ἐναντιωτάτων φαίνεται τὴν δόξαν λαβών. αὐτόσ τε γὰρ τοῦ πλείονοσ τοσοῦτον ὑπερεῖδεν, ὅσον πλεῖστον ἐξῆν, τῇ τε πόλει συνεβούλευε μήτ’ ἀρχὴν ἐπικτᾶσθαι μήτ’ ἔξω τῶν ἀναγκαίων μηδὲν πραγματεύεσθαι, ἀλλ’ ἡσυχαζούσῃ τὸν πόλεμον διαφέρειν. καίτοι ὅτε τὸν πόλεμον μεθ’ ἡσυχίασ παρῄνει διαφέρειν, σχολῇ γ’ ἂν ἄλλωσ ἐπέτρεψε πολυπραγμονεῖν εἰκῆ. καὶ μὴν αὐτόσ τε ἐν τάξει ζῆν, οὐχ ὡσ ἥδιστα, προείλετο, καὶ τὸν δῆμον εἴ ποτ’ αἴσθοιτο ὑβρίζοντα κατεῖχε. πῶσ ἄν τισ μᾶλλον τοῖσ Πλάτωνοσ λόγοισ πειθόμενοσ φανερὸσ γένοιτο, εἰ χρὴ τοῖσ Πλάτωνοσ φῆσαι πείθεσθαι τὸν τοσοῦτον πρότερον Πλάτωνοσ, ἢ πῶσ ἂν Πλάτων μᾶλλον ἐλεγχθείη τἀναντία αὐτὸσ ἑαυτῷ λέγων ἢ εἰ φαίνοιτο ἅμα τ’ ἀξιῶν μὴ πρὸσ ἡδονὴν μηδ’ ἐν κόλακοσ μοίρᾳ τοῖσ δήμοισ ὁμιλεῖν, ἀλλὰ πρὸσ τὸ βέλτιστον, καὶ Περικλέα κακίζων, ὃσ οὐ πρὸσ ἡδονὴν, ἀλλ’ ἀπὸ τῆσ ὀρθοτάτησ ἀεὶ γνώμησ ὡμίλει; φαίνεται γὰρ βουλομένῳ σκοπεῖν ὀρθῶσ κἀν τοῖσ λόγοισ κἀν τοῖσ ἔργοισ τὰ κεφάλαια τοῦ διαλόγου πεπληρωκὼσ ἁνὴρ, λέγω τοῖσ μὲν λόγοισ οἷσ διεξῄει πρὸσ τὸ πλῆθοσ ἑκάστοτε, τοῖσ δὲ ἔργοισ ἅ τε αὐτὸσ αὐτοῖσ ἐπὶ τοῦ βίου τοῦ καθ’ ἡμέραν ἐπεδείκνυτο, ἄξια τῆσ παρρησίασ ταύτησ καὶ κακῶν ὧν ἐπὶ τῶν ἐκείνου καιρῶν ἀπέσχετο ἡ πόλισ.

μέχρι μὲν γὰρ ἐδημηγόρει Περικλῆσ καὶ καθεῖργε τὸ πλῆθοσ, οὔτ’ εἰσ Σικελίαν ἀποστόλουσ ἔπεμπον Ἀθηναῖοι οὔτε μακροὺσ καὶ ἀνηνύτουσ τοῦ πολέμου κύκλουσ περιεβάλλοντο, ἀλλὰ καὶ τοῦ τείχουσ ἔξω προϊέναι περίεργον ἐπείθοντο εἶναι καὶ οὐκ ἀσφαλὲσ οὐδὲ εἰδότων τὰ ὑπάρχοντα σώζειν. ἐπειδὴ δὲ ἐτελεύτησεν ἐκεῖνοσ, ὠνειροπόλουν μὲν Σικελίαν, ἐφίεντο δὲ Ἰταλίασ, ὠρέγοντο δὲ Καρχηδόνοσ καὶ Λιβύησ, πάντασ δὲ ἀνθρώπουσ περιεσκόπουν, ἤρκει δὲ οὐδὲν αὐτοῖσ, μακροτέραν δὲ τοῦ πολέμου τὴν παρενθήκην ἐποιήσαντο. ὁ δὲ ταῦτα πείθων ἦν, ὦ Πλάτων τε καὶ Σώκρατεσ, ὁ ὑμέτεροσ κοινωνὸσ μὲν οὐκ ἔστιν εἰπεῖν, ἑταῖροσ δὲ καὶ αὐτὸσ ἂν φαίησ, μᾶλλον δὲ εἴρηκασ. πῶσ οὖν ἄν τισ ταῦτα δικαίωσ κατηγοροίη Περικλέουσ, ἢ πῶσ οὐκ ἀναγκαίωσ Ἀλκιβιάδου, ὅστισ παραλαβὼν τὴν πόλιν εἰδυῖαν ἀκούειν συμβούλων εἶθ’ οὕτωσ ἐξέμηνε; Περικλῆσ μὲν γὰρ οἶμαι Ἀναξαγόρᾳ συγγενόμενοσ βελτίων ἢ κατ’ ἐκεῖνον ἐγένετο, Ἀλκιβιάδησ δ’ ἑταίρῳ χρώμενοσ Σωκράτει μικρὰ, μᾶλλον δ’ οὐδὲν ἀπώνατο τῆσ συνουσίασ. ὥστ’ οὐκ ἀνεκτὸν εἴ τισ ἐκεῖνον ἐπαινῶν τούτῳ μέμφεται. Πλάτων τοίνυν ὥσπερ ἐξεπίτηδεσ ἐναντία τῶν ὄντων λέγων ἢ τοὺσ θαυματοποιοὺσ μιμούμενοσ οὐ μόνον Περικλέουσ κατηγόρηκεν ἃ μὴ προσῆκεν, ἀλλὰ καὶ δεινόν τί φησιν εἶναι, εἴ τισ Ἀλκιβιάδην αἰτιάσεται τῶν αὐτῶν τούτων πραγμάτων. ἐκ δὲ τοῦ λόγου φαίνεται τῷ μὲν οὐδ’ ὁτιοῦν προσῆκον τῶν αἰτιῶν, τῷ δ’ οὐκ ἐλάχιστον μέροσ. ὁ μὲν γὰρ ἡσυχάζοντάσ τε καὶ τὸ ναυτικὸν θεραπεύοντασ, τοῦτο δ’ ἦν τὰ ὑπάρχοντα σώζοντασ, καὶ ἀρχὴν μὴ ἐπικτωμένουσ ἔφη περιέσεσθαι, ὁ δὲ τῶν τὰ πολλὰ πράττειν πεισάντων εἷσ ἦν.

ἐν οἷσ ἄλλα τε πολλὰ καὶ ὁ εἰσ Σικελίαν ἡμαρτήθη πλοῦσ, ἐξ ὧν πλείουσ τῶν συμμάχων τοὺσ πολεμίουσ ἐκτήσαντο καὶ τελευτῶντεσ ἀπήλλαξαν ὡσ ἴσμεν. οὔκουν ὁ Περικλῆσ ἦν ὁ ποιήσασ οἰδεῖν καὶ ὕπουλον εἶναι τὴν πόλιν, οὐδὲ δι’ ὃν τῶν ἀρχαίων σαρκῶν, ὡσ σὺ φῂσ, ἐστερήθησαν, ἀλλ’ ὁ τὰσ ἐπιθυμίασ ἐπαύξων αὐτοῖσ καὶ τοῖσ τῶν Αἰγεσταίων χρήμασι δελεάζων καὶ τὴν Σικελικὴν τράπεζαν προξενῶν, ἅτε καὶ αὐτὸσ ὢν τοιοῦτοσ καὶ μηδαμοῦ στῆναι τῶν ἐλπίδων ἐῶν τὸν δῆμον, ἀλλ’ ἀεὶ μακρότερ’ αὐτοῖσ ὧν ἐβούλοντό τε καὶ ἐδέοντο ὑποτιθεὶσ καὶ τἀναντία τῷ Περικλεῖ πολιτευόμενοσ, μετὰ τὴν ἐκείνου τελευτήν. οὐκοῦν πρίν τινα τῶν ἀντιπάλων ἑλεῖν, ἕνα τῶν φίλων θηρεύσασ ἄγεισ, καὶ πέπονθασ ταυτὸν τῷ Πινδάρου Πηλεῖ, ὃσ τῆσ τε θήρασ διήμαρτε καὶ τὸν Εὐρυτίωνα φίλτατον ὄντα ἑαυτῷ προσδιέφθειρε. τὸ δ’ αὐτὸ κἀν τοῖσ ὕστερον οἶμαι Ἀδράστῳ τῷ Γορδίου φασὶ συμβῆναι. ἐγὼ τοίνυν περὶ μὲν Ἀλκιβιάδου τὰ νῦν οὐδὲν δέομαι λέγειν, ἀλλὰ καὶ τοῦθ’ ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ λόγου προήχθην ἄκων εἰπεῖν· εἰ δὲ ἡ γεωμετρία καλὸν καὶ ἡ κατ’ αὐτὴν ἰσότησ, καὶ δεῖ μὴ τούτων ἀμελεῖν, εὑρίσκω τὸν Περικλέα τὴν ἰσότητα κάλλιστα τιμήσαντα οὐ μόνον ἐν τοῖσ ἰδίοισ, ἀλλὰ κἀν τοῖσ κοινοῖσ. ὅσον τε γὰρ χρόνον ἐν τῇ εἰρήνῃ προὔστη, μετρίωσ ἐξηγεῖτο, φησὶν ὁ τἀκείνου καλῶσ εἰδὼσ ‐ τοῦτο δ’ ἐστὶν ἐναντίον τοῦ βιαίωσ καὶ πλεονεκτικῶσ, ὧν σὺ κατηγορεῖσ ‐ ἐπειδή τε ὁ πόλεμοσ συνέστη, μόνοσ ᾔδει τί πράττουσιν ὑπάρχει σωθῆναι. οὐκοῦν τῷ μὲν ἅπαντοσ κέρδουσ κρείττω παρέχειν ἑαυτὸν δικαιοσύνην ἀσκῶν δῆλοσ ἦν, τῷ δὲ τὸν ἐν τάξει βίον ἀντὶ τοῦ πρὸσ ἡδονὴν προῃρῆσθαι σωφροσύνησ πίστιν παρείχετο ἐμφανῆ, καὶ μὴν ἀνδρείασ γε ἐν οἷσ οὐ πρὸσ χάριν οὐδ’ ὑποπεπτωκὼσ, ἀλλ’ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα ἐλευθέρωσ ὡμίλει τῷ δήμῳ.

μόνοσ τοίνυν καὶ τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι προειδὼσ καὶ τοῖσ παροῦσι χρήσασθαι δυνηθεὶσ πῶσ οὐκ ἂν σοφίασ δικαίωσ δόξαν φέροιτο τῆσ γέ που χρησιμωτάτησ, εἴ τισ ἀνθρωπίνωσ ἐθέλοι λογίζεσθαι; εἶθ’ ὃν ἐξ ἁπάντων τῶν τῆσ ἀρετῆσ μορίων ὑπάρχει προσειπεῖν, ἀνδρεῖον, δίκαιον, φρόνιμον, σώφρονα, τοῦτον Πλάτων μετὰ τῶν κολάκων ἠρίθμησε; λάλουσ γὰρ, φησὶν, Ἀθηναίουσ ἐποίησε καὶ ἀργοὺσ καὶ δειλοὺσ καὶ φιλαργύρουσ, εἰσ μισθοφορὰν καταστήσασ. περὶ μὲν δὴ λάλων, ὦ Πλάτων, καὶ ἀργῶν καὶ δειλῶν αὐτόθεν κατάβαλε, μή που τισ καὶ Τρῶασ ἐγείρῃσιν θεὸσ ἄλλοσ, καὶ δῶμεν λαβὴν καθ’ ἡμῶν αὐτῶν, προσήκουσαν μὲν ἥκιστα, ὅμωσ δὲ τὸ τοῦ Ὁμήρου κἀνταῦθα νικᾷ τὸ ὁπποῖόν κ’ εἴπῃσθα ἔποσ, τοῖόν κ’ ἐπακούσαισ. ἐγὼ μὲν γὰρ οὐδὲν ἂν εἴποιμι φλαῦρον οὐδὲ προαχθείην, μήποθ’ οὕτω μανείην· ἀλλ’ ἐμαυτοῦ πρότερον τὰ ἔσχατ’ ἂν καταγνοίην ἢ Πλάτωνα τῶν μεγίστων εὐφημιῶν ἑκὼν ἂν ἀποστερήσαιμι. ἕτεροι δ’ εἰσὶν ἴσωσ τινὲσ οἷσ ἔλαττον μέλει τῆσ σῆσ ἀξίασ, ἄλλωσ τε κἂν προφάσεωσ εὐπροσώπου λάβωνται, ὡσ ὑπὲρ ἀνδρῶν οὐδ’ αὐτῶν φαύλων οὐδ’ ἀξίων κακῶσ ἀκούειν ἀμύνονται. ἐπεὶ ὅτι γε ᾔδειν καὶ περὶ τούτων λέγειν, ὡσ οὐδὲ τούτοισ ἔνοχοσ Περικλῆσ, σιωπῆσαι χαλεπώτερον ἢ πειρωμένῳ δεικνύειν εὑρεῖν ὅ τι χρὴ λέγειν.

πρῶτον μὲν οὖν ὡσ οὐ λάλουσ ἐποίησε μέγιστον, οἶμαι, κἀνταῦθα σημεῖον τὸ μὴ ἐπὶ τῶν ἐκείνου χρόνων γενέσθαι τῇ πόλει τὴν διαβολὴν ταύτην, ἀλλ’ ὕστερον ἡνίκα τὸν μὲν ἤδη λαμπρῶσ ἐπόθουν, τοὺσ δὲ παρόντασ πλείω λαλοῦντασ ἢ φρονοῦντασ εὑρ́ισκον καὶ οὐδαμῶσ τὸ τοῦ Περικλέουσ ἀγαθὸν σώζοντασ. ὥστ’ ἐξ αὐτῶν ὧν τοὺσ ὕστερον ᾐτιάσαντο καὶ ὧν ὑπὸ τῶν μετ’ ἐκεῖνον διεβλήθησαν τά γ’ ἐκείνου σεμνύνεται. ὥσπερ γὰρ ἰατροῦ χρηστοῦ τελευτήσαντοσ καὶ κατὰ πολλὴν τὴν ἄδειαν ἤδη διαιτωμένων ὕστερον ἡ νόσοσ ἐπελθεῖν ἴσχυσεν. ὥστ’ ἔκ γε τῶν εἰκότων οὐκ ἀφεῖσθαι μόνον τῆσ αἰτίασ, ἀλλὰ καὶ κατ’ αὐτὸ τοῦτο μειζόνωσ εὐδοκιμεῖν αὐτῷ προσῆκεν ἀντὶ τοῦ μέχρι τούτου τοῦ χρόνου, ὥσπερ ἡ Διοτίμα δέκα ἔτη τῆσ νόσου δυνηθεῖσα ἀναβαλέσθαι τῇ πόλει εἰσ εὐεργεσίασ μέροσ, οἶμαι, κατέθετο καὶ οὐδεὶσ ἐκείνην αἰτιᾶται τῶν ὕστερον συμβάντων, ἀλλὰ τοῦ μὲν μὴ πρότερον συμβῆναι πάντεσ ἂν εἰκότωσ, τοῦ δὲ ὅλωσ οὐδείσ. οὐ γὰρ ἐκείνη ταῦτα ἐποίησεν, ἀλλ’ εἰσ ὅσον ἐξῆν ἐκώλυσεν· ὥστ’ οὐδ’ ἂν συμβεβηκὸσ εἰή τὴν ἀρχὴν τό γε ἐκείνησ μέροσ. σὺ δὲ Μαντινικὴν μὲν ξένην καὶ Μιλησίαν ἐπίστασαι κοσμεῖν καὶ οὕστινασ ἄν σοι δοκῇ πάνυ ῥᾳδίωσ μεγάλων ἠξίωσασ, τῶν δὲ Ἑλλήνων τοὺσ ἄκρουσ καὶ παρὰ πᾶσι βεβοημένουσ ἐν φαύλῳ καθαιρεῖσ, οὐδὲν διαφερόντωσ ἢ εἴ τίσ τινα τῶν μαγείρων ὡσ ἀληθῶσ, ἢ καὶ ἄλλο τι τῶν τυχόντων ἀνδραπόδων. αἴτιον δὲ οὐ τὸ ἀγνοεῖν τὴν ἀξίαν, ἀλλὰ πῶσ ἂν εἴποιμι εὐπρεπῶσ; σφόδρα τῶν λόγων γίγνει.

ἀλλ’ ἐκεῖσε ἐπάνειμι, ὅτι πρῶτον μὲν οὐ τῶν Περικλέουσ καιρῶν, ἀλλὰ τῶν ὕστερόν ἐστι τὸ τῆσ λαλιᾶσ ἔγκλημα τοῦτο, ὑπ’ ἀνδρῶν οὐδὲν ὁμοίων ἐκείνῳ γενομένων. ἔπειτα καὶ τὸ εἰκὸσ οὕτω σώζεται, ὡσ πάντεσ μᾶλλον ἢ Περικλῆσ ἐπηρκὼσ ἂν εἰή λαλεῖν αὐτοὺσ, καὶ τοσοῦτον ἥττων ἐκείνου ἡ αἰτία ‐ καὶ μηδεὶσ θαυμάσῃ τὸ παράδοξον ‐ ὅσῳπερ ἀμείνων ἦν λέγειν, εἰ δὴ τοῦτό γ’ ἀληθέσ ἐστιν. εἰ μὲν γὰρ αὐτὸσ ὅπωσ ἔτυχε τοὺσ λόγουσ μετεχειρίζετο, ἢ κατήγαγεν εἰσ φαῦλον τὸ πρᾶγμα, ὡσ παντὶ τῷ βουλομένω λαβεῖν εἶναι, εἰκότωσ ἂν πολλοὺσ ἐδόκει διαφθεῖραι καὶ πεῖσαι λαλεῖν τοῦ φρονεῖν ἀμελήσαντασ, ὥσπερ οἵ τι τῶν ῥᾳδίων ἄλλο προδείξαντεσ ταχέωσ πολλοὺσ ἐπισπῶνται. ὅτε δὲ αὐτὸσ ἐν κόσμῳ καὶ νόμῳ καὶ μετὰ παντὸσ τοῦ γιγνομένου καλοῦ τοὺσ λόγουσ ἐδείκνυεν αὐτοὺσ καὶ τὸ τοῦ Λάχητοσ, εἰ δὲ βούλει Πλάτωνοσ, ὁμοῦ συνδιέσωζεν, οὐδὲν χείρω τῶν λόγων τὸν βίον παρεχόμενοσ, πῶσ ἂν εἰή διεφθαρκὼσ Ἀθηναίουσ, ἢ πῶσ λάλουσ εἶναι πεποιηκὼσ, ὅσ γε κἀν τοῖσ λόγοισ αὐτοῖσ τὸ μηδὲν φαύλωσ μηδ’ εἰκῆ τιμήσασ φαίνεται; τοὐναντίον γὰρ ἔμοιγε πᾶν αὐτοὺσ ἐθίσαι δοκεῖ, μήτε λέγειν ὅπωσ ἔτυχε μηδὲν μήτε ποιεῖν ἀπὸ τοῦ πρώτου παραστάντοσ. τριῶν γοῦν ἕν γέ τι δεῖ λελύσθαι· ἢ γὰρ οὐδὲν φαῦλον οὐδὲ αἰσχρὸν λάλουσ εἶναι, ἢ Περικλῆσ οὐκ ἂν εἰή λάλουσ πεποιηκὼσ, εἴπερ ἦν ἀγαθὸσ λέγειν, ἢ δή τοι τό γε τρίτον, Περικλῆσ οὐ δεινὸσ λέγειν, οὐδ’ ὑπὲρ τοὺσ ἄλλουσ. οὐκοῦν ὡσ δεινὸσ καὶ ὡσ ὑπὲρ τοὺσ ἄλλουσ λοιπὸν ἂν εἰή διδάσκειν. τίνεσ οὖν ἂν μᾶλλον ἀξιόχρεῳ γένοιντο ἐπαινέται καὶ μάρτυρεσ τῆσ ἐκείνου δεινότητοσ καὶ δυνάμεωσ ἢ οἷσ συνηθέστερον ψέγειν ἅπαντασ ἢ κοσμεῖν; εἰ γὰρ οὗτοι φανεῖεν διδόντεσ τὴν ψῆφον, σχολῇ γ’ ἂν ἄλλοσ τισ ἀποστεροίη. ἐπὶ δ’ ἄλλου μέν τινοσ πράγματοσ σκήπτεσθαι μάρτυρι κωμῳδοδιδασκάλῳ τάχ’ ἂν οὐκ ἰσχυρὸν ἦν, εἰσ δὲ λόγων κρίσιν μήποθ’ οὕτωσ σεμνὸσ γενοίμην ὥσθ’ ὑπεριδεῖν τῶν ἀνδρῶν τούτων ὡσ οὐδενὸσ ἀξίων. λέγω δὲ ἤδη ταῦτα πρὸσ οὓσ ἔξεστι.

τῶν δὲ βεβήλων ὀλίγοσ ὁ λόγοσ. πάντωσ οὐδὲν δεῖ πύλασ αὐτοὺσ ἐπιθέσθαι τοῖσ ὠσὶν, ἀλλ’ ἐπίκεινται πάλαι· τοὺσ δὲ λέληθε καὶ αὐτὸ τοῦτο, οὕτω παντάπασιν ἀναισθήτωσ ἔχουσι καὶ τοσοῦτόν εἰσι πόρρω τῶν ἱερῶν. οὐκοῦν τῶν μαρτύρων ἡμῖν τῶν εἰσ τοὺσ λόγουσ κεκλημένων τῷ Περικλεῖ καὶ οἷσ οὐκ ἐλάχιστον μετεῖναι φαίημεν ἂν τῆσ περὶ ταῦτα ἐμπειρίασ ὁ μὲν τῶν Ἑλληνίδων μεγίστην τὴν ἐκείνου γλῶτταν εἴρηκε, λέγων μὲν ἴσον τι καὶ φωνὴν, ἀναμίξασ δέ τι τῆσ παρὰ τῆσ τέχνησ πικρίασ τοῖσ ἀπὸ τῆσ ἀληθείασ. ὅμωσ δ’ οὐκ ἐξέφυγε τὸ μὴ οὐ τὰ πρῶτα δοῦναι τῷ ἀνδρὶ, μηδ’ ἐνδείξασθαι τὴν μεγαλοπρέπειαν τὴν περὶ τοὺσ λόγουσ αὐτοῦ· ὁ δ’ ἀστράπτειν καὶ βροντᾶν καὶ κυκᾶν αὐτόν φησι δημηγοροῦντα. μὴ γάρ μοι τοῦτο εἴ τι μέμφεται αὐτοῦ, ἀλλ’ ὅσον εἰσ τὸν παρόντα προσήκει λόγον τῆσ μαρτυρίασ λάβωμεν, ἔπειτα κἀκεῖνα μικρὸν ὕστερον, ἄν τι δέῃ, πρὸσ ἡμῶν ὄντα φανήσεται. ὁ δὲ δὴ τρίτοσ ἄντικρυσ ὥσπερ οὐδὲ κωμῳδίασ οὗτόσ γε ποιητὴσ, ἀλλ’ ὡσ ἂν εἷσ τῶν καλῶν κἀγαθῶν ἀνεπίφθονον αὐτῷ καὶ καθαρὰν τὴν μαρτυρίαν ἀποδέδωκε λέγων ὡσ ἐκ δέκα μὲν ποδῶν ᾕρει τοὺσ ῥήτορασ ἐν τοῖσ λόγοισ, μόνου δὲ πειθώ τισ ἐπεκάθιζεν ἐπὶ τοῖσ χείλεσι· πάντα δ’ εἶναι φλυαρίαν πρὸσ ἐκεῖνον. φησὶ γοῦν οὑτωσὶ δυσχεραίνων ῥήτωρ γάρ ἐστι νῦν τισ ὧν γ’ ἐστὶν λέγειν; ὁ Βουζύγησ ἄριστοσ ἁλιτήριοσ.

οὕτωσ ἴσασιν οὕσ τε προσήκει διασύρειν ἐπὶ τοῖσ λόγοισ καὶ οὓσ ἄξιον θαυμάσαι. ἆρ’ οὖν ὁ τοσοῦτον αἱρῶν τοὺσ ῥήτορασ, τὴν πειθὼ δὲ ἐπὶ τῶν χειλῶν ἔχων, τοσαύτησ δὲ αἰδοῦσ παρὰ πάντων τυγχάνων, τοιαῦτα δ’ ἀκηκοὼσ ὑπὸ τῶν ἅπαντασ ἐρευνώντων περὶ τἄλλα καὶ εἰσ αὐτὸ τοῦτο κωμῳδούντων ὡσ ἀδυνάτουσ εἰπεῖν, φλυαρίαν τινὰ καὶ λαλιὰν ἐπεδείκνυτο ἐν ταῖσ ἐκκλησίαισ, ἢ παντὸσ ἀνδρὸσ πρᾶγμα διεπράττετο, ἀλλ’ οὐ πολλῇ τινι τῇ περιουσίᾳ χρώμενοσ οὕτω διεγίγνετο, πόρρω μὲν αὐτὸσ ὢν τοῦ ληρεῖν, πλεῖστον δὲ τοὺσ ἄλλουσ ἐθίζων ἀπέχειν; σκεψώμεθα γὰρ τί τῆσ λαλιᾶσ ἐστὶ καὶ τί τῶν λόγων τῶν ἐμφρόνων. λαλιᾶσ μὲν οἶμαι διὰ κενῆσ ληρεῖν καὶ εἰσ μηδὲν δέον καὶ διατρίβειν τηνάλλωσ, λόγων δὲ ἀληθινῶν τῶν καιρῶν καὶ τῶν πραγμάτων στοχάζεσθαι καὶ τὸ πρέπον σώζειν πανταχοῦ. τούτοισ γοῦν ἕπεται καὶ τὸ κρατεῖν οἶμαι καὶ τὰσ ψυχὰσ προσάγεσθαι τῶν ἀκουόντων. ὁ τοίνυν Περικλῆσ τοσοῦτον νικῶν καὶ τοσαῦτα ἀφ’ ὧν ἐνίκα πράττων λάλοσ μὲν ἥκιστα οἶμαι, λέγειν δὲ ἄριστοσ εἰκότωσ ἐνομίζετο. καὶ μὴν ἐν οἷσ γε καὶ τοὺσ ἄλλουσ αἰτιῶνται, ἅμα τοῦτόν τ’ ἀφιᾶσι καὶ τίνασ ἀντὶ τούτου προσήκει μέμφεσθαι διδάσκουσιν. εἰ δὲ δεῖ καὶ σεμνοτέρου μάρτυροσ, σκόπει τί φησιν ὁ Θουκυδίδησ ἐν τοῖσ περὶ αὐτοῦ λόγοισ. εὑρήσεισ γὰρ ἁπανταχοῦ μεμνημένον ὡσ ἀρίστου λέγειν καὶ οὐδ’ ἀμφισβήτησιν δόντα ὅτι μὴ καὶ πράττειν οὗτόσ γε πρὸσ τῷ λέγειν προστίθησιν, ἐπειδὰν πρῶτον αὐτὸν εἶναι φῇ. καὶ οὗτοσ ὁ μάρτυσ, ὦ χρηστὲ, τῶν Ἀντιφῶντοσ ἑταίρων ἐστὶ καὶ ἅμα ὡσ τὸ εἰκὸσ καὶ ἐφ’ ἑαυτῷ τι φρονῶν, ἀλλ’ ὅμωσ ἀποδίδωσιν ἐκείνῳ τὰ πρέποντα. ἦ που σοί γε τῷ τὴν Ἀσπασίαν ἐπαινοῦντι πρὸ τοῦ Ἀντιφῶντοσ συγχωρητέον ταῦτα.

καὶ τί δεῖ Θουκυδίδου λοιπόν; ἥκει γὰρ πρὸσ τοὔσχατον τῆσ μαρτυρίασ ὁ λόγοσ. αὐτὸσ γάρ ἐστι Πλάτων ἡμῖν ὁ τὴν Ἀσπασίαν ὑμνῶν ὡσ διδάσκαλον θαυμαστὴν ῥητορικῆσ, καταφεύγων ἐπὶ τὸν Περικλέα καὶ δι’ ἐκείνου πιστούμενοσ καὶ διαρρήδην γε οὑτωσὶ διαφέροντα τῶν Ἑλλήνων αὐτὸν προσειρηκώσ· τοσοῦτον φαίνεται τῷ Περικλεῖ νέμων εἰσ λόγουσ. καίτοι οὐ δή που τοῦ μὲν Ἀσπασίᾳ μετεῖναι λόγων σημεῖον ἦν Περικλῆσ οὕτω λέγων, τῆσ δ’ αὐτοῦ Περικλέουσ δυνάμεωσ ἑτέρωθεν χρὴ τὸ σύμβολον ζητεῖν· οὐδέ γε ὑπὲρ μὲν Ἀσπασίασ διαφέροντα τῶν Ἑλλήνων αὐτὸν ἔδει προσειπεῖν, τῷ δὲ καθ’ αὑτὸν πράγματι μηδενὸσ βελτίω τῶν πολλῶν. καὶ οὐκ ἐνταῦθα μόνον ταῦτ’ εἴρηκε περὶ τοῦ ἀνδρὸσ, ἀλλὰ καὶ ἑτέρωθι εἰκότωσ φησὶ τέλεον τὸν Περικλέα τὴν ῥητορικὴν γενέσθαι συγγενόμενον Ἀναξαγόρᾳ. ἀλλὰ μή πω πᾶν τοῦτο. ἀλλ’ ὅτι γε ὡμολόγηκε τέλεον γενέσθαι κατὰ τοὺσ λόγουσ δῆλον. πῶσ ἂν οὖν ὁ τοσοῦτον ὑπερέχων καὶ μόνοσ πᾶσι τοῖσ κριταῖσ νικῶν τὴν τοῦ φλυαρεῖν εἰκῆ καὶ παρὰ καιρὸν Ἀθηναίουσ ἀνεῖναι φέροιτ’ ἂν δόξαν; ἐγὼ μὲν γὰρ τοὐναντίον ἡγοῦμαι, σιωπῆσ αἴτιον αὐτὸν πλείονοσ ἢ προπετείασ καταστῆναι. ἴσμεν γοῦν ὅτι κἀν ταῖσ ἄλλαισ δή που δυνάμεσιν οὗ μὲν πολλοὶ παραπλήσιοι καὶ ἐφάμιλλοι πρὸσ ἀλλήλουσ, πολλὰ τὰ πράγματα καὶ πλείων ἡ ἔρισ, ἐπειδὰν δέ τισ εἷσ ὑπέρσχῃ λαμπρῶσ, ἅπαντεσ ἤδη συγκεχωρήκασιν. οὕτω δὴ καὶ λέγειν ἐπειδάν τισ εἷσ ἄκροσ ἐγγένηται, στέργειν ἀνάγκη τοὺσ πλείουσ καὶ μὴ πολυπραγμονεῖν, ἀλλ’ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα εὐλαβεῖσ καὶ κοσμίουσ εἶναι περὶ τοὺσ λόγουσ. οὐ γὰρ ἂν ᾧ γέ τίσ ἐστι βέλτιστοσ, τούτῳ χείρουσ ἀπεργάζοιτο, ἄλλωσ τε καὶ πρὸσ αὐτὰ ταῦτα ἃ βέλτιστόσ ἐστιν.

ὥσπερ γὰρ ἐν τοῖσ κατὰ τὸν βίον πράγμασιν ὅστισ ἑαυτὸν κόσμιον παρέχει καὶ σώφρονα καὶ τοῖσ πᾶσιν εὔτακτον, οὐδ’ ἂν εἷσ εἴποι δή που τοῦτον ὡσ ταύτῃ διαφθείρει τοὺσ ἐντυγχάνοντασ, ὅτι μὴ καὶ τοῦ σωφρονεῖν παράδειγμα πάντεσ ἂν αὐτὸν εἶναι φαῖμεν, εἴπερ αὐτοὶ μέλλομεν δόξειν σωφρονεῖν, οὕτω κἀν τοῖσ λόγοισ ὅστισ τὴν τοῦ καλοῦ καὶ πρέποντοσ φυλακὴν ἔχει καὶ μηδαμοῦ παρορᾷ τὸ βέλτιον, μηδ’ ἀμελεῖ τοῦ περὶ ταῦτα κόσμου, τὸ σὸν, ὦ Πλάτων, ποιεῖ, τό γε σύμπαν τοῦτο ὡσ κόσμοσ ἐκλήθη λογιζόμενοσ, ἀλλ’ οὐχὶ ἀκοσμία οὐδ’ ἀταξία οὐδὲ τῶν περὶ ταῦτα ὀνομάτων οὐδέν. καὶ τοὺσ κρείττουσ εἰσ ὅσον οἱο͂́ν τ’ ἐστὶν ἐν τοῖσ αὑτοῦ μιμούμενοσ. οὐκ ἂν οὖν εἰή φλυαρίασ αἴτιοσ, οὐδ’ ἡγεμὼν, οὐδ’ ἀταξίασ, οὐδὲ τῶν αἰσχρῶν οὐδενὸσ, οὐ μᾶλλόν γε ἢ τὸν γυμναστὴν ἐθίζειν ἀμελεῖν τοῦ σώματόσ ἐστ’ εἰπεῖν ᾧ γε ὅπωσ τὸ σῶμα καλῶσ ἕξει μέλειν ὁ σοφὸσ Πλάτων φησίν. ἐὰν δὲ δή τισ καὶ τὸν βίον ἐξ ἴσου τοῖσ λόγοισ καταστήσῃ καὶ μὴ μόνον λέγων εἰσ κάλλοσ, ἀλλὰ καὶ ζῶν ᾖ φανερὸσ, πῶσ οὗτοσ ἐθίζει λαλεῖν ἢ καὶ ἄλλ’ ὁτιοῦν ποιεῖν ἄνευ τῆσ τοῦ βελτίονοσ μοίρασ; ἐγὼ μὲν οὐκ ἔχω πεισθῆναι. ἀλλὰ δυοῖν ἔμελλον, οἶμαι, θάτερον οἱ τότ’ ἐκείνῳ συνόντεσ ἢ ζηλώσαντεσ αὐτοῦ τὴν δύναμιν, χρηστόν τι καὶ παραπλήσιον κατὰ τοὺσ λόγουσ ἐπιτηδεύειν, καὶ ὅσῳ μᾶλλον ἐτίμων κἀκεῖνον καὶ τοὺσ λόγουσ, τοσούτῳ κοσμιώτερον καὶ σωφρονέστερον αὑτῶν ἕξεσθαι καὶ πάσησ παρανομίασ ἀφέξεσθαι, ἢ καὶ παντάπασιν ἀπογνόντεσ καὶ νομίσαντεσ κρεῖττον ἢ καθ’ αὑτοὺσ εἶναι τὸ πρᾶγμα τὴν ἡσυχίαν σχήσειν καθαρῶσ, ὡσ τὸ μὲν εἶναι ῥήτορα τοῦτο ὂν, ὅπερ ἦν ὁ Περικλῆσ, αὐτοῖσ δ’ οὐκ ἐξ ἴσου τὴν τύχην οὖσαν. ὥστε καὶ οὕτωσ κἀκείνωσ ἥκιστα ἔμελλον ἔσεσθαι λάλοι.

ὁρῶ δέ τοι καὶ περὶ τὴν τραγῳδίαν Αἰσχύλον μὲν αἰτίαν οὐ σχόντα ὡσ εἰσαγάγοι λαλιὰν, οὐδὲ τὸν ἥδιστον εἰπεῖν Σοφοκλέα οὐδαμοῦ ταῦτ’ ἀκούσαντα ὡσ ἐπῆρεν Ἀθηναίουσ λαλεῖν, ὅτι, οἶμαι, τῆσ σεμνότητοσ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα ἀντείχοντο καὶ κρείττονα ἢ κατὰ τοὺσ πολλοὺσ τὰ ἤθη παρείχοντο· Εὐριπίδην δὲ λαλεῖν αὐτοὺσ ἐθίσαι καταιτιαθέντα, ἀφελεῖν τι δόξαντα τοῦ βάρουσ καὶ τῶν καιρῶν, καὶ μετ’ ἐκεῖνον αὖ πλεῖν ἢ σταδίῳ λαλίστερα Ἀριστοφάνησ μειράκια γενέσθαι φησὶν, ἅτ’, οἶμαι, τοσοῦτον Εὐριπίδου λειπόμενα κατὰ τὴν ποίησιν. τοῦ γὰρ κόσμου κατὰ μικρὸν ὑπορρέοντοσ εἰσ τοῦτο ἔδει τὸ ἁμάρτημα κατενεχθῆναι καὶ δοκεῖν λαλεῖν μᾶλλον ἢ ποιεῖν. οὕτω δὴ καὶ περὶ τοὺσ λόγουσ τοὺσ πολιτικοὺσ οὐχ ὁ σεμνότατοσ οὐδ’ ᾧ τῶν ῥημάτων ὁ νοῦσ ἡγεῖτο, οὐδ’ ὃσ ἄνευ μὲν φρονήματοσ οὐκ ᾤετο δεῖν λέγειν, τὸ φρόνημα δ’ ἐξ ἁπάντων ὧν ἑαυτῷ συνῄδει δικαίωσ ἐκέκτητο, οὐχ οὗτοσ ἦν ὁ λάλουσ ἀντὶ κοσμίων ποιήσασ, ἀλλὰ οὗτοσ ὁ κωλύων εἶναι λάλουσ τὸ καθ’ αὑτόν. οὔκουν ὅ γε Ὀδυσσεὺσ οὐδὲ ὁ Νέστωρ αἰτίαν ἔσχον ὡσ διαφθείροντεσ τῶν Ἀχαιῶν τὸ στρατόπεδον, ἀλλ’ ὁ Θερσίτησ μᾶλλον, ὅσ ῥ’ ἔπεα φρεσὶν ᾗσιν ἄκοσμά τε πολλά τε ᾔδει μὰψ, ἀτὰρ οὐ κατὰ κόσμον ἐριζέμεναι βασιλεῦσι. διὸ καὶ κατεῖχεν αὐτὸν ὁ τῷ Περικλεῖ προσόμοιοσ ῥήτωρ καὶ οὐκ εἰά λαλεῖν. σὺ δὲ ποιεῖσ παραπλήσιον ὥσπερ ἂν εἴ τισ τὸν Ὀδυσσέα τότε ᾐτιᾶτο θόρυβον ἐν τῷ στρατοπέδῳ ποιεῖν, ὃσ τοὺσ ἄλλουσ τοῦ θορυβεῖν ἔπαυεν· ὥσπερ ἂν εἰ καὶ τὸν Ἡρακλέα φαίησ τοὺσ ἀνθρώπουσ ἐθίζειν αὐθάδεισ εἶναι καὶ θρασεῖσ, ὅτι τοῖσ τόξοισ καὶ τῷ ῥοπάλῳ περιῄει χρώμενοσ, τοὐναντίον γε πᾶν ἐθίζων, ὦ χρηστὲ, πάντασ κοσμίουσ εἶναι καὶ τοῖσ νόμοισ ἐμμένειν, καὶ χρῆσθαί γε τοῖσ ὀργάνοισ τούτοισ ὥσπερ ἐκεῖνον ἑώρων μετὰ παντὸσ τοῦ βελτίονοσ. οὕτω καὶ Περικλεῖ μοί τισ ἂν ἐγκαλέσαι δοκεῖ λάλουσ ποιεῖν·

ὃσ τοσοῦτον ἅπαντασ καθεῖργεν ὥστε σιωπᾶν καὶ ἄκοντασ αὐτῷ· καὶ τοσοῦτον ἀπεῖχε τοῦ τὸ πλῆθοσ ἐπαίρειν ὥστε καὶ τοὺσ ῥήτορασ ἡσυχίαν ἔχοντασ ὡσ τὰ πολλὰ παρείχετο. ὥστε εἰ μὴ καθ’ Ἡρακλέα, κατὰ γοῦν τὸν Ιὄλεων ἦν ἐπικάων, ὡσ τὸ τοῦ κωμικοῦ ῥῆμα, τὰσ κεφαλὰσ τῶν πλειόνων. εἶτα λέγεισ ὡσ λάλουσ Ἀθηναίουσ Περικλῆσ ἐποίησεν; ὥσπερ ἂν εἴ τισ τὸν διδάσκαλον αἰτιῷτο τοὺσ παῖδασ λάλουσ ποιεῖν, ὅτι αὐτοῖσ ἅπαντα ἐξηγεῖται. καὶ μὴν ὅ γε αὐτὸσ οὗτοσ οὐδὲ φθέγγεσθαί ποτε αὐτοὺσ εἰά, ἀλλὰ καὶ τῶν λόγων αὐτῶν μέροσ ἦν αὐτῷ τὸ τὴν ἡσυχίαν ἄγειν εἰδέναι προστάττειν. οὐδὲ γὰρ Σωκράτη φαίην ἂν ἔγωγε ὡσ ἐποίησεν Ἀθηναίουσ λάλουσ καὶ φιλονείκουσ, ὅτι πλεῖστα Ἀθηναίων ἐπὶ τῶν τραπεζῶν καὶ τῶν ἐργαστηρίων διελέγετο καὶ πρὸσ τοὺσ ἀστοὺσ καὶ πρὸσ τοὺσ ξένουσ· οὐδ’ εἰσ τοῦτον τὸ τοῦ Ἡσιόδου φέρειν, ἐπιτιμῶντοσ καὶ διακωλύοντοσ, πὰρ δ’ ἴθι χάλκειον θῶκον καὶ ἐπαλέα λέσχην ἀλλὰ καὶ τοῖσ χαλκείοισ ἂν αὐτὸν καὶ τοῖσ ἄλλοισ ἐργαστηρίοισ θαρρούντωσ κελεύειν προσιέναι, οὗ τι μέλλουσι τοιοῦτον ἀκούσεσθαι ἢ τῶν νέων ἢ τῶν πρεσβυτέρων τινέσ. οὐ γὰρ ἂν εἰή φλυαρεῖν ἐθίζεσθαι τὸ τί τῶν χρησίμων ἀκούειν, ὥσπερ γε καὶ αὐτοῦ τοῦ Ἡσιόδου ταῦτα συμβουλεύοντοσ ἀκούοντεσ οὐκ ἀπολλύναι τὸν χρόνον ἡγούμεθα οὐδὲ χείρουσ γίγνεσθαι. εἰ δέ τινεσ Σωκράτουσ ἢ Περικλέουσ ἀκούοντεσ, εἶτα τῆσ ἐκείνων δυνάμεωσ ἐπιθυμήσαντεσ κακῶσ ἐμιμήσαντο, οὐ τοῦτό γε ἐκείνων αἴτιον. ἐκεῖνοι μὲν γὰρ τοῖσ ἀκούουσι λέγοντεσ τὰ βέλτιστα οὕτωσ ἐπεδείκνυντο τὴν δύναμιν, οἱ δ’ ἁμαρτόντεσ τοῦ κεφαλαίου καὶ πρὸσ οὐδὲν χρήσιμον τοὺσ λόγουσ ἀναλίσκοντεσ εἰκότωσ ἂν τὴν μέμψιν φέροιντο καὶ οὐδὲ ταυτὸν ἂν ἐκείνοισ, οἶμαι, δοκοῖεν ποιεῖν, ἀλλ’ αὐτὰ τὰ ἐναντιώτατα, ὥσπερ οἱ παρὰ τοὺσ νόμουσ γράφοντεσ, νόμουσ δὲ ὅμωσ ὄνομα οἷσ γράφουσι τιθέμενοι. Περικλῆσ τοίνυν κάλλιστον νόμον περὶ δημηγοριῶν ἔθηκε, μηδαμοῦ τῆσ σεμνότητοσ ὑφίεσθαι.

ἢ σὺ λίαν ἐνεργοὺσ ἡμᾶσ ποιήσεισ, ἀναγκάζων πρὸσ ἕκαστον τῶν εἰρημένων ἀποκρίνεσθαι, οὐχ οὗτόσ ἐστιν ὁ πανταχοῖ κομίζων ἐκείνουσ, οὐχ οὗτοσ ὁ μηδαμοῦ καθεύδειν ἐῶν, ἐπὶ μὲν Σάμῳ δέκατοσ αὐτὸσ στρατηγῶν, ἀποκρύψασ τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ στρατηγοὺσ καὶ δείξασ ὄνομα ἄλλωσ ὄντασ, καὶ τοὺσ Σαμίουσ καταστήσασ εἰσ πολιορκίαν, οὐχ ἡσυχάζων, ἀλλ’ ἐκπλέων μέρει τινὶ τῶν νεῶν ἐπὶ Καρίασ, καὶ μετὰ ταῦτ’ ἀπελθόντοσ αὐτοῦ θαρρήσαντασ ἐπεξελθεῖν καὶ πλέον σχόντασ τῶν ἐφορμούντων ἀναστρέψασ αὖθισ καθείργων ἑώσ παρεστήσατο, καὶ πάλιν Εὐβοέων ἀποστάντων ἄγων εἰσ Εὔβοιαν Ἀθηναίουσ, καὶ Πελοποννησίων ἀγγελθέντων εἶναι Μεγαροῖ κομίζων αὖθισ εἰσ Μέγαρα κἀκ τῶν Μεγάρων πάλιν εἰσ Εὔβοιαν, ἑώσ καὶ ταύτην κατεστρέψατο; πῶσ οὖν τῆσ περὶ ταῦτα ὀλιγωρίασ αἴτιοσ; ἀλλὰ μὴν ὡσ αὐτό γε οὐκ ἄτιμον τὸ δύνασθαι λέγειν οὐδ’ εἰσ ὄνειδοσ φέρον, οὐδὲ κατηγορίασ ἄξιον, οὐδέ γε συγγνώμησ, ἀλλά τινοσ κρείττονοσ, αἰσχυνοίμην ἂν τοὺσ λογίουσ θεοὺσ, εἰ ζητοίην ἀποδεικνύναι, πλήν γε τοσοῦτον ἂν εἴποιμι, ‐ ἐμοὶ γὰρ εἰή εἴ τισ ἄλλοσ δυσχεραίνει καὶ τρέποιτο ἅπαν εἰσ ἐμὲ, καὶ οὐ μέμψομαι τῷ δαίμονι ‐ ὡσ ἐγὼ δεξαίμην ἂν δύνασθαι λέγειν μετὰ χρηστοῦ βίου καὶ σώφρονοσ εἰσ ὅσον οἱο͂́ν τε κάλλιστα ἀνθρώπων μᾶλλον ἢ μυριάκισ Δαρεῖοσ ὁ Ὑστάσπου γενέσθαι· καὶ μικρά μοι πάνθ’ ὡσ ἀληθῶσ πρὸσ τοῦτ’ ἤδη φαίνεται. οἶδα δὲ καὶ τὰ Πλάτωνοσ πράγματα, εἰ μὴ τετυφώμεθα, οὐδὲν ἄλλο σχεδὸν ὄντα ἢ λόγουσ, καὶ συγχαίρω τῆσ λέξεωσ αὐτῷ, κἄν με προσπαίζων οὑτωσὶ πείθῃ, μὴ πάνυ τούτου φροντίζειν, οὐ πάνυ πείσομαι, ἀλλ’ εἴσομαι σφόδρα σπουδάζοντα, καὶ τηνικαῦτα μάλιστα ἡνίκ’ ἂν ὡσ παίζων λέγῃ. ὥστε τὸν οἴκοι θησαυρὸν διαβάλλοιμεν ἂν εἰ ταῦτα διασύροιμεν. ἀλλ’ ὑπὲρ μὲν τούτων οὐδὲ λέγειν ἄξιον, ἀλλὰ τοσούτῳ ἧττον ὅσῳπερ ἂν ᾖ κρεῖττον τὸ δύνασθαι λέγειν. εἰε͂ν. ἀργοὺσ δὲ δὴ πῶσ ἡμῖν ἐποίησεν Ἀθηναίουσ Περικλῆσ; τί δ’ ἄν τισ λέγοι περίπλουσ Πελοποννήσου καὶ ἀποβάσεισ πανταχοῖ τῆσ πολεμίασ καὶ πραγμάτων συνέχειαν οὐδεμιᾶσ ἄλλησ πόλεωσ εἰκάσαι;

πότερ’ οὖν φοβεῖσθαι τοὺσ πολεμίουσ καὶ ὑποχωρεῖν, ἢ θαρρεῖν καὶ ὑπερφρονεῖν συνεθίζοντοσ τὴν φωνὴν εἶναι φῶμεν καὶ τὴν ἀνδρείαν αὐτόθεν δεικνύντοσ; εἶτα τὸν οὕτωσ ὀξὺν καὶ ἄγρυπνον καὶ ἥδιστ’ ἂν εἶπον ὑπόπτερον τοῦτον ἢ αὐτὸν ἀργεῖν ἢ ἑτέρουσ ἐθίζειν ἐγὼ πεισθῶ; οὐκ ἄρ’ ἐπίστασθαι δόξω τῶν πραγμάτων οὐδὲν, ὅστισ γε μὴ ὅτι Ἀθηναίοισ, ἀλλ’ οὐδὲ τοῖσ πολεμίοισ ἀργεῖν ἐπέτρεπεν, ἀλλὰ κἀκείνουσ ἐποίησε μεταβαλεῖν τοὺσ τρόπουσ, τοσαύτασ ἀνάγκασ αὐτοῖσ περιίστη τοῦ κινεῖσθαι. καὶ τὸ δικαίωσ προσῆν, ἔφη Δημοσθένησ. ἀλλ’ ὅμωσ Πλάτων ᾐτιάσατο αὐτὸν ἀργοὺσ καὶ δειλοὺσ πεποιηκέναι. τί λέγεισ, δειλοὺσ Περικλῆσ, ὦ θεοὶ, δειλοὺσ, ὃσ καὶ δημηγορῶν εὐθὺσ ἐνθένδε ἤρξατο, τῆσ μὲν γνώμησ, ἔφη, τῆσ αὐτῆσ, ὦ Ἀθηναῖοι, ἀεὶ ἔχομαι, μὴ εἴκειν Πελοποννησίοισ. ὃ τίσ τῶν εἰσ ἐκείνην τὴν ἡμέραν εἰσάπαξ εἰπεῖν ἐθάρρησεν; οἵ γε καὶ ἡνίκ’ ἔσωζον τὴν Ἑλλάδα, Λακεδαιμονίοισ εἶξαν αὑτῶν. ὁ δ’ οὐδὲν προκαλυψάμενοσ, οὐδ’ ἀναμείνασ, εἰ μή τι ἄλλο, τήν γ’ ἐκ τοῦ προοιμίου παραμυθίαν εὐθὺσ ἐν ἀρχῇ τῶν λόγων μάλα ῥᾳδίωσ ἐξεῖπε τὸ δοκοῦν αὑτῷ, ὡσ ἄν τισ αὐτόσ τε κρείττων ἀξιῶν εἶναι τῶν ἀκουόντων κἀκείνουσ τῶν ἀνταγωνιστῶν. ἐγὼ μὲν οὕτω μᾶλλον ἡγοῦμαι.

εἰ μὲν γὰρ ἢ τὸν πόλεμον κεκινηκέναι, ἢ πραγμάτων αἴτιον αὐτὸν γεγενῆσθαι, ἤ τι τῶν τοιούτων ᾐτιᾶτο, ἀληθῆ μὲν οὐδ’ οὕτωσ ‐ ὕστερον γοῦν ἅπαντεσ συνεχώρησαν μὴ ἐκεῖθεν λελύσθαι τὰσ σπονδὰσ ‐ εἰρημένα δ’ ἂν καὶ ὑπ’ ἄλλων ἐδόκει λέγειν. νῦν δὲ πῶσ ἔνεστι κατηγορεῖν δειλίαν, οὗ τἀναντία ἤδη τινὲσ ᾐτιάσαντο; ἃ γοῦν τῆσ Ἀριστοφάνουσ κωμῳδίασ παρεθέμεθα ἀρτίωσ ἐκείνωσ ἔχοντα, λέγω τὸ, ἤστραπτεν, ἐβρόντα, συνεκύκα τὴν Ἑλλάδα, ἐτίθει νόμουσ ὥσπερ σκόλια γεγραμμένουσ, ὡσ χρὴ Μεγαρέασ· ταῦτα οὐ δειλίαν αἰτιώμενά ἐστιν ἐκείνου, ἀλλ’ ἴσμεν ἅ γε αἰτιᾶται, ὧν ὄντων μὲν ἀληθῶν τά γ’ ἐναντία ψευδῆ· εἰ δὲ μηδὲ ἐκείνων προσήκει τῷ Περικλεῖ μηδὲν τῶν ἐγκλημάτων, ἀλλὰ καὶ δίκαια καὶ ἀναγκαῖα ἐβουλεύσατο ὑπὲρ τῶν πραγμάτων, πῶσ οὐχ ἅμα τε αἰτίασ ἀφεῖσθαι καὶ πάσησ εὐφημίασ δίκαιοσ τυγχάνειν ἐστίν; ἆρ’ οὖν πρὸσ μὲν Λακεδαιμονίουσ μόνουσ οὕτωσ εἶχε τὴν γνώμην ὡσ ἄν τισ ἰδίᾳ φιλονεικῶν, πρὸσ δὲ τοὺσ ἄλλουσ ὑφειμένωσ; ὅστισ ἠξίου μὲν αὐτοῖσ ὁρμητήριον ἀποχρῶν εἶναι τὸν Πειραιᾶ, θαυμάζειν δὲ οὐκ εἰά οὔτε βασιλέα οὔτ’ ἄλλον τῶν πάντων οὐδένα, ἀπέφαινε δὲ τὴν ἰσχὺν αὐτοῖσ ἐξ ἡμισείασ οὖσαν πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ, ὡσ τοὺσ μὲν ἄλλουσ ἄλλοθι κρατεῖν, τῆσ δὲ θαλάττησ αὐτοὺσ πανταχοῦ. καίτοι ταῦτα πότερον ἀργίαν καὶ δειλίαν καὶ ἀνανδρείαν καὶ ταπεινότητα καὶ νωθείαν εἰσάγοντοσ εἰσ τὴν πόλιν καὶ τὰσ ψυχὰσ αὐτῶν ἦν, ἢ δέδοικα μή τι καὶ ἀλλοῖον εἴπῃ τισ, πλήν γε ὅσον οὐκ ὀρθῶσ ἐρεῖ. ὥσπερ τοίνυν φῂσ ἐκεῖνα ἀκούειν λεγόντων εἰσ Περικλέα, οὕτωσ ἀντάκουε καὶ τῶν τἀληθῆ περὶ ἐκείνου λεγόντων καὶ οἷσ οὐδεὶσ ἀντεῖπεν εἰσ τήνδε τὴν ἡμέραν, ἐπειδή γε καὶ αὐτὸσ φῂσ οὐκ ἀπὸ τῆσ σεαυτοῦ γνώμησ κατηγορεῖν, ἀλλ’ ἀκοήν. ταῦτά γε ὁ Κρὴσ δὴ τὸν πόντον, φήσει τισ. ἐπειδὴ τοίνυν ἐκεῖνα μὲν ἀξιοῖσ ἀκούειν, ταῦτα δ’ οὐ βούλει, φέρε ἐγώ σοι καὶ ἕτερα μείζω τούτων ἔτι καὶ τελεώτερα ἐπιδείξω τῆσ Περικλέουσ ἀνδρείασ καὶ ῥώμησ καὶ φιλοτιμίασ σημεῖα, κἂν σὺ δείξῃσ ἐνοῦσαν ὑπερβολὴν, ἅπαντ’ ἔστω λῆροσ τὰ παρ’ ἡμῶν.

νὴ Δί’, εἴποι γὰρ ἄν τισ ὡσ οὐδὲν μέγα οὐδ’ ἱκανὸν τὸ πρὸ τοῦ πολέμου θρασύνεσθαι. ἀλλ’ ἐκεῖνόσ γε καὶ τὰσ πρεσβείασ ἠξίου κατὰ χώραν ἱδρυμένων Πελοποννησίων δέχεσθαι τῇ πόλει, ἐξεστρατευμένων δὲ μὴ καὶ τὸν Μελήσιππον προπεμψάντων. οὕτω σφόδρα δειλὸσ ἦν, ἐπειδὴ προσάγειν τοὺσ πολεμίουσ ἐπύθετο, ὥστε ἔργῳ τὰσ ἀποκρίσεισ ἔδωκεν αὐτῷ περὶ ἁπάντων, παραδοὺσ τοῖσ ἄξουσιν αὑτὸν ἔξω τῆσ χώρασ. καὶ τὸ δὴ πάντων ἔσχατον καὶ μέγιστον ἀκοῦσαι, μὴ ὅτι μιμήσασθαι· παρόντοσ μὲν ἤδη τοῦ πολέμου καὶ συνεστηκότοσ, τῆσ νόσου δ’ ἐπικειμένησ, καὶ τῆσ μὲν γῆσ δῃουμένησ, τῶν δὲ ἀνθρώπων ὁσημέραι φθειρομένων καὶ τοσούτων ἤδη κειμένων ὅσων καὶ πολλοστὸν μέροσ ἐξέπληξεν ἂν τοὺσ πολεμίουσ, εἰ παρ’ ἐκείνοισ ἡ συμφορὰ συνέβη, καὶ διὰ ταῦτα δὴ πάντα ἀθύμωσ καὶ δυσχερῶσ ἔχοντασ ὁρῶν τοὺσ πολλοὺσ καὶ περὶ ὧν μὲν ἐψηφίσαντο μετεγνωκότασ, ἐπικηρυκεύεσθαι δὲ ἀξιοῦντασ Λακεδαιμονίοισ καὶ ἑτέρουσ ὑπὸ τῶν κακῶν γεγενημένουσ οὐδὲν μᾶλλον ἀνῆκεν, οὐδ’ ἐξέστη τῆσ ἀρχαίασ γνώμησ, οὐδὲ ἐστράφη τὴν ψυχὴν ὑπὸ τῶν συμφορῶν, ἀλλὰ καίπερ τοσοῦτον τῶν ἄλλων τοῖσ δεινοῖσ πλεονεκτῶν ὥσθ’ οἱ μὲν ἄλλοι τοῖσ παροῦσι τούτοισ ἠθύμουν, ὁ δὲ καὶ τοῦτ’ αὐτὸ προσειλήφει μεῖζον τὸ τοὺσ πολίτασ οὕτωσ ἔχοντασ ὁρᾶν, ὥστ’ ἀπόρουσ εἶναι χρῆσθαι, καὶ ταῦτα οὐχ ὅσον τοῖσ πολεμίοισ ὑποπεπτωκέναι, ἀλλὰ κἀκείνῳ δυσμεναίνειν ὡσ τῶν παρόντων πραγμάτων αἰτίῳ· πρὸσ δυοῖν τοῖν ἀπὸ τῆσ τύχησ, τῷ πολέμῳ καὶ τῇ νόσῳ, δύο ταῦτα προσειληφότασ ὁρῶν αὐτοὺσ, λύπην καὶ παροξυσμὸν εἰσ αὐτὸν, ἐν μέσοισ τοῖσ δεινοῖσ ἐμβεβηκὼσ καὶ πανταχόθεν μεμονωμένοσ ὡσ εἰπεῖν, οὐκ ἔδεισεν οὐδ’ ὑπεχώρησεν, οὐδ’ ὥσπερ χροιὰν τὴν γνώμην μετέβαλε, τοῖσ τε πολίταισ ὁμοῦ καὶ τοῖσ πολεμίοισ ἀντιτεταγμένοσ·

ἀλλ’ ὥσπερ ἂν ἄλλο τι μάθημα διδάσκων αὐτοὺσ, κατὰ ταὐτὰ ἃ καὶ πρότερον διεξῄει, καὶ οὐ διέφθειρε τὰ δόγματα ἐπὶ τῶν κινδύνων, οὐδ’ ἐπὶ τῆσ ἐξουσίασ ἐφιλοσόφησε μόνον, ἀλλ’ ὡσ περὶ ἀριθμῶν ἢ μέτρων ἐρωτηθεὶσ ταυτὸν ἂν ἀπεκρίνατο καὶ ὕστερον καὶ πρότερον, οὕτω καὶ τότε τὰσ αὐτὰσ ἠφίει φωνὰσ ὑπὲρ τῶν ὅλων πραγμάτων, οὔτε τοῖσ δεινοῖσ εἴκειν ἀξιῶν οὔθ’ αὑτῷ μέμφεσθαι, αἰσχύνεσθαί τε ὑπὲρ αὑτῶν ἑτέρων ἅμα τοῖσ καιροῖσ γεγονότων. ὥστ’ ἔμοιγε καὶ τὸν Αἰάντα τὸν πρὸ τῶν νεῶν μαχόμενον καὶ βοῶντα ἐν κουφοτέροισ καὶ ῥᾴοσιν εἶναι δοκεῖν. τῷ μὲν γὰρ πρὸσ τοὺσ Τρῶασ ἦν μόνον ἡ μάχη, τὰ δὲ τῶν οἰκείων εὐμενῆ δήπουθεν ὑπῆρχε, τῷ δ’ οὐχ ἧττον πονήρωσ εἶχε τῶν ἔξω τὰ ἔνδον καὶ πλείων ἦν ὁ φόβοσ τῶν πολιτῶν ἢ τῶν πολεμίων. ἐν οἷσ ἔδειξεν οὐ τοῖσ ὀψοποιοῖσ ἐοικὼσ οὐδὲν Περικλῆσ, ἀλλὰ τοῖσ ἄκροισ τῶν Ἑλλήνων. ὥστ’ ἐμοὶ μὲν, ὅταν βλέψω πρὸσ ταύτασ τὰσ ἀπορίασ καὶ τὸν ὄχλον τῶν πραγμάτων αὐτοῦ, κυβερνήτου τινὸσ ἔννοιαν παρίστασθαι περικλυζομένησ αὐτῷ τῆσ νεὼσ καὶ τῶν νεφῶν καταρρηγνυμένων ἐπὶ τῶν οἰάκων μένοντοσ καὶ οὐ μεθιέντοσ, καὶ πρόσ γ’ ἔτι τῶν ἐμπλεόντων ἀπειλούντων καὶ ἑτοίμων ὄντων διασπάσασθαι, κατέχοντοσ καὶ νουθετοῦντοσ καὶ ἅμα ὑπέρ τε τοῦ σκάφουσ ἀγωνιζομένου καὶ πρὸσ τοὺσ ἐν τῷ σκάφει. πόθεν οὖν ἔτι χρὴ τὴν ἀνδρείαν θεωρῆσαι;

εἴτε γὰρ ἐκ τῶν ἔργων εἴτ’ ἀπὸ τῶν λόγων ὁρῶμεν τὸν ἄνδρα, πῶσ ἄν τισ μᾶλλον ἔδειξε παντὸσ ἀφεστὼσ δέουσ, ἢ πῶσ ἄμεινον πρὸσ εὐψυχίαν αὐτόσ τε πεφυκὼσ καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἄγων, ὅστισ οὔτ’ ἐκείνουσ ἠξίου φόβῳ τῶν πολεμίων προέσθαι τὰ γνωσθέντα ἐξ ἀρχῆσ οὔτ’ αὐτὸσ ἐκείνων φόβῳ τοὺσ ὑπὲρ τῶν δικαίων λόγουσ ἐγκαταλιπεῖν; εἰ δὲ λέγεισ ὅτι οὐκ ἐπεξῆγε, σκόπει μὴ οὐδεὶσ τῶν στρατηγικῶν ταῦτ’ ἀποδέξηται τὰ ἐγκλήματα. οὔτε γὰρ ἐν παντὶ καιρῷ οὔτ’ ἐν ἅπαντι δή που χωρίῳ συμφαῖεν ἂν, ἀρχὴν δ’ οὐ μάχεσθαι χρῆναι πάντωσ τόν γε δὴ χρηστὸν στρατηγὸν, ἀλλὰ μάλιστα μὲν ἥκιστα κινδυνεύειν καὶ τοῖσ βουλεύμασι μᾶλλον ἢ ταῖσ χερσὶ πολεμεῖν, ὥσπερ καὶ Λακεδαιμονίοισ ἐπιχώριον εἶναι δοκεῖ· εἰ δ’ αὖ καὶ μάχησ δεήσειεν, ἄμεινον μετὰ συμμάχων ἐθέλειν ἢ μόνουσ καὶ μετὰ πλειόνων ἢ μετ’ ἐλαττόνων καὶ μετὰ κρειττόνων ἢ μετὰ χειρόνων, εἰσ ὅσον ἂν περιῇ τινί. εἰσ ἀνάγκην μὲν γὰρ καταστάντασ οὐκ εἰκὸσ ἀκριβῶσ λογίζεσθαι, ἑώσ δέ τίσ ἐστι κύριοσ γνώμησ, ἄνοια πολλὴ καὶ δυστυχία τῆσ ἀσφαλείασ ἀφέμενον ὃ τοῖσ πολεμίοισ συνοίσει, τοῦτ’ ἐξεπίτηδεσ αἱρεῖσθαι. ἐκείνοισ γὰρ ἂν ἤδη στρατηγοίη καὶ γίγνοιτ’ ἂν αὐτοῖσ ἀντὶ τοῦ παρ’ αὐτοῖσ ἡγουμένου. μὴ δὴ τοῦτο λέγωμεν ὡσ οὐκ ἐξῆγεν, ἀλλ’ εἰ προσῆκον ἐξάγειν καὶ μάχεσθαι παρεώρα, τοῦτο σκοπῶμεν, ἐπεὶ καὶ Λακεδαιμονίουσ ἀκούομεν δή που προσκειμένων αὐτοῖσ ποτὲ Θηβαίων καὶ κελευόντων ἐξιέναι καὶ μάχεσθαι ἢ χείρουσ ὁμολογεῖν εἶναι σφῶν, ἀποκρίνασθαι περὶ μὲν τοῦ πότεροι βελτίουσ τὰσ πράξεισ κρίνειν τὰσ ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων ἑκατέροισ πεπραγμένασ, μαχεῖσθαι δὲ οὐκ ἐν τῷ τῶν πολεμίων καιρῷ οὐδ’ ὅτ’ ἐκεῖνοι κελεύουσιν, ἀλλ’ ἡνίκ’ ἂν αὐτοῖσ δοκῇ, καὶ οὐ χρήσεσθαι περὶ τούτου συμβούλοισ Θηβαίοισ. καὶ ταῦτ’ ἀπεκρίναντο καὶ ταῦτα ἐποίουν Ἀγησιλάου προεστηκότοσ αὐτῶν, ὃσ εἴπερ τισ ἄλλοσ τῶν Ἑλλήνων γενέσθαι ἐδόκει φιλοπόλεμοσ.

ἀλλὰ τί χρῆν ποιεῖν τὸν Περικλέα; εἰπὲ γὰρ ὦ πρὸσ θεῶν, μᾶλλον δὲ εἰ στρατηγῶν αὐτὸσ ἐτύγχανεσ ἡμῖν κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ, τί ποιεῖν ἂν ἢ τί λέγειν ᾤου δεῖν, ὄντων μὲν συμπάντων Ἀθηναίων τόσων καὶ τόσων, τῶν δὲ συμμάχων τῶν μὲν ἐν ταῖσ νήσοισ, τῶν δὲ κατ’ ἤπειρον μεμερισμένων, μυριάσι δὲ ἓξ στρατιᾶσ τῶν πολεμίων εἰσβεβληκότων, καὶ τούτων Πελοποννησίων, οὐδὲ γὰρ τοῦτο φαῦλον εἰσ προσθήκην, ἀνθρώπων ἱκανῶν καὶ πρὸσ ἅπαντασ τοὺσ Ἕλληνασ μάχεσθαι, καὶ οὓσ ἐγὼ φαίην ἂν ἡγουμένων γε Ἀθηναίων καὶ Περικλέουσ οὐ χαλεπῶσ ἂν καὶ πᾶσαν γῆν ὑφ’ αὑτοῖσ ποιήσασθαι. καὶ οὔπω λέγω τὴν νόσον τοσοῦτον πρᾶγμα, ἣ προσέκειτο ἐλαύνουσα καὶ τοὺσ μὲν ὅλωσ ἀπανηλώκει τῶν ἀνθρώπων, τοὺσ δ’ ἀχρήστουσ εἰσ τὰ παρόντα ἐπεποιήκει, ἣν καὶ χωρὶσ μάχησ καὶ πολέμου προσβολῆσ οὐχ ἕν τι τῶν ῥᾴστων ἦν ὑπενεγκεῖν. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνο ἠγνόει Περικλῆσ ὅτι νικήσασ μὲν πολλῷ πλείοσιν αὖθισ μαχεῖται καὶ πολλοὺσ ἄλλουσ εὑρήσει τοὺσ ἀμφισβητοῦντασ τοῦ τροπαίου, καθάπερ Κορίνθιοι πρότερον, καὶ κληρονομοῦντασ τῶν αὐτῶν τούτων πραγμάτων· ὥστε τὴν Καδμείαν νίκην ἡγεῖτο νικήσειν, ὡσ ἑτέρωσ δὲ πράξασ ἀπολεῖν τὴν πόλιν. τοῖσ μὲν γὰρ πολεμίοισ μέροσ ἑκάστοισ ἐκινδύνευεν, αὐτοῖσ δὲ καὶ τοὔδαφοσ τῆσ πόλεωσ συνυπέκειτο τῷ κινδύνῳ, καὶ εἷσ ὑπὲρ πάντων κύβοσ ἀνερρίπτετο, σωμάτων, χρημάτων, δόξησ, ἡγεμονίασ, τοῦ βάθρου τῆσ πόλεωσ, τῶν ἐλπίδων, ὅτου τισ ἂν εἴποι παντόσ.

οὔκουν ᾤετο δεῖν οὕτωσ ἄνισον ἀγῶνα ἀγωνίζεσθαι, οὐδ’ ἐπὶ μηδενὶ πλείονι πᾶσι τοῖσ οὖσι κινδυνεύειν, σωφρονῶν οἶμαι καὶ στρατηγοῦ λογισμῷ χρώμενοσ. ὁρῶμεν δὲ δή που καὶ τοὺσ παλαιστὰσ οὐκ εἰσ τὰ τῶν ἀντιπάλων ἰσχυρὰ συγκαθιέντασ, οὐδ’ ἐξεπίτηδεσ καθ’ αὑτῶν παρέχοντασ λαβὰσ, ἀλλ’ ἀπὸ τούτων μὲν ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα ἀποχωροῦντασ, τοῖσ δὲ αὑτῶν πλεονεκτήμασι χρῆσθαι πειρωμένουσ καὶ τὴν νίκην ἀπὸ τούτων διώκοντασ. ἃ καὶ Περικλῆσ ἐνθυμούμενοσ οὐκ ἔδωκε τοῖσ πολεμίοισ τοσαύτην κατὰ τῆσ πόλεωσ λαβὴν, ἀλλ’ ἐάσασ ἐκείνουσ ἐν τῇ Ἀττικῇ ληρεῖν ἑκατὸν νεῶν ἐπίπλουν ἐξήρτυε τῇ Πελοποννήσῳ καὶ αὐτὸσ ἐμβὰσ ἐκόμιζε τὴν στρατιάν. καὶ περιῆν τοῖσ μὲν τῆσ Ἀττικῆσ μέροσ τι τετμηκέναι, τοῖσ δ’ ὡσπερεὶ πᾶσαν τὴν πολεμίαν. ὥστε ἠναγκάζοντο ἤδη φεύγειν ἐκ τῆσ Ἀττικῆσ οἱ τότε ὡσ ἐπὶ ἑρ́μαιον βαδίζοντεσ. οὕτωσ ἃ μὲν οὐκ ἐκίνει, προνοίασ, οὐ δειλίασ ἦν, ἃ δὲ κἀν τούτοισ ὄντασ ἠξίου τολμᾶν ἔσχατον δεῖγμα τῆσ ἀνδρείασ ἔχει τῆσ ἐκείνου. καίτοι πῶσ οὐκ ἄτοπον, εἰ ὅτι μὲν οὐκ ἐξῆγεν αἰτιασόμεθα, ὅτι δὲ ἔξω τῆσ Ἀττικῆσ ἦγεν αὐτοὺσ οὐ θαυμασόμεθα; καὶ ὅτι μὲν οὐκ ἐμάχετο οὗ μὴ προσῆκεν ἐπιτιμήσομεν, ὅτι δ’ ἠπίστατο ποῦ χρὴ τοῦτο ποιεῖν οὐ διαλογιούμεθα; καὶ ὅτι μὲν οὐ τὴν Ἀττικὴν ἐνεπίμπλη πολέμου καὶ ταραχῆσ κατηγορήσομεν, ὅτι δὲ εἰσ τὴν πολεμίαν ἀπέβαινε καὶ ἀντιμεθίστη τῇ Πελοποννήσῳ τὴν πολιορκίαν οὐ θήσομεν εἰσ λόγον; ἀλλὰ τὰ μὴ πραχθέντα ἀντὶ τῶν πεπραγμένων ζητήσομεν; καὶ ὅτι μὴ νοσοῦντασ μὲν οὐκ ἐξῆγεν οὐ συγγνωσόμεθα, ὅτι δὲ καὶ νοσοῦντασ ἐξῆγεν οὐ θαυμασόμεθα; ὅστισ οὕτω καμνόντων ἡγεῖτο, ὡσ οὐδ’ ἂν εἷσ τῶν ἐρρωμένων καθαρῶσ.

οὕτω καὶ τῶν πολεμίων καὶ τῶν πολιτῶν καὶ τοῦ λοιμοῦ καὶ παντὸσ ἦν κρείττων πράγματοσ. καίτοι σχολῇ γ’ ἂν Ἀθηναίουσ ἑαυτῶν ὄντασ εἰάσεν ἀργεῖν, ἢ ὑποκατακλίνεσθαί τισιν ἀνθρώπων, ὅστισ οὐδὲ κάμνειν αὐτοῖσ ἐπέτρεπεν, ἀλλ’ εἴσ γε τὸν περὶ τῆσ ἐλευθερίασ ἀγῶνα καὶ τὸ μὴ λιπεῖν τὴν τοῦ φρονήματοσ τάξιν ἠξίου καὶ παρὰ τὴν ὑπάρχουσαν τύχην ἐρρῶσθαι. πρότερον δ’ ἔγωγ’ ἂν ᾤμην τὸν Μελέαγρον ὀφλῆσαι δειλίασ ἢ Περικλέα, ὅν γε καὶ πρὶν γενέσθαι προσεῖπεν ἀπ’ αὐτῶν τῶν ἐναντιωτάτων ὁ θεὸσ, προειπὼν αὐτοῦ τῇ μητρὶ λέοντα τέξεσθαι· ἡ δ’ ἐπὶ ταύτῃ τῇ ὄψει τίκτει Περικλέα. ὥσθ’ ὁρ́α μὴ λέοντα ξυρεῖν ἐπιχειρῶμεν, οὐ Θρασύμαχον συκοφαντεῖν ἐπιχειροῦντεσ, ἀλλὰ κωμῳδεῖν Περικλέα, καὶ ταῦτα εἰσ δειλίαν, ἔπειτ’ αὐτοὶ δόξωμεν ἀνδρειότεροι τοῦ δέοντοσ εἶναι τοῖσ βουλομένοισ ἀντικατηγορεῖν, καὶ φανῇ τι καὶ δειλίασ, εἰ δὲ βούλει, σιωπῆσ ἀκίνδυνον γέρασ, ὥσ τισ τῶν Κείων ἔφη ποιητήσ. ἀλλὰ γὰρ λίνον λίνῳ συνάπτει, φασίν. ὃσ γὰρ ἐτόλμησεν εἰπεῖν ὅτι καὶ φιλαργύρουσ ἀπέφηνε Περικλῆσ ἀνθρώπων καὶ οὑστινασοῦν τί τισ ἂν λέγοι; νὴ Δία, πρῶτοσ γὰρ εἰσ μισθοφορὰν κατέστησε τὰ πράγματα. ἐγὼ δὲ εἰμὶ μὲν οὐδ’ αὐτὸσ τῶν ἐπαινούντων τὸ μισθοφορεῖν, καὶ τούτου σχεδὸν ἔργῳ πεῖραν ἐγὼ δεδωκέναι νομίζω. οὔκουν μέτεστί μοι τοῦ πράγματοσ οὐδὲν, ἀλλὰ καὶ τῶν λόγων προὔστην καθαρώτερον ἢ τῶν φόρων οἶμαι τὸν ὁμώνυμον, εἴ τι δεῖ καὶ νεανιεύσασθαι. ὁ μὲν γὰρ τὸ σύμμετρον τάξασ ἑκάστοισ οὕτωσ εὐδοκίμησεν, ἐγὼ δ’ οὔτε πλέον οὔτ’ ἔλαττον οὐδενὶ πώποτε·

ἀλλ’ οὐδ’ ὅσαι διαδόσεισ πρὸσ οὐδεμίαν πώποτε ἀπήντησα, εἰ μή τισ ἑκὼν ἔπεμψεν. ἀλλὰ καὶ τὴν Σωκράτουσ εἴτε χρὴ σοφίαν εἴτε φιλοσοφίαν λέγειν, ἢ καί τι ἄλλο, καὶ τοῦτ’ ἄγαμαι, τὸ μὴ καπηλεύειν μηδ’ ἐπὶ τοῖσ βουλομένοισ ὠνεῖσθαι ποιεῖν ἑαυτὸν, μηδ’ οὕτω σφόδρα φάσκειν ἑαυτὸν πεπαιδεῦσθαι ὥστε δουλείαν αὑτοῦ καταψηφίζεσθαι. ἐγὼ μὲν οὖν ὅπερ λέγω περὶ τούτων, οὕτω καὶ χαίρω τῇ μεγαλοπρεπείᾳ παντὸσ μᾶλλον, ὥσ γε ἐμαυτὸν πείθω· ὁρῶ δὲ ὅτι πολλὰ τῶν πόλεών ἐστιν ὥσπερ ἐφόλκια, οἷσ ἀνάγκη συγχωρεῖν ὥσπερ ἐν σώματι. καὶ γὰρ τὰ σώματα καὶ τὰ χείριστα καὶ τὰ κάλλιστα ἀκούω ἐκ τῶν αὐτῶν κεκρᾶσθαι, τῷ δ’ ἢ πλείονοσ ἢ ἐλάττονοσ τούτων ἕκαστον μετέχειν, τούτῳ κρίνεσθαι τό τε χεῖρον καὶ τὸ βέλτιον. οὕτω δὴ καὶ τὰσ πόλεισ ἀνάγκη τῆσ φύσεωσ τῆσ ἀνθρωπείασ ἀπολαύειν, κἂν ὡσ βέλτιστα οἰκεῖσθαι δοκῶσιν. ἐπεὶ κἀν τῷδε τῷ παντὶ τοσούτων καλῶν καὶ τοσαύτησ ἀγαθῆσ τύχησ μετειληφότι καὶ οὐδὲν ἔξω δήπουθεν αὑτοῦ λελοιπότι τῶν καλῶν πολλὰ ἂν εὑρ́οισ οἷσ ἥκιστα ἂν ἡσθείησ· ἀλλ’ οὐ κατηγορεῖσ διὰ ταῦτα τοῦ παντὸσ οὐδὲ τοῦ ποιήσαντοσ, οὐδὲ νομίζεισ ἄλλον τινὰ δή που βελτίω γενέσθαι ποτ’ ἂν αὖθισ δημιουργὸν τῶν ὅλων, ἀλλὰ δίδωσ τῇ φύσει ταῦτα ἐφειλκύσθαι καὶ οὐ πολυπραγμονεῖσ. τί δὴ θαυμαστὸν εἰ καὶ Ἀθήνησί τι τῶν πάντων οὕτωσ ἔσχεν ὥσπερ ἴσωσ ἄν που καὶ ἄλλοθι, καὶ συνεχώρησαν οἱ προεστῶτεσ ἅμα μὲν τὴν τῶν πολλῶν πενίαν καὶ χρείαν ἐπανορθούμενοι, δι’ ἣν οὐκ ἐλάχιστα τῶν ἁμαρτημάτων συμβαίνει, ἃ κωλύειν μᾶλλον οὕτωσ ἡγοῦντο, ἅμα δὲ εὐλαβούμενοι μή τι καὶ χεῖρον ἐξεργάσαιντο τῷ καθείργειν παντελῶσ αὐτούσ. τί γὰρ οὐκ ἦν προσδοκῆσαι ποιήσειν ἀνθρώπουσ τοσούτουσ τὸ πλῆθοσ καὶ οὕτωσ ὀξεῖσ, καὶ χρημάτων τοσούτων παρόντων, εἰ μηδεὶσ αὐτοῖσ μετεδίδου τὰ μέτρια; ἆρ’ οὐ πάντ’ ἂν αὐτοῖσ ἐπιχειρῆσαι λαβεῖν;

ἔτι δὲ ὥσπερ ἐν τοῖσ ἰδίοισ οἴκοισ πᾶσ τισ οἶμαι βούλεται τῶν προσόντων ἀπολαύειν, οὕτωσ οὐδὲν ἀπεικὸσ καὶ πόλιν ἄλλωσ τε καὶ ἀρχὴν ἔχουσαν, ἐν οἷσ οὐχ ὁ τὸ πᾶν κωλύων ἴσωσ βέλτιστοσ, ἀλλ’ ὅστισ τοῦ μετρίου ποιεῖται λόγον. ἢ τί χρῆν ἢ φόρουσ ἔτι λαμβάνειν ἢ πράγματ’ ἔχειν, εἰ μηδὲν ἔμελλον ἀπ’ αὐτῶν κουφιεῖσθαι; ὥσθ’ ὅταν ταῦτα λέγῃσ, οὐ τὸν μισθὸν ἐγκαλεῖσ, ἀλλὰ τὴν ἀρχήν. ἐπεὶ ὅτι γε ἀναγκαῖον ἐν πόλει μισθὸσ καὶ οὐκ ἔνεστι παρελθεῖν οὐδὲ τῷ σεμνοτάτῳ τὸ μὴ οὐκ ἐπιχορηγῆσαι καὶ φιλανθρωπεύσασθαι οὐδὲν δέομαι μαρτύρων πολλῶν, ἀλλ’ εἷσ ὁ τῶν Ἑλλήνων ἄριστοσ ἐξαρκεῖ μοι. τίσ οὗτοσ; αὐτὸσ σύ. τῇ γὰρ εὐδαίμονί τε καὶ ἀγαθῇ πόλει ‐ πῶσ γὰρ οὐκ εὐδαίμων ἧσ γε οἰκιστήσ ἐστι Πλάτων; ‐ τοὺσ φύλακασ διδοὺσ τάττεισ μισθὸν αὐτοῖσ δημοσίᾳ, ὡσ οὔτ’ αὐτὸσ αἰσχρὸν οὐδὲν συμβουλεύων οὔτ’ ἐκείνουσ ποιήσοντασ οὐδετέρουσ, οὔτε τοὺσ δώσειν οὔτε τοὺσ λήψεσθαι μέλλοντασ. εἰ δὲ μὴ ἀργύριον μηδὲ χρυσίον ὁ μισθόσ ἐστιν, ἀλλ’ ἕτερόν τι, ἕτεροσ λόγοσ οὗτοσ. πρὸσ γὰρ τὰ σχήματα τῶν πολιτειῶν οἶμαι καὶ τοὺσ μισθοὺσ εἰκὸσ εἶναι. οὐδὲ γὰρ εἰ Βυζάντιοι σιδήρῳ νομίζουσι, τούτου χάριν εἰσὶ δίκαιοι τῶν Ἑλλήνων καταγελᾶν, οὐδ’ ἧττόν τι δοκεῖν ἂν φέρειν μισθὸν, ὅτι οὐ χρυσίον οὐδὲ ἀργύριον φέρουσιν· οὐδέ γε εἰ Καρχηδόνιοι σκύτεσιν· εἰ μὴ κἄν τινεσ ἀργύριον φέρωσιν, ὅτι οὐ τὸ τιμιώτερον αὖ φέρουσι χρυσίον, ἄλλο τι τοῦτ’ ἢ μισθὸν εἶναι φήσουσιν. ἀλλ’ οὐδ’ ἂν εἷσ οἶμαι ταῦτα συγχωρήσειεν.

οὐδὲ γὰρ τὰσ τροφὰσ ἅπασι τὰσ αὐτὰσ αἱρεῖσθαι νόμοσ, δεῖ δὲ ὅμωσ ἅπασι τροφῶν. οὕτω δὴ κἀνταῦθα μὴ τίσ ὁ μισθὸσ, ἀλλ’ ὅλωσ εἰ μισθὸν εἴρηκασ· εἰ μὴ καὶ ὁ Εὔνεωσ προῖκα τὸν οἶνον ἔπεμπε τοῖσ Ἀχαιοῖσ, ὅτι οὐκ ἀργύριον αὐτῷ διέλυον, ἀλλ’ οἱ μὲν χαλκὸν, ἄλλοι δ’ αἴθωνα σίδηρον. ἀλλ’ οὐδ’ αὐτὸσ ταῦτά γε ἠλαζονεύετο. Περικλῆσ τοίνυν οὐκ αὐτὸσ κοψάμενοσ νόμισμα, ἀλλ’ ὄντων ἐν ἀκροπόλει χρημάτων ἐκεῖθεν ἔσωζε τὸν μισθόν. ὥστ’ οὐδετέρου δίκαιοσ ἔχειν αἰτίαν, οὔτε τοῦ νομίσματοσ οὔτε τοῦ μισθοῦ. καὶ τί ταῦτα ἀγωνίζομαι σφόδρα; εἰ γὰρ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα αἰσχρὸν ἡ μισθοφορὰ καὶ τὸ νέμειν, οὐ τῆσ Περικλέουσ ἐστὶ πολιτείασ, οὐδ’ ἀπὸ τῶν ἐκείνου χρόνων ἤρξατο, ἀλλὰ καὶ τῶν νομοθετῶν τισ ᾔδει ταῦτα· τοὺσ γὰρ ἄλλουσ σιωπῶ. οὕτω τὰ μὲν ὕστερα τῆσ ἐκείνου πολιτείασ ἐγκέκληκεν, ἃ μικρῷ πρόσθεν ἠλέγχομεν, τὰ δὲ πρεσβύτερα, τὰ περὶ τοῦ νομίσματοσ, ὥσπερ ἃ νῦν αὖ δείκνυται. πῶσ ἄν τισ χρήσαιτο ῥᾷον ἄνθρωποσ λόγοισ, ἢ πῶσ μετὰ πλείονοσ ἐξουσίασ; ὅλωσ δ’ ἔγωγε θαυμάζω, εἴ τίσ ἐστιν ἁπλούστεροσ ἢ δικαιότεροσ τρόποσ ἐξετάσεωσ εἰ φιλαργύρουσ ἐποίησε Περικλῆσ Ἀθηναίουσ ἢ καὶ ἄλλουσ τινὰσ ἀνθρώπουσ Ἑλλήνων ἢ καὶ βαρβάρων, ἢ αὐτὸν ἰδεῖν καὶ σκέψασθαι τὸν Περικλέα ποῖόσ τισ ἦν. ὁ γὰρ τοῦ Ξενοφῶντοσ λόγοσ ἐρρῶσθαί μοι δοκεῖ. ὥσπερ γὰρ, ἔφη, τοὺσ παιδοτρίβασ ὁρῶμεν τὰ μὲν τῇ φωνῇ τοῖσ παισὶν εἰσηγουμένουσ, τὸ δὲ πλεῖστον τῷ παραδεῖξαι προσβιβάζοντασ, οὕτω καὶ Σωκράτη φησὶ κρίνειν δίκαιον. οὕτω τοίνυν καὶ Περικλέα δὴ θεασώμεθα, πῶσ αὐτὸσ εἶχε πρὸσ χρήματα καὶ ποῖόν τινα παρεῖχεν ἑαυτὸν παράδειγμα τοῖσ τε Ἀθηναίοισ καὶ τοῖσ ἄλλοισ Ἕλλησι κατὰ τοῦτο τὸ μέροσ· κἂν μὲν εὑρίσκωμεν αὐτὸν ἀγεννῆ καὶ ἀνελεύθερον καὶ τοῦ κέρδουσ ἥττω, φῶμεν καὶ τοὺσ ἄλλουσ ταὐτὰ διδάσκειν καὶ διαφθείρειν καὶ παραπλησίουσ αὑτῷ ποιεῖν· εἰ δὲ τοσοῦτον ὑπερεῖδε χρημάτων, ὅσον οὐκ οἶδ’ εἴ τισ τῶν πώποτε, πῶσ ἐποίει φιλοχρημάτουσ, ἢ πῶσ ἑτέρουσ διέφθειρεν, ἐν οἷσ αὐτὸσ χρηστὸσ ἦν;

ὥσπερ ἂν εἰ λέγοισ τὸν Ῥαδάμανθυν ἐθίζειν τοὺσ ἀνθρώπουσ ἐπιορκεῖν, ᾧ τοσοῦτον περιῆν εὐσεβείασ καὶ δικαιοσύνησ ὥστε καὶ τελευτήσασ τοῖσ ἐκεῖσε ἀφικνουμένοισ δικάζειν δοκεῖ περὶ τῶν ἐν τῷ βίῳ πραχθέντων. καὶ σὺ δείξασ οὖν πρότερον τὸν Περικλέα μικρὸν καὶ ἀγεννῆ καὶ ταπεινὸν καὶ πρὸσ ἀργύριον βλέποντα, τότε δὴ φάθι καὶ τοὺσ ἄλλουσ πεποιηκέναι τοιούτουσ· ὥσπερ καὶ τοὺσ περὶ τῶν γραμμάτων διδασκάλουσ ἔστιν εἰπεῖν· οὐκέθ’ αὕτη Ξενοφῶντοσ ἡ εἰκὼν, ἀλλ’ αὐτοῦ Πλάτωνοσ. ὥσπερ γὰρ, φησὶν, οἱ γραμματισταὶ τοῖσ μήπω δεινοῖσ γράφειν τῶν παίδων ὑπογράψαντεσ γραμμὰσ τῇ γραφῖδι οὕτω τὸ γραμματεῖον διδόασι καὶ ἀναγκάζουσι γράφειν κατὰ τὴν ὑφήγησιν τῶν γραμμάτων, οὕτω δὴ καὶ ἡ πόλισ. ἀλλ’ ἡμεῖσ ἀντὶ τῆσ πόλεωσ λάβωμεν τὸν Περικλέα. Περικλῆσ τοίνυν τὰ μὲν λέγων, ὡσ ἐοίκεν, ὑφηγεῖτο τοῖσ Ἀθηναίοισ, ἐν οἷσ οὐδὲν ἦν ἀνελεύθερον οὐδ’ ἀγεννέσ· τὰ δὲ ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ βίου δεικνὺσ ἑαυτὸν καὶ παρέχων σκοπεῖν ὁποῖόσ τισ ἦν. πότερ’ οὖν εἰσ κάλλοσ αὐτοῖσ ζῆν ὑπέγραφε τοιοῦτοσ ὢν οἱο͂ν ἀκούομεν, ἢ πρὸσ κέρδοσ καὶ τὴν χεῖρα ὑφεικότασ καὶ ὡσ ἥκιστα ἔμελλον ὀρθῶσ πράξειν; καὶ μὴν λέγοντοσ μὲν αὐτοῦ ἐν ταῖσ ἐκκλησίαισ ἤκουον κἀν τῷ βουλευτηρίῳ, τὸν δὲ βίον καθ’ ἑκάστην ἑώρων δή που τὴν ἡμέραν. ὥστε εἴπερ ἑώρων πρὸσ ἐκεῖνον, ἔμελλον κρείττουσ εἶναι χρημάτων. φέρε δὴ καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἁπασῶν αἰτιῶν αὖ τούτου σκεψώμεθα καὶ διέλθωμεν τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ περὶ τῆσ φιλαργυρίασ, κατ’ ἀμφοτέρασ ταύτασ τὰσ εἰκόνασ, τήν τε τοῦ παιδοτρίβου καὶ τοῦ γραμματιστοῦ, καὶ συγκεφαλαιωσώμεθα πάντα ἐν βραχεῖ. λάλουσ, φησὶν, ἐποίησε· καὶ μὴν οὐκ ἦν αὐτὸσ λάλοσ.

ἀργούσ· ὁ δ’ ἐνεργὸσ ἦν. δειλούσ· ὁ δὲ νικῶν ἀνδρείᾳ φαίνεται. φιλοχρημάτουσ· ὁ δ’ ἥκιστα ἐτίμα χρήματα. πῶσ οὖν αὐτὸσ ὢν ἀγαθὸσ λέγειν, ἱκανὸσ πράττειν, ἀνδρεῖοσ, κρείττων χρημάτων, ἐποίει λάλουσ, ἀργοὺσ, δειλοὺσ, ἀνελευθέρουσ; ἢ γὰρ ὄναρ λέγεισ, ἢ γρῖφον, ἢ οὐκ ἔχω τί φῶ. πῶσ γὰρ οὐκ ἄτοπον, εἰ οἱο͂σ μὲν αὐτὸσ ἦν οὐκ ἐποίει τοιούτουσ, οἱο͂σ δ’ ἥκιστα αὐτὸσ ἦν, τοιούτουσ ἀπειργάζετο; ἐμοὶ μὲν γὰρ τοὐναντίον ἐκ τούτων φαίνεται, τὸ γοῦν καθ’ αὑτὸν, πεποιηκὼσ δεξιοὺσ, ἐνεργοὺσ, ἀνδρείουσ, μεγαλοπρεπεῖσ· εἰ μή τι καὶ κατὰ Σωκράτουσ χρὴ πιστεύειν, ὅτι τοὺσ νέουσ διέφθειρεν, ὃσ αὐτοῖσ παράδειγμα παντὸσ ἦν χρηστοῦ. οὐκ ἔστι ταῦτα, ὦ Πλάτων, ἀλλὰ δυοῖν θάτερον· ἢ οὐκ ἦσαν Ἀθηναῖοι τοιοῦτοι οἱούσ σὺ κατῃτιάσω, ἢ πάντεσ μᾶλλον ἢ Περικλῆσ αἴτιοσ, εἴπερ γε μήτε φαύλωσ ἐδείκνυ τὰ παλαίσματα μήτε ἀσαφεῖσ τινὰσ ἢ κιβδήλουσ ἢ σκολιὰσ παρεῖχε τὰσ γραμμάσ. ἔτι τοίνυν τῶν ἀνωτέρω μνημονεύσωμεν καὶ συλλογισώμεθα, καὶ ταῦτα ἐκ τῶν πεφηνότων. Πλάτων εἶπε μὴ δεῖν κολακεύειν τὰ πλήθη· Περικλῆσ δέ γε πλείστῃ παρρησίᾳ χρησάμενοσ φαίνεται. διαμάχεσθαι δεῖν ὑπὲρ τοῦ βελτίονοσ· ὁ δ’ ἐν καιροῖσ τοιούτοισ ἐμάχετο οἷσ ἀρτίωσ ἡμεῖσ ἐπεδείκνυμεν. μὴ ζητεῖν ἀποπιμπλάναι τὰσ ἐπιθυμίασ· ἐκεῖνοσ τοίνυν κατεῖχε καὶ οὐκ ἤγετο μᾶλλον ἢ αὐτὸσ ἦγε. μηδ’ ἐκ παντὸσ τρόπου συνεθίζειν πλέον ἔχειν, φησὶν ὁ τὸν νόμον τιθείσ· ὁ δ’ ἀφ’ ἑστίασ ἀρξάμενοσ τῆσ αὐτὸσ αὑτοῦ τὸ σύμμετρον ᾑρεῖτο πρὸ τοῦ πλέονοσ. οὐκοῦν ταῦτ’ ἐδόκει Πλάτωνι, ταῦτα ποιῶν Περικλῆσ φαίνεται. πῶσ ἄν τισ μᾶλλον κατὰ τοὺσ Πλάτωνοσ λόγουσ φανείη βεβιωκὼσ ἢ πεπολιτευμένοσ; ἢ τίνα χρῆν ὑπὲρ ἐκείνου πρῶτον εἰπεῖν, εἴ τισ ἐπῃτιάσατο; [Πλάτωνα.

] μέγιστον δὲ κἀκεῖνο σημεῖον τῆσ Περικλέουσ ὀρθότητοσ ἄνευ τῶν εἰρημένων, καὶ ὡσ οὐκ ἐκεῖνοσ ἦν ὁ διαφθείρασ οὐδ’ ἐθίσασ Ἀθηναίουσ φιλαργύρουσ εἶναι, οὐδ’ ἐκ παντὸσ τρόπου τὸ πλέον ζητεῖν ἔχειν. οὔτε γὰρ τοὺσ φόρουσ Περικλῆσ εἰσ ἄπειρόν ἐστιν ὁ ἐξαγαγὼν, ἀλλὰ καὶ ταύτησ τῆσ ἀμετρίασ, ὦ φίλε Σώκρατεσ, εἰ ζητοίησ τὸν αἴτιον, τὸν ἑταῖρον εὑρήσεισ τὸν σεαυτοῦ. ἐκεῖνοσ γάρ ἐστιν ὁ πρὸσ τοσοῦτον προαγαγὼν τοὺσ φόρουσ, ὅσον οὐδὲ βουλομένοισ φέρειν ἐξῆν, οὔτε σοὶ πειθόμενοσ οὐδὲν οὔτε τὸν Περικλέα μιμούμενοσ. ἀλλ’ οὐ Περικλῆσ τοιοῦτοσ οὔτ’ ἐνταῦθα οὔτε ἄλλοθι, ἀλλ’ οὕτω σφόδρα πόρρω τῆσ πλεονεξίασ ἦν καὶ τοῦ συμβουλεύειν Ἀθηναίοισ τὰ μὴ προσήκοντα πράγμαθ’ αὑτοῖσ προστίθεσθαι ὥστε τῷ προτέρῳ πολέμῳ κεκρατηκότασ αὐτοὺσ Πελοποννησίων καὶ ἔχοντασ Μέγαρα, Νίσαιαν καὶ Τροιζῆνα καὶ Πηγὰσ καὶ Ἀχαί̈αν ἔπεισε ταῦτα ἀποδόντασ εἰρήνην συνθέσθαι, τοσούτου ἔδει προσδιδάσκειν πλέον ἀεί τι τῶν ὑπαρχόντων αὐτοὺσ ἔχειν. ὥστ’ ἔγωγε νομίζω πρὸσ ταῦθ’ ὁρῶν καὶ τούτοισ τεκμαιρόμενοσ, εἰ ἐπεβίω Περικλῆσ καὶ μὴ πρότερον ᾤχετο ἀπιὼν, οὐκ ἂν εἰσ ἔσχατον κακῶν ἐξοκεῖλαι τοὺσ Ἕλληνασ, ἀλλ’ ἐπειδὴ τοὺσ ἄνδρασ τῶν Λακεδαιμονίων εἶχον Ἀθηναῖοι καὶ Πύλον, οὐδὲν ἂν αὐτοὺσ πλέον ζητῆσαι, ἀλλ’ εὐθὺσ ἐλευθέρωσ ἂν ταῦτ’ ἀποδόντασ ποιῆσαι τοῖσ Ἕλλησι κοινὴν εἰρήνην. οὐδὲ γὰρ αὐτὸν τὸν πόλεμον πλεονεξίασ ἕνεκα αὐτοῖσ προελέσθαι συνεβούλευσεν, ἀλλὰ τοῦ μὴ τῶν ὑπαρχόντων ἀποστῆναι· ἀρχὴν δ’ ἐκεῖνόσ γε οὐδ’ ἠξίου γίγνεσθαι πόλεμον, ἀλλὰ δίκῃ διαλύεσθαι περὶ τῶν διαφόρων. οὕτω καὶ πόλεμον ἐξ εἰρήνησ ᾔδει δέχεσθαι καὶ παρὸν εἰρήνην ἄγειν οὐδαμοῦ τὸν πόλεμον προῃρεῖτο· οὐδὲ τοῦ πλείονοσ αὐτοὺσ ἔχεσθαι συνείθιζεν, ἀλλὰ τοῦ προσήκοντοσ. καίτοι ταῦτά ἐστιν ἀνδρείασ, εὐβουλίασ, δικαιοσύνησ, τῶν καλλίστων ἐπιδείγματα, ἀλλ’ οὐχ ὧν Πλάτων ἀνέθηκεν αὐτῷ. οἶμαι τοίνυν ἔγωγε καὶ τὴν ἐπωνυμίαν ἢν ἔσχεν ἐκεῖνοσ ἐν τοῖσ Ἕλλησιν, οὐχ ἥνπερ Μίθαικόσ τε καὶ Θεαρίων, ἀλλὰ τὴν αὐτὴν τῷ Διὶ, μαρτύριον μέγιστον εἶναι τοῖσ ὑπὲρ αὐτοῦ λόγοισ καὶ ὡσ οὐ τῶν φαύλων τισ ἦν. ἢ τῆσ μὲν Ἀριστείδου δικαιοσύνησ σύμβολον τὴν ἐπωνυμίαν ποιούμεθα ‐ οὐ γὰρ αὐτοί γέ που τάττοντι παρῆμεν αὐτῷ τοὺσ φόρουσ ‐ τῆσ δὲ Περικλέουσ ἀρετῆσ τε καὶ φύσεωσ οὐ ποιησόμεθα τὴν ἐπωνυμίαν σύμβολον, ἣν οὐκ ἀφ’ ἑνὸσ τῶν τῆσ ἀρετῆσ μορίων, ἀλλ’ ἀπὸ πάντων συλλήβδην ἐκτήσατο; ὅτι γὰρ οὐκ ἀτιμαστέον αὖ τοὺσ πολλοὺσ οὐδὲ ἀμελητέον τῆσ δόξησ τῆσ παρ’ αὐτῶν, ἀλλ’ ἔνι τι κἀν τούτοισ εὔστοχον θείᾳ τινὶ μοίρᾳ τῆσ ἀληθείασ ἐφαπτόμενον, αὐτὸσ Πλάτων ὁ διδάσκων καὶ λέγων ἐστίν·

καίτοι τί λέγω; ἔτι δὲ ἀνωτέρω Πλάτωνοσ πολλαῖσ γενεαῖσ ὕμνησεν Ἡσίοδοσ ποιήσασ τὰ ἔπη ταῦτα ἃ πάντεσ ᾄδουσι φήμη δ’ οὔτισ πάμπαν ἀπόλλυται ἥντινα πολλοὶ λαοὶ φημίξωσι· θεόσ νύ τίσ ἐστι καὶ αὐτή. οὐκοῦν ἡ φήμη μαρτυρεῖ τῷ Περικλεῖ τὰ κάλλιστα, καὶ θεὸσ οὖσα αὕτη φησὶν ἐκεῖνον κρείττονα ἢ κατ’ ἄνθρωπον γενέσθαι. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γ’ ἔστιν εἰπεῖν ὡσ ἄρα φαύλωσ πράττοντεσ ὑπὸ συμφορῶν Ἀθηναῖοι ταύτην αὐτῷ παρεῖσαν τὴν τιμὴν, ὥσπερ χρόνῳ ὕστερον ἔσθ’ ἃ καὶ παρ’ ἀξίαν συνεχώρησαν ταπεινωθέντεσ. ἀλλ’ εἴπερ ποτὲ ἄλλοτε ἤκμαζον καὶ τότε καὶ ἦν ἡ πόλισ αὐτοῖσ ἐπ’ ἐκείνου μεγίστη, ὡσ ἂν ἡμεῖσ, ὦ Πλάτων, μεγίστην φαῖμεν. ἀλλ’ οὐδέν γε τοῦτο βλάβοσ τῷ λόγῳ. τοὺσ γὰρ οὕτωσ ὡσ λέγω πράττοντασ ἀνάγκη πλεῖστον ἐφ’ αὑτοῖσ οἶμαι φρονεῖν καὶ πορρωτάτω μὲν ταπεινότητοσ, ἐγγυτάτω δὲ αὐθαδείασ εἶναι. τότε τοίνυν αὐτὸν προσεῖπον Ὀλύμπιον, τοσοῦτον ἦν τὸ συγκεχωρηκόσ. εἰ γὰρ τὰ μάλισθ’ ὑποπεπτώκεσαν, περιετρέπετο καὶ οὕτωσ ὁ λόγοσ Πλάτωνι.

ἐκεῖνοι γὰρ ἐκεῖνον ἤδη κολακεύοντεσ φαίνοιντ’ ἂν, οὐ Περικλῆσ Ἀθηναίουσ. ἀλλὰ οὔτ’ Ἀθηναίουσ Περικλῆσ οὔτ’ Ἀθηναῖοι Περικλέα. πόθεν; ἀλλ’ ὁρῶντεσ ἄνδρα καὶ λέγειν καὶ πράττειν ἄκρον καὶ δουλείασ μὲν οὐδαμῶσ ἐγγὺσ, ἄρχειν δ’ ἐπιτηδειότατον καὶ ἱκανώτατον καὶ πάντων ὑπερπεφυκότα τῶν ἄλλων, ἔπαθόν τι Ὁμηρικὸν καὶ παραπλήσιον αὐτὸν τοῖσ θεοῖσ ἐνόμισαν. εἶθ’ ὃν οἱ χρώμενοι καὶ συνόντεσ καὶ μετὰ τῆσ πείρασ εἰδότεσ τῆσ αὐτῆσ θεοῖσ προσηγορίασ ἠξίωσαν, τοῦτον ἡμεῖσ Θεαρίωνι καὶ Μιθαίκῳ τοῖσ καὶ οὐκ οἶδ’ ὅτῳ τῷ τρίτῳ γραφώμεθα τῆσ αὐτῆσ; οὐκ ἄρ’ εὖ φρονεῖν δόξομεν. ἀλλὰ νὴ Δία ὁ Κίμων φαῦλόσ τισ ἄνθρωποσ, ἢ τοιοῦτοσ οἱο͂ν ἀπεύξαιτ’ ἄν τισ μὴ γενέσθαι παιδίον αὑτῷ, ἀλλὰ τούτου γε καὶ χάριν ἄν τισ Πλάτωνι δικαίωσ ἔχοι, ὅτι καὶ τοῦτον ἡμῖν εἰσ τοὺσ ῥήτορασ ἐγγράφει. ὡσ ἐγὼ μᾶλλον ἂν τοῦτ’ ἔδεισα, μή τισ αὐτὸν τῶν ῥητόρων μὲν ἀποστεροίη, τιθείη δὲ τῶν στρατηγῶν. νῦν δὲ ἀκριβῶσ τὸ τοῦ Ὁμήρου συμβαίνει, τὸν αὐτὸν ἂν ἀρκεῖν μύθων τε ῥητῆρ’ ἔμεναι πρηκτῆρά τε ἔργων, εἰ δὴ καὶ Κίμων ἔσται μεθ’ ἡμῶν. οὕτωσ οὐδὲν ὄνειδοσ τῇ ῥητορικῇ Κίμων ἐγγραφόμενοσ. ἐβουλόμην δ’ ἂν καὶ πρὸσ ἄλλον τινά μοι τὸν ἀγῶνα τυγχάνειν ὄντα καὶ μὴ πρὸσ Πλάτωνα, καὶ περὶ τούτου λέγω καὶ περὶ τῶν ἄλλων, ἵνα πᾶσιν οἷσ εἶχον ἐχρώμην θαρρούντωσ καὶ μὴ συνέβαινέ μοι παραπλήσιον ὥσπερ ἂν εἰ πλέων καὶ παρὸν ἐξ οὐρίασ κομίζεσθαι, εἶτα ὑφιέμην ὑπὸ δειλίασ, ἢ καὶ ἵπποισ ἀγωνιζόμενοσ, ἐξὸν καὶ ταχὺ καὶ τοσοῦτον ὅσον βούλομαι παρενεγκεῖν, εἶτ’ ἀνεῖχον ἐξεπίτηδεσ φειδοῖ τοῦ προειληφότοσ· οὕτω πολὺ πλείω ποιοῦμαι λόγον μηδὲν ἀπηχὲσ εἰσ Πλάτωνα τυχεῖν εἰπὼν μηδ’ ὡσπερεὶ θρασύνεσθαι δοκεῖν, ἢ ’κείνων ἕκαστον ἐπαινέσαι.

εἰκότωσ· οὐδὲ γὰρ ἐλάττονοσ ἄξια χάριτόσ μοι τὰ πρὸσ τοῦτον. οὐ μὴν ἀλλ’ εἴ γ’ ἄμφω συμβήσεται, καὶ τὰσ κατ’ ἐκείνων αἰτίασ ἀπολύσασθαι καὶ Πλάτωνι πᾶν ὅσον αἰδοῦσ καὶ τιμῆσ ἔξεστι σεσωκέναι, καὶ προσέσται τὸ δίκαιον ἀμφοτέροισ, μετρίωσ ἂν ἔχοι πανταχῆ. ὅτι μὲν τοίνυν οὐχ εἷσ τῶν κομψῶν οὐδ’ οἱο͂σ ὑπελθεῖν καὶ κολακεῦσαι Κίμων ἐγένετο οἱ μηδὲ τὰ πατρῷα ἐθελήσαντεσ αὐτῷ παραδοῦναι μέχρι πόρρω τῆσ ἡλικίασ ἐπίτροποι μαρτυροῦσιν· οὕτωσ εὐήθη καὶ μᾶλλον ἀρχαῖον ἡγοῦντο. ὅτι δ’ οὐ παντὸσ ἀνδρὸσ τὰ Κίμωνοσ πράγματα οὐδὲ τῆσ ἐσχάτησ μοίρασ, ἀλλὰ καὶ λογίσασθαι περὶ πραγμάτων δεινὸσ ἀνὴρ καὶ καταπρᾶξαι, καὶ τοιοῦτοσ οἱο͂σ μὴ μόνον παρ’ Ἀθηναίοισ εἰκότωσ εὐδοκιμεῖν, ἀλλὰ καὶ παρὰ Λακεδαιμονίοισ οὐ χαλεπῶσ ἂν τὰ πρῶτα ἔχειν, ἐφεξῆσ ἂν εἰή λέγειν. ἅπαντα μὲν τοίνυν τἀκείνου διηγεῖσθαι ἢ καὶ τὰ τῶν ἄλλων τῶν ὑπολοίπων ἔξω τοῦ καιροῦ παντελῶσ γίγνοιτ’ ἂν, ἄλλωσ τε καὶ μηδεμιᾶσ αἰτίασ εἰρημένησ κατ’ αὐτῶν πρὸσ ἣν ἀπολογεῖσθαι δεῖ, πλήν γε δὴ ὡσ διάκονοί τινεσ ἦσαν. ἃ δ’ ἐστὶν ὡσπερεὶ κεφάλαια καὶ ὅσα οὐδὲ βουλομένῳ παρελθεῖν δυνατὸν, ταῦτ’ εἰρήσεται. ἀνάγκη δὲ ἴσωσ τοσοῦτον ὑπειπεῖν. εἰ μὲν γὰρ ἅπαντα ταῦθ’ ἡμῖν ἐστι διακονία καὶ νόμουσ θεῖναι καὶ πολιτείαν καταστῆσαι καὶ στρατοπέδων ἄρξαι καὶ ἀρχὴν ἐπέτειον ἐν πόλει, καὶ προσέτι προβουλεῦσαι, προεδρεῦσαι, πρεσβείαν τελέσασθαι, δικάσαι δίκασ, πανηγύρεισ, ἂν οὕτω τύχῃ, κοσμῆσαι, λέγω συνελὼν ἅπασαν πρᾶξιν καὶ προστασίαν, εἰ διακονίαν καὶ ὑπηρεσίαν χρὴ καλεῖν, οἱο͂ν δὴ καὶ βασιλείαν αὐτὴν καὶ δυναστείαν ἅπασαν, καὶ ἔτι γ’, εἰ βούλει, πρότερον οἰκίασ ἄρχοντα μὴ ἄρχειν μᾶλλον ἢ δουλεύειν, καὶ τὸ τοῦ κωμῳδιοποιοῦ βεβαίωσ καὶ παγίωσ ἔχει ὡσ ἄρ’ εἷσ εἰή τῆσ οἰκίασ δοῦλοσ ὁ δεσπότησ· εἰ ταῦθ’ οὕτωσ ὥσπερ ἔφην ἔχει, πρῶτον μὲν ἔγωγε οὐχ ὁρῶ πῶσ ἂν μᾶλλον πάντ’ ἄνω καὶ κάτω γένοιτο.

εἰ γὰρ τἀναντία τοῖσ ἐναντίοισ ὁριούμεθα, πῶσ ἕκαστον ἔθ’ ἡμῖν σώσει τὴν αὑτοῦ φύσιν; εἰ γὰρ ἡ ἀρχὴ δουλεία, σχολῇ γ’ ἂν ἄλλο τι δουλείαν ἐκφύγοι· κἂν εἴ γε τὴν ἀρχὴν δουλείαν εἶναι τιθείημεν, τί κωλύει καὶ τὴν δουλείαν ἀρχὴν τοῖσ αὐτοῖσ τούτοισ τιθέναι λόγοισ; κἀκ τούτου περίεισιν ἡμῖν ἡ θέσισ, καὶ οὐδέποτ’ ἐν ταὐτῷ μένει, ἀλλ’ ἡ μὲν ἀρχὴ δουλεία πρότερον γενομένη δι’ ἐκείνησ πάλιν ἀρχὴ γίγνεται, ἡ δ’ αὖ δουλεία πρότερον ἀρχὴ νομισθεῖσα ὑπ’ αὐτῆσ τῆσ ἀρχῆσ ἐπάνεισι δουλεία πάλιν εἶναι. καὶ οὕτω πλανήσεται καὶ μεταχωρήσει τὰ ὀνόματα ταῦτα τῶν ἐναντίων πραγμάτων ὄντα, εἰ δὲ βούλει, τἀναντία τοῦ πράγματοσ. καὶ μὴν οὐδὲ ὅ τι λοιπὸν ἔσθ’ ἡμῖν τούτων περιῃρημένων ῥᾴδιον εὑρεῖν. εἰ γὰρ μὴ προστησόμεθα μήτε πολλῶν μήτε ὀλίγων, μήτε οἰκίασ μήτε ἡμῶν αὐτῶν, ὡσ ἔποσ εἰπεῖν, μηδὲ κινήσει μηδένα ἡμῶν μήτε χρεία πατρίδοσ μήτε ἑστία πατρῴα μήτ’ οἰκέται ὁρῶντεσ εἰσ ἡμᾶσ μήτ’ ἄλλο τῶν ἀνθρωπίνων μηδὲν, ἀλλ’ οὕτωσ φυγῇ φευξούμεθα τὰ πράγματα καὶ καθεδούμεθα ὥσπερ ἐν μέσῳ τῷ ἀέρι, τῆσ γῆσ οὐδὲν προσαπτόμενοι, οὐδὲ φροντίζοντεσ οὐδενὸσ πράγματοσ, οὐδ’ ἂν προσαγγέλλῃ τισ ἡμῖν ἅπερ τῷ Μελεάγρῳ, ἄνδρασ μὲν κτείνουσι, πόλιν δέ τε πῦρ ἀμαθύνει, τέκνα δέ τ’ ἄλλοι ἄγουσι βαθυζώνουσ τε γυναῖκασ, ἀλλὰ πάντα ταῦτα ἀνελευθερίαν καὶ ταπεινότητα εἶναι καταγνωσόμεθα, καὶ πρὸσ ἅπανθ’ ἡμῖν οὗτοσ ὁ λόγοσ ἀρκέσει, τὸ διακονεῖν ταῦτ’ εἶναι καὶ ὑπηρετεῖν καὶ τὸ ἀδικεῖσθαι κρεῖττον ἢ ἀδικεῖν, ἄλλο τι ἢ τῶν ἀψύχων ἐγγύτατα ζῆν λείπεται, καὶ τοῖσ κάμνουσι παραπλησίωσ, ὅταν αὐτοῖσ ὑπὸ τῶν ἰατρῶν ἡσυχάζειν ἐπιταχθῇ; εἰ δ’ οὖν καὶ διακονία πάντα ταῦτ’ ἐστὶ καὶ οὐδὲν σεμνὸν, τί μαθὼν, ὦ φίλη κεφαλὴ, αὐτὸσ ἡμῖν τοὺσ διακόνουσ μιμεῖ, πολιτείαν κατασκευαζόμενοσ καὶ νόμουσ συγγράφων, καὶ λέγεισ μὲν καὶ τυραννίδα συντελεῖν εἰσ νόμων θέσιν, λέγεισ δὲ τῇ φιλοσοφίᾳ δυναστείασ προσδεῖν καὶ μὴ πρότερον παύσεσθαι κακῶν τὰσ πόλεισ, πρὶν ἄν σοι τὸ πολυύμνητον δὴ τοῦτο ἢ οἱ βασιλεῖσ φιλοσοφήσωσιν, ἢ βασιλεύσωσιν οἱ φιλόσοφοι;

ὡσ εἰ μὴ ταῦτα συνέλθοι, φιλοσοφία καὶ δύναμισ πολιτικὴ, οὐδὲν πλέον εἰσ τὸ κοινὸν τοῖσ ἀνθρώποισ ἐσόμενον. καὶ τὸ δὴ μέγιστον ἁπάντων, ἐν γὰρ αὐτοῖσ οἷσ πολιτεύει καὶ νομοθετεῖσ, ἀφορίζεισ μὲν φύλακασ τῇ πόλει, οἵτινεσ τὴν αὐτὴν ἕξουσι τέχνην Κίμωνι, δίδωσ δὲ αὐτοῖσ τὰ πρεσβεῖα τῶν ἄλλων πολιτῶν, οὐκ ὀλίγον τι προκρίνασ, καὶ τιμὰσ καὶ προεδρίασ καὶ ζῶσι καὶ τελευτήσασιν ὃσ ἂν αὖ τούτων ἄριστοσ φανῇ, καὶ ὅλωσ περὶ τούτουσ διατρίβεισ τὰ πλεῖστα, ὡσ μίαν οὖσαν ταύτην τῇ πόλει σωτηρίαν, εἰ τὰ τῶν φυλάκων εὐθενοῖ. καὶ οὔτε μισθωτοὺσ αὐτοὺσ καλεῖσ, καίτοι μισθὸν τάξασ αὐτοῖσ παρὰ τῶν ἄλλων ἐν τῇ πόλει, οὔτε τῶν κοινῶν διακόνουσ, καὶ ταῦτα ὑπὲρ πάντων ἀγρύπνουσ μέλλοντασ διάξειν καὶ κινδυνεύσειν ἅπαντα κίνδυνον ὑπὲρ τῆσ πόλεωσ ἁπάσησ· οὐδ’ ἡγήσω μισθοφόροισ τισὶ καὶ ξένοισ ὡσ ἀληθῶσ αὐτοὺσ προσεοικέναι δόξειν, οὐδ’ ἐν Καρῶν σχήματι καὶ μοίρᾳ θρέψεσθαι, πολλὰ πράγματ’ ἔχοντασ, ὀλίγου καὶ ταῦτα μισθοῦ, ἀλλ’ ἱκανὴν αὐτοῖσ ἡγεῖ φιλοτιμίαν, ἐὰν τὴν χώραν σώζειν ἐπίστωνται καὶ ἡ πόλισ ἅπασα πρὸσ αὐτοὺσ ἀποβλέπῃ. εἰ γὰρ αὖ πάντα ταῦτα καλῶσ καὶ δικαίωσ ἔχει σοι καὶ οὐκ ἄχρηστοσ ἡ σπουδὴ οὐδ’ ἀνελεύθεροσ, οὐδ’ αἰσχύνην ἔχουσα κατεσκευάσθαι τοιαύτην φυλακὴν πόλει καὶ τοιούτουσ ἄνδρασ, ὁποῖοι τοῖσ τε φίλοισ βοηθεῖν καὶ τοὺσ ἐχθροὺσ ἀμύνεσθαι δυνήσονται, σκόπει τὸν Κίμωνα μὴ πόρρωθεν, ἀλλ’ ἐκ τούτων, καί σοι πάντεσ οὗτοι μάρτυρεσ παρεῖναι δόξουσι τῷ ἀνδρὶ, μὴ διάκονον μηδὲ τῶν πρὸσ ἡδονὴν ὁμιλούντων γεγενῆσθαι, ἀλλ’ ὡσ ἐλευθεριώτατα καὶ ὡσ κάλλιστα ἔχειν αὐτῷ τὰ τῆσ πολιτείασ, καὶ σχεδὸν ὥσπερ σοὶ τὰ τῆσ πολιτείασ ἔχει τῆσ ἀκινδύνου ταύτησ. σκέψαι δὴ αὐτὸν μὴ μόνον ὡσ τὴν πόλιν καὶ τὴν χώραν ἐφύλαξεν, ἀλλὰ καὶ ἐκ δυοῖν τοῖν ἐσχάτοιν ὁρ́οιν, ὅπωσ τοῖσ τε Ἕλλησι προσηνέχθη καὶ ὅπωσ τοῖσ βαρβάροισ·

ἐπειδή γε καὶ αὐτῷ σοι δοκεῖ μὴ τὸν αὐτὸν δεῖν ἀμφοτέροισ τρόπον, ἀλλὰ τοῖσ μὲν ὡσ τοῖσ ὁμοφύλοισ εἰκὸσ, τοῖσ δ’ ὡσ χρὴ τοῖσ φύσει πολεμίοισ. ἐκεῖνοσ γὰρ συμβάσησ μὲν ἐν Πελοποννήσῳ ταραχῆσ οὐ φαύλησ οὐδὲ μικρᾶσ τινοσ, ἀλλ’ ὥστε Λακεδαιμονίουσ εἰσ πᾶν ἐλθεῖν τῶν εἱλώτων ἐπαναστάντων, καὶ ἅμα τῶν σεισμῶν ἐπικειμένων, ἀγαγὼν Ἀθηναίουσ τετρακισχιλίουσ ὁπλίτασ, οὓσ σὺ τιμᾷσ, ὦ Πλάτων, ἔσωσε μὲν τὴν πόλιν αὐτοῖσ καὶ τὴν χώραν, ἔλυσε δὲ τοὺσ περιστάντασ ἅπαντασ φόβουσ, κατέστησε δὲ τὰ ἐν Πελοποννήσῳ πράγματα. τοιοῦτοσ μὲν πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ καὶ τῶν Ἑλλήνων τοὺσ ἀρίστουσ καὶ ἅμα συμμάχουσ. πρὸσ δὲ τοὺσ βαρβάρουσ καὶ πολεμίουσ ὁποῖόσ τισ, οὐκ εἰσὶ τῶν Ἑλλήνων οὐδενὶ πλείουσ οὐδὲ ὀνομαστότεραι πράξεισ ἐν τῇ ὑπερορίᾳ, οὐδὲ τρόπαια καλλίω βαρβάρων, οὐδ’ ὧν μᾶλλον ἄγασθαι προσήκει τῆσ ἀνδρείασ ἅμα καὶ τῆσ ὑποθέσεωσ. οὐ γὰρ ἐπειδὴ διήμαρτον ὧν ἤλπισάν τε καὶ προὐθυμήθησαν, καὶ δὴ διὰ τοῦθ’ ὥσπερ εὐεργέτασ αὐτοὺσ ἠξίωσεν ἀφεῖναι, οὐδ’ ἠμνημόνησε τῶν ἱερῶν τῶν ὑπ’ ἐκείνων ὑβρισθέντων, οὐδ’ ὧν ἐν οἷσ ἠδυνήθησαν ἐπεδείξαντο, ἀλλὰ καὶ τούτων ἀξιῶν αὐτοὺσ ὀφείλειν δίκην τὴν ἐσχάτην καὶ ἔτι μειζόνων, ἃ, εἰ κατώρθωσαν, δῆλοι πᾶσιν ἦσαν ἐξεργασάμενοι, οὐκ ᾤετο δεῖν τὴν ἡσυχίαν ἄγειν οὐδὲ τοῖσ ἄλλοισ παραινεῖν, οὐδὲ τοῖσ θεοῖσ αἰσχρῶσ ἔχειν τὴν χάριν, ἀγαπῶντασ εἰ σώζονται, ἀλλ’ ὃ ποιηταὶ καὶ νομοθέται καὶ παροιμίαι καὶ ῥήτορεσ καὶ πάντεσ κελεύουσιν, ἀμύνεσθαι τοὺσ ὑπάρξαντασ, τοῦτο εἰσηγεῖτο καὶ πρὸσ τοῦτ’ ἦγεν αὐτοὺσ, οὐχ ὡσ ἄν τισ τὸ ἥδιστον, ἀλλ’ ὡσ ἄν τισ τὸ δικαιότατον λέγων. πρὸσ δὲ τούτοισ καὶ τῆσ Ἑλλάδοσ φυλακὴν ἀληθεστάτην ἡγεῖτο οὐκ εἰ καθείρξασ αὐτοὺσ οἴκοι παρέχοι καθεύδειν ἀσφαλῶσ, ἀλλ’ εἰ τοῖσ βαρβάροισ φόβον ἐμβάλοι μηδὲν ἔτι τοιοῦτον ἐνθυμηθῆναι τοῦ λοιποῦ, καὶ εἰ τῆσ Ἑλλάδοσ αὐτοὺσ ἀπώσαιτο ὡσ δυνατὸν πορρωτάτω.

διὰ ταῦτα εἰσ τὴν ἐκείνων ἐξῆγε τὸν πόλεμον καὶ περιέπλει μὲν Κύπρον, παρέπλει δὲ Παμφυλίαν, ἐναυμάχει δὲ Φοίνιξι καὶ Κυπρίοισ καὶ οἷστισι προσμίξαιεν αὐτῶν. ἐπὶ δὲ Εὐρυμέδοντι ποταμῷ ναυμαχίασ καὶ πεζομαχίασ μνημεῖα ἔστησεν ἀμφότερα ἡμέρᾳ μιᾷ νικῶν. ὥστε τοῖσ προτέροισ ἔργοισ ἐκπεπληγμένων τῶν ποιητῶν τοῖσ ὅτ’ ἐπῄεσαν οἱ βάρβαροι πραχθεῖσιν, ὅμωσ τισ ὕμνησεν αὐτῶν εἰσ ταῦτα ὕστερον, οὐ πάντα, ἀλλὰ μιᾶσ τινοσ ἡμέρασ ἔργα· ἐξ οὗτ’ Εὐρώπην Ἀσίασ δίχα πόντοσ ἔκρινε καὶ πόλιασ θνητῶν θοῦροσ Ἄρησ ἐφέπει, οὐδενί πω κάλλιον ἐπιχθονίων γένετ’ ἀνδρῶν ἔργον ἐν ἠπείρῳ καὶ κατὰ πόντον ὁμοῦ. οἵδε γὰρ ἐν γαίῃ Μήδων πολλοὺσ ὀλέσαντεσ Φοινίκων ἑκατὸν ναῦσ ἕλον ἐν πελάγει ἀνδρῶν πληθούσασ, μέγα δ’ ἔστενεν Ἀσὶσ ὑπ’ αὐτῶν πληγεῖσ’ ἀμφοτέραισ χερσὶ κράτει πολέμου. καὶ ταῦτα οὐκ ἀπεικότωσ παρύμνησεν οὐδ’ ἐξῆρεν οὕτωσ ὡσ ποιητήσ.

ἐκεῖνα μὲν γὰρ ἐν πύλαισ τῆσ Ἑλλάδοσ ἐκινδυνεύετο, τὰ μέν γε ἐν αὐταῖσ Πύλαισ, τὰ δ’ ἐπ’ Ἀρτεμισίῳ τῆσ Εὐβοίασ, ταῦτα δ’ ἐν μέσῃ τῇ πολεμίᾳ. καὶ τότε μὲν διείλοντο τὸν κίνδυνον αἱ πόλεισ, ταῦτα δ’ ἀμφότερα ἑνὸσ ἀνδρὸσ καὶ ἑνὸσ ἦν στόλου. κἀκεῖνοι μὲν ὥσπερ τὸν κίνδυνον, οὕτω καὶ τὴν τύχην ὡσ εἰπεῖν διείλοντο· Ἀθηναῖοι μὲν γὰρ καὶ Θεμιστοκλῆσ ἐνίκων ἐπ’ Ἀρτεμισίῳ λαμπρῶσ, οἱ δ’ εἰσ Πύλασ ἀπαντήσαντεσ οὐδὲν πλέον κατεπράξαντο τῇ Ἑλλάδι, πλὴν ὅσον τὰ σώματα εἰσήνεγκαν, τῷ θανάτῳ τοὺσ βαρβάρουσ ἐκπλήξαντεσ, ἐπισχεῖν ὧν ὡρ́μηντο αὐτοὺσ οὐ δυνηθέντεσ. οὗτοι δὲ, φησὶ, καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ἐνίκων τοὺσ πολεμίουσ, καὶ τοσούτουσ αἰχμαλώτουσ εἷλον αὐτῶν ὅσοισ ἔργον ἦν καὶ τοῖσ ἅπασιν ἀντιστῆναι. διὰ ταῦτα, φησὶ, λέγω θαρρῶν οὐδενί πω κάλλιον ἐπιχθονίων γένετ’ ἀνδρῶν ἔργον ἐν ἠπείρῳ καὶ κατὰ πόντον ὁμοῦ. οὕτωσ ἀκριβήσ τισ καὶ βέβαιοσ ἐκεῖνοσ φύλαξ ἦν τῆσ Ἑλλάδοσ, οὐ μόνον τῆσ ἑαυτοῦ πόλεωσ, καὶ τοιούτουσ ἐπικούρουσ, ὦ Πλάτων, τοῖσ Ἕλλησι παρέσχετο. ὥστε ἑώσ ἔζη Κίμων τεθνάναι περιῆν τοῖσ βαρβάροισ τῷ φόβῳ τοὺσ Ἕλληνασ καὶ μὴ σκοπεῖν ὅντινα τῶν παρ’ ἡμῶν ὑφ’ ἑαυτοῖσ ποιήσονται, ἀλλ’ ὅπωσ αὐτοὶ σωθήσονται. ἐξ ὧν τάσ τε πόλεισ ἁπάσασ ἀφεῖσαν καὶ τῆσ κάτω χώρασ οὐκ ὀλίγησ ἀπέστησαν, ὧν τἀναντία ὕστερον συνεχώρησαν Λακεδαιμόνιοι, πρὸσ οὓσ σὺ βλέπων καὶ ἁμιλλώμενοσ τοὺσ σαυτοῦ συγκροτεῖσ, οἷσ ἡ τῶν εἰσ τοὺσ πολέμουσ ἐμπειρία καὶ ἕξισ πρόσκειται μόνη. τοσούτῳ κρεῖττον Κίμων ἐφύλαξε τοὺσ Ἕλληνασ καὶ οὕτω πολλοῦ τινοσ ἄξιοσ ἦν καὶ λέγων καὶ πράττων. ἆρ’ οὖν ταῦτα ἂν οὕτω κατείργαστο, ἢ νίκασ οὕτω πολλὰσ καὶ λαμπρὰσ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ἐφεξῆσ ἀνῃρεῖτο, εἰ δουλεύειν ἠξίου τῷ πλήθει καὶ μὴ τοὐναντίον εἰσ ὅσον ἐξῆν ἦρχεν ἀκριβέστατα, ἢ κόσμου καὶ τάξεωσ χωρὶσ ἦγε τὸ στρατόπεδον καὶ συνεχώρει πᾶν ὃ βούλοιντο, ἀλλὰ μὴ πανταχοῦ πᾶσαν φροντίδα καὶ πρόνοιαν ἐποιεῖτο εὐταξίασ καὶ εὐαρμοστίασ αὐτῶν καὶ τοῦ πρὸσ ἅπαντα ὑπάρχειν εὐκόλουσ αὐτῷ;

ἐγὼ μὲν γὰρ οὐκ ἀσελγαίνοντασ οὐδ’ ὑβρίζοντασ αὐτοὺσ οὐδὲ τῶν ἡδονῶν ἡττωμένουσ, ἀλλ’ ὡσ οἱο͂́ν τε μάλιστα κοσμίουσ ὄντασ καὶ τὴν τάξιν φυλάττοντασ, καὶ ὅ φησιν Ὅμηροσ αἰδουμένουσ κρατεῖν ἂν τῶν πολεμίων οἶμαι καὶ χρησίμουσ εἶναι κἀκείνῳ καὶ σφίσιν αὐτοῖσ. καί μοι πάντ’ ἐκεῖνα ἤδη λέγε, τὸν ναυπηγὸν ὡσ εἰσ τάξιν τίθησι τὰ ξύλα, τὸν τέκτονα ὡσ εἰσ τάξιν τοὺσ λίθουσ, τὸν χοροποιὸν, τὸν ὁντιναδήποτε. ὅ τι γὰρ ἂν τούτων εἴπῃσ, ὑπὲρ τῆσ Κίμωνοσ ἐρεῖσ ἡγεμονίασ καὶ πολιτείασ. καὶ μὴν ὅτι καὶ τὸ πᾶν τοῦτο κόσμοσ ἐκλήθη λέγεισ ὀρθῶσ, ὡσ ἔγωγέ φημι προσβιβάζων ἡμᾶσ πρὸσ τὸ μηδὲν εἰκῆ πράττειν· Κίμων τοίνυν τῆσ τοῦ παντὸσ ἐπωνυμίασ τὸ γιγνόμενον τῇ πόλει διεσώσατο. κοσμίουσ γὰρ ἅπαντασ παρεῖχεν εἰσ δύναμιν. τοιαῦτα ἐπολιτεύετο καὶ τοιαῦτα ἐδίδασκε κἀν τῇ πόλει τὸν δῆμον κἀν ταῖσ στρατείαισ τοὺσ ἑπομένουσ. νὴ Δία ἀλλ’ ἐξωστράκισαν αὐτὸν, ὅπωσ αὐτοῦ δέκα ἐτῶν τῆσ φωνῆσ μὴ ἀκούσειαν. καὶ πάλιν γε κατήγαγον πρὶν τὰ δέκα ἐξήκειν ἔτη, ἵν’ αὐτοῦ τῆσ φωνῆσ ἀκούσειαν· οὕτωσ ἐπόθησαν. σὺ δὲ ὡσ μὲν κατέγνωσαν λέγεισ, ὡσ δὲ μετέγνωσαν οὐκ ἐνθυμεῖ. καὶ ἃ μὲν οὐ δικαίωσ ἐψηφίσαντο κατ’ ἀμφοτέρων λέγεισ, ἃ δ’ ὀρθῶσ ἐβουλεύσαντο οὐχ ἡγεῖ τοῖσ μὲν προαχθεῖσι παραίτησιν, τῷ δὲ ἀφεθέντι μεγίστην πίστιν τῆσ ἀρετῆσ ἔχειν. καὶ ὡσ ἐοίκεν, οἱ μὲν καταγνόντεσ αὐτοὶ μετέγνωσαν καὶ οὐκ ἔμειναν ἐφ’ ὧν ἔγνωσαν ἐξ ἀρχῆσ σὺ δὲ ὥσπερ τι κύριον ἐγκέκληκασ, καὶ οὐκ ἠξίωσασ ταύτῃ μιμήσασθαι τοὺσ Ἀθηναίουσ, ἀφεὶσ τὸν ἄνδρα τῆσ αἰτίασ, ἀλλ’ ὃ μὲν ἦν χαλεπώτερον αὐτῶν ἐμιμήσω, τὸ δὲ λοιπὸν εἰάσασ, καὶ ταῦθ’ ὃ πάντων ἀτοπώτατόν ἐστι, κατηγορῶν αὐτῶν τῶν Ἀθηναίων, καὶ τό γε κάλλιον, οὐ τὰ δεύτερα ταῦτα, ἀλλ’ ἐκεῖνα ἅ τισ ἂν χαίρων τῷ Κίμωνι. καὶ μηδενὸσ μὲν ἂν τοιούτου συμβάντοσ οὐκ εἶχεσ ὅ τι κατηγόρεισ, ἐπεὶ δ’ ἔλυσαν τῇ μετανοίᾳ τὸ συμβὰν καὶ τὴν αἰτίαν ἐφ’ αὑτοὺσ μετέθεσαν, οὐκ ἴσον τι νομίζεισ εἶναι ὥσπερ ἂν εἰ μηδὲν ἐξ ἀρχῆσ εἰπεῖν εἴχομεν;

καὶ μὴν πολὺ μεῖζον καὶ κάλλιον εἰσ ἀρετῆσ λόγον ἐκπεσόντα κατελθεῖν ἢ μὴ φυγεῖν ὅλωσ. τὸ μὲν γὰρ καὶ τοῖσ τυχοῦσιν ὑπάρχει δή που, τοῦτο δ’ οὐ κατὰ τοὺσ πολλοὺσ ἄνδρασ ἦν· κἀκεῖνο μὲν ἂν τῇ τύχῃ τισ εἶχε λογίζεσθαι, τοῦτο δὲ τῷ κρείττονα ἢ κατὰ τοὺσ ἄλλουσ ὄντα γιγνώσκεσθαι. τοῦ μὲν γὰρ ἐκπεσεῖν καὶ φεύγειν φθόνοσ αἴτιοσ καὶ τάχα ἄν τι καὶ ἄλλο τοιοῦτον φανείη, τῆσ δὲ πρὸ τοῦ χρόνου κλήσεωσ καὶ παρακλήσεωσ οὐδὲν ἔσθ’ ἕτερον πλὴν τῆσ ἀρετῆσ αἰτιᾶσθαι, δι’ ἣν καὶ ἀπόντα ᾐσχύνοντο καὶ παρεῖναι λυσιτελεῖν αὑτοῖσ ὑπελάμβανον, καὶ τὸ μέγιστον, σφῶν αὐτῶν καταγιγνώσκειν μᾶλλον ἠξίουν ἢ ’κείνου. ὥστ’ εἰ μὲν αὐτὸν ἐφ’ αὑτοῦ δεῖ σκοπεῖν, τί δεῖ λέγειν, εἴ τισ εἰσ ἐκεῖνον ἐξήμαρτεν; εἰ δ’ ἀπὸ τῶν ἄλλων αὐτὸν δεῖ θεωρῆσαι, διαφερόντωσ οὗτοσ τιμηθεὶσ φαίνεται. ἀλλὰ μήπω ταῦτα· αὐτίκα γὰρ μᾶλλον ἴσωσ ἁρμόσει. ὃ δὲ πολλῶν καὶ μεγάλων ὄντων ὧν ἄν τισ ἐπαινέσαι Κίμωνα δικαίωσ μέγιστον καὶ ὡσπερεὶ κεφάλαιόν ἐστι καὶ διαφερόντωσ ἐκείνῳ προσῆκον, τοῦτ’ εἰπεῖν ἔτι βούλομαι καὶ ἀποδοῦναι ὥσπερ ἄλλο τι τῷ ἀνδρί. σχεδὸν γὰρ ἐν ὀλίγοισ τῶν πάντων, ὥσ γέ μοι φαίνεται, καὶ τῶν πρότερον καὶ τῶν ὕστερον ἀντέχει τῷ λόγῳ τούτῳ καὶ οὐ συναγωνίζεται οὐδὲ δίδωσι χώραν τῇ βλασφημίᾳ, ὡσ ἄρα τῶν καλῶν καὶ ἀγαθῶν ἀνδρῶν ὥσπερ εἱμαρμένον εἰή τοὺσ υἱεῖσ φαύλουσ ἀποβαίνειν καὶ ὀλίγου τινὸσ ἀξίουσ τῆσ πατρῴασ ἀρετῆσ, ὅστισ υἱὸσ ὢν Μιλτιάδου καὶ κληρονομῶν τοσούτου κινδύνου τῆσ ἐκείνου δόξησ οὐ κατῄσχυνεν οὐδὲν τῶν ὑπαρχόντων οὐδ’ ἀποχρῆν ἡγήσατο ἐπιγράφεσθαι τοὔνομα τοῦ πατρὸσ, ὥσπερ τισ Ὀλυμπίασιν ἀξιῶν νικᾶν ὅτι ἐστὶν Ὀλυμπιονίκου πατρόσ· ἀλλ’ οὕτωσ εὖ καὶ καλῶσ ἐκεῖνον ἐμιμήσατο καὶ ὥσπερ ἰχνῶν εἴχετο τῶν ἔργων τοῦ πατρὸσ, ὥστ’ εἰ μηδεὶσ τῶν συγγραφέων ἐτύγχανεν εἰρηκὼσ ὅτου παῖσ ἦν, ἀπ’ αὐτῶν εἶναι τῶν ἔργων εἰκάσαι τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ ὅτῳ προσῆκεν.

περιήκει δ’ ἡμῖν ὁ λόγοσ εἰσ αὐτὸν Μιλτιάδην, ὃν ἐγὼ μᾶλλον ἂν αἰσχυνοίμην ἐπαινῶν ἢ ψέγων· οὕτω μοι δοκῶ πάντ’ ἂν ἔλαττον εἰπεῖν ἢ βούλομαι. καίτοι τοσοῦτόν γ’ ἂν εἴποιμι θαρρούντωσ· εἰ γὰρ ἀναστὰσ, λέγω, Πλάτων αὐτὸσ ἀξιώσει κατηγορεῖν Μιλτιάδου καὶ τοῦ βελτίονοσ αὐτῷ τοῦτο λόγου κρινεῖ, πάνθ’ ἕτοιμοσ ἔγωγε συγχωρεῖν καὶ μὴ πολλοῦ τινοσ ἄξιον τὸν ἄνδρα ἐκεῖνον ἡγεῖσθαι. ἀλλὰ οὐκ ἄν μοι δοκεῖ ῥᾳδίωσ, ὅσ γε καὶ μνησθεὶσ περὶ αὐτοῦ, Μιλτιάδην δὲ, φησὶ, τὸν ἐν Μαραθῶνι. καίτοι τοῦτό ἐστιν ἐγγυτέρω θρήνου τινὸσ ἢ μέμψεωσ καὶ τιμῶντοσ μᾶλλον ἢ κακίζοντοσ, ὥσπερ οὓσ Σιμωνίδησ εἰώθει τιμᾶν ἐν τοῖσ ἐπιγράμμασιν. ὅμωσ δὲ καὶ Μιλτιάδησ μετέχει τοῦ καταλόγου καὶ περιέστηκεν αὐτῷ τὸ τῶν Πλαταιέων τῶν ὑπ’ αὐτοῦ τότε κοσμηθέντων. κατηγορίασ γὰρ οὐδεμιᾶσ αὐτοῦ προειρημένησ ἐξ ἀνάγκησ τρόπον τινὰ ἀγωνίζεται, διὰ τὸ ἐνεῖναι τοὔνομα ἐν τοῖσ διακόνοισ αὐτοῦ.

καίτοι, ὦ Πλάτων, φαίη τισ ἂν τῶν δικανικῶν ἀνδρῶν, ὀρθῶσ ἐποίησεν ὁ θεὶσ τὸν νόμον ἀξιώσασ διαρρήδην ἔχειν τάσ τε δίκασ καὶ τὰσ γραφὰσ, ἔβλαψέ με ὁ δεῖνα τὸ καὶ τὸ ποιήσασ· καὶ τάδε εἶπε παράνομα· κἄν τί τισ ἄλλο κατηγορῇ, τὸν αὐτὸν τρόπον φράζειν καὶ μὴ τηνάλλωσ φοβεῖν. σὺ δ’ ὅ τι μὲν ποιῶν ἢ λέγων ἕκαστοσ τῶν ἀνδρῶν τούτων ἠδίκει εἰσ τὴν ὑστεραίαν, ὡσ ἐοίκεν, ἀνεβάλου δηλώσειν, ὥσπερ ἐν ἄλλῳ τῳ διαλόγῳ, πάντασ δ’ αἰτιᾷ κοινῇ καὶ οὐδὲ ὃν τῶν ἄλλων διαφερόντωσ ἠξίωσασ τιμῆσαι τὸν Περικλέα μερίσασ τὰσ αἰτίασ αὐτῷ καὶ πλείστασ ἁπάντων ἀνθεὶσ, οὐδὲ τοῦτον ἐξήλεγξασ, οὐδ’ ἀπέφηνασ τί λέγων ἢ τί ποιῶν ἐποίει τοιούτουσ, ἀλλ’ ἑνὶ τούτῳ παρὰ τοὺσ ἄλλουσ ἐτίμησασ, πλείουσ ποιήσασ τὰσ αἰτίασ αὐτῷ καὶ ὡσπερεὶ σαφεστέρασ, ὥστ’ εἰδέναι περὶ ὧν χρὴ λέγειν. ἀλλ’ ἐκεῖνοσ μὲν οὐδὲ τοῖσ παρ’ ἡμῶν ἴσωσ ἔλαττον ἔσχηκεν, ὥστε ταύτῃ γε μηδ’ ἂν πάνυ τι μέμψασθαι τῷ τὴν ἀρχὴν παρασχόντι. εἰε͂ν. Μιλτιάδην δὲ τὸν ἐν Μαραθῶνι ποῦ χοροῦ τάξομεν ἢ τάξιν τίνα; ἢ δῆλον ὅτι τὴν πρὸ τοῦ θεάτρου καὶ οὗ πᾶσιν ἐν καλῷ τῆσ θέασ ἔσται; πλήν γ’ ὅσον οὐκ ἀριστεροστάτησ ἀνὴρ μᾶλλον ἢ τοῦ δεξιοῦ τοῖσ Ἕλλησι κέρωσ. καὶ νὴ Δί’ εἴ γέ τισ αὐτὸν ἐρωτῴη καὶ ἀναποδίζοι καθ’ ἕκαστον ἐξ ἀρχῆσ, ὥσπερ Πλάτων εἰώθεν ἐρωτᾷν, τί διδάσκων ἢ τί συμβουλεύων ἐποίει βελτίουσ Ἀθηναίουσ, ἢ πῶσ ἄγων καὶ τρέφων ἐκ νέων εὐθὺσ, ἢ ποῖ’ ἄττα ἔθη καὶ ἐπιτηδεύματα εἰσ τὴν πόλιν εἰσάγων, φαίημεν ἂν οὐκ ἀπορήσειν αὐτὸν μετρίασ καὶ ἀληθοῦσ ἀποκρίσεωσ, ἀλλ’ ἀποκρινεῖσθαι ταυτὶ, καὶ παραγράψομεν τοῖσ ἔπεσι Μιλτιάδου ἀποκρίσεισ· λέξω τοίνυν τὴν ἀρχαίαν παιδείαν ὡσ διέκειτο, ὅτ’ ἐγὼ τὰ δίκαια λέγων ἤνθουν καὶ σωφροσύνη νενόμιστο.

πρῶτον μὲν ἔδει παιδὸσ φωνὴν γρύξαντοσ μηδέν’ ἀκοῦσαι· εἶτα βαδίζειν ἐν ταῖσιν ὁδοῖσ εὐτάκτωσ ἐσ κιθαριστοῦ τοὺσ κωμήτασ γυμνοὺσ ἀθρόουσ, κεἰ κριμνώδη κατανίφοι. εἶθ’ ὑπὲρ τῆσ μουσικῆσ ἐρεῖ τῆσ τότε ὁποία τισ ἦν, ὡσ οὐ τὸ παναρμόνιον οὐδὲ τὸ πρὸσ ἡδονὴν αὐτῆσ ἐτιμᾶτο, ἀλλὰ ἢ Παλλάδα περσέπολιν δεινὰν, ἢ τηλέπορόν τι βόαμα ἐρεῖν ἔδει ἐντειναμένουσ τὴν ἁρμονίαν ἣν οἱ πατέρεσ παρέδωκαν. εἰ δέ τισ αὐτῶν βωμολοχεύσαιτ’ ἢ κάμψειέν τινα καμπὴν, ἐπετρίβετο τυπτόμενοσ πολλὰσ, ὡσ τὰσ Μούσασ ἀφανίζων ἐν παιδοτρίβου δὲ καθίζοντασ καὶ τἄλλα δὴ καθ’ ἕκαστον διεξελθὼν τελευτῶν ἐπιθήσει πρόσ τινασ τῶν δυσχεραινόντων ἀλλ’ οὖν τάδ’ ἐστὶν ἐκεῖνα, ἐξ ὧν ἄνδρασ Μαραθωνομάχουσ ἡμὴ παίδευσισ ἔθρεψε. τοιαῦτ’ ἄττα ὁ Μιλτιάδησ ἀποκρινεῖται, οὔτ’ ἄλλωσ φαῦλα ἐμοὶ δοκεῖν οὔτε που ψευδῆ, ἀλλ’ αὐτῷ τε προσήκοντα ταῦτα παιδεῦσαι προστάτῃ κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ ὄντι καὶ τοῖσ Ἀθηναίοισ πάλαι πεπαιδευμένοισ ἥκειν ἐπὶ τὴν μάχην. οὐ γὰρ ἐνῆν, οὐκ ἐνῆν αὐθημερὸν ἄνδρασ γενέσθαι κοσμίουσ καὶ ἀνδρείουσ καὶ τῶν δεινῶν κρείττονασ, ἐν ῥαθυμίᾳ τραφέντασ ἐξ ἀρχῆσ καὶ φαύλωσ ἐν τοῖσ ὅλοισ ἠγμένουσ, ἀλλ’ ἔδει καὶ τροφῇ χρηστῇ καὶ λόγοισ ἐπιεικέσι καὶ ἔθεσι μετρίοισ καὶ δόξαισ ταῖσ βελτίσταισ πόρρωθεν κατειλῆφθαι. οὔκουν Δολόπων γε οὐδεὶσ ἐπ’ ἐκείνην τὴν ἡμέραν ἀπήντησεν, οὐδὲ τῶν ἄλλων τῶν ὁμοίωσ ἐκείνοισ ἠγμένων.

καὶ μὴν εἰ μηδὲν ἄλλο τισ εἰπεῖν εἶχε Μιλτιάδου, μηδὲ ἦν εὑρεῖν πολλὰ καὶ σεμνὰ, ἐξαρκεῖν ἂν ἔμοιγε δοκεῖ τὸ ψήφισμα ἀντ’ εἰκόνοσ αὐτοῦ τῆσ ψυχῆσ ἅπασιν εἶναι. οὐ τοίνυν οὐδ’ ὁ τοῦ τῶν πολεμίων στρατοπέδου κύριοσ καὶ ἡγεμὼν Δᾶτισ οὔτ’ αὐτὸσ ἀνὴρ ἀγαθὸσ αὐθημερὸν οἱο͂́σ τ’ ἦν γενέσθαι οὔτε ποιῆσαι τοὺσ ὑφ’ αὑτῷ τοσούτουσ ὄντασ. καίτοι προείρητό γε ὑπὸ τοῦ βασιλέωσ αὐτῷ στέρεσθαι τῆσ κεφαλῆσ, εἰ μὴ Ἐρετριέασ καὶ Ἀθηναίουσ ἀγάγοι. ἀλλ’ ὅμωσ οὐδὲν αὐτὸν βελτίονα ἐποίησεν ὁ φόβοσ. ἐκεῖνα μὲν γὰρ ἦν ἐντολαὶ πρόσκαιροι παρὰ τοῦ δεσπότου, Μιλτιάδησ δὲ πάλαι πεπεικὼσ ἦν Ἀθηναίουσ μηδένα δεσπότην πλὴν τῶν νόμων ἡγεῖσθαι, μηδὲ τοῦ καλοῦ καὶ δικαίου μηδένα κρείττω νομίσαι φόβον, μηδ’ οὕτωσ ἀνάγκην ἰσχυρὰν δι’ ἣν προσήκειν γενέσθαι χείροσι. διὰ ταῦτα εἶχεν ὅ τι χρῷτο αὐτοῖσ. ἐπεὶ ναύτασ γε οὐκ ἂν ἐξαίφνησ οὕτωσ αὐτοὺσ ἐποίησεν, οὐδ’ εἰ σφόδρα ἔδει ναύτασ ἐκείνην τὴν ἡμέραν εἶναι, οὐδέ γε μουσικοὺσ, οὐδέ γε ἱππικούσ. οὐ τοίνυν οὐδ’ ὁπλίτασ ἀγαθοὺσ, οὐδὲ συλλήβδην εἰπεῖν ἄνδρασ ἀγαθοὺσ καὶ λυσιτελοῦντασ ἑαυτοῖσ οὐκ ἂν οὕτω βραχὺσ καιρὸσ ἤρκεσε ποιῆσαι, ἀλλ’ ὥσπερ οἱ γεωργοὶ πολλοστῷ μηνὶ τῶν σπερμάτων τὴν ἐπικαρπίαν κομίζονται καὶ οὐχ ἅμα τῷ καταβαλεῖν, οὕτω κἀκείνουσ Μιλτιάδησ παλαιαῖσ ὁμολογίαισ κατειληφὼσ εἶχεν ἐν τῷ καιρῷ χρησίμουσ, οὐκ ἐπὶ τῆσ χρείασ λαμβάνοντασ τὰ μαθήματα ‐ αἰσχρῶσ γὰρ ἂν οὕτω γε ὁ χορὸσ ἠγωνίσατο αὐτῷ ‐ , ἀλλ’ ἐπὶ τῆσ ἐξουσίασ εἰσ τὴν χρείαν ἠσκημένουσ. καὶ γάρ τοι τῆσ ἀσκήσεωσ αὐτῶν καὶ τῆσ ἐπιμελείασ ἅπασα ἡ Ἑλλὰσ κοινοὺσ τοὺσ καρποὺσ ἐκομίζετο. ἢ πρὸσ θεῶν τῶν μὲν ἡμετέρων λόγων καὶ συγγραμμάτων τὸ φρόνημα καὶ τὴν ῥώμην ἀξιώσομεν εὐδοκιμεῖν, κἄν τι πρὸσ ἀνδρείαν ἢ δικαιοσύνην αὐτῶν ᾖ φέρον, οὐκ ἄχρηστον φήσομεν τοῖσ ἐθέλουσι χρῆσθαι, τῆσ δ’ ἐκείνου προαιρέσεωσ καὶ διανοίασ ὁποία τισ ἦν καὶ πότερον τῶν τυχόντων ἢ τῶν ἐπιεικεστέρων μιμήσασθαι, οὐχ ἱκανὸν σημεῖον τὸ ψήφισμα, ὃ παρ’ αὐτοὺσ τοὺσ κινδύνουσ συνεγράψατο, μίαν γνώμην εἰσ τοὺσ Ἕλληνασ εἰπὼν περὶ παντὸσ τοῦ δικαίου.

καὶ μὴν εἰ προγόνουσ ἄξιον τιμᾶν, πῶσ οὐκ ἄξιον Μιλτιάδην ὥσπερ πρόγονον κοινὸν τῶν μετ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ Ἑλλήνων; ὁ γὰρ οὐ μόνον τῆσ σωτηρίασ αὐτῶν προστὰσ, ἀλλὰ καὶ δείξασ ὁποίουσ τινὰσ ἐν τοῖσ περὶ τῆσ ἐλευθερίασ ἀγῶσιν εἶναι δεῖ καὶ παράδειγμα πᾶσιν εὔδηλον ἐκθεὶσ οὗτόσ ἐστι φανερώτατα τῶν ἄνω πάντων. εἰ τοίνυν καὶ Σόλωνα καὶ Λυκοῦργον ἐπαινοῦμεν κατὰ τοὺσ νόμουσ οὓσ ἔθηκαν, πῶσ οὐ δίκαιον Μιλτιάδην ἐπαινεῖν, ὃσ ἔργῳ τοῦτον ἔθηκε τὸν νόμον, μηδένα τῶν χειρόνων θαυμάζειν μηδὲ τὸ ῥᾷστον αἱρεῖσθαι πρὸ τοῦ κρείττονοσ; σκεψώμεθα γὰρ δὴ παρὰ τὸν Λυκοῦργον τὸν Μιλτιάδην ἐξετάζοντεσ. οὐ γὰρ δή που κἀκεῖνον ἔστ’ εἰπεῖν ὅτι ὡσ τῶν διακόνων ἕν’ ἔθηκε Πλάτων· οὐκ ἔστι ταῦτα οὐδ’ ἐγγύσ. Λυκοῦργοσ μὲν τοίνυν ὅτι τοὺσ νόμουσ ἔθηκε πρὸσ ἀνδρείαν καὶ καρτερίαν βλέποντασ καὶ ὅτι βελτίουσ ἐποίησε τὰ τοῦ πολέμου τοὺσ πολίτασ, οὕτωσ εὐδοκιμεῖ, καθάπερ τισ γυμναστὴσ ἑτέρουσ παρασκευάσασ πρὸσ τὸ νικᾶν, αὐτὸσ δ’ οὐδ’ ὁτιοῦν ἀποδειξάμενοσ τοιοῦτον. Μιλτιάδησ δὲ πρὸσ τῷ τὰ βέλτιστα ἐθίσαι τοὺσ πολίτασ καὶ τῷ παρασκευάσαι μηδενὸσ ὑστέρουσ εἶναι πρὸσ τὰ τοῦ πολέμου πράγματα καὶ τοῦ μεγίστου τῶν ἔργων αὐτὸσ ἡγεμὼν γεγονὼσ φαίνεται. οὕτωσ οὐ πολλῷ τινι τοῦ Λυκούργου δεύτεροσ ἡμῖν φαίνεται γεγονὼσ, οὐδὲ παρ’ ἄλλοισ τισὶ μᾶλλον δίκαιοσ εὐδοκιμεῖν ἢ παρὰ τοῖσ ἐκεῖνον δικαίωσ ἐπαινοῦσι.

καὶ μὴν ἐν μὲν τοῖσ ἄλλοισ ἔργοισ λέγω καὶ ἐπιτηδεύμασι καὶ τέχναισ οἱ μὲν ὡσ ἄρξαντεσ ἐτιμήθησαν, οἱ δὲ ὡσ ὑπερβαλλόμενοι· Ὅμηρον δ’ ἐπαινοῦσιν, ὡσ αὐτὸν ἀρξάμενόν τε καὶ ἀπεργασάμενον ὡσ κάλλιστα ποίησιν. Μιλτιάδησ τοίνυν ἅμα τ’ αὐτὸσ ἦρξε τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησι καὶ οὐδενὶ τῶν Ἑλλήνων ὑπερβολὴν τῶν ἔργων τῶν ἑαυτοῦ κατέλιπεν, οὔκουν ὅσουσ γε ἀπὸ τῶν ἄλλων πόλεων ἔχομεν λέγειν. ὥστε δέδοικα μὴ τῶν αὐτῶν ᾖ μήτε Ὅμηρον δέχεσθαι τῇ πόλει μήτε Μιλτιάδην ἐθέλειν ἐπαινεῖν. εἶτα ἐρωτᾷ Πλάτων τίνα βελτίω Μιλτιάδησ ἐποίησεν ἢ τῶν πολιτῶν ἢ τῶν ξένων, ἢ δοῦλόν φησιν ἢ ἐλεύθερον, ἢ ἄνδρα ἢ γυναῖκα; τίνα μὲν οὖν, ὦ Πλάτων, χείρω Μιλτιάδησ ἐποίησεν ἢ τῶν πολιτῶν ἢ τῶν ξένων, ἢ δοῦλόν φημι ἢ ἐλεύθερον, ἢ ἄνδρα ἢ γυναῖκα; ἢ τῷ τῶν πάντων εἰσ ὄνειδοσ καὶ ζημίαν ἐτελεύτησεν ἡ πρὸσ ἐκεῖνον ὁμιλία; καὶ δή σοι λαμπρῶσ ἀποκρινοῦμαι τίνα βελτίω Μιλτιάδησ ἐποίησε, καὶ οὐ κατ’ ἄνδρα εἴποιμ’ ἄν σοι καὶ γυναῖκα, ὥσπερ οἱ περὶ μικρῶν ἔργων ἐρευνῶντεσ, ἀλλ’ εἴ μοι δίδωσ εἰπεῖν, ἅπαντασ Ἀθηναίουσ ἐκεῖνοσ βελτίουσ ἐποίησε καὶ ὅλην βελτίω τὴν πόλιν, ὡσ πόλιν εἰπεῖν λέγω καὶ ὡσ δῆμον λέγω καὶ ὡσ τὸ κοινὸν εἰρῆσθαι. μὴ γάρ μοι διὰ πάσησ ἀκριβείασ μηδὲ πρὸσ ἓν μέτρον, μηδὲ ὥσπερ τὰσ τοῦ Γηρυόνου κεφαλὰσ ἴσουσ δι’ ἁπάντων οἰού δεῖν ἐφεξῆσ εἶναι, ἀλλὰ καὶ χείρουσ τινὰσ λίπε, ἐπεὶ οὔτοι πάντεσ ὁμοῖοι ἀνέρεσ ἐν πολέμῳ. οὔκουν οὐδ’ ἐν πόλει πάντεσ ὅμοιοι τὴν γνώμην, οὐ μᾶλλόν γε ἢ τὰ σώματα πάντεσ ἴσοι καὶ παραπλήσιοι· ἀλλ’ ὥσπερ τῶν προστατῶν αὐτῶν οἱ μὲν χείρουσ, οἱ δὲ βελτίουσ, οὕτω καὶ δῆμοσ οὐκ ἄν ποτε εἷσ ἀκριβῶσ γένοιτο, ἀλλ’ ἀνάγκη τοὺσ μὲν χεῖρον, τοὺσ δὲ βέλτιον ἔχειν πρὸσ αὐτὸ τὸ πείθεσθαι τοῖσ προεστῶσιν.

οἰού τοίνυν καὶ Μιλτιάδου προεστῶτοσ τοὺσ μὲν ὡσ πλεῖστον τῆσ ἐκείνου δυνάμεωσ ἀπολαῦσαι, τοὺσ δὲ μέσωσ, κἀν τῷ μέσῳ τὸ παραλλὰξ αὖ τίθει. γένοιτο δ’ ἄν τισ ἐν πλήθει καὶ περὶ ὦτα ἀτυχέστεροσ. οὔτοι πάντασ οὐδ’ ὁ ἥλιοσ οἱο͂́σ τ’ ἐστὶ θερμαίνειν, ἀλλ’ ἤδη τισ ἐν καθαρῷ τῆσ μεσημβρίασ ἐρρίγωσε τῆσ καταβολῆσ ἐπελθούσησ. ἂν οὕτω μετρίωσ καὶ πρὸσ δύναμιν τῆσ φύσεωσ ἐξετάζῃσ, φανεῖταί σοι καὶ Μιλτιάδησ ὅλην τὴν πόλιν εὖ πεποιηκώσ. εἰ δὲ κατ’ ἄνδρα ζητήσεισ τοὺσ ἀρίστουσ, οὐδὲ τοὺσ ἵππουσ τοὺσ Θετταλοὺσ ἐφεξῆσ ἅπαντασ ἀρίστουσ εὑρήσεισ, οὐδὲ τὰσ κύνασ τὰσ Λακαίνασ, ἀλλ’ ὅμωσ σώζεται τοῖσ γένεσι τοὔνομα. οὕτω δὴ καὶ τοὺσ Ἀθηναίουσ ἐξέταζε, τὸ πᾶν ἦθοσ τῆσ πολιτείασ ὁρῶν αὐτῶν καὶ πῶσ ἔπραττον κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ κοινῇ, ὥσπερ που καὶ φαμὲν πόλιν εὐνομεῖσθαι, καίτοι γ’ οὐ δυνατὸν γενέσθαι πόλιν τοιαύτην, ἐν ᾗ μηδὲν μήτε μεῖζον μήτ’ ἔλαττον ἁμάρτημα συμβαίνει μηδ’ ἁμαρτάνει μηδείσ. καὶ μὴν καθ’ ὑμᾶσ τοὺσ σοφοὺσ ἔχοι τισ ἂν ὡδὶ προσβιβάζειν τῷ λόγῳ, ὡσ ἄρ’ ἂν ἡ πόλισ εὐνομῆται, ἀνάγκη τοὺσ οἰκοῦντασ αὐτὴν πάντασ εὐνόμουσ εἶναι, καὶ ἄνδρασ καὶ γυναῖκασ· εἰ δ’ εὐνόμουσ, εὐτάκτουσ· εἰ δ’ εὐτάκτουσ, σώφρονασ· εἰ δὲ σώφρονασ, καὶ φρονίμουσ· φρονίμων δ’ ὄντων ἁπάντων οὐχ οἱο͂́ν τε δήπουθεν ἁμαρτάνειν οὐδένα· ὥσθ’ ἑώσ ἂν ἡ πόλισ εὐνομῆται, ἀνάγκη μηδένα μηδὲν ἁμαρτάνειν. ἀλλ’ οὔτε τοῦτο οἶμαι δυνατὸν οὔθ’ ὡσ εἰ μὴ τοῦτο γενήσεται, οὐδεμίαν δοκεῖν δεῖ πόλιν εὐνομεῖσθαι φαίησ ποτ’ ἂν, ἀλλὰ τὸ κοινὸν σχῆμα τῆσ πολιτείασ ἐξετάζων καὶ ἅμα πρὸσ τὰσ ἄλλασ πόλεισ τὴν πόλιν κρίνων τὰ μὲν τοῖσ νόμοισ, οἶμαι, καὶ τοῖσ ἔθεσι λογίζει, τὰ δὲ ταῖσ τῆσ φύσεωσ ἀνάγκαισ ἀποδίδωσ.

ἐὰν οὕτω σκοπῇσ καὶ τοὺσ Ἀθηναίουσ καὶ μὴ καθ’ ἕκαστον ὥσπερ τοὺσ θεσμοθέτασ ἀνακρίνῃσ, ἔχω σοι καὶ ἑτέραν προσθήκην ἔτι μείζω καὶ θαυμασιωτέραν εἰπεῖν, ὅτι Μιλτιάδησ οὐ μόνον τὴν πόλιν βελτίονα ἐποίησεν, ἀλλὰ καὶ τὴν Ἑλλάδα πᾶσαν πρὸσ τῇ πόλει· καὶ ὥσπερ σὺ λέγεισ, τίνα τῶν πολιτῶν ἢ τῶν ξένων, οὕτωσ ἐγώ φημι καὶ πολίτασ καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ Ἕλληνασ ὅτι βελτίουσ ἐκεῖνοσ ὁ ἀνὴρ ἀπειργάσατο. πᾶσι γὰρ ἡγεῖτο πρὸσ τὰ κάλλιστα, ὥστε χείρω μὲν οὐδένα, βελτίουσ δ’ ἅπαντασ ἐποίει τό γ’ αὑτοῦ μέροσ. σκόπει δ’ ἐξ ὧν αὐτὸσ ὡρίσω, μηδὲν τοῖσ ἐμοῖσ προσέχων λόγοισ, εἰ μή τι ἀπὸ τῆσ ἀνάγκησ συμβαίνοι. ἄλλο τι ἢ τοῦτο λέγεισ παρ’ ὅλον τὸν λόγον, ὡσ ἡ δικαιοσύνη καλὸν καὶ ὡσ ὅ τι ἄν τισ πράττῃ σὺν τούτῳ πρακτέον καὶ τῇ ῥητορικῇ χρηστέον πρὸσ τὸ δίκαιον ἀεί; κἂν τύπτῃ μέ τισ, φῂσ, δικαίωσ ἢ μὴ, διαφέρει, κἂν ἐξελαύνῃ τισ, ἐὰν ἀδίκωσ, ἄθλιοσ, καὶ πανταχοῦ ταύταισ χρῇ ταῖσ προσθήκαισ δικαίωσ ἢ ἀδίκωσ λέγων· καὶ τὸ μὲν δικαίωσ καλῶσ ἀξιοῖσ εἶναι, τὸ δ’ ἐναντίον κακῶσ· καὶ τὸ μὲν εὐδαίμονοσ ἀνδρὸσ εἶναι, τὴν δικαιοσύνην, τὸ δὲ τοῦ ἐναντίου, τὴν ἀδικίαν· καὶ τὸ μὲν ὡσ οἱο͂́ν τε διώκειν χρῆναι, τὸ δὲ φεύγειν ὡσ ἕκαστοσ ἔχει τάχουσ. οὐ ταῦτ’ εἰσὶν οἱ λόγοι; οὐ δικαίωσ μὲν ἅπαντα πραττόμενα ἐπαινεῖσ, ὡσ ἑτέρωσ δὲ ψέγεισ; ἔχε δὴ καὶ σκόπει. μὴ γὰρ ὥσπερ ἐν νυκτομαχίᾳ τῶν φίλων ἁπτώμεθα. ἆρ’ οὖν δίκαιον ἀμύνεσθαι τοὺσ ἐπιόντασ; δικαιότατον μὲν οὖν. τί δαί; τῶν Ἑλλήνων πλείω ποιεῖσθαι λόγον ἢ τῶν βαρβάρων οὐ δίκαιον; πᾶσ τισ ἂν φήσαι τόν γε Ἕλληνα δήπουθεν. Μιλτιάδησ τοίνυν ἐπιόντων τῶν βαρβάρων τοῖσ Ἕλλησιν οὐδὲν πρότερον τῆσ κοινῆσ σωτηρίασ ἐποιήσατο, οὐδ’ ἰδίᾳ περὶ τῶν ἑαυτοῦ πραγμάτων ἐσκέψατο, οὐδ’ ἀνεβάλετο εἰσ ἕτερον καιρὸν τὴν ἀρετὴν δεῖξαι τὴν ἑαυτοῦ. καίτοι παρῆν αὐτῷ μὴ πρὸσ τὸ βέλτιστον ὁρῶντι, ἀλλὰ ταὐτὰ τοῖσ τυράννοισ διώκοντι, εἰ μὲν ἐβούλετο μετὰ Ἱππίου καὶ τῶν Πεισιστρατιδῶν συνεπιστρατεύειν ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, εἰ δὲ ἐβούλετο μετ’ Ἀλευαδῶν ἐκ Θετταλίασ, ἢ πρό γε Ἀλευαδῶν. οἶμαι δὲ οὐδ’ ἂν ἐκ Λακεδαίμονοσ τῶν ταὐτὰ βουλομένων ἠπόρησε. καὶ μὴν οὐδ’ οἱ βάρβαροί γ’ ἂν ἧττον ἐκεῖνον ἡδέωσ ἐδέξαντο ἢ πολλοὺσ ἑτέρουσ.

ἀλλ’ ὡσ ἐοίκεν, οὐ πρὸσ αὑτοῦ ταῦθ’ ἡγεῖτο Μιλτιάδησ, ἀλλὰ ταῦτα πάντα ἀφεὶσ καὶ παριδὼν καὶ τοῦ μηδενὸσ ἄξια κρίνασ εἰσ ἀρετῆσ λόγον τῇ κοινῇ χρείᾳ τῆσ πατρίδοσ καὶ τῶν Ἑλλήνων προσένειμεν αὑτόν. καίτοι ταῦτα ποιῶν καὶ ταῦτα προαιρούμενοσ πότερον δικαιοσύνησ καὶ καλοκαγαθίασ, ἢ κακίασ καὶ ἀδικίασ δεῖγμα ἐξέφερεν; ἢ οὐδετέρου φήσομεν; ἐγὼ μὲν γὰρ εὐδαίμονα καὶ ζηλωτὸν ἀκούειν οὐδὲν κωλύειν ἐκεῖνον ἡγοῦμαι, εἴπερ ἀληθὴσ ὁ Πλάτωνοσ λόγοσ ὡσ τό γε δίκαιον αὐτὸ λαμπρὸν ἔπεστι τοῖσ πεπολιτευμένοισ. εἰε͂ν. ἀλλ’ ὑπὲρ τῆσ ἀνδρείασ τῆσ ἐκείνου δείσομεν, ἢ μικρούσ τινασ καὶ φαύλουσ καιροὺσ τοὺσ δείξαντασ αὐτὴν εἶναι φήσομεν; οὐ πάντεσ μὲν ἄνθρωποι μικροῦ δέω λέγειν τότε Πέρσαισ ὑποπεπτώκεσαν, τὰ δὲ πλεῖστα ἐξ ἐντολῆσ τῷ βασιλεῖ κατειργάζετο; ὅποι δ’ ὁρμήσειαν, ἔχειν ὑπελάμβανον, οἵ γε καὶ ἐπὶ Σκύθασ ἐλθόντεσ ἔδοξαν δυστυχῆσαι, ὅτι οὐκ ἠδυνήθησαν εὑρεῖν αὐτούσ· Αἰγύπτιοι δὲ οἱ σοφώτατοι πάντων μίαν τῶν πασῶν μηχανὴν οὐχ εὑρ͂ον, δι’ ἧσ ἐκφεύξονται τὸ μὴ δουλεῦσαι. Λιβύην δ’ οὐδεὶσ λόγοσ ἦν ὁ διαιρῶν ἀπὸ τῆσ Ἀσίασ τότε, ἀλλ’ ἦν ἅπαντα μία ἤπειροσ ὡσ Πέρσαισ εἶναι. τῶν δὲ Ἑλλήνων οἱ μὲν τὴν Ἀσίαν οἰκοῦντεσ οἱ μὲν ἐκ τριγονίασ ἐδούλευον, οἱ δ’ ἐκ πλείονοσ, αἱ νῆσοι δ’ οὐδὲν ἦσαν πρᾶγμα, Ἐρετριεῖσ δ’ Εὐβοέων χεῖρασ ἀνταράμενοι τριῶν ἡμερῶν ἤγοντο πανοικησίᾳ·

ἀλλ’ εἰ μὲν τοῦτο λέγεισ ὡσ τὸν αὐτὸν τρόπον ὥσπερ ἐν νηὶ μέγιστον ὁ κυβερνήτησ καὶ πρὸσ τοῦτον ἅπαντα καὶ τὰ τῶν ναυτῶν καὶ τὰ τῶν ἐμπλεόντων, οὕτω καὶ τότ’ εἰσ ἐκείνουσ ἧκε τὰ τῶν Ἑλλήνων πράγματα καὶ ὑπὸ τῆσ ἐκείνων γνώμησ ἤγετο, εἰ τοῦτο λέγεισ καὶ ὅσον παραδείγματι χρῇ τῷ κυβερνήτῃ, ὥσπερ Ὅμηροσ τοῖσ λέουσι καὶ τοῖσ κάπροισ καὶ πολλοῖσ τοῖσ ἄλλοισ οὐκ εἰσάπαξ εἰκάζων, ἀλλ’ εἰσ ὅσον προσήκει τῷ λόγῳ, εἰ κατὰ τοῦτο τὸ μέροσ καὶ σὺ μέμνησαι τοῦ κυβερνήτου, δίδωμι καὶ συγχωρῶ· τῶν δ’ ἄλλων τῶν ἐν τῇ Εὐρώπῃ οἱ μὲν τὸ ὕδωρ καὶ τὴν γῆν ἐδεδώκεσαν, οἱ δὲ τὸ μέλλον ἀπεσκόπουν, τοσοῦτον αὑτοὺσ Ἐρετριέων εὐτυχεστέρουσ νομίζοντεσ, ὅσον ὕστεροι ταὐτὰ πείσεσθαι. Λακεδαιμόνιοι δὲ, εἴθ’ ὑπὸ τοῦ πρὸσ Μεσσηνίουσ πολέμου εἴτε καὶ τὴν πανσέληνον μένοντεσ, οὐδὲ αὐτοὶ βοηθεῖν εἶχον. ὁ δὲ στρατὸσ ἦν καὶ δὴ Μαραθῶνι κατηρκὼσ ἐξ Ἐρετρίασ ὡσ ἐπὶ τοῖσ ἴσοισ. οὐ διακόνων ἐκεῖνοσ ὁ καιρὸσ ἦν, οὐδ’ ὑφειμένων ἀνθρώπων, οὐδ’ ἐκ πολλοῦ τὸ κελευόμενον ποιεῖν εἰδότων, οὐδ’ εἰσ τὸ δοκοῦν ἑτέροισ βλεπόντων, οὐδ’ ὅπωσ ἀσφαλῶσ βιώσονται ζητούντων, οὐδὲ τοῦθ’ ἡγουμένων ἀρκεῖν, ἀλλ’ ἐκεῖνοσ ὁ καιρὸσ ὥσπερ κήρυξ ἐκάλει τῶν Ἑλλήνων τὸν ἀνδρειότατον καὶ τὸν ἐκ πλείστου τοῖσ ἀρίστοισ λογισμοῖσ ὡμιληκότα, καὶ ὅστισ οἶδεν ὅπωσ δεῖ σώζειν τε καὶ σώζεσθαι. οὐδ’ ἡμεῖσ τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων τοῦτο ἐπαινοῦμεν, λέγω τῶν ἐν ἐκείνοισ τοῖσ χρόνοισ προστάντων, ὅτι τὴν Ἑλλάδα ἔσωζον ὁπωσοῦν, ὥσπερ ὃν σὺ λέγεισ τὸν κυβερνήτην τὸν ἐξ Αἰγίνησ ἢ τοῦ Πόντου κομίζοντα· ἀλλ’ ὅτι ἔσωζον καὶ πολίτασ καὶ πάντασ σὺν καλῷ τῷ σχήματι. εἰ μὲν γὰρ τὰ ὅπλα παραδόντασ ἢ τοῖσ κήρυξιν ὁμολογήσαντασ, ἢ τὸν Περσῶν βασιλέα δεσπότην ἀντὶ τῶν νόμων ἑλομένουσ ἠξίουν σώζεσθαι, οὐκ ἂν ἔγωγε συγχαίρειν ᾤμην δεῖν οὔτε τοῖσ πείθουσι τῶν λόγων οὔτε τοῖσ πεισθεῖσι τῆσ σωτηρίασ, ἀλλ’ ὡσ ἀληθῶσ διακόνουσ ἂν ἐκείνουσ εἶχον καλεῖν, καὶ τοῦ πρὸσ ἡμέραν ὑπηρέτασ ὥσπερ τοὺσ πορθμέασ, οὐ μόνον, εἰ βούλει, τοὺσ κυβερνήτασ. εἰ δ’ ἀπ’ αὐτῶν τῶν κηρύκων ἀρξάμενοι καὶ τῆσ ἀποκρίσεωσ προηγόρευον Ἀθηναίοισ ὅτι δεῖ μελετᾶν τὸν ὑπὲρ τῆσ τῶν Ἑλλήνων ἐλευθερίασ ἀγῶνα καὶ μὴ λιπεῖν τὴν τοῦ φρονήματοσ τάξιν, καὶ οὐ τὰ ὅπλα ῥίψαντασ οὐδὲ τοῖσ φόβοισ εἴξαντασ, ἀλλ’ ἀναλαβόντασ τὰ ὅπλα καὶ τῶν φόβων κρείττουσ γενομένουσ, μᾶλλον δ’ ἕνα τοῦτον φόβον καὶ δεινὸν καὶ ἀφόρητον νομίσαντασ εἶξαι τοῖσ χείροσι καὶ παραχωρῆσαι τοῦ πατρίου σχήματοσ, εἰ ταῦτα λέγοντασ καὶ οὕτω παρεσκευασμένουσ ἠξίουν ἀπαντᾶν ἐπὶ τὴν κρίσιν τὴν περὶ τῶν ὅλων καὶ δέχεσθαι τὸ ἐκβησόμενον ὡσ ἐπ’ ἀμφότερα ὁμοίωσ κερδανοῦντασ, οὐχ ὁρῶ τίνα ταῦτ’ ἔχει διακονίαν ἀγεννῆ ἢ πῶσ ἐοίκε τοῖσ τοῦ κυβερνήτου λογισμοῖσ. εἰ δ’ ἐπὶ πᾶσι τοῖσ αὐτοῖσ καταχρῇ τῷ λόγῳ καὶ ταὐτὸ δίκαιον ἐπ’ ἀμφοτέροισ τάττεισ, οὐκ οἶδα ὅστισ ταῦτα ἀποδέξεται, οἶμαι δὲ οὐδὲ αὐτὸσ σὺ σαυτοῦ.

δύο, φῂσ, ὀβολοὺσ λαβὼν ἢ δραχμὰσ ὁ κυβερνήτησ ἀπήλλακται. ἀλλ’ οὐ Μιλτιάδησ δυοῖν ὀβολοῖν οὐδὲ δραχμαῖν, οἶμαι δὲ οὐδὲ πολλῶν χρημάτων ἐν Ἀθηναίοισ ταῦτα ἐπολιτεύετο, μᾶλλον δ’, εἰ χρὴ τἀληθὲσ εἰπεῖν, ἐν ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν, ἀλλ’ ἄμισθον τὴν ἀρετὴν εἰσ τὸ μέσον παρείχετο τῇ Ἑλλάδι, ὥσπερ σὺ φῂσ τὸν Σωκράτη τοῖσ νέοισ. οὐδὲν βελτίουσ ὁ κυβερνήτησ ποιεῖ τότε τοὺσ ἐμβάντασ εἰσ τὴν ναῦν. ὑπερεῦ γε, ὦ Πλάτων, καίτοι καὶ ὁ κυβερνήτησ ἴσωσ βελτίουσ τοὺσ ναύτασ τά γε ναυτικὰ ποιεῖ. ἀλλ’ ἐῶ τοῦτο. ἔστω μηδένα μηδὲν ὁ κυβερνήτησ βελτίω ποιῶν, ἀλλὰ Μιλτιάδησ καὶ πρὶν εἰσ τὸν κίνδυνον ἐμβαίνειν ἅπαντασ ἤσκει πρὸσ τὸ βέλτιστον, καὶ ἰδιώτασ ἐξαγαγὼν ὡσ εἰπεῖν ἐπανήγαγε νικηφόρουσ. μὴ τοίνυν κατὰ τὸν κυβερνήτην θῇσ αὐτὸν, ὦ χρηστὲ, τὸν εἰσ τὴν Ὀλυμπίαν κομίζοντα, ἀλλὰ μᾶλλον φῶμεν αὐτὸν ἐοικέναι τῷ γυμναστῇ, ὃσ πάλαι παρασκευάσασ ἐκεῖσε τὸν ἀθλητὴν, εἶτα ἐξαγαγὼν νικῶντα ἐπανήγαγεν.

κἀκείνουσ πλὴν ὅσον οὐ δαίμονασ, ἀλλὰ δαιμονίουσ καλῶν, θαρρούντωσ ἂν ἔχοισ λέγειν, ὑποχθονίουσ τινὰσ φύλακασ καὶ σωτῆρασ τῶν Ἑλλήνων, ἀλεξικάκουσ καὶ πάντα ἀγαθοὺσ, καὶ ῥύεσθαί γε τὴν χώραν οὐ χεῖρον ἢ τὸν ἐν Κολωνῷ κείμενον Οἰδίπουν, ἢ εἴ τισ ἄλλοθί που τῆσ χώρασ ἐν καιρῷ τοῖσ ζῶσι κεῖσθαι πεπίστευται. εἰ δὲ δὴ προσέσται τούτῳ τὸ καὶ αὐτὸν ἀνῃρῆσθαι τὰ πρῶτα τῆσ ἀγωνίασ ἐπὶ τῆσ αὐτῆσ Ὀλυμπιάδοσ, Ἡράκλεισ, τίσ ἂν διακονίαν τοῦ τοιούτου κατηγοροίη, ἢ τίσ οὐκ ἂν τῶν στεφάνων συνήδοιτο; οὐκ ἔνι τῷ κυβερνήτῃ πρὸσ οὐδένα τῶν ἐμπλεόντων εἰπεῖν ὅτι χρὴ τοῦ θανάτου καταφρονῆσαι, οὐδ’ ὅτι ἐξεπίτηδεσ αὑτὸν εἰσ τὴν θάλατταν ῥῖψαι, ἀλλ’ ὅσον τῶν σκευῶν ἐκβαλεῖν, καὶ ταῦτα ὑπὲρ σωτηρίασ τῶν σωμάτων, ἄχρι τούτου κελεύειν ὁ κυβερνήτησ κύριοσ. τὸ δὲ σύμπαν σώζειν προείρηται παρὰ τῆσ τέχνησ αὐτῷ καὶ μὴ πολυπραγμονεῖν. ἀλλ’ οὐκ ἐν τοῖσ Μιλτιάδου λόγοισ ταῦτ’ ἐνῆν ἐκ παντὸσ τρόπου σώζεσθαι, καὶ οὐδὲ τὰ ὅπλα, ἂν οὕτω τύχῃ, ῥίψαντασ ὑπὲρ τούτου. πόθεν; ἀλλ’ αὐτὸ τοὐναντίον, μὴ ζητεῖν ἐκ παντὸσ τρόπου σωθῆναι, ἀλλ’ εἰ καὶ τεθνάναι δέοι, τολμᾶν ὑπὲρ πατρίδοσ καὶ ἱερῶν καὶ τάφων καὶ πολιτείασ· ὁρᾷσ ὅσῳ καὶ τὸν κυβερνήτην παρελήλυθε. καὶ γάρ τοι ὅσοι μὲν τοῦτ’ ἐπείσθησαν αὐτῷ, σεμνοὶ σεμνῶσ κεῖνται, κάλλιστα δὴ πάντων Ἑλλήνων καταλύσαντεσ τὸν αἰῶνα, μνημεῖον τῆσ ἀρετῆσ τὸν τάφον κεκτημένοι καὶ ὑπὸ γῆσ ὄντεσ τὴν γῆν φυλάττοντεσ αὐτὴν, ἀλλ’ οὐχ ὑπ’ αὐτῆσ ἐχόμενοι, τῆσ Ἡσιόδου προσρήσεωσ ἐγγύτατα ἥκοντεσ μετέχειν, ἣν ἐκεῖνοσ εἰσ τὴν τελευτὴν τοῦ χρυσοῦ γένουσ ἐποίησεν εἰπὼν οἱ μὲν δαίμονεσ ἁγνοὶ ὑποχθόνιοι καλέονται, ἐσθλοὶ, ἀλεξίκακοι, φύλακεσ θνητῶν ἀνθρώπων. καὶ τοσούτῳ γέ μοι δοκοῦσι τὸν Σόλωνα παρελθεῖν τὸν ἀρχηγέτην ὥσθ’ ὁ μὲν ἐν τῇ Σαλαμῖνι σπαρεὶσ φυλάττειν τὴν νῆσον Ἀθηναίοισ δοκεῖ, οἱ δὲ ὑπὲρ ἧσ ἐτάχθησαν πεσόντεσ διετήρησαν ἅπασαν τὴν Ἀττικὴν, μᾶλλον δὲ καὶ τὴν ἄλλην Ἑλλάδα πᾶσαν, οὐ μόνον οἷσ αὐτοὶ παρέσχοντο οὐδ’ οἷσ ἐκώλυσαν τοὺσ ἐπελθόντασ, ἀλλ’ ὅτι καὶ τοῖσ ὕστερον κατέδειξαν ὁποίουσ τινὰσ εἶναι δεῖ καιρῶν ὁμοίων ἐπιστάντων.

ἀλλὰ μὴν ὅτε καὶ τοῖσ τελευτήσασιν αὐτῶν οὐ χαμᾶζε ἔπεσε τὸ κέρδοσ, ἀλλ’ ἀπέλαυσαν τῆσ διανοίασ καὶ αὐτοὶ τῆσ ἑαυτῶν καὶ οἱ ἄλλοι πάντεσ τῆσ ἐκείνων, πόσον τι τοῖσ γε ζῶσι καὶ κρατήσασι περιεγένετο; οἶμαι δ’ ἔγωγε καὶ τὸν Ἡρακλέα καὶ τὸν Πᾶνα καὶ τοὺσ ἐπὶ τὴν μάχην ἀπαντήσαντασ καὶ συστρατηγήσαντασ Μιλτιάδῃ μάρτυρασ ἀξιόχρεωσ τῆσ ἀνδρείασ τῆσ ἐκείνου πρὸσ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ εἶναι καὶ φέρειν οὐκ ἐλάττω τοῦτο Μιλτιάδῃ φιλοτιμίαν εἰσ ἅπασαν τὴν πολιτείαν ἢ Πινδάρῳ φασὶν εἰσ τὴν μουσικὴν τὸ τὸν αὐτὸν τοῦτον θεὸν ὀρχήσασθαί τι τῶν ᾀσμάτων αὐτῷ. καὶ μὴν τεχνικόν γε εἶναι περὶ λόγουσ Πᾶνα τὸν Ἑρμοῦ Πλάτωνοσ ἡ φωνή· ἀλλαχοῦ δὲ καὶ λόγον αὐτὸν εἶναι λέγει, ἤτοι λόγου γε ἀδελφόν.

φαίνεται τοίνυν οὗτοσ οὕτωσ αὐτῷ χαίρων τῷ Μιλτιάδῃ, οὐκ ἂν, εἴ γε ἑώρα φαῦλον περὶ τοὺσ λόγουσ ὄντα. οὐκοῦν πάνθ’ ἅμα μαρτυρεῖ καὶ τὴν ῥητορικὴν τέχνην, ἀλλὰ μὴ ἄτεχνον τριβὴν εἶναι, καὶ τὸν Μιλτιάδην καὶ τοῦ λέγειν τεχνίτην καὶ τὴν ἀνδρείαν ἐπὶ τῶν ἔργων τοῖσ λόγοισ παραπλήσιον. ἆρά γε ἢ πρὸσ ἀνθρώπων ἢ πρὸσ θεῶν βέλτιον περὶ Μιλτιάδου τι βλασφημεῖν; ἄτοπον δ’ ἄν τισ ἡγήσαιτο Ἀθηναίουσ μὲν ἐκ τούτων τῶν ἔργων ἱδρύσασθαι τῷ Πανὶ τὸν νεὼν, οὐ πρότερον συννοήσαντασ, Πλάτωνα δὲ τῶν ἔργων τούτων ὑπαρχόντων περὶ Μιλτιάδου τολμᾶν τὰ χείρω λέγειν καὶ τοσοῦτον ἀπέχειν τοῦ τιμᾶν ὥστε καὶ τὴν ὑπάρχουσαν αὐτῷ δικαίωσ τιμὴν τὸ καθ’ αὑτὸν ἀποστερεῖν· ὅστισ καὶ δέκατοσ αὐτὸσ στρατηγήσασ μόνοσ ὡσ εἰπεῖν ὀνομάζεται, καὶ ταῦτα Ἀριστείδου τοῦ Λυσιμάχου παρόντοσ, ὃν οὐδὲ Πλάτων αἰτιάσασθαι μόνον τῶν πάντων ἠξίωσεν, ἀλλ’ ᾐσχύνθη. ἀλλ’ ὅμωσ ἐκεῖνοσ Πλαταιᾶσι μὲν ἐκφανὴσ ἦν μετὰ Παυσανίου στρατηγῶν, Μαραθῶνι δὲ ἐκρύπτετο ὑπὸ τῷ Μιλτιάδῃ καὶ οὐκ ἠμφισβήτει τῶν ἴσων, δίκαιοσ ὢν, ὡσ σὺ φῂσ, καὶ ταῦτα ἀμέλει δίκαια ποιῶν. καὶ γὰρ ὁ τὴν μάχην γενέσθαι σπεύσασ καὶ οὐ περιιδὼν διαφθαρέντα τὰ πράγματα ἐν τῇ τριβῇ καὶ ὁ πάντα εἰσ ἑαυτὸν ἀναδεξάμενοσ καὶ δείξασ ὃ σὺ χρησμῳδεῖσ, οὐκ ἐν ἄλλοισ εἰκὸσ ἔχειν τὰσ ἐλπίδασ, ὧν ἢ εὖ ἢ κακῶσ πραξάντων ἀνάγκη πλανᾶσθαι καὶ αὐτὸν καὶ τὰ αὐτοῦ τινὸσ, ἀλλ’ αὐτὸν ἐν αὑτῷ, τόν γε δὴ σώφρονα καὶ τὸν ἀνδρεῖον καὶ φρόνιμον, Μιλτιάδησ εἷσ ἀνήρ ἐστιν, οὐκ ἄλλοσ οὐδείσ. διὸ δὴ καὶ προὐκρίθη μόνοσ ἐξ ἁπάντων, ὥσ φασι, τὴν χεῖρα ἐκτετακὼσ γραφῆναι, ὡσ τότε ἔτυχε τοῖσ στρατιώταισ παρακελευόμενοσ. οὕτωσ ἐκεῖνόσ γε οὐ μόνον ἐν πνυκὶ [τῇ ἐκκλησίᾳ], ἀλλὰ καὶ Μαραθῶνι ῥήτωρ χρηστὸσ ἦν καὶ τὸ τῶν λόγων ἀγαθὸν παρείχετο σῶν πανταχοῦ.

ἔπειτ’ Ἀθηναῖοι μὲν καὶ τοὺσ πεσόντασ τόθ’ αὑτῶν ἔθαψαν ἐν αὐτῷ τῷ χωρίῳ καὶ οὐκ ἀνέμιξαν τοῖσ ἄλλοισ τοῖσ ἐν τοῖσ δημοσίοισ μνήμασι κειμένοισ, ἀλλ’ ἀξιοῦντεσ κρείττουσ ἢ κατὰ τοὺσ ἄλλουσ εἶναι τὴν ἀρετὴν ἰδίασ καὶ τῆσ τιμῆσ ἠξίωσαν· σὺ δὲ τὸν τούτων ἡγούμενον καὶ τὸν ἅπασι τοῖσ Ἕλλησι τῶν ἀναγκαιοτάτων ἅμα καὶ τῶν καλλίστων κατάρξαντα, σωτηρίασ, ἐλευθερίασ, εὐκλείασ, οὐκ ᾐσχύνθησ τιθεὶσ μετὰ τῶν ὀψοποιῶν, καὶ τοῖσ ἐσχάτοισ ὀνείδεσι δουλείασ εἰ μὴ περιβαλεῖσ, οὐκ ἀρκεῖν ἀξιῶν. τί λέγεισ; δοῦλοσ Μιλτιάδησ, δι’ ὃν οὐκ ἐδούλευσεν ἡ Ἑλλάσ; καὶ διακονῶν Ἀθηναίοισ διεγένετο, δι’ ὃν οὐ διηκόνησαν Ἀθηναῖοι Πέρσαισ τὰ αἴσχιστα καὶ δι’ ὃν οὐκ ἠδυνήθη Δᾶτισ τῷ βασιλεῖ διακονῆσαι τὰ ἐπεσταλμένα; καὶ τῆσ περὶ τὴν κομμωτικὴν συμμορίασ ἀπογράψομεν ἄνδρα οὕτωσ αὐχμῶντα καὶ κεκονιμένον κάλλιον ἢ τῶν παλαισάντων καὶ τῶν γυμναστικῶν ὁστισοῦν; πολλὴν μέντἂν ὄφλοιμεν τὴν ἀλογίαν. σκέψαι δὴ καὶ τοῦθ’ ὁπόσον τι τῆσ ἐκείνου σωφροσύνησ τεκμήριον, καὶ ὅτι εἰ χρυσῆν ἐτύγχανεν ἔχων τὴν ψυχὴν, οὐκ ἂν αὐτῇ καλλίω βάσανον προσήνεγκεν. ἐκεῖνοσ γὰρ τοσοῦτον ἔργον ἐξεργασάμενοσ καὶ τοῖσ Ἕλλησιν αἰτιώτατοσ τῆσ ἐλευθερίασ γενόμενοσ καὶ μονονοὺ κρείττων ἢ κατ’ ἄνθρωπον νομισθεὶσ, οὐκ ἔπαθε ταυτὸν Παυσανίᾳ τῷ τὴν Πλαταιᾶσι μάχην κατορθώσαντι, οὐδ’ ἐπήρθη τοῖσ πεπραγμένοισ, οὐδ’ ἐξύβρισεν, οὐδ’ ἐφρόνησε μεῖζον οὐδὲν ἢ πρὸ τῆσ μάχησ. οὕτωσ εὔτακτοσ καὶ κόσμιοσ ἦν διὰ τέλουσ. καίτοι Παυσανίασ μὲν οὔτε πρῶτοσ δή που τοὺσ βαρβάρουσ ἐνενικήκει, ἀλλ’ εἰσ παράδειγμα βλέπων τὴν Μαραθῶνι μάχην ἠγωνίζετο, οὔτε μόνουσ Λακεδαιμονίουσ ἔχων, ὥσπερ Μιλτιάδησ Ἀθηναίουσ, ἀλλὰ καὶ αὐτῶν τῶν Ἀθηναίων παρόντων καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων, οἷσ ταῦτα ἤρεσκε· καὶ σχεδὸν τῶν γε Ἀθηναίων κἀκεῖ τὰ πλεῖστα συνεπεξεργασαμένων λέγονταί γε καὶ τὴν ἵππον τῶν βαρβάρων διαφθεῖραι καὶ τῶν Ἑλλήνων τῶν ἀντιτεταγμένων κρατῆσαι, καὶ τά γε τῆσ τειχομαχίασ ἐπ’ ἐκείνουσ παντελῶσ ἐλθεῖν.

ἀλλ’ ὁ Μιλτιάδησ οὐκ ἀνέμεινε τοὺσ Λακεδαιμονίουσ τότε οὐδ’ ἄλλουσ ἀνθρώπουσ οὐδένασ, οὐδ’ ἐκοίνωσε τὸ ἔργον, ἀλλὰ τοὺσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ ἔχων, ὅτι μὴ Πλαταιέων φασί τινασ προσδραμεῖν, τὸν μὲν κίνδυνον αὑτοῦ, τὴν δ’ ὠφέλειαν κοινὴν ἐποιήσατο ἁπάντων, πρῶτοσ καὶ μόνοσ τῶν Ἑλλήνων νικήσασ ἓξ καὶ τετταράκοντα ἔθνη τὰ σύμπαντα. "στρατὸν ὤλεσε Μήδων. αὐτοῦ γὰρ ὡσ εἰπεῖν ἦν τὸ ἔργον. ἀκριβῶσ ἡρ́μοττεν αὐτῷ· πᾶσι γὰρ αὐτὸσ ἦρξε τῆσ ἐλευθερίασ. ἀλλ’ ὅμωσ καὶ ταῦτα πράξασ ἠπίστατο σωφρονεῖν καὶ οὐδεὶσ αὐτοῦ κατηγόρησε τοιοῦτον οὐδὲν οἱᾶ Παυσανίασ πολλὰ κατηγορήθη. ἀλλὰ στάσεσι καὶ θορύβοισ ἔχοιμεν ἂν εὑρεῖν αὐτὸν προσκείμενον, ὥσπερ Λύσανδρον τὸν ἐν Αἰγὸσ ποταμοῖσ τὰ θαυμαστὰ δὴ πράξαντα καὶ δόξαντα μὲν καθελεῖν τὸν πόλεμον τὸν πρὸσ Ἀθηναίουσ, τῇ δ’ ἀληθείᾳ πολλῶν καὶ μεγάλων κακῶν αὐτὸν τοῖσ Ἕλλησιν ἄρξαντα. ἀλλὰ τοιοῦτον μὲν οὐδὲν οὔτε πράξαντα οὔτε βουλεύσαντα Μιλτιάδην, ἡττηθέντα δέ πωσ φιλοτιμίασ καὶ τῷ τοὺσ φίλουσ τοὺσ ἑαυτοῦ συναύξειν ζητεῖν τὸ κοινῇ συμφέρον παρορῶντα ἐνίοτε, ὥσπερ Ἀγησίλαον, ὃσ φιλότιμοσ ὢν καὶ φιλέταιροσ πέρα τοῦ μετρίου παραλαβὼν τὴν πόλιν τὴν Λακεδαιμονίων γῆσ καὶ θαλάττησ ἄρχουσαν οὐ διεφύλαξεν ἐν τούτῳ τῷ σχήματι. καὶ σκόπει παρ’ οὕστινασ αὐτὸν ἐξετάζω·

Λυκοῦργον, Παυσανίαν, Λύσανδρον, Ἀγησίλαον. ἀλλὰ ταῦτα μὲν οὐδ’ ἂν εἷσ αἰτιάσαιτο· ἐκρατεῖτο δὲ ὑπὸ τῶν τοῦ σώματοσ ἡδονῶν, ὥσπερ Θίβρωνα τὸν Σπαρτιάτην ἤδη τινὲσ ᾐτιάσαντο καὶ μυρίουσ ἑτέρουσ ἔστι λέγειν καὶ Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων. ἀλλ’ οἱᾶ δὴ τὰ τῆσ δημοκρατίασ ἐπιχώρια, φαίνειν, ἐνδεικνύναι, δημεύειν, ὥσπερ Κλέωνα καὶ Κλεοφῶντα καὶ Ὑπέρβολον καὶ ἑτέρουσ ἀνθρώπουσ, οὐ ῥήτορασ οὐδαμῶσ, ‐ οὔκουν εἴπερ γε ἦσαν τοιοῦτοι ‐ εἴδωλον δέ τι ῥητορικῆσ ἀπειληφότασ, εἰ δὴ τὸ μηδαμῆ μὲν ὅμοιον, πανταχῆ δ’ ἀσθενέστερον εἴδωλον χρὴ καλεῖν. ἀλλ’ ἐκεῖνόσ γε πάντων τούτων καθαρόσ. πῶσ οὖν οὐκ ἐλυσιτέλει τοῖσ Ἕλλησι τοιοῦτοσ ὤν; ἢ πῶσ οὐκ ἐποίει βελτίουσ, εἴ τισ προσεῖχεν αὐτῷ τὸν νοῦν; πολλῆσ ταῦτα τῆσ ἀνάγκησ ἐστίν. εἰ δὲ μὴ σοφὸσ ἦν τὰ μετέωρα ὥσπερ Ἀναξαγόρασ, οὐδὲ Σωκράτησ σοφὸσ ἦν ταῦτά γε, καὶ ταῦτά γε, ὥσ φασιν, ὁμιλήσασ ἐκείνῳ. ἀλλ’ οὐδὲ Σωκράτησ Ἀναξαγόρου φαυλότεροσ, οὔκουν, ὥσ γε ὑμεῖσ ἂν φαίητε, οὐδὲ Μιλτιάδησ οὐδὲν ἴσωσ τῶν σοφιστῶν. οἶμαι δὲ κἂν ἐν θεῶν δικαστηρίῳ Μιλτιάδην κρινόμενον ἁπάσαισ ἀποφυγεῖν, οὐχ ὥσπερ τὸν Ὀρέστην φασὶ τὰσ ἡμισείασ μεταλαβόντα. εἰκότωσ· ὁ μὲν γὰρ τὴν μητέρα ἀπέκτεινε δικαίωσ, ὁ δὲ τὴν Ἑλλάδα ἔσωσε δικαίωσ, καὶ τὰ τροφεῖα κάλλιστα ἀνθρώπων ἐξέτισεν οὐ μόνον τῇ πατρίδι, ἀλλὰ καὶ τῇ κοινῇ φύσει τοῦ γένουσ τοῦ Ἑλληνικοῦ. καὶ γάρ τοι κατὰ πόλεισ μὲν ἄλλουσ ἄλλοι νομίζουσιν ἀρχηγέτασ, κοινὸν δὲ τῆσ Ἑλλάδοσ ἀρχηγέτην ἐκεῖνον δικαίωσ ἄν τισ ἡγοῖτο. νομίζω δ’ ἔγωγε καὶ τὴν αἰτίαν ἣν ὕστερον ἔσχεν, εἰ δεῖ τι καὶ περὶ ταύτησ εἰπεῖν ἤδη, μέγιστον σύμβολον εἶναι τοῦ πολλῷ τινι τῶν ἄλλων ἐκεῖνον διενεγκεῖν.

τοσούτῳ γὰρ ἡμῖν τὸν Μαραθῶνι, τὸν πάνυ, τὸν ὡσ βούλει λέγε, τοσούτῳ δ’ οὖν ἐκεῖνον ὑπερεβάλετο πᾶσι τοῖσ εἰσ αὐτὸν ἐλθοῦσι πῶσ ἂν εἴποιμι ὁμολογουμένωσ, ὅσῳ Ξέρξησ Δαρεῖον ταῖσ παρασκευαῖσ ἅπασι δῆλόσ ἐστιν ὑπερβαλόμενοσ. ἅπαντασ γὰρ ἠξίουν ἡττᾶσθαι τῆσ ἀρετῆσ τῆσ ἐκείνου καὶ μηδὲν ἀήττητον εἶναι μηδὲ ἀνάλωτον, ὅπου Μιλτιάδησ παρείη. εἶτ’ ἐγὼ τὸν οὕτωσ ἀνδρεῖον καὶ φρόνιμον καὶ σώφρονα, τὸν διὰ βίου μελετήσαντα ἀρετὴν, τοῦτον κολακείασ μορίῳ σχολάσαι δοκῶ; τὸν οὐδ’ ὅτ’ ἐκρίνετο οὐδὲν πλέον τοῖσ δικασταῖσ δείξαντα τοῦ τραύματοσ, οὐ δακρύσαντα, οὐ παιδία ἀναβιβασάμενον, ὄντοσ αὐτῷ Κίμωνοσ, τοῦτον ἐγὼ κόλακα οὑτωσὶ προσείπω μεγαλοπρεπῶσ; καὶ τοῦτ’ ἦν τὸ κεφάλαιον τῶν ἐκείνῳ πεπολιτευμένων καὶ βεβιωμένων, κολακεία; καὶ πῶσ οὐ δικαίωσ ἄν τισ ἡμᾶσ αἰτιῷτο αὐτοὺσ κολακεύειν καὶ διακόνων ἔργον, οὐκ ἐλευθέρων ποιεῖν, εἰ τὴν ἑτέρου χάριν διώκοντεσ τἀληθὲσ ἑκόντεσ διαφθείροιμεν; καὶ μὴν Πλάτωνι μὲν ἂν καὶ ἄλλα πολλὰ χαριζοίμεθα, ἐκείνου δὲ εἰ ταῦτα καταψηφιούμεθα, ἄλλην τίν’ ἂν αὐτῷ τιμὴν ἀποδοίημεν ἔγωγε οὐχ ὁρῶ. λοιπὸσ τοίνυν Θεμιστοκλῆσ, ἥκιστα δὴ πάντων ἄξιοσ ἐκ δευτερείων τὰ πρωτεῖα ἔχειν, εἰ τὰ μάλιστα καὶ τοῦτ’ αὐτὸ ἐκείνῳ μόνῳ τῶν πάντων ὑπάρξαν φαίνεται. ἀλλὰ μᾶλλον ὅστισ ἐκείνου δεύτεροσ, τοῦτ’ ἴσωσ ἔργον εὑρεῖν. καὶ μὴν ὁ μὲν τοὺσ ὑπάρχουσ τοῦ βασιλέωσ, ὁ δ’ αὐτὸν ἐνίκα βασιλέα·

καὶ μετὰ μέν γε τὴν Μαραθῶνι μάχην αὖθισ ἐπεστράτευσε, μετὰ δὲ τὴν ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχίαν φεύγων ᾤχετο. πρὸσ μὲν γὰρ ἐκείνην τὴν ἧτταν παρωξύνθη, πρὸσ δὲ ταύτην ἀπεῖπεν, ὥσθ’ ἱκανὸν κέρδοσ ἡγεῖτο, ἂν σωθῇ. ᾔδει γὰρ τότε μὲν πολλοστὸν μέροσ τῆσ πάσησ ἐλθὸν δυνάμεωσ, νῦν δὲ σχεδὸν μετὰ πάντων ἀνθρώπων ἡττώμενοσ. οὔτ’ οὖν αὐτὸσ ἐθάρρει μένειν οὔτ’ ἄλλον ἔπεμψε τοῦ λοιποῦ· οὐ γὰρ ἦν ὅ τι ἐλπίσοι. ἀλλὰ καὶ ὃν κατέλιπε Μαρδόνιον θανατῶντα ὡσ εἰπεῖν κατέλιπε, καὶ ἅμα ἐμοὶ δοκεῖν ὅπωσ ἔχοιεν πρὸσ ὃν ἀσχολοῖντο οἱ Ἕλληνεσ. Μιλτιάδῃ μὲν οὖν εἰσ ἓν κεφάλαιον ἡ τῆσ ἀνδρείασ ἀπόδειξισ ἧκεν, εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἐχρῆτο αὐτῇ παρὰ πᾶσαν τὴν πολιτείαν· Θεμιστοκλέα δὲ τὰ δεύτερα ἀεὶ τῶν προτέρων μείζονα ἐξεδέχετο καὶ τὸ τῆσ παροιμίασ αὐτῷ περιειστήκει· τὸ μὲν γὰρ ἔλιπεν αὐτὸν κῦμα, τὸ δὲ ἐγκατελάμβανεν, ἑώσ διεξῆλθε διὰ τῶν τρικυμιῶν νικῶν. καὶ Μιλτιάδῃ μὲν σχεδὸν ἀνδρείασ μᾶλλον ἢ σοφίασ ἔδει πρὸσ τὰ παρόντα, Θεμιστοκλεῖ δὲ ἀνδρείασ μὲν οὐχ ἧττον, εἰ μὴ καὶ μᾶλλον, ὅσῳ καὶ μείζουσ οἱ φόβοι· πρὸσ δὲ τούτῳ καὶ ἄλλων πολλῶν καὶ οὐδὲν ἀτιμοτέρων ὑπεύθυνοσ ἦν ἐκ τῶν περιεστηκότων, συνέσεωσ, μαντικῆσ μὲν οὖν ὡσ εἰπεῖν, μεγαλοψυχίασ, δεινότητοσ, πραότητοσ, καρτερίασ, εὐαρμοστίασ πρὸσ τοὺσ καιροὺσ, πρὸσ τὰ πράγματα, πρὸσ τοὺσ ἄνδρασ τοὺσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ, τοὺσ ἀπὸ τῆσ Ἑλλάδοσ, τοὺσ πολεμίουσ. καί μοι δοκεῖ τὸ μὲν Μιλτιάδου στρατηγίᾳ μᾶλλον ἐοικὸσ συμβῆναι πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ, τὸ δὲ τοῦ Θεμιστοκλέουσ ἀκριβῶσ πολιτεία γενέσθαι ἐν ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν ἐξεταζομένη. τοσαῦτ’ ἦν τὰ πραττόμενα καὶ δημιουργούμενα, τὰ μὲν ἐν τῇ γῇ, τὰ δ’ ἐν τῇ θαλάττῃ·

περὶ ὧν ἔμοιγε δοκεῖ καὶ Ὅμηροσ ἂν, εἰ περιῆν, βουληθεὶσ εἰπεῖν οὐχ ἧττον καλέσαι τὰσ Μούσασ ἢ περὶ τοῦ πῶσ ἐνεπρήσθη ναῦσ μία τῶν Θετταλῶν· εἰ δὲ βούλει, τίσ πρῶτοσ ἀντῆρε τῷ Ἀγαμέμνονι τῶν ἐπικούρων ἢ τῶν Τρώων αὐτῶν. μᾶλλον δὲ τοῦτο μὲν οὐκ εἶχεν οἶμαι πυθέσθαι τίσ ἦν ὁ πρῶτοσ ἀντάρασ τῷ βασιλεῖ τῆσ Ἀσίασ, μικροῦ καὶ τῆσ Εὐρώπησ· ἀπὸ ποίων δέ τινων ἔργων ἢ λόγων ταῦτα ἠδυνήθη τελέσασθαι καὶ πρὸσ πόσασ τινὰσ τῶν πολεμίων ναῦσ καὶ πρὸσ ποίαν τινὰ τὴν πᾶσαν παρασκευὴν καὶ ἔφοδον τοῦ βαρβάρου παρετάξατο, καὶ πῶσ εἶχε τότε τἀνθρώπεια, τοῦτ’ ἔμοιγ’ ἂν ἐρωτᾶν δοκεῖ καὶ δεῖσθαι φράζειν, εἴπερ καὶ κατὰ μικρὸν ἔμελλε τῆσ ἀξίασ ἐφάψεσθαι. τί οὖν κωλύει καὶ νῦν ἡμᾶσ, ἀρχὴ δὲ ἡμῖν ἐκ θεῶν, ἐξετάσαι πάλιν πῶσ εἶχε τὰ τῶν καιρῶν, τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ ἀρτίωσ ἐξητάσαμεν, καὶ δεῖξαι διὰ βραχέων ἐν ποίοισ τισὶ πράγμασι ποῖόσ τισ ἦν ὁ Θεμιστοκλῆσ; καίτοι τοῦτό γε οὐδὲν ἴσωσ προὔργου. ἃ γὰρ οὐκ ἔστιν ἐνδείξασθαι τῷ λόγῳ, πῶσ ἄν τισ ἐκ τούτων ἐκεῖνον θεωρήσειε; πλὴν εἰ τοῦτό γε αὐτὸ ἐνθυμηθεὶσ, ὅτι ὑπὲρ ὧν οὐδ’ εἰπεῖν ὡσ βούλεταί τισ ἐγχωρεῖ, ταῦτ’ ἐκεῖνοσ μετεχείρισεν ὡσ ἐβούλετο. δέκα μὲν γὰρ ἑξῆσ ἔτη ὤδινεν ἅπασα ἡ ἤπειροσ, φιλονεικοῦντεσ ἅπαντεσ ἄνθρωποι δίκην τῆσ Μαραθῶνι μάχησ λαβεῖν, ἡτοιμάζετο δὲ ἐκ πάσησ γῆσ καὶ θαλάττησ πάντα. Αἰγύπτου δὲ ἀποστάσησ ἐν τῷ διὰ μέσου βασιλεὺσ οὐδὲν σπουδάσασ αὖθισ ἦν ἐν τοῖσ αὐτοῖσ· οὕτω ῥᾳδίωσ ἐκείνην παρεστήσατο. δεκάτῳ δὲ ἔτει συνῆλθον ἐσχατιαὶ πᾶσαι καὶ γένη πάντα ὥσπερ μετανισταμένησ ἑτέρωσε τῆσ οἰκουμένησ· καὶ βασιλεὺσ ἀπῄει δεδοικὼσ μὴ οὐ δέξαιτο τὸ πλῆθοσ ἡ Ἑλλὰσ, ὥσπερ ἀρχὴ γῆσ πάσησ, τοῦ στρατοπέδου γιγνόμενοσ καθ’ ὃ βούλοιτ’ ἀεί.

χρυσὸσ δὲ καὶ ἄργυροσ καὶ χαλκὸσ καὶ σίδηροσ, πάντα ὁμότιμα ἤγετο, ὁμοίωσ ἐγγείοισ ὀχήμασι καὶ ναυτικοῖσ. ὡσ δ’ εἰσ ταυτὸν ἀπήντησαν αἱ δυνάμεισ, οἱ μὲν πεζοὶ τὴν παραλίαν, αἱ δὲ νῆεσ τὴν θάλατταν ἀπέκρυψαν· εἰσ δὲ τοὺσ Ἕλληνασ ἠγγέλλετο ἄξιον μὲν τῶν ἐπιόντων κακῶν οὐδὲν, ὅμωσ δὲ πολλὰ καὶ παντοῖα καὶ οἱᾶ οὔπω πρότερον· καὶ οὐ τοσοῦτόν γ’ ἂν αὐτοὺσ ἡ τοῦ ἡλίου συμβᾶσα ἔκλειψισ ἐξέπληττεν, ὅσον ἡ τῆσ γῆσ καὶ θαλάττησ ἔκλειψισ γιγνομένη, πρὸσ τὴν τοῦ βασιλέωσ ἐμοὶ δοκεῖν ἐπιθυμίαν μᾶλλον ἢ χρείαν. ἐδόκει γὰρ μόνοσ ὡσ ἀληθῶσ γῆσ καὶ θαλάττησ εἶναι κύριοσ, καὶ ποιεῖν καὶ διαφθείρειν· ᾧ γε ὁ μὲν Ἄθωσ τὰσ ναῦσ, ὁ δὲ Ἑλλήσποντοσ τὸ πεζὸν ἐδέξατο. πρὸσ δὲ τούτοισ τείχη μὲν ᾠκοδομεῖτο ὅπωσ ἀριθμοίη κατὰ μυρίουσ. ὁ δὲ ἥλιοσ συνεκρύπτετο τοῖσ τοξεύμασιν· ἦν δὲ πλήρησ ἡ μὲν θάλαττα νεῶν, ἡ δὲ γῆ πεζῶν, ὁ δ’ ἀὴρ βελῶν. παρεῖναι δὲ καὶ μέλλειν ἴσον ἦν, ὥστ’ ἔχεσθαι πάντασ· πάντα δ’ ὥσπερ τοῦ Ποσειδῶνοσ κατιόντοσ ἐσείετο. πολλὰ δὲ τῶν ἐθνῶν ἐξανηλίσκετο εἰσ δεῖπνον τῷ βασιλεῖ. ἀπειλαὶ δὲ κηρύκων οὐ διέλιπον πάντοσε φοιτώντων, αἰτούντων γῆν καὶ ὕδωρ ὅστισ βούλεται σῶσ εἶναι. τὸ δὲ μαντεῖον φωνὰσ ἠφίει δεινὰσ καὶ χαλεπὰσ ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν. ἐδόκουν δὲ οὔτε τῶν νεῶν τὴν εἰρεσίαν ἀνέξεσθαι οὔτε τῶν ἵππων τὸν κτύπον. εἶχον δὲ οὔτε ἱεροῖσ οὔτε συμμάχοισ θαρρεῖν, οὐδ’ εὑρεῖν οἵτινεσ ἀνθρώπων γένωνται. πρὸσ δὲ τούτοισ Γέλων μὲν καλούμενοσ οὐχ ὑπήκουεν, Ἀργεῖοι δ’ ἐκποδὼν ἦσαν, Κερκυραῖοι δὲ σοφώτερα ἢ δικαιότερα ἐβουλεύοντο, Θετταλοὶ δὲ ὑπ’ ἀνάγκησ μὲν, ὅμωσ δὲ ἐμήδιζον, Βοιωτοὶ δὲ οὐδὲν βέλτιον Θετταλῶν ἐπεπράγεσαν, Δελφοὶ δὲ οὐκ εἶχον ὅ τι χρήσονται, ὀλίγον δὲ ἦν τὸ ὑγιαῖνον τῆσ Ἑλλάδοσ, καὶ τοῦτο εἰσ δύο πόλεισ ἀνήρτητο, μᾶλλον δὲ εἰσ ἕνα ἄνδρα, ὅ τι φρονήσειεν ἢ συμβουλεύσειε Θεμιστοκλῆσ.

ἐν τοῖσ τοιούτοισ μέντοι καιροῖσ καὶ τοιαύτῃ πραγμάτων ἀωρίᾳ καὶ συγχύσει τῶν πάντων ἀνὴρ ἐκεῖνοσ ἑστηκὼσ οὐκ ἠπόρησεν, οὐδ’ ἐξεπλάγη, οὐδ’ ηὔξατο αὑτῷ χανεῖν τὴν γῆν, οὐδ’ εὐδαιμόνισε τοὺσ πάλαι κειμένουσ, οὐδ’ ἔπαθε ταὐτὸ τοῖσ πολλοῖσ, ἀλλὰ κατέστη τοῖσ Ἕλλησιν ἀντ’ ἀγαθοῦ δαίμονοσ. πάντα γὰρ εἰσ αὑτὸν ἀναδεξάμενοσ καὶ τὴν αὑτοῦ γνώμην ὑποθεὶσ ἀντ’ ἄλλου του φυλακτηρίου, καὶ μόνοσ ὀρθοῖσ τοῖσ ὀφθαλμοῖσ ἀντισχὼν ἅπασι καὶ τοῖσ παροῦσι καὶ τοῖσ ἐπιοῦσι πράγμασι, καὶ οὐκ ἀποστραφεὶσ ὥσπερ οἱ πρὸσ τὸν ἥλιον βλέποντεσ, ὃ πᾶσι μικροῦ δεῖν συνέβη τοῖσ τότε, οὐκ ἂν εἴποιμι ὡσ οὐκ ἔψευσε τῆσ ἐλπίδοσ τοὺσ Ἕλληνασ, ἀλλὰ καὶ πολὺ τὴν προσδοκίαν ἐνήλλαξεν αὐτοῖσ. οὐδὲν γὰρ τῶν ἐσχάτων ὅ τι οὐ πείσεσθαι τῶν πολλῶν νομιζόντων, καὶ βλεπόντων εἰσ αἰσχρὰσ μηχανὰσ καὶ ἀπόρουσ καταφυγὰσ, τοσοῦτον μετέστησε τὰ πράγματα ὥστε εἴ τισ ὕστερον αὐτοὺσ ἀπελθόντων τῶν βαρβάρων ἤρετο εἰ ἐβούλοντ’ ἂν μήτ’ ἐκείνουσ ἐπιστρατεῦσαι μήτε σφίσι ταῦτα πεπρᾶχθαι μήτε τοὺσ κινδύνουσ σφίσι μηδὲ τὰσ πράξεισ γεγενῆσθαι, τεθνάναι πάντασ ἂν εἰπεῖν ἐθέλειν μᾶλλον ἢ ταῦτα ἄπρακτα αὑτοῖσ εἶναι. οὕτωσ οὐ μόνον τὰσ ἐλπίδασ ὅσοι γε καὶ τὰ μήκιστα ἤλπισαν αὐτῶν, ἀλλὰ καὶ τὰσ εὐχὰσ τῶν πλείστων ὑπερεβάλετο καὶ ἔγωγε ἡδέωσ ἂν, εἴ πωσ ἐνῆν, ἠρόμην Πλάτωνα, πρὸσ θεῶν τῶν Ἑλληνίων, τί χρῆν ποιεῖν τὸν Θεμιστοκλέα κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ, ἢ τί λέγειν κάλλιον ὧν εἶπεν;

ἢ τί γράφειν βέλτιον ὧν ἔγραψεν; ἢ τίνα ὁδὸν τῶν πραγμάτων ἐλθεῖν; ἢ ποίαν ἡγήσασθαι τοῖσ Ἀθηναίοισ; ἢ τίσι κρείττοσι χρήσασθαι λογισμοῖσ; εἰπὲ γὰρ ὦ πρὸσ θεῶν, εἰ δὲ μὴ, ἄλλοσ τισ κληρονομείτω τοῦ λόγου, λεγέτω, δεικνύτω τί χρῆν πράττειν τὸν Θεμιστοκλέα τότε καὶ πῶσ χρήσασθαι τοῖσ παροῦσι. πότερ’ εἰσ τὴν πνύκα συλλέξαντ’ Ἀθηναίουσ περὶ τῶν ἰδεῶν αὐτοῖσ διαλέγεσθαι καὶ διδάσκειν τί αὐτοδίκαιον καὶ τί αὐτοκαλὸν, καὶ τί τὸ ὂν μὲν ἀεὶ, γένεσιν δὲ οὐκ ἔχον; ταχέωσ μέντἂν αὐτοὺσ καὶ γένεσισ καὶ τὸ εἶναι καὶ πάντα ἐπέλιπεν. ἀλλ’ ὅθεν ἀνδρεία τὸ πρῶτον ἐκλήθη καὶ ὅθεν δειλία ζητεῖν, καὶ πότερον ῥεῖ τὰ πάντα ἢ οὔ; ἔγνωσαν μέντἂν κακῶσ ῥέοντα τὰ πάντα αὐτοῖσ. ἀλλὰ τί μὴν ὅλωσ ἔδει λέγειν ἢ ποιεῖν; τρίτον γὰρ ἤδη τὸ ἐρώτημα ὥσπερ σύνθημα περιήκει. πόθεν ἐξετάσομεν τὸν Θεμιστοκλέα πότερον τῷ ὄντι σύμβουλοσ καὶ προστάτησ καὶ ἡγεμὼν ἦν, ἢ τί καὶ ἄλλο πρέπον ἀκοῦσαι; καὶ μὴν δεῖ γε δυοῖν θάτερον, ἢ τὰ πραχθέντα ὑπ’ αὐτοῦ μέμψασθαί τινα ἔχειν, ἢ δεῖξαι τί δέον πρᾶξαι παρέλιπε, τὸ ῥᾷον καὶ ἥδιον ἀντὶ τοῦ καλοῦ προελόμενοσ. καίτοι τήν γε ὕστερον τῶν πραγμάτων σοφίαν καὶ τοὺσ ἐπὶ τῆσ ἀδείασ ἐλέγχουσ οὐδὲν ἔχειν φασὶ λαμπρὸν οὐδ’ ὑπερήφανον· ἐγὼ δ’ οὖν καὶ τοῦτο συγχωρῶ κἄν τισ ἀμείνω τινὰ πρᾶξιν, ἢ λόγουσ βελτίουσ, ἢ προαίρεσιν δικαιοτέραν ἢ τοῖσ πᾶσι βελτίω δείξῃ τότε ἐγχωροῦσαν παρ’ ἣν ἐκεῖνοσ ἐνεστήσατο, ἕτοιμοσ αὐτὸσ τῆσ αἰτίασ κληρονομεῖν.

εἰ δὲ μήθ’ ὧν ἐπολιτεύσατο μηδὲν ἔστι καταιτιάσασθαι μήθ’ ὧν ἄν τισ φήσαι χρῆναι πεποιηκέναι μηδὲν ἔστ’ εἰπεῖν ὡσ οὐκ ἐποίησεν, ἐπαινοῦσι μᾶλλον ἐκεῖνον ἡμῖν αὐτοῖσ συνηδώμεθα ἢ ζητοῦσιν ὅπωσ εἴποιμεν κακῶσ. οὑτωσὶ δὲ σκοπῶμεν, ἐπαναγαγόντεσ ἡμᾶσ αὐτοὺσ ἐπ’ αὐτὰ τὰ πράγματα. ἦσαν τῶν Ἑλλήνων μερίδεσ τρεῖσ, ἡ μὲν ἔξω πραγμάτων, ὥσπερ Ἀργεῖοι καὶ Κερκυραῖοι καὶ Σικελιῶται καὶ Ἰταλιῶται μικροῦ πάντεσ, καὶ Κρῆτεσ δὴ καὶ ἕτεροι λέγονται· οἱ δὲ καὶ συνεπεστράτευον μετὰ τῶν βαρβάρων ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ὥσπερ οἱ Θετταλοὶ καὶ πάντεσ οἱ μέχρι τῆσ Ἀττικῆσ, πλὴν Θεσπιέων καὶ Πλαταιέων ὁπόσων δή τινων ὄντων· τρίτον δ’ ἦν λοιπὸν Ἀθηναῖοι καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ ὅσοι παρὰ τούτουσ κατέφυγον. ἀλλὰ μήπω τοῦτο ὅτι Ἀθηναῖοι, μηδ’ ὅτι καὶ τοὺσ ἄλλουσ οὗτοι παρεσκεύασαν. ἀλλὰ διῄρητο μὲν εἰσ τοσαῦτα μέρη τὸ Ἑλληνικὸν πᾶν καὶ προὔκειτο τριῶν τούτων αἱρ́εσισ ἐν μέσῳ πᾶσιν, ἔδει δὲ καὶ πόλιν καὶ ἰδιώτην πρὸσ ταῦτα βουλεύεσθαι, τὸ διάφορον δ’ οὐ μικρὸν ἦν, ἢ τῷ βαρβάρῳ προσθεμένουσ ἀκολουθεῖν ἐπὶ τοὺσ ἀντιτείνοντασ, ἢ τὴν ἡσυχίαν ἄγειν αὐτοῖσ ἐξεῖναι δεηθέντασ, μὴ τί τοῖσ ἄλλοισ συμβήσεται ζητεῖν, ἀλλ’ εἰ μηδὲν αὐτοὶ πείσονται κέρδοσ ἡγεῖσθαι· ἢ τρίτον γ’ ἤδη κατελείπετο, φάσκοντασ τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ δικαίου φροντίζειν, καὶ πυρὶ καὶ σιδήρῳ καὶ πᾶσι πράγμασιν ἀνταγωνίζεσθαι, καὶ μήτ’ ἀκούοντασ ἀκούειν τὰ δεινὰ μήθ’ ὁρῶντασ ὁρᾶν, ἀλλὰ πάντων ὡσπερεὶ φλυαρίαν καταγνόντασ παρ’ αὐτὸν τὸν θάνατον ἐσκηνῶσθαι, ἔσχατα τοῦ βίου ταῦτ’ εἶναι προκρίναντασ ἑαυτοῖσ μᾶλλον ἢ παρ’ ἀξίαν τι συγχωρῆσαι. εἰε͂ν. τί δὴ προσῆκεν ἑλέσθαι τότε τοὺσ Ἀθηναίουσ, ἢ τί τὸν σύμβουλον παραινεῖν αὐτοῖσ; ἐνταῦθά μοι σκέψαι τὰ τοῦ Θεμιστοκλέουσ δόγματα ἔνθ’ ὅ τε δειλὸσ ἀνὴρ ὅσ τ’ ἄλκιμοσ ἐξεφαάνθη, οὐκ εἰσ λόχον συγκαθημένων ἡμῶν, ἀλλ’ ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ ξυροῦ τῆσ ἀκμῆσ ἑστηκότοσ εἶναι τὴν Ἑλλάδα ἢ μή. αὕτη πρώτη Θεμιστοκλέουσ ἐξέτασισ καὶ κρίσισ. ἐντεῦθεν ὁρ́α τὸν ἄνδρα ἀπὸ γραμμῆσ ἀρξάμενοσ·

καὶ μή μοι λόγῳ τὸν χρυσὸν, ἀλλὰ τὴν βάσανον προσάγων σκόπει. τῆσ γὰρ εἰκόνοσ μέμνησο τῆσ σαυτοῦ· ἔδει τῶν ὑπὲρ τῆσ κοινῆσ ἐλευθερίασ ἀγωνιζομένων Ἀθηναίουσ εἶναι, ἢ δυοῖν τοῖν ὑπολοίποιν θάτερον ποιεῖν· ἔδει τῶν ἀγωνιζομένων εἶναι. τί οὖν; συνεβούλευε ταῦτα Θεμιστοκλῆσ, ἢ διεκώλυεν; οὒκ, ἀλλ’ ἐκεῖνοσ ἦν ὁ ταῦτα συμβουλεύων. οὐκοῦν ταῦτα ἔδει πράττειν καὶ ταῦτα συμβουλεύειν; ταῦτα ἔπραττον μὲν Ἀθηναῖοι, συνεβούλευε δὲ Θεμιστοκλῆσ. μέχρι μὲν δὴ τούτων τὰ μέγιστα συνεβούλευε καὶ οὐδὲν ἔχει Πλάτων αἰτιάσασθαι, οὐ μὲν οὖν, εἰ μὴ λαμπρῶσ ἐπαινοίη, ὅπωσ οὐκ ἂν αἰσχύνοιτο οὐκ ἂν ἔχειν μοι δοκεῖ. οὐ γὰρ μόνουσ τοὺσ Ἀθηναίουσ ἐπὶ ταῦτ’ ἀγαγὼν καὶ τάξασ ἐνταυθοῖ γνώμησ φαίνεται, ἀλλὰ καὶ τοὺσ ἄλλουσ Ἕλληνασ, ὅσον μετέσχον τῶν πραγμάτων, εἷσ ἀνὴρ οὗτοσ μάλιστα ἐπιρρώσασ καὶ παροξύνασ, καὶ τοὺσ μὲν ἑκόντασ, τοὺσ δὲ ἄκοντασ αὐτῶν πείσασ γενέσθαι χρηστοὺσ καὶ λυσιτελοῦντασ ἑαυτοῖσ· ὅσ γε καὶ τοῖσ κήρυξι τοῖσ παρὰ τοῦ βασιλέωσ ἐλθοῦσι περὶ τῆσ γῆσ καὶ τοῦ ὕδατοσ τοιαύτασ ἔδωκε τὰσ ἀποκρίσεισ, ὥσθ’ ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν ὑπάρχειν μαθεῖν ὁποῖ’ ἄττα ἀποκρίνασθαι χρὴ τοῖσ ἐπὶ ταῦθ’ ἥκουσι τῶν βαρβάρων. καὶ οὐκ ἐνταῦθ’ ἔστη τῆσ ἐλευθερίασ, ἀλλὰ καὶ τὸν ἑρμηνεύσαντα ἀπέκτεινε, κατηγορῶν ὅτι τὴν φωνὴν ὥσπερ ἄλλο τι τῷ Πέρσῃ κατὰ τῶν Ἑλλήνων ἔχρησε. καίτοι τί τοῦτο δεινὸν ἦν τοῖσ Ἀθηναίοισ μαθεῖν ὅ τί ἐστι τὰ λεγόμενα, μαθόντασ δὲ βουλεύσασθαι; οὐ γὰρ αὐτόσ γ’ εἰσηγεῖτο οὐδ’ ἐπηνάγκαζεν. ἀλλ’ ὅμωσ οὐδ’ ἄχρι τούτου διακονεῖν ἠξίου, οὐδὲ γὰρ προσήκειν ἀκούειν τὰ τοιαῦτα.

ταχύ γ’ ἂν αὐτὸσ διηκόνησεν ὁ τοῖσ διακόνοισ οὕτω χρώμενοσ, ἢ παρ’ ἃ βέλτιστα ἐνόμιζεν ἐδημηγόρησεν, ὁ μηδ’ ἑρμηνεύειν ἐῶν περὶ ὧν οὐ βέλτιον λέγειν. τὰ μὲν δὴ προοίμια τοιαῦτα τῆσ Θεμιστοκλέουσ πολιτείασ καὶ τοῦ περὶ τῆσ ἐλευθερίασ ἀγῶνοσ, οὐδὲν τοῖσ Μέλητοσ ἐοικότα τοῦ κιθαρῳδοῦ, οὐδ’ οἷσ ἐκεῖνον ᾄδειν φησὶ Πλάτων, ἀλλ’ ἀπεναντίον μᾶλλον. τό τε γὰρ βέλτιστον ἔνεστι καὶ τὸ ἥδιστον πρόσεστιν ἀκοῦσαι παντὶ γενναίῳ καὶ ἐλευθέρῳ. ὥστ’ ἔμοιγε δοκεῖ τῆσ Τερπάνδρου μᾶλλον ἂν εἶναι μουσικῆσ εἰκάσαι, πλήν γ’ ὅτι καὶ παρελήλυθεν. ὁ μέν γε μίαν πόλιν τὴν Λακεδαιμονίων εἰσ ταυτὸν ἤγαγεν, ὁ δὲ τὴν Ἑλλάδα πᾶσαν ἡρ́μοσε καὶ συνέστησε· ‐ λέγω γὰρ οὖν Ἑλλάδα τοὺσ τῇ Ἑλλάδι πάσῃ βοηθῆσαι δυνηθέντασ ‐ τοσούτῳ μείζονοσ καὶ κοινοτέρασ καὶ ἐπὶ πλέον φερούσησ ὁμονοίασ ἡγεμὼν ἐγένετο. πρῶτον μέν γε τοὺσ πολέμουσ τοὺσ συνεστῶτασ τότε ἐν τῇ Ἑλλάδι καὶ τὰσ πρὸσ ἀλλήλουσ διαφορὰσ καὶ στάσεισ ἔπαυσεν ἁπάντων, καὶ ἕνα μὲν πόλεμον τὸν πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ, αὐτοὺσ δὲ φίλουσ καὶ συγγενεῖσ, ἔπεισεν ἡγήσασθαι. ἔπειθ’ ὅσοι τῶν πολιτῶν μεθειστήκεσαν, τούτουσ καταγαγεῖν συνεβούλευσεν Ἀθηναίοισ, ἐν οἷσ καὶ τῶν διαφόρων τινὲσ ἦσαν αὐτῷ, τὴν αὐτὴν γνώμην ἔν τε τοῖσ Ἑλληνικοῖσ καὶ τοῖσ κατὰ τὴν πόλιν σώζων· αὕτη δ’ ἦν τὸ κοινῇ βέλτιστον σκοπεῖν ἅπασαν μικροψυχίαν ἀνελόντασ. παραλαβὼν τοίνυν τὰ πράγματα καὶ προστάτησ τοῦ παντὸσ κινδύνου γενόμενοσ ποῖόν τινα ἑαυτὸν παρέσχε καὶ συνεῖναι τὰ δέοντα καὶ πρᾶξαι διὰ τέλουσ; τοιοῦτον οἱο͂ν, εἴ τισ ἔροιθ’ ὁντινοῦν τί τὸ σῶσαν τὰ πράγματα τῶν Ἑλλήνων ἐγένετο, μὴ λελοιπέναι ζήτησιν, ἀλλὰ πᾶσιν ὑπάρχειν εὐθὺσ εἰπεῖν ὅτι θεοὶ μὲν πρῶτον, ἔπειθ’, ὅσον εἰσ ἀνθρώπουσ ἧκε, μία μὲν πόλισ ἡ τῶν Ἀθηναίων, γνώμη δὲ ἑνὸσ ἀνδρὸσ ἡ Θεμιστοκλέουσ. ὁρῶν γὰρ ὡσ εἰ μή τισ τῷ ναυτικῷ κρατήσει τῶν βαρβάρων, οἰχήσεται κατὰ πόλεισ ἡ Ἑλλὰσ, προσβαλλόντων ἐν μέρει πᾶσι καὶ πορθούντων, καὶ πρὸσ τούτῳ κἀκεῖνο εἰδὼσ ὅτι τἀν τῇ γῇ πολὺ πλείουσ καὶ δεινοτέρασ ἔχει τὰσ ἀπορίασ καὶ πολὺ πλείοσιν ἢ κατὰ θάλατταν μαχοῦνται καὶ ἀπορωτέροισ προσφέρεσθαι, εἵλετο πρῶτον μὲν τὴν ἐλάττονα ὑπερβολὴν ἀντὶ τῆσ μείζονοσ·

ἔπειτα οὗ πρὸσ καιρὸν τῇ τόλμῃ χρήσεται. καὶ ταῦτα ἐπεψήφιζεν ὁ θεὸσ ὁ ἐν Δελφοῖσ. ὅμωσ δὲ καὶ τῆσ μαντείασ ἐλθούσησ ἦν ἀπορία τοῖσ πολλοῖσ τί ποτ’ εἰή τὸ ξύλινον τεῖχοσ τοῦτο. ὡσ οἱ μὲν πρεσβῦται τῆσ ἀκροπόλεωσ ἔχεσθαι παρῄνουν, οὕτω παρελήρουν, πεφράχθαι γὰρ αὐτὴν ῥάχῳ τὸ ἀρχαῖον καὶ τὸν χρησμὸν εἰσ τοῦτο φέρειν. χρησμολόγοι δὲ πάντ’ ᾖδον, πλὴν ἓν τῶν πάντων οὐκ ᾖδον, ὡσ δεῖ ναυμαχεῖν. ἀλλὰ καὶ φυλάττεσθαι παρῄνουν τὴν Σαλαμῖνα παντὸσ μᾶλλον ‐ οἱ δέ γε αὐτοί ποτε οὗτοι τὸν εἰσ Σικελίαν πλοῦν ἐπέσπευδον· τοὺσ γὰρ αὐτοὺσ ταυτὸν ἔθνοσ λέγω, πλήν γε δὴ οἱ μὲν Ἀλκιβιάδῃ συναγορεύοντεσ, οἱ ὕστερον, οἱ δὲ τότε ἀντέλεγον τῷ Θεμιστοκλεῖ ‐ τό τε σύμπαν ἠξίουν ἄλλο τι ζητεῖν, καὶ φυγόντασ ἔξω τῆσ Ἑλλάδοσ ἄλλην χώραν οἰκίζειν. τέλοσ δ’ ἔδοξεν Ἀθηναίοισ τοὺσ μὲν δὴ χρησμῳδοὺσ χαίρειν ἐᾶν, Θεμιστοκλεῖ δὲ μᾶλλον πιστεῦσαι, ξύλινον μὲν εἶναι τεῖχοσ τὰσ τριήρεισ ἐξηγουμένῳ, ἀποκεῖσθαι δέ τι χρηστὸν ἐν τῇ Σαλαμῖνι, διὸ δὴ καὶ θείαν αὐτὴν ὑπὸ τοῦ θεοῦ προσειρῆσθαι· ἐπεὶ κακοῦ γέ του μέλλοντοσ καταλήψεσθαι τοὺσ Ἕλληνασ ἐν αὐτῇ, σχετλίαν καὶ οὐ θείαν τὸ πρόσρημα ἂν αὐτῆσ εἶναι.

ἀλλὰ γὰρ εἰσ τοὺσ βαρβάρουσ εἰρῆσθαι τὸ πολλοὺσ ἀπολεῖσθαι. δεῖν οὖν ναυμαχεῖν. καὶ ταῦτ’ εἰκότωσ οἱ μὲν ἄλλοι χαλεπῶσ εἶχον συμβαλεῖν, Θεμιστοκλῆσ δὲ ῥᾳδίωσ ἐξευρεῖν. οὐ γὰρ ὅτε ἦλθον τὰ λόγια, οὐ τότε πρῶτον ταύτην ἔσχε τὴν γνώμην, οὐδ’ αὐτοσχεδιάζων, οὐδ’ ἐπὶ τοῦ καιροῦ σοφὸσ ταύτην τὴν σοφίαν, ὥσπερ οἱ θεομάντεισ, γενόμενοσ, ἀλλὰ καὶ πρὶν πέμπειν Ἀθηναίουσ εἰσ Δελφοὺσ καὶ πρὶν τὸν βάρβαρον κινηθῆναι, πάλαι καὶ πόρρωθεν ἐκεῖνοσ ταῦτ’ ἐσκέψατο καὶ συνεῖδε, καὶ ὅπωσ ἐπὶ τοῦ καιροῦ καὶ τῆσ χρείασ μὴ ἀπορήσῃ προὐνοήθη. περιγενομένων γὰρ τῇ πόλει χρημάτων συχνῶν ἀπὸ τῶν ἔργων τῶν ἀργυρείων, καὶ ταῦτα μελλόντων εἰκῆ νέμεσθαι, μόνοσ τῶν πάντων ἐτόλμησεν ἀντειπεῖν, οὐ διακόνου πρᾶγμα πράττων, οὐδ’ ὑπηρετοῦντοσ ταῖσ ἐπιθυμίαισ, οὐδ’ ἀποπιμπλάντοσ τὰσ ἡδονὰσ, ἀλλὰ μᾶλλον, ὥσ γέ μοι φαίνεται, συμβούλου καὶ διδασκάλου, καὶ τὸ μὲν ἥδιστον ἑκόντοσ ὑπερβαίνοντοσ, τὸ δὲ βέλτιστον προορωμένου καὶ πράττοντοσ, κἂν δέῃ λυπῆσαι, καὶ τὸν ἰατρὸν, ἀλλ’ οὐ τὸν ὀψοποιὸν μιμουμένου, μᾶλλον δὲ καὶ τὸν γυμναστὴν, ὡσ ἂν σὺ φαίησ, εἴπερ πρὸ τοῦ κινδύνου καὶ τῶν δυσχερῶν ἔπραττε τὸ συμφέρον καὶ ὅπωσ μὴ ὑποδώσει τοῖσ Ἕλλησι τὰ πράγματα. ἐκέλευε τοίνυν Ἀθηναίουσ τῆσ μὲν διαδόσεωσ ὑπεριδεῖν, ναῦσ δὲ ποιήσασθαι ἐκ τῶν χρημάτων, πρόφασιν μὲν ὡσ ἐπὶ τὸν πόλεμον τὸν πρὸσ Αἰγινήτασ, οὗτοσ γὰρ ἐνειστήκει τότε, τῇ δ’ ἀληθείᾳ τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι προορῶν καὶ νομίζων τὴν Μαραθῶνι μάχην ὡσπερεὶ προοίμιον γεγενῆσθαι τοῖσ Ἀθηναίοισ, εἶναι δ’ οὐ πέρασ τοῦ πολέμου τοῦ παντὸσ οὐδὲ τελευτὴν, ἀλλ’ ἀρχὴν μᾶλλον καὶ παρασκευὴν ἑτέρων ἀγώνων μειζόνων. καὶ ταῦτα κατ’ ἀρχάσ τε λέγων ἔπειθε καὶ αἱ τριήρεισ ἐποιήθησαν, καὶ τότ’ ἔπεισεν ὡσ δεῖ ταῖσ τριήρεσι χρήσασθαι καὶ τῇ θαλάττῃ προσέχειν, ὡσ οὐκ ὂν αὐτοῖσ κάλλιον ὁρμητήριον τοῦ πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ πολέμου. καὶ πρῶτον μὲν ἐπ’ Ἀρτεμίσιον πλεύσασ δυοῖν ναυμαχίαιν δύο ἵστησι τρόπαια, οὔτε λόγουσ ἀσχήμονασ εἰπὼν οἶμαι πρὸσ τοὺσ ἐμπλέοντασ Ἀθηναίων ἢ τῶν Ἑλλήνων οὔτ’ ἔργα φαῦλα ἀποδειξάμενοσ, ἀλλ’, ὥσ φησι Πίνδαροσ, κρηπῖδα τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησι βαλόμενοσ. ἔπειτα γράφει τὸ ψήφισμα τοῦτο, οὗ θαυμαστότερον οὐδ’ ἐλευθεριώτερον οὐδείσ πω μέμνηται γραφέν.

ἐοίκα δ’ ὑπερβαίνειν πολλὰ τῶν ἐν μέσῳ· βέλτιον οὖν ἴσωσ ἐπανελθεῖν. οὕτω γὰρ ὡσ ἀληθῶσ ἐκεῖνοσ θείᾳ τινὶ μοίρᾳ καὶ ὑπὲρ τῆσ Ἑλλάδοσ πάσησ ἔφυ καὶ οὐδὲν βέλτιον ἑώρα πλέον τοῦ κοινῇ συμφέροντοσ, ὥστ’ ἐπειδὴ συνελέγησαν εἰσ ταυτὸν οἱ Ἕλληνεσ, ὑπερέβαλον μὲν Ἀθηναῖοι τῷ πλήθει τῶν νεῶν σχεδὸν πάντασ, ὡρμημένων δὲ τῶν Ἑλλήνων μᾶλλον πρὸσ τοὺσ Λακεδαιμονίουσ κἀκείνουσ ἐθελόντων προί̈στασθαι, συνιδὼν ὁ πάντα ἄριστοσ ἐκεῖνοσ ὡσ, εἰ τὸ δίκαιον ἀκριβῶσ ἐξετάζοι καὶ στάσισ ἐγγένοιτο ὑπὲρ τῆσ ἡγεμονίασ, ἅπαντ’ ἀπολεῖται κακῶσ, καὶ οὐχ ἕξουσιν ὅ τι χρήσονται, πείθει τοὺσ Ἀθηναίουσ ὑφίεσθαι καὶ συγχωρῆσαι τοῖσ Λακεδαιμονίοισ ἐν τῷ τότε τὴν ἡγεμονίαν ὑποσχόμενοσ παρ’ ἑκόντων αὐτοῖσ τῶν Ἑλλήνων αὐτὴν ἀνακτήσεσθαι. καὶ οὐκ ἐψεύσατο, σχεδὸν δέ τι καὶ τοὔνομα τῆσ ἡγεμονίασ, ἀλλ’ οὐκ αὐτὴν ἔπεισε παρεῖναι, ἐπεὶ τό γ’ ἀληθὲσ εἰπεῖν αὑτοῖσ μὲν τὴν ἡγεμονίαν, ἐκείνοισ δὲ τὴν ἐπωνυμίαν ἀνέθεσαν, καὶ περιεγένετο αὐτοῖσ ἄνευ τῆσ σωτηρίασ τῆσ κοινῆσ καὶ τὸ τῶν μὲν πολεμίων ἀνδρείᾳ, τῶν δὲ συμμάχων πρᾳότητι κρατῆσαι, καὶ τὸ σχῆμα τῷ παντὶ κάλλιον καὶ σεμνότερον· ἡγεμόνων γὰρ ἡγεμόνεσ κατέστησαν. καὶ εἰ φῂσ, ὦ Πλάτων, ὅτι οὐ τριήρων οὐδὲ νεωρίων αἱ πόλεισ δέονται, ἀλλ’ εὐβουλίασ καὶ σωφροσύνησ, ὁ Θεμιστοκλῆσ οὐ μόνον τὰσ τριήρεισ τοῖσ Ἀθηναίοισ ἐξεῦρεν οὐδ’, ὃ τούτου μεῖζόν ἐστιν, ὑπὲρ τῶν κοινῶν δικαίων καὶ εἰσ τὸ δέον πᾶσι τοῖσ Ἕλλησιν ἐχρήσατο αὐταῖσ, ἀλλὰ καὶ τὴν ὁμόνοιαν τὴν ἀγαθὴν αὐτὸσ ταῖσ πόλεσι προσεισηνέγκατο καὶ κατέπραξεν, ὃ τῶν νεῶν αὐτῶν οὐχ ἧττον ἔσωσε τὴν Ἑλλάδα· μᾶλλον δὲ καὶ ταῖσ ναυσὶν αὐταῖσ ἐποίησε χρήσασθαι.

καὶ ὃ μικρῷ πρόσθεν ἔφην, ἐνταῦθα καλῶσ ἀναφαίνεται, ὅσῳ τοῦ Τερπάνδρου κρείττων ἁνὴρ τὴν μουσικήν. ὁ μὲν γὰρ ἐφ’ ἑαυτῶν τοὺσ Λακεδαιμονίουσ ὁμονοεῖν ἐποίησεν, ὁ δ’ Ἀθηναίουσ καὶ Λακεδαιμονίουσ τότε ταυτὸν ἔπεισε φρονῆσαι, μᾶλλον δ’ ἅπαντασ τοὺσ Ἕλληνασ μιᾶσ γενέσθαι γνώμησ· οὕτωσ εὖ καὶ καλῶσ τὴν Ἑλλάδα ἡρμόσατο, καὶ αὐτόσ τε ἀπέστη τῆσ ναυαρχίασ καὶ ἐκείνουσ ἔπεισε τῆσ ἡγεμονίασ, οὕτω πολὺ νικῶντασ καὶ μόνουσ ὄντασ εἰσ ἐλπίδα τοῖσ πράγμασι. καίτοι τοσοῦτον δεῖγμα σωφροσύνησ καὶ καρτερίασ τίσ πώποτε ἐξήνεγκε τῶν ἐν τοῖσ τρίβωσι κατασαπέντων; οὐ τοίνυν ὥσπερ τοῦ σχήματοσ, οὕτω καὶ τῆσ προνοίασ τῆσ περὶ τῶν πραγμάτων ὅπερ εἶπον ἐξέστη, οὐδ’ ὑπεχώρησεν οὔτε πόλει οὔτ’ ἀνθρώπων οὐδενὶ, ἀλλ’ αὐτόσ τε ἅπαντα συνεβούλευσεν, ὥσπερ ἂν εἰ μόνοσ ἦν τῶν πάντων ἡγεμὼν, καὶ τὸν τῶν Λακεδαιμονίων ναύαρχον τὸν Εὐρυβιάδην ὥσπερ παῖδα κοσμῶν καὶ περιστέλλων καὶ προδιδάσκων διεγένετο, ὥσπερ οἱ τοὺσ νεῖν ἀδυνάτουσ ἀνέχοντεσ ταῖσ ἑαυτῶν χερσὶν, οὐκ ἐξελέγχων, ἀλλ’ οἱο͂ν ὑποκοριζόμενοσ τῷ τῆσ ναυαρχίασ ὀνόματι, ἐπεὶ ὅτι γε αὐτόσ τε ναύαρχοσ καὶ κύριοσ ἦν τῶν ἁπάντων, πρώτου δ’ αὐτοῦ τοῦ ναυάρχου στρέφειν ὅποι βούλοιτο, παρὰ πᾶσαν ἔδειξε τὴν ἀρχὴν, καὶ δὴ καὶ τότε εὐθύσ. ἐκπλαγέντοσ γὰρ τοῦ Εὐρυβιάδου πρὸσ τὸ πλῆθοσ τῶν τριήρων τῶν βαρβαρικῶν, ὧν τὰσ μὲν ἑώρα καταντικρὺ προσφερομένασ, τὰσ δ’ ἤκουε περιπλεῖν, καὶ διανοουμένου τὸν ἀγῶνα καταλιπεῖν οὐκ ἐπ’ ἐλπίδι βελτίονι, ἀλλ’ ὅπερ ἐν τοῖσ τοιούτοισ συμβαίνει τὸ παρὸν διακρούσασθαι κέρδοσ ἡγεῖσθαι, τοιοῦτον πάθοσ παθόντοσ καὶ πρὸσ τὴν Πελοπόννησον βλέποντοσ, αὐτὸσ ὥσπερ θεόσ τισ τῶν ἀπὸ μηχανῆσ χεῖρα ὑπερέσχε καὶ διεκώλυσε διαφθαρῆναι τὰ πράγματα ἀπ’ αἰσχρᾶσ οὕτω τῆσ ἀρχῆσ ἀρξάμενα· καὶ τὸν Εὐρυβιάδην ὡσ οὐκ ἔπειθε λέγων, ἐπρίατο, οὐχ ὡσ ἄν τισ διάκονοσ ἀξιῶν τινὸσ εἶναι, ἀλλ’ ἐκείνῳ μᾶλλον ὡσ διακόνῳ χρησάμενοσ·

καὶ τήν τε Εὔβοιαν περιεποίησε καὶ τὰ πράγματα τῶν Ἑλλήνων ἔστησε μὴ παντελῶσ ἄπορα εἶναι, παρασχὼν πειραθεῖσι πιστεῦσαι. ἀγγελθέντοσ δὲ τοῦ περὶ τὰσ Πύλασ πάθουσ καὶ τῆσ κοινῆσ, εἰ θέμισ εἰπεῖν, τοῦ τε Ἀπόλλωνοσ τοῦ Πυθίου καὶ Θεμιστοκλέουσ μαντείασ δεύτερον ἤδη φανερᾶσ γεγονυίασ, ὅτι πάντα ἐν ταῖσ ναυσὶν ἄρ’ ἦν ‐ οἵ τε γὰρ εἰσ τὴν Θετταλίαν εἰσελθόντεσ ὡσ τὰ Τέμπη φυλάξοντεσ προδοθέντεσ ὑφ’ ὅτων δή ποτε ἀνεχώρησαν, οἵ τε εἰσ Πύλασ ἀπαντήσαντεσ κατεχώσθησαν ὑπὸ τῶν βαρβάρων· καὶ οὐ τοσοῦτόν γ’ ἔστι μόνον εἰπεῖν περὶ αὐτῶν, ἀλλ’ ὅτι καὶ Λακεδαιμόνιοι δοκοῦσί μοι ταῦτα γνόντεσ ἐξ ἀρχῆσ ὥσπερ ἀφοσιούμενοι πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ ἀποστεῖλαι τοσούτουσ ὁπόσων ἠδύναντο ἐνεγκεῖν στερηθέντεσ, ὡσ τοῦ γε ἀποτυχεῖν ὑπάρχοντοσ ‐ οὕτω δὴ τούτων κεχωρηκότων καὶ τῶν ἐν ταῖσ ναυσὶ κατὰ κράτοσ ἤδη φευγόντων εἰσ τὸ εἴσω τῆσ Ἑλλάδοσ, καὶ τὴν Πελοπόννησον σχεδὸν Ἑλλάδα ποιουμένων, τὰ δ’ ἄλλα παρεικότων, ἔσχατοσ μὲν ἀνεχώρει μετὰ ἐσχάτων Ἀθηναίων, οὐ τὴν αὐτὴν τάξιν φυλάττων ἥνπερ ὅτε ἐκπλεῖν ἔδει· τότε μὲν γὰρ πρῶτοσ ἦν ἐν πρώτοισ.

εἰ δ’ αὖ βούλει κἀνταῦθα τὸ τῆσ ὁδοῦ πάρεργον, ὃ πρὸσ τοὺσ Ιὤνασ ἐπολιτεύσατο, οὐκ ἀπὸ τοῦ βήματοσ, οὐδ’ ὁρώμενοσ αὐτοῖσ, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν πετρῶν καὶ τῶν τόπων τῶν ναυλόχων, οἷσ ἤλπιζεν αὐτοὺσ προσμίξειν, ποῖοσ Μίνωσ Ὁμηρικὸσ ταῦτα μέμψαιτ’ ἂν, ἢ τίσ Αἰακὸσ ἄρασ τὰσ χεῖρασ ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων τῷ Διί; ἐνταῦθα δὴ πολὺ μείζων καὶ καλλίων ἡ τρίτη πεῖρα ἐπεγένετο ὡσ αἱ τριήρεισ τὸ πᾶν ἔφερον, τὰ δ’ ἄλλα μάταιον καὶ προσδοκᾶν ἦν. ἀναχωρησάντων γὰρ ἀπ’ Ἀρτεμισίου τῶν Ἑλλήνων Ἀθηναῖοι μὲν καὶ οὕτωσ αὐτοί τε παρεσκευάζοντο καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἐκέλευον ἀπαντᾶν εἰσ τὴν Βοιωτίαν καὶ προκινδυνεύειν τῆσ λοιπῆσ Ἑλλάδοσ· οἱ δ’ εἰσ τοῦτο κατέστησαν τῆσ ἀπορίασ, οὐ γὰρ ἄξιον λέγειν προδοσίαν, ὥστ’ ἐξιέναι μὲν οὐκ ἐθάρρουν, διαλαβόντεσ δὲ τὸν Ἰσθμὸν ἐτείχιζον, ἐκ θαλάττησ εἰσ θάλατταν, παραπλήσιον δρῶντεσ ὥσπερ ἂν εἰ συγκαλυψάμενοι σφᾶσ αὐτοὺσ παρεδίδοσαν. ὅπου γὰρ ἐξῆν τοῖσ βαρβάροισ περιπλεύσασι κατὰ πόλεισ ἑλεῖν αὐτοὺσ, τί πλέον τοῦ τείχουσ ἦν, εἰ καὶ σεμνότερον τοῦ τῶν Βαβυλωνίων ἐστάθη καὶ πάσησ κρεῖττον μηχανῆσ; οὐκοῦν τῶν μὲν Ἀθηναίων μονωθέντων, τῶν δ’ Ἑλλήνων ἀνόνητα πονούντων, λοιπὸν ἦν ἅπαντα ἔχεσθαι σιωπῇ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν. ἃ Θεμιστοκλῆσ πόρρωθεν προορώμενοσ οὐκ ἐξεπλάγη τότε, ἀλλ’ εἰσχεομένων ἀμφοτέρωθεν ἤδη τῶν βαρβάρων, καὶ τῶν τε νεῶν κοινῷ στόλῳ προσαγουσῶν καὶ τοῦ πεζοῦ κατὰ τὴν Βοιωτίαν εἰσβαλόντοσ, καὶ τοῦ πυρὸσ πάντα ἐπιφλέγοντοσ καὶ δηλοῦντοσ ἀντὶ φρυκτῶν προσάγειν βασιλέα, γράφει τὸ ψήφισμα τοῦτο, τὴν μὲν πόλιν παρακαταθέσθαι Ἀθηνᾷ, Ἀθηνῶν μεδεούσῃ παῖδασ δὲ καὶ γυναῖκασ εἰσ Τροιζῆνα ὑπεκθέσθαι, τοὺσ δὲ πρεσβύτασ εἰσ Σαλαμῖνα, τοὺσ δ’ ἄλλουσ ἐμβάντασ εἰσ τὰσ τριήρεισ ὑπὲρ τῆσ ἐλευθερίασ ἀγωνίζεσθαι. ὦ μεγάλησ μὲν τῆσ ἐπινοίασ καὶ ὑπερφυοῦσ, θαυμαστῆσ δὲ τῆσ ῥώμησ, ὅστισ ταῦτα πρῶτοσ πείσειν ἤλπισε καὶ οὐκ ἀπέγνω πρᾶγμα τοσοῦτον·

θαυμαστῆσ δὲ καὶ τῆσ τῶν πεισθέντων ἀρετῆσ τε καὶ παιδείασ, ἣν ἐπεπαίδευντο ὑπ’ ἐκείνῳ πάντα ἀνέχεσθαι καὶ καρτερεῖν, ὅσ’ ἂν διδῷ μὲν ὁ δαίμων, συμβουλεύῃ δὲ Θεμιστοκλῆσ. τοῦτο τὸ ψήφισμα τῶν ὑφ’ ἡλίῳ μαρτύριον κάλλιστον καὶ λαμπρότατον καὶ τελεώτατον εἰσ ἀρετῆσ λόγον, πάντων ἀπόδειξιν τῶν ἀρίστων ἑξῆσ ἔχον, τοῦ θαρρεῖν τοῖσ θεοῖσ, τοῦ φρονεῖν ἐφ’ ἑαυτοῖσ, τοῦ παθεῖν ὁτιοῦν ἐθέλειν, πρίν τινοσ αἰσχροῦ πεῖραν λαβεῖν, ἔτι πρὸσ τούτοισ τοῦ φυλάττειν τὰ δόξαντα ἐξ ἀρχῆσ, τοῦ μὴ μνησικακεῖν τοῖσ ὁμοίοισ, μηδ’ ἂν ἀνομοίων ἔργα δοκῶσι προῃρῆσθαι. τοῦτο τὸ ψήφισμα οὐ κόλαξ ἐμοὶ δοκεῖν ἄνθρωποσ οὐδὲ κάτω βλέπων, οὐδ’ ὑποπεπτωκὼσ τοῖσ ἀκούουσιν, ἀλλὰ θεῶν τισ διὰ τῆσ Θεμιστοκλέουσ γλώττησ ἐφθέγξατο. ἦ πού σοι Μίθαικοσ ὁ τὴν Σικελικὴν ὀψοποιίαν συγγεγραφὼσ, ἢ Σάραμβοσ ὁ κάπηλοσ ‐ νῦν γὰρ ἀνεμνήσθην τοὔνομα ‐ ταῦτα συγγράψασθαι δοκεῖ; φέρε μοι δὴ παρὰ τοῦτο τὸ ψήφισμα τὰ τῶν σοφιστῶν, εἰ βούλει, συγγράμματα καὶ τοὺσ νόμουσ, ὀνομαστὶ γὰρ οὐδὲν δέομαι λέγειν.

οἱ δ’ ἐπείθοντο, καὶ καταλιπόντεσ ἱερὰ καὶ τάφουσ καὶ γῆν εἰσ ἕνα ἑώρων Θεμιστοκλέα, παίδων καὶ γονέων καὶ τῶν τῆσ φύσεωσ ἀναγκαίων ἐκεῖνον προκρίναντεσ, καὶ ὥσπερ τῆσ ἱερᾶσ ἀγκύρασ τῆσ ἐκείνου φωνῆσ ἐχόμενοι. οἶμαι δὲ οὐ πολλῶν ἂν αὐτὸ ἀτιμότερον φανῆναι. καίτοι διακόνου μὲν ἦν καὶ τὴν ἐν τῷ παραχρῆμα χάριν διώκοντοσ, μάλιστα μὲν ἃ προσέταττον οἱ πολλοὶ, ταῦθ’ ὑπηρετεῖν· εἰ δὲ μὴ, στοχαζόμενον τῆσ ἐκείνων διανοίασ ἃ νομίζει καθ’ ἡδονὴν αὐτοῖσ ἔσεσθαι, ταῦτα καὶ λέγειν καὶ πράττειν, ἢ μικρὸν γοῦν τι παραλλάξαι τῆσ ἐπιθυμίασ. Θεμιστοκλῆσ δὲ τοσοῦτον ἀφειστήκει τοῦ πρὸσ τὴν τῶν πολλῶν ἐπιθυμίαν τε καὶ ἡδονὴν ταῦτα πράττειν καὶ πολιτεύεσθαι, ὥστε ὁρῶν μὲν αὐτοὺσ δακρύοντασ, ἀκούων δὲ παίδων καὶ γυναικῶν ποτνιωμένων, ἔτι δὲ ὑπολειπομένων τινῶν ἀναγκαίωσ, παραπλησίου δὲ μάλιστά πωσ ὄντοσ ὥσπερ ἂν εἰ ἑαλωκυίασ τῆσ πόλεωσ κατὰ κράτοσ, εἰκότωσ· τὸ μὲν γὰρ μέλλον ἅπασιν ἦν ἐν ἀφανεῖ, λεπτὴν καὶ ἄπιστον ἔχον τὴν ἐλπίδα, τὰ δὲ παρόντα στέρησισ πόλεωσ καὶ κτημάτων καὶ διαίτησ ἁπάσησ τῆσ πρότερον καὶ μηδὲ τὴν αὐτὴν πορεύεσθαι, μηδ’ ἐν ταυτῷ μετοικεῖν, ἀλλ’ ἀπεζεῦχθαι γονέασ καὶ παῖδασ καὶ γυναῖκασ καὶ ἄνδρασ, καὶ πάντα ἦν τὰ φρικωδέστατα ἀκοῦσαι, μὴ ὅτι ὑπομεῖναι· οὗ γε καὶ τῶν κυνῶν φασι τῶν χειροήθων ὠρυομένων πρὸσ τὴν ἀπόλειψιν καὶ τῶν ἄλλων θρεμμάτων ἐφεπομένων ἄχρι τῆσ θαλάττησ πολλὴν τὴν σύγχυσιν εἶναι. ταῦτα πάντα ὁρῶν καὶ ἀκούων ὁ πάντα καρτερώτατοσ ἠνείχετο ‐ ἃ ποῖοσ Ὀδυσσεὺσ ἀδακρυτὶ τὴν γυναῖκα ὁρῶν ῥᾳδίωσ ἂν ἤνεγκε; ‐ καὶ παραλαβὼν αὐτοὺσ ὥσπερ παῖδασ ἐξῆγεν ἀτρεμιζούσῃ τῇ ψυχῇ καὶ τοῖσ λογισμοῖσ ἑστῶσιν, οὐ μόνον τοῖσ ὀφθαλμοῖσ, ὥσπερ εἰσ πομπήν τινα αὐτοὺσ ἐξάγων, ἢ κληρούχουσ, ἀλλ’ οὐκ ἄγων εἰσ Σαλαμῖνα. οὐκ ἂν τότε γ’ αὐτοὺσ οὐδ’ Ὀρφεὺσ ὡσ ἑαυτὸν μετέστησεν.

ἀλλὰ μὴν ἅ γ’ ἐν τῇ Σαλαμῖνι καὶ λέγων καὶ πράττων διετέλεσεν ἐν ἅπασιν ἤδη τοῖσ Ἕλλησι πολιτευόμενοσ, καὶ ὅσασ καὶ οἱάσ ἀφῆκε φωνὰσ ὑπὲρ τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ δικαίου καὶ ὁπόσουσ τινὰσ ἄθλουσ διήνεγκε καὶ πράγμασιν οἱοίσ συνέσχετο, ὁπότε καὶ πείσειεν, ἐξ ἀρχῆσ αὖθισ αὖ περὶ τῶν αὐτῶν ἀγωνιζόμενοσ, καὶ τὴν συνουσίαν ἣν συνεγένετο Ἀριστείδῃ τῷ κατ’ ἐπωνυμίαν ἀρίστῳ τῶν Ἑλλήνων καὶ δικαιοτάτῳ, καὶ ὡσ ἐφάμιλλα ὡμίλησαν, καὶ οὐ πολὺ δ’ ὕστεροσ ἦν τοῖσ ἀμοιβαίοισ, καὶ τὸ πάταξον μὲν, ἄκουσον δὲ ὑπὲρ πάντα Σωκράτη εἰρημένον πρὸσ Εὐρυβιάδην καὶ μυρί’ ἕτερα ἀπέραντον ἂν εἰή λέγειν. ὡσ δ’ ἀντέλεγε μὲν οὐδεὶσ αὐτῷ, παραμένειν δὲ οὐκ ἐτόλμων, ἀλλ’ ἐξεχέοντο ὑπὸ τοῦ δέουσ οἱ λόγοι καὶ ὁ δρασμὸσ ἐνίκα καὶ πράγματα αἴσχιστα ἔμελλε συμβήσεσθαι, καὶ οὐχ ὅσον τὸ τῆσ δουλείασ, ἀλλ’ ἀποδρᾶναι πρῶτον, εἶτα δουλεύειν, καὶ πρότερον δούλουσ κακοὺσ δόξαι τοῖσ βαρβάροισ ἢ δούλουσ γενέσθαι, τότε δὴ, τότε ὑπὲρ πάντασ ἰατροὺσ πρὸσ ἀνάγκην καὶ πρὸσ ἀηδίαν σώζοντασ ἐπάγει τοὺσ βαρβάρουσ αὐτοῖσ, ἀμφοτέρουσ ἐξαπατήσασ, τοὺσ μὲν ὡσ κατ’ εὔνοιαν καλῶν, τοὺσ δ’ ὡσ οὐδὲν εἰδὼσ τοῦ πράγματοσ· ὥσθ’ ὅ γ’ Ἀριστείδησ χρηστὸσ ἦν προσαγγέλλων αὐτῷ, καὶ λαβὼν αὐτοὺσ καὶ τὸ τρίτον καταβαλὼν μέγιστον ἁπάντων, οἶμαι, πτωμάτων καὶ τελεώτατον, φυγάδα ἐκβάλλει Ξέρξην ἐξ ἐσχάτων ὁρ́ων τῆσ Ἀττικῆσ, καὶ προσέτι γε φεύγειν εἰπών.

ὁ δ’ ὥσπερ δεσπότῃ διακονῶν ἐχρῆτο ταῖσ ἐντολαῖσ, καὶ διώκειν τε κελεύοντι τοὺσ Ἕλληνασ ὑπήκουε καὶ φεύγειν προστάττοντοσ ἐπείθετο, καὶ πρὸσ ᾔδει χάριν· καὶ πρότερον διδοὺσ αὐτὸσ τοῖσ ἄλλοισ κατὰ τῶν Ἑλλήνων ἐντολὰσ, τότ’ ἀκούειν ἠναγκάζετο τῶν Ἑλλήνων ἑνὸσ, καὶ ταῦτα τοῦ πάντων ἐχθίστου καὶ πολεμιωτάτου. τοσοῦτον, ὡσ ἐοίκε, Θεμιστοκλεῖ περιῆν τοῦ διακονεῖν. οὐκοῦν ἐν μὲν οἷσ ἀντὶ τῆσ ἡσυχίασ τὸν πόλεμον προῃρεῖτο, ἀνδρείασ δεῖγμα ἐξέφερεν, ἐν οἷσ δὲ ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων πρὸσ τοὺσ βαρβάρουσ πολεμεῖν ᾑρεῖτο, ἀλλὰ μὴ πρὸσ τοὺσ Ἕλληνασ μετὰ τῶν βαρβάρων, ἅμα ἀνδρείασ καὶ δικαιοσύνησ, τοὺσ μὲν ἐλάττουσ ἀντὶ τῶν πλειόνων καὶ μειζόνων, τοὺσ δ’ οἰκείουσ ἀντὶ τῶν ἀλλοφύλων αἱρούμενοσ. καὶ μὴν τῷ μὲν εὑρίσκειν τὰ δέοντα καὶ προορᾶν καὶ μηδαμοῦ τῶν πραγμάτων ψευσθῆναι, ἀλλ’ ἄμεινον τῶν μάντεων τὸ μέλλον προλέγειν, σοφίασ εἰκότωσ δόξαν ἠνέγκατο· τῷ δὲ μηδὲν ὧν γνοίη διαφθείρειν ὑπὸ τῶν τοῦ σώματοσ ἡδονῶν, ἀλλ’ ἀεὶ σχολάζοντα τοῖσ βελτίστοισ ἑαυτὸν παρέχειν καὶ προσέχειν τοῖσ λογισμοῖσ τοῖσ περὶ τῆσ ἡγεμονίασ, καὶ τῷ γε κατασχεῖν τοὺσ Ἀθηναίουσ περὶ τῆσ ἡγεμονίασ, καὶ πᾶσι τούτοισ οὐκ ἔνι δή που σωφρονεῖν, ὅστισ μὴ τὰ πρῶτα ἐκείνῳ σωφροσύνησ νέμει. ἆρά τισ ὑμῶν τῶν ἀκινδύνωσ φιλοσοφούντων τοσαύτην πίστιν δεδωκὼσ ἀρετῆσ, ἢ διὰ τοσούτων ἐλέγχων ἀφιγμένοσ εἰπεῖν ἔχει; ἡγοῦμαι δὲ καὶ πρὸσ ἀμφοτέρουσ καὶ παρ’ ἀμφοτέρουσ ἂν εἶναι Θεμιστοκλέα, τόν τε Μιλτιάδην καὶ τὸν Κίμωνα.

πρῶτόσ τε γὰρ φαίνεται νικήσασ τοὺσ βαρβάρουσ κατὰ θάλατταν, ὥσπερ Μιλτιάδησ κατ’ ἤπειρον. ὥστ’ εἰκότωσ ἂν ἄρξαι ταύτῃ τῆσ ἐλευθερίασ δοκοίη καὶ τοῖσ ὑπάρχουσιν αὖ προσθεὶσ φαίνεται. τῇ γὰρ πεζομαχίᾳ τὰσ ναυμαχίασ προσέθηκε, καὶ τρία ἀνθ’ ἑνὸσ ἔστησε τρόπαια, ὥσπερ Κίμων ἐπεξῆλθε τὰ δεύτερα. καὶ μὴν οὔτ’ ἐπὶ τῆσ αὐτῆσ ἀδείασ ἐφ’ ἧσπερ Κίμων ὄντασ ἤδη τοὺσ Ἕλληνασ παρέλαβεν οὔτ’ ἐπὶ τῶν ἴσων φόβων ὥσπερ Μιλτιάδησ, ἀλλ’ ἔσχατα ἐσχάτων πράττοντασ, καὶ πρῶτα καὶ τελευταῖα κινδυνεύοντασ, συνελόντι δὲ εἰπεῖν, βασιλέα γ’ αὐτὸν πανοικησίᾳ καὶ πρῶτοσ νικήσασ καὶ μόνοσ, οὐχ ὥσπερ τοὺσ ὑπάρχουσ Μιλτιάδησ πρῶτον Μαραθῶνι καὶ Παυσανίασ ὕστερον Πλαταιᾶσι. μάχησ παράδειγμά τισ ἂν λέγοι τὴν Μαραθῶνι καὶ τῷ χρόνῳ πρεσβεύοι, τὰσ δὲ Θεμιστοκλέουσ πράξεισ αὐτὰσ ἐφ’ αὑτῶν λογίζοιτο, ὡσ τοῖσ μὲν χρόνοισ ὕστερον πραχθείσασ τῆσ μάχησ τῆσ Μαραθῶνι, τὴν δ’ ἀρχὴν οἴκοθεν ἐσχηκυίασ ἀπὸ τῆσ ἐκείνου συνέσεωσ καὶ πολιτείασ. οὐδὲν γὰρ πρότερον παραπλήσιον τοῖσ Ἕλλησι μὴ ὅτι ἐπέπρακτο, ἀλλ’ οὐδὲ ἤλπιστο. οὕτω καὶ τὸν Μιλτιάδην καὶ τὸν Παυσανίαν καὶ τὸν Κίμωνα παρέρχεται· καὶ γίγνεται τριῶν ἀντάξιοσ, οὐκ ἀρτοποιοῦ καὶ μαγείρου καὶ καπήλου, ἀλλ’ ἀνδρῶν γενομένων τι τοῖσ Ἕλλησι. μόνοσ δέ τοι καὶ τὸ πεζὸν καὶ τὸ ναυτικὸν ὀρθῷ λόγῳ νενικηκὼσ φαίνεται.

οὔτε γὰρ αἱ νῆεσ ἀντέσχον καὶ βασιλεὺσ ἅμα τοῖσ πλείστοισ φεύγων ᾤχετο. καὶ ὅσῳπερ ἄν τισ σεμνύνῃ τὴν ἐν Πλαταιαῖσ ὕστερον νίκην, τοσούτῳ μειζόνωσ τὴν ἐκείνου τοῦ ἀνδρὸσ σύνεσίν τε καὶ πρόνοιαν κοσμεῖ. εἰ γὰρ πολλοστημόριον τῆσ κατὰ γῆν δυνάμεωσ ὑπολειφθὲν παρέσχεν ὅμωσ θόρυβον τοῖσ Ἕλλησι, καὶ ταῦτ’ ἤδη παραδειγμάτων αὐτοῖσ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ἑστηκότων, ὅσῳ κρείττοσιν εἶναι προσήκει τῶν βαρβάρων, καὶ προσέτι ὑπάρχου βασιλέωσ, ἀλλ’ οὐκ αὐτοῦ βασιλέωσ ἐμμείναντοσ, ἦ που τὸν πυρφόρον οὐδ’ ἂν εἷσ ἔγνω πρὸσ ἅπαντασ μὲν ἀγωνιζόμενον, ἀλλ’ οὐ μέροσ, βασιλέωσ δ’ ἐφεστῶτοσ τοῖσ πράγμασιν, οὐδενὸσ δὲ ὥσ γ’ ἐν τοῖσ παροῦσιν ὅτῳ θαρρήσουσιν ὑπάρχοντοσ, κακῶν δ’ ἀπαθοῦσ καὶ μετ’ ἐλπίδων ἀκραιφνῶν ἐπιόντοσ τοῦ στρατοῦ, καὶ τῷ περὶ τὰσ Πύλασ ἔργῳ προεπηρμένου, καὶ μόνον οὐκ ἐν τοῖσ ὀφθαλμοῖσ ἔχοντοσ ὅτι καὶ τούτουσ πάντασ αὐτίκα δὴ κεῖσθαι δεήσει. ἀλλὰ ταῦτα πάντα ἡ Θεμιστοκλέουσ, ὥσ φησι Πλάτων, διακονία καὶ κολακεία, ὡσ δ’ ἡ κοινὴ ψῆφοσ τῶν Ἑλλήνων, σοφία καὶ πρόνοια διεκώλυσε καὶ τάξιν πᾶσι τοῖσ ἔργοισ ἐπέθηκεν. ὥστ’ οὐ μόνον ἐξ ὧν αὐτὸσ ἡγούμενοσ κατώρθωσεν, ἀλλὰ καὶ ἐξ ὧν τοῖσ ὕστερον αἴτιοσ τοῦ κατορθῶσαι τὰ ἐφ’ αὑτοὺσ ἥκοντα ἐγένετο, οἱο͂ν τῷ Παυσανίᾳ, τῷ Κίμωνι, τοῖσ ἄλλοισ, δικαίωσ ἂν τῆσ παρὰ πάντων εὐφημίασ τυγχάνοι. ἢ κομιδῆ γ’ ἂν, ὦ Πλάτων, ἀδικοῖμεν, εἰ τὸν ἔργων φιλανθρώπων οὕτωσ εἰσ τοὺσ Ἕλληνασ ὑπάρξαντα μηδὲ ῥήματοσ τῶν ἐπιεικῶν τολμήσομεν ἀξιῶσαι. ἐμοὶ μὲν οὖν οὐδὲν φαυλότεροσ οὐδ’ ἀτιμότεροσ δοκεῖ Θεμιστοκλῆσ γενέσθαι στρατηγῶν Ἀθηναίων ἢ Σωκράτησ συστρατευόμενοσ ἐπὶ Δηλίῳ καὶ ἐν Ἀμφιπόλει καὶ ἐν Ποτιδαίᾳ.

καίτοι σύ γ’ ἐκεῖνον ἐπαινεῖσ, ὅτι ἐν τῇ ἀπὸ Δηλίου φυγῇ θαρρούντωσ ἀπῄει, καὶ καταφανὴσ ὢν ὅτι, εἴ τισ ἅψοιτο αὐτοῦ, εὖ καὶ καλῶσ ἀμυνεῖται. οὔκουν δεινὸν ὦ γῆ καὶ θεοὶ καὶ λόγων καὶ ἔργων ἡγεμόνεσ, ἐξάγομαι γὰρ εἰπεῖν, Σωκράτη μὲν καὶ τῆσ φυγῆσ ἐπαινεῖν καὶ φάσκειν ἐκεῖνον ἀναχωρεῖν κάλλιον Λάχητοσ, Θεμιστοκλέα δὲ, ὃσ διώκων, οὐ φεύγων τοὺσ πολεμίουσ τὴν ἀνδρείαν ἐπεδείκνυτο, καὶ οὗ τῆσ ἀρετῆσ ἅπασα ἀπέλαυσεν ἡ Ἑλλὰσ, ἃ τῆσ δειλίασ καὶ τῆσ ἀνανδρείασ ἔστ’ ὀνόματα, τούτοισ καλοῦντα μὴ φροντίζειν; ὃσ καὶ ὅτ’ ἀπ’ Εὐβοίασ ἀνεχώρει νενικηκὼσ, τοιαῦτα τἀν μέσῳ διεπράττετο, οἱᾶ ἂν οὐδείσ πω τῶν ἐπειγομένων ὁπωσοῦν ἀπελθεῖν. εἶτα λέγεισ ὡσ οὐ πολλοῦ τινοσ ἄξιον ἡ σωτηρία. τί οὖν κωλύει καὶ τοῖσ σωτῆρσι θεοῖσ, οἳ καὶ καθ’ ἕνα ἡμᾶσ σώζουσι, καὶ τότ’ ἐκεῖνα κατεργάσασθαι τοῖσ Ἕλλησι παρέσχον ‐ ; ἀλλ’ ἐγὼ μὲν ἐάσω τὸ βλάσφημον, ὑπονοεῖν δ’ ἔστι τό γ’ ἐκ τοῦ λόγου συμβαῖνον. ἐγὼ δ’ ἐκεῖνον ἂν ᾤμην ἀμείνω καὶ δικαιότερον τὸν λόγον εἶναι, κἀκείνωσ λέγοντά τιν’ οὐκ ἂν ἁμαρτάνειν ὡσ θεοὶ μὲν τῷ ὄντι σωτῆρεσ καὶ τὴν Ἑλλάδα οἱ τότε σώσαντέσ εἰσιν οὗτοι, διηκόνησαν δὲ Μιλτιάδησ καὶ Θεμιστοκλῆσ, ἥπερ μεγίστη καὶ καλλίστη δύναμισ ἀνθρώπου, διακονῆσαι τοῖσ κρείττοσι. τοῦτ’ οὖν, ὦ θεία κεφαλὴ, προσήκει λέγειν, κἀγὼ φαίην ἂν ἐκείνουσ γενέσθαι τοὺσ ἄνδρασ ὑπηρέτασ καὶ διακόνουσ, οὐ τοῦ δήμου τῶν Ἀθηναίων, πόθεν;

οὐδ’ ἀνθρώπων οὐδενὸσ, εἰ μὴ τὸ προεστάναι καὶ τὸ κελεύειν διακονεῖν καὶ ὑπηρετεῖν εἶναι δεῖ λέγειν. ἔτι τοίνυν οὐδὲ τοῖσ γονεῦσι χάριν ἄν τισ ἔχειν ἐῴη τοῖσ λόγοισ τούτοισ, οὐδ’ εἰσ εὐεργεσίασ τιθέναι μέροσ, οἳ τοῦ ζῆν καὶ σώζεσθαι παρέσχον ἡμῖν τὰσ ἀρχάσ. εἰ δὲ δὴ καὶ τὸν Εὐριπίδην μάρτυρα ἐπάγοιτο λέγοντα ὅτι ἔδει γὰρ ἡμᾶσ σύλλογον ποιουμένουσ τὸν φύντα θρηνεῖν εἰσ ὅσ’ ἔρχεται κακὰ, ἦ που σφόδρα ἄν τι δόξειε λέγειν. ἀλλ’ οἶμαι τῶν μὲν πραγμάτων οἷσ ἐτυγχάνομεν καὶ τοῦ χεῖρον ἢ βέλτιον βιῶναι τὸν δαίμονα καὶ τὴν τύχην αἰτιώμεθα, καὶ νὴ Δί’, εἰ βούλει, προστίθει τὸ καὶ ἡμᾶσ αὐτοὺσ δεῖν, οὐδὲν γὰρ βλάβοσ τῷ λόγῳ, τοῖσ δ’ ὑπηρετήσασιν εἰσ τὴν γένεσιν καὶ δι’ ὧν πρῶτον ἤλθομεν εἰσ φῶσ, τούτοισ τὴν πρώτην καὶ μεγίστην χάριν ἡγούμεθα δεῖν ἔχειν μετὰ τοὺσ ἔτι τούτων προτέρουσ θεούσ. εἰ τοίνυν τοῖσ γονεῦσι δι’ αὐτὸ τὸ εἶναι μόνον τοσαύτην ἔχομεν χάριν καὶ ὁμολογοῦμεν ὀφείλειν χρέα πάντων χρεῶν πρεσβύτατα, πῶσ οὐ Μιλτιάδῃ γε καὶ Θεμιστοκλεῖ πλέον τι πεπρᾶχθαι χρὴ δοκεῖν, οἵτινεσ οὐ τοῦ ζῆν μόνον οὐδὲ τῆσ σωτηρίασ αἴτιοι τοῖσ Ἕλλησι κατέστησαν, ἀλλὰ καὶ βελτίουσ ἀντὶ χειρόνων ἐν αὐτοῖσ οἷσ ἔπραττον εἴθιζον εἶναι; ἄτοπον δέ μοι φαίνεται, εἰ μὲν συμμάχουσ τινὰσ ἢ φρούριον προὔδοσαν, ἢ ναῦν μίαν ἢ δύο, ἢ φυγῆσ αἴτιοί τισιν ἢ θανάτου κατέστησαν, πολλοῖσ ἂν καὶ πυκνοῖσ ἐλαύνειν αὐτοὺσ τοῖσ ῥήμασι καὶ μετ’ Εὐρυβάτου καὶ Φρυνώνδου καταλέγειν, ὥσπερ τὸν Ἀρχέλαον κακοδαίμονα δή που καὶ ἄθλιον προσείρηκεν, ἀποκτείναντα οὓσ οὐ προσῆκεν, ἐπεὶ δ’ ἅπαντασ μὲν ἠλευθέρωσαν καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν προκινδυνεύοντεσ, ἔσωσαν δὲ οὐ μόνον τὰ σώματα καὶ τὰσ ψυχὰσ τῶν ἑαυτοὺσ παρακαταθεμένων, ἀλλὰ καὶ πόλεισ καὶ χώραν καὶ πολιτείαν καὶ ἔθη καὶ νόμουσ καὶ τὴν ἐπωνυμίαν αὐτὴν τοῦ γένουσ, ἀνδρείασ δὲ καὶ δικαιοσύνησ οὐδ’ ὁτιοῦν ἀπέλιπον, μείζω δὲ ἢ παρέλαβον παρέδοσαν τὴν Ἑλλάδα, τοῖσ δὲ θεοῖσ πρέποντα χαριστήρια τούτων ἀπήγαγον, διεγένοντο δ’ ὡσ εἰπεῖν πανηγυρίζοντεσ καὶ ταῖσ πράξεσι καὶ τοῖσ πολιτεύμασι καὶ φανερὰν ἅπασι τὴν ἑαυτῶν ἀρετὴν, ἣν εἴσ τε θεοὺσ καὶ ἀνθρώπουσ εἶχον, κατέστησαν, τῆσ Μιθαίκου καὶ Θεαρίωνοσ μοίρασ αὐτοὺσ ἀξιοῦν εἶναι· καὶ τοὺσ μὲν ἰατροὺσ τῶν μαγείρων φάσκειν εἶναι βελτίουσ ὅτι σώζουσι, τοὺσ δὲ τῆσ σωτηρίασ τῶν Ἑλλήνων προστάντασ μὴ τοῖσ ἰατροῖσ ἀπεικάζειν, ἀλλὰ τοῖσ ὀψοποιοῖσ.

καὶ μὴν εἰ μηδὲν βελτίουσ ἐποίουν, ἔσωζον δὲ, ἰατρῶν ἓν τοῦτό γ’ ἐποίουν, οὐκ ὀψοποιῶν. ὥστε τῶν ἰατρῶν οὐδὲν ἦσαν χείρουσ. πῶσ οὖν οὐδενὸσ ἦσαν ἄξιοι τοῖσ Ἕλλησιν; οὐκ ἂν ταῦτα συγχωρήσειε Πλάτων αὐτὸσ αὑτῷ. ἑτέρωθι γοῦν, οὗ μηδεμία ἐστὶ φιλονεικία, λέγει ταυτί· "τό γε μέγιστον ἔσωσαν ἀπὸ βαρβάρων τοὺσ Ἕλληνασ, ὥστ’ ἐξεῖναι περὶ πολιτείασ νῦν ποιεῖσθαι λόγουσ· "ἔρρουσι δὲ τότε οὔτε λόγοσ οὔτ’ ἐλπὶσ ἐλείπετο ἂν οὐδαμῆ οὐδαμῶσ. οὐκοῦν ἐν τούτοισ ἐπαινεῖ τοὺσ τῆσ σωτηρίασ αἰτίουσ τοῖσ Ἕλλησι καταστάντασ, καὶ χάριτάσ γέ φησι δεῖν ἐκτίνειν αὐτοῖσ, καὶ ταύτασ οὐ φαύλασ, ἀλλ’ οἱάσ οὐδ’ ἂν αὐτὸσ ἄν τισ ῥᾳδίωσ αἰτήσειε, καὶ πρὸσ τὸν δυσχεραίνοντά φησιν ὅτι τὸ μέγιστον ἔσωσαν οἱ πρόγονοι ἀπὸ βαρβάρων τοὺσ Ἕλληνασ.

ἔτι δ’ οὐ Διοσκούροισ, οὐδὲ Θησεῖ τῷ Ποσειδῶνοσ, οὐδ’ Ἡρακλεῖ τῷ κοινῷ πάντων προστάτῃ, οὐδὲ τοῖσ ἀρίστοισ καὶ δικαιοτάτοισ τῶν ἡμιθέων ὑπακοῦσαι κίνδυνοσ ἦν, ἀλλ’ ἀνθρώποισ ὕβρεων καὶ κακῶν μεστοῖσ, ὑφ’ ὧν ἀγαθὸν μὲν οὐδ’ ὁτιοῦν ἔμελλον δή που μαθήσεσθαι, πάντα δὲ πείσεσθαι τὰ αἴσχιστα καὶ δεινότατα. οὐκοῦν ἢ ’κεῖν’ ἀπαλείφειν προσῆκεν, ἢ ταῦθ’ ὑπ’ ἐκείνων ἐξελήλεγκται. οὐ γὰρ ἐκεῖνό γ’ ἔστιν εἰπεῖν ὡσ τοῖσ μὲν τοὺσ ἐν Σικελίᾳ σεσωκόσι τῶν Ἑλλήνων χάριτασ καὶ δωρεὰσ εἰκὸσ ὑπάρχειν, τοῖσ δ’ ἅπασαν μὲν τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα, καὶ τῆσ δ’ αὐτῆσ ὁδοῦ τῆσ πολιτείασ καὶ Σικελίαν καὶ Ἰταλίαν καὶ τοὺσ ὅπου δὴ γῆσ καὶ θαλάττησ Ἕλληνασ, τούτοισ οὐδὲ λόγου δεῖ μετεῖναι φιλανθρώπου, οὐδ’ ὡσ χρηστοί γ’ ἦσαν ἀκούειν ὑπάρχειν. καὶ μὴν αὐτόσ γε σὺ φῂσ οὐ τῶν ἐν Κυρήνῃ μᾶλλον ἢ τῶν Ἀθήνησι κήδεσθαι. εἶτα σὺ τοῖσ ἐκγόνοισ αὐτῶν ἐφεὶσ λέγειν περὶ δωρεῶν, αὐτοὺσ κακῶσ λέγειν ἠξίωσασ, καὶ ἅμα μὲν τοὺσ τυράννουσ ἐλέγχεισ, ἅμα δὲ τοὺσ τῆσ ἐλευθερίασ αἰτίουσ τοῖσ Ἕλλησι ψέγεισ. κἀνταῦθα ὁ κολοφὼν τοῦ λόγου, ὡσ οὐδ’ ἡ ἐλευθερία πάνυ τι σεμνὸν, ἀλλὰ καὶ πολλοῖσ ἄμεινον ἀκούειν ἑτέρων ἢ ἐλευθέροισ εἶναι. καλῶσ. ἆρ’ οὖν καὶ τότε τοῖσ Ἀθηναίοισ ἄμεινον ἦν ἀκοῦσαι; καὶ μὴν οὐ πόρρωθεν, ἀλλ’ ἐξ αὐτῶν ὧν ἔπραττον ἄξιοι τῆσ ἐλευθερίασ ὄντεσ ἐδείκνυσαν. ὥστε πῶσ οὐκ ἂν αἴσχιστα πραγμάτων συνέβη, εἰ πρότερον τοὺσ Ἡρακλείδασ εἰσ ἐλευθερίαν ἀφαιρούμενοι τότ’ αὐτοὶ τοῖσ βαρβάροισ ὑπέκυψαν ἐν φαύλῳ θέμενοι;

ἀλλὰ μὴν εἰ μήτ’ αὐτοὶ δουλεύειν ἄξιοι μήθ’ οἱ ἐπιόντεσ βελτίουσ ἐκείνων, ὅ τε κίνδυνοσ περὶ τῶν ἐσχάτων κρατηθεῖσι, πῶσ οὐκ ἐνταῦθα εἴπερ που καιρὸσ ἦν δεῖξαι δουλείαν θανάτου μᾶλλον πεφοβημένουσ; ἐπιθήσω γὰρ τὰ Πλάτωνοσ αὐτοῦ ῥήματα. εἰ δὲ τοῦτο παντὶ γνώριμον καὶ πᾶσι ταῦτ’ ἦν ἄριστα καὶ σπουδαιότατα καὶ μόνα τοῦ λόγου τοῦ βελτίονοσ καὶ τῆσ πολιτικῆσ ἀρετῆσ, εἰ δεῖ τἀληθὲσ εἰπεῖν, ἐπ’ ἔσχατον ἥκοντα, πῶσ τούσ γε εἰσ ταῦτα παρασχόντασ ἑαυτοὺσ καὶ βεβαιώσαντασ ἅπασι μετὰ τῆσ σωτηρίασ τὴν ἐλευθερίαν ὀλίγου τινὸσ ἀξίουσ ἢ τοῖσ πολίταισ ἢ τοῖσ Ἕλλησι νομιστέον; καὶ μὴν οὐδ’ ἀνειμένην γε τὴν ἐλευθερίαν ἐποίησαν αὐτοῖσ· οἵ γε πρὸσ μὲν τοὺσ βαρβάρουσ οὕτωσ εἶχον ὥστε μηδὲ φωνὴν ἐθέλειν ἀκούειν, πρὸσ δὲ τοὺσ Ἕλληνασ οὕτω κοινῶσ καὶ φιλανθρώπωσ ὥσθ’ εἶξαν τῆσ ἡγεμονίασ ἑκόντεσ Λακεδαιμονίοισ, προέχοντεσ πλεῖστον ὁπόσον αὐτῶν. καὶ γάρ τοι παρ’ ἑκόντων πάλιν αὐτὴν τῶν Ἑλλήνων ἐκομίσαντο. οὕτωσ οὐκ ἄνευ δικαιοσύνησ οὐδὲ σωφροσύνησ, ὦ Πλάτων, ἐνέπλησαν τὴν πόλιν συμμάχων καὶ φόρων καὶ φλυαριῶν, ὡσ σὺ φῂσ, ἀλλ’ ἀπὸ σώφρονοσ καὶ δικαίασ καὶ θαυμαστῆσ ἀρξάμενοι τῆσ ἀρχῆσ, καὶ τοὺσ τῆσ ἐλευθερίασ ὁρ́ουσ κάλλιστα ἐφύλαξαν, μέσην αὐθαδείασ καὶ ταπεινότητοσ ἄγοντεσ τοὺσ πολίτασ, καὶ οὐ τὴν ἀνέδην, οὐδὲ ἣν οὑτωσί τισ ἂν φήσειεν ἐλευθερίαν εἰσάγοντεσ, ἀλλὰ τὴν μετὰ τοῦ δικαίου καὶ τοῦ σωφρονεῖν. "ἐπὶ δὲ τούτοισ ξύμπασιν ἀδόλῳ γνώμῃ καὶ ὑγιεῖ μετὰ τῶν θεῶν βασιλέα στήσασθε πρῶτον μὲν τὸν ἐμὸν υἱὸν χαρίτων ἕνεκα διττῶν, τῆσ τε παρ’ ἐμοῦ καὶ τῆσ παρὰ τοῦ ἐμοῦ πατρόσ.

ὁ μὲν γὰρ ἀπὸ βαρβάρων ἠλευθέρωσεν ἐν τῷ τότε χρόνῳ τὴν πόλιν, ἐγὼ δὲ ἀπὸ τυράννων νῦν δὶσ, ὧν αὐτοὶ μάρτυρεσ ὑμεῖσ γεγόνατε. ἆρ’ ὀλίγου τινὸσ ἢ φαύλου τίθησι Πλάτων ἐλευθέραν ποιῆσαι πόλιν, ἢ μέλλουσαν ἄλλων ἔσεσθαι κωλῦσαι; ὅτε τοίνυν καὶ βασιλείαν ἄξιον ἀντὶ τούτου διδόναι, καὶ ταῦτά γε τοῖσ ἐκγόνοισ, καὶ μικροῦ τῆσ ἐλευθερίασ αὐτοῖσ παραχωρῆσαι, διότι αὐτῶν οἱ πρόγονοι τὴν ἐλευθερίαν ἐφύλαξαν, ἦ που τούσ γε αὐτοὺσ ἐλευθερώσαντασ οὐ μόνον τοὺσ πολίτασ, ἀλλὰ καὶ σύμπαν τὸ τῶν Ἑλλήνων γένοσ ἕν τι τῶν δεινοτάτων, μηδ’ αὐτοῦ τοῦ δοκεῖν ἐλευθέρουσ εἶναι μετέχειν ἐᾶν, ἀλλ’ ἣν ἔργῳ τοῖσ ἄλλοισ διετήρησαν, ταύτησ αὐτοὺσ τὸ γιγνόμενον τῆσ ἐλευθερίασ ἀφαιρεῖσθαι. φέρε δὴ κἀκεῖνο σκεψώμεθα, ὅσῳ καὶ κατὰ τοῦτο Μιλτιάδησ καὶ Θεμιστοκλῆσ Δίωνοσ δικαιότεροι καὶ βελτίουσ τὰ πολιτικὰ καὶ τὸ ἴσον μᾶλλον φυλάττοντεσ, εἴ γε οἱ μὲν ἀντ’ ἐκείνων τῶν ἔργων οὐδὲν πλέον ᾔτησαν οὔθ’ αὑτοῖσ οὔτε παισὶν, ἀλλ’ ἐξαρκεῖν ὑπελάμβανον εὖ πεποιηκέναι τοὺσ Ἕλληνασ, Δίων δὲ, ὡσ σὺ φῂσ, καὶ τοιούτων δωρεῶν προσεδεῖτο, ἐν αἷσ ἦν ἀκούειν τῶν ἐξ ἐκείνου τοὺσ ἄλλουσ, μὴ ἐφ’ ἑκάστου τῶν καιρῶν μηδ’ ἐπὶ τῶν πραγμάτων αὐτῶν, ὅτι βέλτιον τῶν ἄλλων φρονοῦσιν ἢ λέγουσι πειθομένουσ, ἀλλ’ εἰσάπαξ στησαμένουσ βασιλέασ, κἂν εἴ τινεσ αὐτῶν βελτίουσ ἐνεῖεν. ἆρ’ οὐ πανταχόθεν σαυτὸν ᾕρηκασ; ὅπου γε δὴ καὶ τῆσ ἰσότητοσ καὶ τῆσ γεωμετρίασ ἐκεῖνοι μὲν οὑτωσὶ μνημονεύοντεσ φαίνονται, Δίων δ’ οὐχὶ, οὐδ’ οἱ Δίωνοσ παῖδεσ, καὶ ταῦτα ὁμιλήσαντεσ τῷ δεινοτάτῳ γεωμετρίαν Πλάτωνι. "προκαλεῖσθαι χρὴ βασιλέα γίγνεσθαι Συρακουσῶν ἑκόντα ἑκούσησ τῆσ πόλεωσ τὸν νῦν τοῦ τῶν πολεμίων ἄρχοντα στρατοπέδου, Διονύσιον τὸν Διονυσίου, ἐὰν ἐθέλῃ ἑκὼν εἰσ βασιλέωσ σχῆμα ἀπαλλάττεσθαι, δεδιὼσ μὲν τὰσ τύχασ, ἐλεῶν δὲ πατρίδα καὶ ἱερῶν ἀθεραπευσίαν καὶ τάφουσ, μὴ διὰ φιλονεικίαν πάντωσ πάντ’ ἀπολέσῃ βαρβάροισ ἐπίχαρτοσ γενόμενοσ.

εἰ τοίνυν καὶ τῷ τοῦ τυράννου παιδὶ καὶ τῷ τοῦ τῶν πολεμίων ἄρχοντι στρατοπέδου καιρόν ἐστιν ἔχον διαλλάττεσθαι, ἐὰν βούληται βασιλεὺσ ἀντὶ τυράννου γίγνεσθαι, ἐλεήσασ πατρίδα καὶ ἱερῶν ἀθεραπευσίαν καὶ τάφουσ, ἦ που τοῖσ γε τῶν Ἑλλήνων εὐεργέταισ καὶ δι’ οὓσ ἱερὰ καὶ τάφοι καὶ πάντα ἐσώθη καὶ οὐκ ἐπίχαρτοσ ἡ Ἑλλὰσ τοῖσ βαρβάροισ ἐγένετο, εἰκὸσ ἦν σπείσασθαι, καὶ τήν γε βλασφημίαν αὐτοῖσ ἀνεῖναι, εἰ καὶ μηδὲν εἶχεν ἔργῳ νεῖμαι πλέον. φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν εἰ ὅτε ἦν ἐκεῖνα τὰ πράγματα, ὁ Θεμιστοκλῆσ καλούντων αὐτὸν τῶν Ἀθηναίων καὶ βοηθεῖν ὅ τι ἔχοι κελευόντων, ἄλλο μὲν οὐδὲν ᾔτησε, μήτε τυραννίδα μήτ’ ἔννομον βασιλείαν, τοσοῦτον δὲ μή τι διάκονόσ γε ὑπ’ αὐτῶν κληθῆναι, μηδὲ τοιοῦτον ὄνειδοσ λαβεῖν, ἐὰν καταστήσῃ τὰ πράγματα αὐτοῖσ, εἰ παρὼν ἔτυχε Πλάτων, τί ἂν τοῖσ Ἀθηναίοισ συνεβούλευσεν ὁ τοῖσ Συρακοσίοισ ταῦτα συμβουλεύων; ἆρ’ οὐ μετρίαν νομίσαι τὴν πρόκλησιν τοῦ Θεμιστοκλέουσ καὶ δοῦναι τὴν χάριν; ἐμοὶ μὲν γὰρ κἂν προσηγγυῆσθαι δοκεῖ ταῦτα ὑπὲρ τῆσ πατρίδοσ. οὐκοῦν ἄτοπον μελλόντων μὲν ἔσεσθαι τῶν ἔργων καὶ ὅπωσ πραχθείη καὶ μόνον ταῦθ’ ὑπὲρ πάντων ὑπισχνεῖσθαι, ὄντων δὲ καὶ πεπραγμένων καὶ τῆσ ἀρετῆσ τῆσ ἐκείνου φανερᾶσ ἅπασιν Ἕλλησι καὶ βαρβάροισ γεγονυίασ, ὅμωσ ὑβρίζειν ἐπιχειρεῖν, καὶ μήθ’ ἱερὰ μήτε τάφουσ αἰσχύνεσθαι μήτ’ ἐπιγράμματα, ἀλλὰ κακῶσ λέγειν ὃν ἐπαινεῖν βουληθέντα τῆσ ἀξίασ ἔργον ἦν τυχεῖν; καὶ μὴν οὐχ ὅμοιον ἐν μέσῃ τῇ θαλάττῃ περὶ τῶν ἐν τῷ πλοίῳ λέγειν καὶ τὴν εὐψυχίαν τὴν αὑτοῦ δεικνύναι καὶ καθήμενον ἔξω τῆσ ζάλησ ὑπὸ τῷ τειχίῳ· ἃ Πλάτων παντὸσ μᾶλλον καλῶσ εἰδὼσ ἑκὼν ὑπερβαίνει καὶ κατηγορεῖ Θεμιστοκλέουσ ἐμβιβάσαντοσ Ἀθηναίουσ εἰσ τὰσ τριήρεισ, ἐν τούτοισ μὲν οὐ τοῖσ λόγοισ, ἑτέρωθι δὲ, φάσκων αὐτοὺσ ἐθισθῆναι φεύγειν ἐκ τούτου καὶ μὴ μάχεσθαι μένοντασ.

ὡσ δὴ σὺ μὲν κἀγὼ πολλὰσ τροπὰσ ὁπλιτῶν ἐποιησάμεθα, Θεμιστοκλῆσ δὲ οὐδὲν ἄλλο ἢ φεύγειν ἠπίστατο. ἐγὼ δ’ εἰ μὲν ἦν ἕτερον τρόπον νικῆσαι, ἢ καὶ σωθῆναι τὸ πρῶτον, τάχ’ ἄν τι τούτουσ ᾤμην εἶναι τοὺσ λόγουσ· ὅτε δ’ ἦν αἱρ́εσισ ἢ ναυμαχοῦντασ κρατεῖν, ἢ κατὰ γῆν ἀπολωλέναι, πῶσ ἦν ἴσον ἢ τίσ ἡ θαυμαστὴ φιλοσοφία τεθνάναι μάτην, ἐξὸν μετὰ τῆσ μεγίστησ εὐδοξίασ σωθῆναι; ἀρχὴν δ’ ἔγωγε οὐκ ἐπινοῶ ποῦ διακέκριται κατὰ γῆν μὲν νικῆσαι καλὸν εἶναι, ἐν θαλάττῃ δ’ αἰσχρόν· ἢ τὴν μὲν κρανίαν καὶ τὴν βύρσαν πολλοῦ τινοσ ἀξίαν εἶναι, τὰ δὲ νήια καὶ τοὺσ κωπέασ τοῦ μηδενόσ· ὥσπερ ἂν εἴ τισ τὴν θάλατταν ἐξαιροῖ τῶν ὄντων, ἢ μάτην γενέσθαι λέγοι καὶ διαγράφοι τὴν τοῦ Ποσειδῶνοσ ἀρχὴν δεύτερα τῶν πάντων ἔχουσαν, ὥσ φησιν Ὅμηροσ. τί οὖν οὐχὶ καὶ περὶ τοῦ σίτου κατηγορήσομεν αὐτῶν, ὅτι χρῶνται ἐπεισάκτῳ τῷ πλέονι καὶ προσδέονται θαλάττησ, ἐξὸν τῇ χώρᾳ στέργειν ἣν γεωργοῦσιν, ὦ θειότατε ἀνδρῶν· τοῦτο μὲν ἔστ’ ἀπολωλέναι λιμῷ. καὶ μὴν εἴ γε ἡ τοῦ σίτου κομιδὴ κατὰ θάλατταν αὐτοῖσ ἀναγκαῖον καὶ σωτήριον, τῆσ αὐτῆσ ἕνεκα σωτηρίασ καὶ τότε τῇ θαλάττῃ προσεχρήσαντο καὶ προσῆν ἡ τοῦ καλοῦ μερὶσ τῇ χρείᾳ. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γ’ ἔστιν εἰπεῖν ὡσ τὸν μὲν σῖτον ἔδει κατὰ θάλατταν αὐτοῖσ φοιτᾶν, τῆσ δὲ σιτοπομπίασ οὐ χρῆν προϊδεῖν ὅπωσ ἔσονται κύριοι. οὐκοῦν ἔδει τριήρων καὶ τοῦ ναυμαχεῖν ἐπίστασθαι. πῶσ οὖν ὁ ταῦτα συμβουλεύων περιειργάζετο, ἢ πῶσ οὐχ ἡρμόττετο πρὸσ τὴν φύσιν τῆσ χώρασ, ἵνα καὶ τοῦτο προσθῶμεν; ὅμοιον δ’ ἄν μοι δοκοῦμεν ποιεῖν εἰ ταῦτα κατηγοροῖμεν, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ τῇ φύσει τῆσ Ἀττικῆσ μεμφοίμεθα, ὅτι αὐτὴν ἔχει θάλαττα κύκλῳ μικροῦ πᾶσαν. τί οὖν εἰ τοῖσ κρείττοσιν οὕτωσ ἔδοξεν;

ἀλλ’ ὅμωσ ἐῶ ταῦτα Πλάτωνοσ χάριν. ἔστω τὸ γειτόνημα ἁλμυρὸν, ὥσ φησιν. εἰ μὲν τοίνυν Θεμιστοκλῆσ νίκην ἀντὶ νίκησ ἠλλάττετο, ἠδίκει τοὺσ ναυπηγοὺσ ἀντὶ τῶν δορυξόων κοσμῶν; καίτοι καὶ τὸ τῆσ ναυμαχίασ ἔργον εἰσ τοὺσ ὁπλίτασ δή που τοὺσ ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων ἀφίκετο· ὧν τοὺσ πλείουσ εἶναι χρὴ δοκεῖν τῶν Μαραθῶνι κινδυνευσάντων. εἰ δὲ διπλοῦν ἀνθ’ ἁπλοῦ τότε κίνδυνον μετέλαβον, τὸν μὲν πρὸσ τοὺσ πολεμίουσ, τὸν δὲ κατ’ αὐτὴν τὴν θάλατταν, οὐδὲν οἶμαι ταύτῃ φαυλότεροι. ἀλλ’ ἔγωγε καὶ ταύτασ ἀφαιρῶ τὰσ προσθήκασ. ἔστω πᾶν ἁμάρτημα, εἴ τισ ἄλλοσ πόροσ ἦν τοῖσ πράγμασι σωτηρίασ. εἰ δ’ ἅπασα μὲν ἡ γῆ κατείληπτο, ἐπέρρει δὲ ὥσπερ θαλάττησ ἐπίκλυσισ ἡ στρατιὰ, πάντα δὲ ἄρδην ἀνηρπάζετο, ἀναβλέπειν δὲ οὐκ ἦν, ἀλλ’ οἱ μὲν ἑκόντεσ προσετίθεντο, οἱ δὲ ἄκοντεσ ἤγοντο, οἱ δ’ ἔφευγον εἰσ τὸ εἴσω τῆσ Ἑλλάδοσ ἀεὶ, μόνοι δ’ ἔξω κατελείποντο Ἀθηναῖοι, πρὸσ δὲ τούτοισ ἐκάλουν μὲν κἀνταῦθα τῶν πραγμάτων ὄντων τοὺσ ἐν τῇ συμμαχίᾳ, καὶ προκινδυνεῦσαι τῶν ὑπολοίπων ἐκέλευον μεθ’ ἑαυτῶν ἀπαντήσαντασ εἰσ τὴν Βοιωτίαν, ὑπήκουε δὲ οὐδεὶσ, ἀλλ’ ἐν τοῖσ στενοῖσ οὐ τῆσ Πελοποννήσου μόνον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐλπίδων ἐκάθηντο, ἀπέκειτο δὲ μήτε γῆσ μήτε θαλάττησ εἶναι μηδαμοῦ, τί ταῦτα τοὺσ Ἀχαιοὺσ ἀπὸ τοῦ πύργου κρίνομεν; ἢ τί τὰ μηδαμῆ συμβαίνοντα κατηγοροῦμεν; ἐγὼ μὲν οὐ τοσαύτην αἰσχύνην ἔχειν ἡγοῦμαι τὴν ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχίαν, ὥσθ’ αἱρετώτερον εἶναι πρὸ αὐτῆσ ἀπολωλέναι, ἀλλὰ μᾶλλον τοῦ βίου καὶ τῆσ σωτηρίασ τῆσ εἰσ ἐκεῖνον τὸν χρόνον τοῦτο φήσαιμ’ ἂν ὡσπερεὶ κέρδοσ τοῖσ τότε συμβῆναι, τὸ κατεργάσασθαι πρᾶγμα τοσοῦτον καὶ στῆσαι τρόπαιον κοινὸν ἁπάντων ἀνθρώπων ὡσ εἰπεῖν καὶ κατὰ παντὸσ τοῦ χρόνου. δοκοῦσι γὰρ ἔμοιγε οὐ μόνον τοὺσ ἀνταγωνιστὰσ νικῆσαι τῇ τόθ’ ἡμέρᾳ, οὐδὲ τοὺσ παρόντασ τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ καὶ πάντασ ἀνθρώπουσ μεγέθει τόλμησ καὶ νίκησ σεμνότητι παρελθεῖν. εἰ γὰρ ἓν ἐξ ἁπάντων εἰπεῖν δεῖ τῶν εἰσ μνήμην ἡκόντων, μέγιστον ἐκεῖνό τισ ἂν τὸ ἔργον λέγοι δικαίωσ. μόνοσ δέ μοι δοκεῖ πάντων ἀνθρώπων ἢ κομιδῆ γε ἐν ὀλίγοισ δεῖξαι Θεμιστοκλῆσ ἀληθῆ τὸν λόγον ὄντα, ὃν πάλαι μὲν Ἀλκαῖοσ ὁ ποιητὴσ εἶπεν, ὕστερον δὲ οἱ πολλοὶ παραλαβόντεσ ἐχρήσαντο, ὡσ ἄρα οὐ λίθοι οὐδὲ ξύλα οὐδὲ τέχνη τεκτόνων αἱ πόλεισ εἰε͂ν, ἀλλ’ ὅπου ποτ’ ἂν ὦσιν ἄνδρεσ αὑτοὺσ σώζειν εἰδότεσ, ἐνταῦθα καὶ τείχη καὶ πόλεισ.

οὔκουν τῷ γε ἀληθεστάτῳ τῶν λόγων ἐκλιπεῖν τὴν πόλιν ἡγεῖτο, ἀλλὰ μετασκευάζειν ὥσπερ ἐν σκηνῇ πρὸσ τὸ παρεστόσ· οὐδὲ γὰρ ἐν τοῖσ δράμασιν οὐδένα τῶν ἀγωνιστῶν ἀπολλύναι τὴν ἑαυτοῦ φύσιν, ἐὰν πρὸσ τὸ παρὸν μεταμπίσχηται· καὶ τότε τοῖσ Ἀθηναίοισ ἐπιβάλλειν θαλαττίων σχῆμα προσθέσθαι καὶ δεῖξαι τὴν πόλιν ἐν τούτῳ. διὰ ταῦτα τὴν μὲν χώραν καὶ τοὔδαφοσ τῆσ πόλεωσ προεῖτο, τὴν δ’ ἀξίαν κάλλιστα ἀνθρώπων διεσώσατο, καὶ πρότερον τείχη καὶ ἑστίασ καὶ νεὼσ ἢ τὴν τοῦ φρονήματοσ τάξιν προὔλιπε καὶ ἃ πεπεικὼσ αὑτὸν ἦν. ᾔδει γὰρ ὅτι, εἰ μὲν ἐκείνων ἀντέχοιτο καὶ περὶ αὐτὰ φιλοψυχοίη, ταχέωσ κἀκείνων στερήσεται καὶ τοὺσ ἄνδρασ αὐτοὺσ προσαπολεῖ καὶ πάσασ εἰσάπαξ τὰσ ἐλπίδασ ἐκβαλεῖ, εἰ δὲ τὰσ ναῦσ προβάλοιτο αὐτῶν καὶ τόν γε αὐτῆσ τῆσ κρίσεωσ χρόνον ἐκσταίη, καθάπερ τισ ἀγωνιστὴσ ἐπ’ ἄθλοισ ἀποδημῶν ῥᾳδίωσ ἤλπιζεν, ὥσπερ τότε τὴν θάλατταν ἀντὶ τῆσ γῆσ ᾑρεῖτο, οὕτω πάλιν ἐκ τῆσ θαλάττησ εὑρήσειν καὶ τὴν χώραν καὶ τὴν πόλιν καὶ οὐδὲν χείροσι χρήσεσθαι. ταῦτα δὲ ἐνθυμηθεὶσ τοὺσ δρομέασ ἐμιμήσατο τοὺσ ἐκ πολλοῦ τοὺσ πρόσθεν αἱροῦντασ· καὶ παραχωρήσασ οὐ μόνον τῆσ Ἀττικῆσ, ἀλλὰ καὶ τῆσ γῆσ ἁπάσησ Ξέρξῃ καὶ προλαβεῖν ἐάσασ, καὶ τῆσ θαλάττησ τοσοῦτον ἀπολαβὼν, ὅσον ταῖσ ναυσὶν ἤρκει, περιέτρεψεν ἁπάσασ αὐτῷ τὰσ ἐλπίδασ, καὶ τὴν Ἑλλάδα ἐρρύσατο, οὐ ναύτασ ἀνθ’ ὁπλιτῶν ἐθίζων Ἀθηναίουσ εἶναι, οὐδὲ φυγῆσ ἐφόδιον τὰσ τριήρεισ αὐτοῖσ ἐξευρὼν, οὐδ’ ἵνα τὸν πάντα χρόνον τὴν θάλατταν οἰκῶσιν, ὥσπερ τὸν Γλαῦκόν φασι τὸν Ἀνθηδόνιον, ἢ τὸν Σάρωνα τὸν ἐπώνυμον τοῦ πελάγουσ, ἀλλὰ τοὐναντίον πᾶν, ὦ θαυμάσιε, ὅμωσ μηδὲν πλῆθοσ τῶν πολεμίων φοβῶνται μηδὲ φεύγωσιν, ἀλλὰ κἂν τὴν γῆν ἅπασαν δέῃ προλιπεῖν, κἂν τῶν σωμάτων αὐτῶν ἀποστῆναι, ῥᾳδίωσ ὑπομένωσιν ὑπὲρ τοῦ κρείττονοσ, καὶ μὴ τοῖσ κτήμασι δουλεύωσι μηδ’ ἱκανὴν πρόφασιν μηδεμίαν νομίζωσι τοῦ γενέσθαι χείρουσ, μὴ πλῆθοσ πολεμίων, μὴ ἰσχὺν, μὴ πάντασ ἀνθρώπουσ δουλεύειν συγκεχωρηκότασ, μὴ πάντ’ ἄνω καὶ κάτω γιγνόμενα, ἀλλὰ καὶ θάλατταν οἰκειοτέραν καὶ πάντα κίνδυνον ἀνεκτότερον ἡγῶνται τοῦ ζῆν μετ’ αἰσχύνησ. τοῦτο καὶ ὁπλίταισ ἀγαθὸν παράδειγμα καὶ ἱππεῦσι καὶ τοξόταισ καὶ τριηρίταισ καὶ πᾶσι πόλεωσ πληρώμασιν.

οὐ χρὴ, φησὶ, τοῖσ ἐναντίοισ διδόναι τὰ νῶτα οὐδὲ αἰσχρὰν σωτηρίαν ζητεῖν, οὐδ’ ἀφέντασ τοὺσ περὶ τῶν δικαίων λογισμοὺσ ἐφεῖναι τῷ φέροντι, οὐδὲ φεύγειν ὅπωσ τισ μὴ μάχηται. οὔκουν ἔγωγε, φησὶ, φεύγων ᾠχόμην εἰσ Ἰταλίαν, οὐδ’ ἐκεῖ πόλιν ἠξίουν οἰκίζειν, καίτοι τῶν μάντεων κελευόντων, ἀλλ’ ἔμενον τὰσ τριήρεισ ἔχων, οὗ καιρὸσ ἦν ὑπὲρ τῆσ Ἑλλάδοσ ἀντιτάξασθαι. καὶ ἐπειδὴ τἀν τῇ γῇ κατείληπτο, ἤρκει μοι τῆσ θαλάττησ μικρὸν μέροσ· καὶ σοὶ, φησὶ, παραινῶ μένειν καὶ σώζειν τὴν τάξιν, ἐάν τε ὁπλιτῶν ἀγῶνα ἀγωνίζῃ ἐάν τέ τιν’ ἱππέων ἄν θ’ ὁντινοῦν. ἐὰν δὲ καὶ πάντων ἐξείργῃ, γενοῦ μοι θαλάττιοσ τοῦτον τὸν χρόνον, ἐνταῦθ’ ὁπλίτευσον, προβαλοῦ τὴν ἀσπίδα ἀπὸ τῆσ νεὼσ, εἰ δ’ οἱο͂́ν τε καὶ ἐξ αὐτῆσ τῆσ θαλάττησ ὑπὲρ τοῦ ῥοθίου φέρε. ταῦτα ἐδίδασκε Θεμιστοκλῆσ, καὶ τοῦτο ἠδύνατο αὐτῷ τὸ εἰσ τὰσ τριήρεισ μεταστῆσαι τὴν πόλιν·

διὰ ταῦτα κενὴν ἀνθρώπων ἠξίωσε τὴν χώραν πρότερον ποιῆσαι ἢ ληφθέντα τινα ἐν αὐτῇ δουλεῦσαι. τούτων οὐ γεγόνασι λογισμοὶ καλλίουσ οὐδὲ πράγματα ἐντιμότερα, οὐδὲ μᾶλλον ὁμοῦ σύνεσιν καὶ μεγαλοψυχίαν καὶ ἀνδρείαν ἔχοντα· ἐπεὶ ὅτι γε οὐ καθάπαξ αὐτοὺσ ἠξίου τῆσ πόλεωσ ὑπεριδεῖν οὐδὲ κύκλῳ φεύγειν ἐπὶ τῶν τριήρων, ἀλλὰ τοῖσ παροῦσι καιροῖσ ταῦτα συμφέρειν ὑπελάμβανε, καὶ στρατοπέδῳ τῇ Σαλαμῖνι χρησάμενοσ τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ οἱ πρότεροι τῷ Μαραθῶνι πάλιν τῶν ἐξ ἀρχῆσ ἐμέμνητο, ἔδειξεν οὐκ εἰσ μακράν. ἀπελθόντων γὰρ τῶν βαρβάρων, εἴσ τε τὴν πόλιν ἦγεν εὐθὺσ αὐτοὺσ ἄνω καὶ συνῴκιζε κατὰ τὰ πρότερα, καὶ μείζω γε τὸν περίβολον, ὥσ φασιν οἱ ἐξηγηταὶ, ἐξήγαγε πανταχῆ, τειχίσαι τε δεῆσαν μόνοσ ἐξ ἁπάντων εὑρ͂εν ὅπωσ δυνήσονται. πῶσ οὖν αὐτοὺσ φεύγειν εἴθισεν, ἢ κατὰ ποίαν τύχην, ὅσ γε ἐν μὲν τοῖσ ἐσχάτοισ κινδύνοισ ὄντασ αὐτοὺσ διώκειν, οὐ φεύγειν εἴθισε, νικήσαντασ δὲ καὶ τὰ μέγιστα εὖ πράττοντασ καὶ παρὸν ἥντινα βούλονται χώραν καὶ πόλιν αὐτοὺσ λαβεῖν, εἰσ τἀρχαῖα ἐπανῆγε, καὶ οὐκ εἰά τῶν ὑπαρχόντων ἀμνημονεῖν; πρὸσ Διὸσ, ὦ Πλάτων, εἰ δὲ δὴ σοῦ τισ λαβόμενοσ κατηγόρει λέγων ὅσα διέπλεισ ἐν ὁλκάσι τὴν θάλατταν καὶ πλάνην ὁπόσην πεπλάνησαι περὶ τὴν χάρυβδιν, ὁμοῦ τοῖσ ναύταισ ἐσκηνωμένοσ καὶ δεόμενοσ τῆσ κώπησ καὶ τοῦ τροπωτῆροσ, καὶ ταῦθ’ οὕτω δυσχεραίνων τὰ ναυτικὰ καὶ τοῖσ ὁπλίταισ προσκείμενοσ, ἆρ’ οὐκ ἐκεῖνο μὲν οὐκ ἔμελλεσ ἐρεῖν, ἅτε ὢν μουσικὸσ καὶ πάλαι κατεγνωκὼσ τοῦ ῥήματοσ, τὸ ποῖον δὴ λέγω, ὦ μοχθηρὲ μελαγχολᾷσ, εἶπεσ δ’ ἂν οὑτωσί πωσ, ὦ δαιμόνιε, ἐγὼ ταῦτα ἔπραττον, οὐ τὸν τῶν ναυτῶν βίον ᾑρημένοσ, οὐδ’ ἐκείνουσ ἀντὶ τῶν ὁπλιτῶν κοσμῶν, οὐδ’ ἐν γήρᾳ ναυτίλλεσθαι μεταμανθάνων, οὐδὲ τοῖσ κατ’ ἤπειρον πράγμασι λυμαινόμενοσ, ἀλλ’ οὐκ ἦν ἄλλωσ ἐλθεῖν εἰσ Σικελίαν; ταῦτ’ ἂν εἶχεσ, οἶμαι, λέγειν, ὥσπερ καὶ ἡμεῖσ ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ, ὅτι οὐκ ἦν ἄλλωσ τοῖσ Ἕλλησι σωθῆναι.

καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό τισ ἂν φήσειεν ὡσ ὑπὲρ μὲν τῶν Δίωνοσ πραγμάτων ἔδει πλεῖν εἰσ Σικελίαν καὶ μήτε γῆρασ μήτε κίνδυνον μήτε τὸ πολλάκισ ἐξηπατῆσθαι μήτ’ ἄλλο μηδὲν ὑπολογίζεσθαι πρὸσ τὸ δίκαιον καὶ τὴν ἐκείνου χρείαν, ὑπὲρ δὲ τῆσ Ἑλλάδοσ καὶ τοσούτων πραγμάτων οὐκ ἄρ’ ἔδει ταῖσ ναυσὶ χρήσασθαι, ἀλλ’ ἀναίνεσθαι τὴν θάλατταν. οὐδ’ ἂν εἷσ ταῦτα φήσειεν. ὁ δέ γε Βελλεροφόντησ, ὦ ἄριστε, ὥσ φασιν οἱ ποιηταὶ, τὴν χίμαιραν ἐχειρώσατο οὐκ εἰσ τὴν θάλατταν ἐμβὰσ, ἀλλ’ εἰσ τὸν ἀέρα ἀναβὰσ ἐπὶ τοῦ Πηγάσου, καὶ ὅμωσ οὐκ ἔδοξε δειλὸσ εἶναι, ὅσ γε καὶ λόχουσ ὅλουσ διαφθείρειν ἐδόκει δύνασθαι. ἀλλ’ οἶμαι πρὸσ τὸ πῦρ οὐκ ἦν χαμόθεν ἀντισχεῖν. οἶδα δὲ ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ ὅτι κἂν εἰ τὸν Δαίδαλον οἱο͂́σ τ’ ἦν μιμήσασθαι καὶ πτερώσασ ἑαυτὸν ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων ἐπιθέσθαι τῷ βαρβάρῳ, οὐδὲ τοῦτο ἂν ὤκνησεν, ἢ κἂν εἰ μάχην πεζὴν μέλλων συνάψειν ἐκ τῶν ὑψηλοτέρων ἐπῄει, δειλίαν ὀφλήσειν ἔμελλε. Λακεδαιμονίουσ δέ γε αὐτὸσ σὺ φῂσ τὴν ἐν Πλαταιαῖσ μάχην μαχομένουσ οὐκ ἐθέλειν μένειν, ἀλλ’ ὑπάγειν τοὺσ Πέρσασ πρὸσ τὸ συμφέρον αὑτοῖσ. ἐῶ γὰρ Σκύθασ ὅσα δὴ φεύγοντεσ νενικήκασιν. ὅπου τισ πλέον ἕξειν ἡγεῖται, ἐνταῦθα ἀμυνέσθω τοὺσ πολεμίουσ, ἄλλωσ τε κἂν μηδὲν τῶν μειζόνων παραβαίνῃ δικαίων. εἰ μὲν τοίνυν αὑτοῦ γνώμῃ μόνον περὶ τούτων ἐκέχρητο Θεμιστοκλῆσ, ἐκείνου τισ ἂν εἶπεν αὐτὸν τὴν κατηγορίαν πεποιῆσθαι, ἐπεὶ δὲ καὶ θεὸσ ταῦτ’ ἀνελὼν φαίνεται, ἐγὼ μὲν ὀκνῶ λέγειν, πᾶσ δ’ ἄν τισ συνίοι τὸ λοιπόν. ὁ δ’ οὖν Θεμιστοκλῆσ λαμπρῶσ ἀποφεύγει τὴν αἰτίαν. ἢ πρὸσ τῶν θεῶν αὐτῶν, ὅταν μὲν δέῃ Σωκράτη σοφώτατον εἶναι δοκεῖν, εἰσ ἀξιόχρεων μάρτυρα ἀνοίσομεν τὸν θεὸν τὸν ἐν Δελφοῖσ καὶ τοῖσ λογίοισ ἰσχυριούμεθα, ἃ Χαιρεφῶν καὶ ὀλίγοι τινὲσ ᾔδεσαν, οἷσ ἔμελε Σωκράτουσ, ὧν δ’ οἱ Ἕλληνεσ ἅπαντεσ μάρτυρεσ καὶ ἃ τῶν πώποτε κοινότατα ἐφθέγξατο ἡ Πυθία καὶ οἷσ ἅπαντα τὰ μέλλοντα ἠκολούθησε, ταῦτα δὲ οὐδαμοῦ θήσομεν εἰσ λόγον, οὐδὲ τῇ Θεμιστοκλέουσ σοφίᾳ μέγιστα εἶναι μαρτύρια συγχωρησόμεθα;

ὅπου γὰρ ταὐτὰ ἔδοξεν ἐκείνῳ καὶ τῷ θεῷ περὶ σωτηρίασ τῶν ὅλων, τί χρὴ λέγειν ἄλλο; τίν’ οὖν ἦν τὰ χρησθέντα; ἄρχεται μὲν ἄνωθέν ποθεν, ἔπειτά ἐστι τοῦτο ὃ πάντεσ θρυλοῦσι τεῖχοσ Τριτογενεῖ ξύλινον διδοῖ εὐρύοπα Ζεύσ. ἆρά γε καὶ μόνον τοῦτο εἴρηκεν ὁ χρησμόσ; οὒκ, ἀλλ’ ὥσπερ ἐπισφραγίζεται τὴν γνώμην τῇ προσθήκῃ. τίσ οὖν ἔσθ’ αὕτη; μοῦνον ἀπόρθητον τελέθειν· ἵνα μὴ τοῦθ’ οὕτωσ λεγόντων ἀρτίωσ αἱρ́εσιν εἶναι δοκῶσιν αὑτοῖσ Ἀθηναῖοι ἢ κατὰ γῆν νικῆσαι ἢ κατὰ θάλατταν, μηδὲ τρυφῶσιν, ἀλλ’ εἰδῶσιν ὅτι ἐν ταῖσ ναυσὶν ἅπαντα τὰ πράγματα ἕστηκε καὶ ἄλλωσ οὐκ ἔνεστι σώζεσθαι. ἔτι δὲ αὐτὸ μειζόνωσ ηὔξησεν ἐν τοῖσ ἐφεξῆσ, ἅτ’ ὢν μουσηγέτησ ὁ θεὸσ καὶ λέγειν ἄριστοσ δή που. "τὸ σὲ τέκνα τ’ ὀνήσει; οὐ διὰ τοὺσ παῖδασ οὓσ εἰσ Τροιζῆνα ὑπεξέθεντο ἐμοὶ δοκεῖν, ἀλλὰ καὶ τοὺσ ὕστερον μέλλοντασ ἔσεσθαι. οὕτω συνεκληρώθησαν τῇ τύχῃ τῆσ πόλεωσ αἱ τριήρεισ. εἴ ποτε γὰρ εὖ πράττοιεν, κατὰ ταύτασ εὖ πράττειν αὐτοῖσ περιῆν ὅλωσ. καὶ οὐδ’ ἐνταῦθ’ ἔστη τῆσ δημηγορίασ, ἀλλ’ ὥσπερ προκαταλαμβάνων καὶ ὥσπερ ὑποτεμνόμενοσ τὰσ Πλάτωνοσ ἐπιτιμήσεισ ἔγκειται πάσασ φωνὰσ ἀφιεὶσ καὶ λέγων ἐκ τοῦ εὐθέοσ ἤδη μηδὲ σύ γ’ ἱπποσύνην τε μένειν καὶ πεζὸν ἰόντα πολλὸν ἀπ’ ἠπείρου στρατὸν ἥσυχοσ, ἀλλ’ ἀναχωρεῖν.

εἶτ’ ἐστὶν ἀκροτελεύτιον ἔτι τοί ποτε κἀντίοσ ἔσσῃ. καὶ ἔγωγ’ ἡδέωσ ἂν ἐροίμην τοὺσ τὰσ βαθείασ ὑπήνασ ἕλκοντασ, ἔφη τισ τῶν κωμικῶν, καὶ μέχρι τούτου τὸν Πλάτωνα σεμνύνοντασ, εἰ κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ ἦν ἡμῖν Πλάτων, καὶ αὐτῷ τὰ πράγματα ἐπετέτραπτο, εἶθ’ ἧκεν ὁ χρησμὸσ, τίνασ ἂν λόγουσ λέγειν ᾤετο δεῖν, ἢ τί πράττειν ἠξίου τοὺσ Ἀθηναίουσ. ἢ νὴ Δία, εἰ μὴ στρατηγῶν αὐτὸσ ἐτύγχανε, τῷ γε Θεμιστοκλεῖ τί που ἂν συνεβούλευε; πότερον ταῦθ’ ἅπερ αἱ μαντεῖαι, ἢ τἀναντία τούτων; εἰ μὲν γὰρ οὐκ ἔμελλεν εἴσεσθαι τὸν νοῦν τῶν χρησμῶν, οὐ σοφοῦ πρᾶγμα ἔμελλε πείσεσθαι· εἰ δὲ γιγνώσκων καὶ συνιεὶσ ἀντιλέγειν ἐπεχείρει, παντὸσ μᾶλλον ἔργον διεπράττετο ἢ Πλάτωνοσ. δυοῖν γὰρ τοῖν ἐσχάτοιν ἀπόδειξισ ἦν, ἀσεβείασ εἰσ τὸν θεὸν καὶ προδοσίασ τῆσ σωτηρίασ οὐ μόνον τῆσ πόλεωσ, ἀλλὰ καὶ τῶν Ἑλλήνων ἁπάντων. εἰ δὲ δὴ τὰ μάλιστα ἕτερα μὲν ὁ θεὸσ προσέταττεν, ἑτέραν δὲ ἦγε Πλάτων, ποτέρῳ τὸν Θεμιστοκλέα πεισθῆναι προσῆκεν, ἢ ποτέρῳ μᾶλλον προσέχων ὀρθῶσ ἂν ἔδοξε φρονεῖν; τουτὶ γὰρ ἕν μοι τῆσ ἀπορίασ διαλύσαντεσ σταθήτωσαν παρὰ τὸν τρίποδα τὸν ἐν Δελφοῖσ, ὃν Ἕλληνεσ ἀπὸ τῶν βαρβάρων ἀνέστησαν. ἀλλὰ μὴν οὐκ ἦν πρὸσ δαίμονα φωτὶ μάχεσθαι. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γ’ ἔχει λόγον τῶν μὲν ἐν τῇ Πλάτωνοσ πόλει καὶ πολιτείᾳ τελευτώντων τῇ Πυθίᾳ τὰσ τιμὰσ ἐπιτρέπειν αὐτὸν Πλάτωνα καὶ ταῦτα τίθεσθαι κύρια ἅττ’ ἂν ἐκείνῃ δοκῇ, ἃ δ’ ὑπὲρ τῆσ τῶν ζώντων σωτηρίασ καὶ φυλακῆσ τῆσ πάσησ Ἑλλάδοσ ἡ Πυθία προσέταξε, ταῦτα τῷ πεισθέντι καὶ διοικήσαντι μέμφεσθαι. τρισὶ γὰρ τοῖσ μεγίστοισ φαίνεται σχεδὸν εἰσ τὸν Θεμιστοκλέα μόνον ἐλθοῦσα τῶν Ἑλλήνων ἅπασα ἡ σωτηρία, τῷ τε κατ’ ἀρχὰσ συμβουλεῦσαι ποιήσασθαι τὰσ τριήρεισ, πρὶν καὶ προσδοκᾶν τινα τῶν πολλῶν ἥξειν τοὺσ βαρβάρουσ, καὶ τῷ παρόντοσ τοῦ πολέμου πεῖσαι ναυμαχεῖν καὶ τῷ ποῦ τῆσ θαλάττησ συνοίσει προϊδεῖν.

εἴτε γὰρ μὴ ἐποιήθησαν ἐξ ἀρχῆσ αἱ τριήρεισ, οὐδὲν ἂν ἦν ἄξιον τοῖσ Ἕλλησι λόγου ναυτικὸν, οὐδ’ ᾧ θαρρήσαντεσ ἔμελλον οἱ λοιποὶ συστήσεσθαι· ὥστε τῶν μὲν κατὰ γῆν ἀπόρων ὄντων, ἐν δὲ τῇ θαλάττῃ δυνάμεωσ οὐχ ὑπαρχούσησ ἀπώλλυτ’ ἂν ἀκονιτὶ πάντα τὰ πράγματα· εἰ δὲ αἱ μὲν νῆεσ ὑπῆρχον, ἄλλον δέ τινα αὐτοῖσ ἔδοξε τρόπον τὸν πόλεμον διαφέρειν, οὐδ’ οὕτω πλέον οὐδὲν ἦν. καὶ μὴν ἥ γε φύσισ τῆσ θαλάττησ ἄχρηστον τὸ πλῆθοσ τῶν νεῶν τοῖσ βαρβάροισ ἐποίησε. τοῦτο δ’ ἦν ὁ δεινὸσ ἀγὼν Θεμιστοκλέουσ καὶ ὁ προαγὼν ἐν τοῖσ Ἕλλησιν αὐτοῦ μεῖναι καὶ παύσασθαι πρὸσ τὸν Ἰσθμὸν βλέποντασ. λέγουσι δέ τινεσ καὶ τέταρτον ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ ὡσ πρὸσ τῷ τόπῳ καὶ τὸν καιρὸν ἐξεῦρε, στησάμενοσ τὴν ναυμαχίαν κατιόντοσ τοῦ πνεύματοσ. ὃ δὴ καὶ Φορμίων ὕστερον, ὡσ ἐοίκε, μιμησάμενοσ Λακεδαιμονίουσ περὶ Ναύπακτον κατεναυμάχησεν. οὕτω πολλοῦ δεῖ Θεμιστοκλῆσ ἐθίσαι φεύγειν Ἀθηναίουσ ἢ διαφθεῖραι τὰ φρονήματα. ἀλλ’ ἐπάνειμι πρὸσ τὰ λοιπὰ τοῦ χρησμοῦ. εἰε͂ν. τίνα δὴ τἀπὶ τούτοισ ἐφθέγξατο ὁ θεὸσ καὶ πῶσ κατεκόσμησε τὴν συμβουλήν; ὦ θεία Σαλαμὶσ ἀπολεῖσ δὲ σὺ τέκνα γυναικῶν. ὁ μὲν τοίνυν θεὸσ θείαν τὴν Σαλαμῖνα προσεῖπεν, ὡσ ἐν αὐτῇ μελλόντων ἔργων ἔσεσθαι κρειττόνων ἢ κατὰ πάντα τἀνθρώπινα. Πλάτων δὲ τὸν ταῦτα κατειργασμένον καὶ τὸν κομίσαντα αὐτοὺσ εἰσ τὴν Σαλαμῖνα λυμήνασθαί φησι τοῖσ πράγμασι καὶ τῶν πρὸσ ἡδονὴν ὑπηρετούντων οὐδὲν γενέσθαι βελτίω. καὶ ὁ μὲν Ιἄκχοσ ἐξεφοίτησε καὶ μετέσχε τῶν δρωμένων καὶ νέφη παρὰ ταῖν θεαῖν εἰσ τὴν ναυμαχίαν ἐγκατέσκηψε καὶ θεοὶ καὶ ἡρ́ωεσ οἱ κοινοὶ τῶν Ἑλλήνων σύμμαχοι συνηγωνίζοντο, καὶ συνεναυμάχουν τιμῶντεσ ἔργῳ Θεμιστοκλέα, καὶ ἡ προσηγορία τῇ Σαλαμῖνι πανταχόθεν ἠκριβοῦτο καὶ κατέστη θεία τοῖσ ἅπασι. καίτοι ὅτε ἡ Σαλαμὶσ τοῦτ’ ἤκουσεν, ἡ ναυμαχία δή που τοῦτο ἤκουσεν·

οὐ γὰρ ἄλλησ γέ τινοσ χώρασ Σαλαμὶσ τὸν πρὸ τοῦ χρόνον ἦν, ἀλλ’ ὁ θεὸσ τὴν ναυμαχίαν θείαν δι’ ἐκείνησ προσεῖπε· Πλάτων δὲ, ὡσ ἐοίκεν, ἀναίνεται τὴν νίκην καὶ θάνατον τῶν ταῦτα πραξάντων καταψηφίζεται καὶ προκρίνει σεμνῶσ ἀπολωλέναι μᾶλλον ἢ νικᾶν μετὰ τῶν θεῶν. Ὅμηροσ δὲ εἰ περιῆν, κἂν Διὶ μῆτιν ἀτάλαντον προσεῖπε τὸν ταῦτα συμβουλεύσαντα καὶ πράξαντα πολλῷ μᾶλλον ἐμοὶ δοκεῖν ἢ τὸν τῶν Κεφαλλήνων στρατηγὸν τὸν ἐπαλείψαντα τῇ μίλτῳ τὰσ ναῦσ. εἰ γὰρ ὁ μὲν Ζεὺσ ἐδίδου τῇ Ἀθηνᾷ δωρεὰν τὰσ ναῦσ, ὁ δ’ Ἀπόλλων ταῦτα ἔφραζεν, ὁ δὲ ἐξ ἀρχῆσ πρὸσ ταῦτα ἡρ́μοστο κἀν τοῖσ παροῦσι μόνοσ ταὐτὰ τοῖσ θεοῖσ ἐγίγνωσκε, πῶσ οὐκ ἔμελλε τοῦτο τὸ πρόσρημα οἴσεσθαι; ἀλλ’ οὐ Πλάτων οὕτωσ, ἀλλ’ ἀντὶ τοῦ Διὶ τὴν γνώμην ὅμοιον καὶ θεῖον προσειπεῖν Σαράμβῳ καὶ τοῖσ καπήλοισ εἰκάζει πᾶσι. πῶσ ἄν τισ μᾶλλον μεγαλοπρεπείᾳ παρὰ καιρὸν ἐχρήσατο; φέρε δὴ κἀκεῖνο σκεψώμεθα, εἰ ὥσπερ τινὲσ ἤδη λέγονται τῶν ἡρώων ἐν θεοῖσ δικασταῖσ κριθῆναι, οὕτω καὶ Θεμιστοκλῆσ περὶ ὧν συνεβούλευσεν ἐκρίνετο ἐν τῷ Ἀπόλλωνι τῷ Πυθίῳ, ποτέραν ἂν ἤνεγκε τὴν ψῆφον ὁ θεὸσ περὶ αὐτοῦ. πότερον τὴν καταγιγνώσκουσαν; ἀλλ’ ἄτοπον προειπεῖν μὲν αὐτὸν ταῦτα καὶ χρῆσαι, τοῦ δὲ ὑπακούσαντοσ καταψηφίζεσθαι. ὅπου γὰρ καὶ τὸν Ὀρέστην ἀφεθῆναι λόγοσ ἐν τοῖσ ἄλλοισ θεοῖσ κρινόμενον εἰσ τὸν Ἀπόλλω τὸ ἔργον ἀνενεγκόντα, ἦ που τόν γε παρ’ αὐτῷ τῷ Ἀπόλλωνι φεύγοντα ὑπὲρ ὧν μετ’ ἐκείνου κατέπραξεν οὐδεὶσ λόγοσ ἦν ἁλῶναι. εἶθ’ ὃν οὐκ ἦν ἑλεῖν παρὰ τῷ θεῷ κριτῇ, τούτου Πλάτων ἠξίωσε κατηγορεῖν;

καὶ εἰ μὲν Ἀθήνησιν ἐκρίνετο μηδεμιᾶσ τοιαύτησ λέγω μαντείασ προϋπαρχούσησ, ἔπειτ’ ἔδοξεν ἐκείνοισ ἐπιτρέψαι τῷ θεῷ καθάπερ πρότερόν φασι τὸ περὶ τῶν φυλῶν, εἰ καλῶσ αὐτῷ βεβουλεῦσθαι ἀνεῖλεν, ἀφεῖσθαι λοιπὸν ἔδει, καὶ μηδενὶ μηδὲν ἐξεῖναι παρὰ ταῦθ’ ἕτερον λέγειν· ἐπεὶ δ’ ἔφθη πρὸ τῆσ αἰτίασ αὐτὸν ἀφεὶσ ὁ θεὸσ καὶ πρότερον τὰσ πράξεισ ἐπῄνεσε, πρίν τινα ἀνθρώπων εἰδέναι εἰ πραχθήσονται, καὶ μόνον οὐ συνεῖπεν αὐτῷ περὶ ἁπάντων ἐξ ἀρχῆσ καὶ τὴν γνώμην ἣν εἶχε προεξήνεγκεν, ὅμωσ οὐκ ἀπέσχηται Πλάτων, ἀλλ’ ἐναντία τῷ χρησμῷ πεφιλοσόφηκε καὶ κατηγόρηκε τῶν πεπραγμένων, ἃ πρὶν γενέσθαι τῶν κρειττόνων τισ ἐπῄνεσε. τί οὖν οὐ καὶ τοὺσ Ἡρακλείδασ, ὦ βέλτιστε, ᾐτιάσω, διότι οὐ κατὰ γῆν εἰσ Πελοπόννησον εἰσῆλθον, ἀλλ’ ἀπὸ τοῦ Ῥίου πρὸσ τὸ Ῥίον περαιωθέντεσ; ἀλλ’ οἶμαι κἀκείνοισ ταυτὸν ἦν, ὅπερ τοῖσ Ἕλλησι τοῖσ περὶ Θεμιστοκλέα· κατὰ γῆν μὲν γὰρ ἔδει κρατεῖσθαι, κατὰ θάλατταν δὲ ὑπῆρξε καὶ σώζεσθαι καὶ κρατεῖν. μέγα δὲ σημεῖον· ἑώσ μὲν γὰρ δι’ Ἰσθμοῦ τῆσ εἰσβολῆσ ἐπειρῶντο, ἠτύχουν, ἐλθόντεσ δὲ ἐπὶ τὸν πόρον τὸν Ἀχαϊκὸν, εὑρ͂ον αὐτὸν πόρον ὄντα τῆσ σωτηρίασ αὐτοῖσ. διόπερ ἐκείνοισ ὁ θεὸσ διὰ τῶν στενῶν τούτων ἐπιχειρεῖν προὔλεγεν· οἱ δὲ ἀγνοήσαντεσ καὶ τὴν ἑτέραν τραπόμενοι μικροῦ καθάπαξ ἀπώλοντο. τὸ δὲ αὐτὸ καὶ τοῖσ Ἕλλησι περιειστήκει τότε. οἱ μὲν γὰρ ἐν Πύλαισ ἀπωλώλεσαν αὐτῶν, οἱ δ’ ἐν ταῖσ ναυσὶν ἐνίκων πανταχοῦ.

στενὰ δ’ ἦν, ὡσ ἐοίκεν, ἀμφοτέρωθι· ὧν τὰ μὲν φυλάξασθαι προσῆκε, τοῖσ δὲ χρήσασθαι. διὸ καὶ τότε οἶμαι Θεμιστοκλῆσ τὸν Ἰσθμὸν παντὸσ μᾶλλον φεύγειν ἠξίου, ὥσπερ ἄλλο τι ἀρχαῖον κακὸν φυλαττόμενοσ, καὶ τὴν Σαλαμῖνα προὐβάλλετο. καὶ μὴν οὐδέν γε ἀτιμότερον οὐδ’ ἀδοξότερον τὴν Πελοπόννησον ἐκεῖνοι τότε ἔσχον παρὰ τὰσ ναῦσ, ἀλλὰ πολλῶν κἀγαθῶν ὁπλιτῶν πρόγονοι κατέστησαν καὶ οὓσ οὐδ’ ὁ Πλάτων οὐδαμοῦ πώποτε ἐμέμψατο τῶν εἰσ τοὺσ πολέμουσ ἕνεκα, καὶ πλείω τοὺσ ἐκγόνουσ αὐτῶν ἢ τὴν ἄλλην δόξαν. αὐτὸσ γὰρ Πλάτων ὑμνεῖ τὸ Δωρικὸν τοῦτο στρατόπεδον. τούτου τοίνυν οὐχ ἧττον ἐν καιρῷ τοῖσ Ἕλλησι τὸ Θεμιστοκλέουσ τοῦτο στρατόπεδον φαίνεται γενόμενον. ὅτι τοίνυν οὐδὲ χείρουσ ἐγένοντο ἐκ τούτων Ἀθηναῖοι τὰ κατ’ ἤπειρον ἔδειξε μὲν ἡ Πλαταιᾶσι μάχη, ἐν ᾗ μόνουσ Λακεδαιμονίουσ ἐφαμίλλουσ ἔσχον· ἔδειξε δ’ ἡ ἐν Μυκάλῃ, ἐν ᾗ μόνοι προὐκρίθησαν· ἔδειξε δ’ ἡ ἐν Οἰνοφύτοισ ὕστερον, ἐξ ἧσ τὴν Βοιωτίαν ἔσχον καὶ Λοκροὺσ καὶ Φωκέασ. εἰ δέ ποθ’ ὕστερον καὶ προσέπταισαν, οὐδ’ ἐν ταῖσ ναυσὶν ἐνίκων ἀεὶ νικήσαντεσ τότε, ἀλλ’ οὐ Θεμιστοκλῆσ γε οὐδετέρου τῶν πταισμάτων τούτων αἴτιοσ οὐδαμοῦ, οὗ γε καὶ ζῶντοσ καὶ μετὰ τὴν τελευτὴν οὐκ ὀλίγον χρόνον τοσοῦτον ἴσχυον ἀμφότερα. τὰ μὲν δὴ μέχρι τῆσ ναυμαχίασ καὶ τῆσ φυγῆσ τῆσ βασιλέωσ Θεμιστοκλέουσ ἔργα καὶ πολιτεύματα τοιαῦτα, οἱᾶ προσῆκεν ἀνδρὸσ εἶναι τὸ μὲν κολακεύειν, ὡσ ἐγὼ νομίζω, πλεῖστον ἀνθρώπων ἀποφυγόντοσ, συνέσεωσ δὲ καὶ τόλμησ ἐπὶ πλεῖστον ἥκοντοσ μετὰ σωφροσύνησ καὶ δικαιοσύνησ ἁπάσησ. τὰ δ’ ὕστερον ποῖ’ ἄττα, ὡσ ἐν βραχέσι διελεῖν; Μαρδόνιοσ μὲν ὑπὲρ βασιλέωσ ἐπεκηρυκεύετο Ἀθηναίοισ, ἔργῳ πεῖραν εἰληφὼσ ὅτι ἐν ἐκείνοισ ἐστὶ τῶν πραγμάτων ἡ ῥοπὴ, καὶ ὁποτέροισ ἂν πρόσθωνται, τούτουσ ἀνάγκη κρατεῖν.

ὁ δὲ πρεσβεύων ἦν Ἀλέξανδροσ Μακεδόνων βασιλεύσ. Ἀθηναῖοι δὲ ἀκούσαντεσ μὲν ὡσ ἀνοικιεῖ τὴν πόλιν αὐτοῖσ καὶ τὴν χώραν ἀποδώσει, ἀκούοντεσ δὲ ἑτέρασ φιλανθρωπίασ καὶ φιλίαν καὶ συμμαχίαν τὸν ἀεὶ χρόνον, οὐδενὶ τούτων ἐπήρθησαν, οὐδὲ κατῄσχυναν τῶν προϋπηργμένων οὐδὲν, ἀλλὰ τὸν μὲν κίνδυνον τὸν ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων ἀντὶ τῶν κατὰ τῶν Ἑλλήνων δωρεῶν ἐδέξαντο, τῷ δὲ πρεσβευτῇ τὸ μὴ ταὐτὰ τοῖσ προτέροισ ἀγγέλοισ παθεῖν διὰ τὸ σχῆμα τῆσ προξενίασ ἀφεῖσαν, προσέταξαν δ’ ἐκποδὼν εἶναι παραχρῆμα καὶ τοῦ λοιποῦ τοιαύτασ ἀγγελίασ μὴ φέρειν. τοιαῦτα τῆσ Θεμιστοκλέουσ πολιτείασ καὶ στρατηγίασ ἀπέλαυσαν. εἰσ τοῦτο δ’ ἅπαντασ προήγαγεν ἀνδρείασ καὶ μεγαλοψυχίασ καὶ τοῦ μισεῖν ἅπασαν ἀγεννῆ διακονίαν, ὥσθ’ ἑαλωκότοσ μὲν δεύτερον αὐτοῖσ τοῦ ἄστεοσ, πέμποντοσ δὲ πάλιν Μαρδονίου τοὺσ λόγουσ, ἐν Σαλαμῖνι τῆσ βουλῆσ οὔσησ καὶ τοῦ κήρυκοσ Ἀθήνηθεν ἥκοντοσ, ἐπειδή τισ εἶπεν ἐν τῇ βουλῇ δέχεσθαι, συλλεγέντεσ πάντεσ κατέλευσαν, αὐτοὶ μὲν αὐτὸν, αἱ δὲ γυναῖκεσ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, οὐδὲν ἀτιμότερον δήπουθεν, ὦ Πλάτων, ἔργον ἐργασάμεναι οὐδ’ ἐλάττονοσ ἄξιον εὐφημίασ τῶν ἐν τῇ σῇ πόλει τρεφομένων γυναικῶν, ἃσ σὺ κελεύεισ μετὰ τῶν ἀνδρῶν συστρατεύεσθαι τὰ καὶ τὰ ποιούσασ. ἆρά σοι διακονεῖν ὁ Θεμιστοκλῆσ λέγων φαίνεται, ἢ ταῦτα παιδεύων τοὺσ παρ’ αὑτὸν συλλεγομένουσ; ἐλθόντων τοίνυν Λακεδαιμονίων ὑπὸ τοὺσ αὐτοὺσ χρόνουσ Ἀλεξάνδρῳ καὶ παρακαλούντων ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων, καὶ ὑπισχνουμένων παῖδασ καὶ γυναῖκασ αὐτοῖσ καὶ τοὺσ ἔξω τῆσ ἡλικίασ θρέψειν, ἑώσ ἂν ὁ πόλεμοσ ᾖ, τοσοῦτον ἀπέσχε τοῦ ταῦτά γε θελῆσαι δέξασθαι ὥστε συγγνώμησ αὐτοὺσ ἀξιώσασ ἀπέστειλεν, ὡσ οὐκ εἰδότασ παρ’ οὕστινασ πρεσβεύονται. τοῦ δ’ αὐτοῦ φρονήματόσ ἐστι καὶ ἡ στήλη, ἣν ὕστερον τούτων ἔστησαν λέγουσαν τάδε, Ἄρθμιον τὸν Πυθώνακτοσ τὸν Ζελείτην ἄτιμον καὶ πολέμιον εἶναι τοῦ δήμου τῶν Ἀθηναίων αὐτὸν καὶ γένοσ, ὅτι τὸν ἐκ Μήδων χρυσὸν εἰσ Πελοπόννησον ἤγαγεν. ἐγὼ μὲν οὐκ οἶδ’ ὅ τι τούτου ψήφισμα Πλάτων ἂν ἔγραψε κάλλιον ἢ σεμνότερον περὶ τοῦ αὐτοῦ πράγματοσ.

σκοπῶ δὲ κἀκεῖνο ὅτι τῆσ αὐτῆσ φιλοσοφίασ ἐστὶν ἄμφω τὼ δόγματε· ὁ μὲν γὰρ τοῖσ φύλαξιν ἀπεῖπε μὴ κτάσθαι χρυσίον, ὁ δὲ τὸν κομίσαντα τὸ ἐκ Μήδων χρυσίον πολέμιον τῆσ πόλεωσ ἀνέγραψε, κἄν τισ ἀποκτείνῃ, μὴ εἶναι δίκασ. οὐκοῦν ἣν Πλάτων τῆσ ἄριστ’ οἰκουμένησ πόλεωσ φυλακὴν ὑπελάμβανε, ταύτην ἐκεῖνοσ τῆσ Ἑλλάδοσ ἠξίου ποιεῖσθαι, καὶ ταύτην τὴν στήλην καθιέρωσαν Ἀθηναῖοι τῇ θεῷ παραστήσαντεσ τῷ ἀγάλματι τῷ Μαραθωνόθεν, νομίζοντεσ οὐδὲν ἀτιμοτέραν οὐδὲ ἀχρηστοτέραν εἶναι τῶν ἄλλων ἀναθημάτων· ἐν ᾗ τοῖσ διαφθείρειν ἐπιχειροῦσι τοὺσ Ἕλληνασ ὅπωσ δεῖ χρῆσθαι γέγραπται. ἀμφοτέροισ δέ μοι δοκεῖ τοῖσ ἔθνεσι προσήκειν ἅπασαν ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ ψῆφον φέρειν ἀγαθήν. ὅσοι τε γὰρ τὴν σωτηρίαν οἰκειότατον καὶ πρῶτον νομίζουσι, Θεμιστοκλῆσ ἐστιν ὁ βεβαιώσασ αὐτὴν ἅπασι τοῖσ Ἕλλησιν, ὅσοι τε φρονήματι κρίνουσι τὰ πράγματα καὶ τοὺσ ὑπὲρ τῶν καλῶν κινδύνουσ καὶ τὴν εὐδοξίαν τοῦ ζῆν ἀσφαλῶσ ἐντιμότερον ἡγοῦνται, οὐκ ἔχουσι τῶν ἐκείνου καλλίω παραδείγματα. ὥστ’ ἀμφοτέροισ ἂν τοῖσ κριταῖσ νικῴη δικαίωσ. καὶ γάρ τοι μετὰ τὴν ναυμαχίαν συλλεγέντων εἰσ τὸν Ἰσθμὸν ἁπάντων καὶ φερόντων τὴν ψῆφον ἀπὸ τοῦ βωμοῦ τοῦ Ποσειδῶνοσ περὶ τῶν ἀριστείων, ἔξεστι μέν τι καὶ ἄγνωμον ἐνταῦθα κατηγορῆσαι τῶν Ἑλλήνων, ἔξεστι δὲ τὸ λοιπὸν τῆσ εὐγνωμοσύνησ ἐπαινέσαι καὶ λαβεῖν ὑπὲρ Θεμιστοκλέουσ. ἕκαστοσ γὰρ ἑαυτὸν πρῶτον φέρων, δεύτερον συνεξέπιπτον ἅπαντεσ φέροντεσ Θεμιστοκλέα.

ἡ μὲν οὖν τοῦ πρωτείου ψῆφοσ, οἶμαι, τοῦ φύσει πᾶσιν ἀνθρώποισ συμβεβηκότοσ ἦν, τοῦτο δ’ ἐστὶ μηδένα ἑαυτοῦ μᾶλλον φιλεῖν· ὥστ’ οὔτ’ ἰσχυρὸν εἶχεν οὐδὲν οὔτε συγγνώμησ ἀπήλλακτο. ἡ δὲ ὑπὲρ τῶν δευτέρων σαφῶσ ἤδη σύμβολον ἦν τῆσ ἀληθείασ, καὶ ὅτι οὐκ εἶχον ἑτέρωσ θέσθαι. ὥστ’ εἰ προείρητο ἐξ ἀρχῆσ μηδένα ἑαυτὸν φέρειν, ἀλλ’ ἕτερον, Θεμιστοκλέα πάντεσ οἴσειν ἔμελλον, ὅν γε καὶ παντὸσ ἄλλου πᾶσ τισ προὔκρινεν αὐτῶν, καὶ ὁμοίωσ ἂν πρῶτοσ ἐγίγνετο ὥσπερ τότε δεύτεροσ. οὕτω καὶ νῦν δεύτερον εἶναι ψηφισάμενοι προσόμοιον ἐποίουν ὥσπερ ἂν εἰ πρῶτον ἐψηφίσαντο. οὐ μὴν οὐδ’ οὕτωσ ἔλαττον ἔχων ἀπῆλθεν, ἀλλ’ ἀμφοτέροισ ἐνίκησε. τὰ μὲν γὰρ πρῶτα καὶ παρὰ τῆσ ἀληθείασ καὶ παρ’ αὑτοῦ λαβὼν εἶχε· τὸ γὰρ αὐτὸ τοῖσ ἄλλοισ ἐποίησε μόνοσ τῶν ἄλλων δικαίωσ· τὰ δὲ δεύτερα ἤδη συνεκεχωρήκει· ὥστ’ ἐξ ἁπάντων πρῶτοσ ἦν. ἀναχωρησάντων δὲ τῶν Ἑλλήνων καὶ διαλυόντων τὸν σύλλογον, ὡσ εἶδον τὸ συμβαῖνον, κἀνταῦθα δὴ καλῶσ αὐτοὺσ ἐξελεγξάντων ὡσ οὐχ ἁπλῶσ οὐδὲ πολιτικῶσ ἔχουσιν, οὐδ’ ἐκεῖνα ἐπὶ πᾶσι δικαίοισ ἐψηφίσαντο, ἀλλ’ ὑπ’ ἐσχάτησ ἀνάγκησ τῶν πραγμάτων ἀγχόμενοι καὶ οὐ πρὸσ χάριν οὐδὲ πρὸσ εὔνοιαν, τοσοῦτον ἁπάντων κατεγέλασεν ὥστ’ ἐν μὲν τῷ παραχρῆμα οὐδ’ ὁτιοῦν ἐφρόντισε, καταστάντων δὲ τῶν πραγμάτων ἦλθεν εἰσ Λακεδαίμονα ὥσπερ ἐπίτηδεσ. οὕτω φαῦλόσ τισ ἦν τοὺσ τρόπουσ καὶ αὐτόχρημα διάκονοσ. Λακεδαιμόνιοι δὲ οὐ κατέσχον πρὸσ τὴν ἐπιδημίαν αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ παρόντα ἐτίμησαν ὡσ οὐδένα τῶν παρ’ αὐτοῖσ βασιλέων, καὶ ὡσ ἀπῄει, προέπεμψαν τριακοσίοισ λογάσι τῶν νέων ἄχρι τῶν ὁρ́ων τῆσ Λακωνικῆσ, μόνον Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων καὶ τῶν πρότερον καὶ τῶν ὕστερον. τοσοῦτον αὐτοῖσ ἔδοξεν ὑπὲρ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ Θεμιστοκλῆσ εἶναι.

καίτοι ὅτε τῶν Ἑλλήνων οἱ κράτιστοι τὰ κατ’ ἤπειρον οὐκ ᾐσχύνοντο προπέμποντεσ ἐκεῖνον μέχρι τῶν ὁρίων τῆσ χώρασ τῆσ ἑαυτῶν, πῶσ ἔνεσθ’ ἡμῖν τῶν ὁπλιτῶν ἕνεκα ψέγειν; ἢ πῶσ μὴ ἐθέλειν ἐπαινεῖν, ὃν οἱ ἀντίπαλοι δοκοῦντεσ εἶναι καὶ ἄκοντεσ ἐτίμων ἃ μηδένα τῶν πώποτε; τριῶν τοίνυν ὄντων καιρῶν ἀφ’ ὧν τισ ἐξετάσειε Θεμιστοκλέα, κατὰ πάντασ ἀνὴρ ἄριστοσ καὶ πρῶτοσ φανήσεται. πρὶν μὲν γὰρ ἥκειν τοὺσ βαρβάρουσ, τάσ τε πόλεισ διήλλαξε καὶ τοῖσ ἀπὸ τῆσ πόλεωσ πολίταισ ἀνῆκε τὰ ἐγκλήματα· συμβάντων δὲ τῶν ἀγώνων, Λακεδαιμονίοισ μὲν οὐ διηνέχθη, τοὺσ πολεμίουσ δ’ ἐξέωσε μόνοσ· καταστάντων δὲ τῶν πραγμάτων καὶ Λακεδαιμονίων ἐθελόντων ἐκσπόνδουσ τὰσ πόλεισ ποιεῖν, ὅσαι μετὰ τῶν ἐναντίων ἐγένοντο, ἀντεῖπε καὶ διεκώλυσε, νομίζων ὅμοιόν τι συμβήσεσθαι τῷ τὴν Ἑλλάδα ἔκσπονδον αὐτὴν ὑφ’ αὑτῆσ ἀποφανθῆναι. πλέον γὰρ ἢ τριάκοντα πόλεισ ἔδει τῇ συμφορᾷ ταύτῃ περιπεσεῖν. οὔκουν ἡγεῖτο προσήκειν εὐτυχηκυῖαν τὴν Ἑλλάδα λαμπρῶσ οὕτω καὶ τῶν ἐχθρῶν κρείττω γεγονυῖαν τοσοῦτον ἐλάττον’ ἢ πρότερον γενέσθαι. πῶσ ἂν κρείττων ἀνὴρ ἐγένετο, ἢ πῶσ δεξιώτεροσ τὰ πολιτικά; ἔχων δὲ λέγειν καὶ περὶ τῶν ὕστερον αὐτοῦ συμφορῶν, καὶ ὅπωσ ἅπαν τὸ πρᾶγμα συνεσκευάσθη, καὶ ὁποῖόν τινα κἀν τούτοισ παρέσχεν ἑαυτὸν, ἐβουλόμην μὲν ἂν ἐν τούτῳ χρείασ εἶναι τὸν λόγον ὥστε καὶ περὶ τούτων ἐπείγειν διελθεῖν· οἶμαι γὰρ οὐδὲν φαυλότερα οὐδ’ ἐλάττω εἰπεῖν ἂν τῶν εἰρημένων ἤδη περὶ αὐτοῦ.

σκεψώμεθα δὴ ποῖ’ ἄττα λέγει περὶ Θεμιστοκλέουσ ἡμῖν Αἰσχίνησ ὁ Σωκράτουσ μὲν ἑταῖροσ, Πλάτωνοσ δὲ συμφοιτητήσ· ἐπεὶ δ’ ἅμα τ’ ἔξω τῆσ ὑποθέσεώσ ἐστι καὶ μῆκοσ ἐπεισέρχεται τοῖσ λόγοισ, παραλείψω ταῦτα, τοσοῦτον ἐπιφθεγξάμενοσ καὶ περὶ τούτου τοῦ μέρουσ, ὅτι ἐπειδὴ ἔδει στρατεύειν ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, προὔκρινε τελευτᾶν, ἔργῳ μὲν ἅπασαν λύσασ αἰτίαν, δείξασ δ’ ὁπόσου τιμᾶται τὰσ πρότερον πράξεισ καὶ τὰ πολιτεύματα, καὶ ὅτι οὐδέποτε ἑκὼν εἶναι τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ προσήκοντοσ οὐδὲν πρότερον ποιήσεται, οὐ πλοῦτον, οὐ παῖδασ, οὐκ ἐλπίδασ, οὐ τὴν σωτηρίαν αὐτήν. εἶθ’ ὧν ἵνα μηδὲν ἀνάξιον πράξειε τεθνάναι δεῖν ᾤετο, ταῦθ’ ἡμεῖσ αὐτοῦ διαβαλοῦμεν; καὶ διάκονον προσεροῦμεν ὃσ οὔτε Ἀθηναίοισ οὐδὲν πώποτε ὑπηρέτησεν οὔτε τῷ βασιλεῖ πώποτε ἠξίωσεν, ἀλλ’ ἀντὶ τούτου ταῦτ’ ἐβουλεύσατο; καὶ πῶσ οὐκ αἰσχρὸν ἂν εἰή καὶ ὑπερφυὲσ, εἰ μήτε τὸν βίον μήτε τὸν θάνατον αἰσχυνθέντεσ αὐτοῦ ῥᾳδίωσ οὑτωσὶ βλασφημήσομεν; ἐγὼ μὲν οἶμαι καὶ ἱερέασ καὶ ἱερείασ καὶ ὅστισ ἄλλοσ Ἀθήνησιν εὔχεται δημοσίᾳ, τοῦτ’ ἂν εἰκότωσ καθ’ ἕκαστον ἔτοσ πρὸσ ἅπασι τοῖσ ἄλλοισ προσεύχεσθαι, κατὰ γοῦν ἐκείνουσ τοὺσ χρόνουσ καὶ ἑώσ ἐξῆν, φῦναί τινα αὐτοῖσ ἄνδρα ὅμοιον Θεμιστοκλεῖ, καὶ μετὰ τῆσ ἄλλησ φορᾶσ καὶ τοῦτο ἐνεγκεῖν τὴν γῆν τἀγαθόν. οὔκουν ἐλάττω γ’ ἂν ὄνασθαί μοι δοκοῦσιν ἢ εἰ πάντα εἰσ ἑκατὸν καὶ ἔτι πλείω τῆσ χώρασ αὐτοῖσ ἐξενεγκούσησ. ἄλλωσ μὲν τοίνυν ᾐσχυνόμην ἔγωγε ἐπὶ τοσούτοισ καὶ τοιούτοισ τοῖσ εἰρημένοισ μάρτυσι προσχρώμενοσ· ἔστι δέ τι προὔργου μιᾶσ μαρτυρίασ, ἣν δεῖ παρασχέσθαι. "ἐπειδὴ τοίνυν τοῦ Θεμιστοκλέουσ βίου ἐπιλαμβάνεσθαι ἐτόλμησασ, σκέψαι οἱῴ ἀνδρὶ ἐπιτιμᾶν ἠξίωσασ.

"ἐνθυμήθητι γὰρ ὁπόθεν ὁ ἥλιοσ ἀνίσχει καὶ ὅπου δύεται. "ἀλλ’ οὐδὲν, ἔφη, χαλεπὸν, ὦ Σώκρατεσ, τὰ τοιαῦτα εἰδέναι. "ἤδη οὖν σοι πώποτ’ ἐμέλησεν ὅτι τῆσ χώρασ τοσαύτησ οὔσησ ὅσην ὁ ἥλιοσ πορεύεται, ἣ καλεῖται Ἀσία, εἷσ ἀνὴρ ἄρχει; "πάνυ μὲν οὖν, ἔφη, ὁ μέγασ βασιλεύσ. οἶσθ’ οὖν ὅτι ἐκεῖνοσ ἐστράτευσε δεῦρο καὶ ἐπὶ Λακεδαιμονίουσ, ἡγούμενοσ εἰ τούτω τὼ πόλεε καταστρέψαιτο, ῥᾳδίωσ τούσ γε ἄλλουσ Ἕλληνασ ὑπηκόουσ αὑτῷ ἔσεσθαι· "καὶ οὕτωσ εἰσ φόβον Ἀθηναίουσ κατέστησεν ὥστ’ ἐκλιπόντεσ τὴν χώραν εἰσ Σαλαμῖνα ἔφυγον, ἑλόμενοι Θεμιστοκλέα στρατηγὸν, καὶ ἐπέτρεψαν ὅ τι βούλοιτο τοῖσ ἑαυτῶν πράγμασι χρήσασθαι. "καὶ δὴ αὗται μέγισται ἐλπίδεσ ἦσαν Ἀθηναίοισ τῆσ σωτηρίασ, ἅττ’ ἂν ἐκεῖνοσ ὑπὲρ αὐτῶν βουλεύσαιτο. "καὶ οὐ τούτου γ’ ἕνεκα Θεμιστοκλῆσ τοῖσ παροῦσιν ἠθύμησεν, ὅτι πλήθει νεῶν τε καὶ πεζῶν καὶ χρημάτων τὰ τῶν Ἑλλήνων πράγματα πολὺ ἐλείπετο, τὰ δὲ βασιλέωσ προεῖχεν, ἀλλ’ ᾔδει ὅτι εἰ μὴ αὐτοῦ τὸ βουλεύεσθαι ἐκείνοισ περιέσται, τά γε ἄλλα αὐτῶν τοσαῦτα ὄντα τὸ μέγεθοσ οὐδὲν μέγα ὠφελήσει· "καὶ τοῦτο ἐγνώκει ὅτι ὁποτέρων ἂν οἱ ἐφεστῶτεσ τοῖσ πράγμασι σπουδαιότεροι ἐν ἀρετῇ ἄνθρωποι ὦσι, τούτων καὶ αὐτῶν τὰ πράγματα κρείττω εἰώθε γίγνεσθαι. "καὶ τότε ἄρα βασιλεὺσ ᾔσθετο τὰ ἑαυτοῦ πράγματα ἀσθενέστερα ὄντα, ᾗ ἡμέρᾳ ἀνδρὶ ἑαυτοῦ σπουδαιοτέρῳ ἐνέτυχεν. "ὁ δὲ οὕτω ῥᾳδίωσ τηλικαῦτα ὄντα τὰ ἐκείνου μετεχειρίσατο ὥστ’ ἐπειδὴ αὐτὸν κατεναυμάχησε, λῦσαι τὴν σχεδίαν ἣν ἔζευξε βασιλεὺσ πεῖσαι Ἀθηναίουσ ἐβουλήθη. "ἐπειδὴ δὲ οὐκ ἠδύνατο, βασιλεῖ ἔπεμψε τἀναντία τοῖσ ὑπὸ τῆσ πόλεωσ δεδογμένοισ, ὅτι κελευόντων Ἀθηναίων λῦσαι τὴν σχεδίαν αὐτὸσ ἠναντιοῦτο, σῶσαι βασιλέα καὶ τοὺσ μετ’ ἐκείνου πειρώμενοσ· "ὥστ’ οὐ μόνον ἡμεῖσ οὐδ’ οἱ ἄλλοι Ἕλληνεσ αἴτιον τῆσ σωτηρίασ Θεμιστοκλέα ἡγούμεθα εἶναι, ἀλλὰ καὶ αὐτὸσ ὁ βασιλεὺσ ὁ καταπολεμηθεὶσ ὑπ’ αὐτοῦ ὑπὸ μόνου ἀνθρώπων ἐκείνου ᾤετο σεσῶσθαι. "τοσοῦτον ἐκεῖνοσ τῷ φρονεῖν περιεγένετο. "τοιγάρτοι φυγάδι ποτὲ αὐτῷ τῆσ πόλεωσ γενομένῳ, ὡσ σεσωσμένοσ ὑπ’ αὐτοῦ χάριν ἀπέδωκε, καὶ ἄλλα τε δῶρα πολλὰ ἐδωρήσατο καὶ Μαγνησίασ ὅλησ ἀρχὴν ἔδωκεν, ὥστε καὶ φεύγοντοσ αὐτοῦ τὰ πράγματα μείζω ἦν ἢ πολλῶν Ἀθηναίων καὶ καλῶν καὶ ἀγαθῶν δοκούντων εἶναι οἴκοι μενόντων. "τίσ ἂν οὖν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ δικαίωσ αἰτίαν ἔχοι μέγιστον δύνασθαι ἄλλοσ ἢ Θεμιστοκλῆσ, ὃσ τὸν τῶν ἀφ’ ἡλίου ἀνίσχοντοσ μέχρι ἡλίου δυομένου βασιλεύοντα στρατηγήσασ τῶν Ἑλλήνων κατεστρέψατο; "ἐνθυμοῦ οὖν, ἔφην ἐγὼ, ὦ Ἀλκιβιάδη, ὅτι ἐκείνῳ τοιούτῳ ὄντι οὐχ ἱκανὴ ἡ ἐπιστήμη τοσαύτη οὖσα ἐγένετο ὥστε φυλάξασθαι μὴ ἐκπεσεῖν μηδὲ ἀτίμῳ ὑπὸ τῆσ πόλεωσ γενέσθαι, ἀλλ’ ἐνεδέησε. "τί οὖν οἰεί τοῖσ τε φαύλοισ τῶν ἀνθρώπων καὶ ἐν μηδεμιᾷ ἐπιμελείᾳ ἑαυτῶν οὖσιν; "οὐ θαυμαστὸν εἰ καὶ τὰ μικρὰ δύνανται κατορθοῦν; "καὶ μηδέν γ’ ἐμοῦ, ἦν δ’ ἐγὼ, ὦ Ἀλκιβιάδη, καταγνῷσ ὡσ πρὸσ τὰσ τύχασ καὶ τὰ θεῖα πράγματα ἀλλοκότωσ καὶ ἀθέωσ ἔχοντοσ, εἰ προστίθημι ἐκείνῳ ἐπιστήμην πάντων ὧν ἔπραττε καὶ μηδεμίαν οἰόμαι τύχην αἰτίαν τούτων τῶν ἔργων γεγενῆσθαι. "πολὺ γὰρ ἂν ἐγώ σοι μᾶλλον ἔχοιμι ἀποδεῖξαι τοὺσ τἀναντία ἐμοὶ δοξάζοντασ ἀθέωσ ἔχοντασ ἢ ’κεῖνοι ἐμὲ, οἵτινεσ ἐξ ἴσου οἰόνται τοῖσ τε πονηροῖσ καὶ τοῖσ χρηστοῖσ τὰσ τύχασ γίγνεσθαι, ἀλλὰ μὴ τοῖσ καλοῖσ κἀγαθοῖσ εὐσεβεστέροισ γε οὖσιν ἀμείνω τὰ παρὰ τῶν θεῶν ὑπάρχειν. οὐκοῦν ὁ αὐτὸσ μέν ἐστι Σωκράτησ ὁ λέγων κἀνταῦθα κἀκεῖ, φαίνεται δὲ ἐν μὲν τοῖσ Πλάτωνοσ λόγοισ διάκονον καὶ ὑπηρέτην ὀνομάζων καὶ μετὰ τῶν κολάκων τιθεὶσ αὐτόν·

ἐν οἷσ δὲ νυνὶ παρεσχόμεθα, ἄριστον τῶν Ἑλλήνων ἡγεῖσθαι κελεύων καὶ προστιθεὶσ ἐπιστήμην αὐτῷ τῶν πραγμάτων ἁπάντων, καὶ μηδεμίαν τύχην ἀξιῶν αἰτίαν γεγενῆσθαι, ἀλλὰ πάντ’ εἶναι τῆσ ἐκείνου γνώμησ. ἐγὼ τοίνυν τὸ μὲν τῆσ προσθήκησ τοῦτο οὐ δέχομαι, ἀλλ’ ἀξιῶ τὴν ἀγαθὴν τύχην ἁπάντων τῶν καλῶν ἡγεῖσθαι· ὅτι δὲ οὐχ ὁμολογεῖ ταῦτα ἐκείνοισ ἐλέγχω.

ἐγὼ δ’ οὐδ’ ἄλλον τινὰ ἠξίουν ἂν ταῦτα ὀνειδίζειν, μή τί γε δὴ Πλάτωνα, ἀλλὰ μεμνῆσθαι τοῦ τί δὲ χείρων ἐγὼ, ἂν ὁ δεῖνα ἐπὶ κόρρησ ἀδίκωσ πατάξῃ με; εἰ μὲν γὰρ ἅπαντα ταῦτ’ ἐστὶ λόγοσ ἀμφοτέρωθεν λεγόμενοσ καὶ πρὸσ τὴν ὑπόθεσιν ἣν ἄν τισ ἐνστήσηται δεῖ τὸ λοιπὸν ἅπαν περαίνειν, ὁμολογείσθω τοῦτο, καὶ οὐδὲν πλέον ζητοῦμεν· πάντωσ καὶ οὕτωσ ἀναίτιον τό γ’ ἡμέτερον. εἰ δ’ ἀπὸ σπουδῆσ δικαίασ λέγεται καὶ κρίσιν τῆσ ἀληθείασ ἔχει, ποτέροισ χρὴ πιστεύειν, ὅταν ταῦτ’ ἐκείνοισ ἐναντίωσ ἔχοντα φαίνηται; καὶ μὴν ἐξ ἴσου μὲν ἔγωγ’ οὐδέποτ’ ἂν θείην Αἰσχίνην Πλάτωνι, μήποθ’ οὕτω φιλονεικήσαιμι, ἀλλ’ ἀφείσθω τοῖσ ἀτόποισ τῶν σοφιστῶν ἡ κρίσισ αὕτη· φημὶ δὲ ὅσῳ μείζων καὶ τελεώτεροσ Πλάτων εἰσ λόγουσ, τοσούτῳ μᾶλλον ὑπέρ γε Θεμιστοκλέουσ ἐκεῖνα προσήκειν δέχεσθαι. τὸν μὲν γὰρ ἃ ἤκουσεν εἰκὸσ λέγειν, ἢ ὅτι ἐγγυτάτω ἐκείνων, ὁ δὲ τῆσ φύσεωσ οἶμαι κέχρηται τῇ περιουσίᾳ, ὥσπερ καὶ ἄλλα μυρία δή που διεξέρχεται ἐπὶ τῷ Σωκράτουσ ὀνόματι, περὶ ὧν ὁμολογεῖται μηδὲν ἐκεῖνον πραγματεύεσθαι, δίκαια μὲν οἶμαι ποιῶν κατ’ αὐτό γε τοῦτο καὶ ἀνδρὸσ ἀρίστου, τὸ τὸν διδάσκαλον ἀξιοῦν κοσμεῖν, πλήν γε ὅτι καὶ τὸ μηδ’ ἄλλουσ τῶν οὐκ ἀξίων καταισχύνειν ἐθέλειν προσεῖναι προσήκει. ἃ μὲν τοίνυν περὶ τῶν ἀνδρῶν εἰκὸσ ἦν εἰπεῖν μήτε τῶν ἀναγκαίων εἰρῆσθαι μηδὲν παριέντασ μήτε πάντα ἐφεξῆσ οἰομένουσ δεῖν λέγειν, ὡσ ἂν μή τῳ δοκοίημεν ἀπειροκάλωσ ἔχειν, ταῦτά ἐστιν. ἰσχυρίζεται δ’ οἷσ προσέπταισαν πρὸσ τὸ δημόσιον, ὥσπερ εἴ τινεσ χεῖρον ἔγνωσαν περὶ αὐτῶν, αὐτοὺσ χείρουσ ἡγεῖσθαι προσῆκον, ἢ τῷ καὶ ἄλλουσ τινὰσ εἰσ αὐτοὺσ ἐξαμαρτεῖν οὐδ’ ἡμᾶσ τοῦ προπηλακίζειν ἀπέχεσθαι δέον. τοῦ μὲν γὰρ ἢ φυγεῖν, ἢ χρήμασιν ἢ θανάτῳ ζημιωθῆναι, ἢ ἄλλ’ ὁτιοῦν τοιοῦτον παθεῖν ἡ τύχη κυρία δή που, τοὺσ δὲ λόγουσ καὶ τὴν πολιτείαν αὐτῶν ἀφ’ ὧν προείλοντο δίκαιον σκοπεῖν, ὧν ἐγὼ μὲν ὅπωσ ἂν ἐμαυτῷ συγγνοίην ἀξιοῦντι κατηγορεῖν οὐκ ἔχω.

ἀλλ’ οὐ ταῦτά γ’ ἐστὶν ὧν προϋπέδειξεν αὐτοῖσ ὁ διδάσκαλοσ οὐδ’ ὧν ἐπαιδεύοντο, ἀλλ’ ἐκεῖνοσ μὲν ὅπωσ ὀρθῶσ γράφωσιν εἰσηγεῖτο, καὶ ἅ γε σώζουσι, τῶν ἐκείνου μαθημάτων σώζουσι, ταῦτα δὲ αὐτῶν ἐστιν ἁμαρτήματα, εἴτ’ ἐνδείᾳ μαθήσεωσ εἴτε ῥᾳθυμίᾳ εἴθ’ ὅπωσ δή ποτε ἐπακολουθήσαντα, πλὴν οὐ δι’ ἐκεῖνόν γε οὐδὲ τὴν παρ’ ἐκείνου συντέλειαν, οὐ μᾶλλόν γ’ ἢ καὶ οἱ τῶν τροφῶν ἀποροῦντεσ διὰ τοὺσ πορίσαντασ καὶ διδόντασ αὐτοῖσ ἀποροῦσιν. οὐ γὰρ εἰκὸσ, φησὶ, παιδευθέντασ ὑπ’ αὐτῶν εἰσ αὐτοὺσ ἐξαμαρτεῖν, οὐδ’ ἐξ ὧν βελτίουσ ἐγένοντο, ἐκ τούτων ἄδικόν τι ψηφίζεσθαι. ἐγὼ δὲ οὐχ ᾧ βελτίουσ ἐγένοντο φήσαιμ’ ἂν ἁμαρτεῖν αὐτοὺσ, ἀλλ’ ὅτι μὴ πάντ’ ἐκείνοισ ἠδυνήθησαν ὅμοιοι γενέσθαι. τούτου δὲ πολλὴν συγγνώμην οὖσαν ἀμφοτέροισ εὑρίσκω. οὔτε γὰρ μὴ πάντ’ ἀναμαρτήτουσ γενέσθαι, καὶ ταῦτα ὄντασ δῆμον, οὔτε μὴ πάντασ ἀναμαρτήτουσ δυνηθῆναι ποιῆσαι μεγάλησ ἄν τισ τῆσ κατηγορίασ ἄγοι. ὅπου γὰρ οὐδὲ ἄνδρα ἰδίᾳ καθάπαξ αἰτίαν ἐκφεύγειν ῥᾴδιον, ἴσωσ δ’ οὐδ’ ἐν δυνατῷ, ἦ που πόλιν γε τοσαύτην οἰέσθαι προσήκει. ἀλλὰ μὴν ὅπου γε καὶ τοῖσ ἁμαρτοῦσιν αὐτοῖσ εἰκὸσ εἶναι συγγνώμη, ἦ που τοῖσ γε ἄγουσιν αὐτοὺσ πρὸσ τὸ βέλτιστον καὶ οἷσ ὅθ’ ἡμάρτανον οὐκ ἐπείθοντο, δεινὸν εἰ μὴ φήσομεν. Πλάτων τοίνυν ὡσ μὲν ἐκείνοισ χρώμενοι κατώρθουν οὐδὲν ἐᾷ σκοπεῖν, ἃ δ’ εἰσ αὐτοὺσ ἐκείνουσ ἐξήμαρτον, τοσοῦτον ἀπεῖχον τοῦ δοκοῦντά γ’ ἐκείνοισ ποιεῖν, ὡσ ταῦτα κατηγορεῖν. καὶ ἃ μὲν τῆσ παιδείασ αὐτῶν ἀπέλαυσαν ὑπερβαίνει, ἃ δ’ οὐχ ὧν ἐπαιδεύθησαν ἦν, ἀλλὰ τῆσ ἀνθρωπείασ φύσεωσ ἐμμεμενηκότα, ταῦτ’ ἐπ’ ἐκείνουσ ἄγει τοὺσ ὅπωσ μηδὲν ἁμαρτήσονται πᾶν ὅσον ἦν ἐν αὑτοῖσ πράττοντασ, ὥσπερ ἂν εἴ τισ τοὺσ γραμματιστὰσ τοὺσ παραδείξαντασ τοῖσ παισὶ τὰ γράμματα καὶ δείξαντασ γράφειν ἐκ τῶν δυνατῶν αἰτίουσ εἶναι φάσκοι τῶν περὶ ταῦτα ἁμαρτημάτων, εἴ τι μὴ καλῶσ ὕστερον μηδὲ ὡσ χρὴ γράφοιεν ἐφ’ αὑτῶν. ἀλλ’ οἶμαι τῆσ ἐνδείασ ἐστὶν ἅπαντα ταῦτα, οὐχ ὧν τισ μετέσχεν οὐδ’ ὧν ὅσον οἱο͂́ν τ’ ἦν ἐκαρπώσατο.

εἰ μὲν οὖν τι χεῖρον Ἀθηναίουσ ἐκεῖνοι προὐδίδαξαν, λεγέσθω τοῦτο κατ’ αὐτῶν, οὐδεὶσ λόγοσ αὐτοὺσ παραιτήσεται τὸ μὴ οὐ φαύλουσ εἶναι· εἰ δὲ μὴ πάντασ ἐπαίδευσαν μηδ’ ὡσ οἱο͂́ν τ’ ἀκριβέστατα μηδ’ ὡσ μάλιστα ἐβουλήθησαν, τί τό γε ἐκπεφευγὸσ τῆσ ἐκείνων προστασίασ ἄν τισ τιθείη; οὐ γὰρ τῆσ ἐκείνων ὁμιλίασ τοῦτο ἀπώναντο, ἀλλ’ οὐκ ἀπώναντο ἐκείνων ἔτι τοῦτό γε. οὔκουν ἐξ ὧν προσεῖχον αὐτοῖσ, ἐκ τούτων ἥμαρτον, ἀλλ’ ἐξ ὧν οὐ προσεῖχον ἐπλημμέλησαν. οὕτωσ ἅ γ’ ἐπείθοντο σαφῶσ ἄρ’ οἱ πείθοντεσ ἔπειθον καλῶσ. ἔπειτα μουσικὴν μὲν καὶ γεωμετρίαν καὶ τὰσ ἄλλασ τέχνασ λέγω καὶ τὰσ πάνυ φαύλασ οὐ πάντεσ οἱ φοιτήσαντεσ παρὰ τοὺσ διδασκάλουσ λαμβάνουσιν, ἀλλ’ ἐκ τῶν πολλῶν ὀλίγοι κομιδῆ τινεσ· καὶ οὐδ’ ἐν τούτοισ οὐδεὶσ ἐπαναγκάζει τοὺσ διδασκάλουσ αὐτοὺσ ὑπευθύνουσ εἶναι τοῦ διὰ παντὸσ ἀκριβοῦσ, οὐδ’ ἂν ὁ μαθὼν μὴ πάντα κατορθοῖ, μηδ’ ὅμοιοσ ᾖ τῷ διδάξαντι, οὐδεὶσ τοῦτ’ ἀναμφισβήτητον κατ’ ἐκείνου τίθησιν, οὔθ’ ὡσ οὐδὲν ἐπισταμένου τῆσ τέχνησ οὔθ’ ὡσ ἑκόντοσ ὑποστειλαμένου οὔθ’ ὡσ τὸ σύμπαν εἰπεῖν ἀδικοῦντοσ. ἀλλ’ ἴσμεν τὸν τοῦ Ὁμήρου λόγον ὃν περὶ τῶν παίδων ἔφη κἀπὶ τῶν τοιούτων ἰσχύοντα· παῦροι γὰρ φησὶ παῖδεσ ὁμοῖοι πατρὶ πέλονται, οἱ πλέονεσ κακίουσ, παῦροι δέ τε πατρὸσ ἀρείουσ. καὶ διδασκάλῳ τὸν μὲν ὅμοιον συνέβη γενέσθαι, τὸν δὲ οὒ, καὶ ὁ μέν γε χείρων, ὁ δὲ βελτίων ἐγένετο. οὕτω ταῦτ’ ἔχοντα σύνισμεν καὶ ἐν γένεσι καὶ ἐν τέχναισ· τὴν δὲ πολιτικὴν εἰ μὴ πάντασ ἐπαίδευσαν Ἀθηναίουσ Θεμιστοκλῆσ καὶ Περικλῆσ καὶ Μιλτιάδησ καὶ Κίμων, μηδ’ ἅπαντασ ἐφεξῆσ βελτίουσ ἐποίησαν κατὰ φυλὰσ καὶ κατ’ ἄνδρα ὥσπερ θεωρικὸν τὴν ἐπιστήμην διανέμοντεσ, εἶθ’ ὑπερφυέσ τι φήσομεν κατ’ αὐτῶν εὑρηκέναι, ὡσ οὐδ’ αὐτοὶ βελτίουσ οὐδενὸσ ἦσαν εἰσ ταῦτα;

καὶ τοῦ μὲν χυτρέωσ οὐ κατηγορεῖσ ὅτι μὴ πάντασ ἐφεξῆσ πλάττειν ἐδίδαξε, τῶν δ’ ἄκρων ἐν τοῖσ Ἕλλησι κατηγορεῖσ ὅτι μὴ πάντασ ἑαυτοῖσ προσομοίουσ ἐποίησαν; καὶ οὐκ ἀγαπᾷσ τὸ τοῦ σοῦ Πρωταγόρου, εἰ καὶ καθ’ ὁσονοῦν προὐβίβασαν τοὺσ πολλοὺσ εἰσ τὸ βέλτιον, ἀλλ’ εἰ μὴ πάντ’ ἀνεγκλήτωσ ὁ δῆμοσ καὶ ὥσπερ ἂν εἷσ ἀνὴρ μετεχείρισε, τοῦτ’ ἤδη κατὰ τῶν προστατῶν ἐστί σοι. καὶ μὴν ὁρῶ μέν γε καὶ τοὺσ ἰατροὺσ καὶ τοὺσ πάνυ χρηστοὺσ εἶναι δοκοῦντασ οὐ καθάπαξ οὕτωσ ἐξαιροῦντασ τὰ νοσήματα ὥστε μηδὲ ἴχνοσ ἐμμεῖναι τῷ σώματι, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀρχαίων πολλάκισ ἐγκαταλιπόντασ καὶ τὸ πραῦ̈ναι χάριν ἀρκοῦσαν τιθεμένουσ, καὶ ταῖσ παντελέσι θεραπείαισ τήν γε φύσιν οὐχ οἱούσ τε ὄντασ ὑπερβῆναι, ἀλλὰ ταύτησ μὲν ἀπήλλαξαν τῆσ νόσου, ἑτέραν δ’ οὐδὲν ἐκώλυσαν ἐπελθεῖν ὕστερον. οὐ γάρ ἐσθ’ ἡ τέχνη διὰ τέλουσ ἀξιόχρεωσ, ἀλλ’ ἡ φύσισ νικᾷ. τί οὖν θαυμαστὸν εἰ κἀκεῖνοι πολλὰ καὶ χρηστὰ συμβουλεύσαντεσ Ἀθηναίοισ καὶ πολλὰ τῶν δυσχερῶν κωλύσαντεσ μὴ διὰ τέλουσ αὐτοὺσ ἠδυνήθησαν κατασχεῖν μηδ’ ἀθάνατα ἰάσαντο, ἀλλ’ ἡττήθησαν τῆσ δήμου φύσεωσ, εἴτε καὶ τῆσ κοινῆσ ἀνθρώπων δεῖ λέγειν, καὶ μὴ ἠδυνήθησαν καθάπαξ ἐκ τῆσ πόλεωσ ἐξελεῖν ἀδικίαν, ὥσπερ γεωργοὶ τὰ λυμαινόμενα τῇ χώρᾳ καθ’ ἕκαστον ἐνιαυτὸν ἐκκόπτοντεσ, εἶτ’ οὐκ ἐφικνούμενοι διὰ παντὸσ τοῦ σπέρματοσ. εἰ τοῦτον τὸν τρόπον κἀκείνουσ ἐθέλοντασ καθαίρειν τὴν πόλιν ἐξέφυγε καὶ ἐνέμεινε σπέρμα ἀναγκαῖον ἀδικίασ καὶ ἀγνωμοσύνησ, καὶ οὐ πάνθ’ ὑπήκουσεν αὐτοῖσ, ἀλλ’ ἔσθ’ ἃ καὶ καθ’ αὑτὸν ὁ δῆμοσ ἐβουλεύσατο, τίνα ταῦτ’ ἔχει τοῖσ ἀνδράσι φαυλότητα, ἢ τί δεῖ τὰ ἑτέρων ἐκείνοισ λογίζεσθαι, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ στάσεωσ οὔσησ ἐν τῇ πόλει καὶ τούτων τῆσ ἑτέρασ ἡγουμένων τῆσ τῶν ἐπιεικῶν, εἶτα τὰ τῶν ἑτέρων ἁμαρτήματα καὶ τῶν εἰσ τούτουσ πλημμελούντων αὐτοῖσ τούτοισ τισ προσετίθει; καὶ τίν’ ἔχει φύσιν, οἳ μήτ’ ἔδρων ταῦτα καὶ προσέτι κωλύειν ἠξίουν;

ἀλλ’ ἴσωσ οὐκ αὐτοῖσ ἐγκαλεῖν, ἀλλ’ ὑπὲρ αὐτῶν ἄξιον ἐγκαλεῖν. καὶ δῆτ’ ἔγωγ’ ἐνεθυμήθην ὡσ λυσιτελούντωσ αὐτῷ Πλάτωνι τὰσ αἰτίασ ἀπολύομαι καὶ ὁποίασ τινὰσ αὐτὸσ καθ’ αὑτοῦ δίδωσι τὰσ λαβὰσ ἐκ τῶν ἐγκλημάτων τούτων, εἴ τισ αὐτὸν βούλοιτο μιμήσασθαι. φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν, εἰ καθάπερ τὸν Πρωτεσίλαόν φασι παραιτησάμενον τοὺσ κάτω γεγενῆσθαι μετὰ τῶν ζώντων, ἢ καὶ ὥσπερ τῶν κωμικῶν τισ ἐποίησε τέτταρασ τῶν προστατῶν ἀνεστῶτασ, ἐν οἷσ δύο τούτων ἔνεισιν, οὕτωσ οἱ τέτταρεσ ἡμῖν οὗτοι, περὶ ὧν ἡ νυνὶ διαδικασία, ἀνάστασιν εὑρ́οντο, ὥστε συγγενέσθαι Πλάτωνι μίαν μόνην ἡμέραν ἐπὶ τοῖσ λόγοισ τούτοισ, ἔπειτα ἔλεγον τὸν Περικλέα προστησάμενοι, εἰ δὲ βούλει τὸν Θεμιστοκλέα, οἵπερ ἡμῖν ἐπὶ κέρωσ τῶν ῥητόρων ‐ καὶ ὅπωσ μηδεὶσ ἐμοὶ τὸ τραχὺ τῆσ ἀποκρίσεωσ λογιεῖται· μάλιστα μὲν γὰρ οὐδ’ ἔσται τοιοῦτον οὐδὲν, ἀλλ’ εἰσ ὅσον οἱο͂́ν τε ἐπανήσομεν, ἔπειτ’ αὐτῶν ἐκείνων οἰέσθαι χρὴ τοὺσ λόγουσ εἶναι καὶ οὐκ ἐμούσ. τὸν ξύοντα δ’ ἀντιξύειν καὶ τοῖσ ὄνοισ ἡ παροιμία δή που δίδωσι. Περικλέα δὲ κἂν τοῖσ λέουσι μᾶλλον ἢ τοῖσ ὄνοισ εἰκάζειν φαῖεν ἂν Ὁμηρίδαι. ὥστε τοσοῦτόν γ’ ἐξέσται μεταδοῦναι παρρησίασ αὐτῷ, ὅσον εἰ μηδεὶσ ἀξιοῖ Πλάτωνοσ καταψηφίζεσθαι, εἰ μηδ’ ἐκεῖνον ἐκ τῶν αὐτῶν τούτων ἐνείη μὴ κεκωλῦσθαι διδάσκειν. εἰ δέ τισ ἀχθεσθήσεται τούτοισ ὑπὲρ Πλάτωνοσ, αὐτόχρημα τἀναντία οἷσ βούλεται ποιήσει. οἷσ γὰρ τὸν Πλάτωνα συκοφαντεῖσθαι φήσει, τούτοισ ὅπωσ συκοφαντεῖ βεβαιώσει. ἀλλὰ μὴν εἴ γε μηδὲ κακῶσ ἀκούσασι καλῶσ ἔχειν οἰήσεται ταῖσ αὐταῖσ χρήσασθαι λαβαῖσ, καὶ ταύταισ μὴ ἐπὶ τῷ κακῶσ ἀντειπεῖν, ἀλλ’ ἐπὶ τῷ διὰ τῶν ἐκείνου τὰ ἑαυτῶν ἀπολύσασθαι, πῶσ εἰρηκέναι γ’ αὐτὸν πρότερον κακῶσ ἃ μηδεὶσ ἐπηνάγκαζε καὶ δι’ ὧν χείρουσ ᾤετο ἐκείνουσ ἀποφαίνειν δεξιόν τι νομίζειν κελεύσει; ἐροῦσι τοίνυν, ὡσ ἐγὼ νομίζω, ταυτὶ, μᾶλλον δ’ εἶπον ἂν, Ἡμεῖσ, ὦ Πλάτων, πολλὰ καὶ βλάσφημα ἀκούσαντεσ ὑπὸ σοῦ οὐ τοῖσ ἴσοισ ἀμυνούμεθά σε οὐδ’ ἐροῦμεν κακῶσ, ἀλλὰ καὶ ἄνδρα ἐν τοῖσ πρώτοισ καὶ ἄριστον τῶν Ἑλλήνων ἡγούμεθα, καὶ τῇ πόλει συγχαίρομεν, οὐ σοὶ μόνῳ, τῆσ σῆσ φύσεωσ.

πάντωσ δ’ ἐξ ἀρχῆσ ἑρ́μαιον ἡμῶν αὐτῶν ἐποιησάμεθα ὅ τι ἡ πόλισ ἡμῶν κερδαίνοι. κάλλιστον δὲ πάντων κερδῶν ἡ τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν φορά· ὧν καὶ ἡμεῖσ ποτε ᾠόμεθα εἶναι, σὺ δὲ οὐ δίδωσ. ἐπειδὴ δὲ καὶ Μιθαίκῳ προσεικάζεισ ἡμᾶσ τῷ τὴν Σικελικὴν ὀψοποιίαν συγγεγραφότι, εἰκὸσ μέν σέ γ’ ἄμεινον ἡμῶν ταῦτ’ ἐπίστασθαι. οὐ γὰρ ἡμεῖσ γ’ ἴσμεν περὶ τοιούτων συγγραμμάτων οὐδὲν, οὐ γὰρ πυκνὰ ἐπεμίξαμεν τῇ Σικελίᾳ. ἀλλ’ ὥσπερ σὺ πρὸσ τὰ πολιτικὰ ἀσχόλωσ ἔσχεσ ὑπὸ τῶν λόγων τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ, οὕτωσ ἡμῖν ὑπὸ τῶν λόγων τῶν πολιτικῶν οὐχ ὑπῆρχε σχολὴ τῶν ἐκεῖ μαθεῖν οὐδέν. ἀλλὰ σέ γ’ οὐκ ἀπεικὸσ προστυχεῖν τοιούτοισ ἀνθρώποισ καὶ συγγράμμασιν, εἰ καὶ μὴ ἑκόντα, ἀλλ’ ἄκοντα, ὥσπερ που καὶ ἄλλων πολλῶν καὶ ἑκουσίων πεῖραν λαβεῖν, ἅτε πολλάκισ διὰ τοῦ Σικελικοῦ πελάγουσ κομισθέντα. φέρε δὴ πρὸσ αὐτῆσ τῆσ ἐν Σικελίᾳ τραπέζησ, εἴτε Μίθαικοσ αὐτὴν εἴτε καὶ ὁστισοῦν παρετίθει, τί σοι τεκμήριόν ἐστι τῆσ ἡμετέρασ φαυλότητοσ; ὅτι νὴ Δί’ οὐ πάντασ Ἀθηναίουσ δικαίουσ ἐποιήσαμεν. σὺ δ’ ἐποίησασ βελτίω τί Διονύσιον, εἰ μὲν βούλει τὸν Ἑρμοκράτουσ, εἰ δὲ βούλει τὸν Διονυσίου; συνεγένου μὲν γὰρ ἀμφοτέροισ.

οἱ δὲ τί σοῦ καὶ τῆσ σῆσ συνουσίασ ἀπώναντο; καίτοι διελέγου δή που πρὸσ αὐτοὺσ περὶ τοῦ δικαίου καὶ νόμου καὶ πολιτείασ, καὶ τὴν ἰσότητα τὴν ἐν γεωμετρίᾳ καὶ πρὸσ ἐκείνουσ ἐπῄνεισ, καὶ οὕτω φιληκόωσ εἶχον ὥστε καὶ μετεπέμποντό σε, καὶ σὺ προθυμίασ ἐνέλιπεσ οὐδὲν, ὅπωσ ἀγαθόν τι πράξωσι δι’ ἐκείνων αἱ πόλεισ. ἐλελήθεισ δὲ ἄρα σαυτὸν ἁπάσαισ ταῖσ παροιμίαισ ἐνεχόμενοσ, εἰσ πῦρ ξαίνων καὶ λίθον ἕψων καὶ σπείρων τὰσ πέτρασ. τί γὰρ τῶν σῶν νουθεσιῶν καὶ λόγων ἀπέλαυσαν ἐκεῖνοι; τί τῶν θείων ἢ τῶν ἀνθρωπείων ἄμεινον μετεχειρίσαντο μετ’ ἐκείνην τὴν ἡμέραν, ἐν ᾗ σοὶ τὰ ὦτα ὑπέσχον; τίσ αὐτοὺσ μετάνοια τῶν πρόσθεν ἡμαρτημένων εἰσῆλθε; τίσ ἔρωσ φιλοσοφῆσαι πάντα τἄλλα ὑπερβάντασ; τί βέλτιον ἢ τῶν κατ’ αὐτὴν τὴν πόλιν ἔσχεν ἢ τῶν ἔξω; τίσ Γελώων ἢ Λεοντίνων ἢ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων τῶν ἐν Σικελίᾳ χρηστῶν καὶ δικαίων ἐκείνων ἔτυχε διὰ σὲ καὶ τοὺσ σοὺσ λόγουσ; εἰ δὲ μὴ τῶν Ἑλλήνων, τίσι τῶν βαρβάρων [τίνι τῶν ἐν Σικελίᾳ ὄντων] ἐνεδείξαντο ὡσ βελτίουσ γεγόνασιν; εἰε͂ν. ἀλλὰ τῶν μὲν Σικελίαν οἰκούντων οὐδενὶ, τῶν δ’ ἐν Ἰταλίᾳ βαρβάρων ἢ Ἑλλήνων τίσιν εἰπέ μοι κάλλιον ἢ πρὸ τοῦ προσηνέχθησαν; εἰσ τί καὶ πρὸσ τίνασ ἀνθρώπουσ ἐποίησε βελτίουσ αὐτοὺσ ἡ σὴ πολιτεία; τίνι Καρχηδονίων, εἰ μὴ τῶν Ἑλλήνων ἔχεισ εἰπεῖν, ἢ τίνι τῶν ἄλλων τῶν ἐν τῇ Λιβύῃ βαρβάρων ἀρετὴν ἀσκῶν ἐπεδείξατο ὁ τύραννοσ, ἀφ’ οὗ τῶν Πλάτωνοσ δογμάτων ἠκροάσατο, εἴτ’ οὖν ὁ πρεσβύτεροσ λέγω εἴθ’ ὁ νεώτεροσ; καὶ μὴν εἰ μὲν τοῖσ συμβούλοισ ἀνατιθέναι χρὴ τὰ τῶν ἐν ταῖσ ἐξουσίαισ ἁμαρτήματα, τί μᾶλλον ἡμῶν ἢ σαυτοῦ φήσουσι κατηγορεῖσ; ἐπειδή γε καὶ κατὰ σοῦ τὰ ἐκείνων ὑπάρχει λέγειν. εἰ δ’ οὐδὲν ἂν εἶναι ταῦτα φαίησ πρὸσ σὲ, τοῖσ αὐτοῖσ τούτοισ καὶ ἡμᾶσ ἀπολύεισ, εἴ τι καὶ ὁ Ἀθηναίων δῆμοσ ἔξω τι τῶν ἡμῖν δοκούντων ἔπραξεν. οἶμαι τοίνυν οὐκ ἀρκέσειν τοῖσ ἀνδράσι ταῦτα, ἀλλ’ ἐκεῖνο ἥδιστ’ ἂν αὐτοὺσ ἤδη προσθεῖναι, τὸ ποῖον; τὸ ἐπειδὴ τοίνυν ἐν ἀμφοτέροισ ἔνεστι μὴ πάνθ’ ὡσ ἐδόκει τῷ συμβούλῳ πεπρᾶχθαι, πότεροι βελτίονι καὶ δικαιοτέρῳ πράγματι τὴν ἀρχὴν ἐπέθεντο ἡμῶν; πότερον ὁ τὸν τύραννον παιδεύειν ἀξιῶν καὶ πλέων ἔξω τῆσ πατρίδοσ τοσοῦτον, ἢ οἱ τοῖσ πολίταισ τοῖσ ἑαυτῶν τὰ βέλτιστα ἐθελήσαντεσ συμβουλεῦσαι, καὶ τούτοισ ἐκ τῶν δυνατῶν ἀμείνω τὰ πράγματα ποιεῖν;

τί φῂσ, ὦ Πλάτων, πρὸσ ταῦτ’, ἐροῦσι, καὶ ὅτε γε καθάπαξ οὐκ ἐκρατήσαμεν, πότεροι μᾶλλον τῆσ γνώμησ τῆσ ἐξ ἀρχῆσ ἐφικόμεθα; καὶ πότεροι πλέον προὐβιβάσαμεν; πότερ’ ἡμεῖσ βελτίουσ Ἀθηναίουσ ἀπεφήναμεν, ἢ σὺ τοὺσ τυράννουσ; καὶ μὴν ἐκείνοισ μὲν πλὴν ἴσωσ ὀλίγων ἅπανθ’ ἡμάρτηται, τοῖσ δὲ μεθ’ ἡμῶν ἅπαντα κάλλιον πλὴν ὀλίγων ἢ κατὰ πάντασ ἀνθρώπουσ πεποίηται. τοσοῦτον ἡμεῖσ ἀμείνουσ τοὺσ ἡμῖν χρωμένουσ ἀπεδείξαμεν ἢ σὺ τοὺσ σοί. εἰ δ’ ἐρεῖσ ὅτι βελτίουσ οὗτοι τὴν φύσιν, καὶ ταύτῃ φρονιμωτέρουσ ἡμᾶσ ἀποδεικνύεισ, εἴ τινασ ἐν τούτοισ ἔσχομεν ἐλπίδασ, οὐχ ὥσπερ σὺ τοῦ παντὸσ διήμαρτεσ, ἐκείνοισ διαλέγεσθαι προὔργου τι δόξασ εἶναι. ἔπειτα ὥσπερ ἐν οἷσ βελτίουσ ἑτέρων γεγόνασι τὴν φύσιν αἰτιᾷ, οὕτωσ εἴ τι καὶ προπετέστερον εἰργάσθαι σοι δοκοῦσι, τῆσ φύσεωσ αὐτὸ θὲσ τῆσ αὐτῆσ καὶ μὴ λάμβαν’ ἐφ’ ἡμᾶσ, μηδ’ ἃ μὲν ἡμῶν ἡγουμένων κατέπραξαν, ἀποστέρει τοὺσ συμβουλεύσαντασ καὶ τοὺσ συγκατεργασαμένουσ ἡμᾶσ τῷ δοκεῖν τὰ βέλτιστα παραινέσαι, ἃ δ’ ἐπὶ σφῶν αὐτῶν ἐξήμαρτον εἰσ ἡμᾶσ, ταῦθ’ ὡσ ἡμεῖσ ἀδικοῦμεν λέγε. ἐκείνων μὲν γὰρ καὶ ἡμεῖσ αἴτιοι τὸ μέροσ, τούτων δὲ οὐδὲ μικρόν. ἀλλὰ ταῦθ’, ὡσ ἔφη Σοφοκλῆσ, πεπονθότ’ ἐστὶ μᾶλλον ἢ δεδρακότα. καὶ μὴν εἴ γε τὸ προσκροῦσαι καὶ χρήσασθαί τινι συμφορᾷ κακίασ ἔλεγχόσ ἐστι καὶ μέμψιν δικαίαν ἔχει τῷ πεπονθότι, σκόπει πρὸσ τὰ ἡμέτερα καὶ τὰ σαυτοῦ. ποῖ’ ἄττ’ ἀπέλαυσασ τῶν τυράννων οὓσ παιδεύειν προῃροῦ; μὴ ἄρ’ οὐ Πολυκράτησ τὴν ἔξωθεν τύχην οὐδ’ αὐτὸσ ἡμῖν ἦσθα. οὕτω μὲν ἐξ ἀρχῆσ εἱρχθεὶσ ἐτρέφου παρὰ ἐλπίδα καὶ παρ’ ἀξίαν ἅπασαν σεαυτοῦ, καὶ εἰ μή σε ἀνὴρ Ἰταλιώτησ ἐξῃτήσατο τῶν Πυθαγορείων, ὥσπερ σὺ φῂσ τὸν πρύτανιν, ὅτι ἡμῶν ἕνα μέλλοντα εἰσ τὸ βάραθρον ἐμπεσεῖσθαι διεκώλυσε, κἂν αὐτὸσ ἴσωσ εἰσ τὰσ λιθοτομίασ ἐνέπεσεσ, ἢ δή τοι τό γε δεύτερον οὐκ ἂν ὑπεξέφυγεσ Στυγὸσ ὕδατοσ αἰπὰ ῥέεθρα τοῦ πορθμοῦ, ἀλλ’ ἐτεθνήκεισ ἂν αὐτοῦ ἐν Σικελίᾳ.

νῦν δὲ Ἀρχύτασ ἦν ὁ κωλύσασ καὶ Διονύσιοσ Ἀρχύταν μὲν ἐπιστέλλοντα ᾐσχύνθη καὶ ἔδωκε τὴν χάριν, Πλάτωνα δὲ οὐκ ᾐσχύνετο, ᾧ συνῆν καὶ οὗ τοὺσ καλοὺσ ἐκείνουσ καὶ σεμνοὺσ λόγουσ ἤκουσεν, ἀλλὰ τοσοῦτον ἔδει τιμᾶν ἢ πείθεσθαι λέγοντι ὥσθ’, ἵνα σου τῆσ φωνῆσ μὴ ἀκούοι, καθείρξασ εἶχεν ὡσεί τινα ἀτίμητον μετανάστην. καὶ περιειστήκει σοι τὸ τοῦ Κίμωνοσ, ὃ σὺ φῂσ πρὸσ αὐτὸν τοὺσ Ἀθηναίουσ οὐκ ἐθέλειν αὐτοῦ τῆσ φωνῆσ ἀκούειν, οὐδὲ σοῦ τότ’ ἠξίου Διονύσιοσ, πλὴν ὅσον οὐκ ἐν τοῖσ ἴσοισ ἦσθα. ἐκεῖνον μὲν γὰρ Ἀθηναῖοι μετέστησαν ὅπωσ αὐτοῦ δέκα ἐτῶν μὴ ἀκροάσαιντο, σοὶ δὲ οὐδ’ αὐτὸ τοῦτο ἐξῆν μεταστῆναι καὶ πάνυ δή που βουλομένῳ τε καὶ ζητοῦντι, νοῦν ἔχοντι, ὡσ ἐγώ φημι. ἀλλὰ τοῦτ’ ἦν ἡ δεινὴ συμφορὰ τὸ μὴ ἐξεῖναι ἀπελθεῖν, ἀλλὰ μένειν πρὸσ βίαν καὶ μονονοὺ προσηλῶσθαι. καὶ παραδίδωσι δή σε μετὰ ταῦθ’ ὁ φίλτατοσ ἀνδρὶ Σπαρτιάτῃ Πόλλιδι, καὶ οὐδ’ ἐνταῦθ’ ἔστη τῆσ ὕβρεωσ, ἀλλ’ ἀποδόσθαι προσέταξεν, ἀποδόσθαι τὸν ἄριστον οἴμοι τῶν Ἑλλήνων, ὥσπερ ἀνδράποδον τῶν ἐπ’ ἐξαγωγῇ. οὐκ ἂν ἡμῶν γε ζώντων καὶ τῶν τριήρων οὐσῶν τοῦθ’ ὕβρισεν ὁ θεοῖσ ἐχθρὸσ ἐκεῖνοσ. ὅμωσ δ’ ἐπέταξε καὶ Πλάτων ἐξήγετο ἐκ Σικελίασ ὑπὸ Πόλλιδοσ καὶ ὁ Πόλλισ αὖ πάλιν παραλαβὼν Διονύσιον μὲν καὶ ἀπόντα ᾐσχύνετο καὶ ὧν ἐπέσκηψεν ἐμέμνητο, σὲ δ’ ὁρῶν καὶ συνὼν παρ’ οὐδὲν ἐποιεῖτο, ἀλλ’ ἡ θαυμαστή σου δύναμισ καὶ πειθὼ κατὰ τοὺσ λόγουσ ἡττᾶτο τῶν ἐντολῶν τοῦ Διονυσίου· καὶ Πόλλισ ἐκείνῳ μὲν συνεβάλλετο, καὶ ταῦτα τοιαῦτα ἐπιτάξαντι, σοὶ δ’ οὐδέν· προσθῶμεν δὲ ὅτι καὶ Σπαρτιάτησ ὢν καὶ τεθραμμένοσ ἐν νόμοισ καὶ πολιτείᾳ δεύτερα τῶν πασῶν ἐχούσῃ παρὰ σοὶ κριτῇ, μᾶλλον δὲ πρῶτα τῶν οὐσῶν.

ἐκεῖνόσ τε γὰρ εἰσ Μολοττοὺσ ὡσ Ἄδμητον ἐχθρὸν ὄντα αὐτῷ παραγίγνεται καὶ δι’ ἐκείνου σώζεται καὶ σοὶ παρὰ τοῖσ ἐχθροῖσ τοῖσ κοινοῖσ τῆσ πατρίδοσ τῆσ σαυτοῦ συνέβαινεν ἐξετάζεσθαι. καί σοι μάτην, ὡσ ἐοίκε, τὰ πολλὰ ἐκεῖνα εἰσ τὴν τῶν Λακεδαιμονίων πόλιν ὕμνητο. ὁ γοῦν τῶν Λακεδαιμονίων ποτὲ ναύαρχοσ τοσοῦτον διήμαρτε τῆσ σῆσ ἀξίασ, ὅσον οὐδ’ ἂν εἷσ Περσῶν ἢ Σκυθῶν, οἷσ οὐκ ἦν συνεῖναι τῆσ σῆσ φωνῆσ τὸ παράπαν. καίτοι γε εἰ μὲν ἠξίουσ αὐτὸν ἀμείνω γενέσθαι Διονυσίου περὶ σὲ καὶ βουλεύσασθαί τι βέλτιον, ὁ δὲ οὐ προσεῖχέ σοι τὸν νοῦν, ἀλλὰ τοῦ μὴ παρόντοσ ἦν καὶ τοῦ τὰ αἴσχισα ἐντειλαμένου, πῶσ οὐχ ἡττῶ πάμπολυ τοῦ τυράννου καὶ ποῦ δίκαιοσ εἶ προφέρειν εἴ τίσ τινα πείθειν ἐγχειρῶν ἀπέτυχεν; εἰ δὲ σὺ μὲν στέργειν ἠξίουσ τοῖσ παροῦσιν, ὁ δὲ οὐκ ᾐδεῖτό σου τὴν σιωπὴν οὐδ’ ἁπάντων λόγων ἡγεῖτο ἱκανωτέραν εἶναι τοὺσ προσήκοντασ αὐτῷ λογισμοὺσ περὶ σοῦ παραστῆσαι, πῶσ τῶν εἰκότων ἐτύγχανεσ, ἢ πῶσ τὰ πρέποντα ἀπέλαυεσ τῆσ φύσεωσ τῆσ σεαυτοῦ; νὴ Δί’ ἀλλ’ οὐδὲν σὺ χείρων, εἰ παρέπαιε Πόλλισ καὶ Διονύσιοσ. οὐδέ γ’ ἡμεῖσ, ὦ μακάριε, εἴ τισ περὶ ἡμᾶσ φαῦλοσ Ἀθηναίων ἐγένετο. εἰσ τοίνυν τοῦθ’ ἧκεν ὁ Πόλλισ ὑπερβολῆσ καὶ οὕτω σφόδρα ἐσπούδασε κύριοσ καταστὰσ βουλεύσασθαι περὶ ἀνδρὸσ οἱού μηδ’ ὄναρ ἤλπισεν, εἶτα φανῆναί τι παμμέγεθεσ βεβουλευμένοσ καὶ ὑπερβάλλον φιλανθρωπίᾳ τε καὶ παιδείᾳ, ὥστε κομίσασ εἰσ Αἴγιναν, ἐν ᾗ θάνατοσ προείρητο εἴ τισ Ἀθηναίων ἐπιβαίνων ληφθείη, ἐνταῦθα ἐκβιβάζει σε. κἀνταῦθα αὖ τὸ τοῦ Θεμιστοκλέουσ ἠτύχεισ, μᾶλλον δὲ καὶ ηὐτύχεισ. καὶ εἰ μὴ ἐκεῖνοι βελτίουσ ἐγένοντο τοῦ τυράννου καὶ τοῦ διακόνου, ‐ καὶ οὗτοί γε καλῶσ ποιοῦντεσ τὴν Πλάτωνοσ φιλοσοφίαν καὶ δόξαν ᾐσχύνθησαν, ‐ ἐτεθνήκεισ ἂν αὐτόθι νῆσον ἀντὶ νήσου μεταλαβὼν, ἐν προθύροισ τῆσ πατρίδοσ, οὐκ ἐν Σικελίᾳ·

τοσοῦτον ἔμελλεσ κερδαίνειν. ὁ δὲ χρηστὸσ σύμπλουσ ὁ Σπαρτιάτησ οὐδ’ ὣσ ἐπελάθετο ὧν ἤκουσε παρὰ τοῦ Διονυσίου, ἀλλ’ ἐπώλησε τὴν ἱερὰν κεφαλήν· καὶ πωλοῦντοσ Πόλλιδοσ Ἑλλήνων μὲν οὐδεὶσ ὠνεῖτό σε ‐ οὕτω πάντεσ κατείχοντο ὑπὸ τῶν σῶν λόγων ‐ Λίβυσ δ’ ἄνθρωποσ Ἀννίκερισ ὄνομα, ὃν οὐδ’ ἠπίστατο ἀνθρώπων οὐδεὶσ, εἰ μὴ ταῖσ σαῖσ συμφοραῖσ ἀπεχρήσατο. νῦν δ’ οὐ Πλάτωνα ἐπρίατο, ἀλλὰ δόξαν αὑτῷ καὶ τὸ γιγνώσκεσθαι. καὶ τότε ἤδη Δίων τὰ θαυμαστὰ ἐφιλανθρωπεύετο πέμπων τὰ λύτρα τῷ Λίβυϊ. ἀλλ’ οὐδ’ ἐκεῖνόσ γ’ ἡττήθη τοῦ Δίωνοσ, ἀλλ’ ἀφῆκέ σε προῖκα, ὁ μηδεπώποτ’ ἰδὼν πρότερον μηδ’ ὁμιλήσασ μηδαμοῦ μήτε νήσων μήτ’ ἠπείρου. ἐλθὼν τοίνυν οἴκαδε καὶ διαφυγὼν ὥσπερ τισ Ὀδυσσεὺσ οὐ θανάτουσ μόνον, ἀλλὰ καὶ δουλείαν, καὶ οὑτωσὶ σαφῶσ ἐπὶ τῇ ἑτέρων κακίᾳ καὶ φιλανθρωπίᾳ γενόμενοσ χρόνον μέν τινα ἡσυχάσασ· ὡσ δὲ τελευτήσαντοσ τοῦ προτέρου Διονυσίου παραλαβὼν τὴν ἀρχὴν ὁ ἐξ ἐκείνου Διονύσιοσ μετεπέμπετο αὖθίσ σε εἰσ τὴν πολυύμνητον Σικελίαν, ὥσπερ μετὰ τῶν ἄλλων ὧν παρὰ τοῦ πατρὸσ παρειλήφει καὶ τὴν εἰσ σὲ ὕβριν παρειληφὼσ, καὶ κληρονομῶν καὶ τοῦ σοι προστάττειν, ὥσπερ Συρακοσίοισ ἢ τοῖσ ἄλλοισ τοῖσ ἐν Σικελίᾳ, ᾤχου δὴ πλέων. καὶ ποίων τινῶν ἀπέλαυσασ πάλιν αὐτὸσ οἶσθα, ὡσ οὔθ’ ὧν ἀπῆρασ χάριν διεπράξω ἠνέσχου τε πολλὰ καὶ παντοῖα, καὶ παντὸσ μᾶλλον ἢ σαυτοῦ, τοσοῦτον εὐτυχήσασ μόνον, εἰρήσεται γὰρ, ὅσον οὐ μετέσχεσ τῆσ Φιλοξένου τοῦ διθυραμβοποιοῦ τύχησ, καίτοι πράττων μάλιστά πωσ ἀντίπαλα ἐκείνῳ. μή τοι νομίσῃσ ἡμᾶσ ἀγνοεῖν τοὺσ σοὺσ λόγουσ ἢ μὴ συγχωρεῖν ἀληθεῖσ εἶναι, ὡσ οὐ θέμισ ἀνδρὶ βελτίονι ὑπὸ χείρονοσ οὔθ’ ὑβρίζεσθαι οὔτε βλάπτεσθαι. σύνισμεν ταῦτα καὶ μαρτυροῦμεν ὡσ ἀληθῆ λέγεισ, ὅμωσ δέ γε ὁ θαυμαστὸσ ἐκεῖνοσ ἐραστήσ σου οὐδ’ ὁτιοῦν ὕβρεωσ καὶ ἀσελγείασ ἀπέλιπε.

καὶ σὺ μὲν ἴσωσ οὐδὲν ὑβρίσθησ, ὁ δ’ οἷσ ἡγεῖτο ὑβρίζειν, πλείω ταῦτ’ ἔπραττεν ἢ δι’ ὧν ᾔδει τιμήσων. καὶ οὐδ’ οὕτω κατέλυσασ τὴν πρὸσ ἐκεῖνον ὁμιλίαν καὶ τὸ πλεῖν, ἀλλ’ οὕτω παρ’ ἐλπίδα καὶ παρ’ ἀξίαν ἀπαλλάξασ καὶ ἀγαπητῶσ ἀποσωθεὶσ πάλιν οἴκαδε τοσοῦτον ἀπέσχεσ τοῦ ἑτέροισ τι δύνασθαι συμβουλεῦσαι ὥστ’ οὐδὲ σαυτῷ συνεβούλευσασ, ὅπερ λοιπὸν ἦν. ἀλλ’ ἡ μὲν παροιμία καὶ Ὅμηρόσ φησι, ῥεχθὲν δέ τε νήπιοσ ἔγνω· σὺ δ’ ὁ τῶν Ἑλλήνων σοφώτατοσ οὐδ’ οὕτωσ ἐπαιδεύθησ, ἀλλὰ πάλιν σε χειροῦται Διονύσιοσ, ἐλπίδασ φιλανθρώπουσ ὑποτείνασ, καὶ πάλιν αὖ τῶν τῆσ τυραννίδοσ κακῶν ἐπειρῶ, τὸ τρίτον πλεύσασ ὥσπερ οἱ παλαισταὶ παλαίουσι, δὶσ μὲν πρὸσ τὸν αὐτὸν προσπταίσασ, τρίτον δ’ ὅλωσ πρὸσ τύραννον καὶ τυραννικὴν οἰκίαν. οὕτωσ οὐδ’ αὐτὸσ ἐξ οὐρίασ τὰ πάντα ἔθεισ. τί οὖν ἡμῖν τὴν τύχην προφέρεισ αὐτὸσ τοιαύτησ πεπειραμένοσ; ὥσπερ ἂν εἰ Ὀδυσσεὺσ τῷ Μενέλεῳ τὴν πλάνην ὠνείδιζεν, ὦ οὗτοσ, ἧκον μὲν οὐδ’ αὐτὸσ μετὰ πάντων, μετὰ πλειόνων δὲ ἢ σὺ καὶ θᾶττον ἢ σὺ, καὶ πλεύσασ οὐκ ἴσα· καὶ πρόσ γε οὐ περιεργασάμενοσ, ὥσπερ σὺ καθήμενοσ ἐν Σικελίᾳ παρὰ τῷ Κύκλωπι.

εἰ δ’ ὥσπερ σὺ Δίωνοσ χάριν καὶ τῆσ ἐκείνου ξενίασ καὶ ἑταιρίασ ἅπαντα ταῦθ’ ὑπέμεινασ, οὕτωσ ἡμεῖσ ὑπὲρ τῆσ ἑστίασ τῆσ κοινῆσ πατρίδοσ καὶ ὑπὲρ τῶν κοινῶν σπονδῶν καὶ δικαίων οἱ μὲν τῆσ πόλεωσ, οἱ δὲ καὶ τῶν Ἑλλήνων, ὁτιοῦν καὶ λέγειν καὶ πράττειν καὶ πάσχειν ὑπέστημεν, αἰσχυνθέντεσ μὲν ἁπάσασ τὰσ τοῦ Διὸσ ἐπωνυμίασ, αἰσχυνθέντεσ δὲ τὰσ τῶν ἄλλων ἁπάντων θεῶν ἐπωνυμίασ τε καὶ τιμὰσ, ἔτι δ’ ἡρ́ωασ καὶ προγόνουσ τοὺσ κοινοὺσ, καὶ τὴν τοῦ παρελθόντοσ χρόνου μνείαν καὶ τὸν τοῦ μέλλοντοσ αἰῶνοσ λόγον, καὶ πάνθ’ ὅσαπερ μέγιστα νομίζεται παρὰ πᾶσι καὶ Ἕλλησι καὶ βαρβάροισ, εἰ δέ τι καὶ παρὰ γνώμην ἐκ τούτων ἀπήντησε, τί τὰ μὴ σὰ κατηγορεῖσ; ἀλλ’ ὦ πάντων θαυμάσιε Πλάτων, μὴ δι’ ἀμφοῖν ὤθει, καὶ ταῦτ’ οὐ διὰ τῶν φίλων ἑνὸσ καὶ τῶν ἐχθρῶν, ἀλλὰ διὰ σαυτοῦ τε καὶ τούτων, οὓσ φίλουσ εἰκὸσ ἦν μᾶλλον ἡγεῖσθαι, εἰ δὲ μὴ, σκόπει μὴ ὅ τι ἐγκαλέσεισ, ἀλλ’ ὅ τι ἀπολογήσει πρότερον· τοσαῦτ’ ἐστὶ καὶ τὰ σά. καίτοι σὺ καὶ τῶν διθυραμβοποιῶν ἀξιοῖσ καταγελᾶν ὡσ πρὸσ τὴν ἡδονὴν καὶ τὸ χαρίζεσθαι μόνον ὡρμημένων. φαίνεται δὲ Φιλόξενον μὲν τὸν Κυθήριον οὐ δυνηθεὶσ αὖθισ ὑφ’ αὑτῷ λαβεῖν Διονύσιοσ, ἀλλ’ οἰμώζειν ἐκεῖνοσ ἐλευθέρωσ γράφων αὐτῷ, σοῦ δέ γε δεύτερον καὶ τρὶσ ἐγκρατὴσ γενόμενοσ μετὰ τὰσ πρώτασ ἐκείνασ διατριβάσ. φήσεισ καλὴν εἶναί σοι τὴν πρόφασιν· ὑπὲρ γὰρ τῶν Δίωνοσ πραγμάτων ἅπαντα ταῦτα ποιεῖν καὶ λέγειν· καλῶσ γε σὺ καὶ λέγων καὶ ποιῶν. σκόπει δὴ καὶ τὴν ἡμετέραν πρόφασιν, κἂν εὑρ́ῃσ ἀτιμοτέραν, ἢ μικρῶν ἕνεκα ἡμᾶσ πολυπραγμονήσαντασ, στίξον λαβὼν καὶ γενοῦ Διονύσιοσ ἀντὶ Πλάτωνοσ εἰσ ἡμᾶσ. καὶ μὴν εἰ δεῖ καὶ τοῦτο προσθεῖναι, ἡμεῖσ μὲν εἴ τι καὶ προσεπταίσαμεν, ἀλλ’ οὖν πράξαντέσ γε ὑπὲρ ὧν ἐσπουδάζομεν οὕτω προσεπταίσαμεν, σὺ δ’ εὐθὺσ ἐξ ἀρχῆσ.

οὐκοῦν εἰ μὲν τὸ χρήσασθαί τισι δυσκόλοισ ὄνειδόσ ἐστι τῷ συμβούλῳ καὶ μέμψισ, οὐδὲν ἐλάττοσιν ἡμῶν κέχρησαι. καὶ πρόσεστι τὸ μηδὲν ὧν ἐβούλου κατορθῶσαι. εἰ δ’ αὐτὴν ἐφ’ αὑτῆσ δεῖ τὴν προαίρεσιν ἐξετάζειν, ἀναίτιον μὲν τὸ σὸν εἰκότωσ, ἀναίτιον δ’ ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ τὸ ἡμέτερον. καὶ πρόσεστι τὸ κρατῆσαι τῶν πραγμάτων καὶ τὸ μείζω ταῦτ’ εἶναι τῶν θ’ ὑπὸ σοῦ σπουδαζομένων ὧν τ’ αὐτοὶ προσεκρούσαμεν. σὺ μὲν τοίνυν ἐλέγχειν ἡμᾶσ ἀξιῶν καὶ κατὰ σαυτοῦ λέγεισ, ἡμεῖσ δ’ ὑπὲρ ἡμῶν αὐτῶν λέγοντεσ καὶ τὸ σὸν θεραπεύομεν. μᾶλλον δὲ τῆσ μὲν σῆσ ἀπολογίασ καὶ ἡμεῖσ μετέσχομεν, σοὶ δ’ οὐχ ὅσον ἡμῖν ὑπάρχει. ὥστ’ εἰ μὲν ἡμῶν τισ φείσεται, ἄδηλον εἰ καὶ σοῦ· εἰ δὲ σοῦ τισ καταγνοίη, τάχ’ ἂν ἡμῖν γε συγγνοίη· εἰ δ’ αὖ μηδ’ ἡμῶν φείσεται, σοῦ γε σχολῇ. οὕτω τὸ νικᾶν ἡμᾶσ ὑπὲρ σοῦ γίγνεται. πρὸσ ταῦτα σκόπει μὴ τοὐμὸν, ἀλλὰ καὶ τὸ σὸν, Τεῦκροσ ἔφη τινὶ, καὶ μὴ βούλου πάντα ἀκριβῶσ ἐξετάζειν, μηδὲ τριῶν ὄντων εἰσ ἅ τισ ἂν βλέψειε, τῆσ γνώμησ, τῶν ἔργων, τῆσ τύχησ, ἀφεὶσ τὼ δύο, τοῦ τρίτου λαμβάνου, καὶ ταῦτα καὶ τούτου τοῦ πλείστου μέρουσ μεθ’ ἡμῶν ὄντοσ. εἰ γὰρ ἡμᾶσ ἔδει ταῦτα προειδότασ ἐξ ἀρχῆσ ἐξεπίτηδεσ ὑπὲρ τῆσ Ἑλλάδοσ ἡμᾶσ αὐτοὺσ ἐπιδοῦναι, οὐκ ἂν ὠκνήσαμεν οὐδὲ ἡττήθημεν τοῦ Κόδρου τοσοῦτον, καὶ σύ γ’ ἂν οἶμαι ταῦτα συνεβούλευσασ. ἐπεὶ φέρε πρὸσ φιλίου, πότερ’ ἂν μᾶλλον ἐβουλήθησ, μήτε τὰ πραχθέντα δι’ ἡμῶν πεπρᾶχθαι τῇ πόλει μήτ’ εἰσ ἡμᾶσ μηδένα τῶν πολιτῶν ἐξαμαρτεῖν ‐ οὐκοῦν ἕτεροι καὶ εἰσ ἡμᾶσ καὶ εἰσ ἐκείνουσ ἔμελλον ‐ ἢ κείνων γ’ ἕνεκα ὥστε πραχθῆναι, καὶ ταῦτ’ εἰ δέοι συμβῆναι;

ἐγὼ μὲν οἶμαι ταῦτα. οὐκοῦν ὅτ’ ἀμφότερ’ ἂν φαίησ ἐθέλειν μᾶλλον ἢ μηδέτερα ὁμολογεῖσ, καὶ τοῖσ πεπολιτευμένοισ ἡμῖν ἅπαντα ἃ προσήκει προσεῖναι καὶ μειζόνωσ τὰ πρὸσ εὐδοξίαν τῇ πόλει τῆσ αἰτίασ εἶναι. πῶσ οὖν οὐ δίκαιοσ ἦσθα μᾶλλον ἐπαινεῖν ἢ ψέγειν; εἰ γὰρ αὐτοῖσ τοῖσ ἡμαρτηκόσιν εἰσ ἡμᾶσ τὰ καλῶσ βουλευθέντα καὶ πραχθέντα πλείονόσ ἐστι λόγου, καί τισ ἂν οὐκ ἀλόγωσ ταῦτα ἐκείνοισ παρείη, πῶσ οὐχ ἡμᾶσ γε δίκαιον ἀφεῖσθαι πάσησ αἰτίασ, οἷσ τῶν μὲν ἐγκλημάτων οὐδ’ ὁτιοῦν δή που μέτεστι, τῶν δὲ εἰσ ἔπαινον ἡκόντων, ἂν τἀληθῆ λέγειν ἐθέλῃσ, τὸ πλεῖστον; ἡμεῖσ τοίνυν πόλλ’ ἂν ἔχοντεσ ἡμᾶσ αὐτοὺσ σεμνῦναι παραλείπομεν. ἀλλ’ ἵνα εἰδῇσ ὅσον ἡμῖν ἐπιεικείασ περίεστι καὶ ὅσον πανταχῆ τοῦ πλεονεκτεῖν ἐθέλειν ἀπέχομεν, ἔστω τὸ πᾶν κοινὸν, ἀφαίρει πάσασ, εἰ βούλει, τὰσ ἄνω προσθήκασ, ἐπὶ τοῖσ ἴσοισ καταλυώμεθα ‐ πάντωσ δ’ οὐκ ἄπειροι συνθηκῶν ἡμεῖσ ‐ μήτε σὺ μέμνησο πρὸσ ἡμᾶσ περὶ συμφορῶν οὔθ’ ἡμεῖσ πρὸσ σὲ τούτῳ χρησόμεθα. ὡσ οὐκ ἔστι μέσον οὐδὲν, ἀλλ’ ἢ καὶ ἡμᾶσ μετὰ σοῦ τούτοισ ἑαλωκέναι δεῖ ἢ καὶ σὲ καὶ ἡμᾶσ ἀθώουσ ἀφιέναι καὶ ἀποχρῆν ἅ τινεσ τῶν ἄλλων ἐξήμαρτον εἰσ ἡμᾶσ. " ταῦτ’ εἰπόντασ ἂν αὐτοὺσ οἶμαι ῥᾳδίωσ πάλιν πορεύεσθαι παρὰ τοὺσ πλείονασ, εἰ δὴ δεῖ κἀκείνουσ μετὰ τῶν πλειόνων κεῖσθαι δοκεῖν ὥσπερ ἔγωγε οὐκ οἶμαι. ἐγὼ μὲν οὖν ἥδιστ’ ἂν ἀμφοτέρων ἀποψηφιζοίμην· εἰ δέ τισ ἄλλωσ γιγνώσκει, θρασυκάρδιον ἄν τινα αὐτὸν φαῖεν οἱ ποιηταί. φέρε δὴ καὶ τὰ παραδείγματα αὐτοῦ σκεψώμεθα. "ἡνίοχοι κατ’ ἀρχὰσ μὲν οὐκ ἐκπίπτουσι τῶν ζευγῶν, ἐπειδὰν δὲ θεραπεύσωσι τοὺσ ἵππουσ καὶ αὐτοὶ γένωνται ἀμείνουσ ἡνίοχοι, τότ’ ἐκπίπτουσι.

"ἐπιμελητὴσ καὶ ἵππων καὶ βοῶν τοιοῦτοσ ὢν κακὸσ ἂν ἐδόκει εἶναι, εἰ παραλαβὼν μὴ λακτίζοντασ αὐτὸν μηδὲ κυρίττοντασ μηδὲ δάκνοντασ ἀπέδειξε ταῦτα ποιοῦντασ δι’ ἀγριότητα. ἀλλ’ ὄνουσ μὲν ὦ τᾶν καὶ ἵππουσ καὶ βοῦσ τοὺσ αὐτοὺσ ἑκάστουσ λέγεισ, Ἀθηναίων δὲ τῶν αὐτῶν ἅπαντεσ οἶμαι προὔστησαν, οἱο͂ν δὴ λέγω, Σόλων καὶ Κλεισθένησ καὶ Μιλτιάδησ καὶ Περικλῆσ καὶ ὅστισ ἕκαστοσ. ἀλλ’ ἡ μὲν πόλισ μία καὶ ἡ προσηγορία, οἱ δ’ ἄνδρεσ ἄλλοι καὶ ἄλλοι παρὰ τοὺσ χρόνουσ. τί οὖν θαυμαστὸν τοὺσ μὲν πρᾳοτέροισ καὶ ῥᾴοσι χρησαμένουσ τυχεῖν, τοὺσ δ’ αὖ τραχυτέροισ καὶ θυμοειδέσι μᾶλλον, ὥσπερ καὶ ἄλλα μυρία δή που μεταβάλλει κατὰ τοὺσ χρόνουσ. οὔκουν οὐδὲ τοὺσ ἐκ τῆσ γῆσ καρποὺσ παραπλησίουσ καθ’ ἕκαστον ἐνιαυτὸν κομιζόμεθα, οὔτε τὸ πλῆθοσ οὔτε τὴν ἀρετὴν λέγω. ἀλλ’ ἔτουσ ἰσχὺσ οὐκ ἔλαττον ἢ χώρασ εἶναι δοκεῖ. ὥστ’ εἰ τὸν ἔμπροσθεν χρόνον εὐκολώτεροι τὰσ φύσεισ ὄντεσ κατ’ ἐκείνουσ ἤδη χαλεποὶ κατέχειν ἦσαν, οὐκ ἔξω τῆσ ὅλησ φύσεωσ τὸ πάθημ’ ἂν εἰή, ὥσπερ γε καὶ προϊόντοσ οἶμαι τοῦ χρόνου τὸ φρόνημ’ ἂν ἦσαν κατὰ συμφοράσ. ἔτι τοίνυν οὐδ’ ἡνίοχοι τοὺσ ἵππουσ οὕτω διαφθείρουσιν, ἂν τοὺσ μὲν παιδεύωσι, τοὺσ δὲ μὴ δυνηθῶσιν αὐτῶν, ἀλλ’ ἐὰν οὓσ πρότερον χρηστοὺσ καὶ ἀναμαρτήτουσ εἶχον, τούτουσ χείρουσ ἀποφήνωσι· Μιλτιάδησ δὲ καὶ οἱ εἰσ ἐκεῖνον οὐ τοὺσ αὐτοὺσ εἶχον διὰ τέλουσ, ἀλλ’ οἱ μὲν ἐπεγίγνοντο δήπουθεν, οἱ δὲ ἀπεγίγνοντο, οἱ δὲ καὶ ἀπεφοίτων παρ’ αὐτῶν. πῶσ οὖν πρὸσ τοὺσ ἡνιόχουσ εἰσὶ κρίνεσθαι δίκαιοι, ἢ πῶσ ὡσ τῶν αὐτῶν ἵππων μενόντων αὐτοῖσ οὕτω δεῖ διδόναι τὸν λόγον; ὥσπερ ἂν εἴ τισ τοὺσ Μολιονίδασ ἠξίου καὶ τῶν Διομήδουσ τοῦ Θρᾳκὸσ οὕτωσ ἄρχειν, ὥσπερ ὧν εἶχον ἐξ ἀρχῆσ. καὶ μὴν οἱ μὲν ἡνίοχοι καθ’ αὑτοὺσ ἕκαστοι τῶν ζευγῶν ἄρχουσι καὶ οὐδεὶσ παραλυπεῖ, τὸ δ’ αὐτὸ τοῦτο λέγω καὶ περὶ τῶν ἐπὶ τοῖσ ὄνοισ τε καὶ βουσίν· ὥστ’ εἴ τι πλημμελοῖτο, βέβαιον τὴν αἰτίαν ἔχοιεν ἂν εἰκότωσ.

ἀλλ’ εἰ μὲν αὐτοὺσ καθ’ αὑτοὺσ ἐλέγχειν οἱο͂́σ τ’ εἶ, χρῶ τούτῳ καὶ δείκνυ θἀμαρτήματα· ἀλλ’ οὐ Περικλῆσ γε καὶ Θεμιστοκλῆσ, οὐδ’ ἐκείνων τῶν ἀνδρῶν οὐδεὶσ καθ’ αὑτὸν Ἀθηναίων ἦρξεν, οὐδὲ τοῦ τι πράττειν ἐναντίον ἐγχειρήσαντοσ ἀπηλλαγμένοσ, ἀλλὰ καὶ ἕτεροι πολλοὶ δή που μετ’ αὐτῶν ἔπραττον τὰ πολιτικὰ, οὔτε φύσεισ τὰσ αὐτὰσ οὔτε γνώμασ ἔχοντεσ, ὥστ’ ἔτι μᾶλλον τούτοισ ἢ ’κείνοισ ἄξιον προστιθέναι τὰ ἁμαρτήματα. ἐγὼ μὲν γὰρ τοσούτῳ μᾶλλον ἂν φαίην ἐκείνοισ, ὅσῳπερ εἰσ τούτουσ ἦν τὰ ἁμαρτανόμενα. ὡσ δ’ ἁπλῶσ εἰπεῖν ποῦ δίκαιον μόνουσ ἀπαιτεῖν εὐθύνασ τοὺσ οὐ μόνουσ τῶν πραγμάτων αἰτίουσ; οὔκουν τούσ γ’ ἡνιόχουσ αἰτιώμεθα τοὺσ ἐξ ἀρχῆσ, ἂν ἕτεροσ τοὺσ αὐτοὺσ ἵππουσ παραλαβὼν κακίουσ ἀποδείξῃ· ἀλλὰ καὶ ἡνίοχοι καὶ διδάσκαλοι μειζόνωσ εὐδοκιμοῦσιν, ὅταν τῶν αὐτῶν ἕτεροι κύριοι καθεστῶτεσ μὴ τῶν ἴσων ἄξιοι γένωνται. καὶ νὴ Δί’ ἄν γε καὶ κατὰ τοὺσ αὐτοὺσ χρόνουσ [οἱο͂ν τῆσ αὐτῆσ ἡμέρασ] ἕτεροσ παραλαβὼν τὸ ἁρ́μα ἀναβαίνῃ, οὐκέτι τοῦ παντὸσ ὑπεύθυνοσ ὁ χρηστὸσ ἡνίοχοσ οὐδ’ ὁ ἔνδοξοσ, ἀλλ’ ἐὰν καθάπαξ πρὸσ αὐτὸν ἡ ἐπιμέλεια καταστῇ, οὕτω καὶ ταῦτα κρίνεται, τῶν δὲ ἑτέρου κακῶν οὐδεὶσ κληρονομεῖ. ἀλλὰ καὶ τοῦτ’ αὐτὸ φαῦλόν ἐστι κατηγόρημα, ὅτι τὸν βελτίω καὶ τὸν οὐ καθ’ αὑτοὺσ οὐκ εἰών χρῆσθαι τῇ τέχνῃ, ἀλλ’ ὑπεσκέλιζον ὥσπερ οἱ τοὺσ ἐν τοῖσ δρόμοισ. οὕτω τοίνυν καὶ περὶ τῆσ ἐκείνων πολιτείασ, ἑώσ ἂν μὴ δείξῃσ ὅτι βασιλευόντων τῶν φιλοσόφων καὶ μόνων ἐφεστηκότων τοῖσ πράγμασι ταῦθ’ ἡμαρτήθη ‐ λέγω τοῦ Μιλτιάδου, τοῦ Θεμιστοκλέουσ, τοῦ Περικλέουσ, τοῦ Κίμωνοσ ‐ μηδαμῶσ τήν γε φιλοσοφίαν αὐτὴν αἰτιῶ. εἰ δὲ μὴ, τῶν ὄνων μᾶλλον ἢ τῶν ἐπιστατῶν κατηγορεῖσ.

εἰ μὲν γὰρ οὐκ ἦν ἁμαρτήματα, πρὶν ἐκείνουσ Ἀθήνησι πολιτεύεσθαι, ἀλλὰ ταῦτα πάντα ἀπὸ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ κἀπ’ ἐκείνων ἤρξατο, ἄλλοσ ἂν εἰή λόγοσ· οὐδ’ εἴ τινεσ ἄλλοι κατὰ ταυτὸν ἐκείνοισ ἐπολιτεύοντο εἴποιμι ἂν, ἀλλὰ δίδωμι πάντων ἐκείνουσ μόνουσ ὑπευθύνουσ εἶναι. εἰ δὲ εἰκὸσ ἦν τι καὶ ἄλλο ἡμαρτῆσθαι πρότερον, τί ταῦτα τοὺσ Λάκωνασ αἰτιώμεθα; προσπαίζειν γὰρ ἔξεστι δή που σέ γε, ἐπεὶ καὶ αὐτὸ τοῦτο τὸ τῶν συμφορῶν ὅτι μὲν παλαιόν ἐστι καὶ ὡσ σύ που φῂσ ἀπὸ Θησέωσ ἀρξάμενον, ἴσωσ δὲ καὶ ἔτ’ ἄνωθεν, καὶ οὐχ οὗτοι πρῶτοι προσέπταισαν ἐάσω. καίτοι ὁ Θησεὺσ φυγών τε καὶ διαφθαρεὶσ ἐν τῇ Σκύρῳ τελευτῶν οὐκ ἄτιμοσ ἔμεινε παρὰ τῷ θεῷ, ἀλλ’ ἐπέταξεν Ἀθηναίοισ μετενεγκεῖν αὐτοῦ τὰ ὀστᾶ, πολλοῖσ ὕστερον χρόνοισ, ὥσ φασιν. ἀλλ’ ὅμωσ ἐάσω ταῦτα. ἀλλ’ οἴχεταί σοι διαφθαρεὶσ ὁ λόγοσ περὶ αὐτῶν. οἷσ γὰρ ἁπάντων ταυτὰ κατηγόρηκασ, τούτοισ ὃ δοκεῖσ ἰσχυρὸν ἔχειν ἀνῄρηκασ. διὰ τί; ὅτι Μιλτιάδου μὲν ἴσωσ ἂν εἰή τι τοῦτο κατηγόρημα, Θεμιστοκλέουσ δὲ οὐκ ἂν ἔτι· εἰ δέ τοι καὶ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ, ἀλλ’ οὐ Κίμωνόσ γε· εἰ δὲ καὶ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Κίμωνοσ, ἀλλ’ οὐ δή τοι καὶ Περικλέουσ, ἀλλὰ τούτου καὶ πάντων ἥκιστα. Θεμιστοκλῆσ μὲν γὰρ αὐτοὺσ παρὰ Μιλτιάδου παρέλαβε κυρίττοντασ, Κίμων δὲ παρὰ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ, Περικλῆσ δὲ παρὰ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Κίμωνοσ. οὕτω πάντων ἥκιστα ὅ γε Περικλῆσ ὑπεύθυνοσ ἦν, ὃν σὺ μάλιστα πάντων ᾐτιάσω καὶ τοῖσ κακοῖσ ἐπιμεληταῖσ τῶν ὄνων τε καὶ βοῶν ἰδίᾳ τῶν ἄλλων εἴκασασ.

ἐνθυμηθῶμεν τοίνυν καὶ περὶ ὧν ἀρτίωσ ἐλέγομεν, τῆσ πρὸσ τὸν Διονύσιον αὐτοῦ Πλάτωνοσ ὁμιλίασ. εἰ γὰρ αὕτη μία ἐστὶ καὶ ἀληθὴσ καὶ δικαία καὶ ἀποχρῶσα μόνη πασῶν ἀπολογία καὶ παραίτησισ ὑπὲρ Πλάτωνοσ, περὶ ὧν ὁ τύραννοσ ἐπλημμέλει, καὶ συνὼν ἐκείνῳ καὶ πάλιν καθ’ αὑτὸν γενόμενοσ, ὅτι καὶ πρὶν ἰδεῖν Πλάτωνα καὶ τῶν ἐκείνου λόγων ἀκοῦσαι πολλὰ καὶ παντοῖα ἐδεδράκει, τί κωλύει καὶ ὑπὲρ ἐκείνων τὸ μὲν ἐξ ἴσου τὰ τοῦ δήμου τοῖσ τῶν τυράννων εἶναι, μὴ λέγειν, ἀλλὰ καὶ τὰ πρὸ τῆσ ἐκείνων πολιτείασ ἐλάττω τῶν ὑπὸ τῶν τυράννων ἐξ ἀρχῆσ ἡμαρτημένων εἶναι, καὶ τὰ παρ’ αὐτὴν τὴν πολιτείαν μὴ τῆσ ἴσησ ἄξια μέμψεωσ, ὅσησπερ τὰ τοῖσ τυράννοισ, ἀφ’ οὗ Πλάτωνα προσίεντο· αὐτὸ δὲ τοῦτ’ ἐξεῖναι κοινὸν εἰπεῖν, ὅτι καὶ πρὶν ἐκείνουσ ἐγχειρεῖν λέγειν, ἦν Ἀθήνησιν ἁμαρτήματα, εἰ δ’ ἐλάττω τῶν Διονυσίου, οὐδὲ τὰ ὕστερον δή που τοῖσ ἐκείνου παραπλήσια, ἀλλ’ εἰσ ὅσον εἰκὸσ ἁμαρτεῖν ὄντασ ἀνθρώπουσ. φέρε δὴ καὶ περὶ τῶν συμβεβηκότων αὐτῶν τοῖσ ἀνδράσι σκεψώμεθα καὶ διέλθωμεν. οὐ γὰρ ἁπάντων ὁ δῆμοσ οὑτωσὶ κατεψηφίσατο, οὐδ’ ἀπὸ κοινοῦ δόγματοσ ταῦτ’ ἔπαθον, ἀρχὴν δὲ οὐδὲ ταὐτὰ πάντεσ. πόθεν; ἀλλὰ Θεμιστοκλῆσ μὲν καὶ Κίμων ἐξωστρακίσθησαν. τοῦτο δ’ ἦν οὐ μῖσοσ οὐδ’ ἀλλοτρίωσισ τοῦ δήμου πρὸσ αὐτοὺσ, ἀλλ’ ἦν νόμοσ αὐτοῖσ περὶ ταῦτα, ἔχων μὲν ὁπωσδήποτε ‐ ἐῶ γὰρ εἰ μὴ σφόδρ’ ἄν τισ ἐπαινέσαι τὸν νόμον ‐ τὸ δ’ οὖν ἁμάρτημα οὐκ ἀπαραίτητον αὐτῶν, ἀλλ’ ἔχον ὡσ ἐν τούτοισ εὐπρέπειαν, νόμῳ γὰρ, ὥσπερ εἶπον, ἐγίγνετο. ἦν δ’ οὗτοσ ὁ νόμοσ· ἐκόλουον τοὺσ ὑπερέχοντασ μεθιστάντεσ ἔτη δέκα, ἄλλο δ’ οὐδὲν ἔγκλημα προσῆν, οὐδ’ ὡσ ἐπ’ ἐλέγχῳ πραγμάτων ὀργή. καίτοι πῶσ οὐ δεινὸν, εἰ οὓσ οὐδ’ αὐτοὶ οἱ μεθιστάντεσ εἶχον αἰτιάσασθαι, τούτουσ αἰτιασόμεθ’ ἡμεῖσ διὰ τοὺσ μεταστήσαντασ; ὥσπερ οἱ βέβαιον μὲν οὐδ’ ὁτιοῦν ἐπιστάμενοι, ἀκοὴν δέ τινα κατηγοροῦντεσ, καὶ ταῦτ’ οὐδ’ αὐτὴν σαφῆ τὴν ἀκοήν. ἀλλ’ ἐκεῖσε ἐπάνειμι, ὅτι ὑπὲρ τοῦ τὰ φρονήματα ἐπισχεῖν τοῦτο τὸ εἶδοσ τῆσ φυγῆσ ἐνόμισαν. οὐκοῦν τούτῳ μεγίστῳ δῆλόν ἐστιν ὅσον κολακείασ οἱ ἄνδρεσ ἀπεῖχον, οὕσ γε ὅπωσ ὑφεῖντο τοῦ φρονήματοσ, διὰ τοῦτο μεθίστασαν, οὐδενὸσ ἄλλου τῶν πάντων ἕνεκα.

συμβάντων γὰρ τῶν περὶ τὸν Παυσανίαν, ἅμα μὲν εἰσ ἀθυμίαν ἐμπεσόντεσ καὶ βουλόμενοι συνεπισπᾶσθαι τοὺσ Ἀθηναίουσ, ἵνα δὴ μὴ μόνοι τῆσ αἰσχύνησ συναπολαύοιεν, ἅμα δὲ εἰ καταλείποιτ’ ἐκεῖνοσ Ἀθήνησι, δεδοικότεσ μὴ πρὸσ ἅπαντ’ ἔχοιεν δύσμαχον ἀνταγωνιστὴν, καὶ πρὸσ τούτοισ ὧν περὶ τὸν τειχισμὸν ἐξηπάτηντο μνησικακοῦντεσ, ἀπόντοσ κατηγοροῦντεσ, διώκειν μετὰ σφῶν ἐκέλευον, τεκμηρίῳ τῇ Παυσανίου μοχθηρίᾳ κατ’ ἐκείνου χρώμενοι. ὥστε τοῦτό γε οὐ κατ’ αὐτῶν, ἀλλ’ ὑπὲρ αὐτῶν ἔλαθεσ εἰρηκὼσ, ὡσ δεινὸσ σὺ τηρεῖν τὰ λεγόμενα καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἐλέγχειν. δοκοῦσι γάρ μοι τὰσ συμφορὰσ ἐνθυμούμενοι τὰσ ἐπὶ τῶν Πεισιστρατιδῶν γενομένασ ἑαυτοῖσ μηδένα βούλεσθαι μεῖζον ἐᾶν τῶν πολλῶν φρονεῖν, ἀλλ’ ἐξ ἴσου εἰσ δύναμιν εἶναι. δίκαια ἄρα ἐποίουν ἐλαύνοντεσ Κίμωνα καὶ Θεμιστοκλέα; οὐ λέγω ταῦτα. ἀλλ’ οὐδ’ ἀναίσχυντά γε παντελῶσ, ἀλλὰ καὶ αὐτοῖσ ἔχοντα παραίτησιν κἀκείνοισ οὐκ ἀσχήμονα τὴν συμφοράν. εἰ δ’ οὖν καὶ τοῖσ δεδρακόσιν οὐκ ἀποχρῶσα ἡ πρόφασισ, τοῖσ γε πεπονθόσιν ἐξαρκεῖ τοῦτ’ αὐτὸ δή που μὴ φαύλοισ νομίζεσθαι, ἢ μείζω γ’ ἡμεῖσ τῶν ἐκβαλόντων ἀδικήσαιμεν ἄν. εἰ γὰρ ἐκεῖνοι μὲν τοῦτό γ’ αὑτοῖσ συνεχώρησαν καὶ παρεῖσαν τὸ μηδ’ ὁτιοῦν ἀδικεῖν τὴν πόλιν, ἡμεῖσ δὲ καὶ τοῦτ’ ἀφαιρησόμεθα καὶ τῇ δυστυχίᾳ τὴν βλασφημίαν προσθήσομεν, πῶσ οὐ χαλεπώτεροι τῆσ φυγῆσ αὐτοῖσ ἐσόμεθα, ἢ πῶσ οὐ μείζω τῶν ἐξ ἀρχῆσ εἰσ αὐτοὺσ ἁμαρτανόντων ἀδικήσομεν; οὕτω τοίνυν καὶ διὰ ταῦτα μεταστήσαντεσ Κίμωνα μὲν καὶ οὕτω κατήγαγον ἐντὸσ τοῦ χρόνου τοῦ νενομισμένου, Θεμιστοκλέα δὲ ἐκωλύθησαν ἐμοὶ δοκεῖν ὑπὸ Λακεδαιμονίων. Θεμιστοκλῆσ δὲ τῶν μὲν τὴν ἐπιβουλὴν, τῶν δὲ τὴν προπέτειαν ἐφόδιον λαβὼν, σοφισάμενοσ ὥσπερ εἰώθει τὸν βασιλέα, τῆσ καθόδου μὲν ἀπεστερήθη, αὑτῷ δὲ ἀρκῶν ἔδειξε πρὸσ ἅπασαν τύχην.

καὶ τὰ μὲν δὴ Θεμιστοκλέουσ καὶ Κίμωνοσ ταῦτα. Περικλέα δὲ καὶ Μιλτιάδην ὁ μὲν δῆμοσ οὐδὲν οὔτε μεῖζον οὔτ’ ἔλαττον ἔδρασε κακὸν, δικασταὶ δ’ ἑκατέρῳ καθήμενοι χρήμασιν ἐζημίωσαν πολλοστὸν δή που μέροσ ὄντεσ τῶν πάντων Ἀθηναίων. πάλιν τοίνυν καὶ τούτων οὕτω συμβάντων Περικλέα μὲν ὁ δῆμοσ ἅπασ οὐδ’ ὁτιοῦν ἧττον στρατηγὸν εἵλοντο, καὶ πάντ’ ἐπέτρεψαν, ὡσ ὁ αὐτὸσ μάρτυσ δηλοῖ ὅνπερ ἀρτίωσ περὶ αὐτοῦ παρειχόμεθα· Μιλτιάδησ δ’ ἔφθη τελευτήσασ, οὐ τῶν δικαστῶν θάνατον καταγνόντων αὐτοῦ, οὐδ’ ὡσ σὺ φῂσ κἂν εἰσ τὸ βάραθρον ἐμπεσὼν, εἰ μὴ διὰ τὸν πρύτανιν, ἀλλὰ τοῦ τραύματοσ αὐτῷ σφακελίσαντοσ. καὶ τούτων πολλοὶ, μᾶλλον δ’ ἅπαντεσ μάρτυρεσ. δῆλον τοίνυν ἐστὶν ἐξ ὧν τῷ Περικλεῖ διηλλάγησαν καὶ τὴν πόλιν καθάπαξ ἐπέτρεψαν μετὰ τὴν τῆσ κλοπῆσ, ὡσ σὺ φῂσ, καταδίκην, ὅτι κἂν πρὸσ τὸν Μιλτιάδην αὐτὸ τοῦτ’ ἐποίησαν, εἰ μὴ τὰ τῆσ τύχησ ἐκώλυσεν. ἐν οἷσ τοίνυν καιροῖσ τοῦ Περικλέουσ κατεψηφίσαντο οἱ καταψηφισάμενοι σκέψαι, ἐπειδὴ καὶ ἔφησ ὅτι ἐπὶ τελευτῇ τοῦ βίου τοῦ Περικλέουσ κατέγνωσαν κλοπήν. ἐκεῖνοσ γὰρ ἑώσ μὲν εἰρήνην ἡ πόλισ ἦγεν, οὐδεμίαν οὔτε μείζω οὔτ’ ἐλάττῳ παρ’ αὐτοῖσ αἰτίαν ἔσχεν, ἀλλ’ ἐξ ἴσου τοῖσ θεοῖσ ἐθαυμάζετο· καὶ ἔτι πρότερον στρατιὰσ πολλὰσ ἐξαγαγὼν Ἀθηναίων ἐπὶ τοὺσ οὐκ ἐθέλοντασ τοῖσ δικαίοισ ἐμμένειν, οὐκ ἄμεμπτοσ μόνον, ἀλλὰ καὶ πολλῷ τινι πρῶτοσ ἦν. ἐπεὶ δ’ ἅμα τῆσ τε χώρασ ἠναγκάζοντο στέρεσθαι καὶ ὁ λοιμὸσ ἅπαντα φθείρων ἐπέκειτο καὶ κακῶν ἀνάπαυσισ οὐκ ἦν, οὕτω δὴ τῶν συμφορῶν ἡττηθέντεσ ἐτραχύνθησαν πρὸσ αὐτόν. καί μοι τοῦ παραδείγματοσ ἐνταῦθ’ ἀναμνήσθητι τοῦ τῶν ἡνιόχων. τάχ’ ἂν γὰρ ἁλοίησ τοῖσ ἁρ́μασι τοῖσ σαυτοῦ καὶ οὐ τοῖσ πτεροῖσ.

ὁ γοῦν Νέστωρ ἱππικώτατοσ ἦν, ὡσ λέγεται, τῶν ἐφ’ αὑτοῦ. καὶ Ὅμηροσ ἱππότην αὐτὸν μετ’ ὀλίγων ἐν τοῖσ ἔπεσι καλεῖ. ὥστε κἀν τοῖσ ἄθλοισ τοῖσ ἐπὶ Πατρόκλῳ τῷ Ἀντιλόχῳ μέλλοντι τὸ ἁρ́μα καθιέναι προσελθών τε καὶ ὑπειπὼν ὅτι αὐτὸν ὁ Ζεύσ τε καὶ ὁ Ποσειδῶν πᾶσαν διδάξειαν τὴν ἱππικὴν εὐθὺσ ἐκ παιδὸσ, καὶ οὐ πάνυ τι δέον αὐτὸν διδάσκειν ὅμωσ ὑποτίθεται καὶ παραδείκνυσιν αὐτῷ τινὰ τῶν εἰσ τὸν δρόμον καὶ ὅπωσ διαθήσεται τὸν ἀγῶνα. τοσοῦτον αὐτῷ περιῆν τῆσ ἐπιστήμησ. οὗτοσ μέντοι φυγῆσ ποτε γιγνομένησ τῶν Ἀχαιῶν ἔμεινε μόνοσ, οὔ τι ἑκὼν, ἀλλ’ ἵπποσ ἐτείρετο, τὸν βάλεν ἰῷ δῖοσ Ἀλέξανδροσ, Ἑλένησ πόσισ ἠϋκόμοιο, ἄκρην κὰκ κορυφὴν, ὅθι τε πρῶται τρίχεσ ἵππων κρανίῳ ἐμπεφύασι, μάλιστα δὲ καίριόν ἐστιν. ἀλγήσασ δ’ ἀνέπαλτο, βέλοσ δ’ εἰσ ἐγκέφαλον δῦ, σὺν δ’ ἵππουσ ἐτάραξε κυλινδόμενοσ περὶ χαλκῷ. καὶ οὔθ’ ὁ ἵπποσ ἔτι ἠδύνατο ὑπὸ τοῦ κακοῦ καὶ τοῦ τραύματοσ πείθεσθαι, πάντα τὸν ἔμπροσθεν χρόνον παρέχων ἑαυτὸν εὐπειθῆ οὔθ’ ὁ Νέστωρ εἶχεν ὅ τι χρήσαιτο μὴ ὅτι ἐκείνῳ, ἀλλ’ οὐδὲ τοῖσ ἄλλοισ ἵπποισ τεταραγμένοισ ὑπὸ τοῦ πάθουσ. ἀλλ’ οὐδ’ ἀπολῦσαι τὸν ῥυτῆρα ἐν τῷ θορύβῳ ῥᾳδίωσ ἠδύνατο, ἀλλ’ ὥσπερ ἐπὶ χαλκοῦ ζεύγουσ εἱστήκει μένων, ὅσα μὴ ἀπῆν τό γε ἀτρεμεῖν. οὕτωσ ἠπόρησεν ὑπὸ τοῦ καιροῦ καὶ τῆσ συμφορᾶσ, ἄριστοσ ὢν τά γε τῆσ τέχνησ. τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον οἶμαι καὶ Περικλῆσ, ἑώσ μὲν οὐδὲν ἀνήκεστον ἦν, κατεῖχε τοὺσ ἵππουσ, καὶ μάλα ῥᾳδίωσ ἤκουον αὐτοῦ καὶ τοῦ Νέστοροσ οὐδὲν χείρω τὴν φωνὴν ἐνόμιζον, καίτοι πολλά γε καὶ παντοῖα ἐχρήσατο αὐτοῖσ καὶ εἰρήνησ καὶ πολέμων ἐχόμενα. ἐπεὶ δ’ ὅ τε χιλὸσ αὐτοῖσ ἔξω διεφθείρετο καὶ οἴκοι τε πονήρωσ ἐπεπράγεσαν καὶ οὐδ’ ἀναστραφῆναι περιῆν, ἀλλ’ ἐνέκειντο αἱ ταλαιπωρίαι δειναὶ καὶ συνεχεῖσ, καὶ τοῦτο μὲν ἡ κεφαλὴ καὶ τὰ ἐντὸσ ἐκάετο, τοῦτο δ’ οἱ νεκροὶ πολλοὶ νύκτα καὶ ἡμέραν ἑωρῶντο, πάντα δ’ ἦν μεστὰ κυλινδομένων, καὶ πιπτόντων καὶ ἀπορουμένων, ἐλπίδοσ δ’ οὐδ’ ὁτιοῦν ἐσώζετο χρηστῆσ, οὕτωσ ἤδη πανταχόθεν κατακλεισθέντεσ καὶ κρατηθέντεσ ὑπὸ τῆσ ἀηθείασ καὶ τῆσ ὑπερβολῆσ τῶν παρόντων κακῶν ἀπεσείσαντο τὸν ἡνίοχον.

ἀποσεισάμενοι δὲ οὕτωσ εὖ καὶ καλῶσ ἤχθησαν ὑπ’ αὐτοῦ τὸν ἄνω χρόνον ὥστ’ ἔγνωσάν τε ὃ ἔδρασαν καὶ μετέγνωσαν καὶ ὑποκύψαντεσ ἐξ ἀρχῆσ παρεῖσαν ἄρχειν καὶ ἄγειν ὅποι βούλοιτο ἑαυτούσ. οὕτω τὰ μὲν τῆσ ἱππικῆσ οὐκ οἶδα, τοὺσ δὲ λόγουσ οὐ πολλῷ τινι χείρων ἦν τοῦ Νέστοροσ. ὥστ’ εἴ σοι θαυμαστὸν φαίνεται ὅτι ἐπὶ τελευτῇ κατεψηφίσαντο αὐτοῦ, πρῶτον μὲν αὐτὸ τοῦτο τὸ τοῦ ἡνιόχου παράδειγμα ἀφίησι τῆσ αἰτίασ αὐτόν. ὥστ’ ἐγγυτέρω τῆσ τελευτῆσ αὐτοῦ γίγνεται τοῦ Περικλέουσ, καὶ πρόσ γε τῇ τελευτῇ τιμήσαντεσ αὐτὸν, οὐκ ἀτιμάσαντεσ φαίνονται. ἀλλὰ μὴν ὅτε καὶ τὸν ἔμπροσθεν χρόνον εὐδοκίμει πόλλ’ ἑξῆσ ἔτη καὶ μετὰ τὴν καταδίκην μέγιστοσ πάλιν ἦν τῶν πολιτῶν, πῶσ οὐκ ἀμφοτέρων ἕνεκα ζηλωτόσ ἐστι, καὶ τῆσ ἀρχῆσ καὶ τοῦ τέλουσ; οὐ γὰρ τὸ προσκροῦσαι τοῖσ ἔμπροσθεν ἐπεσκότησεν, ἀλλὰ τὸ τιμᾶσθαι μετὰ τοῦτο πᾶσαν παρεγράψατο τὴν συμφοράν. οὐ γὰρ τὸ μέσον κύριον ἀμφοτέρων ἐστὶ τῶν καιρῶν, ἀλλὰ κρατεῖ τὸ συναμφότερον τοῦ μέσου. εἴτε γὰρ τοῖσ πρώτοισ δεῖ διδόναι τὴν ψῆφον, ἐτιμᾶτ’ ἐξ ἀρχῆσ, εἴτε τοῖσ ὕστερον, οὐκ ἐν οἷσ κατέγνωσαν ἔστησαν, ἀλλὰ προσεῖχον πάλιν ὡσ αὐτῶν κρείττονι. καὶ μὴν οὐχ ὅσον δύο ἀνθ’ ἑνόσ ἐστιν, ἀλλ’ ὅτι καὶ τὸ πλῆθοσ ἑκάστου τοῦ χρόνου οὐκ ἴσον οὐδ’ ἐγγὺσ, ἀλλὰ καὶ τὸ τῆσ εὐδοξίασ θαυμαστὸν ὅσον κρατεῖ.

ὥστε καὶ τὸ μέσον τοῦ χρόνου τοῦ παντὸσ οὐκ εἰσ συμφορὰν ἔρχεται, ἀλλ’ ἐπὶ λαμπρᾶσ τῆσ τιμῆσ ἐστιν αὐτῷ. τὸ μὲν γὰρ ἡμέρασ ἀτύχημα ἐγένετο, τὸ δὲ πρωτεῖον ἀναμφισβήτητον ἦν κατὰ παντὸσ τοῦ χρόνου. ὥστ’ εἰ καὶ τὴν γνώμην ἀφέντασ τὴν τύχην ἐξετάζειν δεῖ, τοσοῦτον τῆσ ἀγαθῆσ τύχησ αὐτῷ περίεστι. καὶ μὴν τὸ μὲν ὀργῇ συνέβη, τὸ δ’ ἐκ τῆσ δικαιοτάτησ κρίσεωσ ὑπῆρχεν αὐτῷ, καὶ τὸ μὲν ἐξ ὀλίγων, τὸ δ’ ἐξ ἁπάντων ὁμοίωσ. πῶσ οὖν ταῦτ’ ἐκείνοισ ἴσα; καὶ μὴν οὐδὲ τοὺσ λαχόντασ ἅπαντασ οἰέσθαι χρὴ καταγνῶναι τὴν γραφὴν αὐτοῦ, ἀλλ’ εἶναί τινασ, οἳ καὶ τῷ Περικλεῖ καλῶσ ποιοῦντεσ ἔθεντο. οὐκοῦν τούτουσ γε βελτίουσ τε καὶ βελτίστουσ ἦν πεποιηκώσ. οὕτω καὶ τοὺσ πολλοὺσ, ὡσ ἐοίκε, καὶ τοὺσ ὀλίγουσ καλῶσ ηὔχει, ὥστ’ εἰ μὲν τοῖσ πολλοῖσ δεῖ τίθεσθαι μάρτυσιν, ὁ δῆμοσ ὁ τιμῶν αὐτὸν ἦν, εἰ δὲ τοῖσ βελτίστοισ, ἀφείθη τό γε τούτων μέροσ. εἰ δὲ μὴ πάντασ ἐφεξῆσ ἐπαίδευσε μηδὲ πάντασ ὁμοίουσ ἀπέδειξεν, ἀλλ’ εἰσὶν οἳ καὶ ἐξέφυγον τὴν ἐκείνου βούλησίν τε καὶ δύναμιν, τί θαυμαστὸν, ἢ πῶσ ἄν τισ νεμεσῴη δικαίωσ; οὔτοι πάντασ γε οὐδ’ ὁ Σωκράτησ ἐπαίδευσε τοὺσ συγγενομένουσ αὐτῷ, ἀλλὰ κατηγοροῦσι μὲν Κριτίου τοῦ Καλλαίσχρου, κατηγοροῦσι δὲ Ἀλκιβιάδου τοῦ Κλεινίου τῇ τε πόλει τὰ αἴσχιστα βουλεύσασθαι καὶ τὸν ἄλλον βίον ἥκιστα βιῶναι κατὰ Σωκράτη. ἆρ’ οὖν τούτου γε ἕνεκα ἠδίκει Σωκράτησ, ἢ διὰ τὴν ἐκείνου κακίαν κακὸσ αὐτὸσ ἦν; ἐγὼ μὲν οὐκ οἶμαι. ἀλλ’ ἠδίκουν ἐκεῖνοι μὴ παρέχοντεσ αὑτοὺσ ὁμοίουσ Σωκράτει μηδὲ τοῖσ ἐκείνου πειθόμενοι λόγοισ. εἰ μὲν γὰρ ἐν οἷσ ἐπείθοντο ἡμάρτανον, Σωκράτουσ τὸ ἔγκλημα, εἰ δ’ ἐν οἷσ ἠπείθουν, ἐκείνων. σὺ τοίνυν δι’ ὧν αὐτοὺσ φῂσ οὐκ ἐθέλειν πείθεσθαι Περικλεῖ, διὰ τούτων ἀξιοῖσ ἐλέγχειν Περικλέα.

καὶ τίσ ἂν μεῖζον ὑπὲρ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Περικλέουσ ἀπολογήσαιτο ἢ ὅτι πειθόμενοι μὲν ἐκείνοισ Ἀθηναῖοι τὰ βέλτιστα ἔπραττον, ὅτε δὲ οὐκ ἤθελον τοῦτο ποιεῖν, τηνικαῦτα ἐξήμαρτον; οὕτωσ ἐκεῖνοι τὰ βέλτιστα ἔπειθον, Ἀθηναῖοί τε ἀεὶ τὰ βέλτιστα ἂν ἔπραττον, εἰ διὰ τέλουσ ἐκείνοισ ἐπείθοντο. καίτοι Σωκράτει μὲν οἱ βουλόμενοι χρῆσθαι συνῆσαν ὁσημέραι, Περικλεῖ δὲ καὶ τοῖσ ἄλλοισ ῥήτορσι τρεῖσ ἡμέρασ ἑκάστου μηνὸσ συνῆσαν Ἀθηναῖοι ὡσ ἔποσ εἰπεῖν δημοσίᾳ. καὶ μὴν ὅτι γε ῥᾷον καὶ δύο καὶ τρεῖσ ἢ τοσούτουσ ὁμοῦ κατέχειν καὶ νέουσ γ’ ἔτι παιδεύειν ὁτιοῦν ἢ προήκοντασ καὶ πᾶσαν ἐφεξῆσ ἡλικίαν, τίσ οὐκ οἶδε τῶν πάντων; ἔτι δὲ Σωκράτησ μὲν οὐδὲν ὀχληρὸν δή που τοῖσ ὁμιλοῦσιν αὐτῷ προσέταττεν ἀλλ’ ἢ τοσοῦτον ὅσον σωφρονεῖν, Θεμιστοκλῆσ δὲ καὶ Περικλῆσ καὶ Μιλτιάδησ καὶ Κίμων καὶ τῆσ πόλεωσ ἀπεῖναι καὶ τοῖσ σώμασι κινδυνεύειν, καὶ πολλὰ δὴ καὶ ταλαιπωρίαν ἔχοντα ἐπέταττον· ἐν οἷσ οὐκ εἰ μὴ καθάπαξ διεγένοντο θαυμαστόν ἐστιν, ἀλλ’ εἰ τοσοῦτον διήρκεσαν. εἶτα Σωκράτη ἀφεὶσ τῆσ ἐπ’ ἐκείνοισ αἰτίασ, τούτουσ ἀφ’ ὧν ἥμαρτόν τινεσ ἐξετάζεισ; καὶ μὴν τὰ μὲν ἄλλ’ ὁποῖ’ ἄττ’ ἀπέβη τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων, λέγω Κριτίου καὶ Ἀλκιβιάδου, καὶ ὁπόσων τινῶν αἴτιοι πραγμάτων καὶ τῇ πόλει καὶ τοῖσ ἄλλοισ Ἕλλησι κατέστησαν καὶ ποίαν τινὰ τὴν παιδείαν ἐπεδείξαντο τὴν ἑαυτῶν οἱ συγγραφεῖσ λέγουσιν· ἀλλ’ εἰ τοῦτο δοκεῖ Πλάτων ἰσχυρόν τι λέγειν τὸ εἰσ αὐτὸν Μιλτιάδην ἐξαμαρτεῖν Ἀθηναίων τινὰσ, καὶ Κριτίασ αὖ τῷ Σωκράτει ζημίαν ἐπέθηκε, καὶ ταύτην οὐ φαύλην, ἀλλ’ ἣν ἥκιστα ἐκεῖνοσ ἐδέξατο. ἀπεῖπε γὰρ αὐτῷ μὴ διαλέγεσθαι τοῖσ νέοισ. καίτοι τοῦτο τί ἐστὶν ἀλλ’ ἢ ἀτιμία λαμπρά; καὶ ταύτησ τῆσ ἀγνωμοσύνησ ἔπεισε καὶ τοὺσ ἄλλουσ μετασχεῖν, ὅσοι μετ’ αὐτοῦ τότ’ εἶχον τὴν πόλιν. προσθῶμεν τοίνυν ὅτι καὶ Περικλέα μὲν οὐδεὶσ τῶν ὁμιλητῶν, οὐδὲ τῶν ἐκ τοῦ δήμου τὴν γραφὴν ἐκείνην ἐγράψατο, ἀλλ’ εἷσ τῶν ἀντιστασιωτῶν, μᾶλλον δὲ οὐδὲ εἰδὼσ εὖ καὶ καλῶσ ἐκεῖνον ἄνθρωποσ, Σωκράτει δὲ ὁ τῶν νέων ἀπέχεσθαι καὶ σιωπᾶν ἐπιτάξασ οὐ τῶν σοφιστῶν ἦν οὐδεὶσ οὐδὲ τῶν ἀντιτέχνων, ἀλλ’ εἷσ τῶν ὅτ’ ἦν νέοσ φοιτώντων παρ’ αὐτῷ.

καὶ ὥσπερ ἀρτίωσ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέουσ καὶ Κίμωνοσ, ἑκάστου τε τῆσ τύχησ ἐφαίνου μετέχων, οὕτω σοι καὶ ὁ τέταρτοσ λοιπὸσ ἐνταῦθα ἀπήντηκε. τοσοῦτον, ὡσ ἐοίκεν, ἀπώνατο τῆσ συνουσίασ αὐτοῦ. ταῦτ’ οὖν ἡμεῖσ ἐπὶ Σωκράτη οἴσομεν; ἀλλ’ οὐχὶ δίκαια ποιήσομεν ἴσωσ. δοκεῖ δέ μοι καὶ Πλάτωνα δίκη μετελθεῖν τοῦ λόγου καὶ τῆσ ἐπιτιμήσεωσ. παραιτοῦμαι δ’ εὐμενῆ καὶ ἵλεων εἶναι τοῖσ λεγομένοισ, εἴ τίσ ἐστιν αἴσθησισ. καὶ οὐκ ἐρῶ Διονύσιον οὔτε τὸν Ἑρμοκράτουσ οὔτε τὸν Διονυσίου οὔτε τῶν ἐν Σικελίᾳ μετ’ ἐκείνου συνδιατριψάντων οὐδένα, ἀλλ’ εἰσὶν οἳ λέγουσιν, ἕτεροι δ’ αὖ φασιν ἀληθῆ λέγειν τούτουσ ὡσ ὅτε τὴν τρίτην ἀποδημίαν εἰσ Σικελίαν ἀπεδήμησε, τότε τῶν ἑταίρων τινὲσ αὐτοῦ καὶ τῶν εἰσ τὰ μάλιστα ὡμιληκότων ὑπολειφθέντεσ οἴκοι νεώτερα ἐβουλεύσαντο, καὶ τοὺσ Ἀθηναίουσ ἐμιμήσαντο, μᾶλλον δὲ οὐ τοὺσ Ἀθηναίουσ, ἀλλὰ τοὺσ Ἀθηναίων ὑπηκόουσ λέγω τοὺσ ἀφισταμένουσ. καίτοι τό γ’ ἐκείνων ἐπαναστάσει προσεοικὸσ ἦν, οἱ δὲ διατριβάσ τε ἀντικατασκευάζειν αὐτοῖσ ἠξίουν πλησίον τῆσ ἐκείνου καὶ ᾠκοδόμουν ἐπὶ τῇ Ἀκαδημίᾳ, τό τε σύμπαν ὑπερφρονεῖν ἐκέλευον ὅτου δὴ ‐ οὐ γὰρ ἔγωγ’ ἂν ἐφεξῆσ οὑτωσὶ προσθείην τοὔνομα ‐ φάσκοντεσ γέροντά τε εἶναι πολλοῦ καὶ παραφρονεῖν ἤδη. ὥστε, ὦ φίλε Πλάτων, ἀτεχνῶσ τὸ τοῦ Περικλέουσ συνέβη σοι. σαφῶσ γὰρ οὑτωσὶ τῷ Περικλεῖ ταυτὸν ἔπαθεσ ἐπὶ τελευτῇ τοῦ βίου, καὶ προσέτι ἐν τῷ γήρᾳ σύ γε, καὶ πολλῷ πρεσβύτεροσ τῆσ ἐκείνου τόθ’ ἡλικίασ τοιαῦθ’ ὑβρισθεὶσ, εἰ θέμισ εἰπεῖν.

καὶ εἰ μὴ Χαβρίασ καὶ Ἰφικράτησ, ἄνδρεσ τῆσ Περικλέουσ καὶ Θεμιστοκλέουσ ἰδέασ καὶ τάξεωσ εἰσ ὅσον ἐστὶ τούτουσ ἐκείνοισ εἰκάσαι, αἰσθόμενοι τὰ γιγνόμενα ἠγανάκτησαν καὶ τὸ ἐπιτείχισμα διέσπασαν καὶ τοῦ λοιποῦ προσέταξαν σωφρονεῖν αὐτοῖσ, πάντ’ ἂν ἐκεῖνα μεστὰ τραγῳδίασ ἦν. καίτοι τί φήσομεν, ὦ τῶν Ἑλλήνων ἄριστε, πότερον δικαίωσ εἰσ σὲ ταῦτ’ ἐκείνουσ τότε τολμᾶν, ἢ σὲ τῆσ ἐκείνων μανίασ ὑπεύθυνον εἶναι; ἐγὼ μὲν γὰρ οὐδέτερον ἂν φαίην. καὶ μὴν ἔχοι γ’ ἄν τισ τοὺσ σοὺσ λόγουσ ἀμυνόμενοσ διπλᾶ στρέφειν κατὰ σοῦ καὶ κατὰ Σωκράτουσ, ὡσ εἰ καὶ τὰ μάλιστ’ ἀδίκωσ ταῦθ’ ὑμῖν συνέβαινε, τρόπον γέ τινα τὰ προσήκοντα ἐπάσχετε, εἴπερ γε τοιούτουσ ἀπεδείκνυτε οὓσ ἐπαιδεύετε· καὶ τῷ τῶν σοφιστῶν παραδείγματι, ᾧ σὺ κέχρησαι κατὰ τῶν δημαγωγῶν, πολὺ μᾶλλον ἂν καθ’ ὑμῶν χρῷτό τισ δικαίωσ, ὅσῳπερ ἐγγυτέρω τῶν τοῖσ σοφισταῖσ ὁμιλησάντων εἰκάσαι, οἳ σοὶ καὶ Σωκράτει συνδιατρίψαντεσ γίγνοιντ’ ἂν, ἢ οἱ τῷ Περικλεῖ καὶ τοῖσ μετ’ ἐκείνου χρώμενοι. οὐκοῦν εἰ μὲν τὰ τῶν ὁμιλητῶν ἁμαρτήματα τῶν προεστηκότων ἐστὶ κατηγορήματα, σαυτοῦ καὶ τοῦ ἑταίρου μᾶλλον κατηγόρηκασ ἢ Περικλέουσ τε καὶ ὧν οἰεί, καὶ νὴ Δί’, εἰ βούλει, τὸ μᾶλλον ἀφίημί σοι, ὅτι δ’ οὐχ ἧττον, ἀρκεῖ. εἰ δ’ ὑμεῖσ ἀθῶοι, κἀκείνουσ ἐκ τῶν αὐτῶν εἰκόσ ἐστιν εἶναι, εἴπερ γε τοῦ ἴσου μέμνησαι καὶ μὴ ὑπερβαίνεισ τὴν γεωμετρίαν ἑκών. καὶ μὴν καὶ ὁ Σωκράτησ ἐν γήρᾳ φαίνεται τὴν γραφὴν τῆσ ἀσεβείασ ἁλοὺσ, καὶ οὐ μόνον ἐπὶ τελευτῇ τοῦ βίου, ἀλλὰ καὶ ταύτησ αὐτῆσ τυχὼν τῆσ τελευτῆσ. θανάτου γὰρ ἐτίμησαν αὐτῷ. ἆρ’ οὖν οὐκ ἄτοπον τὸν μὲν ἄλλον χρόνον τοσοῦτον ὄντα τὸ πλῆθοσ διαλέγεσθαι καὶ παιδεύειν τοὺσ ἐντυγχάνοντασ, καὶ μήτε τῶν πολιτικῶν μηδένα δυσμεναίνειν μήτε τῶν περὶ τοὺσ ποιητὰσ ἐσπουδακότων, ἀλλὰ καὶ κωμῳδίαν τινὰ συνθέντα εἰσ αὐτὸν ἡττηθέντ’ ἀπελθεῖν, καὶ εἴ τινα καὶ ἤρεσε, μηδὲν πλέον τοῦ γέλωτοσ τότε συμβῆναι, τοσούτῳ δ’ ὕστερον χρόνῳ καὶ ὅτ’ ἐκ τοσούτων κακῶν ἡ πόλισ αὐτὴν ἀνελάμβανε, καὶ ἡνίκα τοῖσ ἠδικηκόσι μὴ μνησικακήσειν ὀμωμόκεσαν, τηνικαῦτα δυσχερᾶναι τοὺσ λόγουσ αὐτοῦ; ἀλλὰ ταῦτ’ ἴσωσ μὲν εἰκότα, ἴσωσ δ’ οὒ, ἔσχε δ’ ὅμωσ οὑτωσί.

ὅμωσ δὲ οὐδὲν χείρων ὅ γε Σωκράτησ· ἡμεῖσ δὲ καὶ τὰ εἰκότα ὑπὲρ τοῦ Περικλέουσ ἀπεδώκαμεν, οἷσ οὐδὲν ἄγνωμον καὶ Πλάτωνα συγχωρεῖν, εἴπερ γε, ὃ μικρῷ πρόσθεν ἔφην, τοῦ δικαίου φροντίζει. καὶ γὰρ αὖ καὶ τοῦτο εἴ τισ ἤρετο τὸν Πλάτωνα, εἰ δικαστὴσ αὐτὸσ τῷ Περικλεῖ καθῆστο, ὅτ’ ἔφευγε τῆσ κλοπῆσ, πότερον τῶν καταψηφιζομένων ἂν ἦν, καὶ πλείονοσ ἀξίουσ τοὺσ Κλέωνοσ λόγουσ τῶν Περικλέουσ ἡγεῖτο ‐ ὅταν δὲ τοῦτ’ εἴπω, λέγω τῆσ ἀληθείασ ‐ ἢ κἂν ἠρυθρία τοῖσ γιγνομένοισ, ὥσπερ ἔγωγ’ ἂν διισχυρισαίμην ὑπὲρ Πλάτωνοσ, ἀδύνατον δή που φῆσαι ὡσ ὅμοιοσ ἂν ἦν Κλέωνι. εἶθ’ ὃν αὐτὸσ ἀφῆκασ ἂν τῆσ αἰτίασ, τοῦτον διαβάλλεισ ἐκ τῆσ αὐτῆσ ταύτησ αἰτίασ; καὶ πῶσ οὐκ ἄτοπον ἄλλῳ μὲν ἂν λέγοντι μὴ πιστεύειν, αὐτὸν δὲ κατηγορεῖν; καὶ δι’ ἃ τὸν λέγοντα ἂν ἡγοῦ χείρω, διὰ ταῦτα Περικλέα ἀξιοῦν φαῦλον νομίζεσθαι; καὶ τοὺσ καταψηφισαμένουσ αἰτιώμενον ἡμᾶσ πείθειν συγκαταγιγνώσκειν, ὥσπερ χρηστοῦ τινοσ πράγματοσ μεθέξειν μέλλοντασ, ἀλλ’ οὐχ ὃ μηδ’ ἐκείνοισ καλῶσ εἶχε ποιῆσαι; κἀκεῖνοι μὲν αὐτοὶ τὴν ἑαυτῶν καταδίκην οὐχ ὑπελογίσαντο, ἀλλ’ ἐτίμων πάλιν ὡσ χρηστὸν καὶ δίκαιον, ἡμεῖσ δὲ οὗ μηδὲν ἄλλο κατηγορεῖν ἔχομεν, τοῦτον ἀτιμάσομεν διὰ τὴν δίκην, καὶ τῶν αὐτῶν ἀνδρῶν ὃ μὲν ἥμαρτον ἰσχυρὸν ποιησόμεθα, ἃ δ’ εὖ φρονοῦντεσ ἔπραττον ἐν οὐδενὸσ μοίρᾳ θήσομεν, καὶ ταῦθ’ ὁμολογοῦντεσ ὡσ ἥμαρτον, μᾶλλον δὲ κατηγοροῦντεσ; καὶ τίνα ταῦτ’ εἶχε λόγον ἐγὼ μὲν οὐκ ἐπινοῶ. τῷ γὰρ οὐκ ἂν ὁρ́οσ καὶ πέρασ εἶναι δόξειε τῆσ ὑπὲρ αὐτῶν ἀπολογίασ ἃ Πλάτων ἐγκαλεῖ; οἱο͂ν εἰ τῆσ κατηγορίασ τῶν ἀνδρῶν γεγονυίασ καὶ τοῦ κακίζοντοσ αὐτοὺσ τούτοισ καταχρησαμένου τοῖσ λόγοισ, ὡσ παρ’ αὐτοῖσ Ἀθηναίοισ ἑάλωσαν καὶ δίκην ἔδωκαν ὡσ ἀδικοῦντεσ·

εἶτ’ ἐπέδειξεν ὅτι ἀλλ’ οὐκ ὀρθῶσ γε οὐδ’ ἐπὶ πᾶσι δικαίοισ ταῦτ’ ἐγένετο, ἀλλὰ γνώμῃ διήμαρτον οἱ καταψηφισάμενοι, ἢ καὶ δι’ ἄλλο τι ταῦτ’ ἐψηφίσαντο, ἀλλ’ οὐκ ἀδικεῖν αὐτοὺσ καταγνόντεσ, πᾶσιν ἂν δή που ταῦτ’ ἐξήρκει καὶ λελύσθαι τὰ τῆσ αἰτίασ ἱκανῶσ ἂν ᾤοντο. Πλάτων τοίνυν αὐτῶν αἰτιώμενοσ τὰ συμβεβηκότα, καὶ λέγων ὡσ ἁμαρτήματα τῶν πολλῶν, ὅμωσ ἐν ἐλέγχῳ κατ’ ἐκείνων λαμβάνει, καὶ τὴν συμφορὰν ὡσ ἀδίκημα κατηγόρηκε, τὴν μὲν τύχην ἀντὶ γνώμησ ἐξετάζων, τὴν δ’ ἑτέρων ἁμαρτίαν ὡσ ἐκείνων οὖσαν τιθείσ. ἡδέωσ δ’ ἂν ἐροίμην τοὺσ προσκειμένουσ αὐτῷ τί ποτ’ ἂν λέγειν ἠξίουν κατὰ τῶν ἀνδρῶν, ἢ τίνα γνώμην ἔχειν ἡμᾶσ ἔπειθον, εἰ τοῦτ’ εἶχον δεικνύειν ὡσ ἐν παντὶ δικαίῳ μετ’ οὐδεμιᾶσ φαύλησ προφάσεωσ Ἀθηναῖοι κατεψηφίσαντο αὐτῶν, ὁπότ’ αὐτὸσ φάσκων αὐτοὺσ παρανενομῆσθαι καὶ τοῖσ ἵπποισ τοῖσ λακτίζουσιν ἀπεικάζων τοὺσ καταψηφισαμένουσ ἰσχυρόν τι λέγειν κατ’ ἐκείνων οἰέται. ταχύ γ’ ἂν εἰ τοῖσ δώδεκα θεοῖσ ἔσχεν εἰκάσαι τοὺσ καταγνόντασ, ἀπέσχετ’ ἂν τῶν ἁλόντων τὸ μὴ οὐ κακῶσ εἰπεῖν. ἔπειθ’ ὡσ οὐ κατ’ ἀρχὰσ ταῦτ’ ἔδρων αὐτοὺσ λέγει, ὥσπερ τὸν Κριτίαν καὶ τοὺσ ἄλλουσ τοὺσ εἰσ αὐτὸν ἁμαρτάνοντασ, εὐθὺσ ἐν ἀρχῇ ταῦτα ποιοῦντασ, ἀλλ’ οὐ πολλοῖσ ὕστερον χρόνοισ κυρίττειν ἀρξαμένουσ ἢ παρ’ ἐκείνουσ ἐφοίτησαν. ἀλλ’ εἰ καὶ μὴ ἐποίουν ταῦτ’ ἐξ ἀρχῆσ, εἶχόν γ’ ἐν τῇ φύσει δήπουθεν καὶ τὸ κωλῦσαι κρείττονοσ παντελῶσ ἢ κατ’ ἄνθρωπον ἦν. εἰ δ’ ἐπ’ ἀμφότερα αἰτιάσεται Πλάτων τοὺσ ἄνδρασ ὥσπερ σοφοῦ τινοσ εἰλημμένοσ, τί κωλύει τινὰ τὰσ ὁμοίασ ἀνταποδιδόντα ἐπ’ ἀμφότερ’ αὖ φιλονείκωσ ὑπολαμβάνοντα διαλύειν ὡδὶ τὸν λόγον, ὅτι εἰ μὲν καλῶσ καὶ τὰ δίκαια αὐτῶν Ἀθηναῖοι κατέγνωσαν, οὐκ ἦσαν ὑπ’ αὐτῶν διεφθαρμένοι· τὰ γὰρ δίκαια ἐποίουν.

οὐκοῦν οὐδ’ ἐκεῖνοι διεφθάρκεσαν. ὥστ’ εἰ δικαίωσ ἑάλωσαν, οὐδὲν ταύτῃ γε χείρουσ ἦσαν, εἰ δ’ ἀδίκωσ αὐτῶν ἐκεῖνοι κατεψηφίσαντο, ἠδικῆσθαι τοῖσ ἀνδράσι περίεστιν, ἀδικεῖν δὲ οὐδαμῶσ· τοῖσ δ’ ἀδικηθεῖσι βοηθεῖν, οὐκ ἐγκαλεῖν εἰκόσ ἐστιν· εἰ δέ τοι καὶ μὴ δυνατὸν βοηθεῖν, ἀλλ’ οὐχὶ δίκαιόν γε ἐγκαλεῖν. ἐγὼ δὲ ταῦτα μὲν τοῖσ κομψοτέροισ παρίημι· αὐτὸσ δὲ τί φημι καὶ πῶσ δέχομαι τὸν λόγον; οὐκ ἔστι δίκαιον ἅμ’ ἀμφοῖν κατηγορεῖν, καὶ τοῦ δήμου κἀκείνων· ἢ σαφῶσ τοὺσ ἑτέρουσ συκοφαντήσομεν. εἰ μὲν γὰρ ὀρθῶσ ἐκεῖνα κατεγνώσθη, ἠδίκουν μὲν, ὡσ ἐοίκεν, ἐκεῖνοι, τῷ δήμῳ δ’ ἃ προσήκει πέπρακται. ὥστε οὐχὶ δίκαιον ταῦτά γε δή που κατηγορεῖν αὐτοῦ. πῶσ οὖν τοῖσ ἀγριαίνουσι τῶν ζώων αὐτὸν ἀπεικάζοντεσ ὀρθῶσ φήσομεν ποιεῖν; εἰ δ’ ἥμαρτεν ὁ δῆμοσ, ἅμα τ’ ἐκείνῳ ἡμάρτηται καὶ τοῖσ ἀνδράσι τοὔνειδοσ λέλυται. αὐτὸ γὰρ τοῦτό φαμεν δήπουθεν ἁμαρτεῖν Ἀθηναίουσ, τιμήσαντασ ἐκείνοισ φυγῆσ, ἢ χρημάτων, ἢ ὁτουδήποτ’ ἐτίμησαν ἑκάστῳ. οὗτοσ δὲ ὁ λόγοσ τί λέγει; μηδενὸσ τούτων ἐκείνουσ ἀξίουσ εἶναι. καὶ μὴν εἴ γε ἠδίκουν, ἄξιοι τούτων ἦσαν. ὅτε δὲ οὐ τούτων ἄξιοι, σαφὲσ ὡσ οὐκ ἠδίκουν. τοὺσ δ’ οὐκ ἀδικοῦντασ κακῶσ λέγειν καὶ συκοφαντεῖν οὐχὶ δίκαια ποιεῖν οὐδαμῶσ ἐστιν. ἡμεῖσ τοίνυν ἀντὶ τοῦ κατηγορεῖν ἀμφοτέρων ὑπὲρ ἀμφοτέρων τὰ πρέποντ’ ἀπολογούμεθα, οὔτε τοῦ δήμου τὴν αἰτίαν παντὸσ εἶναι φάσκοντεσ οὔτ’ ἐκείνουσ προσήκειν εἴ τι προσέπταισαν χείρουσ νομίζεσθαι. δείκνυμεν δὲ ὅτι τεττάρων ὄντων τοῖν δυοῖν μὲν οὐδὲ προσήψατο ὁ δῆμοσ, ὧν δ’ ἔδοξαν καταψηφίζεσθαι δυοῖν, οὐδὲ τούτων ἀδικεῖν κατεψηφίσαντο, ἀλλ’ ὥσπερ παῖδεσ διδάσκαλον αὐτοῖσ ἠξίωσαν ὑποχωρῆσαι.

πάλιν τοίνυν ἐφ’ ἑκατέρασ τῆσ συζυγίασ ἅτεροσ εὑρίσκεται τῆσ δικαιοτάτησ τυχὼν παρὰ τοῦ δήμου φιλανθρωπίασ, ὁ μὲν ἐντὸσ τοῦ χρόνου κατελθὼν, ὁ δὲ στρατηγῶν πρὶν ἐκτῖσαι, καὶ κύριοσ ὢν τῶν ἁπάντων, καὶ τῶν καταψηφισαμένων αὐτῶν. πῶσ ἄν τισ κάλλιον ὑπὲρ ἀμφοῖν ἀπολογήσαιτο, εἴ τι δεῖ τῶν ὄντων καὶ περὶ τῶν αὐτοῦ λόγων εἰπεῖν; εἰ τοίνυν ἁπάντων μὲν ὁ δῆμοσ κατεγνώκει, μηδὲν δὲ ὕστερον πρὸσ μηδέν’ αὐτῶν ἐφιλανθρωπεύσατο, οὐδ’ οὕτω δίκαιον ἦν ἃ μὲν τοῖσ ἑτέροισ ἡμάρτητο κατ’ ἀμφοτέρων λέγειν, ἃ δ’ ἀμφοτέροισ ὑπῆρχεν εἰσ εὐφημίαν μηδετέροισ ἀξιοῦν ἀποδοῦναι. εἰ μὲν γὰρ ἐκ τούτων μόνον οἵ τ’ Ἀθηναῖοι κοινῇ καὶ οἱ προστάντεσ αὐτῶν ἐγιγνώσκοντο, καλῶσ εἶχε ταῦτ’ ὀνειδίζειν· εἰ δ’ ἔσθ’ ἕτερα ἀμείνω καὶ πλείω τούτων, καὶ σύ γ’ αὐτὸσ κάλλιστα ὡμολόγηκασ ‐ ὀψὲ γάρ ποτε ἔφησ αὐτοὺσ εἰσ ταῦτ’ ἐμπεσεῖν, ὡσ τόν γε ἄνω χρόνον πάντα κἀκείνουσ ὡσ ἐβούλοντο πράττοντασ καὶ τὸν δῆμον παρέχοντα αὑτὸν οἱο͂ν χρὴ ‐ πῶσ οὐκ ὀρθῶσ εἶχε μιμήσασθαι τὸ τῶν Περσῶν; ἐκείνοισ γάρ φασιν εἶναι νόμον, ἄν τισ αὐτῶν σχῇ τινα φαύλην αἰτίαν, μὴ πρότερον καταγιγνώσκειν, μηδ’ ἂν ἐλέγχηται, πρὶν ἂν παρ’ ἄλληλα ἐξετάσαντεσ ἅ τε εὖ καὶ ἃ κακῶσ ἐποίησεν εὑρ́ωσι τὰ χείρω νικῶντα· ὅταν δὲ τὰ τῶν εὐεργεσιῶν ἔμπροσθεν ᾖ, καὶ τοῖσ φανερῶσ ἀδικοῦσιν ἀφεῖσθαι τάττειν τὸν νόμον. εἶτ’ ἐν μὲν τοῖσ βαρβάροισ οὕτωσ, Πλάτων δ’ ὁ τῶν Ἑλλήνων ἄριστοσ καὶ ὁ τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων ἐπιστήμων, προσθήσω δὲ καὶ τῶν θείων, πῶσ ἀξιώσει συλλήβδην πάντα κατορθοῦν καὶ πάντων κρατεῖν ὄντα ἄνθρωπον, καὶ ταῦτα μὴ μόνον ὧν ἡ γνώμη κυρία, ἀλλὰ καὶ ὅσα πρὸσ τὴν τύχην ἐστὶν, ἢ τοῦ μηδενὸσ ἄξιον εἶναι τὸν καὶ μικρόν τι προσπταίσαντα; οὐκ ἄρ’ ἐκείνων μόνον κατηγορεῖν δόξομεν, ἀλλὰ καὶ τῆσ φύσεωσ τῆσ ἀνθρωπείασ ἁπάσησ.

βλέψον δ’, εἰ βούλει, πρὸσ τὰ σαυτοῦ πάλιν αὖ παραδείγματα. εὑρήσεισ γὰρ οὔτε τοὺσ ἡνιόχουσ τοὺσ ἀγαθοὺσ ἅπαντα νικῶντασ ἐφεξῆσ οὔτε ταῦτ’ ἐπαγγελλομένουσ, οὔτε τοὺσ ἵππουσ αὐτοὺσ ὥσπερ ἐπὶ ῥητοῖσ θέοντασ, ἀλλὰ καὶ τὰσ τοῦ Μιλτιάδου καὶ τὰσ τοῦ Κίμωνοσ ἵππουσ ἀρίστασ γενέσθαι δοκούσασ οὐχ ἅπαντασ τοὺσ ἀγῶνασ ἀνῃρημένασ, οὐδὲ ἅπαντα ὃν ἔζων συνεχῶσ νικώσασ χρόνον. οὐδ’ αὖ τοὺσ κυβερνήτασ λέγω τοὺσ ἀρίστουσ ἀεὶ καὶ πάντασ ἐκ τοῦ θανάτου σώζοντασ, ἀλλ’ ἤδη τινὰ καὶ σκηπτοῦ καὶ χειμῶνοσ ἡττηθέντα καὶ χρησάμενον τύχῃ τῆσ τέχνησ κρείττονι, πάντωσ δ’ ἅπαντασ παραχωροῦντασ τῷ Ποσειδῶνι, κἀν ταῖσ συγγραφαῖσ οὕτω γραφόμενον, σωθείσησ τῆσ νεὼσ τὸ καὶ τὸ ποιήσειν. ὅτι δ’ ἡ ναῦσ σωθήσεται οὐδείσ πω κατεπηγγείλατο. ταῦτ’ ἐστὶ πρὸσ ἃ καὶ Ὅμηροσ βλέπων ἔφη ξυνὸσ Ἐνυάλιοσ καί τε κτανέοντα κατέκτα. ᾔδει γὰρ τῆσ ἀνθρωπίνησ φύσεωσ τὴν ἀσθένειαν καὶ τούτου τοῦ λόγου παράδειγμα ἱκανὸν καὶ ἅμα αὐτόθεν. τῶν μὲν γὰρ Ἑλλήνων κράτιστοσ Ἀχιλλεὺσ αὐτῷ δή που πεποίηται, καὶ ταῦτά γε πολλῷ τινι· τῶν δ’ αὖ βαρβάρων ὁ Πάρισ πάντων σχεδὸν μαλακώτατοσ, ὥστε καὶ ὁ Ἕκτωρ πολλάκισ αὐτῷ προφέρει τὴν δειλίαν, ἀδελφὸσ ὢν καὶ ταῦτα, καὶ δύσπαριν μετὰ προσθήκησ καλεῖ. ἀλλ’ ὅμωσ Ἀχιλλεὺσ μὲν τήν τε ἄλλην ἅπασαν τῶν Τρώων στρατιὰν εἰσ τὸ τεῖχοσ κατέκλεισε καὶ τὸν Ἕκτορα πρὸσ ταῖσ πύλαισ ῥᾳδίωσ ἀπέκτεινεν. ὁ δ’ αὖ Πάρισ ἢ δύσπαρισ, ὁ τοσοῦτον χείρων τοῦ Ἕκτοροσ, αὐτὸν τὸν Ἀχιλλέα πρὸσ ταῖσ αὐταῖσ ταύταισ πύλαισ ἀποκτείνασ ᾄδεται. ὥστ’ ἀπὸ τῶν ἐσχάτων ὁρ́ων ἑκατέρωθεν, τῆσ τε ἀνδρείασ λέγω καὶ τῆσ ἀνανδρείασ, τὸ ἔποσ βεβαιοῦται· οἶμαι δ’ οὐ μόνον ξυνὸσ Ἐνυάλιοσ, ἀλλὰ καὶ Ἑρμῆσ ἂν κοινὸσ ἀκούοι δικαίωσ.

καὶ εἰ μὲν τοῦτο καὶ ἡ παροιμία βούλεται δηλοῦν ἢ περιλαμβάνει γε, ἔστω καὶ αὕτη μαρτυροῦσα· εἰ δ’ ἐπ’ ἄλλῳ τῳ γεγένηται, ἡμεῖσ γε τοσοῦτον προσθῶμεν ὅτι καὶ ταύτην δικαίωσ ἂν ὁ θεὸσ τὴν ἐπωνυμίαν φέροιτο, ἐπείπερ ἔστ’ ἐναγώνιοσ. ἐπεὶ καὶ τὰ τῶν στεφανιτῶν οἶμαι παραπλησίωσ ἔχει τοῖσ τῶν πολέμων· οὐδεὶσ κρατεῖ τοσοῦτον ὅσον βούλεται, οὐδ’ ὥστε καὶ προειπεῖν ἔχειν ὅτι νικῶν ἄπεισι. δηλοῖ δ’ ἔτι καὶ νῦν ἡ τῶν Ὀλυμπίων θεωρία, πλεῖστον ἀεὶ τὸ παράδοξον φέρουσα, οἱο͂ν ἀμέλει καὶ τὸ τοῦ Πολυδάμαντόσ ποτέ φασι συμβῆναι. ἐκεῖνοσ γὰρ τὰ μὲν ἁρ́ματα ἵστη τρέχοντα, Ὀλυμπίασι δ’ ἡττήθη μικροῦ τινοσ ἀνταγωνιστοῦ. ἀλλ’ οὔ τί γε τοῖσ ὅλοισ οἶμαι Πολυδάμασ ἐκείνου χείρων, οὐδὲ τῆσ πάσησ δόξησ παρὰ τοῦτο στέροιτ’ ἂν δικαίωσ. καὶ οὐκ ἐπὶ μὲν τῶν ἀθλητῶν οὕτωσ συμβαίνει, τὰ δὲ τῆσ μουσικῆσ ἑστηκυῖαν ἔχει τὴν νίκην τοῖσ κρείττοσιν, ἀλλὰ κἀνταῦθα τὸ τοῦ Πινδάρου κρατεῖ. πάνυ γὰρ μετ’ ἀληθείασ τοῦτ’ ἐκεῖνοσ ὕμνησεν· ἐν ἔργμασι δὲ νικᾷ τύχα, οὐ σθένοσ. Σοφοκλῆσ Φιλοκλέουσ ἡττᾶτο ἐν Ἀθηναίοισ τὸν Οἰδίπουν, ὦ Ζεῦ καὶ θεοὶ, πρὸσ ὃν οὐδ’ Αἰσχύλοσ εἶχε λέξαι τι. ἆρ’ οὖν διὰ τοῦτο χείρων Σοφοκλῆσ Φιλοκλέουσ; αἰσχύνη μὲν οὖν αὐτῷ τοσοῦτον ἀκοῦσαι, ὅτι βελτίων Φιλοκλέουσ. ἄλλα μυρία ἄν τισ ἔχοι λέγειν, ἀλλ’ Ὅμηροσ πῶσ ἐξαγγέλλει τὸν ἀγῶνα τὸν ἐπὶ Πατρόκλῳ γενέσθαι; οὐχ αἱ μὲν ἄρισται τῶν ἵππων αἱ Θετταλαὶ, τὰσ Εὔμηλοσ ἔλαυνε ποδώκεασ, ὄρνιθασ ὥσ, ὕσταται πάντων ἐγένοντο ἐν τῷ τότε, καὶ ὁ Εὔμηλοσ αὐτὸσ ἐκπίπτει τοῦ ἁρ́ματοσ, οὔπω πρόσθεν παθὼν αὐτὸ, ἀλλ’ ἔποχοσ μένων, καὶ ταῦτά γε ὡσ ἐπ’ ὀρνίθων τῶν ἵππων ὀχούμενοσ· ὃ μηδενί πω τῶν ἄλλων ἦν ῥᾴδιον.

ὥστε καὶ ἰδὼν αὐτὸν Ἀχιλλεὺσ ᾤκτειρέ τε καὶ λέγει λοῖσθοσ ἀνὴρ ὤριστοσ ἐλαύνει μώνυχασ ἵππουσ. ἆρ’ οὖν οὐ παράδοξον ἑξῆσ οὑτωσὶ θεῖναι παρ’ ἄλληλα καὶ τὸν αὐτὸν λοῖσθόν τε καὶ ἄριστον προσειπεῖν; ἀλλ’ ὅμωσ τοιαῦτά φησι τἀνθρώπεια ‐ τοῦτο γάρ μοι δοκεῖ τῶν ῥημάτων τὸ βούλημα εἶναι ‐ ὁ αὐτὸσ ἄριστόσ τε ἀνὴρ καὶ ἔσχατοσ, ὅπερ περὶ τοῦ δακτύλου φασί ποτ’ εἰπεῖν Ὀρόντην τὸν Πέρσην ὡσ αὐτὸσ ὢν τῇ θέσει ποτὲ μὲν τὰ μύρια σημαίνει, ποτὲ δὲ οὐ πλέον ἢ ἕν. ὥστ’ ἐμοὶ μὲν ἄντικρυσ εἰσ τὸ Πλάτωνοσ παράδειγμα ὁ Εὔμηλοσ τείνειν δοκεῖ κατά τε τἄλλα καὶ ὅτι οὐχ ὅσον τῆσ νίκησ ἐστερήθη, ἀλλὰ καὶ ἀγκῶνάσ τε περιδρύφθη στόμα τε ῥῖνάσ τε ὑπὸ τῶν ἵππων τῶν ἀρίστων καὶ ὑφ’ ὧν οὐδεπώποτ’ ἐσφάλη, ἄγων δ’ αὐτὰσ ὅποι βούλοιτ’ ἀεὶ καὶ παρὰ πάντασ ἐθαυμάζετο. ὁ δέ γε Αἰάσ νὴ Δί’ ὁ τάχιστοσ τῶν Ἑλλήνων θεῖν καὶ πλείστουσ ἐν ταῖσ φυγαῖσ αἱρῶν, ἐφ’ οὗ τοῦτ’ εἴρητο οὐ γάρ οἵ τισ ὁμοῖοσ ἐπισπέσθαι ποσὶν ἠε͂ν ἀνδρῶν τρεσσάντων ὅτε τε Ζεὺσ ἐν φόβον ὄρσῃ· καὶ οὗτοσ τοιαῦθ’ ἕτερα ἀπέλαυσε τοῦ δρόμου, γυμνόσ τε καὶ πολεμίων καθαρὸσ τρέχων, ἀπῆλθε τῆσ τε νίκησ στερηθεὶσ καὶ τῆσ ὄνθου προσέτι ἐμπεπλησμένοσ. βλάψεν γὰρ Ἀθήνη, φησὶν ὁ ποιητήσ· τὴν δ’ αὐτὴν ταύτην καὶ τὸν Εὔμηλον ἐκ τοῦ ἁρ́ματοσ ἐκβαλεῖν. τί τοῦτο λέγων; τὴν τύχην διὰ τῆσ Ἀθηνᾶσ, ὥσ γ’ ἐμοὶ δοκεῖ, δηλῶν, ὅτι τἀνθρώπεια ὅπη βούλεται στρέφει, καὶ οὐ πάντη τῶν προεχόντων τὰ ἆθλα. ὁ δέ γ’ ἕτεροσ νὴ Δία Αἰάσ, ὁ τοῦ Τελαμῶνοσ, τὸ μέγα ἑρ́κοσ τῶν Ἀχαιῶν καὶ ὃσ ἦν ἀντὶ τείχουσ τοῖσ Ἕλλησιν οὐ μόνον αὐτὸσ, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀσπὶσ αὐτοῦ, οὗτοσ περὶ μὲν τὸν δίσκον ὡσ ἔπραξεν ἔλαττον ἂν ἴσωσ εἰή λέγειν, καίτοι δόρυ γ’ εἰωθὼσ ἔχειν ἐν ταῖν χεροῖν κολλητὸν βλήτροισι, δυωκαιεικοσίπηχυ, καὶ πάντασ τοὺσ Τρῶασ ἐκείνῳ σοβῶν καὶ ἀπείργων ἀπὸ τῶν νεῶν, ἦ που ῥᾳδίωσ τόν γε δίσκον ἔμελλε μεταχειριεῖσθαι καὶ παῖδασ τόν τε δὴ Πολυποίτην καὶ τοὺσ ἄλλουσ ἀποφανεῖν, τοῦ γ’ εἰκότοσ νικῶντοσ. ἀλλὰ δῶμεν τοῦτο ἑτέρασ τινὸσ ἕξεωσ δεῖσθαι·

ἀλλὰ πῶσ ἔπραξε περὶ τὴν πάλην; εἰ δὲ καὶ τοῦτ’ ἔλαττον, ἀλλ’ ἀναλαβών γε τὰ ὅπλα, οὗ μέγιστοσ καὶ κάλλιστοσ ἦν αὐτὸσ αὑτοῦ καὶ ἰσχυρότατοσ καὶ ῥωμαλεώτατοσ, πολὺν θόρυβον παρέσχε τοῖσ Ἕλλησι. καὶ τὰ μὲν ἄλλα ἐῶ· ἔδεισαν δὲ περὶ ἐκείνου μᾶλλον ἢ τοῦ Διομήδουσ. οὕτωσ ἔπραξε κἀνταῦθα. καίτοι ὅ γε κήρυξ ἀνεῖπεν οὑτωσὶ γιγνομένησ ποτὲ τῶν Ἀχαιῶν ἁπάντων ἐξετάσεωσ ἀνδρῶν αὖ μέγ’ ἄριστοσ ἐήν Τελαμώνιοσ Αἰάσ. καὶ οὐχ ἅπαξ γε οὐδὲ τοσοῦτον μόνον εἰπὼν ἀπηλλάγη, ἀλλ’ ὥσπερ ἐξεπίτηδεσ πανταχοῦ διατελεῖ κηρύττων καὶ διαμαρτυρόμενοσ, Αἰάντόσ θ’, ὃσ ἄριστοσ ἐήν εἶδόσ τε δέμασ τε τῶν ἄλλων Δαναῶν μετ’ ἀμύμονα Πηλείωνα. καὶ Αἰάσ, ὃσ πέρι μὲν εἶδοσ, πέρι δ’ ἔργ’ ἐτέτυκο. καὶ ἀνδρὶ δ’ οὐκ εἴξειε μέγασ Τελαμώνιοσ Αἰάσ, καὶ ἄλλα τοιαῦτα, ὥσπερ προκαταλαμβάνων ἡμῶν τὰσ γνώμασ, ὅπωσ μὴ ἐπὶ τοῦ ἀγῶνοσ ταραχθείημεν μηδ’ εἴ τινοσ ἄλλου χεῖρον ἠγωνίσατο, ταύτῃ φαυλότερον αὐτὸν ἡγοίμεθα, μηδὲ χείρω μηδενὸσ ἄλλου τῶν Ἀχαιῶν ἀλλ’ ἢ τοῦ Ἀχιλλέωσ. καὶ μὴν καὶ ὁ ἀδελφὸσ μετεῖχεν αὐτῷ τῆσ τύχησ ἐπιθήκην, ὁ Τεῦκροσ, περὶ τὴν τοξικὴν, ὅσ γε τῆσ μηρίνθου μὲν ἔτυχε, τὴν δὲ περιστερὰν αὐτὴν παρῆκεν ἑτέρῳ λαβεῖν, καὶ οὗτοσ ἑαυτοῦ χείρονι. ταῦτα πάντα ἐφεξῆσ οὕτωσ ἔχοντα τί χρὴ νομίζειν εἶναι; ἆρ’ οὐ χρησμούσ τινασ εἰσ ἅπαντα ἡγεῖσθαι τἀνθρώπεια; ὥστ’ οὔτ’ εἴ τισ ῥώμῃ σώματοσ ἢ μεγέθει προφέρειν δοκεῖ οὔτ’ εἴ τισ ἵππουσ ἀρίστουσ κέκτηται οὔτ’ εἰ ταχὺσ αὐτὸσ ἢ καλὸσ, οὐδὲν αὐτῷ τούτων κύριον, ἂν μὴ δοκῇ τοῖσ κρείττοσιν. εἰ φίλοισ ἰσχύεισ, εἰ χρήμασιν, εἰ δόξαν ἔχεισ ἐν τῇ πόλει, μηδενὶ τούτων ἐπαρθῇσ, μηδὲ μεῖζον φρονήσῃσ τῆσ ἐξουσίασ.

εἰ πάντων κρατήσεισ, ἡττήσει τῆσ τύχησ. ταῦτ’ ἐστὶν ὁ ἀγὼν οὗτοσ, ταῦθ’ Ὅμηροσ λέγει. οὐδὲν τῶν ἀνθρωπείων ἀσφαλὲσ οὐδ’ ὁμαλὸν οὐδ’ αὔταρκεσ, ἀλλ’ ἡττήσεται μὲν ὁ ἰσχυρὸσ τοῦ ἀσθενοῦσ, ὅταν καιρὸσ ᾖ τούτου, ἁλώσεται δὲ Βαβυλὼν αὐτοῖσ τείχεσι, πάλιν δὲ τοὺσ Πέρσασ πορθήσουσιν ἕτεροι. πάντα ταῦτ’ ἐναλλὰξ περιέρχεται. οὕτω καὶ τὸ σὸν, ὦ Πλάτων, σώζεται, τὸ ἄνθρωπον εἶναι θεοῦ παίγνιον. ὅταν ἐκπίπτῃ μὲν τοῦ ἁρ́ματοσ ὁ ἡνίοχοσ, ἐν ᾧ πρόσθεν εἱστήκει βεβαίωσ, ἀπορῇ δὲ ὁ κυβερνήτησ ὅπωσ χρὴ σώζειν τὴν ναῦν πολλάκισ ἤδη σεσωκὼσ, ἰλιγγιᾷ δὲ ὁ κρείττων ὑπὸ τοῦ χείρονοσ, κιχάνῃ δὲ βραδὺσ ὠκὺν, πάντα δ’ ἄνω καὶ κάτω περιχωρῇ, τότ’ ἄν τισ ἴδοι τὸν σὸν λόγον, τόθ’ ὡσ ἀληθῶσ προφήτου τινὸσ εἶναι δόξειεν ἂν, ὡσ θεὸσ μὲν καὶ τύχη πάντ’ ἄγουσι, τὸ δ’ ἡμέτερον πᾶν ἦν ἄρα παιδιά. εἰ δ’ ἔσωζον μὲν οἱ κυβερνῆται πάντεσ ἅπαντασ τοὺσ ἐμπλέοντασ, ἔσωζον δ’ οἱ ἰατροὶ πάντεσ ἅπαντασ τοὺσ κάμνοντασ, ἐνίκων δ’ οἱ κρείττονεσ, ἐνίκων δ’ οἱ μείζονεσ, τὸ δ’ ἀεὶ τούτοισ πᾶσι προσῆν, μηδεὶσ δὲ ἐσφάλλετο τῶν ἀρξαμένων κατορθοῦν, εὐχὴ δὲ καὶ δύναμισ μηδὲν διέφερεν, ἀθάνατ’ ἂν πάντ’ ἦν τὰ τῶν ἀνθρώπων πράγματα καὶ οὐδὲν ἂν εὐχῆσ ἴσωσ προσέδει, οὐδ’ ἂν κακτέκλυζεν ἡμᾶσ τῶν πίθων ἅτεροσ ὥσπερ νῦν. νῦν δ’ οἱ ποιηταὶ πολλὰ χρήσιμοι κἀνταῦθα πρόσκεινται καὶ παρακολουθοῦσιν ἡμῖν, ὑπομιμνήσκοντεσ ἀεὶ τῆσ φύσεωσ, ἐφημέρουσ τε καλοῦντεσ καὶ χαμαὶ ἐρχομένουσ, καὶ πάντα τρόπον τὴν ἀλαζονείαν καθαροῦντεσ, ὅπωσ μηδ’ εἴ τισ εὖ πράττειν δοκοίη, τούτῳ θρασύνοιτο, μηδ’ ἑτέρῳ πταίσαντί που προφέροι τὴν τύχην ῥαδίωσ. καὶ τί δεῖ τἄλλα λέγειν ὡσ ἔχει;

ἀλλὰ τὰ τῶν δικῶν πῶσ εἶχεν ἐξ ἀρχῆσ; ἔλθωμεν γὰρ ἐπ’ αὐτὸ τὸ κυριώτατον ἤδη. ὁ Παλαμήδησ σοφώτατοσ ὢν τῶν Ἀχαιῶν ἑάλω τὴν δίκην τῆσ προδοσίασ. καὶ οὐκ ἐρεῖσ ὡσ ἐκείνου γε Ἀθηναῖοι κατεψηφίσαντο. ἀλλὰ πᾶσα μὲν ἡ Ἑλλὰσ συνεληλύθει, ἐγένετο δὲ ἡ κρίσισ ἐν μέσῳ, καὶ ἀδικεῖν ἔδοξεν, ὅτι δὲ οὐχὶ δικαίωσ ἔδοξεν αὐτὸσ σὺ λέγεισ ἐν Σωκράτουσ ἀπολογίᾳ. καίτοι τίσ οὐκ ἂν φήσειεν οὑτωσὶ πολλὴν εἶναι τὴν ἀλογίαν, ὄντα μὲν αὐτὸν κυριώτερον τοῦ Ὀδυσσέωσ εἰσ σοφίασ λόγον, ὡσ ἔφη Πίνδαροσ, εἶθ’ ἡττηθῆναι τοῦ χείρονοσ, καὶ ταῦτ’ οὐκ εἰσ χειρῶν κρίσιν οὐδ’ εἰσ ἄλλο τι τοιοῦτον ἐλθόντοσ τοῦ πράγματοσ, ἀλλ’ εἰσ αὐτὸ τοῦτο ἐν ᾧ κρείττων ἦν; αὖθισ δ’ αὖ τοὺσ Ἀχαιοὺσ οὕτω πολλὰ καὶ μεγάλα ὑπ’ αὐτοῦ πεπονθότασ εὖ, δι’ ἃ καὶ φιλεῖν καὶ θαυμάζειν αὐτὸν προσῆκεν, εἶθ’ οὕτωσ ἀγνώμονα καὶ ἀνόμοιον ἀποδοῦναι τὴν χάριν, ὅσ γε καὶ σπουδαίων καὶ τῶν εἰσ ψυχαγωγίαν ἡγεμὼν αὐτοῖσ ἐγεγόνει σχεδὸν ἁπάντων. ἓν δὲ μέγιστον καὶ τελεώτατον καὶ πλείστησ ἄξιον τιμῆσ ἐξεῦρε τὰ τακτικὰ, ὑφ’ ὧν ἅμα σώζεσθαι καὶ τῶν ἐναντίων κρείττοσιν εἶναι περιῆν αὐτοῖσ. ὡσ μὲν γὰρ ἡ τραγῳδία φησὶν, οὐδὲ τῶν βοσκημάτων οὐδὲν διέφερον πρὶν ἐκείνῳ συγγενέσθαι. οἱ δὲ τοσοῦτον ἀπεῖχον τοῦ σύμπαντασ ἂν αὐτοὺσ ἀριθμῆσαι, ἢ τὰσ ναῦσ ὁπόσαι τινὲσ ἦσαν ἃσ ἦγον, ὥστ’ οὐδ’ ὁπόσοι τινὲσ αὐτοῖσ εἰσὶν οἱ βασιλεῖσ ὅ τε Ἀγαμέμνων καὶ ὁ Μενέλαοσ ἔμελλον εὑρήσειν, οὐδέ γε, ὡσ ἐοίκεν, ἐκεῖνοι τοὺσ αὑτῶν πόδασ ἢ καὶ τὰσ χεῖρασ ἑκάτεροσ, μὴ ὅτι τὴν στρατιάν. ἀλλὰ ταῦτα μὲν Πλάτων τε ἡμῖν προσπαίζει τοὺσ τραγικοὺσ καὶ ἡμεῖσ συνεπαίξαμεν. τὸ δ’ οὖν πολλῶν καὶ μεγάλων ὀφείλοντασ τῷ Παλαμήδει χάριν καὶ δικαίωσ ἂν καὶ ἐπὶ μειζόνων ἐκτίνοντασ, μηδ’ εἰσ αὐτὴν τὴν σωτηρίαν ἀπομνημονεῦσαι, πῶσ οὐ πολλῆσ ἄν τισ φήσαι τῆσ ἀτοπίασ εἶναι, καὶ τό γ’ αὐτὸν ἐκεῖνον τὰ μὲν ἄλλα σοφίζεσθαι, τῶν δ’ εἰσ τὴν ἀπολογίαν ἀπορῆσαι, καὶ ταῦθ’ οὕτω ῥᾳδίαν οὖσαν καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῶν βοηθούντων; ἀλλ’ ὑπὲρ μὲν τῶν ἄλλων σοφὸσ ἦν, αὐτὸν δ’ ὠφελεῖν οὐκ εἶχε, καὶ ταῦτα τὸν περὶ τῆσ ψυχῆσ τρέχων, ὃν χρῆν, εἰ καὶ ἐν τοῖσ Τρωσὶν ἐκρίνετο, συλληφθεὶσ ὑπὸ τῆσ σοφίασ ἔχειν ἑαυτὸν ἂν σῶσαι.

ὁ δὲ τῶν φίλων καὶ τῶν συμμάχων καὶ ὧν εὐεργέτησ ἦν χαλεπωτέρων ἢ τῶν πολεμίων ἀπῄει τυχὼν, καὶ πάσασ τὰσ ἄλλασ εὑρίσκων μηχανὰσ μίαν οὐχ εὑρ͂εν ὅπωσ σωθήσεται. ἀλλ’ ἐπειδὴ κατεψηφίσαντο ἀδικεῖν αὐτοῦ, οὐ ταυτὸν τοῖσ Ἀθηναίοισ ἐποίησαν· οὐ γὰρ χρημάτων ἐτίμησαν οὐδὲ φυγῆσ οὐδ’ ὅσον δέκα ἔτη μετέστησαν, ἀλλ’ ἄρδην ἀπέκτειναν. οὕτω μέχρι μὲν τοῦ μὴ κατὰ νοῦν ἀγωνίζεσθαι καὶ τοῦ τῶν συκοφαντῶν ἔλαττον ἔχειν κοινωνεῖ τῷ Παλαμήδει τῆσ τύχησ ἡμῖν ἡ τοῦ Περικλέουσ φατρία, τὰ δ’ ἐφεξῆσ καὶ διαφέρει, καὶ οἵ τε Ἀθηναῖοι συμπάντων τῶν Ἑλλήνων ἡμερώτεροι πολλῷ τινι φαίνονται καὶ οἱ ῥήτορεσ αὖ τῶν ῥητόρων πρᾳότερον ἐπταικότεσ, καὶ ταύτῃ γε σοφώτεροι τοῦ Παλαμήδουσ ὄντεσ, τοσοῦτον, εἰ μή τι ἄλλο, πεῖσαι δυνηθέντεσ, ὡσ οὐ θανάτου γ’ ἄξιοι τοῖσ Ἀθηναίοισ εἰε͂ν, οὐχ ὥσπερ ἐκεῖνοσ οὐδ’ εἰσ τὸ τίμημα χρήσιμοσ οὐδὲν ἦν αὑτῷ. ἀλλ’ οἶμαι καὶ Παλαμήδει καὶ Μιλτιάδῃ καὶ Περικλεῖ καὶ πᾶσιν ἀνθρώποισ μέτεστι τῆσ κοινῆσ ἀπολογίασ ἣν αὐτὸσ Πλάτων ἐνδίδωσιν, ἧσ ἀρτίωσ ἐμνήσθην, ὡσ τύχαι καὶ καιροὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων ἄγουσι πράγματα, ἐπεὶ καὶ ὃ προσδιωρθώσατο καὶ προσέθηκε πρὸσ τῷ θεῷ καὶ τῇ τύχῃ καὶ τὴν τέχνην τρίτον ὡρίσατο, εὖ φρονῶν. "ἡμερώτερον μέντοι τρίτον συγχωρῆσαι τούτοισ δεῖν ἕπεσθαι τὴν τέχνην. ἄριστά γε καὶ θειότατα, ὦ Πλάτων, ὡσ ἀληθῶσ. εἰ τοίνυν καὶ τῇ τάξει καὶ τῇ δυνάμει τρίτον ἡ τέχνη, πῶσ ἀποχρῶν ἂν εἰή καθάπαξ; ἢ πῶσ ἄν τισ τὸ ἐλάχιστον καὶ τὸ φαυλότατον τῶν πλειόνων καὶ τῶν μειζόνων ἀξιοίη κρατεῖν;

οὐκ ἔστιν ὅπωσ δικαίωσ. μὴ τοίνυν θαυμάσῃσ, εἰ Περικλῆσ ἔχων ἐπιστήμην καὶ τέχνην τοῦ θεοῦ καὶ τῆσ τύχησ ἡττᾶτο, μηδ’ ἀμνημόνει τῶν καιρῶν, οὓσ αὐτὸσ φῂσ οὐκ ὀλίγον δύνασθαι, οἷσ οὐ πρᾳοτάτοισ ἐκεῖνοσ τότε χρησάμενοσ φαίνεται. πολλὰ καὶ παράδοξα κατ’ ἀνθρώπουσ καὶ γέγονε καὶ γενήσεται. ὧν ἐστι καὶ τὰ τούτοισ τοῖσ ἀνδράσι συμβάντα. τίσ δ’ οὐκ ἂν φαίη; ἀλλ’ οὔπω ταῦτ’ ἐστὶν ἔλεγχοσ κατ’ αὐτῶν ὡσ οὔτε ἠπίσταντο χρηστὸν οὐδὲν οὔτ’ ἠδύναντο βελτίουσ ποιεῖν, ἀλλ’ ἐξῆν αὐτοῖσ τήν τε τέχνην ἔχειν δήπουθεν καὶ τὸ χρηστοὺσ εἶναι, εἰ καὶ τῶν μειζόνων ἐπικουριῶν ἔν γε τῷ τότε ἐστέρηντο· μηδέ γ’ ἐλάττουσ φῶμεν αὐτοὺσ τῶν ἀντιπάλων γενέσθαι, μὴ δῆτα ἡμεῖσ γε, ἀλλ’ ὥσπερ ὀλισθεῖν κρείττουσ ὄντασ τοῖσ ὅλοισ. ἐκράτει Κλέων Περικλέουσ. ὁ δέ γε αὐτὸσ οὗτοσ καὶ Λακεδαιμονίων ποτὲ, ὡσ ᾤετο, καὶ δεδεμένουσ γε ἤγαγεν ἐν πέδαισ Ἀθήναζε, καὶ ὃ τούτου μεῖζον εἶναι δοκεῖ, καὶ χρόνον προειπὼν ἡνίκ’ ἐξῄει, καὶ τοῦτον οὐ πλεῖστον, ἀλλ’ ὅσον εἴκοσιν ἡμερῶν, ἀλλ’ ὅτι γ’ οὐ πάνυ κρείττων ἦν τῶν Λακεδαιμονίων ἔδειξεν Ἀμφίπολισ, πρὸσ ἣν μαχόμενοσ οὐ πολὺ τῷ Βρασίδᾳ παρέσχε τὸ ἔργον. ἀλλὰ κἀκείνου τεθνεῶτοσ ἤρκεσε πελταστὴσ Μυρκίνιοσ φεύγοντα βαλὼν ἀποκτεῖναι, ὥσ φησιν ὁ μηνυτήσ. ὁ δέ γε αὐτὸσ οὗτοσ λέγει καὶ περὶ τῶν ἑκατέρωθεν νεκρῶν ὡσ οὐκ ὀλίγον τὸ διάφορον συνέβη γενέσθαι. ἑπτὰ γὰρ οἶμαι πρὸσ ἑξακοσίουσ ἀντιλογίζεται. οὕτω τοίνυν κἀν τῇ δίκῃ οὐ τῶν Περικλέουσ λόγων οὐδὲ τῆσ ἐπιστήμησ ἐκράτησεν, οὐδέ γε ὡσ ἀνεπιστήμονοσ περιεγένετο, ἀλλ’ ἀπέλαυσε τοῦ καιροῦ, ὥσπερ κἀν τῇ Πύλῳ τῇ τύχῃ καὶ τῷ καιρῷ προσεχρήσατο· ἐπεὶ Περικλῆσ γε καὶ τεθνεὼσ ἐκράτει Κλέωνοσ, εἰ δεῖ τἀληθὲσ εἰπεῖν. μέγα δὲ σημεῖον· τὸν μὲν γὰρ οὐδεὶσ ἦν ὅστισ οὐκ ἂν εὔξαιτο ἀναστῆναι, ὥστε κἀν τοῖσ δράμασιν ὡσ ἀνεστῶτα ὁρῶντεσ εὐφραίνοντο, τὸν δ’ οὐκ ἔστιν ὅστισ οὐκ ἂν ἐβούλετο ἀντ’ ἐκείνου κεῖσθαι.

τοσούτῳ κρείττων ἦν τεθνεὼσ Περικλῆσ ἐκείνου ζῶντοσ. πάρεσ οὖν τοῖσ συκοφάνταισ ταῦτα, αὐτὸσ δὲ πάλιν σαυτοῦ τι μνημόνευσον. ὅτι γὰρ οὐδὲν οὔτε τῶν ἀδυνάτων οὔτε τῶν ἀπεικότων καὶ τὰ βέλτιστα λέγοντασ ὑπὲρ τοῦ δήμου τῷ δήμῳ προσκροῦσαι, ἀλλὰ καὶ τοῦτ’ αὐτὸ τῶν συμφορῶν ἐπιεικῶσ αἴτιον γίγνεται, τὸ μὴ βούλεσθαι τῆσ ὀρθοτάτησ ἀφεῖσθαι γνώμησ, οὐ τῶν μάντεων ἀκούσαντα δεῖ γνῶναι, ἀλλ’ ὁ πολλῶν δήμων καὶ πόλεων ἀντάξιοσ Πλάτων ὁ τοῦ Ἀρίστωνοσ διαμαρτύρεται διαρρήδην οὑτωσὶ λέγων, καὶ ταῦτ’ ἐν αὐτοῖσ οἷσ Σωκράτησ ἐκινδύνευσεν οὐχὶ δικαίωσ αὐτῷ. τίνα οὖν ἐστι τὰ ῥήματα; "οὐ γὰρ ἔστιν ὅστισ ἀνθρώπων σωθήσεται οὔθ’ ὑμῖν οὔτ’ ἄλλῳ τινὶ πλήθει οὐδενὶ γνησίωσ ἐναντιούμενοσ καὶ διακωλύων πόλλ’ ἄδικα καὶ παράνομα ἐν τῇ πόλει γενέσθαι, ἀλλ’ ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν τῷ ὄντι μαχούμενον ὑπὲρ τοῦ δικαίου, καὶ εἰ μέλλει ὀλίγον χρόνον σωθήσεσθαι, ἰδιωτεύειν, ἀλλὰ μὴ δημοσιεύειν. εἰε͂ν, ὦ φιλότησ. εἶτα ἔτι θαυμάζεισ εἰ Μιλτιάδησ καὶ Θεμιστοκλῆσ καὶ Περικλῆσ καὶ Κίμων προσέκρουσαν Ἀθηναίοισ, τὰ βέλτιστα λέγοντεσ αὐτοῖσ καὶ φεύγοντεσ τὰ πρὸσ ἡδονήν; ἀλλὰ μὴν αὐτόσ γ’ ἔφησ ἐντεῦθεν ὡρμῆσθαι τοὺσ κινδύνουσ, καὶ οὐδ’ ὀλίγον χρόνον ἐγχωρεῖν διαφεύγειν. πότερον οὖν εἰ προσέκρουσαν θαύμαστόν ἐστι καὶ τοῦτ’ ἄξιον αὐτῶν κατηγορεῖν, ἢ ’κεῖνο πολλῷ μᾶλλον ἄξιον αὐτῶν θαυμάσαι, ὅτι τόν γε τοσοῦτον χρόνον διεγένοντο, καὶ μήτε θᾶττον τοῦτ’ ἔπαθον μήθ’ ὅτε καὶ προσέκρουσαν θανάτῳ γ’ ἐζημιώθησαν, ἀλλὰ μέσην τινὰ ὁ δῆμοσ ἐχώρησε, καὶ τῇ μὲν ὡσ εὖ καὶ καλῶσ ὑπ’ αὐτῶν ἀχθεὶσ ᾐσχύνθη καί τινα πρᾳότητοσ τύπον διεσώσατο, τῇ δὲ οὐκ ἠδυνήθη τὴν τοῦ πράγματοσ φύσιν διαφυγεῖν, ἀλλ’ ὧν δήμῳ προσῆκεν ἁμαρτεῖν, μέροσ γοῦν τι μετέσχεν; ἡδέωσ δ’ ἂν ἐροίμην, ὅστισ βούλεται δέξασθαι τὸ ἐρώτημα ὑπὲρ Πλάτωνοσ, αὐτὸσ δὲ δὴ τί μαθὼν ἡμῖν ὁ Πλάτων οὐκ ἐπολιτεύσατο; ἆρ’ ἄλλο τι φήσειεν ἂν ὁστισοῦν ἢ τὸ αὐτὸ τοῦτο ὅπερ καὶ Σωκράτησ λέγων ἐκείνῳ φαίνεται;

τί μὴν ἕτερον; εἶθ’ ἃ φοβηθεὶσ μὴ πάθῃσ οὐκ ἐδημηγόρεισ, ταῦτ’ εἴ τισ ἐκείνων πέπονθεν, ὡσ οὐ τὰ βέλτιστα συνεβούλευεν ἰσχυρίζει; καὶ μὴν εἰ μὲν οὐδεὶσ ἐπῆν κίνδυνοσ, τοῦ χάριν οὐδὲν ὤνησασ τὴν πατρίδα; εἰ δ’ ἕτοιμον ἦν ἀπολωλέναι, τί θαυμάζεισ εἴ τισ ἐκείνων ἐχρήσατο συμφορᾷ καὶ τῷ τὰ βέλτιστα λέγειν τιθεὶσ αὐτὸσ ἕπεσθαι τὸ κινδυνεύειν, ἐκείνουσ ἐξ ὧν ἠτύχησαν ἀποστερεῖσ τὸ λέγειν τὰ βέλτιστα; φέρε δὴ κἀκεῖνο σκεψώμεθα· ὁπότ’ ἦν ἐν τῷ τὰ δίκαια πράττειν προαιρεῖσθαι τοιοῦτόν τι λαβεῖν παρ’ αὐτῶν, πότεροι πρὸσ θεῶν πῶσ ἂν εὐπρεπῶσ εἴποιμι κοινότεροι τὴν γνώμην, καὶ εἰ μὴ τὸ ὅλον βελτίουσ, τῇ γε πόλει χρησιμώτεροι, πότερ’ οἵτινεσ προορώμενοι τὸν προσόντα κίνδυνον εἶτ’ ἐκποδὼν ἔστησαν, ἢ οἵτινεσ εἰδότεσ οὐκ ἀπώκνησαν; ἐμοὶ μὲν γὰρ δοκεῖ τὸ μὲν μηδὲν εἰπεῖν αἰσχρὸν κοινὸν ἀμφοῖν εἶναι, τὸ δ’ ἐγχειρῆσαι τὰ βέλτιστα εἰπεῖν τοῦ μηδ’ ὅλωσ εἰπεῖν οὐ τῶν φαυλοτέρων ὂν ἐκείνοισ ὑπάρχειν. εἰ γάρ τι καὶ διήμαρτον, οἷσ γε προείλοντο φήσει τισ αὐτοὺσ νικᾶν. εἰ τοίνυν μὴ μόνον προείλοντο, ἀλλὰ καὶ κατώρθωσαν πολλὰ καὶ καλὰ καὶ δίκαια καὶ κοινῇ συμφέροντα, μὴ πρὸσ ἐλαττώματοσ αὐτοῖσ γένηται. τοῦτο γὰρ ἔξεστι δήπουθεν αὐτοῖσ εἰπεῖν. εἰ δὲ καὶ τοῦτ’ ἔξεστιν ἐρωτῆσαι, πότεροι τῷ Σωκράτουσ αὐτοῦ καὶ Πλάτωνοσ λόγῳ μᾶλλον συμβαίνοντα καὶ βεβούλευνται καὶ πεποιήκασι; τῷ ποίῳ δὴ λέγω τούτῳ λόγῳ; ὅσπερ ἐστὶν ἁπάντων λόγων οἶμαι κάλλιστοσ. τίσ οὗτοσ; "λέγεισ, ὦ ἄνθρωπε, εἰ οἰεί δεῖν κίνδυνον ὑπολογίζεσθαι τοῦ ζῆν ἢ τεθνάναι ἄνδρα ὅτου τι καὶ σμικρὸν ὄφελόσ ἐστιν, ἀλλ’ οὐκ ἐκεῖνο μόνον σκοπεῖν, ὅταν πράττῃ, πότερον δίκαια ἢ ἄδικα πράττει καὶ ἀνδρὸσ ἀγαθοῦ ἔργα ἢ κακοῦ. οὐκοῦν ὅτ’ ἐκεῖνοι φαίνονται μηδὲν τῶν μελλόντων αὐτοῖσ ἔσεσθαι δυσχερῶν ὑπολογισάμενοι πρὸσ τὸ δίκαιον, ἀλλ’ ἀφειδῶσ καὶ ἁπλῶσ δόντεσ αὑτοὺσ ὑπὲρ τοῦ κοινῇ βελτίστου τῷ Σωκράτουσ κέχρηνται λόγῳ. ὥστ’ ἢ δεικτέον ἐστὶν ὡσ οὔτε δίκαια οὔτε ἀγαθῶν ἀνδρῶν ἦν ἔργα ἃ προείλοντο καὶ οἷσ ἐνεχείρησαν, ἢ συγχωρητέον χρηστοὺσ εἶναι τοὺσ ἄνδρασ, εἰ καὶ ὁτιοῦν ἀπήντησε, καὶ τοσούτῳ μᾶλλον καὶ μειζόνωσ, ὅσῳ τὴν δυσκολίαν τοῦ πράγματοσ οὐκ ἔδεισαν. καὶ πάντα δὴ λέγω τἀπὶ τούτοισ.

οὐ γὰρ δή που τοὺσ μὲν εἰσ Τροίαν τῶν Ἑλλήνων ἐλθόντασ ἐπαινεσόμεθα, ὅτι εἵλοντο καλῶσ ἀποθανεῖν, τοὺσ δ’ εἴ τι πείσονται δυσχερὲσ ἐκ τῆσ πολιτείασ οὐ προτιμήσαντασ οὐδὲ παρέντασ τῷ φόβῳ τὸ βέλτιστον, τούτουσ ἀπὸ τῶν συμβάντων κρινοῦμεν· οὐδὲ τοὺσ μὲν ὑπὲρ μιᾶσ γυναικὸσ ὑβρισθείσησ ἀγανακτήσαντασ ἀνδρῶν ἀγαθῶν λογισμῷ χρῆσθαι φήσομεν, τοὺσ δ’ ἁπάσησ τῆσ Ἑλλάδοσ προστάντασ, ἡνίχ’ ὑπὲρ παίδων ὁμοῦ καὶ γυναικῶν καὶ ἱερῶν καὶ τάφων καὶ πάντων τῶν ὄντων ἐκινδύνευον, τούτουσ μετὰ τῶν ὀψοποιῶν καταλέξομεν, πρὸσ τοὺσ ἡμιθέουσ ἀφέντεσ κρίνειν· οὐδ’ εἰ μέν τισ φίλῳ τιμωρῶν ὑπέμεινε τελευτᾶν, εἰσ μακάρων νήσουσ πέμψομεν, εἰ δέ τινεσ τῇ τε πόλει πάσῃ καὶ τοῖσ τῶν Ἑλλήνων πράγμασιν ἀντὶ πάντων τῶν ἄλλων κατέστησαν, τούτοισ εἴ τί ποθ’ ὕστερον συνέβη, τὸ κακῶσ ἀκούειν προσθήσομεν. οὐχ ἑώσ γ’ ἂν τοὺσ περὶ τῶν δικαίων λόγουσ φυλάττωμεν. ἀφαιρεῖν γὰρ τοῖσ χρηστοῖσ τῶν συμφορῶν εἰκὸσ ἦν, εἴ πωσ ἐνῆν, μᾶλλον ἢ τοῦτο οὐκ ἔχοντασ ἐπεμβαίνειν, ὃ δὴ λέγεται, κειμένοισ. βούλομαι τοίνυν καὶ Δημοσθένουσ τοῦ Παιανιέωσ μνησθῆναι βραχύ τι, οὐδὲν γὰρ ἦν χεῖρον, ἄλλωσ τε καὶ περὶ ῥητόρων ὄντοσ τοῦ λόγου. μνησθήσομαι δ’ ὅσον εἰσ τούτουσ ἀνήκει. πῶσ οὖν ἐκεῖνοσ περὶ τῶν αὐτῶν τούτων διείλεκται, κατηγορηκότοσ μὲν Αἰσχίνου ὡσ ἀνάξιοσ εἰή τοῦ στεφάνου, παρεξετάσαντοσ δὲ αὐτὸν πρὸσ τοὺσ πρότερον καὶ μόνον οὐκ ἀνάγκην προσθέντοσ ὥστ’ ἐξαχθῆναι καὶ παρὰ γνώμην εἰπεῖν, καὶ φιλονεικῆσαι πρὸσ τοὺσ ἄνδρασ ἕνεκα τῆσ ἐκείνου βλασφημίασ; ὁ δέ πωσ μάλα πρᾴωσ καὶ σωφρόνωσ καὶ ἀξίωσ ἑαυτοῦ τὴν μὲν δεινότητα εἰσ τὸν Αἰσχίνην ἔτρεψε, τοῖσ δ’ ἀνδράσι τὴν εὐφημίαν ἐτήρησε.

"εἶτα τῶν πρότερον γεγενημένων ἀνδρῶν ἀγαθῶν μέμνησαι· "καὶ καλῶσ ποιεῖσ. "καὶ καλῶσ ποιεῖσ; οὐχ ὥσπερ Πλάτων φησὶν ὅτι οὐ καλῶσ ποιεῖσ, Καλλίκλεισ, μεμνημένοσ τῶν ἀνδρῶν τούτων ὡσ ἀγαθῶν· οὐ γὰρ ἦσαν τοιοῦτοι. ἔπειτα τοσούτου ἐδέησε τῆσ ὑπαρχούσησ ἐκείνοισ δόξησ ἀφελεῖν ἐπιχειρεῖν, ἵνα δὴ μείζων αὐτὸσ φανείη, ὥστε τὴν αὑτοῦ πολιτείαν εἰσ τὴν ἐκείνων ἀνενήνοχε, φάσκων ταὐτὰ βουλομένην εἶναι. "καὶ μὴν εἰ καὶ τοῦτ’ ἄρα εἰπεῖν δεῖ, ἡ μὲν ἐμὴ πολιτεία καὶ προαίρεσισ, ἐάν τισ ὀρθῶσ σκοπῇ, ταῖσ τῶν τότε ἐπαινουμένων ἀνδρῶν ὁμοία καὶ ταὐτὰ βουλομένη φανήσεται, ἡ δὲ σὴ ταῖσ τῶν τότε τοὺσ τοιούτουσ συκοφαντούντων. καίτοι τρία γ’ εἰσ ὑπερβολὴν ὑπῆρχεν εἰπεῖν αὐτῷ τὰ μέγισθ’ ὑπὲρ τῆσ αὑτοῦ πολιτείασ· πρῶτον μὲν ὅτι οὐχ ὁμοίωσ εἶχε τὰ τῶν καιρῶν οὔτε τοῖσ Ἀθηναίοισ οὔτε τοῖσ ἄλλοισ Ἕλλησι τότε καὶ καθ’ αὑτὸν, ἀλλ’ οἱ μὲν ἐν εὐθενοῦσι τοῖσ πράγμασι τὴν αὑτῶν ἀρετὴν ἔδειξαν, οὗτοσ δὲ νοσούντων καὶ μόνον οὐκ ἀπολωλότων ἤδη πάντων ἐπὶ τὴν προστασίαν τῶν κοινῶν παρῆλθεν. ἔπειθ’ ὅτι οὐδὲ τὰ τῶν ἀντιπάλων παραπλήσια, ἀλλὰ πρὸσ ἄνδρασ ὀξεῖσ καὶ δεινοὺσ καὶ συγκεκροτημένουσ καὶ τούτουσ ὁμόρουσ καὶ προσοικοῦντασ, καὶ ἅμα τῷ κηρυκείῳ καὶ τῷ σιδήρῳ χρωμένουσ, καὶ τὰ πλεῖστα τῶν πραγμάτων ἐξ ἀφανοῦσ ἀφαιρουμένουσ, αὐτόσ θ’ ἑαυτὸν ἔταξεν ἀγωνίζεσθαι καὶ τὴν πόλιν ἠξίου καὶ ἃ μηδὲ τοῖσ μάντεσιν ἦν προϊδέσθαι μηδὲ προειπεῖν, ταῦθ’ ὁμοῦ προλέγειν καὶ διακωλύειν ἠναγκάζετο. τρίτον δ’ ἐπὶ τούτοισ ὅτι καὶ μόνοσ ὡσ ἔποσ εἰπεῖν ἀντετάξατο τῇ κατὰ τῶν Ἑλλήνων τύχῃ, τῶν μὲν ταὐτὰ προῃρημένων καὶ συνεργούντων πολλῆσ τινοσ ἐνδείασ οὔσησ, τῶν δ’ ὑπὲρ τῶν ἐναντίων λεγόντων καὶ πραττόντων ἀφθονίασ θαυμαστῆσ, ὧν κρατῆσαι πολὺ μεῖζον ἦν ἢ τῶν ἔξω καὶ φανερῶν πολεμίων.

ἀλλ’ ὅμωσ ἐκ τοσούτων καὶ τοιούτων ἐλαττωμάτων κατάλογόν τινα ποιεῖται συμμάχων καὶ πόρων καὶ δυνάμεων, ὧν συνήγαγεν αὐτοῖσ ἐκ τοῦ δικαιοτάτου, ἰδίᾳ που τοῦ λόγου λέγων ταῦτα καὶ πρὶν τῶν ἀνδρῶν τούτων μνησθῆναι. μνησθεὶσ δὲ τούτων οὐδὲν ἔτι τοιοῦτον, ἀλλ’ ἔχων ἃσ εἶπον ὑπερβολὰσ οὐκ ἐλύπησεν, ἀλλ’ ἀποχρῆν ἡγήσατο ὁμοίαν τὴν ἑαυτοῦ πολιτείαν τῇ ἐκείνων προσειπεῖν· "κἀκεῖνο λογίζου καὶ σκόπει. "πότερον κάλλιον καὶ ἄμεινον τῇ πόλει διὰ τὰσ τῶν προτέρων εὐεργεσίασ οὔσασ ὑπερμεγέθεισ, οὐ μὲν οὖν εἴποι τισ ἂν ἡλίκασ, τὰσ ἐπὶ τὸν παρόντα βίον γιγνομένασ εἰσ ἀχαριστίαν καὶ προπηλακισμὸν ἄγειν, ἢ πᾶσιν ὅσοι τι μετ’ εὐνοίασ πράττουσι τῆσ παρὰ τούτων τιμῆσ καὶ φιλανθρωπίασ μετεῖναι; κἀνταῦθα μὲν οὕτωσ· "ἀλλὰ δικαίου πολίτου κρίνω τὴν τῶν πραγμάτων σωτηρίαν ἀντὶ τῆσ ἐν τῷ λέγειν χάριτοσ αἱρεῖσθαι. "καὶ γὰρ τοὺσ ἐπὶ τῶν προγόνων ἡμῶν λέγοντασ ἀκούω, ὥσπερ ἴσωσ καὶ ὑμεῖσ, οὓσ ἐπαινοῦσι μὲν οἱ παριόντεσ ἅπαντεσ, μιμοῦνται δ’ οὐ πάνυ, τούτῳ τῷ ἔθει καὶ τῷ τρόπῳ τῆσ πολιτείασ χρῆσθαι, τὸν Ἀριστείδην ἐκεῖνον, τὸν Νικίαν, τὸν ὁμώνυμον τὸν ἐμαυτοῦ, τὸν Περικλέα. δύο τοίνυν ταῦτ’ ἄν τισ τῶν λόγων τούτων ἐπισημαίνοιτο· ἓν μὲν ὅτι οὐ κατ’ ἀνάγκην, ἀλλ’ ἐκ περιουσίασ καὶ γνώμησ ἐπιεικείᾳ τὴν μνήμην τῶν ἀνδρῶν καὶ τὸν ἔπαινον τούτων ἐποιήσατο, ἕτερον δὲ ὅτι καὶ αὐτὰ τὰ ἐναντιώτατα αὐτοῖσ ἀπέδωκεν ὧν κατηγόρηκεν ὁ Πλάτων.

καίτοι ἔγωγ’ ᾤμην οὐ πάνυ ταῦτ’ ἀλλήλων κεχωρίσθαι, ἀλλ’ εἶναι τὴν διαλεκτικὴν μέροσ τι τῆσ ῥητορικῆσ, ὥσπερ τὴν ἐρώτησιν τοῦ παντὸσ λόγου, καὶ τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ τοῖσ δρομεῦσι μέτεστι τοῦ βαδίζειν, οὐ μὴν τοῖσ βαδίζουσιν ἅπασι τὸ θεῖν οἱο͂́ν τε, οὕτω καὶ τοὺσ ῥητορικοὺσ πρὸσ τοὺσ διαλεκτικοὺσ ἔχειν. ὁ μὲν γὰρ κολακείασ καὶ δουλείασ καὶ τῆσ ἡδονῆσ θεραπευτὰσ, καὶ μηδὲν πλέον τούτου σκοπεῖν αὐτοὺσ, ὁ δ’ ὡσ παρρησίᾳ τῇ δικαιοτάτῃ χρωμένουσ καὶ τὸ χαρίζεσθαι μηδαμοῦ τιθέντασ πρὸσ τὸ βέλτιστον, οὕτωσ ἐπαινῶν φαίνεται, τὴν αὐτὴν τῷ Θουκυδίδῃ φωνὴν ἀφιεὶσ, ἐπεὶ κἀκεῖνοσ, ὥσπερ ἐν τοῖσ ἄνω λόγοισ ἐπεδείκνυμεν, θαυμαστὸν ὅσον φησὶ περιεῖναι τῷ Περικλεῖ τῆσ ἐλευθερίασ καὶ παρρησίασ, οὐ γὰρ ἄγεσθαι μᾶλλον ἢ ἄγειν τὸν δῆμον, καὶ μὴ τί λέγων χαριεῖται σκοπεῖν, ἀλλ’ ὅ τι βέλτιστον αὐτοῖσ ἡγοῖτο, τοῦτο συμβουλεύειν. ἐπαινεῖ δέ που καὶ τὸν Νικίαν διὰ τὸ πᾶσαν ἀρετὴν ἐπιτηδεύειν. οὕτω καὶ ἔντιμα καὶ ὁμολογούμενα ὑπὲρ τῶν ἀνδρῶν εἴρηκεν ὁ Δημοσθένησ. φέρε δὴ σκεψώμεθα τἀπὶ τούτοισ μετὰ πάσησ εὐμενείασ, ὥσπερ ἐν κοινῷ τινι τῶν Ἑλλήνων συλλόγῳ. πάντωσ δὲ ἄκρω μὲν ἀμφοτέρω τὼ ἄνδρε, ὑπὲρ μεγάλων δὲ καὶ οἱ λόγοι. ἀλλὰ μὴν τό γε τοῦ λέγοντοσ αὐτοῦ ὅπωσ τισ βούλεται τιθέναι, οὕτωσ ἐχέτω τὰ νῦν. ἀλλ’ ὅ γ’ ἐβουλόμην εἰπεῖν, πότεροσ καὶ τὴν ὅλην γνώμην φιλανθρωπότεροσ καὶ περὶ αὐτοὺσ τοὺσ λόγουσ δεξιώτεροσ κατὰ τοῦτο τὸ μέροσ, πότερ’ ὅστισ αὐτῷ μηδεμιᾶσ ἀνάγκησ ὑπαρχούσησ κακῶσ λέγειν εἵλετο τοὺσ ἄνδρασ, ἢ ὅστισ ὄντοσ μὲν τοῦ παροξύνοντοσ οὐ προήχθη οὐδ’ ἠξίωσεν αὑτὸν σεμνύνειν, ἐν οἷσ ἑτέρουσ ἔμελλε κακῶσ ἐρεῖν, πάλιν δὲ μηδεμιᾶσ ἀνάγκησ ὑπαρχούσησ ἐπὶ τοῖσ βελτίστοισ αὐτῶν ἐμνημόνευσεν ἐξεπίτηδεσ; εἰ μή τῳ φαυλοτέρα τῆσ διαλεκτικῆσ ἡ ῥητορικὴ φαίνεται. Πλάτωνα δὲ ἐξαιρῶ τοῦ λόγου, ἱκανὸσ γὰρ καὶ ἀμφότερα.

ἀλλ’ οὔ τί γε τοῖσ περὶ τῶν ἀνδρῶν τούτων λόγοισ ἄγων ἡμᾶσ οἰχήσεται, ἐπεὶ ὅτι γε οὐκ ἀλόγωσ οὐδ’ ἀπεικότωσ συνήγαγον τὰσ δυνάμεισ Πλάτων ἐστὶ σύμψηφοσ, οὐδὲ γὰρ τοῦτ’ ἴσωσ ἔξω τοῦ πράγματοσ. ὅταν γὰρ περὶ τῆσ τῶν ὀνομάτων ὀρθότητοσ διαλεγόμενοσ τοὺσ ἡρ́ωασ ῥήτορασ εἶναι λέγῃ, καὶ πάλιν διαλεκτικοὺσ, τότ’ ἄμφω δή που μαρτυρεῖ, καὶ τὴν ῥητορικὴν οὐ κολάκων ἔργον, ἀλλ’ ἡρώων τινῶν εἶναι· ὥστε μὴ τοῖσ μαγείροισ γε προσήκειν ἀπεικάζειν τοὺσ ἐπιτηδεύοντασ αὐτὴν, ἀλλὰ τοῖσ ἡρ́ωσι μᾶλλον, καὶ τὴν διαλεκτικὴν αὖ τῇ ῥητορικῇ προσήκειν. ὅταν γὰρ διὰ μέσου τοῦ τῶν ῥητόρων ὀνόματοσ τοὺσ διαλεκτικοὺσ τοῖσ ἡρ́ωσι συνάπτῃ, πῶσ οὐχ ὃ λέγω μαρτυρεῖ; ἀλλ’ ὑπὲρ μὲν τούτων οὐ διαφέρομαι· ὅτι δ’ οὐ μόνον ἐξ ὧν Δημοσθένησ καὶ Θουκυδίδησ καὶ Αἰσχίνησ μαρτυροῦσιν, ἀλλὰ καὶ ἀφ’ ὧν αὐτὸσ Πλάτων ὡμολόγησεν ἐν αὐτοῖσ τούτοισ τοῖσ διαλόγοισ, καὶ νὴ Δί’ ἐν αὐτῷ γε τούτῳ τῷ μέρει τῶν λόγων ἐν ᾧ περὶ τῶν ἀνδρῶν διείλεκται, καὶ μάτην ἅπαντα εἰρῆσθαι καὶ ψευδεῖσ εἶναι τὰσ βλασφημίασ συμβαίνει, τοῦτ’ ἤδη βούλομαι δεῖξαι, εἰ μή τῳ δοκῶ πολυπραγμονεῖν λίαν ἀκριβῶσ ἅπαντ’ ἐξετάζων. ὅμωσ δὲ τοσοῦτον προειπεῖν βούλομαι· εἰ γὰρ ἁλοίην ψευδόμενοσ, δίδωμι καὶ πάντ’ ἐξαλεῖψαι τῷ βουλομένῳ, καὶ χάριν προσείσομαι· εἰ δ’ ἀλήθειαν λέγων οὐχ ἥδιστα ἐρῶ πᾶσιν, ἄλλοσ ἂν εἰή λόγοσ. τὴν γοῦν ἀλήθειαν, ὡσ χρὴ τιμᾶν πολλοὶ μὲν εἰρήκασιν, οὐ μὴν ἔσθ’ ὅστισ πλείονοσ ἄξιοσ ἢ Πλάτων. πάρεστι δ’ ὃ λέγω σκοπεῖν ἤδη. ὡρμήθη μὲν γὰρ ἅπασ αὐτῷ δήπουθεν ὁ περὶ τῶν ἀνδρῶν λόγοσ ἐκ τούτου, δύο τούτων παρασκευῶν οὐσῶν, τῆσ μὲν πρὸσ ἡδονὴν ὁμιλεῖν, τῆσ δὲ πρὸσ τὸ βέλτιστον, τοὺσ ῥήτορασ εἶναι τούτων ἄρα τῶν πρὸσ τὸ χαρίζεσθαι βλεπόντων, καὶ δημηγορεῖν οὕτω τοῦ ἰδίου ἕνεκα τοῦ ἑαυτῶν, ἄλλο δὲ μηδὲν βλέπειν. "ὥστ’ εἰ τοιοῦτοι ῥήτορεσ ἦσαν, οὔτε τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρῶντο, οὐ γὰρ ἂν ἐξέπεσον, οὔτε τῇ κολακικῇ.

ἔχε δὴ πρὸσ θεῶν. πῶσ ἄν τισ μᾶλλον ἁλοίη τἀναντία λέγων αὐτὸσ αὑτῷ, ὅστισ λέγων μὲν ὡσ ἦσαν κόλακεσ καὶ τοῦτ’ ἀγωνιζόμενοσ, εἶτ’ αὐτὸσ αὖ φησιν ὡσ οὐκ ἐχρῶντο τῇ κολακικῇ, πάλιν δ’ ὧν ἀφῆκεν αὐτοὺσ, ταῦτα κατηγορεῖ, καὶ δι’ ὧν μὲν ἐλέγχειν προὐθυμεῖτο, διὰ τούτων ἀφεῖναι ἠναγκάσθη, διὰ δ’ ὧν ἀφῆκεν οὓσ ᾐτιάσατο τῆσ κολακείασ, διὰ τούτων ῥητορικὴν ὡσ κολακείαν ἐλέγχειν ἀξιοῖ, καὶ ἅμα μέν φησιν ἐξ ἴσου τοῖσ ἄλλοισ εἶναι τούτουσ, ἅμα δ’ οὐ χρήσασθαι τῇ κολακείᾳ, τοῖσ ἄλλοισ κολακείαν ἐγκαλῶν. καὶ μὴν εἰ μὲν τῆσ τῶν διακόνων καὶ τῆσ τῶν κολάκων ἐπωνυμίασ εἰσὶ δίκαιοι τυγχάνειν, τί τοῦτο λέγεισ, ὡσ οὐκ ἐχρῶντο τῇ κολακικῇ; εἰ δ’ αὖ μηδὲν μετῆν αὐτοῖσ τῆσ κολακικῆσ, πῶσ μετὰ τῶν κολάκων αὐτοὺσ τίθησ; ὁρ́α μὴ οὐχ ὁμολογῇ ταῦτα ἀλλήλοισ, ἀλλ’ ὡσ ἀληθῶσ ἔχῃ τὴν τοῦ Ἀμφίονοσ ἀνταποδοῦναι ῥῆσιν ὁ Καλλικλῆσ, ὅτι ἄρα οὐ συμφωνεῖ Πλάτων αὐτὸσ αὑτῷ κατὰ ταῦτά γε. καίτοι ποτέροισ τῶν λόγων χρὴ πιστεῦσαι, πότερον τοῖσ αἰτιωμένοισ τοὺσ ἄνδρασ καὶ διαβάλλουσιν, ἢ τοῖσ ἀφιεῖσιν; ἤρξατο μὲν γὰρ ὡσ κατήγοροσ, ἔληξε δὲ ὡσ ἄν τισ μάρτυσ ἥκων αὐτοῖσ. καὶ μὴν εἰ μὲν ἔμελλε, τοῦτο γάρ ἐστιν ἤδη τὸ ἰσχυρότατον, κόλακασ τρόπον τιν’ αὐτοὺσ ἐκ τῶν αἰτιῶν δόξειν ἀποφαίνειν, κἀνταῦθα στήσεσθαι τοῦ λόγου, τάχ’ ἂν εἰ καὶ τὰ μὴ ὄντα κατηγόρησεν, ἀλλ’ οὖν ἐδόκει γ’ ἄν τι προὔργου τῶν λόγων εἶναι· ὅτε δ’ εἰπὼν ἅπανθ’ ὅσ’ ἔχειν ἡγεῖτο κατ’ αὐτῶν, εἶθ’ ὥσπερ δικαστὴσ ἑτέρου λέγοντοσ ἀκηκοὼσ ἀφῆκε τῆσ αἰτίασ αὐτοὺσ, τίσ ἔσθ’ ἡ χρεία τῶν λόγων;

ἢ πῶσ οὐχ ἅμα τε ψευδῆ καὶ μάτην ἅπαντ’ εἴρηται; μὴ γὰρ μελλόντων φανεῖσθαι τοιούτων ὁποίουσ τινὰσ αὐτοὺσ ὄντασ ἐβούλετο δεικνύναι, τί τηνάλλωσ ἔδει βλασφημεῖν; ὅπου γὰρ εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἠλέγχοντο, ὑπέρ γε πάσησ τῆσ ῥητορικῆσ λόγοσ κατελείπετο, ὡσ οὐ τοιοῦτον εἰή, πῶσ εἰκὸσ ἔκ γε τῶν ἀφειμένων αὐτὴν δοκεῖν ἐλέγχεσθαι; τὸ δὲ δὴ λέγειν ὡσ οὐδὲ τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρῶντο, οὐ γὰρ ἄν ποτ’ ἐξέπεσον, πῶσ οὐχ ὑπερφυὲσ ἤδη καὶ παρ’ ἐκεῖνον αὖ τὸν λόγον, ὃν μικρῷ πρόσθεν ἐδείκνυμεν αὐτῷ, ὡσ οὐκ ἔστιν ὑπὲρ τῶν δικαίων λέγοντα πρὸσ δῆμον σωθῆναι; πάλιν δὲ μνημονεύσωμεν τῶν ῥημάτων καὶ παρ’ ἄλληλα θεασώμεθα ἅ τ’ ἐκεῖ λέγει καὶ ἅ φησιν ἐνταῦθα. "οὐ γὰρ ἔστιν ὅστισ ἀνθρώπων σωθήσεται οὔθ’ ὑμῖν οὔτ’ ἄλλῳ πλήθει οὐδενὶ γνησίωσ ἐναντιούμενοσ καὶ διακωλύων πόλλ’ ἄδικα καὶ παράνομ’ ἐν τῇ πόλει γίγνεσθαι, ἀλλ’ ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν τῷ ὄντι μαχούμενον ὑπὲρ τοῦ δικαίου, καὶ εἰ μέλλει ὀλίγον χρόνον σωθήσεσθαι, ἰδιωτεύειν, ἀλλὰ μὴ δημοσιεύειν. φέρε δὴ τί αὖ φησιν ἐνταῦθα; προστάτησ γὰρ πόλεωσ οὐδ’ ἂν εἷσ ποτὲ ἀδίκωσ ἀπόλοιτο ὑπ’ αὐτῆσ ταύτησ τῆσ πόλεωσ ἧσ προστατεῖ. ταῦτ’, ὦ πρὸσ Διὸσ, πῶσ τισ εἶναι φῇ τῆσ αὐτῆσ γνώμησ ἢ πρὸσ τὸ αὐτὸ τελευτᾶν, ἅμα μὲν τὸν τῷ δικαίῳ βοηθοῦντα ἀναγκαίωσ ἔχειν ἀπολέσθαι ὑπὸ τῆσ πόλεωσ ἧσ προστατεῖ, ἅμα δ’ ἂν ἀπόληται, οὐκ ἄν ποτε τοῦτ’ ἀδίκωσ παθεῖν ὑπὸ τῆσ πόλεωσ ἧσ προστατεῖ; ποῦ ταῦτ’ ἐστὶν ἐοικότα, ἢ πῶσ εἰσ ταυτὸν τελεῖ; εἰ δὲ δὴ καὶ τὰ μάλιστα μήτε τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρῶντο μήτε τῇ κολακικῇ, δῶμεν γὰρ, κακῶσ λέγειν αὐτοὺσ οὐδ’ οὕτωσ οἶμαι προσῆκε. τί γὰρ μᾶλλον κόλακασ καὶ φαύλουσ ὑποληπτέον αὐτοὺσ, εἰ μὴ τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρῶντο, ἢ σπουδαίουσ τε καὶ χρηστοὺσ, ὅτι οὐκ ἐχρῶντο τῇ κολακικῇ; εἰ γὰρ μεταξὺ τούτων ἦσαν οἱ λόγοι καὶ αἱ προαιρέσεισ αὐτῶν, οὐ κολάκων γε ἦσαν οὐδὲ φαύλων ἀνθρώπων.

σὺ γοῦν αὐτὸσ τὰ μεταξὺ τῶν ἀγαθῶν καὶ τῶν κακῶν οὐδὲν μᾶλλον κακὰ δή που καλεῖσ. πῶσ γὰρ ἂν καὶ αὐτὸ τοῦτ’ ἔτι λείποιτο αὐτοῖσ τὸ μεταξὺ τούτων ἀμφοτέρων εἶναι, εἰ τοῖσ γε ἑτέροισ ἐνέχοιντο; ὥστε τί μᾶλλον ψέγειν αὐτοὺσ ἢ ἐπαινεῖν προσῆκεν, εἰ μηδετέρου γε μετεῖχον, μήτε τοῦ καλοῦ μήτε τοῦ φαύλου; θαυμάζω δὲ τί ἄν ποτ’ ἐποίησεν, ἢ τίνοσ ἂν μετέδωκεν αὐτοῖσ εὐφημίασ, εἰ τὴν κολακείαν ἐλέγχειν ἔμελλεν, ὁπότ’ αὐτοῦ τοῦ λόγου πρὸσ τοῦτ’ ἐκφέροντοσ ὡσ οὐχ οἱο͂́ν τε μετεῖναι τούτου τοῦ πράγματοσ αὐτοῖσ, ὅμωσ οὐκ ὤκνησε τὰ μηδαμῆ συμβαίνοντα κατηγορεῖν. ἀλλὰ μὴν ὅτε γ’ αὐτὸσ δύο ταῦτα διείλου, καὶ τὴν μὲν ἀληθινὴν προσεῖπεσ ῥητορικὴν, τὴν δὲ κολακικὴν, πῶσ ῥητορικῆσ καθάπαξ ὡσ κολακείασ κατηγορεῖσ, καὶ ὅπου τοὺσ ἄνδρασ ἀφῆκασ οὓσ ᾐτιάσω, πῶσ ἐλέγχεισ ῥητορικὴν ἣν αὐτὸσ καὶ χρηστὴν προσείρηκασ; εἰε͂ν. τίνι μὴν καὶ τὸ λοιπὸν ἐχρῶντο τῷ τύπῳ τῶν λόγων, ἢ τίν’ ἐρητόρευον τρόπον; εἰ γὰρ μήθ’ ὡσ ἄν τινεσ κηδόμενοι μήθ’ ὡσ ἄν τινεσ χαριζόμενοι, ἄλλοσ γέ τισ αὐτοῖσ τρόποσ κατελείπετο. εἰ γὰρ αὖ καὶ τρίτοσ τίσ ἐστι παρὰ τούτουσ, οὐ σύ γ’ ἐμνήσθησ αὐτοῦ, ἀλλὰ δύ’ εἶναι ταύτασ παρασκευὰσ διωρίσω, τὴν μὲν πρὸσ ἡδονὴν ὁμιλεῖν, τὴν δὲ πρὸσ τὸ βέλτιστον. ὥσθ’ ὅτε μήτε πρὸσ ἡδονὴν ὡμίλουν μήτε πρὸσ τὸ βέλτιστον, πρὸσ τί λοιπὸν ὡμίλουν; ἢ πῶσ οὐ τούσ γε σοὺσ ὁρ́ουσ ἐκπεφεύγασιν, οὓσ ἔστησασ αὐτοῖσ ὡσ ἀφύκτωσ καὶ βεβαίωσ αἱρήσων; ἀλλὰ μή τισ αὖ τῶν ἐκείνοισ τοῖσ ἀνδράσιν εὐμενῶν εἰσ ὑμᾶσ μᾶλλον τοῦθ’ ὑπολάβῃ τοὺσ σοφοὺσ, ὡσ ἄρα παντὸσ μᾶλλον οὔτε τῇ ἀληθινῇ ῥητορικῇ ἐχρήσασθε πρὸσ τὸν δῆμον οὔτε τῇ κολακικῇ. τοῦτο γὰρ ἦν δήπουθεν ἐν τῷ τὴν ἡσυχίαν ἄγειν. καίτοι ὅθ’ ὑμεῖσ οὐδετέρᾳ τούτων φαίνεσθε κεχρημένοι, τί δεινὸν ἐκείνοισ πεποίηται, εἰ καὶ δημηγοροῦντεσ μηδετέρᾳ τούτων ἐχρήσαντο;

ἀλλ’ ἴσωσ ἀναγκαῖον ἦν τῇ γε ἑτέρᾳ χρήσασθαι, ἐπειδὴ ὅλωσ ἐφθέγγοντο καὶ οὐχ οἱο͂́ν τε ἀμφοτέρων αὐτοὺσ ἐκπεσεῖν. ὅτι μὲν τοίνυν διακονεῖν ὡρ́μηντο Πλάτων εἴρηκε μόνοσ, ὡσ δ’ οὐ τοιοῦτον τὸ ἐκείνων πρᾶγμα πάντεσ τε λέγουσι καὶ προσέτι αὐτὸσ Πλάτων προσωμολόγηκεν, ὥσθ’ ἣν ἐπήνεγκε μόνοσ αἰτίαν, εἰ φαίνεται λύων αὐτὸσ, λείπεται τὴν ἐξ ἀρχῆσ δόξαν κρατεῖν, ὡσ ἀγαθοί τ’ ἦσαν πολῖται καὶ τὰ βέλτιστ’ ἐδημηγόρουν. ἐγὼ μὲν οὖν οὕτωσ ἂν μᾶλλον φαίην, ἢ ῥήτορασ ὄντασ αὐτοὺσ μηδετέρᾳ χρήσασθαι τῇ ῥητορικῇ. σκοπῶ δὲ κἀκεῖνο, ὡσ εἰ μέν ἐστιν ἡ ῥητορικὴ κολακεία, καθάπαξ δεῖ τῇ κολακείᾳ χρωμένουσ αὐτοὺσ φαίνεσθαι, ἐπειδή γε ἦσαν ῥήτορεσ. ὥστε πῶσ ἢ ’κείνουσ ἀπολύει τῆσ αἰτίασ, ἢ ῥητορικὴν προσείρηκέ τινα ἀληθινήν; εἰ δ’ αὖ χρηστὸν ἢ σπουδαῖον ἡ ῥητορικὴ, δεῖ τοῦ βελτίστου δοκεῖν μέλειν αὐτοῖσ. ὥστε πῶσ ἢ ’κείνουσ μὴ πρὸσ τὸ βέλτιστον λέγειν αἰτιᾶται, ἢ τὴν ῥητορικὴν κολακείαν καλεῖ; εἰ δ’ αὖ διπλοῦν τι τὸ τῆσ ῥητορικῆσ ἐστι, καὶ τὸ μὲν αὐτοῦ κολακεία τε καὶ αἰσχρὰ δημηγορία, τὸ δ’ ἕτερον προστασία τοῦ δικαίου, ἀναγκαῖον ἐκείνοισ τοῦ γ’ ἑτέρου μετεῖναι σαφῶσ γε οὑτωσί. πῶσ οὖν ἀμφοτέρων ἀποστερεῖσ αὐτούσ; καὶ μὴν εἴ γε καὶ δικαίωσ ἀποστερεῖσ ἀμφοτέρων, τρίτη τισ ἂν εἰή παρ’ ἀμφοτέρασ ταύτασ ῥητορικὴ πάλιν. ὥστ’ οὐδὲ διπλοῦν ἔτι τούτῳ τῷ λόγῳ τὸ τῆσ ῥητορικῆσ, οὐδ’ ἔδειξε δή που Πλάτων ἥτισ ἔσθ’ ἡ τρίτη. καὶ μὴν εἰ μέσον τι τούτων ἐστὶ τοῦ τε πρὸσ ἡδονὴν λέγειν καὶ τοῦ πρὸσ τὸ βέλτιστον, οὐδ’ οὕτωσ ἐκείνουσ γε προσῆκεν ἀκούειν κακῶσ. καὶ γὰρ εἰ μὴ τὰ βέλτιστα ἐδημηγόρουν, οὐκ ἐδημηγόρουν γε πρὸσ ἡδονήν. οὐ τοίνυν μόνον ἐξ ὧν αὐτοὺσ ἀφῆκε τῆσ τοῦ κολακεύειν αἰτίασ δείκνυται μάτην τὰσ βλασφημίασ τὰσ κατ’ αὐτῶν πεποιημένοσ, ἀλλὰ καὶ ἐξ ὧν τὸν Ἀριστείδην ἐπῄνεσε λαμπρῶσ οὕτωσ μετ’ ἐκείνουσ. εἰ μὲν γὰρ μηδένα μηδαμῶσ εἶχεν ἐπαινέσαι, μηδ’ ἦν εὑρεῖν ὅστισ ῥήτωρ δίκαιοσ καὶ χρηστὸσ γεγένηται, τάχ’ ἄν τισ ἔφησεν ὡσ ἐκ περιουσίασ ἐπὶ τοῦθ’ ἧκε τὸ μέροσ, τὸ ἐλέγχειν τοὺσ ἄνδρασ, ἵνα πανταχόθεν τὸν κατὰ τῆσ ῥητορικῆσ λόγον βεβαιώσηται·

μέλλοντι δ’ ἐπαινέσεσθαι καὶ ὁντινοῦν τί κέρδοσ ἦν τούτουσ κακῶσ εἰπεῖν; οὐ γὰρ τίσ ἄριστοσ τῶν πολιτευσαμένων προὔκειτο λέγειν, οὐδ’ εἰ βελτίων τούτων Ἀριστείδησ, ἀλλ’ εἰ ἔνεστι τῇ ῥητορικῇ τὸ ὑπὲρ τοῦ δικαίου λέγειν. ὥσθ’ ὅτε καὶ ὁστισοῦν εὑρέθη τοιοῦτοσ, παραπλήσιον ἂν ἦν ὥσπερ ἂν εἰ καὶ τούτων ὁστισοῦν τοιοῦτοσ εὑρ́ητο. τὸ δὲ δὴ καὶ ἄλλασ γεγενῆσθαι φάσκοντα καὶ Ἀθήνησι καὶ ἑτέρωθι, καὶ νὴ Δία προσθέντα γε καὶ ἔσεσθαι, ὅμωσ εἰσ τοσοῦτον φιλονεικίασ πρὸσ τούτουσ ἐλθεῖν τίν’ ἔχει λόγον; ἐκεῖνο μὲν γὰρ ἦν ὑπὲρ τοῦ πράγματοσ δοκεῖν σπουδάζειν, τοῦτο δὲ ἰδίᾳ τινὰσ κακῶσ εἰπεῖν βεβουλῆσθαι. ὥστε δικαίωσ μὲν αὐτῶν ἐγκεκλημένων οὐδὲν πλέον εἰσ τοὺσ κατὰ τῆσ ῥητορικῆσ λόγουσ, ἀκηκοότων δ’ ἃ μὴ προσῆκε μάταιοσ ἐξ ἀμφοῖν ἡ βλασφημία. ἀλλ’ οἶμαι ἅμα μὲν τοῖσ εἰρημένοισ κατ’ ἐκείνων λόγοισ αἰσχυνθεὶσ, ἅμα δ’ ἡττηθεὶσ τῆσ ἀληθείασ, οὐ κακῷ τὸ κακὸν, οὐ μὴν καλῶσ γ’ ἰάσατο, μᾶλλον δ’ ἀγαθῷ τὸ κακὸν ἐξήλεγξε, τῷ γ’ Ἀριστείδῃ τὰ πρέποντ’ ἀποδούσ. καίτοι εἰ μὲν μηδεὶσ ῥήτωρ ἐπιεικὴσ, τί τοῦτον κοσμεῖσ; εἰ δ’ οὗτόσ γε σαφῶσ δίκαιοσ, τί σοι πλέον τῆσ ἐκείνων κακίασ; οὐδὲ γὰρ ἂν ἐλέγχῃσ, ὃ βούλει ποιεῖσ. οὐδὲν γὰρ μᾶλλον ἡ ῥητορικὴ φαῦλον τοῖσ ὅλοισ. πόθεν οὖν εἰσ ταῦθ’ ὑπήχθη; καὶ πῶσ ταῦθ’ ἅμα τε καὶ ἐκεῖνα λέγων φαίνεται; "πότερόν σοι δοκοῦσι πρὸσ τὸ βέλτιστον ἀεὶ λέγειν οἱ ῥήτορεσ, τούτου στοχαζόμενοι ὅπωσ οἱ πολῖται ὡσ βέλτιστοι ἔσονται διὰ τοὺσ αὐτῶν λόγουσ, ἢ καὶ οὗτοι πρὸσ τὸ χαρίζεσθαι τοῖσ πολίταισ ὡρμημένοι καὶ ἕνεκα τοῦ ἰδίου τοῦ ἑαυτῶν ὀλιγωροῦντεσ τοῦ κοινοῦ ὥσπερ παισὶ προσομιλοῦσι τοῖσ δήμοισ, χαρίζεσθαι αὐτοῖσ πειρώμενοι μόνον, εἰ δέ γε βελτίουσ ἔσονται ἢ χείρουσ διὰ ταῦτα οὐδὲν φροντίζουσιν; ἐχρῆν γὰρ αὐτὸν εἰ τὰ μάλιστ’ ἐβούλετο τὴν ῥητορικὴν κακῶσ λέγειν, τό γ’ ἐρώτημα φυγεῖν, διπλοῦν ὂν τῷ μέλλοντι ὑπολήψεσθαι, καὶ καθάπερ τὰ παραδείγματα ἁπλῶσ οὑτωσὶ περαίνειν·

λέγω τὸ τοῦ κυβερνήτου καὶ τοῦ μηχανοποιοῦ καὶ τἄλλα. "οὐχ ἁπλοῦν ἔτι τοῦτ’ ἐρωτᾷσ. εἰσὶ μὲν γὰρ οἳ κηδόμενοι τῶν πολιτῶν λέγουσιν ἃ λέγουσιν, εἰσὶ δὲ καὶ οἱούσ σὺ λέγεισ. νὴ Δί’, εἴποι τισ ἂν, αὐτὸ γὰρ τοῦτο προθυμεῖ, τὸ δεῖξαι καὶ διελέσθαι διττὸν εἶναι τὴν ῥητορικὴν, τὴν μὲν ὑπὲρ τοῦ βελτίστου, τὴν δὲ πρὸσ ἡδονήν. ἐγὼ δ’ εἰ μέν ἐστι διπλοῦν ἡ ῥητορικὴ ἢ μὴ τότε δεῖν οἰήσομαι ζητεῖν, ὅταν καὶ τὴν φιλοσοφίαν εἰ διπλοῦν ἐστιν ἐπισκοπώμεθα καὶ τήν γε ἰατρικὴν καὶ τὴν κυβερνητικὴν, διὰ τοὺσ ἐφ’ ἑκάστῃ τῶν ἐπιστημῶν τοῦ δέοντοσ ἁμαρτάνοντασ. πολλὰ δ’ ἂν φαίην, πρῶτον μὲν ὅτι οὐχ οὕτωσ ἐλέγετο ἐν τοῖσ λόγοισ τοῖσ πρὸσ Πῶλον, ἀλλ’ ἁπλῶσ οὑτωσὶ πολιτικῆσ μορίου εἴδωλον ἤκουεν ἡ ῥητορική· ἔπειθ’ ὅτι εἰ τὰ μάλιστα διπλοῦν ὑπελάμβανε τὴν ῥητορικὴν, οὐκ ἐν οἷσ γε λόγοισ κακῶσ αὐτὴν λέγειν προῄρητο, ἐν τούτοισ προσῆκεν ἐπαινοῦντα φαίνεσθαι, οὐδ’ ἐξ ὧν ἤλεγχεν ἀφιέναι. χωρὶσ γάρ ἐστι διπλοῦν εἶναι φάσκειν καὶ πειρώμενον καθάπαξ φαῦλον ὂν δεῖξαι μὴ δύνασθαι. πῶσ γὰρ οὐκ ἄτοπον, εἰ μὲν ἤλεγξεν ὡσ ἔστι κολακεία τοῦτ’ ἂν ἰσχυρὸν μένειν, ἐπεὶ δ’ οὐδαμοῦ τοῦτο διδάξαι δεδύνηται, καταφεύγειν εἰσ τὸ διπλοῦν εἶναι λέγειν; "ἐξαρκεῖ· "εἰ γὰρ καὶ τοῦτ’ ἐστὶ διπλοῦν, τὸ μὲν ἕτερον τούτου κολακεία ἂν εἰή καὶ αἰσχρὰ δημηγορία, τὸ δ’ ἕτερον καλὸν, τὸ παρασκευάζειν ὅπωσ ὡσ βέλτισται ἔσονται τῶν πολιτῶν αἱ ψυχαὶ, καὶ διαμάχεσθαι λέγοντα τὰ βέλτιστα, εἴτε ἡδίω εἴτ’ ἀηδέστερ’ ἐστὶ τοῖσ ἀκούουσιν· "ἀλλ’ οὐ πώποτε σὺ ταύτην εἶδεσ τὴν ῥητορικήν·

"ἢ εἴ τιν’ ἔχεισ τῶν ῥητόρων τοιοῦτον εἰπεῖν, τί οὐ καὶ ἐμοὶ αὐτὸν ἔφρασασ ὅστισ ἐστί; μὴ γὰρ ὅτι οὑτωσὶ λέγει τῷ ῥήματι, οὐ πώποτε εἶδεσ· μάλιστα μὲν γὰρ τί σοι τοῦτο διαφέρει, εἰ καὶ μὴ εἶδον, ἔχω δ’ εἰπεῖν. ἔπειτ’ οὐδὲ οὓσ ἐλέγχει δὴ τούτουσ, τῶν τότε ὄντασ ἐλέγχει ῥητόρων, οὐδ’ οὓσ εἶδεν ὁ Καλλικλῆσ, ἀλλ’ οὓσ ἀκούειν αὐτὸν εἰκὸσ εἶναί φησιν. οὐκοῦν ὅτε τούτουσ ἐλέγχειν πειρᾶται, κατὰ πάντων ἐθέλει λέγειν. οὕτω κατηγορῶν μὲν ὡσ ἁπλῶσ κακοῦ τῆσ ῥητορικῆσ ἠναγκάσθη διπλοῦν αὐτὸ θέσθαι, θέμενοσ δὲ διπλοῦν αὖθισ αὖ τοῦτ’ ἀναιρεῖν πειρᾶται τῷ κατὰ πάντων ἐθέλειν λέγειν. δῆλον δὲ καὶ τοῖσ ἀμοιβαίοισ. "ἀλλὰ μὰ τὸν Δί’ οὐκ ἔχω σοι εἰπεῖν τῶν νῦν ῥητόρων οὐδένα. "τί δαί; "τῶν παλαιῶν ἔχεισ τιν’ εἰπεῖν; δῆλον ὅτι ὡσ οὐδ’ ἐκείνων οὐδενὸσ χρηστοῦ γεγενημένου. τί γὰρ ἂν βουλόμενοσ ἢ τούτουσ ἔψεγε τῶν παλαιῶν ὄντασ, ἢ ’κεῖνον ὅλωσ εἴ τινα τῶν πάντων εἰπεῖν ἔχει προὐκαλεῖτο; καίτοι πῶσ οὐκ ἐναντίον περιφανῶσ λέγειν μὲν ὡσ οὔπω ταύτην εἶδε τὴν ῥητορικὴν, ὅπερ αὐτῷ βούλεται μηδένα πω τοιοῦτον γεγενῆσθαι ῥήτορα, πάλιν δ’ ἀποφαίνειν ὡσ Ἀριστείδησ τοιοῦτοσ εἰή γεγονώσ; τούτων γὰρ ἀνάγκη δή που θάτερον ψεῦδοσ εἶναι. καὶ πρὸσ τοσοῦτον ἧκε τοῦ διαφωνεῖν αὐτὸσ αὑτῷ ὥσθ’ ἅμα μὲν λέγειν ὡσ οὐδεὶσ Ἀθήνησι πολίτησ εἰή ἀγαθὸσ γεγενημένοσ, ἅμα δ’ ὡσ καὶ ἄλλοθι τοιοῦτοι γεγόνασι μαρτυρεῖν, καὶ προσμαντεύεσθαί γε ὅτι καὶ γενήσονται. ἴσωσ δ’ ἄν τισ κἀκεῖνο θαυμάσειεν, ὅτι τέτταρασ μὲν ἐφεξῆσ εἶπε κακῶσ, καὶ ταῦτα τῶν Ἑλλήνων οὐ τοὺσ φαυλοτάτουσ, ἑνὸσ δὲ πρὸσ εὐφημίαν ἐμνήσθη μόνου, καὶ παρῆλθε μὲν, Νικίαν τὸν Νικηράτου, καὶ ταῦτα τῶν ἐφ’ αὑτοῦ ῥητόρων ὄντα, ὅτι μὴ καὶ τούτου πρὸσ διαβολὴν μᾶλλον ἐμνημόνευσεν ἐν ᾧ γ’ ἐμνημόνευσε μέρει τοῦ λόγου.

οὐ γὰρ τῆσ γε πολιτείασ αὐτοῦ λόγον οὐδένα ἐποιήσατο. καίτοι Νικίασ οὕτωσ ἦν πόρρω τοῦ πρὸσ ἡδονὴν τοῖσ πολίταισ δημηγορεῖν καὶ τοῦ τὰσ ἐπιθυμίασ συναύξειν αὐτοῖσ, ὥστε κρατοῦντασ μὲν τῷ προτέρῳ πολέμῳ Λακεδαιμονίων τοσοῦτον ἔπεισεν εἰρήνην ποιήσασθαι καὶ μηδὲν πλέον ζητεῖν, πάλιν δὲ τινῶν τῶν Σωκράτουσ μὲν ἀκηκοότων πολλὰ δὴ καὶ πολλάκισ περὶ τούτων, πειθομένων δ’ οὐ πάνυ τοῖσ ἐκείνου λόγοισ, ἐναγόντων Ἀθηναίουσ πλεῖν εἰσ Σικελίαν καὶ πράγμαθ’ αἱρεῖσθαι πρὸσ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ, ἁπάσασ ἠφίει φωνὰσ, ἀντιλέγων ὑπὲρ τοῦ βελτίστου καὶ διαμαχόμενοσ ὡσ οἱᾶ́ τισ ἂν τῶν ἐπ’ ἔσχατον ἡκόντων φιλοσοφίασ. εἰ δὲ τοὺσ μὲν ὡσ τῷ δήμῳ προσκειμένουσ κόλακασ προσεροῦμεν, τοῖσ δ’ ὡσ ὀλιγαρχικοῖσ ἐπιτιμήσομεν οὑτωσὶ δι’ ἀπορρήτων, καὶ τὰ μὲν οὐκ ὄντα ἐλέγχειν πειρασόμεθα, δι’ ὧν δ’ ἐλεγχόμεθα ἑκόντεσ παραλείψομεν, οὐκ ἔστιν ὅπωσ οὐ λαβήν τινι τῶν ῥητόρων δώσομεν. χρῆν μὲν οὖν ἴσωσ καὶ Νικίαν εἶναί τι συγχωρῆσαι, κἂν εἰ μὴ ἐπαινεῖν αὐτὸν ἐβούλετο, οὑτωσὶ μεμνημένον, αἰσχυνθῆναί τε παρ’ αὐτῷ καὶ τὴν πολιτείαν αὐτοῦ νομίσαι τοῖσ κατὰ πάντων λόγοισ ἐμποδὼν εἶναι. εἴτε γὰρ καὶ τοῦτον ἃ τοὺσ ἄλλουσ ἔψεγεν οὐκ ἀληθῆ λέγων ἂν ἐφαίνετο εἴτ’ οὐδὲν ἔχων τοῦτον αἰτιάσασθαι πάντασ ὁμοίωσ ἔλεγε κακῶσ, οὐδ’ οὕτωσ ἀληθὴσ ὁ λόγοσ. καὶ μὴν ὅτι καὶ τοῦτον κακῶσ εἴρηκε δῆλον. ἔστι γὰρ εἷσ τῶν ἐπ’ ἐκείνου ῥητόρων, τούτουσ δ’ ἅπαντασ εἴρηκε δή που κακῶσ. εἰ δ’ ἄρα καὶ τὸν Νικίαν εὐκαταφρόνητον ἡγεῖτο, ἀλλ’ οὐχ ὅ γε δή που Σόλων ἐλάνθανεν αὐτὸν ὅσου τινὸσ ἄξιοσ γένοιτο ἐπὶ τῶν προτέρων τῇ πόλει. οὐ γὰρ καὶ περὶ ἐκείνου γ’ ἔμελλεν ἐρήσεσθαι τίνα βελτίω τῶν δούλων ἢ τῶν ἐλευθέρων ἐποίησεν, οὐδ’ ὡσ ἄνευ τάξεωσ καὶ κοσμιότητοσ τὴν πόλιν φόρων καὶ φλυαριῶν ἐνέπλησεν ὀνειδιεῖν.

ἀλλ’ εἰ μὴ ἐκεῖνοσ αὐτοὺσ νομίμουσ καὶ κοσμίουσ ἐκ τῶν δυνατῶν ἐποίησεν, ἄλλοσ γέ τισ ἂν δόξειεν. ἐκεῖνοσ μέντοι παρὸν αὐτῷ στασιαζούσησ τῆσ πόλεωσ ὁποτέρων βούλοιτο προστάντι τυραννεῖν, ἀπεχθάνεσθαι μᾶλλον ἀμφοτέροισ εἵλετο ὑπὲρ τοῦ δικαίου· καὶ τῶν μὲν πλουσίων ὅσον καλῶσ εἶχεν ἀφεῖλε, τῷ δήμῳ δ’ οὐκ ἔδωκεν ὅσον ἐβούλετο, ἔστη δ’ ἐν μεθορίῳ πάντων ἀνδρειότατα καὶ δικαιότατα, ὥσπερ τινὰσ ὡσ ἀληθῶσ ἐκ γεωμετρίασ περιγραπτοὺσ φυλάττων ὁρ́ουσ· καὶ οὔτε φόβοσ τῶν ἰσχυροτέρων οὔτε τιμὴ παρὰ τῶν πολλῶν οὔτ’ ἄλλο τοιοῦτον οὐδὲν προηγάγετο αὐτὸν, οὐδ’ ἐξέστησεν, οὐδ’ ἐπῆρε παρ’ ἃ βέλτιστα ἡγεῖτο πρᾶξαί τι. οὕτωσ οὔτ’ αὐτὸσ ᾤετο δεῖν τοῦ ἰδίου ἕνεκα τοῦ αὑτοῦ δημηγορεῖν καὶ τοῦ τοῖσ ἄλλοισ ἀποπιμπλάναι τὰσ ἐπιθυμίασ παμπληθὲσ ἀπεῖχε. καίτοι τί φησι Πλάτων; εἰσ τοὺσ ποιητὰσ αὐτὸν τιθέναι. νὴ Δία τῶν τριμέτρων ἕνεκα καὶ τῶν ἐλεγείων. ἔστω ταῦτα. σὺ τοίνυν αὐτὸσ φῂσ ὅτι εἴ τισ τῆσ ποιήσεωσ περιέλοι τὸ μέτρον καὶ τὸν ῥυθμὸν, δημηγορία δὴ τὸ λειπόμενόν ἐστιν. ὥστ’ εἰ καὶ μηδεπώποτ’ ἐφθέγξατ’ ἐπὶ τοῦ βήματοσ, τὰ δὲ ποιήματα ᾖδε μόνα, κατά γε σὲ καὶ τὴν σὴν ψῆφον ἐδημηγόρει. ἢ πρὸσ θεῶν ἂν μέν τι δέῃ κακῶσ εἰπεῖν ἐκ ποιητικῆσ ῥητορικὴν, ἕν τι καὶ ταυτὸν εἶναι φήσομεν, ἢ μικρόν τι διαλλάττειν, ὅταν δ’ ὡσ ἀληθῶσ οἱ ποιηταὶ ῥητορεύωσι καὶ τὰ βέλτιστα καὶ τὰ χρησιμώτατα ἀκούειν λέγωσιν, ἄλλο τι τοῦτ’ ἤδη φήσομεν εἶναι καὶ διαφέρειν πολλῷ τινι; οὔκουν δίκαιόν γε οὐδ’ εἰκόσ. καίτοι Σόλων τὰ μὲν εἰσ Μεγαρέασ ἔχοντα ᾆσαι λέγεται, τοὺσ δὲ νόμουσ οὐκ ᾖδε περιιὼν, οὐδὲ τοὺσ λόγουσ τοὺσ ὑπὲρ τῶν εὐπόρων πρὸσ τὸν δῆμον, οὐδὲ τοὺσ ὑπὲρ τῶν πολλῶν πρὸσ τοὺσ πλουσίουσ οὐκ ᾖδεν, οὐδ’ ὅσα ἄλλα ἐπολιτεύετο, οὐκ ᾄδων οὐδ’ ἐν μέτροισ ἐπολιτεύετο, ἀλλὰ τῷ τῆσ ῥητορικῆσ τύπῳ καθαρῶσ χρώμενοσ, ἐν οἷσ ἅπασι κάλλιστα ἐπέδειξεν ὅτι τῷ γε ὀρθοτάτῳ τῶν λόγων αὐτὸσ ἂν εἰή ῥήτωρ καὶ σοφὸσ, ἀμφοτέρασ γοῦν ἔσχε τὰσ ἐπωνυμίασ τε καὶ δυνάμεισ, καὶ ὅτι γε ἡ ῥητορικὴ καὶ ἡ νομοθετικὴ τῆσ αὐτῆσ εἰσι φύσεωσ. ἀλλ’ οὐ μὰ Δί’ οὐχ ἡ ῥητορικὴ τοσούτῳ χείρων τῆσ νομοθετικῆσ ὥστε τοῦ δευτέρου καὶ χείρονοσ εἴδωλον εἶναι κατεψευσμένον.

καὶ μὴν εἰ τῶν ἄλλων μηδεὶσ μηδένα τῶν ἐφ’ αὑτοῦ βελτίω ποιήσασ φαίνεται, Σόλων γε καὶ τοὺσ μέλλοντασ Ἀθηναίων ἔσεσθαι φαίνεται βελτίουσ εἰσ ὅσον ἐξῆν πεποιηκὼσ, καὶ ταῦτά γε ἃ μάλιστα Πλάτων σπουδάζει. νομίμουσ γὰρ καὶ δικαίουσ καὶ τάξιν σώζοντασ ἠξίωσε ποιῆσαι τὸ καθ’ αὑτόν. οἶμαι δ’ οὐκ Ἀθηναίουσ μόνον, ἀλλὰ καὶ πολλοὺσ ἄλλουσ τῶν Ἑλλήνων, οἳ τοῖσ ἐκείνου χρῆσθαι νόμοισ ἔγνωσαν. εἶτα τούτου μὲν οὐ μέμνηται Πλάτων, ἑτέρουσ δ’ ἐξετάζει τινάσ. καὶ τὸν μὲν Ἀριστείδην ἐπαινέσασ, γεγόνασιν, ἔφη, καὶ ἄλλοι, καὶ τοσοῦτον ἀρκεῖν ἡγήσατο προσθεῖναι· ἐπ’ ἐκείνων δ’ οὐ ταυτὸν τοῦτ’ ἐποίησεν, οὐδ’ εἰ μηδ’ οἱο͂́σ τ’ ἦν κατασχεῖν ἑαυτὸν, ἕνα τιν’ αὐτῶν κακῶσ εἰπὼν ἀπηλλάγη, ἀλλὰ πάντων ἐφεξῆσ κατέδραμε. καίτοι τί τὸ κωλῦον ἦν ὥσπερ ἐνταῦθα ἑνὸσ μνησθεὶσ τοὺσ ἄλλουσ παρῆλθεν, οὕτω κἀκεῖ μὴ πάντασ κακῶσ λέγειν ὀνομαστί; νῦν δ’ ὥσπερ ὡσ ἀληθῶσ τέταρτον μόριον τῇ πολιτικῇ νέμων παρὰ τὴν κολακείαν ἑνὸσ μὲν ἐπ’ εὐφημίᾳ, τεττάρων δ’ ἐπὶ τοῖσ ἑτέροισ ἐμνημόνευσεν. ὅτι τοίνυν οὐδ’ ὃν ἐπῄνεσεν οὐδαμῶσ ἐν καιρῷ τοῖσ λόγοισ ἐπῄνεσε τοῖσ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ κἀνταῦθα οὗ ἥκιστα αὐτῷ συνέφερεν ἐμνημόνευσεν, ὑπερβολὴ μὲν εἶναι δόξει τισ, ὅμωσ δ’ ἔγωγε καὶ τοῦτο οὐ χαλεπῶσ οἰόμαι δείξειν.

κατηγόρηκε γὰρ τοῦ Μιλτιάδου καὶ Κίμωνοσ καὶ Θεμιστοκλέουσ δὴ καὶ Περικλέουσ, ὅτι τῷ δήμῳ προσέκρουσαν, καὶ μέγιστον τοῦτο σύμβολον πεποίηται τοῦ μηδὲν βελτίουσ ὑπ’ αὐτῶν Ἀθηναίουσ γεγονέναι, προσῆκον, εἴπερ γε ἦσαν αὐτοὶ δίκαιοι καὶ δικαίουσ ἐποίουν. τὸν δὲ Ἀριστείδην ἐπῄνεκεν ὡσ καλὸν κἀγαθὸν καὶ δίκαιον. φαίνεται δὲ καὶ οὗτοσ οὐδὲν πρᾳοτέρων τῶν Ἀθηναίων τυχὼν εἰσ αὑτὸν, ἀλλὰ καὶ αὐτὸσ ἐξοστρακισθεὶσ εὖ καὶ καλῶσ, καὶ νὴ Δί’, ὡσ ἐγᾦμαι, πρότεροσ μὲν τοῦ Κίμωνοσ, πρότεροσ δὲ καὶ τοῦ Θεμιστοκλέουσ. ἑλοῦ δὴ κἀνταῦθα ὁπότερον βούλει δυοῖν. εἰ μὲν γὰρ ἐκ τῶν συμφορῶν δεῖ τοὺσ ἄνδρασ θεωρεῖν, κἂν ὁ δῆμόσ του καταψηφίσηται, φαῦλον εὐθέωσ ἡγεῖσθαι, οὐδὲν βελτίων ἐκείνων οὗτοσ· οὐδὲ γὰρ αὐτὸσ ἀθῶοσ φαίνεται διαφυγὼν, ἀλλὰ ταὐτὰ παθὼν ἐκείνων ἐνίοισ· εἰ δ’ αὖ μηδὲν κωλύει τὸν Ἀριστείδην χρηστὸν νομίζεσθαι, μηδ’ εἰ πολλάκισ ἐξωστρακίσθη, τί λέγεισ κατ’ ἐκείνων ὡσ ἰσχυρὸν τὸ προσκροῦσαι; τὸ γὰρ αὐτὸ δίκαιον ἐπ’ ἀμφοῖν, καὶ οὐδ’ αὐτὸσ ἐκεῖνοσ ἄλλωσ ἂν, εἰ περιῆν, ἔφη, δίκαιόσ γε ὢν, ὡσ σὺ φῄσ. ἢ τοίνυν καὶ τοῦτον ψέγειν ἢ μηδ’ ἐκείνουσ αἰτιᾶσθαι προσῆκον ἐκ τῶν αὐτῶν δείκνυται. ὡσ τοίνυν καὶ πάντασ ἐπαινεῖ λαμπρῶσ καὶ οὐ μόνον ἐξ ὧν τῆσ αἰτίασ ἀφῆκεν αὐτοὺσ ἣν ᾐτιάσατο, οὐδ’ ἐξ ὧν τῷ γε Ἀριστείδῃ τὴν πρέπουσαν εὐφημίαν ἀπέδωκεν, οὐδὲν κύριόν ἐστι τῶν βλασφημιῶν, ἀλλὰ καὶ ἐξ ὧν ἄντικρυσ ταὐτὰ ἐμοὶ φθέγγεται, περὶ τούτων βραχὺσ ἀρκέσει μοι λόγοσ. ὁ γὰρ τοὺσ Μαραθῶνι προκινδυνεύσαντασ ἐπαινῶν εἰσ ἀρετὴν καὶ φάσκων πατέρασ τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησιν εἶναι, καὶ προσέτι γε τῇ ἠπείρῳ πάσῃ, καὶ πάλιν τοὺσ τὰ δεύτερα ἐκδεξαμένουσ ἐγκωμιάζων, τοὺσ ἐπ’ Ἀρτεμισίῳ καὶ Σαλαμῖνι ναυμαχήσαντασ, καὶ τούσ γε εἰσ Κύπρον καὶ Παμφυλίαν πλεύσαντασ, καὶ βεβαίουσ τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησι στήσαντασ τοὺσ ὁρ́ουσ, καὶ τοὺσ Ἕλληνασ αὖ τῆσ ἀγνωμοσύνησ αἰτιασάμενοσ τοὺσ ἐπὶ τὴν γῆν ἐκείνων στρατεύσαντασ, καὶ τοὺσ ἑλόντασ τοὺσ ἡγουμένουσ αὐτῶν ἐπαινῶν τὰ πρέποντα, καὶ λόγον πανηγυρικὸν διεξιὼν αὐτοκέλευστοσ ἐπ’ αὐτοῖσ, τί ἄλλο οὗτοσ ἢ τὸν Μιλτιάδην καὶ τὸν Θεμιστοκλέα καὶ τὸν Κίμωνα καὶ τὸν Περικλέα κοσμεῖ τοῖσ λόγοισ τούτοισ; ὅταν γὰρ τὰ πολιτεύματ’ αὐτῶν ἐπαινῇ, πῶσ οὐκ αὐτοὺσ ἐπαινεῖ;

οὐ γὰρ ἐκεῖνό γ’ ἔστιν εἰπεῖν. ὡσ ἃ τοῖσ πεισθεῖσιν ἀρετῆσ ἔχει δείγματα, ταῦτ’ ἐν κακίᾳ χρὴ κατὰ τῶν πεισάντων λαμβάνειν, οὐδ’ ὡσ τοὺσ μὲν διακονήσαντασ ὡσ ἀγαθοὺσ ἄνδρασ ἐπαινεῖν, τοὺσ δ’ εἰσηγησαμένουσ ταῦτα καὶ συμβουλεύσαντασ διακόνουσ πειρᾶσθαι τῷ λόγῳ ποιεῖν· οὐδ’ ὧν αἱ προαιρέσεισ τῆσ ἐλευθερίασ τοῖσ Ἕλλησιν ἦρξαν, τούτουσ ὡσ ταῖσ τῶν πολιτῶν ἐπιθυμίαισ ἐδούλευον λέγειν. εἰ μὲν γὰρ ἄλλωσ ταῦτ’ ἐστὶ λόγου χάρισ τε καὶ ἡδονὴ, τί τῆσ ῥητορικῆσ ταῦτα κατηγορεῖ; καὶ τί τῶν κολάκων εἷσ γίγνεται λέγων τὰ ἡδίω πρὸ τῶν ὄντων, καὶ ταῦτα μηδεμιᾶσ ἀνάγκησ ἐπούσησ; εἰ δ’ ἐφ’ ἅπασι δικαίοισ καὶ μετὰ τῆσ ἀληθείασ εἴρηται, τίνι χρὴ μείζονι λῦσαι τὰσ βλασφημίασ; ἢ τίνα καλλίω ποιήσασθαι μάρτυρα αὐτοῦ Πλάτωνοσ, ὅταν ἐνταυθοῖ μὲν καὶ παραχρῆμα ἀφιεὶσ φαίνηται τῆσ αἰτίασ αὐτοὺσ, ἑτέρωθι δὲ καὶ καθάπαξ ἐγκωμιάζων καὶ τὸν Στησίχορον μιμούμενοσ τῇ παλινῳδίᾳ; καὶ μὴν καὶ τοὺσ νόμουσ γε τιθεὶσ τῶν Μηδικῶν ἄλλα τε δὴ περὶ τῆσ πολιτείασ τῆσ κατ’ ἐκείνουσ τοὺσ ῥήτορασ ἥκιστα τοῖσ τῆσ κολακείασ ἐγκλήμασι συμβαίνοντα καὶ ὅτι εἰ μὴ τὸ Ἀθηναίων καὶ Λακεδαιμονίων διανόημα ἔσωσε τοὺσ Ἕλληνασ, τῆσ γε ἄλλησ Ἑλλάδοσ οὐδαμῶσ ἄν τισ εὐσχήμονα κατηγοροίη, δίκαια λέγων καὶ τὰ ὄντα. οὐκοῦν τοῖσ γε Ἀθηναίοισ εὐσχημόνωσ ταῦτα ἐπράττετο·

εἰ δὲ εὐσχημόνωσ, καὶ τεταγμένωσ· εἰ δὲ τεταγμένωσ, καὶ κοσμίωσ. κοσμίωσ ἄρα ἦγον αὐτοὺσ οἱ κεκοσμηκότεσ καὶ οὔτ’ αὐτοὶ ᾤοντο δεῖν λέγειν εἰκῆ οὔτ’ ἐκείνουσ πράττοντασ ὅ τι τύχοιεν περιορᾶν. οὐκ ἄρα χωρὶσ σωφροσύνησ φόρων καὶ συμμάχων καὶ τῶν τοιούτων ἐνέπλησαν τὴν πόλιν, εἴπερ δεῖ τοῖσ Πλάτωνοσ πείθεσθαι λόγοισ καὶ νόμοισ. ἔτι δ’ αὐτὸ δείξω σαφέστερον καὶ κατὰ ῥῆμα ἐπεξιών· "ἡμῖν γὰρ κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον, ὅτε ἡ Περσῶν ἐπίθεσισ τοῖσ Ἕλλησιν, ἴσωσ δὲ σχεδὸν ἅπασι τοῖσ τὴν Εὐρώπην οἰκοῦσιν ἐγίγνετο, πολιτεία τε ἦν παλαιὰ καὶ ἐκ τιμημάτων ἀρχαί τινεσ τεττάρων, καὶ δεσπότισ ἐνῆν τισ αἰδὼσ, δι’ ἣν δουλεύοντεσ τοῖσ τότε νόμοισ ζῆν ἠθέλομεν. οὐκοῦν ὅταν αἰδουμένουσ μοι διδῷσ αὐτοὺσ, ἐπιεικεῖσ ἄνδρασ εἶναι δίδωσ. "καὶ πρὸσ τούτοισ δὴ τὸ μέγεθοσ τοῦ στόλου κατά τε γῆν καὶ κατὰ θάλατταν γενόμενον φόβον ἄπορον ἐμβαλὸν δουλείαν ἔτι μείζονα ἐποίησεν ἡμᾶσ τοῖσ τε ἄρχουσι καὶ τοῖσ νόμοισ δουλεῦσαι. εὖ γε, ὦ φίλτατε Ἑλλήνων. τόν τε γὰρ δῆμον οἷσ μάλιστα προσήκει δουλεῦσαι λέγεισ ἄρχουσι καὶ νόμοισ, τούσ τε προεστηκότασ αὐτῶν ἄρχειν καὶ κρατεῖν, οὐ κολακεύειν οὐδὲ ἄρχεσθαι. "καὶ διὰ ταῦτα πάνθ’ ἡμῖν ξυνέπεσε πρὸσ ἡμᾶσ αὐτοὺσ σφοδρὰ φιλία. ταῦτα πάνθ’ ὡσ ἀληθῶσ εὐφημίασ μεστὰ καὶ κατὰ τοῦ δήμου καὶ κατὰ τῶν προεστηκότων. "ὀχούμενοι ταύτησ εὑρ́ισκον καταφυγὴν αὑτοῖσ εἰσ αὑτοὺσ μόνουσ εἶναι καὶ τοὺσ θεούσ. οὐκοῦν ἐσωφρόνουν πάντεσ γε, ὡσ ἔγωγε οἶμαι, μᾶλλον. "ταῦτ’ οὖν αὐτοῖσ πάντα φιλίαν ἀλλήλων ἐποίει, ὁ φόβοσ ὁ τότε παρὼν ὅ τ’ ἐκ τῶν νόμων τῶν ἔμπροσθεν γεγονὼσ, ᾧ δουλεύοντεσ τοῖσ ἔμπροσθεν νόμοισ ἐκέκτηντο, ἣν αἰδῶ πολλάκισ ἐν τοῖσ ἄνω λόγοισ εἴπομεν, καὶ ᾗ δουλεύειν ἔφαμεν δεῖν τοὺσ μέλλοντασ ἀγαθοὺσ ἔσεσθαι. ἀπήλλαξασ ἅπασαν ἀμφισβήτησιν, ἀγαθοὺσ προσειπὼν τοὺσ ἄνδρασ, καὶ ταῦτα οὐ μόνον αὐτοὺσ, ἀλλὰ καὶ τοὺσ προσέχοντασ αὐτοῖσ.

πῶσ οὖν ἢ ’κείνουσ ὡσ διεφθαρμένουσ, ἢ τούτουσ ὡσ διεφθαρκότασ αἰτιᾷ; ἢ πῶσ ἔνεστι μὴ ἀγαθοὺσ εἶναι οἷσ τὸ δουλεύειν ἀγαθὸν εἶναι τίθησ; εἰε͂ν. κοινῇ μὲν δὴ τοὺσ ἄνδρασ οὕτωσ ἐπῄνεκεν ἡμῖν λέγων τοὺσ τότε προστάντασ, πανηγυρίζων τε καὶ νομοθετῶν, ἰδίᾳ δ’ αὖ τὸν Περικλέα ποῦ καὶ πῶσ, ὃν ἐνταῦθα προθυμότατα εἴρηκε κακῶσ; τὸ μὲν τοίνυν ὅπου τί δεῖ λέγειν; τὸ δὲ ὅπωσ εἰρήσεται. "προσπεσὼν γὰρ, οἶμαι, τοιούτῳ ὄντι Ἀναξαγόρᾳ μετεωρολογίασ ἐμπλησθεὶσ καὶ ἐπὶ φύσιν νοῦ τε καὶ διανοίασ ἀφικόμενοσ, ὧν γε δὴ πέρι τὸν πολὺν λόγον ἐποιεῖτο Ἀναξαγόρασ, ἐντεῦθεν εἵλκυσεν ἐπὶ τὴν τῶν λόγων τέχνην τὸ πρόσφορον αὐτῇ. οὐκοῦν ἐνταυθοῖ δύο μαρτυρεῖ, καὶ τὴν ῥητορικὴν οὐκ ἄτεχνον τριβὴν εἶναι, ἀλλὰ τέχνην περὶ λόγουσ, καὶ τὸν Περικλέα κράτιστον ἐν αὐτῇ, καὶ τὴν αἰτίαν προστίθησι. τοσοῦτον ἀπέχει τοῦ κολακείαν ἢ διακονίαν ὀνειδίζειν. οὐκοῦν οὐχ ἡ ῥητορικὴ φαῦλον ἐκ τῆσ τοῦ Περικλέουσ πολιτείασ φαίνεται, ἀλλ’ ὁ Περικλῆσ ἄριστοσ τὴν ῥητορικὴν ἐν τούτοισ τοῖσ λόγοισ ἐγγέγραπται. φαίνεται τοίνυν αἰτιασάμενοσ μὲν κοινῇ τοὺσ ἄνδρασ ὡσ διακόνουσ καὶ κόλακασ, πάλιν δὲ τῆσ αἰτίασ ἀφιεὶσ αὐτοὺσ, τούτου δ’ ἕνεκ’ αἰτιασάμενοσ, τοῦ μηδένα δόξαι ῥήτορα χρηστὸν Ἀθήνησι γεγονέναι, πάλιν δ’ αὖ τῶν ῥητόρων ἕνα τῶν Ἀθήνησιν ἐπαινῶν, καὶ ταῦτα τοῖσ αὐτοῖσ ἐνεχόμενον οἷσπερ οὗτοι, τὸν Ἀριστείδην λέγω, καὶ δυοῖν θάτερον, ἢ μὴ προσήκοντα ἐπαινούμενον, ἢ ’κείνουσ δεικνύντα ἃ μὴ προσῆκεν ἀκηκοότασ, ἔτι δ’ οὐ τοῦτον μόνον, ἀλλὰ καὶ πάντασ ἐφεξῆσ αὐτοὺσ ἐπῃνεκὼσ ἑτέρωθι, ἡνίκ’ οὐδεμιᾶσ ἐστι φιλονεικίασ, καὶ πάλιν γ’ ἰδίᾳ τὸν Περικλέα φάσκων τελεώτατον εἰσ τὴν ῥητορικὴν γεγονέναι. πῶσ οὖν ἄν τισ νεμεσῴη δικαίωσ ἡμῖν, ὅταν αὐτὸσ Πλάτων ὡσ ἀληθῆ λέγομεν ἐπιψηφίζῃ; ἃ μὲν γὰρ οὗτοσ αἰτιᾶται τοὺσ ἄνδρασ παρ’ ἡμῶν οὐχ ὁμολογεῖται, ἃ δ’ ἡμεῖσ ἐπαινοῦμεν, τούτοισ ἐστὶν αὐτὸσ σύμψηφοσ.

ὥστε τὸ νικᾶν ἡμᾶσ παρ’ ἀμφοῖν ὁμολογεῖται, τὸ δ’ ἐκεῖνον οὐδὲ παρ’ αὐτοῦ συμβαίνει. εἰσ τοσοῦτον δ’ ἥκει τοῦ τἀναντία τῶν ὄντων λέγειν ὥστε φησὶν ὡσ Περικλῆσ παραλαβὼν Ἀθηναίουσ ἡμερωτέρουσ ἀγριωτέρουσ καὶ χαλεπωτέρουσ ἀπέδειξε, καὶ ταῦτα εἰσ αὐτὸν ὃν ἥκιστα ἐβούλετο. πῶσ, ὦ μακάριε; εἰ γάρ ἐστιν ἀληθὴσ ὁ σὸσ λόγοσ ὡσ Μιλτιάδην γε μικροῦ εἰσ τὸ βάραθρον ἐνέβαλον, πᾶν τοὐναντίον ἤδη φαίνεται, ὁ μὲν Θεμιστοκλῆσ ἀγριωτάτουσ παραλαβὼν ἡμερωτέρουσ ποιήσασ, τὸ γοῦν ἐξοστρακισθῆναι, καὶ πρόσ γε, εἰ βούλει, φυγῇ ζημιωθῆναι, κέρδοσ παρ’ ἐκείνην τὴν συμφοράν. πάλιν δ’ ὁ Κίμων ἐξωστρακίσθη μὲν, φυγῇ δὲ οὐ προσεζημιώθη, ἀλλὰ καὶ κατῆλθε πρὸ τοῦ χρόνου. οὕτωσ ἔτι πρᾳοτέροισ οὗτοσ ἐχρήσατο· ὁ δ’ αὖ Περικλῆσ ἔτι τούτου μετριώτερα δυστυχήσασ, ὅστισ χρήματα ἐζημιώθη μόνον καὶ πάλιν ὁ αὐτὸσ ἦν τῇ τάξει καὶ ταῖσ τιμαῖσ. οὕτωσ ἐκ τραχυτέρων καὶ χαλεπωτέρων ἀεὶ πρᾳότεροι καὶ ῥᾴουσ φαίνονται γεγενημένοι, καὶ σχεδὸν πάντων ἐπιεικεστάτοισ αὐτοῖσ ὁ Περικλῆσ χρησάμενοσ καὶ ἀποδείξασ ἡμερωτέρουσ ἢ παρέλαβε. πρὸσ ταῦτ’ ἔστων οἱ δίκαιοι καὶ ἥμεροι, καὶ Ὅμηροσ μαρτυρείτω, προστίθει γὰρ, εἰκότωσ ἄρα καὶ ζῶντα ἐτίμων αὐτὸν καὶ τεθνεῶτα ἐπόθουν καὶ προαχθέντεσ μετέγνωσαν· ὃ τοίνυν ἄξιον μετὰ τῶν ἄλλων ἐπισημήνασθαι, οὕτω γὰρ καὶ σαφῶσ τὰ δίκαια ἐπαινέσασ τὸν Περικλέα δι’ ὧν ἐπεδείξαμεν ἀρτίωσ πάλιν ἀλλαχοῦ φαυλίζων φαίνεται. αἰτιασάμενοσ γὰρ τὸν Ἀλκιβιάδην ἀμαθίᾳ συνοικεῖν καὶ φήσασ οὐ μόνον αὐτὸν τοῦτο πεπονθέναι, ἀλλὰ καὶ τοὺσ πολλοὺσ τῶν τὰ τῆσ πόλεωσ πραττόντων, κατασκευάσασ κἀνταῦθα ὁδόν τινα αὑτῷ κατὰ τοῦ Περικλέουσ, πειρᾶται κἀκείνῳ τὴν αὐτὴν αἰτίαν περιάπτειν, οὐδὲν προκαλυπτόμενοσ, ἀλλ’ ὡσ τὸ λεγόμενον δὴ τοῦτο, οὔτε γράμματα οὔτε νεῖν εἰδότα ἐλέγχειν ἀξιῶν. καίτοι χωρὶσ τοῦ μὴ ὁμολογεῖν ταῦτ’ ἐκείνοισ, πότερον κρεῖττον ἦν, εἴπερ καὶ τἀναντία ἔδει λέγειν περὶ τοῦ ἀνδρὸσ, πρὸσ μὲν τὸν Φαῖδρον τὸν Μυρρινούσιον καὶ μηδὲν προσήκοντα τὰ δυσχερέστατα εἰπεῖν, πρὸσ δὲ τὸν Ἀλκιβιάδην ἐκεῖνα τὰ ἐπιεικέστερα, ἢ πρὸσ τὸν Φαῖδρον ἐπαινέσαντα κακῶσ λέγειν πρὸσ ἐκεῖνον; ἐγὼ μὲν ἐκεῖνο οἶμαι.

ἐλέγχειν μὲν γὰρ δή που καὶ τοῦτον κἀκεῖνον βούλεται καὶ οὐκ ἔνεστ’ εἰπεῖν ὡσ τὸν Ἀλκιβιάδην μὲν, τὸν Φαῖδρον δὲ οὔ. ὥστ’ εἰ πρὸσ τοῦτον διὰ τοῦτο κατηγόρηκε τοῦ Περικλέουσ, εἰκὸσ ἦν καὶ πρὸσ ἐκεῖνον. τὸ διάφορον δὲ οὐ μικρόν. πρῶτον μὲν γὰρ περὶ συγγενοῦσ πρὸσ τοῦτον ἐβλασφήμει καὶ ἐπιτρόπου, καίτοι ὥσπερ οὐκ ἦν εἰκὸσ τὸν πατέρα αὐτοῦ πρὸσ αὐτὸν ψέγειν, οὐδ’ εἰ φαυλότατοσ τῶν πολιτῶν ἦν, οὕτωσ οὐδὲ τὸν θεῖον κακίζειν, οὐδ’ εἰ συνῄδει τι τοιοῦτον, εἰσ καιρὸν ἐγίγνετο. οὐ γὰρ ὁμοίωσ ἐκείνῳ τε κακῶσ ἀκούειν καὶ τούτῳ τῶν κατ’ ἐκείνου λόγων ἀκούειν προσῆκεν. ἔπειτα πρὸσ ἄνθρωπον ἐγίγνονθ’ οἱ λόγοι μὴ ὅτι Περικλέουσ ῥᾳδίωσ ἂν ὑπερφρονήσαντα, ἀλλὰ τοιοῦτον ὥσθ’ ὅ γ’ Αἰσχίνησ φησὶ περὶ αὐτοῦ ὅτι κἂν τοῖσ δώδεκα θεοῖσ ἥδιστα ἐπετίμησε. τοσοῦτον αὐτῷ φρονήματοσ περιῆν καὶ τοῦ μηδένα μηδενὸσ ἄξιον εἶναι νομίζειν. διόπερ καὶ ὅ γ’ ἐκείνου Σωκράτησ οὐ τὴν αὐτὴν ἐτράπετο. ἀλλὰ τί φησί; ἔπειτ’ ἐστὶν ὁ τοῦ Θεμιστοκλέουσ ἔπαινοσ, δυοῖν ἕνεκεν ὀρθῶσ ἔχων οἶμαι, τῆσ τε ἀληθείασ καὶ τοῦ καιρὸν ἔχειν τῷ μειρακίῳ τοὺσ λόγουσ. καὶ οὐ κακῶσ λέγει τὸν Θεμιστοκλέα παρόντοσ ἐκείνου, ὅπωσ μὴ ἔτι μᾶλλον ἀκούων διαφθείροιτο, οὐδέ γε εἰσ παραμυθίασ μέροσ αὐτῷ κατατίθεται τὸ μὴ μόνον αὐτὸν τῇ ἀμαθίᾳ συνοικεῖν, ἀλλὰ καὶ πάντασ εἶναι τοιούτουσ ὅσοι τὰ τῆσ πόλεωσ πράττουσιν· οὐδαμῶσ·

ἀλλ’ ἀναγκάζει κλάειν θέντα τὴν κεφαλὴν ἐπὶ τὰ γόνατα ἀθυμήσαντα, ὡσ οὐδ’ ἐγγὺσ ὄντα τῷ Θεμιστοκλεῖ τὴν παρασκευήν· καὶ προσέτι συμμέτρωσ ἐπέτεινε τὸν λόγον. εἶπε γάρ που μεταξὺ λέγων ὡσ οὐδ’ ἐκείνῳ ἡ ἐπιστήμη τοσαύτη οὖσα ἤρκεσεν, ἀλλ’ ἐνεδέησεν, ὥστε τὴν μὲν βλασφημίαν περιῃρῆσθαι, ὃ δ’ ἦν χρήσιμον εἰσ τὸ προτρέψαι, παρ’ ἀμφοῖν ἐνεῖναι, καὶ παρὰ τῆσ εὐφημίασ καὶ παρὰ τοῦ μηδὲ ταῦτα ἀρκέσαι φῆσαι τῷ γε Θεμιστοκλεῖ. οὕτω καίτοι τοῖσ ἄλλοισ Αἰσχίνησ λειπόμενοσ Πλάτωνοσ, τοῦτό γε ἄμεινόν πωσ διεχείρισεν. ἀλλὰ γὰρ ὡσ μὲν οὐκ ἄριστοσ τῶν Ἑλλήνων Πλάτων κάκιστοσ ἂν εἰή καὶ βαρβάρων ὅστισ οὐκ ἐθέλει λέγειν. ἐοίκε δέ τι καὶ τῆσ φύσεωσ ἀπολαύειν, ὥσπερ οἱ βασιλεῖσ τῆσ ἐξουσίασ, οἱο͂ν καὶ περὶ αὐτὴν τὴν λέξιν ἔστιν οὗ φανήσεται ποιῶν, ἀδείᾳ λόγων πλείονι χρώμενοσ, καὶ περί γε αὐτὰσ τὰσ ὑποθέσεισ, οἱο͂́ν ἐστιν ἐν τῷ λόγῳ οὗ μικρῷ πρόσθεν ἐμεμνήμεθα. ὑπόκειται μὲν γὰρ αὐτῷ δή που Σωκράτησ τὸν ἐπιτάφιον διεξιὼν, μέμνηται δὲ τῶν ἐν Κορίνθῳ τετελευτηκότων καὶ τῶν ἐν Λεχαίῳ καὶ τῆσ εἰρήνησ τῆσ ἐπὶ Ἀνταλκίδου κληθείσησ. καίτοι ἐτελεύτησε μὲν Σωκράτησ ἐπὶ Λάχητοσ ἄρχοντοσ, τῆσ δ’ ἐν Κορίνθῳ μάχησ καὶ τῆσ ἐν Λεχαίῳ μέσοσ ἄρχων Εὐβουλίδησ. ἀπὸ δὲ Λάχητοσ εἰσ Εὐβουλίδην ἕβδομοσ ἄρχων Εὐβουλίδησ αὐτὸσ, ἀπὸ δὲ Εὐβουλίδου πάλιν ἄρχων ὄγδοοσ Θεόδοτοσ, ἐφ’ οὗ ἡ εἰρήνη ἐγένετο. ὁμοῦ τετταρεσκαίδεκα οἱ σύμπαντεσ ἄρχοντεσ εἰσ τὴν εἰρήνην ἀπὸ Λάχητοσ ἄρχοντοσ. ὥστε οὐ μόνον Σωκράτησ οὐδὲν ἑοράκει τούτων, ἀλλ’ οὐδ’ ἠπίστατο δήπουθεν εἰ γενήσεται· οὐδ’ ἂν τὸ δαιμόνιον προὔλεγεν αὐτῷ περὶ τῶν τοσοῦτον μετ’ αὐτόν. ἕτερον τοίνυν. ἐν γὰρ τῷ Συμποσίῳ συνάγει μὲν εἰσ ταυτὸν Ἀριστοφάνη καὶ Σωκράτη καὶ Ἀγάθωνα, ἔτι μειράκιον ὄντα, ὥσ φησι. προάγει δὲ εἰσ τοσοῦτον τοὺσ χρόνουσ, ὥστε λέγων ὁ Ἀριστοφάνησ, ἐπειδὴ τῆσ λυγγὸσ ἐπαύσατο, τὸν προβληθέντα λόγον μέμνηται καὶ οὗτοσ αὖ πάλιν Ἀρκάδων ὑπὸ Λακεδαιμονίων διῳκισμένων.

διῳκίσθησαν δὲ Μαντινεῖσ ὑπὸ Λακεδαιμονίων ἤδη τῆσ εἰρήνησ ὀμωμοσμένησ. οὕτωσ ἐστὶ ταῦτ’ ἐκείνων ἔτι νεώτερα. πῶσ οὖν ἢ Ἀριστοφάνησ ἂν εἰή λέγων ταῦτα, ἢ Σωκράτησ ἀκούων ἢ Ἀγάθων ἔτι μειράκιον περὶ τούτουσ τοὺσ χρόνουσ; πῶσ δ’ ἂν καὶ Ἀλκιβιάδησ κωμάζοι παρ’ αὐτοὺσ, καὶ οὗτοσ νέοσ τε ὢν ἔτι καὶ καλὸσ, ὃσ πρότεροσ τοῦ Σωκράτουσ ἐτεθνήκει, βιοὺσ τόσα καὶ τόσα ἔτη τὰ σύμπαντα; εἰ μὴ ἄρα ἐν τῷ Ἠλυσίῳ πεδίῳ τὸ συμπόσιον συνεκροτεῖτο. τίσ δὲ καὶ ἡ λὺγξ ἡ τοῦ Ἀριστοφάνουσ; καὶ ποῦ σὺ τοῦτ’ ἐτήρησασ; ἀλλ’ οἶμαι λύζειν αὐτὸν ἔδει, ἵνα εἰσ ἀπληστίαν σκωφθῇ. εἰ δέ τισ τῇ Πλάτωνοσ δόξῃ περὶ πάντων ἰσχυρίζοιτο, καὶ φάσκοι μὲν ζῆν Σωκράτη, ὅτε ὁ τῶν ἐν Κορίνθῳ καὶ Λεχαίῳ τετελευτηκότων ἐλέγετο ἐπιτάφιοσ, πίνειν δ’ ἐν Ἀγάθωνοσ μετὰ τὴν εἰρήνην, λύζειν δ’ Ἀριστοφάνη ἐν τῷ συμποσίῳ, κωμάζειν δὲ Ἀλκιβιάδην, μειράκια δ’ εἶναι τηνικαῦτα Ἀγάθωνα καὶ Ἀλκιβιάδην, ὁμοῦ δ’ εἶναι πάντα χρήματα, πῶσ οὐχὶ ληρήσει μὴ προσεξετάζων, εἴ τι καὶ κατ’ ἐξουσίαν ἁνὴρ λέγοι, ἀλλ’ ὥσπερ παῖσ ἔμβραχυ τοῦτ’ ἀρκεῖν ὑπολαμβάνων ὅ τι φαίη Πλάτων; ἢ εἴ τισ αὖ πείθοιτο τὸν Αἰγύπτιον δαίμονα τὸν Θεῦθ, οὕτω γὰρ αὐτὸσ εἴρηκε τοὔνομα αὐτοῦ, τοῦτον περὶ Ναύκρατιν τῆσ Αἰγύπτου γενέσθαι, καὶ μὴ ἐθέλοι συγχωρεῖν ὅτι ἐστὶ μὲν Ἑλλήνων Ἑρμῆσ φωνὴ, ἀπὸ δὲ Ναυκράτιδοσ εἰσ τὴν ἐπώνυμον πόλιν αὐτοῦ καὶ οὗ πάντεσ αὐτὸν ὁμολογοῦσιν Αἰγύπτιοι γενέσθαι ἀνάπλουσ ἡμερῶν ἐστιν οὐκ ὀλίγων; οὐ τοίνυν εἰ Πλάτων πολὺ πρῶτοσ τῶν Ἑλλήνων, ταυτόν ἐστι Ναύκρατίσ τε καὶ Ἑρμοῦ πόλισ, οὐδ’ αὖ περὶ Ναύκρατιν, ἀλλ’ οὐκ ἐν τῇ ἑαυτοῦ πόλει δεῖ δὴ τὸν Ἑρμῆν γεγενῆσθαι δοκεῖν· οὐδέ γε Εὐριπίδου φήσομεν οἶμαι τὸ ἰαμβεῖον εἶναι τὸ σοφοὶ τύραννοι τῶν σοφῶν συνουσίᾳ, οὐδ’ εἴ τισ οὕτω τῶν σοφῶν εἴρηκεν·

ἔστι γὰρ ἐξ Αἰάντοσ Σοφοκλέουσ, Αἰάντοσ τοῦ Λοκροῦ. ἀλλ’ ἐστὶ ταῦτα ἀπὸ τῆσ τῶν διαλόγων ἐξουσίασ καὶ συνηθείασ ὡρμημένα. τῷ γὰρ ἅπαντασ αὐτοὺσ ἐπιεικῶσ εἶναι πλάσματα καὶ πλέκειν ἐξεῖναι δι’ ὧν ἄν τισ βούληται, ἔνεστί τι κἀν τοῖσ λόγοισ αὐτοῖσ οὐ σφόδρα τηροῦν τὴν ἀλήθειαν. καὶ ἅμα μοι δοκεῖν ἐφέλκεταί τι τῆσ ἐλευθερίασ καὶ τῆσ μεγαλοπρεπείασ, καὶ οὐ παντάπασιν ἀκριβολογεῖται, ἀλλ’, ὥσπερ ἔφην, συγχωρεῖ τῇ φύσει. ἔπειτα ταῦθ’ ἡμεῖσ ἁπλῶσ οὕτωσ παραδεξόμεθα; οὐκ ἄρ’ εἰδέναι τἀκείνου δόξομεν. οὐδέ γε τῶν Πλάτωνοσ σύγγραμμά ἐστι Πλάτωνοσ οὐδὲν οὐδὲ ἔσται· πόθεν; ἀλλὰ ταῦτ’ ἐστὶ Σωκράτουσ νέου καὶ καλοῦ γεγονότοσ, εἶθ’ ὁ μὲν γράψασ οὐ γέγραφε λοιπὸν οὖν αὐτῷ καὶ τοὔνομα ἐξαρνουμένῳ πείθειν οὐχ ἡμᾶσ γε, ἐὰν σωφρονῶμεν, ἀλλ’ εἰσόμεθα αὐτοῦ τὰσ παιδιὰσ ‐ εἰρήσθω γὰρ ὃ κἂν αὐτὸσ εἶπε περὶ αὑτοῦ ‐ οἱᾶ κἀν τούτοισ ἀμέλει τοῖσ λόγοισ, ἵνα μὴ τὰ πόρρω λέγωμεν, ἢ περὶ γυμναστικῆσ καὶ ἰατρικῆσ ἔνεστι θέσισ, ὡσ ῥᾳδίωσ καὶ ἁπλῶσ ἔχουσα, τῷ παντὶ βελτίω γυμναστικὴν ἰατρικῆσ εἶναι. καίτοι γε ἤδη ἔγωγέ τινοσ ἤκουσα λέγοντοσ τῶν ἰατρῶν ὅτι ἡ μὲν γυμναστικὴ τοῖσ ἀθληταῖσ ἐπίπαν διαλέγεται καὶ περὶ τοῦτό ἐστιν, ἡ δ’ ἰατρικὴ συλλήβδην ἅπασιν ἐπιστατεῖ, καὶ πολὺ τοὐμμέσῳ. ὅπου γὰρ οὐδ’ αὐτοῖσ τοῖσ ἀθληταῖσ οἱο͂́ν τε τῇ ῥώμῃ χρήσασθαι, μὴ τοῦ ὑγιαίνειν ὑπάρχοντοσ, πῶσ οἱο͂́ν τε ἡττᾶσθαι τὴν ἅπασι τοῦτο παρασκευάζουσαν τέχνην τῆσ τοῖσ ὀλίγοισ ἐκεῖνο ὃ μηδέποτ’ ἔστι χωρὶσ τούτου λαβεῖν; τό τε σύμπαν οὐ συνεχώρει τοσοῦτον εἶναι τὴν ἰατρικὴν, ὅσον τοὺσ κάμνοντασ ἐπισκοπεῖν, ἀλλ’ εἶναι διττόν. δεῖν γὰρ τὸν ἰατρὸν τὴν μὲν ὑπάρχουσαν ὑγίειαν διασώζειν, τὴν δ’ οὔπω παροῦσαν ἐμποιεῖν, ὥσπερ τὸν γυμναστὴν τὴν μὲν ὑπάρχουσαν ῥώμην διασώζειν, τὴν δ’ οὔπω παροῦσαν ἐμποιεῖν. οὐ γὰρ ἄλλου μέν ἐστι τοὺσ ὄντασ ἀθλητὰσ δή που γυμνάσαι, ἑτέρου δὲ τοὺσ μέλλοντασ ἔσεσθαι παρασκευάσαι, ἀλλ’ ἑνὸσ ἀνδρὸσ καὶ τῆσ αὐτῆσ τέχνησ. εἰ δὲ τοῦθ’ οὕτωσ ἔχει, ῥᾴδιον ἤδη καταμαθεῖν ὅτι δευτέρα τῆσ ἰατρικῆσ ἡ γυμναστικὴ καὶ παντελῶσ ὑπ’ αὐτὴν γίγνεται.

ἢ κατὰ πασῶν τούτων τῶν τεχνῶν ἓν τοῦτ’ ἰσχυρὸν τῆσ ἰατρικῆσ, καὶ τὸ τῆσ Αἰσώπου κυνὸσ ἑξῆσ ὑπάρξει λέγειν, ὅτι εἰ μὴ αὕτη ἦν, οὐδ’ ἂν τούτων οὐδεμία ἦν χρησίμη, ἀλλὰ αὐτὸ τὸ τούτων τινὶ χρήσασθαι καὶ πάλιν μὴ δεῖν ἐπ’ αὐτὴν ἔρχεται; καὶ γὰρ αὐτὸ τὸ γνῶναι τίνι δεῖ γυμνασίων καὶ πότε καὶ πόσων καὶ ποίων τινῶν ἑκάστῳ λέγω τῶν ἰδιωτῶν τῆσ τοῦ ἰατροῦ σοφίασ ἤδη γίγνεται, καὶ οὗτόσ ἐστιν ὁ πέμπων παρὰ τὸν γυμναστὴν, ἂν δέῃ. παραλαβὼν δὲ ἐκεῖνοσ τὸ τοῦ διακόνου πράξει, καὶ οὐ φιλοτιμήσεται πρὸσ τὸν ἰατρὸν, ἀλλ’ ἐν τῇ τοῦ ἡνιόχου τάξει μενεῖ. καὶ γὰρ ἐκεῖνοσ παραλαβὼν παρὰ τοῦ ἰατροῦ τὸν μέλλοντα αἰωρήσεσθαι παρέχει τὴν διακονίαν καὶ γυμνάζει τὸν αὑτοῦ τρόπον. εἰ δ’ αἰωρεῖσθαι βέλτιον ἢ μὴ, τὸν ἰατρὸν ἤδη δεῖ τοῦτο ἐσκέφθαι. καὶ νὴ Δί’ ὁ μὲν ναύτησ εἰσ τὸ πλοῖον ἐνθέμενοσ κομιεῖ παρὰ τὰσ ἀκτὰσ ἢ καὶ μέσον πόρον, εἰ βούλοιτο, καὶ κινήσει διὰ τῆσ εἰρεσίασ ἄνω καὶ κάτω περιάγων, ἢ καὶ τοῖσ ἱστίοισ προσχρώμενοσ, καὶ καθεδεῖται, καθάπερ τισ αὐτοκράτωρ ποιῶν ὅ τι βούλεται. εἰ δ’ ἄμεινόν τῳ πλεῦσαι τὸ παράπαν καὶ ὑγιεινότερον αὐτὸν τοῦτο ποιήσει, τῆσ ἰατρικῆσ τοῦτο τέχνησ ἴδιον ἦν, ἀλλ’ οὐ τῆσ ναυτικῆσ. καὶ μὴν ὅτι καὶ πολλοὺσ ἤδη καὶ τὰ τοιαῦτα ὤνησε καὶ οὐδὲν ἔλαττον ἢ τὰ ἐν ταῖσ παλαίστραισ γυμνάσια πάντεσ ὡσ ἔποσ εἰπεῖν σύνισμεν, ἀλλ’ οὐ διὰ τοῦτο οἱ ἡνίοχοι τοῖσ ἰατροῖσ ἀμφισβητοῦσιν, οὐδὲ οἱ ναῦται λέγουσιν ὡσ αὐτοὶ μὲν φύλακεσ τῆσ ὑγιείασ θαυμαστοί τινεσ εἰε͂ν καὶ γυμνάζοιεν ἅπαντασ τοὺσ βουλομένουσ, ἐκεῖνοι δ’ οὐδὲν ἄρα εἰδεῖεν πλὴν καθείρξαντεσ ἀπολλύναι. καίτοι εἰ βελτίων ἡ γυμναστικὴ τῆσ ἰατρικῆσ, τί κωλύει καὶ τούτουσ ἐκ τῶν αὐτῶν ἀμείνουσ εἶναι τῶν ἰατρῶν, ἐπειδή γε καὶ αὐτοῖσ μέτεστιν ἀμηγέπη τῆσ γυμναστικῆσ; ὥσπερ οἶμαι κἀν τοῖσ σιτίοισ·

κρίνει μὲν τὰ δέοντα ὁ ἰατρὸσ, παρασκευάζει δὲ ὁ μάγειροσ, ἀλλ’ οὐκ ἀμφισβητήσει γε τῷ ἰατρῷ τῆσ ἡγεμονίασ, οὐ μᾶλλόν γε ἢ καὶ τῷ δεσπότῃ. τοιοῦτόν τι καὶ τὸ τῆσ γυμναστικῆσ φαίη τισ ἂν εἶναι πρὸσ τὴν ἰατρικὴν, δεύτερον καὶ ὑπακοῦον καὶ πάντα μᾶλλον ὡσ ἔποσ εἰπεῖν ἢ κρεῖττον. ἀλλ’ ὑπὲρ μὲν τούτων τοῖσ ἰατροῖσ ὑπέρ τε σφῶν αὐτῶν ὅ τι γιγνώσκουσί τε καὶ βούλονται παρείσθω λέγειν. ἀξιοῖ δὲ καὶ τῆσ δικαιοσύνησ κρεῖττον εἶναι τὴν νομοθετικήν. καίτοι πότερον κρεῖττον ἡ νομοθετικὴ τῆσ δικαιοσύνησ, ἢ μέροσ; ἐγὼ γὰρ οἶμαι πάντασ ἂν ὡσ ἔποσ εἰπεῖν συμφῆσαι ὅτι καὶ νόμουσ θεῖναι καὶ ψήφουσ ἐνεγκεῖν καὶ συνειπεῖν τὰ δίκαια καὶ συμβουλεῦσαι καὶ χειροτονῆσαι, καὶ νὴ Δία περὶ αὐτοὺσ τοὺσ θεοὺσ ἃ χρὴ πράττειν καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα εἰσ ἓν κεφάλαιον κοινὸν τὴν δικαιοσύνην ἀναφέρει. ὁ δὲ τοῦ μείζονοσ τοὔλαττον καὶ τοῦ παντὸσ τὸ μέροσ πρότερον καὶ κρεῖττον εἶναί φησι. καὶ εἰ μέν γε τὴν εὐσέβειαν τῆσ δικαιοσύνησ ἔφασκεν εἶναι κρεῖττον, ἐξῆν ἂν ἐπαινεῖν, ὡσ δυοῖν μὲν τῆσ δικαιοσύνησ μερῶν ὄντων τῶν ἀνωτάτω, πρεσβυτέρου δὲ καὶ κρείττονοσ τοῦ περὶ τοὺσ θεούσ· νῦν δ’ οὐ τοιοῦτόν ἐστιν, ἀλλ’ ἁπλῶσ καὶ καθάπερ νόμον ὡσ ἀληθῶσ τιθεὶσ ἀνεξέταστον γνώμην ἀποφαίνεται. ἔπειτα τίθησι δύο μὲν τὰσ τοῦ σώματοσ εἶναι θεραπείασ, τὴν γυμναστικὴν καὶ τὴν ἰατρικὴν, δύο δ’ αὖ τὰσ ἐπὶ τῆσ ψυχῆσ, τήν τε νομοθετικὴν καὶ τὴν δικαιοσύνην. αὐτὴ δ’ ἡ φρόνησισ ἡμῖν ποῦ πρὸσ θεῶν; ποῦ δ’ ἡ σωφροσύνη; ποῦ δ’ ἡ ἀνδρεία; ταυτὶ γὰρ δή που τέτταρα μέρη τῆσ ἀρετῆσ ἔστιν ἀκούειν ἀεὶ θρυλούντων, τὴν φρόνησιν, τὴν σωφροσύνην, τὴν δικαιοσύνην, τὴν ἀνδρείαν· ὧν ἓν μὲν τίθησι διπλοῦν, τὴν δικαιοσύνην, μέροσ αὐτοῦ προσλαβὼν τὴν νομοθετικὴν, τὰ δὲ λοιπὰ πάντα παρῆκε. πῶσ οὖν ὀρθῶσ ἢ δικαίωσ ταῦτα ὑπόκειται κατ’ αὐτὸν τὸν περὶ τῆσ δικαιοσύνησ λόγον; εἶτα καὶ ποῦ παραπλήσιον; ἡ μὲν γὰρ γυμναστικὴ καὶ ἰατρικὴ οὐκ ἀρεταὶ δή που τοῦ σώματόσ εἰσιν, ἀλλ’ ἐπιστῆμαι περὶ τὴν τοῦ σώματοσ χρείαν, ἡ δὲ δικαιοσύνη τῆσ περὶ τὴν ψυχὴν ἀρετῆσ ἄντικρυσ μόριόν ἐστιν.

οὐδὲν οὖν ἄλλο ἢ σοφίζεται κατ’ ἐπωνυμίαν ὥσπερ παῖδα Σωκράτησ τὸν Πῶλον. καὶ οὔπω ταῦτ’ ἐστὶ τὰ κάλλιστα, ἀλλ’ ὅτι καὶ τὴν σοφιστικὴν τῆσ ῥητορικῆσ ἀμείνονα λέγει, ὥσπερ τὴν γυμναστικὴν τῆσ ἰατρικῆσ καὶ τὴν νομοθετικὴν τῆσ δικαιοσύνησ, φυλάττων μὲν οἶμαι τὸν αὐτὸν ἐφ’ ἅπασι λόγον, τὸ δ’ αὐτὸ πταίων περὶ ἅπαντα, ὥσπερ οἱ τὸ πρῶτον σφαλέντεσ ἐν τοῖσ διαγράμμασι, χρῶμαι δ’ αὐτοῦ Πλάτωνοσ τῷ παραδείγματι· καὶ τοτὲ μέν γέ φησι ταυτόν ἐστιν, ὦ μακάριε, ῥήτωρ καὶ σοφιστὴσ, τοτὲ δ’ αὖ τὴν σοφιστικὴν κρεῖττον εἶναι τῆσ ῥητορικῆσ καὶ διαφέρειν. ἀλλ’ ἵνα μὴ πάντα ἀκριβολογεῖσθαι δοκῶ, συγχωρήσωμεν τὸ αὐτὸ λέγειν αὐτὸν ἀεὶ, κρεῖττον τὴν σοφιστικὴν εἶναι. σκεψώμεθα δὴ πρὸσ τί ποθ’ ἡμᾶσ οὗτοσ ὁ λόγοσ προάγει. φανήσεται γὰρ ἐνταῦθα δὴ καὶ καθαρῶσ πᾶσα ἡ ὕβρισ, εἰ οἱο͂́ν τε εἰπεῖν. οὐκοῦν σοφισταὶ μὲν Πρωταγόρασ καὶ Ἱππίασ καὶ Πρόδικοσ καὶ οἱ περὶ τούτουσ, ῥήτορεσ δ’ αὖ Μιλτιάδησ καὶ Κίμων καὶ Περικλῆσ καὶ Θεμιστοκλῆσ. φαίνεται δ’ αὖ τοὺσ σοφιστὰσ κατὰ τοὺσ ἐν Αἵδου κολαζομένουσ τιθεὶσ καὶ καταλέγων, Καὶ μὴν Τάνταλον εἰσεῖδον καὶ τὸν δὲ μετ’ εἰσενόησα τοῖσ ἐκ Νεκυίασ αὐτοὺσ κόσμοισ τιμῶν, Πρόδικον μὲν ὡσ Τάνταλον ὄντα, Ἱππίαν δὲ ὡσ τὸ εἴδωλον τοῦ Ἡρακλέουσ. Πρωταγόρασ δ’ αὖ μετὰ τούτων διαιτᾶται, μέροσ τι τῆσ οἰκίασ κατειληφὼσ καὶ τούτοισ ἐνδείκνυσθαι βούλεται, καὶ ἔστι θαυμαστὸσ καὶ οὗτοσ τὴν φρόνησιν. ἐρωτᾷ δὲ Σωκράτησ Ἀπολλόδωρον εἰ οὐκ αἰσχύνοιτο σοφιστὴν ἐθέλων παρέχειν ἑαυτὸν εἰσ τοὺσ Ἕλληνασ. καὶ τί ἄν τισ ἀγωνίζοιτο; ῥᾴδιον γὰρ καὶ τῷ τυχόντι γνῶναι τοῦτό γε, ὁπόσον τι Πλάτων ἀεὶ τῶν σοφιστῶν καταγελᾷ καὶ ὁπόσου τινὸσ ἀξίουσ αὐτοὺσ ἡγεῖται. ὅτε τοίνυν κρείττων μὲν ἡ σοφιστικὴ τῆσ ῥητορικῆσ, σοφισταὶ δὲ οὓσ εἶπον οὗτοί εἰσι κατὰ τὸν Τάνταλον, καὶ τὸ γενέσθαι τούτων ἕνα καὶ τὸ λαβεῖν τὴν τούτων προσηγορίαν αἰσχύνη σαφὴσ, ποῖ ποτε ἐκπίπτει τῆσ ῥητορικῆσ τὰ πράγματα, ἢ τί τῷ Μιλτιάδῃ καὶ τῷ Κίμωνι καὶ τῷ Περικλεῖ καὶ τῷ Θεμιστοκλεῖ καταλείπεται; ἆρα ἄλλο τι ἢ τῷ ὄντι ὥσπερ εἴδωλον ἔλαττον φέρεσθαι, καὶ τίσ ταῦτα ἀνέξεται;

καίτοι ὅταν οἱ μὲν σοφισταὶ μηδὲν τῶν ἐν Αἵδου κολαζομένων διαφέρωσιν, οἱ δὲ ῥήτορεσ χείρουσ ἔτι τούτων ὦσι, καὶ μηδὲν αὖ τῶν μαγείρων οὗτοι σεμνότεροι, κωμῳδίαν δὲ καὶ τραγῳδίαν μὴ οὐδὲ διδάσκειν δέῃ τὸ παράπαν, ἀλλ’ ἐκκηρύττειν ἐκ τῆσ ἀγαθῆσ πόλεωσ, ὁ δὲ διθύραμβοσ κολακεία τισ ᾖ, φαῦλον δ’ οἱ χοροὶ, κἂν παιᾶνασ ᾄδωσιν, Ὅμηρον δὲ εἰσαλείψαντεσ ἐκπέμπωμεν ὡσ οὐκ ἐπιτήδειον συνεῖναι τοῖσ νέοισ, ἀλλὰ ὄντα γόητα καὶ τοῦ πρὸσ ἡδονὴν θηρευτὴν, πάντεσ δ’ ὦσι τοῦ μηδενὸσ ἄξιοι, οὐ φροῦδα τὰ τῶν Ἑλλήνων πράγματα; ἢ πῶσ οὐκ εἰσ πονηρὸν κάτεισι τοῖσ Ἕλλησι τὰ πράγματα; ἢ τοῦ ποτε λοιπὸν ἡμῖν ὁ Σωκράτησ ἔσται βελτίων, εἰ πάντασ ἐφεξῆσ οὑτωσὶ διαγράψομεν καὶ ξενηλασίαν τοσαύτην τῶν Ἑλλήνων ποιησόμεθα, ὅσην οὐδ’ ἐν Λακεδαίμονί πω συμβᾶσαν ἀκούομεν; οὐ οὐ πρὸσ ἡμέρων ταῦτα καὶ δικαίων, ὥσ φασιν οἱ πρῶτοι τῶν Ἑλλήνων Ὅμηροσ καὶ Πλάτων. καὶ ταῦτ’ οὐχὶ Πλάτωνοσ λέγω καθαπτόμενοσ. πόθεν; μὴ μὲν οὖν ἔμοιγε κατ’ Αἰσχύλον μήτε παρασπιστὴσ μήτ’ ἐγγὺσ εἰή ὅστισ μὴ φίλοσ τῷ ἀνδρὶ τούτῳ μηδὲ τιμᾷ τὰ πρέποντα· ἀλλ’ ὥσπερ ἔφη Λυσίασ κοινὸν ἑαυτὸν εἶναι φίλον τῆσ πόλεωσ, οὕτωσ καὶ περὶ ἡμῶν χρὴ διανοεῖσθαι κοινούσ τινασ εἶναι τοῖσ Ἕλλησι φίλουσ, καὶ νῦν ὑπὲρ τῶν κοινῶν δικαίων ἀγωνίζεσθαι. οὔτοι φιλαθηναίου γέ ἐστι τὴν Ἀκαδημίαν μόνην ἀσπάζεσθαι τῆσ Ἀττικῆσ, τὴν δ’ ἄλλην ἅπασαν ὥσπερ ἐχθρὰν κρίνειν καὶ πολεμίαν· οὐδὲ γὰρ καταγελάστουσ ἀποφήναντα τοὺσ ἄλλουσ ἅπαντασ οὕτω καὶ τότε χρὴ Πλάτωνα θαυμάζειν ἀναμεῖναι. τοῦτο γὰρ οὐ Πλάτωνοσ ἂν εἰή τιμὴ, ἀλλ’ ἀτιμία τῶν ἄλλων μᾶλλον, σχεδὸν δέ τι καὶ αὐτοῦ Πλάτωνοσ. τὸ γὰρ ἡγεῖσθαι χρηστοῦ τινοσ ἄλλου κριθέντοσ μὴ εἶναι τούτῳ πλείονοσ ἀξίῳ δόξαι πῶσ οὐ τοιοῦτόν ἐστιν; ἀλλ’ ὥσπερ Ὅμηροσ ἐπαινεῖ λέγων πρόσθε μὲν ἐσθλὸσ ἔφευγε, δίωκε δέ μιν μέγ’ ἀμείνων·

καὶ πάλιν ἀνδρῶν αὖ μέγ’ ἄριστοσ ἐήν Τελαμώνιοσ Αἰάσ, ὄφρ’ Ἀχιλεὺσ μήνιεν· ὁ γὰρ πολὺ φέρτεροσ ἠε͂ν. καὶ ἑτέρωθι θηρσὶν ὀρεσκῴοισι, καὶ ἐκπάγλωσ ἀπόλεσσαν· οὕτωσ καὶ ἡμᾶσ εἰκόσ ἐστιν ἔχειν πρὸσ τοὺσ ἐπαίνουσ, πρεσβεύειν μὲν ὃν ἂν βουλώμεθα καὶ ὃν ἂν ᾖ δίκαιον, μὴ διασύρειν δὲ οὓσ οὐκ ἄξιον, μηδὲ νομίζειν τὴν πρὸσ τοὺσ ἑτέρουσ ἀπέχθειαν ἀφορμὴν τῆσ πρὸσ τοὺσ ἑτέρουσ πίστεωσ εἶναι, ἀλλ’ ἡγεῖσθαι παραπλήσιον νῦν ἡμᾶσ ποιεῖν, ὥσπερ ἂν εἴ τισ ἐν συμποσίῳ φίλων κοινῶν μαχομένων συστασιάζειν μὲν μηδετέροισ ἀξιοίη, μηδ’ οὓσ ἀδικεῖσθαι νομίζοι, πραύ̈νειν δ’ ἐπιχειροίη τοὺσ ὑπάρξαντασ καὶ διαλλάττειν εἰσ τὸ δυνατόν. εἰ γὰρ τοῦ Πλάτωνα κακόν τι λέγειν ἀφέμενοι τοῖσ ἀνδράσι τὰ πρέποντα ἀπεδώκαμεν, οὐκ ἀδικοῦμεν οἶμαι. ταῦτα γὰρ καὶ πολιτικὰ καὶ ἀνθρώπινα καὶ θεοῖσ ἀρέσκοντα ἐκ τοῦ παντὸσ χρόνου. δεῖ γὰρ καὶ τραγῳδίαν, ὦ Πλάτων, ἐπίστασθαι ἐπαινέσαι καὶ κωμῳδίαν γε ἃ προσήκει καὶ διθύραμβον καὶ χοροὺσ, οὐδ’ ἂν ὅ γε Ἀπόλλων ἱστάναι χοροὺσ προσέταττεν, εἰ πάντη φαῦλον ἦν, οὐδέ γε, ὃ τούτου μεῖζόν ἐστι, τὸν ἀποκτείναντα Ἀρχίλοχον, ὃσ τὸ πάντων ἔξοχον καὶ δυσχερέστερον εἶδοσ τῆσ ποιήσεωσ μετεχειρίζετο, τοὺσ ἰάμβουσ, ἐξεῖργεν ἂν τοῦ νεὼ, φάσκων οὐκ εἶναι καθαρὸν, καὶ ταῦτ’ ἐν πολέμῳ τοῦ φόνου συμβάντοσ. ἀλλ’ ὅμωσ ἐτίμησε τὸν Ἀρχίλοχον καὶ Μουσάων γε θεράποντα προσεῖπεν, ἀλλ’ οὐκ ἀνθρώπων διάκονον οὐδενόσ. οὐ τοίνυν οὐδ’ Ἀρχίλοχοσ περὶ τὰσ βλασφημίασ οὕτω διατρίβων τοὺσ ἀρίστουσ τῶν Ἑλλήνων καὶ τοὺσ ἐνδοξοτάτουσ ἔλεγε κακῶσ, ἀλλὰ Λυκάμβην καὶ Χειδὸν καὶ τὸν δεῖνα τὸν μάντιν, καὶ τὸν Περικλέα τὸν καθ’ αὑτὸν, οὐ τὸν πάνυ, καὶ τοιούτουσ ἀνθρώπουσ ἔλεγε κακῶσ. μὴ τοίνυν ἡμεῖσ ἐκεῖνον ὑπερβαλώμεθα, μηδὲ Τιμοκρέοντοσ τοῦ σχετλίου πρᾶγμα ποιῶμεν, ἀλλ’ εἰδῶμεν εὐφημεῖν τὰ γιγνόμενα, καὶ ταῦτα παντὸσ μᾶλλον δυνάμενοι, καὶ τὸ τοῦ Ὁμήρου νομίζωμεν εὖ ἔχειν οὐ μὲν γὰρ τιμή γε μί’ ἔσσεται οὐδ’ ἠβαιόν. ἀλλὰ κἂν ἄλλο τι τοιοῦτον εἰή. διὸ τῆσ ἐπιβαλλούσησ μερίδοσ δικαίωσ ἂν μεταλαμβάνοι. εἰ δ’ ἄρ’ ἐπαινεῖν μὴ ἔχοιμεν, ἀλλὰ σιωπᾶν γε δήπουθεν ἔξεστιν.

εἰ δ’ οὖν καὶ τἄλλα πάντα ἀτιμάζομεν, ἀλλ’ οὐ πρὸσ ῥητορικὴν εἰκὸσ ἦν οὕτω φιλονείκωσ οὐδὲ πικρῶσ ἔχειν· εἰ δέ τοι καὶ πρὸσ τοὺσ ἄλλουσ ῥήτορασ, ἀλλ’ οὐ πρόσ γε τοὺσ ἀρίστουσ τῶν Ἑλλήνων, οὐδ’ οἷσ μέγιστα ἀντὶ μεγίστων ὀφείλεται, καὶ οὐ μόνον παρὰ τῶν κατ’ ἐκείνουσ ἢ μετ’ ἐκείνουσ εὐθὺσ γενομένων, ἀλλὰ καὶ παρὰ τῶν ὕστερον ὡσ εἰπεῖν ἁπάντων. ἔπειτα τῆσ μὲν κωμῳδίασ κατηγορεῖσ, αὐτὸσ δὲ κωμῳδεῖσ Ἱππίαν, Πρόδικον, Πρωταγόραν, Γοργίαν, Εὐθύδημον, Διονυσόδωρον, Ἀγάθωνα, Κινησίαν, πάντασ ἀνθρώπουσ. καὶ τὸ μὲν τοὺσ ἄλλουσ ἔλαττον· ἀλλ’ αὐτὸν τὸν Ἀριστοφάνη τίσ ἔσθ’ ὁ κωμῳδῶν; ὅτῳ πολὺ τῆσ κωμῳδίασ, φαίη τισ ἂν, περίεστι. καὶ τὴν μέν γε τραγῳδίαν λοιδορεῖσ, πάλιν δ’ ἐπαινῶν τι τῶν συγγραμμάτων τῶν σαυτοῦ, τοὺσ Νόμουσ οἶμαι, τραγῳδίαν προσείρηκασ, καὶ ἀρίστην τῶν τραγῳδιῶν ἐτίθεισ, καὶ αὐτὸσ ὁμολογεῖσ τραγῳδίασ εἶναι ποιητήσ· ἀληθῆ λέγων, ὡσ ἐγὼ φαίην ἄν. ἀλλ’ εἴ τι φαῦλόν γε ἡ τραγῳδία καὶ φαύλων ἀνθρώπων, πῶσ σε φῶμεν τραγῳδίαν ποιεῖν; οὐ γὰρ τό γε ὅλωσ αἰσχρὸν οὐδαμῶσ ἔνι δή που ποιῆσαι καλόν. καὶ λέγεισ μὲν ὡσ οὐ χρὴ μιμεῖσθαι τοὺσ φαύλουσ οὐδ’ ἀφομοιοῦν αὑτὸν τοῖσ χείροσιν, αὐτὸσ δ’ οὐ πάνυ χρῇ τούτῳ διὰ τέλουσ, ἀλλὰ μιμεῖ σοφιστὰσ, μιμεῖ συκοφάντασ, μιμεῖ Θρασύμαχον τὸν οὐδεπώποτε ἐρυθριάσαντα, θυρωροὺσ, παιδία, μυρίουσ. ἀλλ’ οἶμαι τὸ τῆσ φύσεωσ Ἑλληνικὸν καὶ εὔκολον καὶ εὔχαρι καὶ ποικίλον καὶ θεῖον ἐφ’ ἅπαντα ταῦτ’ ἄγον σε ποιεῖ μαρτυρεῖν ὅτι καὶ τούτων ἑκάστου χρῆσίσ ἐστι καιρὸν ἔχουσα καὶ χάριν ἐμμελῆ.

ὁρῶ δ’ ὅτι κἀν τῇ σεμνοτάτῃ τῶν πολιτειῶν μνησθείσ τι καὶ περὶ τούτου Ἑλληνίδα τὴν πόλιν ἀξιοῖσ εἶναι. δεῖν γὰρ αὐτὴν φῂσ ὥσ τι διάφορον δηλονότι. οὐκοῦν ταῦτά γε τῶν Ἑλλήνων ἐπιχώρια. καίτοι πῶσ εἰκὸσ ὑπὲρ μὲν τῶν ἀδήλων τὴν Πυθίαν κελεύειν ἐπερωτᾶν, ἃ δ’ ἡ Πυθία πολλάκισ ἤδη καὶ πολλοῖσ ἀνεῖλεν ὑπερβαίνειν ἑκόντα καὶ μὴ ἐθέλειν λογίζεσθαι; τί οὖν ἀνεῖλεν ἐκείνη πολλάκισ ἤδη καὶ πολλοῖσ; νόμῳ πόλεωσ πράττοντασ ὀρθῶσ ἂν πράττειν. μὴ τοίνυν ἡμεῖσ κινῶμεν τὰ περὶ ταῦτα νόμιμα, ἄλλωσ τε καὶ αὐτοὶ πολλάκισ αὐτοῖσ χρώμενοι καί τιν’ εὐδοκιμοῦντεσ τρόπον καὶ τούτων ἕνεκα· ἐπεὶ καὶ τὸν διθύραμβον δόξειε μὲν ἄν τῳ ψέγειν, φαίνεται δ’ οὕτω τιμῶν ὥστε καὶ χρῆσθαι, καὶ ὅ γ’ ἔτι τούτου κάλλιόν ἐστιν, ὅτι καὶ αὐτὸσ ὁμολογεῖ. φησὶ γάρ που λέγων οὐ πόρρω διθυράμβων φθέγγεσθαι. καίτοι εἰ καθάπαξ αἰσχρὸν ὁ διθύραμβοσ καὶ ἀγεννὲσ καὶ ἀνελεύθερον, τί σὺ ποιεῖσ διθυράμβουσ, εἰ δὲ μὴ, μιμεῖ γε, καὶ ταῦτ’ εἰσ τοὺσ πεζοὺσ τελεῖν ταχθείσ; ἢ τί σοι βούλεται τὸ μὴ πόρρω διθυράμβων φθέγγεσθαι; οὐ γὰρ δὴ τοῦτο λέγεισ, μὴ πόρρω τῶν κολάκων καὶ τῶν διακόνων φθέγγεσθαι, οὔτε σὺ φαίησ ἂν τοῦτό γε οὔθ’ ἡμεῖσ κατὰ σοῦ πιστεύσομεν, ἢ κομιδῆ πάντ’ ἄνω καὶ κάτω γίγνοιτ’ ἄν. ἡγοῦμαι μὲν τοίνυν καὶ διθυράμβων εἶναι Πλάτωνα ποιητὴν ἄριστον· πῶσ γὰρ οὔ; οὐ μὴν οὐδὲ τῶν Πινδάρου διθυράμβων ὅτι χρὴ καταγνῶναι τοιοῦτον οἱο͂ν Πλάτων ἐπῃτιάσατο ἔγωγ’ ἔχω, οὐ μόνον αὐτὸ τοῦτο τοὺσ διθυράμβουσ σκοπῶν ἀνδρειότερον δήπουθεν ἔχοντασ καὶ στερεώτερον ἢ ὡσ ἐκεῖνόν τῳ δοκεῖν ὑποπίπτειν, ἀλλ’ ὅτι κἀν τοῖσ ὕμνοισ διεξιὼν περὶ τῶν ἐν ἅπαντι τῷ χρόνῳ συμβαινόντων παθημάτων τοῖσ ἀνθρώποισ καὶ τῆσ μεταβολῆσ τὸν Κάδμον φησὶν ἀκοῦσαι τοῦ Ἀπόλλωνοσ μουσικὰν ὀρθὰν ἐπιδεικνυμένου. οὕτω καὶ Πίνδαροσ τῆσ ὀρθῆσ μουσικῆσ ἐραστήσ ἐστι.

τὸ δ’ ἐραστήσ ἐστι τὴν ὀρθὴν μουσικὴν μεταχειρίζεται. οὐ γὰρ δή που τῷ μὲν Ἀπόλλωνι ταύτην προστίθησιν, αὐτὸσ δ’ ἑτέραν διώκει ταύτην ἀφεὶσ, καὶ ταῦτ’ ἀεὶ τὸν Ἀπόλλω καὶ τὰσ Μούσασ καλῶν. εἶτα λέγεισ ὅτι πάντεσ οὗτοι τοῦ πρὸσ ἡδονὴν ἐξήρτηνται. πότερον οὖν σε φῶμεν ἔλαττον τοῦ δέοντοσ λέγειν ἢ πλέον; ὅτι μὲν γὰρ καὶ τοῦ πρὸσ ἡδονὴν φροντίζουσιν ὁμολογεῖται. ὥσθ’ ὅσον προσθεῖναι προσῆκε, τοσοῦτον ἀφελὼν ἔλαττον παρὰ τοῦτ’ εἴρηκασ. ὅτι δ’ αὐτοῖσ κολακείαν ἐπενηνόχεισ ἐκ τούτου πῶσ οὐκ ἔξω τοῦ δέοντοσ εἴρηκασ, ἢ πῶσ οὐ ταύτῃ πλέον αὖ τοῦ δέοντόσ ἐστιν ἔχων ὁ λόγοσ; εἰε͂ν. αὐτὸσ δὲ σὺ πρὸσ Διὸσ οὐ πώποθ’ ἡμῖν οὐδὲν πρὸσ ἡδονὴν οὔτ’ εἶπασ οὔτ’ ἐποίησασ, οὐ συνέθηκασ, οὐ διέθου λόγον, οὐκ ἀνέπαυσασ, οὐκ ἐπεισήγαγεσ, ἀλλ’ ἁπλῶσ οὑτωσὶ τὴν ἀπὸ Σκυθῶν ἡμῖν διαλέγει; ἐγὼ μὲν οὐκ ἐνέτυχον εἰσ τήνδε τὴν ἡμέραν ἡδίονι τούτου καὶ πρὸσ αὐτοὺσ τοὺσ διθυραμβοποιοὺσ καὶ τοὺσ τραγῳδιοποιοὺσ εἶπον ἂν, εἴ τισ αὐτῶν ἤρετο. εἶτ’ αὐτὸσ ὅμοιον τῷ Νέστορι φθεγγόμενοσ, εἰ δὴ κἀκεῖνον τοιοῦτόν τι χρὴ φθέγξασθαι δοκεῖν, ἐγὼ μὲν γὰρ καὶ τὰσ Σειρῆνασ ἂν εἶξαί σοι δοκῶ, τῶν ἄλλων εἴ τι καὶ πρὸσ ἡδονὴν λέγουσι κατηγορεῖσ; ὁρ́α μὴ παίζοντα μᾶλλον τιθῇ σέ τισ ἢ σπουδάζοντα καὶ φιλονεικοῦντα, ὅσ γε καὶ ἐν αὐτοῖσ τούτοισ τοῖσ λόγοισ, ἐν οἷσ διασύρει ταῦτα τὰ ἔθνη τοσοῦτον χαρίτων καὶ ἡδονῆσ εἰσηνέγκατο, ὅσον οἱο͂́ν τ’ ἦν πλεῖστον ὡσ ἐν ἀηδεῖ λέγω τῷ παντὶ λόγῳ καὶ τραχεῖ. τὸ μὲν οὖν μείζω τῶν ἄλλων Πλάτωνα φρονεῖν οὐ νεμεσῶ, τὸ δὲ τοὺσ ἄλλουσ, εἰ μὴ πικρὸν εἰπεῖν, προπηλακίζειν, κἂν αὐτῷ συνών τε καὶ συμβουλεύων ἀφαιρεῖν οὐκ ἀδικεῖν ἂν ἡγοῦμαι.

οἶμαι δὲ καὶ Σωκράτει τὸν Ἀπόλλω τοῦτο κελεύειν, κελεύοντα μουσικὴν ποιεῖν, ἀφελεῖν τὴν φιλαπεχθημοσύνην τὴν περὶ τοὺσ λόγουσ, ὡσ ἐκείνου γ’ ἄλλο μὲν οὐ ῥᾴδιον εὑρεῖν ὅ τί τισ κατηγορήσει. τοῦτο δ’ ἤδη τινὲσ ᾐτιάσαντο, ἀμέλει καὶ πρὸσ τὸν ἀγῶνα ὃν ἔφυγε τοῦτο μάλιστ’ αὐτὸν βλάψαι δοκεῖ. καὶ ὅπωσ μή τίσ μοι τῶν σοφιστῶν ὑπολήψεται, ἀλλ’ οὐδέν γ’ ἐβλάβη Σωκράτησ, ἐπεὶ κἂν ἄλλοσ ἔχοι πρὸσ τοῦθ’ ὑπολαμβάνειν, ἀλλὰ βλαβῆναί γ’ αἴτιοσ ἐγένετο τῶν δικαστῶν τοῖσ καταψηφισαμένοισ, εἴπερ γε μὴ τὰ δίκαια ἔγνωσαν. χωρὶσ δὲ τούτων εἰ μὲν ὅλωσ ἐπεθύμει θανάτου, πρῶτον μὲν τί τοσοῦτον ἦν αὐτῷ; ἔπειτ’ οὐδ’ ἀπολογεῖσθαι προσῆκε τὴν ἀρχήν. εἰ δ’ οὐκ ἂν ἀηδέστερον ἀπέφυγε, τοῦτ’ ἦν τὸ κωλῦσαν, τὸ πολλοῖσ ἐκ τοῦ κακῶσ λέγειν προσκροῦσαι. ἐοίκε δὲ καὶ Ὅμηροσ ἐκ πολλοῦ ταῦτα χρησμῳδεῖν καὶ προλέγειν, ἅτε τοῦ Ἀπόλλωνοσ θεράπων οἶμαι καὶ πάρεδροσ ὤν. ἃ γὰρ ἐν λιταῖσ Ὀδυσσεὺσ λέγει πρὸσ Ἀχιλλέα, Πηλέωσ τοῦ πατρὸσ αὐτοῦ φάσκων παραίνεσιν εἶναι, ταῦθ’ Ὁμήρου παράκλησιν εἶναι πᾶσιν ὡσ κοινοῦ πατρὸσ ἡγεῖσθαι προσήκει, ληγέμεναι δ’ ἔριδοσ κακομηχάνου, ὄφρα σε μᾶλλον τίωσ’ Ἀργείων ἠμὲν νέοι ἠδὲ γέροντεσ. δεινὴ γὰρ ἡ σφόδρα ἔρισ καὶ τὴν ὑπάρχουσαν εὔνοιαν μεταστῆσαι καὶ τοὺσ οὐκ ὄντασ ἀγῶνασ ἐπισπάσασθαι. ἐγὼ μὲν οὖν ὡσ μέχρι τῆσ ῥητορικῆσ κατέθει καὶ τοὺσ τυράννουσ ἤλεγχε καὶ τἄλλα διεξήρχετο, εἱπόμην ὥσπερ εἰκὸσ ἦν, εἰδὼσ μὲν ὅτι οὐδὲν τούτων ἔλεγχόσ ἐστι ῥητορικῆσ, ἀλλ’ ἔχων τὸν δικαιότατον λόγον ἀντιθεῖναι, ὅμωσ τῆσ γε τόλμησ ἠγασάμην καὶ τὴν δεινότητα καὶ τὴν εὐπορίαν ἐθαύμασα, καὶ εἰ χρὴ κατ’ αὐτὸν εἰπεῖν οἱο͂ν λέοντοσ σκιρτῶντοσ ἔννοιάν τιν’ ἐλάμβανον καὶ μόνον οὐκ ἐθεώμην τὸν ἄνδρα ἐν τοῖσ λόγοισ. εἰ δὲ δεῖ καὶ τοῦτο προσθεῖναι, καὶ ὁ Μέλησ οὐκ ἀηδήσ μοι καὶ ὁ Κινησίασ, ἀλλ’ ἀπέλαυον τοῦ γελοίου καὶ συνεχώρουν ἄχρι τούτου καὶ ὀνομαστὶ κωμῳδῆσαι.

πάντωσ οὐχ οὗτοί μοι τὰ φίλτατα. ἐπεὶ δὲ καὶ ἐπὶ Μιλτιάδην καὶ Θεμιστοκλέα καὶ τοὺσ περὶ τούτουσ ἀφίκετο καὶ τὸ χαίρειν ἀφεὶσ τούτουσ ἔκρουε τὴν αὐτὴν ἁρμονίαν, καὶ τὸν Θεαρίωνα προσῆπτε, καὶ πάντα ἐμίγνυ καὶ γελοῖα καὶ σπουδαῖα ὑπὲρ τοῦ τοὺσ ἄνδρασ ἐλέγχειν, καὶ οὐδ’ ὁτιοῦν ὑπεστέλλετο, ἀλλ’ ἀνέδην ἔλεγε κακῶσ, ἐνταῦθ’ ἤδη τι προσίστατό μοι καὶ ὡσπερεὶ προδοσία τισ ἐφαίνετο τοὺσ ἄνδρασ προλιπεῖν. τί λέγεισ; οὐ περαίνεισ αὐτὸν ἐφ’ αὑτοῦ τὸν λόγον, ἀλλ’ ὀνόμαθ’ ἡμῖν εἰσ τὸ μέσον φέρεισ καὶ τὸ πρᾶγμ’ ἀφεὶσ τὸν δεῖνα καὶ τὸν δεῖνα λέγεισ κακῶσ; καὶ ὁ μὲν τοῦ Σόλωνοσ νόμοσ οὐδὲ νόμον ἐπ’ ἀνδρὶ γράφειν ἐᾷ, σὺ δ’ ἐπ’ ἀνδράσι βίβλον ποιεῖσ; καὶ Σωκράτησ μὲν καὶ Πυθαγόρασ οὐδ’ αὐτοὺσ τοὺσ λόγουσ ἐν οἷσ ἔζων συνέγραψαν, ἀλλ’ ἐφ’ αὑτῶν ἐφιλοσόφουν, σὺ δὲ τῶν Ἑλλήνων κωμῳδεῖσ τὰ ἀγάλματ’ ἐν μέσῳ; καὶ κωμῳδίασ μὲν ἤδη ποιηταὶ τῶν ὀνομάτων ἀπέσχοντο καὶ ἠδυνήθησαν ἄνευ τοῦ ὀνομαστὶ κωμῳδεῖν τὸ δρᾶμα ἀπεργάσασθαι, σὺ δὲ τῶν Ἑλλήνων τοὺσ ἄκρουσ τὸν Ἀριστοφάνουσ ἀλλαντοπώλην πεποίηκασ, καὶ ταῦτα εἰκῆ καὶ πρὸσ οὐδεμίαν χρείαν ἔτι τοῦ λόγου. ἀπειρηκότοσ γὰρ ἤδη τοῦ Καλλικλέουσ καὶ συγχωροῦντοσ τῷ Σωκράτει τί πρᾶγμ’ ἦν ἔτι τούτων μεμνῆσθαι, ὅπου γ’ εἰ καὶ ὁ Καλλικλῆσ ἔτυχε περὶ αὐτῶν ὑπολαβὼν, ἔστι μὲν οἶμαι γέλωσ πᾶν τοῦτο. τίσ γὰρ οὐκ οἶδεν ὅτι καὶ ὁ Σωκράτησ καὶ ὁ Καλλικλῆσ καὶ ὁ Γοργίασ καὶ ὁ Πῶλοσ πάντα ταῦτ’ ἐστὶ Πλάτων, πρὸσ τὸ δοκοῦν αὑτῷ τρέπων τοὺσ λόγουσ; εἰ δ’ οὖν καὶ τῷ ὄντι ἐκεῖθεν ἀφῖκτο ὁ λόγοσ καὶ ὁ Καλλικλῆσ ἐξεπίτηδεσ ἐμνήσθη περὶ τῶν ἀνδρῶν ἐπ’ ἐλέγχῳ τοῦ Σωκράτουσ, ἐξῆν ὡδὶ δέχεσθαι καὶ μηδὲν βλάσφημον λέγειν· ἄξιον δ’ εἴπερ τῳ καὶ τούτῳ προσέχειν.

οὑτωσὶ γὰρ ἐγίγνετό που τὰ δεύτερα, ὥσ γέ μοι φαίνεται, οὐκοῦν εἰ μὲν καὶ τούτουσ, ὦ φίλε Καλλίκλεισ, κόλακάσ τινασ εἶναι λέγεισ καὶ τῶν πρὸσ ἡδονὴν δημηγορούντων, τίθει μοι καὶ κατὰ τούτων ταῦτ’ εἰρῆσθαι. οὐδὲν γὰρ βέλτιον ἥ γε δή που κολακεία διὰ Μιλτιάδην καὶ Περικλέα καὶ ὃν ἂν εἴπῃσ· πῶσ γὰρ ὅ γ’ ἐστὶ φαῦλον φύσει; ὥστε τὸ Εὐριπίδου γίγνεται, σὺ λέγεισ ταῦτ’, οὐκ ἐγὼ, ὡσ ἄρα οὐδὲν οὗτοι βελτίουσ τῶν νῦν. εἰ δὲ τῆσ ἑτέρασ ἦσαν μερίδοσ καὶ τὸ βέλτιστον ἀντὶ τοῦ πρὸσ ἡδονὴν ᾑροῦντο, καὶ οὗτοι κατηγοροῦσιν, ὡσ ἐοίκε, φαύλουσ εἶναι περὶ ὧν διειλέγμεθα, καὶ οὐδὲν βελτίων ἡ ῥητορικὴ διὰ τούτουσ, ἣν σὺ μέχρι τούτου ἐπῄνεσασ καὶ ἣν ἐμοὶ προξενεῖσ, ἀλλὰ καὶ παρὰ τούτοισ κριταῖσ αἰσχρὸν, καὶ φαίνει δὴ τούτοισ κατ’ ἐμοῦ μάρτυσι χρώμενοσ, οἷσ ταὐτὰ δοκοῦντα ἅπερ κἀμοὶ φαίνεται. οὕτωσ ἐξῆν οἶμαι διαλύειν τὸν λόγον, βλασφημίασ δ’ οὐδὲν προσέδει. οὐδὲν γὰρ ἐξωτέρω προὔβαινεν ὁ λόγοσ, ἀλλ’ ἐπὶ τῶν αὐτῶν εἱστήκει. τί γάρ φησι πρὶν ἐλθεῖν ἐπὶ τοὺσ ἄνδρασ; "ἐξαρκεῖ. εἰ γὰρ καὶ τοῦτ’ ἐστὶ διπλοῦν, τὸ μὲν ἕτερον αὐτοῦ κολακεία ἂν εἰή καὶ αἰσχρὰ δημηγορία, τὸ δ’ ἕτερον καλόν· περὶ τῆσ ῥητορικῆσ δή που λέγων. καίτοι ὅτε τοῦτ’ ἐξήρκει, ἐξήρκει καὶ περὶ τούτων σιωπᾶν. οὐδὲν γὰρ ἐκώλυε διπλοῦν εἶναι τὴν ῥητορικὴν τὸ τούτουσ γε χρηστοὺσ εἶναι συγχωρῆσαι, ἀλλὰ καὶ σφόδρ’ ἐκείνῳ τῷ λόγῳ συνέβαινεν. οἱ μὲν γὰρ ἦσαν κόλακεσ, οἱ δ’ οὔ. εἰ μὲν γὰρ οὐ διπλοῦν ἡ ῥητορικὴ, τί διῃροῦ; εἰ δὲ τοιοῦτον, τί πλέον τούτουσ ἐλέγχειν; ἀλλὰ μὴν ὅτε καὶ τούτων κατηγορήσασ ἄλλον αὖθισ ἐπῄνει, οὐδὲν τῷ λόγῳ προσελάμβανεν. ὥστ’ εἶχεν ἂν πάλιν ὁ Καλλικλῆσ εἰσ τὰσ αὐτὰσ λαβὰσ ἐπανελθεῖν, τί λέγων; ἐξαρκεῖ. εἰ γάρ ἐστι διπλοῦν, καὶ τοὺσ μὲν ἐπαινεῖσ, τοὺσ δὲ ψέγεισ, τί σοι προκέκοπται, πλὴν εἰ τούτοισ ἄλλωσ ἀηδῶσ εἶχεσ. φέρε γὰρ πρὸσ θεῶν, εἰ ὁ Καλλικλῆσ εὐθὺσ ἐν ἀρχῇ τὸν Ἀριστείδην προὐτείνατο, ἤτοι μόνον εἰπὼν ἢ καὶ μετ’ ἐκείνων, ἡνίκ’ αὐτὸν ἤρετο Σωκράτησ εἴ τινα τῶν παλαιῶν εἰπεῖν ἔχει, πῶσ ἂν αὐτὸν ἐδέξατο, ἢ τί τὸ συμβαῖνον ἔμελλεν ἔσεσθαι περὶ τὸν λόγον;

εἰ μὲν γὰρ κἀκεῖνον ἂν ὥσπερ καὶ τούτουσ εἶπε κακῶσ, οὕτω καὶ τούτων ἕκαστον, ὡσ ἐοίκεν, εἴρηκεν. ὥσθ’ ὃν ἐπῄνεσεν, εἶπεν ἂν, εἰ συνέβη, κακῶσ. εἰ δ’ οὐχ οἱο͂́ν τ’ ἦν αἰτιάσασθαι, τί ταύτησ ἔδει τῆσ φιλονεικίασ, εἴ τινα τῶν παλαιῶν ἔχεισ εἰπεῖν; ὁπότε γὰρ μὴ ἐνῆν ἅπαντασ ἐλέγχειν, τί χρῆν κατὰ πάντων προκαλεῖσθαι; καὶ μὴν εἴ γε μηδὲν βλάβοσ ἦν τῷ λόγῳ μὴ ἐλέγξαι τὸν Ἀριστείδην, οὐδὲ τούτουσ ἐπάναγκεσ ἦν κακῶσ εἰπεῖν. εἰ τοίνυν τὸν μὲν ἐπῄνεσε, τὸν δ’ ἔψεξεν αὐτῶν, τί πλέον προσεγίγνετ’ ἂν αὐτῷ; "διπλοῦν ἐστιν. οὐ γὰρ δὴ προῄδει γ’ ὁ Σωκράτησ ὅτι πάντων μᾶλλον ἢ ’κείνου μνησθήσοιτο ὁ Καλλικλῆσ· καὶ διὰ τοῦτ’ ἠρώτα θαρρῶν, ἀλλ’ ἐξῆν καὶ μόνον εἰπεῖν καὶ μετὰ τῶν ἄλλων κἀκείνου μνησθῆναι, καὶ οὕτωσ ἐξεχεῖτ’ ἂν ἅπασα ἡ περιβολή. τί δὴ φήσομεν διαφέρειν ἢ μετ’ ἐκείνων ἀναμὶξ αὐτὸν ἐπαινεῖσθαι κακῶσ ἀκουόντων καὶ τοῦ Καλλικλέουσ εἰσ μέσον ἐξ ἀρχῆσ ἐνεγκόντοσ, ἢ μετὰ τὴν ἐκείνων κατηγορίαν τοῦτόν γ’ ἐπαινεῖσθαι καὶ τὸν μεμνημένον αὐτοῦ Σωκράτη αὐτὸν εἶναι; ἐγὼ μὲν οὐδὲν φήσαιμ’ ἂν διαφέρειν πρόσ γε τὸ συγχεῖσθαι τὸν λόγον. καὶ μὴν εἴ γε μόνου τισ ἐμνημόνευσεν, οὐκ ἂν εἶχεν οὔτ’ ἐκεῖνον δή που οὔτε τούτουσ εἰπεῖν κακῶσ. οὕτωσ οὐκ ἀνάγκη τούτουσ εἰπεῖν κακῶσ. ἀλλ’ οἶμαι τοιοῦτόν ἐστιν, ᾧ καὶ μάλιστα δῆλόσ ἐστι τῶν ἀνδρῶν κατηγορῆσαι προθυμηθεὶσ ἤδη Πλάτων καὶ πρῶτον εἰπεῖν τὸν Ἀριστείδην καὶ μόνον, καὶ προεώρα τὸν ἄνδρα ἐξ ἀρχῆσ, καὶ οὐδεὶσ αὐτὸν Καλλικλῆσ παρὼν ἐτάραττεν, οὐδ’ ἐκώλυε τὸ μὴ ὅπωσ βούλεται περαίνειν τὸν λόγον. εἰ μὲν οὖν, οἶμαι, κατ’ ἀρχὰσ εὐθὺσ ἐμνήσθη τοῦ Ἀριστείδου, οὐκ ἂν εἶχεν ἀφορμὴν τοῦ κατὰ τούτων λέγειν, ἀλλ’ ἅμα τ’ ἀπώλλυε τοὺσ λόγουσ τούτουσ καὶ τὸ πρᾶγμα εἰσ τοὐναντίον αὐτῷ περιίστατο, πρὸσ τὸ μηδ’ ὁτιοῦν ἀνύτειν πλέον.

νῦν δ’ ἵνα τούτων κατηγορήσειε, τὸν Ἀριστείδην ὑπεξείλετο. εἶθ’ ὅτε δὴ διεξῆλθεν ἃ ἐβούλετο, ἵνα μὴ δοκῇ παντελῶσ φιλονείκωσ ἔχειν, ὃν οὐχ οἱο͂́ν τ’ ἦν ἐν ἀρχῇ κακῶσ εἰπεῖν, τοῦτον ἐν τοῖσ τελευταίοισ ἐπῄνεσεν, ὡσ ἐξὸν ἤδη, μάλ’ ἀρχαίωσ καὶ ἀφελῶσ, ὡσ ἄν τῳ δόξαι. καὶ τὸ δὴ στερεώτατον, ὅτε γὰρ διεξῆλθε τὴν ἐκείνων κατηγορίαν, ἐπὶ τελευτῇ πάλιν νεανιευσάμενοσ καὶ ἐπειπὼν ὅτι ἀληθεῖσ ἄρα, ὡσ ἐοίκεν, οἱ ἔμπροσθεν λόγοι ἦσαν, ὅτι οὐδένα ἡμεῖσ ἴσμεν ἄνδρα ἀγαθὸν γεγονότα τὰ πολιτικὰ ἐν τῇδε τῇ πόλει. ταῦτ’ εἰπὼν καὶ προσεπισφραγισάμενοσ μετὰ πολλοὺσ ἔτι τῶν λόγων μέσουσ τὸν Ἀριστείδην ἐπέθηκεν ἐπαινῶν. τοσοῦτον πλέον ἐστὶ τὸν Σωκράτη, ἀλλὰ μὴ τὸν Καλλικλέα τὸν εἰρηκότ’ εἶναι περὶ αὐτοῦ. οὐκοῦν οὔτ’ ἐξ ἀνάγκησ ἦν αὐτῷ κακῶσ λέγειν τοὺσ ἄνδρασ οὔθ’ ὅ τι ἄν τισ φήσειεν ἐκ περιουσίασ εἶναι σώσασ φαίνεται, τὸ μηδ’ ἀγαθὸν τῶν παλαιῶν γεγενῆσθαι μηδένα. ἀλλὰ μὴν ὅτε καὶ αὐτὸν τὸν Καλλικλέα, πρὸσ ὃν ἦσαν οἱ λόγοι, τοῦ μηδενὸσ ἄξιον ὄντα ἤλεγξε τὰ πολιτικὰ, ἀνερωτῶν ἅπαντα ἐκεῖνα ἃ ἤρετο, ὅτε ταῦτ’ ἐλήλεγκτο, τί τῶν παλαιῶν προσέδει κατηγορίασ; εἰσ γὰρ τὸ κάλλιστον δή που καὶ ὃ μάλιστα προσῆκεν ὁ λόγοσ ἐτελεύτα, τὸ τὸν ἀντιλέγοντα καὶ τὸν προτρέποντα εἰσ τὴν πολιτείαν ἢ διακονίαν ἀποφῆναι φαῦλον ὄντα καὶ μὴ γιγνώσκοντα ὑπὲρ ὧν λέγει· καὶ τοῦτο δ’ αὐτὸ δή που σὺ φῂσ ἐξαρκεῖν αὐτὸν πρὸσ ὃν ἂν ποιῇ τοὺσ λόγουσ ὁμολογοῦντα παρέχεσθαι. ἐκεῖνοσ τοίνυν, ὡσ ἐοίκεν, οὐ μόνον συνεχώρει τῷ λόγῳ, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν ἑαυτῷ προσόντων ἠναγκάζετο· ὥστ’ εἶχε τελευτὴν προσήκουσαν ὁ λόγοσ, καὶ οὐκ ἦν ἴσον Καλλικλέα ταῦτ’ ἀκούειν καὶ Περικλέα ἢ Θεμιστοκλέα. πόθεν; ὁ δὲ καὶ τοῦτ’ ἐσπούδασεν ἐξ ἴσου τοῦτον ἐκείνοισ καταστῆσαι.

ἔστι δ’ οὐ ταυτὸν, ὦ τᾶν, Ἰφικλῆσ τε καὶ Ἡρακλῆσ. ἔτι μὴν πλέον οἶμαι τὸ μέσον Καλλικλέουσ τε καὶ τούτων· ὥστ’ εἰκὸσ ἦν τούτων γε φείσασθαι. καὶ γὰρ εἰ μὲν ζώντων ἐγίγνονθ’ οἱ λόγοι, τάχ’ ἄν τισ ἔφησε νουθεσίασ ἕνεκ’ αὐτοὺσ λέγεσθαι· τεθνεῶσι δ’ ἐπιτιμᾶν τίσ ὁ καιρόσ; ὅπου γὰρ εἰ καὶ ζῶντασ ἐλέγχειν ἐβούλετο, οὐκ ἀπόντων γε κατηγορεῖν εἰκὸσ ἦν, οὐδὲ πρὸσ ἄλλουσ τινὰσ, ἀλλὰ πρὸσ αὐτοὺσ λέγειν, ἦ που τό γε παντελῶσ οὕτωσ ἐρήμην ἀγωνίσασθαι ἀωρία. ὁπότε γὰρ καὶ τοὺσ οἰκείουσ τοὺσ ἐκείνων αἰδεῖσθαι προσῆκε δι’ ἐκείνουσ, πῶσ γε οὐ καὐτοὺσ εἰκὸσ ἦν; ἐνθυμηθῶμεν δὴ καὶ τὸν τοῦ Σόλωνοσ νόμον ὡσ ἥμεροσ, μὴ λέγειν κακῶσ τὸν τελευτήσαντα, μηδ’ ἂν αὐτὸσ ἀκούσῃ ὑπὸ τῶν αὐτοῦ παίδων. οὐκοῦν τό γε μήθ’ ὑπὸ παίδων, φαίη τισ ἂν, μήθ’ ὑπ’ ἄλλου του τῶν ἐκείνοισ προσηκόντων προακούσαντα τοσαύτην σπουδὴν ποιήσασθαι κακοὺσ ἀποφῆναι πολὺ τοῦ νόμου τούτου κεχώρισται. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γ’ εἰκὸσ ἐναντίον μὲν ἂν τῶν παίδων ὀκνεῖν αὐτοὺσ λοιδορεῖν, ἐν ἅπασι δὲ καὶ ἐκγόνοισ καὶ πολίταισ καὶ ξένοισ τοιαῦτα ψέγειν, καὶ τῶν μὲν ἐν Σικελίᾳ τετελευτηκότων τοὺσ παῖδασ αἰδεῖσθαι καὶ περὶ δωρεῶν αὐτοῖσ πολιτεύεσθαι, τῶν δ’ εἰσ τὰ μέγιστα τῇ πόλει καὶ τοῖσ Ἕλλησιν ὑπαρξάντων μηδὲ τῶν ὀνομάτων φείσασθαι, καὶ εἰ μὲν εἰκόνασ αὐτῶν τοῦ δήμου στήσαντοσ ἐκίνει, πᾶσ ἄν τισ ἔφη νεμεσητὸν εἶναι, ἐπεὶ δ’ ὃ τοῦ πλέονοσ ἄξιον ἦν αὐτοῖσ, τὴν δόξαν τὴν ἀγαθὴν ἀναιρεῖ, τί χρὴ φῆσαι; καὶ ζωγράφοσ μὲν ἂν ὢν ἐπὶ τὰ αἰσχίω καὶ γελοιότερ’ αὐτοὺσ μιμούμενοσ οὐ καλῶσ ἂν ἐδόκει τὴν τέχνην δεικνύναι· ἐπεὶ δ’ ἐν τοῖσ λόγοισ ἐπὶ τὰ φαυλότατ’ ἐξηγεῖται καὶ τὰσ ἀληθεῖσ εἰκόνασ αὐτῶν τῆσ διανοίασ διαφθείρει καὶ τοῖσ μηδὲν προσήκουσιν ὁμοιοῖ, πῶσ εἰκόσ ἐστι συνήδεσθαι; καὶ εἰ μὲν ἐπ’ εἰκόνων ἢ μνημάτων αὐτοῖσ ἐπόντα ἐπιγράμματα ἐξεκόλαπτεν ἢ μετεποίει βλάσφημ’ ἀντ’ εὐφημιῶν, ὅτι τούτουσ ὁ δῆμοσ κολακείασ ἕνεκα καὶ κακίασ ἐκβάλλει, πολλὴν ἄν τισ ἔφη τὴν ὕβριν καὶ τὴν ἀτιμίαν εἶναι· εἰσ σύγγραμμα δ’ οὕτω σπουδαῖον τοιαῦτ’ ὀνείδη κατακλείσασ, καὶ ταῦτ’ ἀντὶ τῆσ πρόσθεν ὑπαρχούσησ εὐφημίασ αὐτοῖσ ἀντιγραψάμενοσ, καὶ παραδοὺσ ἅπασιν ἀκούειν, μή τῳ δοκεῖ σφόδρα τῆσ αὑτοῦ μουσικῆσ εἰργάσθαι;

καὶ Θεμιστοκλῆσ μὲν Ἄρθμιον ἐστηλίτευσεν, ὅτι τὸν ἐκ Μήδων χρυσὸν εἰσ Πελοπόννησον ἤνεγκε, Πλάτων δὲ Θεμιστοκλέα καὶ Μιλτιάδην καὶ οὓσ μετ’ αὐτῶν ἠξίωσε καταλέξαι στηλίτασ οὑτωσὶ πεποίηκε. καίτοι τὴν μὲν κατ’ ἐκείνου στήλην τοῖσ προσοικοῦσι μόνοισ ὁρᾶν ἦν καὶ τοῖσ εἰσαφικνουμένοισ, σὺ δ’ εἰσ ἅπαντασ ἀνθρώπουσ καὶ πανταχοῦ γῆσ καὶ θαλάττησ τὰσ κατὰ τούτων βλασφημίασ ἐκδέδωκασ. Περικλέουσ δὲ οὐκ ἐφείσω τεθνηκότοσ καὶ ταῦτα· ἀλλὰ τῷ μὲν Γοργίᾳ νέμεισ αἰδῶ παρὰ τὸν Καλλικλέα, τῷ δὲ Θεμιστοκλεῖ καὶ τοῖσ ἄλλοισ οὐ νέμεισ, ἀλλ’ ἐξ ἴσου πάντασ αὐτοὺσ ποιεῖσ, μᾶλλον δὲ καὶ πλείω κακὰ τούτουσ ἢ ’κεῖνον εἴρηκασ, καὶ ταῦτ’ εἰδὼσ ὅτι ἅπασ μὲν λόγοσ, ἐπειδὰν ἅπαξ γραφῇ, κυλινδεῖται, μεταχειρίζεται δ’ αὐτὸν ὁ βουλόμενοσ ὁμοίωσ ἐπαί̈ων καὶ μὴ, ἂν δέ τισ μὴ καλῶσ ἀκούειν ἐπίστηται, δέοσ ἐστὶ διαφθαρῆναι· οἱο͂ν καὶ περὶ τούτουσ ἄν τισ συνίδοι τοὺσ λόγουσ ὄν. εἰ γὰρ καὶ τὰ μάλιστα Πλάτων αὐτοῖσ ἐπὶ πᾶσι δικαίοισ κέχρηται, ὃ πολλοῦ δεῖν εἴποι τισ ἂν οὕτωσ ἔχειν, ἀλλ’ οὖν ἀνάγκη γ’ ἀπ’ αὐτῶν θρασυτέρουσ καὶ τραχυτέρουσ γίγνεσθαι καὶ ἰταμωτέρουσ καὶ τοιούτουσ, οἱούσ ῥᾳδίωσ ἐπιπηδᾶν καὶ ἄρχουσι καὶ πρεσβυτέροισ καὶ οἷστισι δεῖ συγκεχωρῆσθαι. εὖ γὰρ ὁ τῶν Λακεδαιμονίων ἔχει νόμοσ καὶ λυσιτελῶσ [ἀμαθῶσ] εἰσάπαξ ὑποχωρεῖν τοῖσ πρεσβυτέροισ, οὐχ ὡσ πάντωσ δή που βελτίουσ καὶ δικαιοτέρουσ τοὺσ πρεσβυτέρουσ ὄντασ ἅπαντασ, ἀλλὰ τῆσ μελέτησ ἕνεκα καὶ ὅπωσ ἡ τάξισ μὴ συγχέοιτο.

κἀν τοῖσ λόγοισ καλὸν τὸ φείδεσθαι τῶν προηκόντων ἐπιεικῶσ εἰσ ὅσον ἔξεστιν, ὅπωσ μή τισ εὐχέρεια τοῖσ πολλοῖσ ἐνδύηται καὶ συνήθεια τοῦ προπηλακίζειν οὓσ αὐτοῖσ προσήκει τιμᾶν. ὅταν γὰρ οἱ μέγιστοι καὶ σεμνότατοι ῥᾳδίωσ κακῶσ ἀκούωσι, καὶ ταῦθ’ ὑπὸ τῶν σοφωτάτων εἶναι δοκούντων, ὀλιγωρία τοῦ νόμου τοῖσ φαύλοισ ἐγγίγνεται, ὥστ’ οὐδὲν ὠφελοῦνται τοσοῦτον ὄσον βλάπτονται. καὶ μὴν σύ γ’ ἐλαύνεισ Ὅμηρον οὐχ ὡσ πάντα δή που λέγοντα κακῶσ οὐδ’ ὡσ τοῖσ ὅλοισ ἁμαρτάνοντα, ἀλλ’ ὡσ οὐκ ἀσφαλῶσ ἐχόντων τοῖσ νέοισ γ’ ἐνίων ἀκούειν, οὐδ’ ἂν κατ’ ἄλλο τι δεξιῶσ ἔχῃ τὰ λεγόμενα· ἡμεῖσ δ’ ἐλαύνειν μέν σε πολλοῦ τινοσ δέομεν, ὅτι μὴ κἂν εἰσ τὸν θρόνον ἐγκαθίζοιμεν, εἰ βούλει, τοὺσ δὲ τοιούτουσ τῶν λόγων ὑπεξαιρούμεθα· οὐδὲ γὰρ τούτουσ ὡσ ἐξαλείψομεν φήσομεν, οὐχ οὕτωσ ἡμεῖσ εὐχερεῖσ. καὶ μὴν οὐδ’ ἐκεῖνό γε οὔτε Πλάτωνα λαθεῖν εἰκὸσ ἦν οὔτε τῶν ἄλλων οὐδεὶσ ἀγνοεῖ δή που ὅτι ἡ τῶν λαμπρῶν καὶ μεγάλων ἀνδρῶν εὐδοξία καὶ μνήμη χωρὶσ τῆσ εἰσ τὸ παρὸν φιλοτιμίασ καὶ πρὸσ τὰσ ὕστερον τύχασ ἀποθήκην ἔχει ταῖσ πόλεσι, καί τινεσ ἤδη διὰ τὸν δεῖνα καὶ τὸν δεῖνα τῶν παλαιῶν ἐπιείκειάν τιν’ εὑρ́οντο ἐν ταῖσ συμφοραῖσ, ὅπερ καὶ τοῖσ Ἀθηναίοισ αὐτοῖσ ὑπάρξαι δοκεῖ πολλάκισ. ὁ δὲ καὶ τούτου φαίνεται τὸ καθ’ αὑτὸν ἀποστερῶν τὴν πόλιν. εἰ γὰρ ἑκάστῳ τοῦτ’ ἐν τῇ ψυχῇ παρασταίη καὶ τοῦτο πάντεσ πεισθεῖεν, μὴ ὅτι Μιλτιάδησ καὶ Θεμιστοκλῆσ καὶ Περικλῆσ καὶ Κίμων καίπερ κεφάλαιον τῶν Ἀθηναίων, οὐδὲν τῶν ὀψοποιῶν οὐδὲ τῶν σιτοποιῶν ἄρα βελτίουσ ἦσαν, ἀλλὰ κἀγώ τινασ ἐν τοῖσ οἰκέταισ κέκτημαι τοιούτουσ τὴν φύσιν, οἳ τὸν αὐτὸν τρόπον θεραπεύουσιν ἐμὲ ὅνπερ ἐκεῖνοι τὸν δῆμον τῶν Ἀθηναίων ἐθεράπευον, τοσοῦτον τούτων διαφέροντεσ, ὅτι πολλοὺσ ἀνθ’ ἑνὸσ δεσπότασ ἐκέκτηντο, εἰ ταύτην ἔχοιεν κατ’ ἐκείνων τὴν δόξαν καὶ μὴ λογίσαιντο ὅτι λόγοσ ἄλλωσ ταῦτ’ ἦν καὶ πρὸσ τὸ παρὸν φιλονεικία τισ καὶ ὑπερβολὴ, σχολῇ γ’ ἂν ἄλλουσ τινὰσ αἰδεσθεῖεν, ἢ τιμῆσ τινοσ ἀξιώσαιεν δημοσίᾳ διὰ τούτουσ, οἷσ αὐτοῖσ οὐδ’ ὁτιοῦν αἰδοῦσ ὠφείλετο ὡσ ἐκ τοῦ λόγου. οὐκοῦν ἀλγεινὸν εἰ Λακεδαιμόνιοι μὲν ᾐσχύνθησαν τὸν Μιλτιάδην καὶ τὸν Θεμιστοκλέα καὶ τῆσ πόλεωσ κρατήσαντεσ ἐφείσαντο τῆσ ἐκείνων πολιτείασ μνησθέντεσ, σὺ δὲ ταῦτα πάντ’ ἀναιρεῖσ τοῖσ λόγοισ.

καὶ μὴν εἰ μηδὲ τείχη μηδὲ νεώρια μηδὲ συμμάχουσ αὐτοῖσ ἐξεπόρισασ, τὸ δοκεῖν διακονεῖν αἰσχυνθεὶσ, ἀλλ’ ὑπερεῖδεσ πάντων ὡσ ἐλαττόνων σαυτοῦ, τοῦτό γε δή που προσῆκεν ἀφεῖναι τῇ πατρίδι ἀφορμὴν τοῦ μέλλοντοσ χρόνου, καὶ τὸ δοκεῖν ἐπιεικείασ τινὸσ ἀξίαν εἶναι. ἢ παρὼν μὲν ἂν αὐτοῖσ ἀτυχήσασί που καὶ μέλλουσι διαφθαρήσεσθαι, εἰ κύριοσ ἦσθα, παραιτήσασθαι οὐκ ἂν ὤκνησασ, ἀλλὰ καὶ πρὸσ τῶν ἱερῶν καὶ πρὸσ τῶν τάφων καὶ πρὸσ αὐτοῦ τοῦ ἐδάφουσ συνέπραττεσ ἂν ὅ τι οἱο͂́σ τ’ ἦσθα, κἂν εἴ τι κατηγορεῖν εἶχεσ, τὴν δὲ τῶν ἐπιτηδειοτάτων παραιτήσασθαι δόξαν καθαιρῶν, τοῦτ’ ἐκεῖνο ὃ σπουδάζεισ τῇ πολιτικῇ τί προσῆκον πράττειν δοκεῖσ; εἰε͂ν. ἄνευ δὲ τῆσ τοιαύτησ χρείασ εἰσ τὴν συνεχῆ παρὰ πάντων εὐμένειαν καὶ τὸ ταῖσ γνώμαισ συγκεκρᾶσθαι τῇ πόλει, πόσον τι δοκεῖν χρὴ συντελεῖν τὴν τῶν ἀνδρῶν τούτων μνήμην φυλαττομένην ἐφ’ οἷσπερ καὶ παρεδόθη τὸ ἐξ ἀρχῆσ; οὐκοῦν τοῦτό γε παντὶ προσῆκε φάσκοντί γ’ εἶναι χρηστῷ, ἐάν τ’ ἰδιωτεύῃ ἐάν τε δημοσιεύῃ λέγω, παρασκευάζειν ὡσ δυνατὸν πλείστην εὔνοιαν παρὰ πάντων τῇ πατρίδι· εἰ δὲ μὴ, τήν γ’ ὑπάρχουσαν μὴ διαφθείρειν. οὐ γάρ πω καὶ τούτῳ διακονία τισ πρόσεστιν ἀγεννὴσ οὐδ’ ἀνελεύθεροσ.

θαυμάζω δὲ Πλάτωνοσ εἰ χοὰσ μὲν ἀποστερῆσαι τοὺσ ἄνδρασ οὐκ ἄν ποτ’ ἠξίωσεν ἑκὼν εἶναι, τὴν δὲ μνήμην καὶ τὴν ὑπὸ πάντων εὐφημίαν συγκεχωρημένην αὐτοῖσ ἀφανίζων ἑαυτοῦ τὸ ἑρ́μαιον ἡγήσατο. καὶ μὴν εἰ τὸ συμμέτρουσ τὰσ τιμωρίασ ποιεῖσθαι πολιτικὸν, ἥ γ’ ἀτιμία τοῖσ ἀνδράσιν αὐτὴ τὸ σύμμετρον παρελήλυθεν. οἶμαι γὰρ, εἴ τισ ἐστὶν αἴσθησισ τοῖσ τελευτήσασι, μὴ ὅτι τῶν νομιζομένων, ἀλλὰ μηδ’ αὐτῶν τῶν μνημάτων ἀποστερηθέντασ ἂν αὐτοὺσ μηδ’ εἰσ τοὺσ ἐκγόνουσ τὰ ἔσχατα πάντων ἀτυχήσαντασ τοσαύτην ἂν ποιήσασθαι τὴν συμφορὰν, ὅσην περ εἰ κολακείαν αὐτῶν οἱ Ἕλληνεσ καταγνοῖεν, καὶ ἃ ζῶντεσ ἔφυγον καὶ ὑπὲρ ὧν ὅπωσ αὐτοῖσ μὴ ἔνοχοι γένοιντο πάντα καὶ λέγειν καὶ πράττειν ὑπέστησαν, ταῦτα τεθνηκότεσ καὶ ἐπ’ ἐξειργασμένοισ οἷσ διενοήθησαν φέροιντο τὰ τῆσ δουλείασ ὀνείδη, ὁ δὲ ταῦτα πείθων εἰή Πλάτων, ὁ μόνοσ κοσμῆσαι τὰσ ἐκείνων ἀρετὰσ κατ’ ἀξίαν δυνάμενοσ, καὶ μέντοι καὶ κεκοσμηκώσ. ἀλλὰ μὴν εἴ γε τοῦθ’ ἕπεται φύσει τοῖσ ἀγαθοῖσ ἀνδράσι, τὴν ἀγαθὴν δόξαν διώκειν, πῶσ οὐκ ἀδικεῖσθαι φαίη τισ ἂν αὐτοὺσ, εἰ κινδυνεύειν μὲν καὶ πάσχειν ὁτιοῦν ᾤοντο δεῖν ἐπὶ τῷ καλλίονι τῶν λόγων, εἰ δὲ μὴ, μέροσ γέ τι καὶ διὰ τοῦτο, ἐχόντων δὲ πέρασ καὶ τῶν λόγων καὶ τῶν ἔργων αὐτοῖσ καὶ προσέτι καὶ τοῦ βίου, τὴν ἐναντίαν δόξαν οἴσονται, καὶ πῶσ ἂν μᾶλλον ἀποστεροίημεν τὸν μισθὸν αὐτοὺσ, ὃσ μόνοσ τοῖσ ἐπιεικέσι παρὰ τῆσ φύσεωσ ὑπάρχει, καὶ ταῦτα συμφάσκοντεσ εἶναι δεῖν τοῖσ ἀγαθοῖσ καὶ ζῶσι καὶ τελευτήσασιν. ἐξῆν γὰρ, ὦ γενναῖε, καὶ τοὺσ νέουσ δικαίουσ εἶναι προτρέπειν καὶ τοῖσ πρεσβυτέροισ τὰ πρέποντ’ ἀποδοῦναι. καὶ γὰρ εἰ μηδὲν εἴχομεν ἐπαινεῖν αὐτοὺσ, ἀλλ’ ἐξῆν γε δή που παρελθεῖν σιωπῇ, καὶ οὐκ ἔμελλεσ ὀφλήσειν ἀλογίου. ἀλλὰ γὰρ οὐκ εἰ Πλάτων ὁ τῶν Ἑλλήνων τοσοῦτον ὑπερφέρων καὶ δικαίωσ μέγιστον ἐφ’ ἑαυτῷ φρονῶν κατηγορῆσαι τινῶν ἠξίωσε μεγέθει τινὶ καὶ ἐξουσίᾳ φύσεωσ, τοῦτο καὶ μάλιστ’ ἄν τισ ἀγανακτήσειεν, ἀλλ’ ὅτι καὶ τῶν κομιδῆ τινὲσ οὐδενὸσ ἀξίων ἀφορμῇ ταύτῃ χρώμενοι μελέτην ἤδη τὸ πρᾶγμα πεποίηνται καὶ τολμῶσι καὶ περὶ Δημοσθένουσ, ὃν ἐγὼ φαίην ἂν Ἑρμοῦ τινοσ λογίου τύπον εἰσ ἀνθρώπουσ κατελθεῖν, ὅ τι ἂν τύχωσι βλασφημεῖν. καίτοι τίσ ἂν εἰσ ζῶντασ τελῶν τούτων ἀνάσχοιτο, οἳ πλείω μὲν σολοικίζουσιν ἢ φθέγγονται, ὑπερορῶσι δὲ τῶν ἄλλων ὅσον αὐτοῖσ ὑπερορᾶσθαι προσήκει, καὶ τοὺσ μὲν ἄλλουσ ἐξετάζουσιν, αὑτοὺσ δὲ οὐδεπώποτ’ ἠξίωσαν, καὶ σεμνύνουσι μὲν τὴν ἀρετὴν, ἀσκοῦσι δ’ οὐ πάνυ, περιέρχονται δὲ ἄλλωσ βροτῶν εἴδωλα καμόντων, Ἡσιόδου κηφῆνεσ, Ἀρχιλόχου πίθηκοι, δύο μορφὰσ ἔχοντεσ ἀντὶ τριῶν, τῆσ τραγικῆσ βοὸσ τῶν ἱματίων τῶν ἠπημένων οὐδὲν διαφέροντεσ, τὰ μὲν ἔξω σεμνοὶ, τὰ δ’ ἔνδον ἄλλοσ ἂν εἰδείη τισ, οὐδὲ μεθ’ ἡμέραν σώφρονεσ, ὡσ Δημοσθένησ φησὶν, ἀλλ’ αὐτοῖσ καὶ ἡμέρα καὶ νὺξ ταυτόν ἐστι δυνηθεῖσιν· οἳ τοῦ μὲν Διὸσ οὐδὲν χείρουσ φασὶν εἶναι, τοῦ δ’ ὀβολοῦ τοσοῦτον ἡττῶνται·

ὀνειδίζουσι δὲ τοῖσ ἄλλοισ, οὐ τῶν πραγμάτων κατεγνωκότεσ, ἀλλὰ φθονοῦντεσ ὅτι αὐτοὶ ταῦτα πράττειν οὐ δύνανται. εἰ δέ τισ αὐτῶν περὶ τῆσ ἐγκρατείασ διαλεγομένων ἀπαντικρὺ σταίη ἔχων ἔνθρυπτα καὶ στρεπτοὺσ, ἐκβάλλουσι τὴν γλῶτταν ὥσπερ ὁ Μενέλεωσ τὸ ξίφοσ. αὐτὴν μὲν γὰρ ἐὰν ἴδωσι τὴν Ἑλένην, Ἑλένην λέγω; θεράπαιναν μὲν οὖν ὁποίαν ἐποίησε Μένανδροσ τὴν Φρυγίαν, τῷ ὄντι παιδιὰν ἀποφαίνουσι τοὺσ Σατύρουσ τοῦ Σοφοκλέουσ. ἀλλὰ μὴν τήν γ’ ἀπιστίαν καὶ πλεονεξίαν αὐτῶν οὐδὲν δεῖ γνῶναι παρακαταθέμενον, αὐτοὶ γὰρ λαμβάνουσιν ὅ τι ἂν δυνηθῶσιν· οἳ τῷ μὲν ἀποστερεῖν κοινωνεῖν ὄνομα τέθεινται, τῷ δὲ φθονεῖν φιλοσοφεῖν, τῷ δ’ ἀπορεῖν ὑπερορᾶν χρημάτων.

ἐπαγγελλόμενοι δὲ φιλανθρωπίαν ὤνησαν μὲν οὐδένα πώποτε, ἐπηρεάζουσι δὲ τοῖσ χρωμένοισ. καὶ τοὺσ μὲν ἄλλουσ οὐδ’ ἀπαντῶντασ ὁρῶσι, τῶν δὲ πλουσίων ἕνεκα εἰσ τὴν ὑπερορίαν ἀπαίρουσιν, ὥσπερ οἱ Φρύγεσ τῶν ἐλαῶν ἕνεκα τῆσ συλλογῆσ, καὶ προσιόντων εὐθὺσ ὤσφροντο καὶ παραλαβόντεσ ἄγουσι, καὶ τὴν ἀρετὴν παραδώσειν ὑπισχνοῦνται. καὶ τοὺσ μὲν ἄλλουσ οὐδὲ προσειπόντασ ἀντιπροσείποιεν ἂν εὐμενῶσ, τοὺσ δὲ τῶν πλουσίων ὀψοποιοὺσ καὶ σιτοποιοὺσ καὶ τοὺσ ἐν ταῖσ ἄλλαισ τάξεσι πόρρωθεν εὐθὺσ ἀσπάζονται, πρὶν εὖ καὶ καλῶσ ὀφθῆναι, ὥσπερ τούτου χάριν ἐξ εὐνῆσ ἀναστάντεσ· κἀν τοῖσ προθύροισ καλινδοῦνται, πλείω τοῖσ θυρωροῖσ συνόντεσ ἢ τοῖσ δεσπόταισ αὐτῶν, ἀναιδείᾳ τὴν κολακείαν ἐπανορθούμενοι, ἐν τοῦτο σύμβολον κεκτημένοι τοῦ μὴ πρὸσ χάριν τοῖσ ἀνθρώποισ ὁμιλεῖν, ὅτι πάντ’ ἀποκναίουσιν ἀηδίᾳ λιπαροῦντεσ, ὁρώμενοι πρῶτον ῥᾷον αἰτοῦντεσ τὰ μὴ προσήκοντα ἢ ἕτεροι τὰ γιγνόμεν’ αὑτοῖσ ἀπαιτοῦντεσ. οὗτοι γάρ εἰσιν οἱ τὴν μὲν ἀναισχυντίαν ἐλευθερίαν νομίζοντεσ, τὸ δ’ ἀπεχθάνεσθαι παρρησιάζεσθαι, τὸ δὲ λαμβάνειν φιλανθρωπεύεσθαι. εἰσ τοῦθ’ ἥκουσι τῆσ σοφίασ ὥστ’ ἀργύριον μὲν οὐ πράττονται, ἀργυρίου δ’ ἀξίωσ λαμβάνειν ἐπίστανται· κἂν μέν γε τύχῃ τισ ἔλαττον πέμψασ, ἐνέμειναν τῷ δόγματι, ἂν δὲ ἁδρότερον τὸ σακκίον αὐτοῖσ φανῇ, Γοργόνα Περσεὺσ ἐχειρώσατο. καὶ ἡ πρόφασισ πάνσοφοσ· τὰ γὰρ παιδία καὶ ἡ γυνή. ὦ δυστυχέστατε τῆσ οἰκίασ. εἶτα καπηλεύεισ τούτων ἕνεκα; τί οὖν οὐ καὶ τῇ γυναικὶ συγχωρεῖσ λαμβάνειν ὅθεν ἂν δύνηται ῥᾷόν γε θρέψεσθαι; καινότατον δέ μοι δοκοῦσι τρόπον τὴν μεγαλοψυχίαν ὁρίζεσθαι, οὐκ εἰ μεγάλα δώσουσιν, ἀλλ’ εἰ μὴ μικρὰ λήψονται [ἤδη]. οὐ γὰρ τῷ μεγάλα δωρεῖσθαι δεικνύουσιν αὐτὴν, ἀλλὰ τῷ μεγάλα ἀξιοῦν λαμβάνειν. ἤδη δέ τινεσ καὶ τοῦθ’, ὡσ ἀκούω, δόγμα πεποίηνται, προσίεσθαι μὲν τὸ διδόμενον, λαμβάνοντεσ δὲ λοιδορεῖν.

μόνουσ δὲ τούτουσ οὔτ’ ἐν κόλαξιν οὔτ’ ἐν ἐλευθέροισ ἄξιον θεῖναι. ἐξαπατῶσι μὲν γὰρ ὡσ κόλακεσ, προπηλακίζουσι δ’ ὡσ κρείττονεσ, δύο τοῖσ ἐσχάτοισ καὶ τοῖσ ἐναντιωτάτοισ ἔνοχοι κακοῖσ ὄντεσ, ταπεινότητι καὶ αὐθαδείᾳ, τοῖσ ἐν τῇ Παλαιστίνῃ δυσσεβέσι παραπλήσιοι τοὺσ τρόπουσ. καὶ γὰρ ἐκείνοισ τοῦτ’ ἐστὶ σύμβολον τῆσ δυσσεβείασ, ὅτι τοὺσ κρείττουσ οὐ νομίζουσι, καὶ οὗτοι τρόπον τινὰ ἀφεστᾶσι τῶν Ἑλλήνων, μᾶλλον δὲ καὶ πάντων τῶν κρειττόνων, τὰ μὲν ἄλλ’ ἀφωνότεροι τῆσ σκιᾶσ τῆσ ἑαυτῶν, ἐπειδὰν δὲ κακῶσ τινασ εἰπεῖν δέῃ καὶ διαβαλεῖν, τῷ Δωδωναίῳ μὲν οὐκ ἂν εἰκάσαισ αὐτοὺσ χαλκείῳ, μὴ γὰρ ὦ Ζεῦ, ταῖσ δ’ ἐμπίσι ταῖσ ἐν τῷ σκότῳ βομβούσαισ· συγκαταπρᾶξαι μέν τι τῶν δεόντων ἁπάντων ἀχρηστότατοι, διορύξαι δ’ οἰκίαν καὶ ταράξαι καὶ συγκροῦσαι τοὺσ ἔνδον πρὸσ ἀλλήλουσ καὶ φῆσαι πάντ’ αὐτοὺσ διοικήσειν πάντων δεινότατοι· οἳ λόγον μὲν ἔγκαρπον οὐδένα πώποτ’ οὔτ’ εἶπον οὔθ’ εὑρ͂ον οὔτ’ ἐποίησαν, οὐ πανηγύρεισ ἐκόσμησαν, οὐ θεοὺσ ἐτίμησαν, οὐ πόλεσι συνεβούλευσαν, οὐ λυπουμένουσ παρεμυθήσαντο, οὐ στασιάζοντασ διήλλαξαν, οὐ προὔτρεψαν νέουσ, οὐκ ἄλλουσ οὐδένασ, οὐ κόσμου τοῖσ λόγοισ προὐνοήσαντο· καταδύντεσ δὲ εἰσ τοὺσ χηραμοὺσ ἐκεῖ τὰ θαυμαστὰ σοφίζονται, σκιᾷ τινι λόγουσ ἀνασπῶντεσ, ἔφησ ὦ Σοφόκλεισ, τὸν ἀνθέρικον θερίζοντεσ, τὸ ἐκ τῆσ ψάμμου σχοινίον πλέκοντεσ, οὐκ οἶδ’ ὅντιν’ ἱστὸν ἀναλύοντεσ· ὅσον γὰρ ἂν προκόψωσι τῆσ σοφίασ, τοσοῦτον ἀνταφαιροῦσι μεγάλα φρονοῦντεσ ἐὰν ῥητορικὴν εἴπωσι κακῶσ, ὥσπερ οὐ καὶ τοὺσ δούλουσ τοῖσ δεσπόταισ ὑπ’ ὀδόντα πολλάκισ καταρωμένουσ, καὶ μάλιστα δὴ τοὺσ μαστιγίασ αὐτῶν. ἤδη δέ τισ καὶ Σάτυροσ τῶν ἐπὶ σκηνῆσ κατηράσατο τῷ Ἡρακλεῖ, εἶτά γ’ ἔκυψε προσιόντοσ κάτω. εἰκότωσ δέ μοι δοκοῦσι κακῶσ ἅπαντασ λέγειν, πολὺ γὰρ τοῦ πράγματοσ αὐτοῖσ περίεστιν, οἵ γε κἂν μηδενὸσ ἀνθρώπων μέμνωνται, λέγουσιν ἃ λέγουσι κακῶσ·

ὥστ’ ἀφ’ ὧν ἔχουσι χαρίζονται. καὶ τολμῶσιν ἤδη τῶν ἀρίστων ἐν τοῖσ Ἕλλησι μνημονεύειν, ὥσπερ ἐξὸν αὐτοῖσ· ὧν εἴ τισ ἐξέλοι τὴν ψευδολογίαν καὶ τὴν κακοήθειαν, ὡσπερεὶ τὰ ἰσχύρ’ ἀφῄρηκε τοῦ βίου. εἶτα τὸ κάλλιστον τῶν ὀνομάτων αὑτοῖσ τέθεινται φιλοσοφίαν, ὥσπερ θέαν προκατειληφότεσ καὶ τοὺσ ἄλλουσ εὐθὺσ συγχωρεῖν δέον, ἢ τῇ μεταθέσει τῶν ὀνομάτων τὰ τοιαῦτα κρινόμεν’, ἀλλ’ οὐ τοῖσ πράγμασιν, ὥσπερ ἂν εἰ ὁ Φρυνώνδασ ἐκεῖνοσ Αἰακὸν αὑτὸν μετέθετο, ὡσ δὴ δίδυμοσ εὐθὺσ εἶναι δόξων καὶ κρείττων ἁπάσησ αἰτίασ. ἐπιτρεπτικὸν τοῦτο κακουργημάτων, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ ὁ κλέπτησ ἡγεῖτο κλέψασ τὰ βλεπόμενα Ῥαδάμανθυσ εἶναι, ἢ ὁ Θερσίτησ προσεῖπεν ἑαυτὸν Υἅκινθον ἢ Νάρκισσον, ἢ ὁ Λυκάων Ἕκτορα, ἢ ὁ Κόροιβοσ Παλαμήδην, ἢ ὁ Μαργίτησ Νέστορα, ἢ Βάττοσ Στέντορα, ὁ περὶ τῆσ φωνῆσ εἰσ Δελφοὺσ ἀφικόμενοσ. εἶδον δ’ ἔγωγε καὶ ἐν ψαλμῳδίᾳ θεράποντασ ἀλιτηρίουσ τοῖσ τῶν θεῶν ὀνόμασι κοσμοῦντασ ἑαυτοὺσ, ὧν ἀπώναντο τὸ σῶμα ξαινόμενοι, καὶ ἀξίωσ γ’ ἐγίγνοντο μᾶλλον θεοῖσ ἐχθροί. οὐκ ἤρκεσε τῷ Βοσκυπταίχμῳ μεταθέσθαι τοὔνομα, ἀλλ’ ὅτ’ εὖ καὶ καλῶσ εὐτυχῆ προσεῖπεν ἑαυτὸν, ἔτι κρεῖττον ἐδυστύχει. καὶ οὗτοι τὴν τῆσ φιλοσοφίασ εὐφημίαν προκαλυψάμενοι διὰ ταύτησ κλέψειν οἰόνται τἄνδοθεν. ἔπειτά γε ἀλώπηξ ἀντὶ λέοντοσ ὑπέστη κερδαλῆ. ἀρχὴν δὲ οὐδ’ εἰδέναι μοι δοκοῦσιν οὐδ’ αὐτὸ τοὔνομα τῆσ φιλοσοφίασ ὅπωσ εἶχε τοῖσ Ἕλλησι καὶ ὅτι ἠδύνατο οὐδ’ ὅλωσ τῶν περὶ ταῦτ’ οὐδέν. οὐχ Ἡρόδοτοσ Σόλωνα σοφιστὴν κέκληκεν, οὐ Πυθαγόραν πάλιν, οὐκ Ἀνδροτίων τοὺσ ἑπτὰ σοφιστὰσ προσείρηκε, λέγων δὴ τοὺσ σοφοὺσ, καὶ πάλιν αὖ Σωκράτη σοφιστὴν τοῦτον τὸν πάνυ; αὖθισ δ’ Ἰσοκράτησ σοφιστὰσ μὲν τοὺσ περὶ τὴν ἔριν καὶ τοὺσ, ὡσ ἂν αὐτοὶ φαῖεν, διαλεκτικοὺσ, φιλόσοφον δ’ ἑαυτὸν καὶ τοὺσ ῥήτορασ καὶ τοὺσ περὶ τὴν πολιτικὴν ἕξιν φιλοσόφουσ;

ὡσαύτωσ δὲ καὶ τῶν τούτῳ συγγενομένων ὀνομάζουσί τινεσ. οὐ Λυσίασ Πλάτωνα σοφιστὴν καλεῖ καὶ πάλιν Αἰσχίνην; κατηγορῶν οὗτόσ γε, φαίη τισ ἄν. ἀλλ’ οὐχ οἵ γε ἄλλοι κατηγοροῦντεσ ἐκείνων τῶν ἄλλων ὅμωσ ταυτὸν τοῦτο προσειρήκασιν αὐτούσ. ἔτι δ’ εἰ καὶ Πλάτωνοσ ἐξῆν κατηγοροῦντα σοφιστὴν προσειπεῖν, τί τούτουσ γ’ ἂν εἴποι τισ; ἀλλ’ οἶμαι καὶ σοφιστὴσ ἐπιεικῶσ κοινὸν ἦν ὄνομα καὶ ἡ φιλοσοφία τοῦτ’ ἠδύνατο, φιλοκαλία τισ εἶναι καὶ διατριβὴ περὶ λόγουσ, καὶ οὐχ ὁ νῦν τρόποσ οὗτοσ, ἀλλὰ παιδεία κοινῶσ. τεκμηριοῖ δὲ καὶ Δημοσθένησ καὶ ἕτεροι μυρίοι. καὶ οὐ μόνον ἐν τοῖσ καταλογάδην οὕτω ταῦτ’ ἔχοντ’ ἐστὶν, ἀλλὰ κἀν τοῖσ ποιήμασιν. ἤδη μέντοι καὶ τοὺσ κακοτεχνοῦντασ ἐπισκώπτοντεσ καὶ τούτουσ ἔλεγον φιλοσοφεῖν, τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ καὶ τὸν σοφιστὴν ἐπὶ τὸ φαυλότερον ἤνεγκαν. αὐτὸσ τοίνυν Πλάτων ὁ μάλιστ’ ἀνθαψάμενοσ τούτου τοῦ προσρήματοσ καὶ φιλοσοφίαν τοῦτ’ εἰπὼν, τό θ’ αὑτοῦ καὶ Σωκράτουσ καὶ πρᾶγμα καὶ γράμμα, ὅμωσ κατ’ ἀμφότερα πεποίηται τοὺσ τρόπουσ αὐτῶν, τούσ τε γὰρ φιλοκάλουσ καὶ φιλομαθεῖσ ἐπιεικῶσ εὑρ́οι τισ ἂν αὐτὸν φιλοσόφουσ ὀνομάζοντα, ἐγγύσ τι τῆσ τῶν πολλῶν κλήσεωσ, καὶ πάλιν που διαιρούμενοσ τούτουσ ἰδίᾳ προσείρηκε φιλοσόφουσ, τοὺσ περὶ τὰσ ἰδέασ πραγματευομένουσ καὶ τῶν σωμάτων ὑπερορῶντασ. οὕτωσ οὔτε τοὺσ ἄλλουσ ἀφαιρεῖται τοὔνομα, ἀλλὰ δίδωσι κἀκείνοισ φιλοσοφεῖν, οἷσ τ’ ἰδίᾳ ταύτην ἀπέδωκε τὴν ἐπωνυμίαν οὐχ ἅπαντέσ εἰσιν οἱ φάσκοντεσ οὗτοι φιλοσοφεῖν, ἀλλ’ οἱ νῦν τῶν Πυθαγόρου καὶ Πλάτωνοσ σχεδὸν ὄντεσ λόγων· ἐπεὶ τούσ γε ἄλλουσ φιλοσωμάτουσ, ἀλλ’ οὐ φιλοσόφουσ καλοίη τισ ἂν ἐν τῇ Πλάτωνοσ φωνῇ.

ἐπεὶ καὶ τὸν σοφιστὴν δοκεῖ μέν πωσ κακίζειν ἀεὶ, καὶ ὅ γε δὴ μάλιστα ἐπαναστὰσ τῷ ὀνόματι Πλάτων εἶναί μοι δοκεῖ. αἴτιον δὲ τούτου καὶ τῶν πολλῶν αὐτὸν καὶ τῶν κατ’ αὐτὸν ὑπερφρονῆσαι. φαίνεται δὲ καὶ ταύτῃ εἰσ ἅπασαν εὐφημίαν τῇ προσηγορίᾳ κεχρημένοσ. ὃν γοῦν ἀξιοῖ σοφώτατον εἶναι θεὸν καὶ παρ’ ᾧ πᾶν εἶναι τἀληθὲσ, τοῦτον δή που τέλεον σοφιστὴν κέκληκεν. ἀλλ’ ἐῶ τὸν σοφιστήν· ἀλλ’ οὗ χάριν ἐξέβην ἐπὶ ταῦτα, κατ’ οὐδετέραν γὰρ τῶν προσηγοριῶν εἰσ τούτουσ γένοιτ’ ἂν ἡ φιλοσοφία φωνὴν, οὔτε, ὥσπερ ἔφην, κατὰ τὴν κοινὴν τῶν Ἑλλήνων· οὐ γὰρ ἀφώριστο τοῦτ’ εἶναι τὸ φιλοσοφεῖν, ἀλλὰ παιδεία τισ ἦν, ἧσ τούτοισ οὐδ’ ὁτιοῦν μέτεστιν, ἀπ’ αὐτῶν τῶν ὀνομάτων ἀρξαμένοισ, οὔτ’ αὖ κατὰ τὴν Πλάτωνοσ, ἣν ἰδίᾳ τισὶν ἀξιοῖ σώζεσθαι. οὐ γὰρ ἅπασι μετέδωκε τῆσ προσηγορίασ τοῖσ ἐπὶ τοῦ προσχήματοσ, ἀλλ’ οἷσ εἶπον μόνοισ. ἀλλ’ ὅμωσ πρὶν καὶ περὶ αὐτῆσ τῆσ ἐπωνυμίασ ἔχειν εἰπεῖν τι, σεμνύνονται καὶ φασὶ φιλοσοφεῖν καὶ μόνοι τά τε ὄντα καὶ τὰ ἐσόμενα γιγνώσκειν, καὶ πάσασ ὑφ’ αὑτοῖσ καὶ πρὸσ αὐτοὺσ εἶναι τὰσ τέχνασ· οὓσ οὐδὲν δεῖ κατ’ ὄνομα ἐξετάζειν, ἀλλὰ φορμηδὸν ἐφ’ ἁμαξῶν ἐκφέρειν, ὥσπερ τοὺσ Κερκυραίων νεκρούσ. τί γὰρ οὗτοι χρήσιμοι τῷ τῶν ἀνθρώπων γένει, οἷσ οὐδὲ φαρμακοῖσ, τὸ τοῦ κωμῳδιοποιοῦ, χρήσαιτ’ ἄν τισ ῥᾳδίωσ; ἀλλ’ ὅμωσ ἡμεῖσ τούτου γ’ αὐτοῖσ μεταδῶμεν καὶ μὴ φθονῶμεν, πρὸσ ἓν τοῦτο ἔστων χρήσιμοι ταῖσ πόλεσι, θρέψαντασ ἐκρῖψαι. ὡσ οὐκ εἶναί γέ τισ ἂν φαίη πραγμάτων καὶ κακῶν αὐτοῖσ ἀπαλλαγὴν καλλίω καὶ καθαρωτέραν ἢ εἰ τῶν θηρίων τούτων ἀπολυθεῖεν. εἰ δὲ μὴ τῇ κακίᾳ τῆσ φύσεωσ αὐτῶν καὶ τοῖσ πονηρεύμασιν ἀσθένειαν καὶ ἀνανδρείαν ὁ θεὸσ προσῆψεν, ἅπαντ’ ἂν ἀοίκηθ’ ὑπ’ αὐτῶν ἦν, ὥσπερ Ἡρόδοτοσ περὶ τῶν ὄφεων ἔφη. νῦν δὲ κἂν ἶβισ τούτων κρατήσειε.

καὶ ταῦτα μηδεὶσ οἰέσθω βλασφημίαν εἰσ φιλοσοφίαν ἔχειν μηδ’ ἀηδίᾳ μηδεμιᾷ λέγεσθαι, ἀλλὰ πολλῷ μᾶλλον ὑπὲρ φιλοσοφίασ εἶναι καὶ πρὸσ τοὺσ ὑβρίζοντασ ταύτην εἰρῆσθαι. καὶ συνηγορῶν τῇ φιλοσοφίᾳ νῦν αὐτῶν ἀναστὰσ κατηγορῶ, εἴπερ τι δεῖ χρηστὸν αὐτοῖσ εἶναι δοκεῖν. ἀναμνησθῶ καὶ τοῦ φαλακροῦ χαλκέωσ τοῦ τῇ δεσποίνῃ συνοικοῦντοσ. τοῦτον οὐκ ἀτιμάζων δή που φιλοσοφίαν ἐποίησε Πλάτων, ἀλλά τινασ ὑπὲρ αὐτῆσ κάλλιστ’ ἀνθρώπων εἰκάζων ἐνισταμένουσ, καὶ ῥᾳδίωσ αὐτοὺσ ἀξιοῦντασ τῶν μειζόνων ἢ κατ’ αὐτούσ. ἐπεὶ καὶ τοῦτο ἔμοιγε θαυμαστὸν καὶ θεῖον φαίνεται τῆσ ἐκείνου φιλοσοφίασ, τὸ μὴ πᾶσιν εἰκῆ συγχωρεῖν ἐπικεκινδυνευκὸσ, ἀλλ’ ἔκκρισιν εἶναι τῶν ἀνδρῶν καὶ τὰσ φύσεισ ἐξετάζεσθαι. οὐδὲ γὰρ τοὺσ Ἠλείουσ αὐτοὺσ ἔγωγε νομίζω καταλύειν τὸ τῶν Ὀλυμπίων οὐδὲ ἀτιμάζειν, ὅτι οὐ πάντασ ῥᾳδίωσ προσίενται τοὺσ τοιούτουσ ἀγωνιστὰσ, ἀλλὰ πρόκρισιν ἐστὶν οὐ ταυτὸν, ἀλλά μοι καὶ μειζόνωσ αὔξειν δοκοῦσι καὶ κοσμεῖν τὸν θεσμὸν τῷ τοσοῦτον ἅπασι παριστάναι τὸν φόβον καὶ τῷ τὰ πάντα ἀξιοῦν εἶναι τὰ παρὰ σφίσι κηρυκεύεσθαι τὰ μὲν ἀποδύντα τὴν ἀρχὴν ὀφθῆναι. οὕτω τοίνυν καὶ ἡμεῖσ οὐ φιλοσοφίαν ἀτιμάζομεν, ἀλλ’ ὑπὲρ φιλοσοφίασ ἀμυνόμεθα, ὡσ εἰκὸσ ἦν. οἶμαι γὰρ ἔγωγε καὶ Πλάτωνα καὶ Πυθαγόραν αὐτοὺσ ἀναστάντασ καὶ λαβόντασ σοφιστὴν πόρρω που οὕτω δὲ ἂν κελεύειν τούτουσ καθέζεσθαι καὶ νομίζεσθαι κάλλιστ’ ἂν οὕτωσ αὐτοῖσ ὑπὲρ φιλοσοφίασ εἶναι δεδογμένον ὂν καὶ τοὺσ κωμάζοντασ ἐπ’ αὐτὴν ἀποκρίναιεν, ὥσπερ οἱ τοὺσ τῷ ὄντι κωμάζοντασ ἐπ’ αὐτὴν ἀποκρίνοντεσ, καὶ ἡμεῖσ οὐχ ἅπαντασ δή που λέγομεν κακῶσ, οὐδ’ εἰρήκαμεν, ἀλλ’ οἷσ τοῦτο προσήκει τῶν σκηπτούχων καὶ οἵτινεσ ἂν γνωρίζωσι τὰ λεγόμενα, οὔθ’ ὅστισ αὐτῶν πρῶτοσ αἰτιάσεται, πρὸσ τοῦτον εἴρηται. ἐπὶ φιλοσοφίᾳ γέ μοι καὶ αἰσχρὸν καὶ μετῆν ὥσπερ ἂν ἄλλῳ τῳ τοιούτῳ.

οἶμαι δὲ κἀγὼ συγγενέσθαι τῶν ἐπ’ ἐμαυτοῦ φιλοσοφησάντων τοῖσ ἀρίστοισ καὶ τελεωτάτοισ, καὶ οὐ πολλῶν ἡττᾶσθαι ταύτῃ θνητῶν, καὶ ἐν τροφέων μοίρᾳ γεγόνασί μοι. ὥστε τοῖσ οἴκοι πολεμοίην ἂν μᾶλλον ἢ τοῖσ φιλοσόφοισ. ἀλλὰ μὴ τοῦτο τοιοῦτον ᾖ, ἀλλ’ ἔχει τινὰ καὶ χάριν ἡμῖν ἡ φιλοσοφία· ἐπεὶ καὶ ῥητορικῇ χαίρειν ἂν φαίην εἴπερ τισ ἀνθρώπων καὶ ἐμοί τι μέτεστιν ἴσωσ τοῦ πολέμου. ἀλλ’ οὐ διὰ τοῦτο τοὺσ ὑβρίζοντασ εἰσ αὐτὴν ἐπαινεῖν οἰόμαι δεῖν, ἀρχὴν δὲ οὐδὲ καλῶ ῥήτορασ· ἀλλ’ ὅσῳ μᾶλλον οὐδὲ τὴν ῥητορικὴν θαυμάζω τε καὶ ἀσπάζομαι, τοσούτῳ μᾶλλον τοῖσ ἀναξίωσ αὐτῆσ ταύτησ καταψευδομένοισ ἄχθομαι, καὶ ὑπὲρ αὐτῆσ τῆσ ῥητορικῆσ ἥδιστ’ ἂν ἀμυνοίμην καὶ πειρῴμην εἰσ ὅσον οἱο͂́σ τ’ εἰήν δεικνύναι πάντα μᾶλλον ἀκούειν δικαίουσ ἢ τοῦτο. ἀλλ’ οὐ πρὸσ Μιλτιάδην γε καὶ Θεμιστοκλέα καὶ Περικλέα καὶ Κίμωνα ταύτην ἔχω τὴν γνώμην. πρὸσ γὰρ σὲ, ὦ Πλάτων, ἤδη περιαχθέντασ δεῖ τούτουσ χαίρειν ἐᾶσαι, εἰ δή τι μέτεστιν αὐτοῖσ τούτου, οἶμαι δὲ οὐδὲν ταῦτα μικρόν. ἡμεῖσ δὲ γνωρίζωμεν ἡμᾶσ αὐτοὺσ καὶ μὴ φυρώμεθα ὥσπερ ἐν ἡμερομαχίᾳ, μηδὲ τοῦτό γε ἓν, κακὸν Ἑλληνικὸν μιμώμεθα, στασιάζοντεσ περὶ τῆσ ἡγεμονίασ, ἀλλ’ ἐπιχωρήσαντεσ τῷ θεῷ τὴν κρίσιν παρέχωμεν ἡμᾶσ αὐτοὺσ ἐν τῷ τεταγμένῳ καὶ γιγνώμεθα τοιοῦτοι περὶ τοὺσ πρότερον οἱούσπερ ἂν αὖ τοὺσ ὕστερον εἶναι περὶ ἡμᾶσ βουλοίμεθα. αἰσχρὸν γὰρ, ὥσ γ’ ἔφη Δημοσθένησ, οὓσ οὐδ’ ἂν τῶν ἐχθρῶν καὶ τῶν πολεμίων οὐδεὶσ ἂν ἀποστερήσειε τῶν εὐφημιῶν, τούτουσ ὑφ’ ἡμῶν, ὅτι προσήκομεν αὐτοῖσ, μὴ τῆσ γιγνομένησ αἰδοῦσ καὶ φιλανθρωπίασ τυγχάνειν. ἐγὼ μὲν οὖν καὶ Πλάτωνι τὴν προσήκουσαν τιμὴν ἀπένειμα καὶ τοῖσ ἀνδράσι τὰ πρέποντα ἐβοήθησα, καὶ οὐχὶ προηκάμην.

εἰ δέ τισ ἀντειπεῖν ἔχει τούτοισ, φυλάττων ἐμοὶ τὴν ἴσην εὐφημίαν ὅσηνπερ ἐγὼ Πλάτωνι, τοῦτον ἐγὼ καὶ νῦν καὶ ὕστερον φίλον, οὐκ ἐχθρὸν κρίνω.

상위

Aristides, Aelius (아리스티데스, 아일리오스)

목록

일치하는 문장이 없습니다.

SEARCH

MENU NAVIGATION